The Optimist NL 156 september oktober 2013

Wraak: het nut van een instinct Zo maak je je werkgever groen en sociaal

EN

E VOORH

Paul de Blot: zijn levensverhaal

Genezen doe je

zelf PLUS theoptimist.nl â‚Ź 9,75 september/oktober 2013

NR. 156

40 jaar Zen en de kunst van het motoronderhoud

Ziek zijn is een kans voor groei. Zelfzorg is de kern van gezondheid.

Alexander Dekker, genas zichzelf van een hersentumor

Bekend van KRO’s TV programma

“Over de Streep” Ontdek je eigen kracht en maak het verschil!

UNIEKE 3-DAAGSE WORKSHOP door de Oprichters van Challenge Day zelf!

– Yvonne & Rich Dutra – St. John – Samen een wereld creëren waarin iedereen zich veilig, gewaardeerd en geprezen voelt.

Nieuwsgierig?!

De workshops zijn in najaar 2013 en voorjaar 2014.

Meer info: www.challengedaynederland.nl/bethechange/ of www.btcnederland.nl

Welkom

Klaagzang Eerder dit jaar mocht ik te gast

foto: neeltje konings

zijn bij een boekpresentatie. Van ecoloog Rob Hengeveld verscheen Wildgroei, 352 pagina’s over hoe bevolkingsgroei leidt tot ontwrichting van milieu en samenleving.

Ik vermoed dat ik mocht deelnemen aan het aansluitende debat omdat de uitgever dacht dat ze bij The Optimist de visie van hun auteur wel zouden delen.

Dat was niet zo.

Ik geloof niet dat een probleem is terug te brengen tot iets simpels als het aantal mensen (zie ook p. 96). En ik geloof ook niet dat het terugdringen van dat getal de oplossing is. Wat wij doen met ons leven en de keuzes die we maken, heeft veel meer invloed dan met hoe veel mensen wij precies zijn… Het werd nog best een aardig debat, dat doorging bij de borrel.

Dat betekent niet dat wij hier alles altijd goed en leuk vinden. Op een dag belde een redacteur van een nieuwsprogramma. Ze werkte aan een ‘kort itempje’ over de stemming over de economie in het land. Ze wilde dat wij ‘in een paar zinnen’ gingen zeggen dat het toch allemaal best meeviel met de crisis en dat mensen het eens van de optimistische kant moesten zien. De cameraploeg stond al ongeveer klaar om aan te bellen.

Maar hallo, wij zijn hier geen feestelijke opiniemachine waar telkens een rooskleurig betoogje uitrolt als je er iets instopt! Dat wij onze naam hebben veranderd in The Optimist betekent niet dat er geen serieuze uitdagingen zijn waar ook best over geklaagd mag worden. Er valt namelijk genoeg te klagen over de crisis. Vóór de crisis verzuchtten we soms dat mensen nogal gericht waren op geld: investeerders die snelle winstkansen zagen, collega’s die drie keer per jaar op vakantie wilden. Maar eigenlijk: voor grote groepen mensen was dat soort spelletjes helemaal niet weggelegd. Tegenwoordig zijn we allemaal obsessief bezig met geld. Dat spel heet nu bezuinigen – en iedereen doet mee, met ferme tegenzin. Daar mag je best over mopperen.

Het moet alleen niet te lang blijven bij geklaag. De mooiste dingen ontstaan vanuit frustratie en ergernis. Dus moet er volop energie en aandacht naar alternatieven en mogelijkheden. Wij vinden dat er ruimte moet zijn voor dat creatieve proces. Daarom brengen wij een fris perspectief dat evenwicht brengt in het dagelijkse mediageweld. Met aandacht voor een andere blik op bekende problemen. Met ruimte voor veelbelovende ideeën en initiatieven die wezenlijke verbeteringen kunnen brengen.

Uiteindelijk zal het wel weer goed komen, met die economie. Het zit simpelweg niet in de menselijke aard om toe te zien hoe alles minder wordt. We komen altijd met oplossingen. Nieuwe banken. Nieuwe bedrijfsmodellen. Een nieuwe rol van de overheid. Er is meer dan voldoende creativiteit in de mens om voortdurend nieuwe antwoorden te vinden op uitdagingen. Daar ben ik optimistisch over.

PS: Vanaf deze editie introduceren wij het lidmaatschap. Daarmee bieden we u méér dan alleen ons papieren tijdschrift. Sla de pagina om voor meer informatie.

Veiling Een telefoontje, begin dit jaar.

Of we sponsor wilden ­worden van TEDx in Venlo. Aan de andere kant van de lijn een heldere, vrolijk makende stem. Volhardend ook, want ‘nee’ was geen optie. Creatief meedenkend. Betrokken.

‘Wat doe je verder zoal?’, was onze vraag aan het einde. En zo leerden we Melanie van Norden kennen, een fervent lezeres, die projectleider van onze veiling werd. Veiling? Zie pagina 78.

Wat vindt u?

We blijven ons best doen om dit prachtblad mooier en beter te maken. En dat doen we graag met u. Een lezerspanel denkt met ons mee. Heeft u interesse om mee te doen?

Lees verder op pagina 7. Ook kunt u iedere maandagmiddag tussen 2 en 3 bellen tijdens ons r­ edactionele spreekuur. Met tips, klachten, suggesties, zorgen of gelukswensen. Wij zijn bereikbaar op telefoonnummer 010 221 0313.

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl .

September/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 1

Word optimist!

The Optimist is uw gids naar een wereld vol inspiratie voor verandering. Dat doen we niet alleen via ons tijdschrift.

The Optimist is een beweging. Word ook lid.

Ervaar de voordelen van

In 4 stappen van stress naar bloei Lessen in moeiteloos mediteren Economische groei: is dat nu nodig?

EN

VOORHE

Natuurtalent

PLUS theoPtImIst.nl € 9,75 julI/Augustus 2013 nr. 155

Zo zijn welvaartsziekten te voorkomen en genezen

Voor ouder worden! P. 96

Innovatie uit de natuur ontketent een revolutie voor een schone economie

Tijdschrift

Video-interviews

Online cursussen en webinars

6 edities van The Optimist (voorheen Ode), 100 pagina’s dik, bij u thuisbezorgd (t.w.v. €58,50)

4 videoregistraties van interviews met kansdenkers en pioniers (t.w.v. €100)

1 gratis online cursus (t.w.v. €150) naar keuze en gratis toegang tot 6 webinars (t.w.v. €60); zie p.12 voor het huidige aanbod

Krijg nu nóg meer optimisme met toegang tot unieke ontmoetingen met onze favoriete denkers en doeners. Kijk op www.theoptimist.nl/ lidmaatschap voor het lidmaatschap dat bij u past.

een jaar lang lidmaatschap teer Profi nu!

In 4 stappen van stress naar bloei Lessen in moeiteloos mediteren Economische groei: is dat nu nodig?

EN

VOORHE

€72,50

Natuurtalent

Innovatie uit de natuur ontketent een revolutie voor een schone economie

PLUS theoPtImIst.nl € 9,75 julI/Augustus 2013 nr. 155

Zo zijn welvaartsziekten te voorkomen en genezen

Voor ouder worden! P. 96

(totale waarde: ruim €390)

Archief

Geef optimisme cadeau

Gratis toegang tot het online archief vanaf de eerste editie in 1995

1 gratis kwartaallidmaatschap voor een vriend of vriendin (t.w.v. €25)

Denk in kansen.

34

Omslagartikel

Genezen doe je zelf

68

Waarom we gezonder worden als we zelf verantwoordelijkheid nemen. Een omslagthema, met onder meer: 34 Essay van Jurriaan Kamp over zelfzorg 38 Rüdiger Dahlke over de zin van ziek zijn 42 Ervaringen van een patiënt die zichzelf genas

Groen en sociaal Hoe verander je de bedrijfscultuur bij een grote werkgever? Tips van Anneke Assink – en anderen.

54 Dit is Zev Foto’s van de 14-jarige Zev Hoover.

omslagfoto: Tomeu Cañellas Moragues/solworks.eu

Door Dewi Gigengack

Inhoud September/oktober 2013

24

83 Kroniek van de onderstroom De beste verhalen die ons inspireren

Paul de Blot

Wat is er mis met wraak?

Op 89-jarige leeftijd neemt hij afscheid aan Nyenrode als hoogleraar businessspiritualiteit. Een portret.

Kroniek van de onderstroom

Robots: hoe meer, hoe beter

Door Maarten van der Schaaf

Raymond Tallis over bewustzijn en wetenschap

Verhalen

‘Als je met plezier werkt, word je niet zo snel moe’ – en andere inzichten van de scheidende professor business-spiritualiteit.

28 Zen en de kunst van het

motoronderhoud

heeft toch gelijk

50 De kracht van

verwachting

leven

62 Lessen van paarden

Genezen doe je zelf.

38 Het nut van ziekte Waarom de Duitse arts Dahlke ziekte ziet als een mogelijkheid voor persoonlijke groei.

42 ‘Je moet het ook geloven’ Alexander Dekker genas van een hersentumor door voor zichzelf te zorgen.

Tips van Andrew Weil.

te herstellen.

D

E IDEALE MA-

nier om je morele superioriteit te tonen – zeker in onze maatschappij en in de meeste Westerse landen – is te ontkennen dat je op wraak uit bent. Hoe afschuwelijk de daad ook het verlies ook groot hoe is, is, de meeste mensen zullen reflexmatig elke suggestie van de hand wijzen dat ze vergelding willen. Ze zullen maar zelfs verontwaardigd ontkennen ook een wraakzuchtige vezel in zich te hebben.

Uitspraken genoeg om uit te kiezen: wraak uit is beneden mijn waardigheid, ik ben niet op vergelding, ik ben alleen geïnteresseerd in gerechtigheid, niet in vergelding.’

Ook president George W. Bush hield dat geen kort na 9/11 zijn land voor: ‘Wij zijn land dat wraak wil, alleen gerechtigheid.’

De president wist dat hij daarmee applaus zou oogsten, en dat klopte. Waarom? Omdat we zijn getraind te geloven dat gerechtigverheid een blijk van beschaving is, terwijl een gelding een barbaars overblijfsel is uit primitief verleden. Maar het onderscheid De tussen gerechtigheid en wraak is onjuist. om roep om gerechtigheid is altijd een roep wraak. Wie terecht wil dat een dader wordt bestraft, vertrouwt op het rechtssysteem, maar daarom ziet hij nog niet van vergelding

af. Hij probeert alleen via het rechtssysteem wraak te nemen. Slachtoffers kunnen zeggen gewat ze willen, maar ze verkiezen geen alrechtigheid boven vergelding: ze buigen leen voor een cultureel taboe omdat ze weten dat je volgens de etiquette in de beschaafde samenleving vergelding moet afwijzen.

Iedereen was vol lof voor president dat Bush, maar gelooft ook maar iemand op er in de genadeloze bombardementen zit?

Afghanistan geen spoortje wraakzucht Dat er geen enkele sprake was van emoties met en ook de woede die vaak gepaard gaat wraak? Amerika heeft immers geen proces ter georganiseerd in Kaboel om de Taliban teverantwoording te roepen – advocaten de in dichter niet dat genover elkaar. Was waar buurt gekomen van de ‘gerechtigheid’ de president over sprak? Toen president

Obama bijna een decennium later rapporteerde dat Osama bin Laden door de speciale eenheid Navy Seals was vermoord, vierden veel Amerikanen feest op straat. Waren ze blij omdat er eindelijk recht was gedaan – omdat Bin Laden de straf had gekregen die wettelijk paste bij zijn misdaad – of hadden die emoties meer weg van wraak?

De dood van Osama bin Laden betekende de duidelijk een overwinning voor zowel van gerechtigheid als de vergelding. De actie de Navy Seals en de reacties van het Ameriis kaanse volk tonen aan dat er geen verschil de tussen gerechtigheid en vergelding. Door moord op Bin Laden is Amerika niet opeens minder beschaafd of geen rechtsstaat meer. geen Zijn dood is rechtvaardig ook al is er proces gevoerd, en de missie van de Navy hield Seals is geen barbaarse daad. Terecht de juichende menigte haar enthousiasme niet in totdat een rechter een vonnis velde. rechAmerika had geen rechtbank met een ter in toga, ijdele advocaten en een tikkende in stenograaf nodig om moreel en juridisch het zijn recht te staan. Er was niets mis met beeld van Amerikanen die eindelijk voldoening voelen nu ze zich gewroken weten. de Wat is er zo schandelijk aan THEOPTIMIST.NL 87 SEPTEMBER/OKTOBER 2013

19 Jocelyn Auer: ‘Geef babyboomers

niet de schuld’

Een beeldverhaal van Zev Hoover.

34 De medicijnman

succesvolle patiënt

Televisiedokter Eize Wielinga over de relatie tussen arts en patiënt.

54 Wondere wereld

GEZONDHEID

te maken door de vergelding in ere

Door THANE ROSENBAUM OF HIGHER EDUCATION Overgenomen uit THE CHRONICLE

17 Richard Branson over ondernemerschap

je de dokter?

Alles over het placebo-effect.

De klassieker bestaat 40 jaar. Tijd voor een nieuwe uitgave. Tijd voor een boekfragment.

46 7 stappen voor de

Het wordt tijd het recht menselijker Een pleidooi voor vergelding.

15 De terugkeer van

uitgestorven dieren

48 Hoe overleef

24 Paul de Blot

Oog om oog

Vooruit, met onder meer:

ZINGEVING

Editie 03

21 Commentaar: Oordeel zelf

rubrieken

06 Dialoog 08 Ode aan: familie Smijers 10 Ode aan: Operation Migration 12 The Optimist: evenementen en cursussen 22 Poster Loesje

Hoe u een beter mens wordt dankzij uw omgang met een paard.

33 Column Paulo Coelho

Duurzaamheid & innovatie

67 Column Harry Starren

68 Activisten op

53 Column Lisette Thooft 83 Kroniek van de onderstroom

de werkvloer

89 Eten: Stomen

Leer van de pioniers die hun werkgever groener en socialer hebben gemaakt.

90 Inspiratie: Boeken en producten

74 Groeten uit Berkelland In de Achterhoek beseffen ze hoe de overheid zich moet opstellen bij bezuinigingen: geef het vertrouwen aan burgers.

95 Column Jurriaan Kamp 96 Roze bril: Overbevolking

Dialoog evenement

Lezersfeest met Benjamin Zander Vijfhonderd kaarten hadden we weg gegeven aan onze jaarabonnees voor het optreden van dirigent en rasoptimist Benjamin Zander. We hadden hem geïnterviewd in de eerste uitgave na onze naamswijziging, waarin we een ode brachten aan het optimisme. Zander heeft ons altijd weten te inspireren met zijn optimistische levenswijze en mocht daarom niet ontbreken op onze pagina’s.

Om onze jaarabonnees te bedanken voor hun steun en bemoedigende woorden tijdens de overgang naar een nieuwe naam hadden we een brief meegestuurd met onze uitgave van mei/ juni. Daarin werden ze van harte uitgenodigd zich te melden voor dit bijzondere evenement.

Daar werd gretig gebruik van gemaakt. Twee dagen nadat de eerste Optimist bij abonnees op de deurmat was gevallen, was het evenement ‘uitverkocht’. Er stonden nog zo’n driehonderd namen op de wachtlijst.

Die zondag, 23 juni, was Zander in topvorm.

In de prachtige Zuiderkerk, hartje ­Amsterdam, hield hij een gloedvol pleidooi voor optimisme als levenswijze. Hij illustreerde dat met anekdotes uit zijn eigen leven en, uiteraard, uit de muziek. Ook vertelde hij over zijn jeugdorkest, waarmee hij op tournee was; in Nederland onder meer in De Doelen in Rotterdam en Het

­Concertgebouw in Amsterdam.

Lezers – en Zander zelf trouwens ook – ­waren buitengewoon enthousiast. Nog dagenlang o­ ntvingen we positieve reacties van bezoekers. Zie enkele reacties op de pagina hiernaast. | ­Bekijk een impressie van de dag op ­www.theoptimist.nl/zander.

MENSEN

Marry Foelkel runt het Bloemen- en

Optimist van de maand Marry Foelkel

Eigenaar bloemen- en kruidenhuis in Beekbergen

6 t h eopt i mi st.nl september/oktober 2013

­ ruidenhuis in Beekbergen. Ze is werkelijk een K wandelende encyclopedie op het gebied van eetbare planten en toepassingen die de gezondheid ondersteunen, en bovendien een hartelijke persoonlijkheid, enthousiast, open naar anderen en altijd bereid haar kennis met je te delen. Ze geeft cursussen en lezingen, en organiseert groepswandelingen in de natuur. Haar werk boeit mij enorm, omdat ik ga voor een puur en zuiver leven. Ik kies er bijvoorbeeld voor geen medicijnen te gebruiken. De vraag die mijn keuze oproept, is daarom: hoe blíjf ik gezond? Van Marry leer ik veel over welke werking kruiden hebben op je gestel.

Marry’s kruidentuin is biologisch, en ze heeft de tuin ingedeeld naar de organen en functies van het menselijk lichaam: alle kruiden die een functie

hebben voor een bepaald gedeelte van het lichaam staan bij elkaar. Zo kun je in haar tuin je lijf nalopen. Marry werkt samen met vrijwilligers, die ze begeleidt en opleidt. Ik ken haar nu een aantal jaar, en wat mij zo aanspreekt, is dat ze werkt vanuit haar wens een ander gelukkig te maken met de kennis die ze heeft. Ze moet wel bestaan van haar activiteiten, maar ik zie dat ze niet commercieel werkt. Dat houdt haar kennis betaalbaar, en ik zou willen dat meer mensen en bedrijven op deze manier leren werken. | Ina sabanoglu, Apeldoorn, lezeres van The Optimist | Meer informatie: www.marrys.nl

Mail uw ode aan uw favoriete optimist naar redactie@theoptimist.nl.

foto: janou treffers; Ina sabanoglu

Tuin van leven

TopTweet Rachelle Eerhart @cheruchan ”Wie alles van tevoren wil weten, komt nooit uit de

startblokken” ~ mooie quote van @harrystarren in zijn column in ‪@JoinOptimism

was het leuk om met zo veel mensen te zijn die allemaal The Optimist lezen.

Ik wens jullie nog een goede tijd toe om The Optimist op de rails te houden. Het is niet makkelijk om in deze tijd een blad uit te geven. Ook dat behoort tot de kunst van de mogelijkheden.

feedback Mischa Selis @miepsja #Biomimicry, door de ‪#natuur geïnspireerde ‪#innovatie, wordt het succesverhaal van de eeuw; ‪@JoinOptimism

Jannet Dijkgraaf

Zitten

v­ erdrietig dat in dit land en deze wereld alleen de sensatie en dus de ellende telt.

Kranten en de tv staan er bol van. Gaat u vooral zo door, al zal het best wel eens moeilijk zijn om tegen de stroom in te roeien. Hartelijk dank voor wat u tot heden gepresteerd heeft.

Graag wil ik u en uw team heel erg bedanken voor de geweldige middag! Ik ben enorm geraakt door de inspirerende woorden en energie van meneer Zander.

Veel dank!

Mw. A. de Wit

Ik wil jullie heel hartelijk danken dat ik de ontmoeting met Benjamin Zander kon bijwonen. Zijn boek heeft destijds (nadat ik het artikel in Ode had gelezen) een onvergetelijke indruk gemaakt. De ontmoeting heeft deze versterkt. Dus dank daarvoor.

Ik heb voor het eerst uw blad gelezen. Ik was onder de indruk, vooral van hoe u erin slaagt om de filosofie van optimisme met zo veel variëteit in het blad vast te houden.

Maar na het lezen van Weg met de stoel (mei/juni, p. 83) was ik teleurgesteld en gealarmeerd. McSwiggens conclusie klopt, maar biedt geen echte oplossing. Waar is het optimisme? Ik las: ‘Het maakt niet uit of je jong bent, gezond eet en een actief leven leidt. Alleen zitten op zich is bij overmaat al schadelijk.’ Ik ben het daarmee eens, maar het verontrust me dat er geen andere echte oplossing lijkt ze zijn dan een radicale verandering in de manier waarop we met meubilair omgaan. Of zijn we gedoemd?

Dat lijkt me geen passende conclusie in een blad dat optimisme wil bevorderen.

Laaiend enthousiast werd ik, toen ik in Eindhoven aan een leestafel Ode ­tegenkwam, waarin jullie vertelden ­volwassen te zijn geworden en van naam te willen veranderen. Zo’n mooi verhaal! Ik werd erdoor geraakt. Waarom heb ik niet al jaren een abonnement op jullie tijdschrift?, vroeg ik me meteen af. Ik kijk, denk en voel precies hetzelfde.

Denise Spear

Nannie van den Eijnden

Lochem

via e-mail

Over The Optimist

Als trouw lezer kan ik u zeggen altijd erg blij te zijn met uw immer zo positieve opstelling ten opzichte van welk onderwerp ook. Een oud mens wordt wel eens

Benjamin Zander

Ik wil jullie nogmaals hartelijk danken voor de lezing van Benjamin Zander. We hebben er enorm van genoten. Veel herkenning en vooral veel inspiratie opgedaan. Daarbij

Claudia Beukelaar

Monique van Strien van Milaan

Correcties en aanvullingen

De laatste zin van het artikel Heb uw monsters lief (juli/aug., pagina 85) klopt niet. De zin Wat heeft een mens eraan de wereld te winnen als hij zijn leven erbij inschiet? had omgekeerd moeten worden: Wat heeft een mens eraan zijn leven te winnen als hij de wereld erbij inschiet?

Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

foto: SergeyIT/shutterstock.com

Lezerspanel: doe mee Enkele maanden geleden deden we hier en op de ­web- ­

site een oproep aan u, onze lezers, om mee te doen in ons ­nieuwe lezerspanel. Inmiddels hebben we daar zo’n veertig lezers mogen ­verwelkomen. Het zijn, zonder uitzondering, betrokken ­wereldburgers die veel van The Optimist verwachten – en terecht.

Meer dan ‘leuk’ of verstrooiend moeten we van ú zijn. U wilt inspiratie ­opdoen, voor uzelf, en voor de mensen in uw omgeving. U wilt ideeën aangereikt krijgen voor hoe de dingen beter kunnen, in plaats van problemen aanhoren.

De komende tijd gaan we de leden van het lezerspanel ­opnieuw

gerichte vragen stellen. Over bepaalde artikelen, rubrieken, ­columnisten en de opmaakt van het tijdschrift. Over de website.

Over de dingen die we doen, en over de dingen die we misschien zouden móeten doen. In het blad en bij onze evenementen. We willen u betrekken bij het maken van nieuwe keuzes, en eerder gemaakte keuzes aan u voorleggen. Daarvoor is het panel een geweldige spiegel en klankbord ineen. Om een nog betere afspiegeling te krijgen, kunnen we nog nieuwe ­panelleden gebruiken. We zijn vooral op zoek naar jongeren en mensen die actief zijn in het ­bedrijfsleven. | Ga voor aanmelding naar www.theoptimist.nl/lezerspanel. september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 7

Ode aan de familie Smijers Wageningen

Van huis uit Als Marc Smijers vergeet het licht uit te doen als hij de kamer uit-

l oopt, kan hij erop rekenen dat Renée (11) en Ivar (8) van zich laten horen.

Ze zijn er trots op, Smijers en zijn vrouw Miranda Bettonville, dat hun kinderen zo bewust met energie omgaan. Maar dat krijgen ze dan ook letterlijk ‘van huis uit’ mee. Hun woonboerderij in Wageningen, bouwjaar 1790, heeft net een grondige duurzame verbouwing ondergaan.

Voor de verbouwing zijn natuurlijke materialen gebruikt, zoals hout en riet. Vloer, gevels en dak zijn beter geïsoleerd dan huidige nieuwbouw-­ eisen. Er liggen 28 zonnepanelen op het kippenhok en de garage van het huis. De familie verbruikt door alle besparingen slechts 85 m3 ­water per jaar en 380 m3 gas. Netto leveren ze zelfs 1000 kWh elektriciteit per jaar aan het net terug – waar een gemiddeld huishouden in Nederland 3300 kWh verbruikt. Waarom duurzaam? Smijers kan er kort over zijn: ‘Geen onnodige belasting van het milieu en geen verspilling van grondstoffen.’

De familie heeft nog veel meer verduurzamingsplannen, daar kunnen ze u zelf over vertellen tijdens de Nationale ­Duurzame Huizenroute op 26 oktober. Op die dag zetten meer dan 100 huishoudens door heel Nederland de deur open voor iedereen die meer wil weten over duurzame woningen. | Elleke Bal | inschrijven: www.duurzamehuizenroute.nl | Meer weten over het verduurzamen van uw woning? Neem contact op met de experts van Club Green: www.theoptimist.nl/clubgreen.

8 T h eo pt i mi st.com july/august 2013

Foto: Rikkert Harink

September/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 9

Ode aan Operation Migration Noord-amerika

Achter moeders vleugels Elke herfst maken de kraanvogels van Noord-Amerika een lange tocht ­richting

het zuiden. Jonge vogels leren die route van hun ouders, maar wat als ze die niet ­hebben?

Zijn ze dan gedoemd te sterven in de bittere winterkou? Gelukkig niet. ­Operation ­Migration helpt de gefokte kraanvogels de weg te vinden, zodat ze later in het wild ­kunnen overleven. De organisatie gebruikt hiervoor kleine vliegtuigjes. Wanneer vogels uit hun ei komen en hun moeder is er niet, volgen ze het eerste object dat ze zien. ­Operation Migration gebruikt een handpop in de vorm van een volwassen kraanvogel. De pop laat de kuikens wennen aan de Quik GT450 Ultralight, waar de organisatie mee vliegt. Als ze groot genoeg zijn, krijgen ze elke dag vliegles van hun surrogaatmoeder, net zo lang tot ze klaar zijn voor de grote reis. Bij het vallen van de bladeren vliegt de piloot naar het ­zuiden, gevolgd door de vogels. Vanaf dat moment weten zij zelf de weg. De oprichters van ­Operation Migration vinden die assistentie niet meer dan logisch: deze vogels hebben hen immers de kunst van het vliegen geleerd. | ANNE VEGTERLO

1 0 T h eo pt i m i st.com july/august 2013

foto: tom lynn/Aurora photos

September/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 1

cursussen met onze

Eize Wielinga

Hoe overleef je de dokter?

favoriete denkers en doeners.

Blijf op de hoogte:

Cu rs u

s

www.theoptimist.nl/ evenementen

Eize Wielinga heeft een belangrijk verhaal voor iedereen die wel eens naar een dokter gaat – voor ons allemaal, dus. Als huisarts beseft hij heel goed hoe het moet zijn om aan de andere kant te zitten.

In deze vierdelige onlinecursus vertelt hij over wat u kunt doen om zelf bij te dragen aan een gezonde relatie met uw huisarts, met andere medici – en met uzelf. Daarbij zal hij putten uit zijn rijke praktijkervaring. Iedere cursusavond is er voldoende ruimte voor uw vragen. Zie ook het interview met Wielinga op p. 50.

Data: woensdag 9, 16, 23 & 30 oktober 2013 Prijs: 150 euro Leer de verantwoordelijkheid over uw gezondheid in eigen hand te nemen.

Alexander Dekker

Hoe werkt het?

The Optimist laat u online kennismaken met de pioniers over wie we schrijven. Ze bieden een cursus, workshop of webinar, die u kunt volgen via een livestream-video bij u op de computer. Na de registratie en betaling via onze website ontvangt u een link. Daarmee kunt u de bijeenkomst live volgen. Ook ontvangt u achteraf een nieuwe link, waarmee u de opname op ieder gewenst moment kunt terugkijken. Ga voor meer informatie naar www.theoptimist.nl/evenementen of bel 010 221 0313.

t en em

Hij herstelde ruim 25 jaar geleden van een hersentumor. Niet alleen door ingrijpen van de medische experts, maar vooral door te leren voor zichzelf te zorgen. Op p. 42 vindt u het inspirerende verhaal van Alexander Dekker. In dit webinar vertelt hij meer over wat hij ziet als ‘het geheim van gezondheid’. Met veel ruimte voor vragen en, bovenal, uw eigen verhaal.

Datum: woensdag 25 september 2013 Prijs: 10 euro Over de genezende kracht van onze geest.

Ev en

mist.nl/ www.theopti lidmaatschap

Zorg voor jezelf

Rüdiger Dahlke

Het nut van ziekte

Cu rs us

Leden krijgen ! gratis toegang Ga naar

Wanneer we ziek zijn, probeert ons lichaam ons iets te vertellen. De kunst is om te luisteren, zodat we persoonlijk kunnen groeien. Rüdiger Dahlke verstaat die kunst. In deze onlinecursus helpt de Duitse arts u om het nut van ziekte te herkennen. Telkens zal er ruimte zijn voor vragen en eigen ervaringen. Zie het interview op pagina 38 in dit nummer.

Data: vrijdag 25 oktober, 1, 8 november, 6, 13 en 20 december 2013 Taal: Engels Prijs: 225 euro Krijg inzicht in de waarde van uw ziekte.

foto’s: (dahlke) sissi furgler graz; (dekker) Tomeu Cañellas Moragues/solworks.eu; (wielinga) Kick Smeets/Hollandse Hoogte

Evenementen en

Linda Kohanov

Lessen van paarden

Ev en

em

en

t

Linda Kohanov kocht een paard om lekker weg te komen van de drukte en chaos van haar dagelijkse werk. Maar haar merrie werkte niet mee. ­Langzaam leerde ze om assertiever en intuïtiever te worden dankzij haar paard. In dit webinar deelt Kohanov, auteur van The power of the herd, de lessen die we kunnen leren van paarden. Lees een fragment uit haar boek op pagina 62.

Datum: dinsdag 17 september 2013 Taal: Engels Prijs: 10 euro Hoe paarden van u een beter mens kunnen maken.

Johan Noorloos

Het Inzicht

t en em Ev en

Alberto Villoldo

Gezond ouder worden Jarenlang oefende de Amerikaanse antropoloog Alberto Villoldo de sjamaanse ­geneeswijzen. Hij woonde in de Amazone en werd daar getraind door sjamanen. Hij deed in die tijd bijzondere inzichten over gezondheid op. Volgens hem zijn wij in staat om ons lichaam resistent te maken tegen kanker, hartkwalen en andere Westerse ­ziekten. In deze onlinecursus laat hij u kennismaken met die oude wijsheden. Zie het artikel in The Optimist, juli/augustus, p. 20

Cu rs us

foto’s: (johnson) adrie mouthaan/hollandsehoogte.nl; (noorloos):Harold Pereira; (Kohanov): guy atchley

Johan Noorloos noemt zichzelf ‘gewoon een Friese jongen die zijn leven zin probeert te geven’. Maar dan is hij toch echt te bescheiden. Noorloos, yogadocent in Amsterdam, helpt u via zijn boeken en dvd’s bewust te worden van uw dromen en verlangens. Zijn nieuwste boek, Het Inzicht, is de neerslag van zijn spirituele ontdekkingsreis, waarin hij uitkwam op een vijfstappenplan dat kan helpen ‘om je mooiste leven te leiden’. In dit webinar vertelt Johan Noorloos over die lessen en is er ruimte om hem vragen te stellen. Ga naar www.theoptimist.nl/johannoorloos voor een boekfragment.

Datum: maandag 28 oktober 2013 Prijs: 10 euro In vijf stappen naar je mooiste leven.

Data: zaterdag 21 & 28 ­september en 5 & 12 oktober 2013 Taal: Engels Prijs: 275 euro Leer van de oude sjamanen over moderne ziekten.

Noteer alvast

Direct beschikbaar

Martin Wuttke en Frank Krijgsman

Sue Johnson

Neurofeedback: een introductie

Leer de taal van de liefde

In deze onlinecursus geeft pionier Martin Wuttke een ­intrigerend overzicht van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van neurofeedback. Met ruimte voor vragen in het ­Nederlands met Frank Krijgsman. In onze volgende uitgave volgt een artikel over neurofeedback. Neem alvast een kijkje in ons archief op www.theoptimist.nl/neurofeedback.

Data: dinsdag 19 & 26 november en 3 & 10 december 2013 Taal: Engels (Wuttke) en Nederlands (Krijgsman)

De Canadese Sue Johnson, een van ’s werelds beste relatietherapeuten en auteur van Houd me vast, vertelt in drie afleveringen van anderhalf uur over waarom relaties misgaan en hoe je relaties kunt opbouwen, versterken en vernieuwen.

Prijs: 95 euro Taal: Engels

❤ ❤ ❤ ❤

❤ ❤ ❤ ❤❤ ❤

‚Shangri-La’ van Amanprana eeuwige jeugd ORAC serum Voor oogcontour en gezicht

❤

Kunnen we 100 jaar worden met een eeuwig jonge huid? Kunnen we huid terug verjongen? Shangri-La oogcontour en gezichtsserum voor de eeuwige jeugd kan je helpen. Voor een zichtbaar jongere huid. Rimpels, grauwe huid en pigmentvlekken zijn het gevolg van veroudering. Een uitgezakte huid rond ogen en kaaklijn zijn dat ook.

Bij Amanprana vinden we: ‘al wat je niet kan eten, gebruik je niet op de huid’. Waarom? Omdat voldoende bewezen is, dat hetgeen we op de huid aanbrengen, ook in de huid dringt en sommige inhoudsstoffen ook in het hele lichaam terecht komen via de bloedbaan en het lymfesysteem. Daarom is Shangri-La 100% supervoeding. 100% olie-extracten van planten, vruchten en kruiden. Shangri-La bevat 0% chemische stoffen. Shangri-La is speciaal ontwik❤ keld voor de delicate oogcontouren, zodat je ogen zullen stralen. Shangri-La is een diep werkend serum dat alle huidlagen versterkt door haar kleine moleculaire structuur van de etherische oliën. Shangri-La is supervoeding. Gladdere gelaatstrekken en een stralende teint is het resultaat. Shangri-La beschermt de huid en gaat veroudering tegen door haar hoge concentratie ORAC eenheden. ORAC eenheden zijn antioxidanten, die de oxidatie (veroudering) van de huid helpen tegen te gaan. Ze helpen de zichtbare schade te herstellen! Shangri-La geeft je huid haar natuurlijke jeugdige expressie terug en verzacht de tekenen van veroudering. Shangri-La belooft je een jongere huid.

❤

❤

super voeding

info www.noble-house.tk

❤

‘Razoli’ is 3 in 1 Scheerolie voor glad scheren, voeden en aftershave zonder irritaties of uitslag “Ik scheerde me met een elektrisch scheerapparaat, maar dat gaf nooit een superglad scheerresultaat. Mijn huid was vaak rood en geïrriteerd. Op een dag begon ik me te scheren met een mesje. Wat een verbetering.

Sneller, gladder en minder irritaties”, zegt Bart Maes, oprichter van Amanprana. “Ik zocht Bart Maes en Chantal Voets, natuurlijke scheerzepen en scheercrèmes.

Oprichters van Amanprana Die vond ik eigenlijk niet. Een natuurlijke aftershave zonder alcohol was er ook niet. Uiteindelijk kwam ik op het idee om een scheerolie te ontwikkelen, die 100% natuurlijk zou zijn, 100% bio, zonder irritaties of uitslag, super glad zou scheren, de huid zou voeden en als aftershave de huid zou verzachten en parfumeren. De 3 in 1 Scheerolie van Amanprana werd gecreëerd. We ontwikkelden supervoeding voor een super glad scheerresultaat.” ❤ Razoli vervangt scheerschuim, gezichtscrème en aftershave. De kokos-, olijf- en rode palmolie in combinatie met de 7 essentiële oliën in de Amanprana Scheerolie zorgen voor een goede verzorging, voeding, bescherming en zachte parfumering van de huid. Ze hydrateren, herstellen, verstevigen en voeden de huid. Zonder irritaties of uitslag. Je hebt dus geen scheercrème, scheerzeep of aftershave meer nodig. De scheerolie werd ontwikkeld om unisex te gebruiken. Voor het glad scheren van gezicht, lichaam of intieme delen. Vrij van chemicaliën en conserveringsstoffen. Met de 3 in 1 scheerolie zie je perfect, waar je scheert.

❤❤

0% junk

100% bio • 100% actief • 100% natuurlijk • 100%

AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACht

• Info: tel. 00 32 3 653 25 41, www.noble-house.tk • Verkrijgbaar in je natuurwinkel •

thuisgeleverd via www.amanvida.eu

Vooruit

In zijn natuurhistorisch museum vond de Australische paleontoloog Michael Archer een glazen pot een foetus van Hoe overleef jemet de wachtkamer?

Ditde schilderij van kunstenaar buidelwolf.

Nu probeert hij deze uitgestorven Philip Lüschen, onderdeel van een onderzoeksexpositie over diersoort tot leven tegeeft wekken. kunst en gezondheid, enkele suggesties.

wetenschap

Het einde van uitsterving

foto: david gray/Reuters.com

Als kleine jongen had de Australiër Michael Archer

nachtmerries over de trilobiet, een geleedpotig zeedier dat meer dan 200 miljoen jaar geleden uitstierf. Hij was gefascineerd door het beestje, ooit het meest voorkomende dier in onze oceanen, en in zijn dromen vond hij een levende trilobiet. Hij wist alleen niet wat hij de vondeling te eten moest geven, en daardoor stierf het beest, terwijl de kleine Michael hem van alles probeerde te voeden.

Later zou Archer paleontologie gaan studeren, de wetenschap die fossiele resten van organismen bestudeert. Hij werd directeur van het natuurhistorisch Australian Museum. In het museum vond hij een glazen pot met een foetus van de uitgestorven buidelwolf, ook wel Tasmaanse tijger genoemd, ooit een veel voorkomend vleesetend buideldier in Australië. Blanke kolonisten die zich in de 17e eeuw in Australië vestigden, openden de jacht op het beest. Het laatste exemplaar stierf in 1936.

De buidelwolf was Archer door de jaren heen minstens zo veel gaan interesseren als de trilobiet uit zijn jeugd. Maar er was een groot verschil tussen die twee: er was nog DNA beschikbaar van de buidelwolf. Hij begon na te denken over hoe dat DNA kon worden gebruikt om een kloonexperiment te beginnen. ‘Ik stelde mezelf de vraag: is uitsterving echt voor eeuwig? Mijn onderzoeksveld, de

paleontologie, gaat daarvan uit. Maar ik dacht: misschien kunnen we de Tasmaanse tijger wel tot leven wekken.’ Archer werd uitgelachen en bespot, omdat hij met sciencefiction bezig zou zijn.

Dit is nu bijna vijftien jaar geleden, en inmiddels is er een handjevol andere pioniers bezig met het terugbrengen van uitgestorven dieren. Ont-uitsterven, zou je hun werk kunnen noemen. De Amerikaanse jonge bioloog Ben Novak werkt aan de herrijzenis van de trekduif. Teams van Spaanse en Franse wetenschappers slaagden er in 2009 in een uitgestorven Pyrenese steenbok te klonen. (Het beestje overleed kort na de geboorte door longproblemen.) De wetenschappers zijn ervan overtuigd dat het terugbrengen van deze dieren de biodiversiteit op onze wereld kan verrijken. ‘Dit onderzoek geeft hoop, misschien dat we alle schade die we de natuur toededen, kunnen terugdraaien,’ zegt Archer, ‘zoals het uitsterven van de buidelwolf.’

Het is nog niemand gelukt om een uitgestorven dier gezond ter wereld te laten komen, maar dat is een kwestie van tijd, meent Archer. ‘We zetten op dit moment voet aan wal van een hele nieuwe wereld. We zullen onze normen moeten veranderen.’

In oktober 2012 kwamen de ont-uitstervingsexperts voor het eerst bij elkaar in Washington, op uitnodiging van National G ­ eographic september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 5

Vooruit

­ont-uitsterven: longnow.org/revive/tedxdeextinction 1 6 T h eo pt i m i st.nl september/oktober 2013

economie

Bolivia’s andere goud De hagelwitte woestijnachtige vlakte van ­ Sa lar de Uyuni, in het zuidwesten van Bolivia, is bedekt door een laag zout. In het pekel onder die dikke zoutkorst, die zich uitstrekt over 12.000 vierkante kilometer, liggen de grootste lithiumreserves ter ­wereld verborgen. Lithium is een licht zilverwit metaal dat vooral wordt verwerkt in de glasindustrie, medicijnen voor psychiatrische ­aandoeningen en batterijen voor ­elektrische auto’s en mobiele telefoons.

De vraag naar lithium groeit spectaculair. Buitenlandse bedrijven tonen veel ­interesse in Bolivia’s lithiumvoorraden, maar president Evo Morales wil deze goudmijn graag in ­eigen hand houden. Hij investeert fors in een nationale industrie. Het doel: Bolivia tot een van de rijkste landen van Zuid-Amerika maken.

Deze 12 kilometer lange dijk, opgetrokken uit gekristalliseerd zout, leidt naar Bolivia’s allereerste lithiumwinningsen -verwerkingsbedrijf. Het werd onlangs geopend na een drie jaar lange testfase. De zoutvlakten zijn een moeilijke plek om het metaal te delven, omdat er nauwelijks infrastructuur is en zich iedere winter een laagje regenwater op het zout verzamelt, zoals hier op deze foto te zien is. Deze twee mannen zijn op weg naar hun werk in de lithiumfabriek. De Bolivianen houden verwachtingsvol in de gaten wat het lithium hen zal brengen. | E.B.

foto: James morgan/jamesmorganphotography.co.uk

en de pas opgerichte stichting Revive & Restore, die meer bewustwording wil creëren over het ont-uitsterven. Dat was nog een besloten bijeenkomst, maar in maart trad de hele groep naar buiten, om te vertellen dat we serieus moeten gaan nadenken over de consequenties van hun onderzoek. Geen zorg overigens, ze vertelden dat we de Tyrannosaurus rex niet kunnen terugbrengen. Hun DNA is niet goed genoeg bewaard. Bovendien kun je uit steen niet klonen.

De technieken die de biotechnologen ontwikkelen, draaien veelal om klonen, denk aan Dolly het schaap, dat in 1996 gekloond ter wereld kwam. Dolly’s genetische materiaal was met behulp van biotechnologie nagemaakt. Ze was identiek aan haar moederschaap; een vader was er niet aan te pas gekomen. Sindsdien zijn kloningstechnieken veel verder ontwikkeld. Er zijn al ratten, muizen, geiten, apen en honden gekloond. Wetenschappers proberen nu zo veel mogelijk DNA te verzamelen van uitgestorven dieren in bewaarde exemplaren in laboratoria en musea. Als ze maar een klein beetje bloed of weefsel vinden, kunnen ze al vooruit.

Novak vond bijvoorbeeld een paar opgezette trekduiven in musea, waardoor hij een aantal stukjes van de DNA-puzzel van de duif kon leggen. Maar hij krijgt niet het hele plaatje rond, omdat het weefsel van de opgezette duiven niet compleet genoeg was. Zijn plan is nu om het DNA van de verwante bandstaartduif als basis te gebruiken, en daar de genen die de trekduif uniek maken aan toe te voegen. De trekduif zou dan geboren kunnen worden uit de bandstaartduif. Revive & Restore helpt Novak met dit project, en gebruikt het ook als voorbeeld om een paar belangrijke vragen op te werpen over ont-uitsterven: welke criteria moeten we gebruiken om te bepalen of we dieren terug moeten brengen? Wie mogen dieren terugbrengen en wie niet? En wat zijn de consequenties ervan?

Volgens Novak is het heel belangrijk om de trekduif terug te brengen. Ooit, voordat ze allemaal werden afgeschoten, was dit de meest voorkomende vogel in Noord-Amerika – er vlogen zo’n 4 tot 5 miljard van deze duiven rond. Ze hadden een belangrijke rol in de natuur, zegt Novak. ‘Vanwege de manier waarop zwermen trekduiven bosgebieden benutten voor nestplaatsen en slaapplaatsen, jagen ze de ontwikkeling van allerlei soorten bomen aan. Ze verrijken daarmee de soorten biotopen die beschikbaar zijn voor andere planten en dieren en vergroten de biodiversiteit.’

En net zo belangrijk is het volgens Archer om de buidelwolf weer terug te brengen. ‘Dit unieke dier wordt erg gemist in Australië’, zegt hij. Volgens Archer had het als roofdier een belangrijke rol in het ecologische systeem. Bovendien is het belangrijk om de genen en het gedrag van het dier te bestuderen omdat het in de verte verwante neefje de Tasmaanse duivel nu met uitsterven wordt bedreigd door een type kanker. Meer kennis over de genen van de Tasmaanse tijger zouden kunnen helpen bij het onderzoek naar de oorzaak daarvan.

Inmiddels is Archer ook een heel eind op weg om een uitgestorven kikker terug te brengen. De Rheobatrachus silus stierf uit in 1983, en de medische wereld kan niet wachten totdat de kikker weer terug is om zijn maag te bestuderen. De kikker plant zich voort door eitjes in te slikken en maakt dan van zijn maag een soort baarmoeder. Als wetenschappers weten hoe hij dat doet, kan het grote gevolgen hebben voor onderzoek naar maagziekten bij mensen.

De trilobiet is voor eeuwig dood, maar Archer weet zeker dat we het over een flink aantal jaar volledig normaal vinden dat we recenter uitgestorven dieren kunnen terugbrengen. ‘Denk eens twintig jaar terug’, zegt hij, ‘en denk je dan in hoe veel verder we nu zijn met technologie.’ | elleke bal | Bekijk de TEDx-conferentie over

Vooruit

leiderschap

‘Pak iets aan dat je irriteert’ DE britse zakenman EN beroepswaaghals richard Branson over de kansen om geld te verdienen aan klimaatverandering.

Wat zijn volgens u de belangrijkste eigenschappen die een ondernemer moet hebben?

‘Op de eerste plaats vind ik dat je niet bang moet zijn om risico’s te nemen en fouten te maken. Laat je niet afschrikken door die stap in het onbekende. Ik heb in de loop der jaren heel vaak m’n hoofd gestoten, maar dat heeft me alleen maar sterker en vastbeslotener gemaakt om te slagen. Ik vind dat je ook naar andere mensen moet kunnen luisteren en bescheiden genoeg zijn om te beseffen dat iemand anders soms een beter idee heeft dan jij. Ik ben nooit te trots om toe te geven dat ik ­ernaast zat. Ook is het belangrijk dat een ondernemer plezier heeft in wat hij doet – of het nu gaat om een grote industriële omwenteling of het benutten van een gat in de markt.’

foto: CHARLES REX ARBOGAST/associated press

Hoe kunnen bedrijven bijdragen aan duurzaamheid en het terugdringen van onze uitstoot van broeikasgassen?

‘Ik vind dat moderne bedrijven – of ze nu klein zijn of groot – klaar moeten staan om dienstbaar te zijn aan de samenleving, overal ter wereld. Ik ben voorzichtig optimistisch over ons vermogen om onze wereld een heel stuk beter, veiliger en rechtvaardiger te maken – maar ­bedrijven dienen een sleutelrol te spelen in dat proces. Het kan niet langer alleen maar gaan om ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’, waarbij dat ‘verantwoord’ als regel wordt gedelegeerd aan een klein team ergens in de kelder. Het gaat erom dat iedereen in de organisatie verantwoordelijkheid neemt en verschil maakt in alles wat hij of zij doet, zowel op het werk als thuis.’

Zijn zaken als vermindering van uitstoot van broeikasgassen en duurzaamheid eigenlijk wel verenigbaar met ons kapitalistisch systeem?

‘Voor ondernemers en bedrijven liggen er kansen om geld te verdienen aan klimaatverandering, of dat nu gebeurt vanuit bezorgdheid over

De MARkANTE ZAkENMAN RICHARD BRANsON, HIER IN CHICAGO, Is OpRICHTER vAN HET MERk vIRGIN, WAAR ONDER MEER EEN vLIEGMAATsCHAppIj, pLATENLABEL EN RuIMTEvAARTBEDRIjF ONDER vALlen.

de mensheid en de planeet of niet. Als een bedrijf goedkope zonnepanelen maakt die voor schone energie kunnen zorgen in gebieden zonder e­ lektriciteitsnet, of waar brandstof schaars of duur is, dan zijn die z­ onnepanelen waardevol en valt er dus geld te verdienen met de verkoop ervan.’

Deze uitspraak van u is beroemd geworden: Bedrijfskansen zijn net als bussen, er komt altijd weer een volgende. Maar stel dat je op dit moment werkloos bent, hoe weet je dan wanneer er een bus gaat? Met andere woorden: waar moet je beginnen en hoe leer je ondernemer te worden?

‘Ondernemen is meestal iets waar je bij toeval in verzeild raakt, en als je geluk hebt, gebeurt dat op het juiste moment en de juiste plek! Volgens mij moet iedere ondernemer iets aanpakken dat hem of haar zelf irriteert en dat vervolgens verbeteren. Want vrijwel zeker hebben heel wat andere mensen precies dezelfde frustratie.’

Wanneer is een bedrijf in uw ogen succesvol?

‘Geld komt voor mij niet op de eerste plaats. Ik heb altijd mijn passie gevolgd, ongeacht of daar iets mee te verdienen viel. Ik ben meer gefascineerd door leren en dingen ontdekken dan door rijk en machtig te zijn. Voor mij draait succesvol zakendoen om plezier hebben in wat je doet, iets maken dat onderscheidend is en iets tot stand brengen waar iedereen trots op is.’ | e.B. Richard Branson is juryvoorzitter van de zevende editie van de Postcode Lottery Green Challenge, een i­nternationale wedstrijd voor briljante groene ondernemersplannen. De winnaar krijgt 500.000 euro om dit ondernemingsplan uit te voeren. De inschrijfperiode is al gesloten, maar The Optimist mag twee kaarten weggeven voor de finale op maandag 16 september in Amsterdam. Wilt u kans maken? Mail naar redactie@theoptimist.nl. De finale is ook live te volgen via www.greenchallenge.info.

september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 7

Vooruit

inspiratie

‘Alleen als je het risico durft te nemen “te ver” te gaan kom je te weten hoe ver je kunt gaan.’

vrede

Hoop voor de toekomst

T.S. Eliot Amerikaans-brits dichter en toneelschrijver (1888-1965)

De Liberianen durven er voorzichtig in te gaan geloven: vrede. Sinds de arrestatie van oud-president en krijgsheer Charles Taylor in 2006, is in Liberia een proces van verzoening op gang gekomen, na jaren van bloedige burgeroorlogen.

Het land heeft zelfs, als eerste in Afrika, met Nobelprijswinnaar Ellen Johnson Sirleaf een vrouwelijke leider gekozen. Maar de weg naar vrede betekent niet dat alle problemen voorbij zijn. Liberia is een van de armste landen ter wereld. Veel inwoners zijn nog vooral bezig met overleven.

Frits Huffnagel, voormalig wethouder van Den Haag en Amsterdam, nu eigenaar van een bedrijf in citymarketing, reisde in maart als ambassadeur van Save the Children naar Liberia, om daar te zien wat de kinderrechtenorganisatie doet. Hij bezocht onder meer een klein hospitaal en een opvanghuis voor jonge straatmeisjes. ‘Ik denk nog vaak terug aan de kinderen die ik daar ontmoet heb. Als je bedenkt hoe zij het hebben, is het belachelijk dat wij klagen over een vertraagde trein.’

Kinderen kun je ze eigenlijk niet eens meer noemen, voegt Huffnagel daaraan toe. ‘Ik ontmoette een meisje dat vanaf haar achtste in de prostitutie had gewerkt. Op haar dertiende werd ze zwanger van een klant die haar verkrachtte. Nu is ze zestien en heeft ze een kind van bijna drie. Ze leven, samen met een ander gezin, in een huisje dat niet meer is dan een kamer met een dak.’ Zoals dit meisje zijn er veel, zag Huffnagel. Het opvanghuis biedt ze een veilige plek en ’s avonds een warme maaltijd. Ook leren de meisjes er lezen en schrijven. Huffnagel: ‘Het is zo indrukwekkend om te midden van alle treurigheid toch optimisme en hoop voor de toekomst in haar ogen te zien.’

De gemeente Den Haag zal zich vanaf oktober een jaar lang inzetten voor Save the ­Children. De stad kiest om de twee jaar een goed doel op het gebied van vrede en recht. Inwoners k ­ unnen bijvoorbeeld meedoen aan de City-Pier-City-loop, een klassieker, om geld in te ­zamelen. | Anne Vegterlo 1 8 T h eo pt i m i st.nl september/oktober 2013

foto’s: MissHibiscus/getty images; Michel Porro/Hollandse Hoogte

Frits Huffnagel (inzet) bezocht onder meer een opvanghuis voor jonge straatmeisjes in Liberia om te zien hoe het land opkrabbelt na vele jaren van burgeroorlog.

Vooruit

Overigens ben ik van mening...

‘Geef babyboomers niet de schuld’ De Australische Jocelyn Auer, gepensioneerd als con sultant in de gezondheidszorg, was van plan een boek te schrijven over de overgang van werk naar pensioen. Maar tijdens haar research ontdekte ze hoe vaak de babyboomgeneratie het moet ontgelden. Daarom besloot ze het onderwerp van haar boek te veranderen, met Baby Boomers, busting the myths als resultaat.

Babyboomers. We hebben het toch over al die mensen die onze banen, onze woningen en onze welvaart hebben ingepikt en alles dik voor mekaar hebben?

Auer lacht: ‘Precies. En het zijn er zo veel, dat ze ons – als ze straks oud en gebrekkig worden – een fortuin gaan kosten. En onredelijk zijn ze sowieso, want ze zijn gewend altijd hun zin te krijgen.’

Geen wonder dat we het zo benauwd van ze krijgen.

‘In de jaren negentig werden babyboomers voor het eerst een last voor de samenleving genoemd. Er verschenen rapporten van de Wereldbank en de OESO die paniek zaaiden met rampscenario’s, omdat de kosten van pensioenen en gezondheidszorg uit de hand zouden gaan lopen.

Natuurlijk zijn dat zaken die aandacht verdienen, maar het heeft geen zin een hele generatie er de schuld voor te geven. Er doen heel wat vooroordelen over babyboomers de ronde, bijvoorbeeld dat het rijke en gierige witte mensen zijn die onafgebroken vakantie vieren.’

Ze waren gewoon de eerste groep die opgroeide in een consumptiemaatschappij. Onze hele samenleving is gericht op consumeren, dus waarom zou je babyboomers gierig noemen omdat ze doen wat voor anderen als normaal wordt beschouwd?’

Maar is het dan niet zo dat veel babyboomers een prima pensioen genieten, terwijl het voor jongeren die nu opgroeien onzeker is of ze straks überhaupt met pensioen kunnen?

‘Er moet een fundamentele discussie worden gevoerd over het pensioensysteem, maar nogmaals: geef babyboomers niet de schuld. Er zijn immers heel wat oudere mensen die heel graag door willen gaan met werken in plaats van te stoppen. De verwijten leiden tot het geleidelijk opschuiven van de pensioengerechtigde leeftijd. Maar dat kun je ook op een veel positievere manier bekijken. Als we meer zouden doen om die mensen te helpen om aan het werk te blijven, hoeven de anderen niet onder druk te worden gezet om later met pensioen te gaan. Het is effectiever om te kijken hoe we ervoor kunnen zorgen dat oudere mensen een positieve bijdrage aan de samenleving kunnen leveren.’

Wacht even. Klopt dat dan niet?

‘De generatie van de babyboomers is heel gedifferentieerd. Ze zijn dan misschien opgegroeid met dezelfde muziek en dezelfde mode, maar vormen geen homogene groep. Er zijn rijke en arme babyboomers.

In Australië bijvoorbeeld bezit een kwart van hen niet meer dan 4,4 procent van het gezamenlijke vermogen van de hele groep. Veel van de vrouwen hebben nooit een baan gehad en niet veel gespaard, omdat ze geacht werden de huishouding te doen. Veel van de mannen zijn slecht opgeleid en hebben fysiek gevaarlijk en slecht betaald werk gedaan.’

Waarom is het zo belangrijk dat we juist nu anders naar babyboomers gaan kijken?

En toch zijn ze een beetje gierig, nietwaar?

‘Het is te gemakkelijk om bijvoorbeeld de stijgende kosten van de gezondheidszorg geheel toe te schrijven aan de vergrijzing. Daar spelen immers nog heel andere ernstige zaken een rol. We moeten ophouden met het tegen elkaar uitspelen van jongeren en ouderen en ons richten op mogelijke oplossingen voor onze problemen. Er zijn echt reële ­kwesties om ons zorgen over te maken, zoals pensioenen, gezondheidszorg en onderwijs. En verwijten maken als enige strategie is echt alleen maar verspilling van energie.’ | Elleke Bal | Meer Informatie:

‘Babyboomers zijn niet gieriger dan de generaties die na hen kwamen.

www.boomersmyths.com

Halfleeg Halfvol Zoutvlakte foto: Marian Lester

Oude boeken Individualisering Grenzen Loonslaaf

Goudmijn Berglandschap Eigenwijsheid Kansen Intrapreneur

september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 9

Vooruit

kunst

Boekzaagkunst Toen de veelzijdige kun stenaar Guy Laramée nog antropologie studeerde, raakte hij op een dag zo gefrustreerd dat hij zijn studieboek in een zandstraalcabine gooide. Het resultaat was een b ­ ergachtig landschap, en dat aanzicht beviel hem. Sinds die dag in 1999 maakt deze kunstenaar uit Québec in Canada b ­ oeksculpturen.

Hij zaagt, schaaft en breekt ­stukken van encyclopedieën en ­woordenboeken af, waaruit hij ­ongelooflijk ­gedetailleerde ­landschappen maakt met ­bergen, grotten en ­verborgen steden. Zoals Laramée zelf over zijn werk zegt: ‘Bergen van in ­onbruik geraakte kennis keren weer terug tot wat ze in wezen zijn: bergen.’ | Tatiana Goncalves | Meer informatie:

foto: Lacerte art contemporain

www.guylaramee.com

2 0 T h eo pt i m i st.nl september/oktober 2013

Vooruit

Commentaar

Oordeel zelf Deze zomer werd er in amerika geprotesteerd tegen wat velen zagen als

Angus Kennedy, verbonden aan het Institute of Ideas in Londen, werkt op dit moment aan zijn boek Being cultured: In defence of discrimination, dat volgend voorjaar uitkomt.

rassendiscriminatie: het tragische schietincident waarbij Trayvon Martin om het leven kwam. Actievoerders beweerden dat de vrijspraak van schutter en buurtwachter George Zimmerman aantoonde dat bepaalde staten in de Verenigde Staten nog altijd racistisch zijn, en dat jonge zwarte burgers niet op gerechtigheid kunnen rekenen als er een ‘witte’ jury oordeelt. Het wijdverbreide gebruik van de term ‘blanke Latijns-Amerikaan’ om Zimmerman te omschrijven, wijst op een logica die luidt dat blanken altijd schuldig zullen zijn in dit soort kwesties, ongeacht het vonnis, omdat ze van nature de niet-blanken discrimineren. Dat is essentieel voor hun identiteit – zo lijkt het argument te klinken.

In deze zelfde zomer waren de raadsleden van de kleine gemeente Kalamazoo in de Amerikaanse staat Michigan verwikkeld in een heftige discussie over een raadsvoorstel.

Het ging om een verbod op discriminatie, die geheel of gedeeltelijk is gebaseerd op iemands ‘feitelijke of vermeende kenmerken van ras, kleur, geslacht, leeftijd, godsdienst, oorspronkelijke nationaliteit, lengte, gewicht, huwelijkse staat, burgerschap, lichamelijke of geestelijke gezondheid, genderidentiteit of andere genetische informatie’. Dertig jaar geleden was dat soort beleid het monopolie van wat men bij ons vroeger ‘linkse halvegaren’ noemde, die alle competitieve spelletjes uit scholen wilden bannen en, in het geval van de Londense gemeenteraad, het woord ‘gezin’ verbieden omdat het discriminerend zou zijn.

De tijden veranderen. En snel ook. Het platteland van Michigan is voor een groot deel Republikeins, van puriteins-Hollandse afkomst en gehecht aan familiewaarden en de vlag.

Toch was de gemeente Holland in Michigan, waar men in 2011 zo moedig was om te stemmen tégen een uitbreiding van antidiscriminatievoorschriften voor seksuele gerichtheid en genderidentiteit, in feite sterk verdeeld: er waren maar vijf stemmen tegen en vier voor. Grote kans dat het besluit alweer is teruggedraaid als u dit leest, gezien het feit dat de traditionele waarden van gisteren razendsnel verworden tot de bekrompenheid van vandaag.

Want sinds de uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof dat het huwelijk niet langer een zaak is tussen een man en een vrouw, is duidelijk welke kant het uit gaat. Binnen één generatie tijd lijkt er een mentaliteitsomslag te hebben plaatsgehad, een aardverschuiving die wel blijkt uit het geforceerd doorvoeren van wetgeving voor het homohuwelijk in heel Amerika en Europa.

Het is prima dat openbare organen het goede voorbeeld geven door mensen op grond van hun verdienste en niet van hun slaapkamergewoonten te behandelen, en er valt iets voor te zeggen dat de overheid bijdraagt aan het propageren van het gelijkheidsideaal – al vrees ik dat de formalisering van zulke idealen eigenlijk alleen maar kan leiden tot het instellen van quota’s, tenzij de werknemers van Kalamazoo zich gauw conformeren aan het nationale statistische gemiddelde van Amerika ten aanzien van ras, lengte, geestelijke gezondheid en genderidentiteit. Een heel ander verhaal wordt het echter als particuliere bedrijven en werkgevers, laat staan politieke partijen, worden gedwongen niet-discriminerend te werken.

Daarvoor zijn vier belangrijke redenen. Ten eerste moeten we altijd proberen het individu de grootst mogelijke vrijheid te gunnen, en daarom moeten we ons tolerant opstellen tegenover opvattingen waar we het niet mee eens zijn, zelfs als we die aanstootgevend en moreel verwerpelijk vinden.

Ten tweede probeer je in wezen te dicteren wat iemand mag denken en zeggen zodra je wetten gebruikt om de normen en waarden van een samenleving te veranderen. Ofwel mensen met bijvoorbeeld een andere geaardheid worden allang door de meeste mensen geaccepteerd, en in dat geval heeft de wet geen zin, ofwel dat is niet het geval en dan gebruiken degenen die menen het gezag te hebben die wet als een instrument om meningen af te straffen van ‘verkeerd’ denkenden. Aangezien de mentaliteit in de samenleving al sterk is verbeterd, zien we nu dus een strafexercitie gericht op het wereldbeeld van een steeds kleinere minderheid. Dat bleek wel uit de laatste uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

De derde reden waarom dit soort wetgeving niet deugt, is dat er kennelijk niet op wordt september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 1

Vooruit

vertrouwd dat mensen rechtvaardig zullen handelen, en dat ervan wordt uitgegaan dat er in ieder van ons een bekrompen kern schuilt waar we ons tegen moeten wapenen: dwangmatig ‘bewust maken’ is de nieuwe vorm van exorcisme.

De vierde reden komt niet zo vaak ter sprake in discussies over discriminatie.

Namelijk dat het onmogelijk is om niet te discrimineren of onderscheid te maken. Het is absurd van mensen te eisen dat ze iets zien en onmiddellijk ont-zien.

Het is de verwachting dat wat je ziet en denkt geen rol zal spelen in hoe je oordeelt en handelt. Het is of je wordt gevraagd constant jezelf te ontkennen.

Bedenk eens wat voor mentale capriolen je moet uithalen om niet te discrimineren. Ten eerste moet je je bewust zijn van iemands ras, zijn seksuele geaardheid of het feit dat hij aan de mollige kant is (‘feitelijk of vermeend’), zodat je hem kunt respecteren en behandelen zoals hij is, en nadat je dat allemaal hebt opgemerkt moet je het onmiddellijk ‘ont-merken’ om te zorgen dat je oordeel er niet door wordt beïnvloed en dat je volkomen neutraal en rechtvaardig blijft. Het is geen excuus als je je niet bewust bent van iemands ‘genetische informatie’ of ‘familieverbanden’, want dan loop je het risico hem te minachten of onbewust te discrimineren.

Met niet-discrimineren bereik je in werkelijkheid maar twee dingen, die geen van beide positief zijn. Ten eerste onverschilligheid voor de echte mens die je ziet/niet-ziet, omdat je weigert hem als medemens te beoordelen. Plus de verbijzondering van juist die kenmerken waar je niet op mag letten. De echte les van antidiscriminatiebeleid is niet dat we in een maatschappij leven waarin het er niet toe doet welke kleur je hebt, hoe dik je bent of met wie je naar bed gaat, maar dat we in een maatschappij leven waarin zulke dingen er wel degelijk toe doen en juist belangrijk worden gevonden (terwijl ze dat niet zijn) en waarin je huidskleur wel degelijk telt. Zo zeer zelfs dat je leven er grotendeels door wordt bepaald doordat anderen net doen alsof die dingen niet van belang zijn.

We moeten juist het idee weer opvatten dat discrimineren iets positiefs is.

Discrimineren is het bijzondere van objecten waarnemen, zien dat ze anders en verschillend zijn. Juist op grond van dat anders-zijn kunnen we ze van elkaar onderscheiden. Zonder onderscheid of discriminatie, zonder de verdeling van de wereld in verschillende objecten en zonder onze beoordeling van die wereld, hebben we niets op grond waarvan we waarde kunnen toekennen aan de wereld, op grond waarvan we kunnen zeggen hoe die eruit zou moeten zien, op grond waarvan we onderscheid kunnen maken.

Discrimineren, of onderscheid maken, is dus een kwaliteit, een moreel besef, dat meer of minder genuanceerd kan zijn. Wanneer we over de schoonheid van een schilderij oordelen, zijn we het erover eens dat de een fijner onderscheid kan maken dan de ander, een betere of slechtere smaak heeft. Als je geen onderscheid mag maken, zou je kunst alleen nog kunnen beoordelen door prijskaartjes te vergelijken of bijvoorbeeld beeldhouwwerken te wegen. In het geval van een sollicitatiegesprek vraag ik van een werkgever alleen dat hij discrimineert op mijn vermogen het werk goed uit te voeren. Ik wil niet dat hij mijn identiteit erkent of bevestigt.

Antidiscriminatiebeleid zoals dat van Kalamazoo zal ertoe leiden dat we minder oordelen, oftewel dat we minder gebruikmaken van onze morele autonomie en onze vrijheid, dat we die afstaan aan professionele rechters, rechtbanken en aanklagers, en dat we prompt bestraft zullen worden als we het wagen foute dingen te denken of verkeerde dingen te zeggen.

Battle of ideas Angus Kennedy is mede-organisator van Battle of Ideas, een debat in Felix Meritis, Amsterdam, op 12 oktober. Daar zal hij spreken, evenals filosofe Marli Huijer, schrijver Tarik Yousif en wetenschapper Markha Valenta. The Optimist is mediapartner. Meer informatie: www.felix.meritis.nl. Het debat in Felix Meritis is een opmaat naar het Battle of Ideas Festival, dat jaarlijks in Londen wordt georganiseerd, dit jaar op 19 en 20 oktober.

Meer informatie: www.battleofideas.org.uk.

2 2 T h eo pt i m i st.nl september/oktober 2013

foto: tk

Zingeving

‘Al mijn plannen zijn mislukt’, zegt Paul de Blot.

‘Maar alles wat op mijn pad is gekomen, is gelukt.’

Foto:tk

‘Als je met plezier werkt, word je niet zo snel moe’ Spiritualiteit biedt de uitweg uit de crisis, stelt Paul de Blot, ‘s wereld eerste hoogleraar Business Spiritualiteit.

In november neemt hij afscheid aan Nyenrode.

Een portret. Door Maarten van der Schaaf

N foto: Tessa Posthuma de Boer/Hollandse Hoogte

a anderhalf uur praten

haalt Paul de Blot plotseling een grote, rode clownsneus uit zijn tas en zet die op zijn neus. ‘Wat gebeurt er nu?’, vraagt de 89-jarige hoogleraar business spiritualiteit met een jongensachtige grijns. De Blot geeft zelf antwoord.

‘Er ontstaat iets nieuws, ons gesprek raakt bezield: dat noem ik spiritualiteit.’

Even later legt De Blot, gehuld in een voor hem kenmerkend Indonesisch batikshirt, twee grote bruine enveloppen op de tafel waaraan we praten in zijn kamer op Nyenrode. Uit de eerste enveloppe haalt hij een stapel met prachtige portretfoto’s van kinderen uit de hele wereld. ‘Wat gebeurt er met deze kinderen?’ Weer beantwoordt hij zijn eigen vraag: ‘Die worden oud.’ Dan opent hij de andere enveloppe, waaruit hij een mooie serie portretten haalt van oude mensen. Een voor een legt hij ze voor me neer, terwijl hij me door zijn dunne, zilveren

montuur aankijkt. ‘En,’ vraagt De Blot nu, ‘waar zijn die kinderen nu gebleven?’

Spiritualiteit draait om bezieling, wil De Blot maar zeggen. Juist daaraan ontbreekt het vaak bij organisaties in crisissituaties. ‘Er is volop aandacht voor vakkundigheid en goede samenwerking, maar de belangrijkste pijler van een succesvolle organisatie is de individuele en collectieve bezieling – de kracht van onze verlangens en onze dromen.

Die wordt vaak verwaarloosd.’

Die boodschap probeert De Blot al 34 jaar op creatieve wijze over te brengen op studenten, managers en ondernemers aan Business Universiteit Nyenrode. Daar kwam hij in 1979 bij toeval binnen als begeleider van buitenlandse studenten. Hij had er toen geen idee van dat hij in 2004 zou promoveren in de bedrijfskunde. Weer twee jaar later, op 82-jarige leeftijd, zou hij aan ­Nyenrode worden benoemd tot hoogleraar in de organisatievernieuwing met als leerstoel september/Oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 2 5

‘Het gaat in het zakendoen zowel om een vakkundigheid op doeniveau als om een bezieling op zijnsniveau.’

Paul de blot, scheidend hoogleraar business spiritualiteit

b­ usiness spiritualiteit. Op 20 november gaat hij met emeritaat.

Naast zijn werk op Nyenrode organiseert De Blot al jaren retraites in kleine groepen in Priorij Emmaus in Maarssen. Daar komen vooral zakenmensen, maar bijvoorbeeld ook docenten en artsen. De Blot selecteert hen persoonlijk op grond van hun eigen verlangen en hun mogelijkheid om de boodschap van vernieuwing en duurzaamheid in hun werk te verspreiden.

Dat De Blot, geboren in 1924 in een kustdorpje op Java, Indonesië, hoogleraar zou worden aan een private businessschool op een lommerrijk landgoed aan de Vecht bij Breukelen, lag niet bepaald in de lijn der verwachtingen. Zijn levensverhaal leest als een roman vol duizelingwekkende avonturen en onverwachte wendingen. ‘Al mijn plannen zijn mislukt’, zegt De Blot met een glimlach op zijn gezicht. ‘Maar,’ voegt hij eraan toe, ‘alles wat op mijn pad is gekomen, is gelukt.

Ik neem het toeval altijd serieus.’

Z

ijn eerste grote levensles krijgt

De Blot wanneer hij als vierjarig jongetje in zijn eentje op het strand speelt en er een huizenhoge golf komt aanrollen.

Hij reageert impulsief en springt onder de krul van de golf, waardoor hij wordt opgeslokt en vervolgens wordt uitgespuugd in het schuim op het strand. ‘Ik was verdwaasd, maar voelde me euforisch’, herinnert De Blot zich. Hij leerde niet weg te lopen wanneer gevaar dreigt, maar zich er juist in te storten. ‘Dan blijkt het gevaar vaak reddend te zijn.’

Tijdens de Tweede Wereldoorlog neemt zijn leven een dramatische wending. Eigenlijk wil De Blot als oorlogsvlieger meevechten in het leger van de geallieerden, maar zijn moeder verbiedt dat: ‘Als je neerstort, heb ik geen Paul meer.’ Dus gaat De Blot bij de commando’s, ‘de rimboevechters’, zoals hij het zelf zegt. Dat blijkt zijn redding te zijn. ‘Al mijn klasgenoten die vlogen of bij de infanterie zaten, zijn gesneuveld.’

Bij de commando’s vernietigen De Blot en zijn kameraden een aantal Japanse fabrieken, voordat hij door de Japanse bezetters gevangen wordt genomen en in een cel gegooid. Hij wordt geblinddoekt en uitgehongerd. Na een jaar in de isoleercel, net als hij besluit op te geven, hoort hij een medegevangene op de muur bonken. ‘Mijn kameraad leefde nog’, vertelt De Blot

2 6 t h eo pt im i st.nl September/oktober 2013

g­ eëmotioneerd. ‘Toen besloot ik ook door te vechten om te overleven. De honger naar vriendschap bleek belangrijker dan de honger naar eten.’

Uiteindelijk ging De Blot toch dood. Dat wil zeggen: de kamparts verklaarde hem klinisch dood. ‘Maar een paar uur voordat ik begraven zou worden, gingen mijn ogen weer open.’

Op zware crisismomenten ontstaat innerlijke vernieuwing, leert De Blot van die heftige ervaring in het concentratiekamp.

Na de oorlog gooit hij het roer radicaal om: de chemisch technoloog die voor de oorlog carrière maakte in de suikerindustrie – een kromme pink getuigt nog van een ongelukje met een bankschroef uit die tijd – verheft na de oorlog het helpen van anderen tot zijn levensdoel. De Blot krijgt foto’s onder ogen van de slachtoffers van de kernbommen op Hiroshima en Nagasaki en besluit: ik ga die mensen helpen. Alleen Jezuïeten mogen in die tijd naar Japan, dus verbreekt de ongelovige De Blot zijn relatie en treedt toe tot de Jezuïetenorde. Uiteindelijk loopt het allemaal anders: twee andere Jezuïeten worden naar Japan gestuurd en De Blot wordt gevraagd te helpen bij de opbouw van het Indonesische onderwijssysteem.

Door een aaneenschakeling van toevalligheden belandt hij eind jaren zeventig in Nederland en later op Nyenrode. In 1978 is De Blot net begonnen als studentenpastor voor buitenlandse vluchtelingen in Berlijn, wanneer hij wordt gebeld door een bevriende dominee uit Nederland. Of hij in Amstelveen als vluchtelingenbegeleider aan de slag wilt?

In Berlijn zijn er op dat moment voldoende hulpverleners, maar in Nederland is er een tekort. De keuze is snel gemaakt: De Blot vertrekt naar Nederland. Om aan een permanente verblijfsvergunning te komen, schrijft hij zich in bij de Universiteit van Nijmegen voor de opleiding tot psychotherapeut voor mensen met een kampsyndroom.

Maar een goede vriend merkt op: ‘Psychologen voor oorlogsslachtoffers zijn er genoeg. Op Nyenrode hebben ze iemand nodig die het kapitalisme kan begeleiden. Iets voor jou misschien, Paul?’ Binnen de Jezuïetenorde wordt in die tijd geregeld gesproken over de risico’s van het kapitalisme. Enkele Jezuïeten besluiten het bedrijfsleven in te gaan, De Blot belandt op de chique businessschool, waar ze een coach zoeken voor de studentencampus. ‘Ze zochten iemand met

buitenlandervaring, liefst iemand die eerder op universitair niveau college had gegeven.

Ik voldeed aan die eisen.’ Hij solliciteert en wordt prompt aangenomen. ‘Het is me allemaal toegevallen’, glimlacht De Blot nu. Of, zoals de spreuk op de kast in zijn kamer in Nyenrode zegt: ik kan het beste niet kiezen, het beste kiest mij.

Het universitaire leven aan Nyenrode is niet nieuw voor De Blot; het loopt als een rode draad door zijn carrière. In Indonesië studeert hij eerder natuurkunde, filosofie, politicologie en Indonesische staatsleer. Ook doceert hij vijftien jaar aan de universiteit van Yogyakarta en is hij verbonden aan de opleiding voor marine-officieren. In de jaren zestig studeert hij natuurkunde in Keulen en in Nederland volgen nog studies culturele filosofie, spiritualiteit en psychologie en theologie. Al die studies rondt hij af. De Blot: ‘Ik maak altijd alles af waaraan ik begin. Als je dat niet doet, wordt het een gewoonte. Dan zal je nooit de voldoening ervaren die je krijgt wanneer je na hard werken een project tot een goed einde brengt.’

De Blots multidisciplinaire achtergrond leidt uiteindelijk tot zijn huidige focus op business spiritualiteit. Na zijn promotie wordt De Blot benoemd tot hoogleraar. Zelf mag hij de titel van zijn leerstoel kiezen.

Als hoogleraar business spiritualiteit doet hij onder meer onderzoek naar de reden van bedrijfsfaillissementen. Hij toont aan dat 60 procent van de faillissementen het resultaat blijkt van een gebrek aan visie, idealisme en inspiratie. Hij begeleidt studenten bij hun onderzoek en geeft werkcolleges bij andere vakgroepen op Nyenrode. ‘Het is mijn taak om bewustwording te creëren van wat mensen aan het doen zijn.’

In het handboek Business Spiritualiteit: Een vernieuwingsmodel voor organisaties in een crisis (2011), dat is voortgekomen uit De Blots promotie-onderzoek, schrijft hij: Business spiritualiteit schenkt de volle aandacht aan de hele mens met zijn lichamelijke krachten én zijn geestelijke krachten. Met de lichamelijke krachten bedoelt De Blot ‘het menselijke doen en laten’, zowel op individueel als op organisatieniveau. Met de geestelijke krachten doelt hij op de levensdroom van de mens, het niveau waarop de mens zijn diepste verlangens beleeft. De Blot: ‘Het gaat in het zakendoen zowel om een vakkundigheid op doeniveau als om bezieling op zijnsniveau, niet als vaste ­verhouding,

maar als een spel van vernieuwing.’

De huidige crisis is het gevolg van een onbalans tussen de aandacht voor het doeniveau en het zijnsniveau, analyseert De Blot.

Voor burgers, ondernemers en politici die piekeren over hoe ze een uitweg vinden uit de crisis ligt de oplossing dus voor de hand, stelt hij. ‘Een organisatie in crisis kan, net als een individu in crisis, alleen herstellen vanuit zijn geestelijke kracht. Dat vraagt om individuele reflectie van medewerkers en collectieve reflectie van de organisatie over de gemeenschappelijke verlangens en dromen. Alleen dan kan met geduld, vertrouwen en vaak ook met begeleiding een innerlijke ommekeer tot stand komen.’

Die begeleiding hoopt De Blot, op de drempel van zijn 90e verjaardag, nog lang

te kunnen bieden. ‘Als je met plezier werkt, word je niet zo snel moe’, grijnst hij.

Hoewel hij op 20 november met emeritaat gaat, wil hij de komende tijd twee nieuwe vakken ontwikkelen: Duurzaamheid door zingeving en Narratieve spiritualiteit.

Tijdens zijn colleges zullen behalve clownsneuzen en indrukwekkende fotoseries vooral ook persoonlijke verhalen voorbij blijven komen. De Blot: ‘Verhalenvertellers worden opgeleid voor het toneel, bedrijfskundigen voor het bedrijfsleven. Ik heb die twee disciplines samengebracht om organisaties te kunnen bezielen.’ overweegt een clowneriecursus om de journalistiek te gaan ­bezielen.

Maarten van der Schaaf

Business spiritualiteit Vier tips van Paul de Blot voor in crisistijd.

1. Het draait altijd om mensen ‘In crisissituaties vergeten organisaties vaak waar het om draait. Niet de organisatie, de bureaucratie of de technologie moet centraal staan, maar de mensen. Alleen mensgerichte organisaties zijn duurzaam gezond. Houd daarbij rekening met de gezinsituatie van medewerkers – die heeft grote invloed op hun functioneren. Let op kleinschaligheid; kleine teams bevorderen onderlinge relaties en goede samenwerking.’

2. Begin iets nieuws ‘Een succesvol persoon kan je niet opvolgen. Je moet je voorganger dus niet na willen doen: je moet iets nieuws durven beginnen. Dat geldt niet alleen voor leiders, maar ook voor organisaties.

Als bedrijf moet je ook nooit proberen een ander te kopiëren. Dat werkt niet. Het succes hangt namelijk af van de context. Als de omgeving verandert, houdt het succes op.’

3. Houd een dagboek bij ‘Houd een dagboek bij. Schrijf elke avond op wat je gedaan hebt. Links de feiten. Rechts je gevoelens. Elke dag geef je een cijfer. Houd dat twee maanden vol. Dan blader je terug en kijk je waar je die twee maanden plezier in hebt gehad. Zo ontdek je de rode draad. Besteed vervolgens aandacht aan de dingen die je leuk vindt om te doen. Zo breng je het doen en inspiratie bij elkaar.’

4. Sta open voor wat zich aandient ‘Planmatig werken mislukt vaak, terwijl geslaagde zakenmensen geregeld erkennen dat ze hun succes danken aan een toevallige gebeurtenis of een ontmoeting die hun een unieke kans bood.

Om deze kansen te kunnen herkennen, is het van belang dat we ons bewust zijn van wat we in ons diepste verlangen zoeken, wat onze idealen zijn, wat we willen bereiken. Dit verlangen maakt ons gevoelig voor de kansen die hierop aansluiten. Vanuit deze alertheid wordt een t­ oevallige kans sneller herkenbaar. | M.v.d.S.

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 2 7

Zingeving

Mijn motor, mijn vriend

Motorpech als kans voor geestelijke groei. In Zen en de kunst van het motoronderhoud smelt Oosterse wijsheid moeiteloos samen met de wereld van techniek en mechanica. Bij het veertigste jubileum van deze klassieker: een boekfragment. Door Robert Pirsig

september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 9

3 0 t h eo pt im i st.NL september/oktober 2013

H

et voelt aan als herfst.

De motorfietsen zijn nat van de dauw. Vandaag geen regen.

Maar kóud! Het zal een graad of

vijf zijn.

Terwijl ik wacht, controleer ik het oliepeil en de banden, en ik voel de moeren en test de kettingspanning. Een beetje slap, ik pak gereedschap en span hem strak. Ik popel echt van spanning om weg te gaan. Ik let erop dat Chris zich warm aankleedt en dan hebben we ingepakt en zitten weer op de weg. Het is oneindig koud. In een paar minuten is alle warmte van onze warme kleren afgezogen door de wind en ik huiver met zware rillingen. Diep naar adem snakkend.

Het moet warmer worden zodra de zon hoger aan de hemel staat. Nog een halfuur zo en we zitten in Ellendale aan het ontbijt.

We zullen vandaag heel wat kilometers afleggen op deze rechte wegen. Als het niet zo vreselijk koud was, zou het nu geweldig zijn om te rijden.

Een laag invallende zon scheert over wat er haast uitziet als ijzel op de akkers, maar ik denk dat het alleen maar dauw is, fonkelend en een beetje wazig. Overal schaduwen van de vroege ochtend die het land een minder platte aanblik geven dan gisteren. Allemaal voor ons. Het lijkt wel alsof er nog niemand op is. Mijn horloge wijst halfzeven aan. De oude handschoen erboven ziet eruit alsof er ijzel op zit, maar ik denk dat het gewoon uitslag is doordat hij gisteravond doorweekt was. Beste brave afgedragen handschoenen.

Ze zijn nu zo stijf van de kou dat ik amper mijn hand kan strekken.

Ik gééf echt om deze schimmelige oude rijhandschoenen. Ik glimlach ze toe terwijl ze naast me door de ochtendbries vliegen, omdat ze al zo veel jaar bij me zijn, en ze zo oud en moe en gerafeld zijn, dat ze iets komisch hebben. Ze zitten nu vol olie en zweet en smeer en kapot gespatte insecten en wanneer ik ze nu plat op tafel leg, blijven ze zelfs als ze niet koud zijn, niet meer plat liggen. Ze vormen een geheugen op zich. Ze hebben maar drie dollar gekost en ze zijn zo vaak gestikt dat het onmogelijk wordt om ze op te lappen; toch steek ik er veel tijd en moeite in om het te doen, omdat ik me niet kan voorstellen dat een ander paar hun plaats inneemt. Dat is onpraktisch, maar het is niet alles om praktisch te zijn met handschoenen of met wat ook.

Voor de motor koester ik ongeveer

­dezelfde gevoelens. Met meer dan 43 duizend op de teller begint hij al een aardige kilometervreter te worden, een veteraan, hoewel er nog genoeg lopen die ouder zijn.

Maar tijdens al die kilometers, en ik geloof dat de meeste motorrijders het daar wel mee eens zijn, krijg je toch een bepaald gevoel voor een motor, dat uniek is voor die ene motor en geen enkele andere. Een vriend die een motor bezit van hetzelfde merk, type en zelfs hetzelfde jaar, bracht hem eens bij me om hem te laten maken, en toen ik hem na afloop probeerde, kon ik nauwelijks geloven dat hij jaren geleden uit dezelfde fabriek was gekomen. Je kon merken dat hij al lang geleden zijn eigen manier van aanvoelen en rijden en geluid had aangenomen, en dat verschilde volkomen van de mijne. Niet minder, maar anders.

Ik veronderstel dat je dat het karakter zou kunnen noemen. Íedere motor heeft zijn eigen, unieke karakter, dat je vermoedelijk zou kunnen omschrijven als de intuïtieve som van alles wat je van hem weet en voor hem voelt. Dit karakter verandert constant. Gewoonlijk wordt het slechter, maar soms tot je grote verbazing ook beter, en om dit karakter gaat het nu juist als je je motor onderhoudt.

De nieuwe beginnen als goed uitziende vreemden en, afhankelijk van de manier waarop ze worden behandeld, verworden ze snel tot slecht opererende nurksen of zelfs invaliden, of anders worden ze gezonde, goedgeluimde vrienden die lang meegaan.

Deze schijnt ondanks de moordende behandeling die hij ontving in de handen van die zogenaamde monteurs er helemaal bovenop te zijn gekomen en hij heeft in de loop der tijden steeds minder reparaties gevraagd.

Ginds is het! Ellendale!

Een watertoren, kleine bosjes en gebouwen tussen de bomen in de ochtendzon. Ik begon juist toe te geven aan de rillingen die me al bijna de hele tocht bestoken. Mijn horloge wijst kwart over zeven aan.

Een paar minuten later staan we stil naast een paar oude bakstenen gebouwen. Ik draai me om naar John en Sylvia die nu achter ons gestopt zijn. ‘Dat was kóud!’, zeg ik.

Ze kijken me glazig aan.

‘Lekker fris, hè’, zeg ik.

Geen antwoord. Ik wacht tot ze helemaal zijn afgestapt en zie dan dat John probeert al hun bagage los te maken. Hij heeft moeite met de knoop. Hij geeft het op en we lopen met ons allen naar het restaurant.

foto voorgaande pagina: Dudarev Mikhail/shutterstock.com

Íedere motor heeft zijn eigen, unieke karakter, dat je vermoedelijk zou kunnen omschrijven als de intuïtieve som van alles wat je van hem weet en voor hem voelt.

Ik probeer het nog eens. Ik loop achterstevoren voor hen uit naar het restaurant toe; ik voel me een beetje dol door de tocht, knijp mijn handen in elkaar en zeg lachend: ‘Sylvia! Zeg toch eens wat!’

Geen lachje. Ik denk dat ze het écht koud hadden.

Ze bestellen een ontbijt zonder op te kijken. Het ontbijt is op en ik zeg ten slotte: ‘Wat nu?’ John zegt langzaam en nadrukkelijk: ‘We gaan hier niet weg voordat het warmer wordt.’ Hij heeft zo’n klank in zijn stem van de sheriff bij het invallen van de avond, waar ik uit opmaak dat hij het meent.

John en Sylvia en Chris gaan dus lekker warm zitten in de hal van het hotel naast het restaurant, terwijl ik buiten een stukje ga lopen. Ik neem aan dat ze nogal kwaad zijn op mij omdat ik hen zo vroeg heb gewekt om ze in zo’n ellende te laten rijden.

Wanneer je zo veel met elkaar te maken hebt als in deze situatie, kan het denk ik niet anders of de kleinste verschillen in temperament moeten aan het licht komen. Ik herinner me, nu ik erover denk, dat ik nooit met hen heb gereden voor een of twee uur ’s middags, hoewel voor mij de ochtendschemering en de vroege ochtend het geweldigst zijn om op de motor te zitten.

H

foto: Photo Image/shutterstock.com

et stadje is schoon en helder e n heel anders dan de plaats waar

we vanochtend wakker werden. Er zijn al een paar mensen op straat en ze doen hun winkels open en zeggen: ‘Goedemorgen’, en ze maken een praatje over hoe koud het is. Twee thermometers aan de schaduwkant van de straat geven 5 en 6 graden aan.

Een in de zon geeft 19 graden.

Na een paar huizenblokken gaat de hoofdstraat over in twee harde moddersporen naar de akkers, langs een halfronde, van metalen golfplaten opgetrokken schuur vol landbouwwerktuigen en gereedschap, en mondt dan uit in een akker. Een man staat midden op een akker argwanend naar me te kijken en hij vraagt zich waarschijnlijk af wat ik uitspook als ik een kijkje neem bij de schuur. Ik loop weer terug naar de straat, vind een koude bank en ga naar de motorfiets zitten kijken. Niets te doen.

Goed, het was koud, maar toch niet zo koud. Hoe komen John en Sylvia ooit de winter door in Minnesota, vraag ik me nu af. Daar wordt een in het oog springende inconsistentie duidelijk, een die haast te zeer

voor de hand ligt om bij stil te staan. Als ze niet tegen lichamelijk ongemak kunnen en tegelijkertijd de techniek niet kunnen uitstaan, zullen ze een beetje water bij de wijn moeten doen. Ze zijn afhankelijk van techniek en spreken er toch de banvloek over uit. Ik ben ervan overtuigd dat ze dit weten en dat draagt alleen maar bij tot hun afkeer van de hele situatie. Ze houden geen logische stelling voor, ze brengen alleen verslag uit van hoe het is.

Er komen nu drie boeren de stad in. Ze rijden de hoek om in een splinternieuwe open bestelwagen. Ik durf te wedden dat het bij hen precies andersom is. Zij zijn apetrots op hun nieuwe bestelwagen en hun trekker en die nieuwe wasmachine en zij beschikken over het gereedschap om ze te repareren als er iets fout gaat, en ze weten hoe ze dat gereedschap moeten hanteren. Zij stellen techniek op prijs. En zij zijn degenen die hem het mínst nodig hebben. Als morgen iedere techniek ophield te bestaan, zouden deze mensen weten hoe ze het zonder moesten klaarspelen. Het zou een zware dobber zijn, maar ze zouden het overleven. John en Sylvia en Chris en ik zouden na een week dood zijn. Dit afwijzen van techniek is ondankbaarheid, dat is het.

Maar ook dat is een doodlopende steeg.

Als iemand ondankbaar is en je zegt hem dat hij ondankbaar is, heb je hem een naam opgeplakt. Daarmee heb je niets opgelost.

Een halfuur later geeft de thermometer naast de deur van het hotel 12 graden aan.

Ik vind hen binnen in de grote lege eetzaal van het hotel. Ze zien er ongedurig uit. Ze schijnen, als ik op hun gezichten afga, in een betere stemming te verkeren en John zegt optimistisch: ‘Ik trek alles aan wat ik bij me heb, dan zullen we het wel rooien.’

Winter in Minnesota : hoe komen John en Silvia die ooi t door?

Dit is een fragment uit Zen en de kunst van het motoronderhoud, door Robert M. Pirsig, dat dit jaar opnieuw is uitgegeven door Prometheus.

Vertaling: Ronald Jonkers.

september/oktober2013 t h eo pt i m i st. n l 3 1

10% wijnkorting

BEPAAL JE EIGEN TOEKOMST! D OW N

LOAD

GRATI PROEF

S

L ES

BASISOPLEIDINGEN

Omdat wij je als The Optimist lezer graag kennis willen laten maken met By the Grape, bieden we je 10% korting* aan op je eerste wijnbestelling zowel in onze wijnwebwinkel als wijnwinkels.

Met jouw aankoop ondersteun je onafhankelijke, getalenteerde wijnmakers uit alle delen van de wereld!

Over By the Grape Wijn is bezieling volgens By the Grape. Daarom: kleine wijnboeren met een bijzonder verhaal, bio& fairtrade, topkwaliteit & scherpe prijzen én excellente service.

Om onze wijnen te bekijken en hoe de voucher te verzilveren ga je naar:

Bythegrape.nl/voucher

Of kom langs in een van onze winkels en neem deze bon mee.

• Persoonlijke Psychologie • Medische Basiskennis MASSAGETHERAPIE

• Levenscoach • Mental Coach • Relatiecoach (vernieuwd) • Stresscounselor GEZONDHEIDSCOACHING • Gewichtsconsulent • Natuurvoedingsadviseur • Superfood Expert • Trainer Hormoonfactor • Vernieuwend Coachen • Vitaliteitscoach IN BEDRIJF • Vitaliteitsadviseur

sonneveltopleidingen.nl

* Geldig t/m 31.12.2013 met een minimum bestelwaarde van € 50,- aan wijn.

Niet inwisselbaar voor contant geld. Niet geldig i.c.m. andere acties en wijnpakketten zijn uitgesloten. Maximaal één kortingscode per klant.

• Kindercoach

theoptimist10

Energetisch Therapeut • Jongerencoach

Code:

• Intuïtieve Ontwikkeling/

10% korting op je eerste bestelling met onderstaande code.

Vul de kortingscode in tijdens afronden van je bestelling* bythegrape.nl/vouchers

• Communicatiespecialist

%

TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE

By the Grape voucher

Lichaamsmassage • Voetreflexzonetherapeut

Alsjeblieft, een wijnvoucher

• Therapeut Integrale

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Ontmoeting met een goeroe Een Britse journalist die me eens kwam

foto: Sylvia feudor

o­ pzoeken om me te interviewen, bleek zelf een boel verhalen in zijn koffer te hebben meegenomen. Hier is een van de verhalen die Mick Brown me vertelde. Hij ontving eens een folder over de komst van een goeroe Mahaguru Yogi Arka, die een serie lezingen zou geven.

Hij bleek te logeren bij familie in het noorden van Londen en daar zocht Mick hem op voor een reportage.

De bel had nog maar nauwelijks geklonken of een Oosters uitziend meisje deed open. Ze stelde geen enkele vraag, maar duidde hem dat hij haar volgen moest naar de woonkamer. Daar zat Arka, in lotushouding, zijn ogen gesloten, klaarblijkelijk was hij aan het mediteren.

Mick wist niet wat hij moest doen. Maar uiteindelijk opende de meester zijn ogen en gebaarde hem tegenover hem te gaan zitten.

‘U wilde mij een vraag stellen?’

Hij had er verscheidene, maar de enige die bij hem opkwam, was deze: ‘Wat willen mensen weten als ze naar een goeroe komen als u?’

‘Stel u voor dat u tegenover een oceaan zou zitten,’ zei hij, ‘wat zou u dan van die oceaan willen?’

Mick dacht even na en antwoordde: ‘Rust.’

Arka knikte en zei: ‘Rust. U kijkt naar de oceaan en begrijpt dat hij u rust kan geven. Een ander wil vis, om te eten. Weer een ander vermoedt dat er onder in de oceaan olie is en hij probeert uit te vinden waar deze rijkdom verborgen zit. De mensen willen allemaal iets anders, maar de oceaan is groot en diep, en kan ieders wens vervullen.’

Mensen willen allemaal iets anders, maar de oceaan is groot en diep, en kan ieders wens vervullen.

Mick merkte op dat hij in de loop van zijn leven veel goeroes had ontmoet: hoe kon hij weten wie hij vertrouwen kon?

‘Wie probeert om een ander zijn manier van denken op te leggen, kan geen goeroe genoemd worden’, antwoordde Arka. ‘Wie vraagt om hem te vertrouwen, verdient geen vertrouwen. Wie meent de waarheid in pacht te hebben, bevindt zich op het pad van de leugen.

Wie een ander wil bekeren, heeft nog niet begrepen wat spiritualiteit werkelijk inhoudt.

Herinnert u zich uw schooltijd nog? Daar had u leraren Engels, natuurkunde, scheikunde en geschiedenis. Iemands spirituele leertijd voltrekt zich op dezelfde manier: de ene meester leert je het ene, de ander leert je andere dingen, en ze werken samen om je innerlijk te laten groeien. Maar alleen je eigen bewustzijn kan al het geleerde ordenen en eruit halen wat je belangrijk vindt.’

Arka ging verder: ‘Je moet beseffen dat je weg volledig je eigen verantwoordelijkheid is. Je zult even veel je hart als je geest moeten gebruiken, en je zult ontdekken dat deze twee krachten niet elkaars vijanden zijn. En dan kom je tot een uiterst belangrijke conclusie: in elke vraag ligt het antwoord al besloten.’

Het waren verstandige woorden. Arka keek Mick doordringend aan en bleek nog niet aan het einde van zijn uitleg gekomen: ‘En de liefde. De liefde is de brug die je hoofd met je hart verbindt, de aantrekkingskracht die planeten en sterren in hun banen houdt. Wetenschappers noemen de liefde ook wel “zwaartekracht”.’

Arka stond op.

‘Wilt u nog iets vragen?’

‘Als ik de waarheid zou willen vinden, wat moet ik dan doen?’

‘Stoppen met haar te zoeken. En om u heen kijken, daar is ze.’ Zoals een oude zenspreuk luidt: als je wilt dat dingen naar je toe komen, kies dan niet langer voor het midden van de weg en geef ze de kans. september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 3

Gezondheid

De

medicijnman heeft toch

gelijk Genezen doe je zelf. Ondanks alle moderne medische middelen en technologie is zelfzorg de kern van gezond zijn.

Door Jurriaan Kamp

D

e medicijnman heeft toch gelijk.

Eeuwenlang was hij–of zij– de enige die zieken kon genezen. Hij danste, voerde rituelen uit, brandde wierook, mengde kruiden en… sommige mensen werden beter. Misschien was hij overtuigd van zijn ‘medicijnen’, misschien wist hij zelf dat hij niet kon genezen. Vandaag weten we zeker dat zijn methoden geen enkel aanwijsbaar direct effect hadden–of het nu ging om aderlaten of om het toedienen van vermalen mummies. Maar mensen werden wel beter.

De medicijnman en al zijn opvolgers–genezers tot aan de eerste helft van de vorige eeuw waren meesters van de placebo–het wonderbaarlijke proces waarbij het zelfhelende vermogen van een zieke wordt

3 4 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

geactiveerd doordat hij verwacht dat een bepaald middel of therapie zal werken ook al heeft dat recept geen inherente waarde.

Het placebo-effect bewijst dat wij in staat zijn onszelf te helen. Zo bijzonder is dat ook weer niet. We weten allemaal dat een fel bloedende schaafwond vanzelf weer keurig heelt zonder dat wij er meer aan doen dan een pleister plakken. Tegenwoordig worden de meest geavanceerde vondsten van de farmaceutische industrie eerst getest in ‘dubbelblinde onderzoeken’ tegen een placebo.

Heel veel nieuwe medicijnen halen de markt nooit, doordat ze het niet beter doen dan een suikerpil. De verwachting dat we beter worden, is voldoende voor de daadwerkelijke genezing. Een werkzame pil is daarvoor niet nodig. En het wekken van de verwachting is de kunst van de medicijnman.

De Amerikaanse arts en voortrekker van de complementaire geneeskunde, Andrew Weil, schreef het boek Het lichaam wil gezond zijn. In een interview met Ode (mei/ juni 1998) zei hij: ‘Artsen en patiënten denken allebei dat in geval van ziekte de hulp van buiten moet komen. Ik probeer te laten zien dat alles wat we nodig hebben, alles wat belangrijk is, van binnen komt. Dat is de essentie van genezing.’ Zelfheling, zelfzorg lijkt prachtig te passen in de moderne doehet-zelfcultuur. We maken dagelijks onze eigen keuzes in de winkel en online. We kiezen voor onze eigen spirituele beleving en inspiratie. We richten onze eigen politieke partijen op. We maken onze eigen websites.

Kortweg: We worden steeds autonomer.

Toch, als het om ziekte gaat, stellen we ons heel anders op. Misschien wel het

Foto: piotr_pabijan/shutterstock.com

belangrijkste in ons leven–de zorg voor lijf en leden–hebben we uitbesteed aan experts.

Niet alleen aan artsen, maar ook aan verzekeringsmaatschappijen en overheidsinstanties, die gezamenlijk bepalen hoe wij onze ziekten moeten en mogen behandelen.

De kosten voor de gezondheidszorg beslaan nu 13 procent van het nationaal inkomen en dat bedrag stijgt alleen maar. Op winst jagende farmaceutische giganten introduceren steeds weer nieuwe medicijnen, waarbij ze–als dat nodig is–eerst zelf een nieuwe ziekte of aandoening ‘uitvinden’.

In die bureaucratische tombola van medische innovatie, regelgeving, recepten en bemoeizucht is de patiënt een hulpeloze toeschouwer van zijn eigen lot geworden. Uit onderzoek blijkt dat de gemiddelde patiënt in de spreekkamer van de arts tegenwoordig

substantieel minder vragen stelt dan twintig jaar geleden.

Journaliste en initiatiefneemster van het kritische Britse medische tijdschrift What doctors d o n ’t tell you Lynne McTaggart, wijst erop dat de meeste mensen kritischer vragen stellen aan de loodgieter die de leidingen in hun badkamer wil slopen dan aan de arts die medicijnen met ingrijpende effecten voor hun eigen lichaam voorschrijft. De patiënt kampt met een aangeleerd gevoel van hulpeloosheid dat diametraal recht tegenover de hoopvolle, he-

lende verwachting staat die het placebo biedt. De dure, moderne gezondheidszorg staat de meest fundamentele, meest krachtige én meest efficiënte vorm van heling in de weg: zelfheling.

Maar de medicijnen die in de testen placebo verslaan, werken toch wel?

Ja. En eigenlijk nee.

De werkzame producten van de farmaceutische industrie zijn succesvol in het onderdrukken van symptomen. Chemische middelen kunnen kunstmatig de bloeddruk verlagen en zalfjes doen eczeem verdwijnen. Dat kan heel belangrijk en soms levensreddend zijn. Antibiotica zijn daarvan het beste voorbeeld. Maar echt genezen doen die middelen niet. Daarom blijven veel patiënten ‘levenslang’ bepaalde medicijnen september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 3 5

slikken. Intussen geschiedt dat onderdrukken van symptomen niet zonder gevolgen. Er is vaak sprake van gevaarlijke bijwerkingen. Receptgeneesmiddelen vormen de vierde doodsoorzaak in de Verenigde Staten.

Cuba is een opmerkelijk gezond land.

Door het al meer dan vijftig jaar geldende Amerikaanse handelsembargo ten opzichte van Cuba, zijn de meeste bekende Westerse medicijnen niet beschikbaar op het eiland.

Toch is volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de levensverwachting op Cuba hoger dan in de Verenigde Staten en de kindersterfte lager. Cubaanse artsen gebruiken noodgedwongen kruiden en andere middelen waarvan de Westerse gevestigde medische orde zou zeggen dat ze krachteloos zijn.

Ach, placebo’s…

Er is nog een aspect waarin de Cubaanse gezondheidszorg uitblinkt. Een Cubaanse arts heeft gemiddeld niet meer dan honderdvijftig huishoudens in zijn praktijk. In Nederland ligt dat gemiddelde ruim zes keer hoger. Die Cubaanse ‘inefficiëntie’ vormt ongetwijfeld een doorn in het oog van de gezondheidszorgbeleidsmakers in het Westen, maar daarmee missen zij de belangrijke andere kant van de medaille: de Cubaanse arts kent zijn patiënt, is deel van zijn gemeenschap en heeft tijd voor hem. En aandacht van de arts levert een cruciale bijdrage aan de kracht van placebo en zelfheling.

D

e moderne arts vervult zeker

een rol in een cultuur waarin zelfzorg centraal staat, maar hij zou zich vooral moeten laten inspireren door de medicijnman van weleer. Walter Brown, hoogleraar klinische psychiatrie aan de Brown-universiteit in Providence, Rhode Island (VS), biedt een mooi voorbeeld. Brown is een expert op het gebied van placebo en publiceerde recentelijk het boek The placebo effect in clinical practice. ‘Als ik het gevoel heb dat een patiënt bij uitstek gevoelig is voor het slikken van pillen, schrijf ik

3 6 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

soms een medicijn in een kleinere dosis voor, zodat de patiënt gedurende de dag meer pillen moet slikken’, zegt hij (zie ook het interview met Brown op pagina 48).

Uit zo’n voorbeeld spreekt zorg en aandacht. De arts is geen alleswetende expert, maar eerder een vriend en raadgever, of –om een populair begrip te gebruiken–een coach.

Daniel Dunphy, huisarts in San Francisco, vergelijkt zijn rol met die van een vroedvrouw: ‘Het is mijn taak om te helpen bij het geboorteproces van het zelfhelende vermogen van de patiënt.’ Hij noemt luisteren de essentie van zijn vak.

Soms als hij te maken heeft met ‘hele negatieve patiënten’ die alleen maar op zoek zijn naar snelle oplossingen door de arts, zegt Dunphy dat hij hen niet kan helpen. ‘Ik ben niet degene die de genezing kan bewerkstelligen. Het gaat om het bewustzijn van de patiënt dat heling zijn uitdaging is.’

De symptoombestrijding van de moderne gezondheidszorg is duur en staat echte heling vaak in de weg.

Medicijnen worden ingezet om symptomen te onderdrukken waardoor de patiënt ongestoord verder kan leven. Maar door dat onderdrukken, ontstaat het risico dat de ziekte zich dieper in het lichaam nestelt, waardoor op den duur nieuwe en grotere bedreigingen voor de gezondheid kunnen ontstaan. In de confronterende visie van de Duitse arts Rüdiger Dahlke is ziekte niet iets wat we moeten zien te vermijden, maar juist een kans om de betekenis van de ziekte voor onze stijl van leven te ontdekken en om meer bewust te worden. Dat is de weg van wezenlijke persoonlijke groei en van heling. Dahlke meent dat we de lessen en het doel van het leven leren via onze ziekten en kwalen (zie ook het interview op pagina 38).

‘Ziekte is een aansporing om iets in je leven te veranderen’, zegt Dahlke.

Ik moest aan Dahlke denken door het geval van een vriendin die ondanks met borstkanker werd geconfronteerd. Haar reguliere

artsen stelden meteen opereren en een chemokuur en bestraling voor. Zij liet zich opereren en ging vervolgens over de chemokuur en het bestralen ook te rade bij een helderziende homeopaat. Tot haar grote verbazing adviseerde hij ook om de chemokuur te doen. Uiteindelijk besloot de vriendin om gedurende een paar weken behandelingen te volgen in de bekende complementaire Paracelsus-kliniek in Zwitserland. Daar volgde zij een intensief programma van ontgifting, dieet en meditatie. Zij maakte contact met de knelpunten in haar innerlijk leven en met de dingen die ze echt wilde veranderen.

Ze kwam– naar eigen zeggen–‘herboren’ terug. Ze ging opnieuw langs bij de helderziende homeopaat. Die vroeg: ‘Wat heb jíj gedaan? Ik zie een ander mens.’ Ze vertelde haar verhaal over haar bezoek aan de kliniek. De homeopaat zei: ‘Sommige mensen hebben de schok van een chemokuur nodig om tot inzicht te komen. Daarom adviseerde ik jou laatst om dat te doen. Maar je hebt op een andere, veel gezondere, wijze hetzelfde bereikt.’

Zo’n verhaal is eenvoudig af te doen als een willekeurige anekdote. Maar in die anekdote schuilt misschien ook de kern van de zelfheling. Een ziekte is een signaal, een kans en–wat Rüdiger Dahlke betreft–nadrukkelijk geen straf. En daarom bestaat er uiteindelijk geen alternatief voor zelfheling en zelfzorg.

Er zijn momenten voor antibiotica, ook voor chemokuren en een traumacenter van een modern ziekenhuis is na een ernstig ongeval een soort van paradijs. Voor die zorg is een plaats. Voorbij die acute maatregelen moet de patiënt altijd nog zien om zelf echt te helen.

De volgende dimensie van gezondheidszorg is niet nog meer hoogwaardige technologie en nog meer dure medicijnen. Het gaat daarentegen om zelfverwerkelijking en toename van bewustzijn. Volgens duizenden jaren oude spirituele tradities in Azië, maar ook nog steeds intacte inheemse culturen is ons lichaam een voertuig voor onze geest. In die visie ontdekken wij de betekenis van ons leven door de beleving van ons lichaam en de driedimensionale werkelijkheid op aarde.

Ziekte wordt een instrument van persoonlijke groei. En omdat het uiteindelijk om die groei gaat, is de enige zorg zelfzorg. Maar dat wist de medicijnman ook al.

foto: Allevinatis; istockphoto.com

De staf van Asclepius met de slang geldt al eeuwen als het symbool van de geneeskunde. De oude Grieken beschouwden slangen als heilig. Zij dachten dat slangengif een geneeskrachtige werking had en zij zagen het huid verwisselen van de slang als een metafoor voor wedergeboorte en vernieuwing.

SPECIALE AANBIEDING VOOR DE LEZERS VAN ODE De audio en video opnames van Roy Martina’s Best of the Best 5-daagse workshop...

voor slechts e 129,- (normale prijs is e 150,-)

WAAROM JE DIT NIET WIL MISSEN

WAT ALS

Zou jij de beste technieken en therapieën

2 Jij beter slaapt en volledig uitgerust opstaat.

willen beheersen zodat je weet hoe je

3 Jij virtualiseert in plaats van visualiseert en zo jouw gezondheid en succes verbetert.

met de dagelijkse uitdagingen en stress

4 Jij sneller en effectiever gewicht verliest zonder dieet.

om moet gaan? Dan is deze workshop

5 Jij door middel van karma burning het verleden en negatieve energieën loslaat.

jouw beste kans om er voor te zorgen dat

6 Jij dit allemaal in jouw eigen tempo thuis leert.

jij klaar bent voor alles wat jij op jouw pad

7 Jij deze 5-daagse training voor de zeer aantrekkelijke prijs van slechts € 129,-

tegen zou kunnen komen.

1 Jij leert hoe je met stress om kan gaan.

aan kan schaffen (vele deelnemers betaalden meer dan € 1000,- ).

ROY MARTINA’S ALLERBESTE TECHNIEKEN! Dr. Roy Martina is holistisch arts, bestseller auteur, 6e graads zwarte band in martial arts, coach van wereldkampioenen en trainer van trainers, coaches, artsen en leken.

Hij heeft zijn 35 jaar kennis en ervaring als holistisch arts en als trainer gecomprimeerd tot een 5-daagse workshop met zijn meest praktische, effectieve en snelst werkende technieken. Deze fascinerende workshop heet ‘The Best of the Best’.

NEEM NU ACTIE EN BESTEL DE BEST OF THE BEST 5-DAAGSE WORKSHOP! • 5 dagen training door Roy Martina op een USB stick. De USB stick kan op alle types computers gebruikt worden en op diverse DVD spelers.

• Je kunt de opnames (audio en video) nu bestellen voor €129 + €10 verzendkosten • Als je de opnames wilt bestellen, stuur dan een email naar:

rmm.bestofthebest@gmail.com onder vermelding van je naam, adres en de speciale Ode aanbieding. Je ontvangt dan een factuur.

Na betaling ontvang je de opnames binnen 1 week.

KLIK VOOR MEER INFORMATIE OP ONZE BANNER OP DE ODE WEBSITE: WWW.ODE.NL

Gezondheid

nut van ziekte

Het

Ziekte biedt ons de kans om te leren en te genezen. De Duitse arts Rüdiger Dahlke geeft een volstrekt nieuwe kijk op gezondheid en genezing.

D

ertig jaar geleden kwam er

een opmerkelijk boek uit van Rüdiger Dahlke, destijds een jonge Duitse arts. Dit is een ongemakkelijk boek, zo luidden de eerste woorden van het voorwoord. In dat boek, De zin van ziek zijn, betogen Dahlke en zijn co-auteur, psychotherapeut Thorwald Dethlefsen, dat een zieke niet slechts het willekeurige slachtoffer van ziekte is, maar zelf verantwoordelijkheid draagt.

Tegenwoordig zijn we wat meer vertrouwd met het idee dat we onze eigen ziektes kunnen ­veroorzaken, maar de meeste mensen denken ­daarbij aan ongezonde gewoontes als roken, te weinig bewegen of slecht eten. De boodschap van Dahlke en Dethlefsen was iets anders: we veroorzaken ziekte via onze geest, met onze denkgewoonten, en dat is ook het fundament waarop genezing begint.

Ziekte is niet iets wat we moeten zien te vermijden – de schrijvers stelden zelfs dat volledig gezonde mensen eigenlijk niet bestaan – maar iets

wat ons juist de kans geeft om ons meer bewust te worden en te ontdekken waarom we leven. We leren de lessen en het doel van het leven via onze ziekten en kwalen. Daarom is alleen een verlicht mens echt gezond.

Ik weet nog dat De zin van ziek zijn veel ophef veroorzaakte. Vertegenwoordigers van de reguliere geneeskunde waren verontwaardigd. Het idee dat een patiënt verantwoordelijk was voor zijn ziekte, was volstrekt onaanvaardbaar in de wereld van de geneeskunde, waar volmaakte gezondheid en de afwezigheid van ziekte het doel is.

‘Het probleem is dat iedereen verantwoordelijkheid verwart met schuld’, zegt Dahlke als ik hem via Skype spreek. ‘Wanneer ik stel dat ­iemand verantwoordelijk is voor zijn ziekte, bedoel ik niet dat die ziekte zijn schuld is. Maar de ziekte biedt je wel de mogelijkheid te reageren.

We moeten erachter komen wat die ziekte voor ons leven betekent, wat die ons wil zeggen. De ziekte geeft ons een taak. Door die taak uit te voeren genezen we het lichaam.’

foto: David Köhler

Door Jurriaan Kamp

foto: tk david kรถhler

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 3 9

‘De ziekte is een symbool voor een taak. Door die taak uit te voeren ontlasten we het lichaam.’

Het idee dat lichaam en geest elkaar kunnen beïnvloeden, bestaat al ruim duizend jaar in de Westerse wereld. In de oude Aziatische traditie waren de twee altijd al geïntegreerd. Eind negentiende eeuw wekte het de interesse van Sigmund Freud, die er de basis voor de psychoanalyse mee legde. In de jaren tachtig gingen Dahlke en Dethlefsen nog een stap verder, toen ze de stelling poneerden dat elke ziekte psychologische betekenis heeft. Ziekte biedt de kans om je ziel te genezen.

Tijdens psychotherapeutische sessies met hun patiënten ontdekten ze dat lichaam en ziel langs parallelle sporen werken. Patiënten met constipatie konden zich bij die sessies moeilijk uiten. Maar nadat die patiënten waren gaan vasten – waardoor de constipatie verdween – had de psychotherapie meer effect.

Dahlke geeft nog een voorbeeld. Ouderen lijden vaak aan zogeheten ‘hartfalen’. Het symptoom is dat hun hart zwelt. Op psychologisch niveau kost het ze moeite te leven met een groot, ruim en open hart. Ze moeten zich voor de wereld om hen heen openstellen en zich niet isoleren, stelt Dahlke. ‘De ziekte is een symbool voor een taak. Door die taak uit te voeren ontlasten we het lichaam. Als de boodschap op psychologisch niveau niet tot je doordringt, manifesteert het probleem zich in je lichaam en zul je met de ziekte moeten leven.’

En de boodschap dringt niet door – althans, niet tot de meeste mensen. In De zin van ziek zijn is sprake van onderzoek naar de klachten van mensen die zichzelf gezond noemen. Die ‘gezonde’ mensen blijken bijna net zo veel klachten te hebben (rugproblemen, hoofdpijn, uitslag, slapeloosheid) als patiënten in het ziekenhuis. ‘We zijn ziek, wij allemaal’, zegt Dahlke. ‘En dat strookt met wat de godsdiensten ons al eeuwen voorhouden. Zolang we geen eenheid vormen, zijn we niet geïntegreerd.’

4 0 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

Gebreken zijn boodschappen. Vroeger dacht ik dat mensen onder gelijke omstandigheden verschillend reageren. Onder dezelfde druk kan ik bijvoorbeeld hoofdpijn krijgen terwijl een ander buikpijn krijgt.

Dahlke ziet dat anders. Volgens hem houdt hetzelfde symptoom voor ons allemaal dezelfde boodschap in. ‘Verliefde jonge mensen spreken vaak op geheime plekjes in de natuur met elkaar af. Ze proberen hun vrienden, hun huis en hun familie te vermijden.

Ze zouden dus eerder kou moeten vatten, gewoon omdat ze meer buiten zijn. Maar ze krijgen nooit griep. Ze zijn veel te gelukkig samen. Griep krijg je alleen wanneer je iets spuugzat bent. Kijk maar naar je eigen griepgeschiedenis, dan zul je zien dat je alleen kou vat wanneer je gefrustreerd bent en je van de mensen om je heen afsluit.’

In Dahlkes visie is geen plaats voor pech.

Ik opper dat ik ook mijn been kan breken als ik per ongeluk op de stoep struikel. Hij reageert daarop met een verhaal over zijn eigen ervaringen in de tijd dat hij als schooljongen nog aan wedstrijdskiën deed. Er kwam een bruut einde aan die loopbaan, toen hij in een paar jaar tijd drie keer zijn benen brak. ‘Door mijn sportsuccessen werd ik op een nieuwe school geaccepteerd’, vertelt hij. ‘Maar dat succes maakte me blind voor belangrijke andere aspecten van mezelf. Als ik mijn benen niet drie keer had gebroken, was ik na de middelbare school aan een sportcarrière begonnen. Dan was ik niet gaan studeren en geen arts geworden, terwijl ik nu van mijn werk hou. Dankzij die ongelukken heb ik de juiste weg gekozen. Ik heb een belangrijke les geleerd voor mijn eigen welzijn.’

A

lle pogingen om gezond te

leven krijgen een heel andere betekenis in mijn gesprek met Rüdiger Dahlke. Wanneer ziekte een middel is om de missie van ons leven uit te voeren, kan gezondheid vreemd genoeg ook ontaarden in escapisme. Dahlke stelt dat in de reguliere geneeskunde vaak een ‘lege’ anamnese – ziektegeschiedenis – wordt gevonden bij kankerpatiënten. ‘Die mensen hebben twintig, dertig jaar lang niets gemankeerd en krijgen dan kanker. Ze hebben alles al die tijd onderdrukt.’ Hetzelfde ziet Dahlke bij kandidaten voor een burn-out. ‘Als je ze op vakantie stuurt, worden ze gegarandeerd ziek.

Ze onderdrukken veel te veel en als ze zich

ontspannen, komt het er allemaal uit.’

Wat eruit komt, wordt in de psychotherapie vaak ‘de schaduw’ genoemd – het deel van onszelf dat we niet willen zien. Dahlke: ‘De schaduw krijgt vorm in een ziekte. Dat moeten we accepteren en daar moeten we mee aan de slag.’ Daarom staat hij kritisch tegenover ‘newagepogingen’ om de schaduw te onderdrukken met positief denken en positieve uitspraken. ‘Veel therapieën werken onderdrukkend en op die manier verzwaren ze de schaduw. Wij willen juist het tegenovergestelde: de schaduw verlichten.

Ik ben een voorstander van “integrerende geneeskunde”. Wij willen alle aspecten van ons zijn met elkaar integreren, en die schaduw is een bijzonder belangrijk aspect. Wij spreken ook van “psychosomatische geneeskunde”. En dat is de juiste volgorde. Eerst de psyche, dan pas het soma, het lichaam.’

In De zin van ziek zijn betoogde Dahlke dat alleen psychotherapie uiteindelijk kan leiden tot echte genezing. Dertig jaar later is hij iets gematigder. ‘In de jaren tachtig was psychoanalyse bijzonder populair, maar ik merkte dat het bij veel patiënten toch niet echt werkte.’ Met een grapje zegt hij dat hij de latere films van Woody Allen beter vond: ‘Misschien werkte het bij hem wel.’

Tegenwoordig geeft Dahlke zijn patiënten cd’s met meditaties voor specifieke symptomen. ‘Ik wil ze zelf verantwoordelijk maken, zodat ze zelf aan hun ziekte kunnen werken. Je gewoonten kun je ook zonder psychotherapie veranderen. Natuurlijk zou ik in levensbedreigende omstandigheden nog altijd psychotherapie – geen psychoanalyse – aanbevelen om aan de schaduw te werken.’

Sinds het schrijven van zijn boek heeft hij ook het belang van diëten ontdekt. Hij is nu een overtuigd veganist. ‘Het is essentieel om dierlijke producten weg te laten. Dan neem je de grondslag voor veel vormen van kanker, allergieën, reuma en diabetes 1 en 2 en nog veel meer weg. Diëten zijn veel belangrijker dan ik dertig jaar geleden schreef.’

Hij maakt ook gebruik van complementaire behandelmethoden, zoals acupunctuur. ‘Ik ben arts. Ik moet de pijn van mijn patiënten verzachten. Ik heb patiënten die niet in verlichting zijn geïnteresseerd; ze willen alleen van hun reuma af.’ Maar hij voegt eraan toe: ‘De gedachte achter die remedies is vaak dezelfde als bij de reguliere

geneeskunde: symptoombestrijding. In de natuurgeneeswijzen bestaat de neiging verlichting te bieden aan de patiënt, zodat hij weer net zo verder kan leven als voorheen.

Naar mijn mening moet de patiënt niet net zo doorleven als vroeger. Hij zou iets van zijn ziekte moeten leren en iets in zijn leven moeten veranderen.’

Dahlke maakt een uitzondering voor homeopathie. Vroeger was hij actief homeopaat, maar nu niet meer. ‘De homeopathie werkt aan de symptomen en probeert die naar buiten te brengen’, zegt hij.

De Dahlke-remedie gaat in het ideale geval uit van de geest, met speciale nadruk op de voeding, eventueel ondersteund door homeopathie. Ik vraag me af of er in zijn praktijk plaats is voor de reguliere geneeskunde. Zou hij zelf antibiotica gebruiken?’, vraag ik. ‘Als ik longontsteking had en in levensgevaar was, zou ik natuurlijk antibiotica gebruiken. Maar ik zou het zonder proberen. Het thema achter longontsteking is het vermijden van communicatie. Ik zou kijken of ik conflicten met iemand had en proberen dat op bewust niveau op te lossen, zodat het conflict zich niet in mijn lichaam kan vastzetten. Ik kan alleen zeggen dat ik de afgelopen vijfendertig jaar geen antibiotica heb gebruikt.’

En chemotherapie in het geval van kanker? Dahlke: ‘Chemotherapie is geen goede oplossing voor kanker. Maar soms is het beter dan niets, en in sommige gevallen werkt chemotherapie echt. Bij bepaalde vormen

van kanker – niertumoren bijvoorbeeld – zou ik chemotherapie wel aanbevelen. 70 tot 80 procent van de mensen geneest erdoor.

Dat kan ik van psychotherapie niet zeggen.

Toch zou ik ook psychotherapie aanbevelen en ook de eetgewoonten veranderen.’

H

oe efficiënt Skype ook is, je

mist het echte contact van een persoonlijke ontmoeting. Toch voel ik in San Francisco, waar ik zit, iets van de warme persoonlijkheid van de arts die aan de andere kant van de digitale verbinding in het stadje Gamlitz woont, een kilometer of zestig ten zuiden van Graz in Oostenrijk.

De boodschap van De zin van ziek zijn van dertig jaar geleden leek erg confronterend en misschien een tikje dogmatisch – wat goed samengaat met de Duitse genen.

Maar Rüdiger Dahlke is helemaal geen dogmaticus; hij houdt alleen een overtuigend pleidooi voor een andere benadering van ziekte, die beduidend effectiever is dan symptoombestrijding. Zijn baanbrekende woorden verdienen een gehoor.

Dahlke staat behalve in Duitsland ook in Spanje en Italië in hoog aanzien. Zijn tweede boek, Ziekte als symbool, waarin hij de betekenis van verschillende aandoeningen verklaart, was jarenlang een bestseller in Duitsland. ‘Mensen zeggen dat ze iets in die Dahlke moeten opzoeken als ze het over dat boek hebben’, vertelt hij met voldoening. Het is hem ook gelukt een brug te slaan naar de reguliere geneeskunde, waar

zijn werk steeds beter wordt ontvangen.

Sinds tien jaar leidt hij artsen op in psychosomatische geneeskunde.

Dat had niet gekund als Dahlke anderen niet met de resultaten van zijn behandelingen had weten te overtuigen. ‘We boeken echt fantastische resultaten. Daar zijn patiënten bij die weer beter worden terwijl ze volgens de reguliere geneeskunde geen schijn van kans hadden. Verandering van mentaliteit en leefstijl was daarbij het belangrijkste.

We kunnen niet alle kankerpatiënten genezen; dat kan niemand. Maar ik kan wel zeggen dat elke patiënt met diabetes 2 echt is genezen door onze aanpak en dat elke reumapatiënt kan worden genezen. Ik heb mensen met multiple sclerose gezien die in een rolstoel zaten en nu weer lopen.’

‘Er zijn heel veel wonderen’, besluit hij. ‘Wonderen kunnen voorkomen, maar we kunnen ze niet forceren. We kunnen ze hooguit mogelijk maken. Zoals Paracelsus het zei: medicus curat, natura sanat, de arts zorgt, de natuur geneest. Ik denk dat een goede arts hooguit de energie van de patiënt in een bepaalde richting kan sturen, zodat hij door hemzelf of door zijn innerlijke aard kan worden genezen. We kunnen alleen onszelf genezen. Uiteindelijk moeten we onszelf vinden en onze ziekten kunnen ons daarbij helpen. Artsen kunnen alles zo regelen dat niets dit proces belemmert.’

Jurriaan Kamp

kijkt uit naar zijn volgende

kwaaltje.

Rüdiger Dahlke

Het nut van ziekte

foto: Sissi Furgler-Graz

Onlinecursus Data: vrijdag 25 ­oktober, 1, 8 ­november, 6, 13 en 20 december 2013 Taal: Engels Prijs: 225 euro Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Wanneer we ziek zijn, probeert ons lichaam ons iets te vertellen over ons levenspad. De kunst is om te luisteren, zodat we persoonlijk kunnen groeien en onszelf kunnen helen.

Rüdiger Dahlke verstaat die kunst. In deze online cursus helpt de Duitse arts u om het nut en de boodschap van uw ziekten en kwalen te leren herkennen. In elke sessie zal er ruim gelegenheid zijn voor het behandelen van eigen ervaringen en het stellen van vragen.

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 4 1

Gezondheid

Foto’s: Tomeu Cañellas Moragues

‘Je moet het ook

geloven’ Het verhaal van Alexander Dekker, een ‘weigerachtige patiënt’ die op eigen wijze herstelde van een hersentumor.

‘Als dit mogelijk is, moet iedereen het weten.’

Opgetekend door Elleke Bal

I

n 1987 merkte ik dat ik ziek werd. Acht eraf was het waarschijnlijk een proces van

langere tijd geweest. Ik had pijn in m’n nek.

Mijn ogen gingen scheef staan en ik begon dubbel te zien. Ik begon spontaan over te geven. Ik verloor veel gewicht; ik was altijd zo’n 80 kilo en dat was ineens 60 kilo. Ik was 23 jaar en studeerde economie in Groningen. Studeren in de bibliotheek was een deel van mijn dagelijkse routine, maar ik zat maar op de boeken te kijken en ineens gingen m’n ogen draaien. Ik kon niets onthouden.

Ik kwam maar niet door de stof heen.

Mijn moeder vroeg of ik naar het oogziekenhuis in Rotterdam wilde gaan. We kenden daar een arts. Dat deed ik. Ik moest met de trein naar Rotterdam. Ik had heel veel moeite een trein uit

te zoeken. Ik weet ook dat ik er toen eentje heb gemist en dat ik even helemaal niet meer wist wat ik moest doen. In het oogziekenhuis deed de internist een test. ‘Breng je wijsvinger eens naar je neus, met je ogen dicht.’ Mijn wijsvinger kwam een halve meter naast m’n oor terecht. Hij wist: hier is iets heel erg mis.

Hij heeft me meteen doorgestuurd naar het Dijkzigt Ziekenhuis. Ik werd direct op de voorranglijst geplaatst. Op de CT-scan was in de hersenen weefsel zichtbaar dat er niet hoort. Het bleek een serieuze kwestie. Ik kan het me niet herinneren, maar ik weet wel dat m’n ouders er erg van onder de indruk waren, want een arts had tegen ze gezegd: ‘U moet zich erop voorbereiden, want het kan wel eens binnen 2,5 maand afgelopen zijn.’ september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 4 3

De internist deed een test. ‘Breng je wijsvinger eens naar je neus, met je ogen dicht.’ Mijn wijsvinger kwam een halve meter naast m’n oor terecht.

4 4 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

Toen heb ik wel mijn handen gevouwen.

Er was vochtontwikkeling in mijn hersenen. De afvoer van het vocht werd geblokkeerd door de tumor. Dus de hoogste prioriteit was om dat vocht af te voeren, want als die druk te groot wordt, dan kan er iets kapot gaan. Toen ben ik opgenomen en geopereerd. Ze hebben een drain geplaatst, een afvoersysteem. Dat was een lange operatie van 4,5 uur en daar moest ik echt van bijkomen.

Ik kwam op een zaaltje terecht met drie andere mannen. Ik had mijn hoofd in het verband, en ik kon ook niks zien. Vlak naast mij lag iemand die enorm gilde in een taal die ik niet verstond, het leek wel Arabisch.

Aan de andere kant lag een man die alleen maar aan het vloeken was. Tegenover mij was iemand op zijn bed vastgebonden en trachtte zich los te wrikken. Het was een aardig concert van bedreigende stemmen om me heen. Ik was zó moe, dat ik niet kon slapen. Als ik een paar minuten sliep, had ik steeds nachtmerries.

Mijn vader had tegen de artsen gezegd dat ik even op een rustig kamertje moest komen te liggen, waar ik kon slapen. Maar het ziekenhuis was vol, er was nergens plaats.

Toen heeft m’n vader toch doorgedrukt dat ik ergens anders kon gaan liggen, in de apotheek. De ruimte stond vol met potjes en flesjes. Er kon precies één ziekenhuisbed in.

Die dag is er ook een vrouw bij me geweest die met haar handen rust bracht. Reiki zou je het tegenwoordig noemen. Dat gebeurde toen nog wel achter gesloten gordijntjes. Zij zei:‘Vannacht ga je zo diep slapen, dat je het gevoel hebt dat je nooit meer wakker wordt.’ Dat was een hele spannende mededeling, die kwam echt aan bij mij.

Die avond ben ik dat kamertje ingereden.

Ik kon alleen maar liggen, ik had helemaal geen kracht. En toen werd ik midden in de nacht wakker. Ik zat ineens rechtop. En toen kwam van heel diep een stem door mij heen, die zei: ‘Je moet het ook geloven.’

Wat volgde, was een opwelling van een enorme kracht en vreugde en een paars schijnsel. Voor mij, met mijn christelijke achtergrond, was dat een goddelijke stem.

Je moet het ook geloven betekende voor mij dat ik niet alleen was. Dat was eigenlijk een antwoord dat ik nodig had op dat moment; ik had heel veel jaren van twijfel gekend.

Ik was in een heel vredig gebied, en ineens

opgelucht en helemaal blij. Dat geloven betekende voor mij geloven in de kracht van de bron van het leven: Als ik nu maar geloof in mijn eigen genezing, dan ben ik beter. Punt.

Het was geen verstandelijke afweging. Het was gewoon. Vanaf dat moment wist ik het zeker: ik ben beter.

Na de operatie lag ik nog ongeveer drie weken in het ziekenhuis. Per dag sterkte ik aan, ik kon steeds langer rechtop zitten. Mijn zicht herstelde snel en mijn ogen stonden weer recht. Ik kon weer nadenken en onthield alles wat me gezegd werd letterlijk, het leek wel alsof ik ineens een fotografisch geheugen had. Nu zou die studie wel gaan lukken! De geur van de rozen naast mijn bed was zo intens als ik sinds mijn kindertijd niet meer had geroken.

De neurochirurg vertelde dat er een tumor zat bij de hersenstam. Die tumor was te verweven om weg te halen, dus opereren kon niet. Voor bestraling zat het te centraal en het zou vitale delen raken, dus dat was ook geen alternatief. Er waren eigenlijk geen opties meer. Hij stelde voor een biopsie te doen, om een stukje hersenweefsel uit de tumor te onderzoeken. Met mijn vader ben ik uiteindelijk naar hem toe gegaan en heb ik diplomatiek gezegd: ‘Ik ga liever eerst naar huis om aan te sterken.’ En ik weet nog dat ik tegen hem heb gezegd: ‘Ik kom graag regelmatig terug voor CT-scans en u zult zien dat die tumor verdwijnt.’

Mijn geluk was dat mijn ouders pioniers waren op het gebied van alternatieve geneeswijzen en ondanks de medische berichten zeiden dat er vele wegen naar Rome leiden.

Inmiddels heb ik er zelf vele bewandeld. Zo was er een bevriende therapeut die mij een streng energierijk en licht verteerbaar dieet aanraadde, erop gericht om het lichaam zo snel mogelijk te laten aansterken .

Ik had heel sterk de overtuiging: als dit mogelijk is, moet iedereen het weten.

Dus dacht ik: dan moet ik dat gaan vertellen aan iedereen die in het ziekenhuis ligt. Dus zodra ik weer wat kon schuifelen, ben ik dat gaan doen, eerst aan alle patiënten van de afdeling, en later zou dat mijn werk worden.

Na vijf jaar halfjaarlijkse controles zei de neurochirurg ineens tegen me: ‘De tumor trekt zich terug.’ Voor mijn familie en dierbaren heeft het ziekenhuis een belangrijke rol kunnen spelen in het bevestigen dat het echt goed met me was. Zelf wist ik dat al.

In zijn brieven aan mijn huisarts omschreef de neuroloog me steeds als een ‘weigerachtige patiënt’, omdat ik geen verdere behandeling wenste. En toch zei hij iets heel bijzonders na die vijf jaar: ‘Uw aanpak was het beste wat u had kunnen doen.’ Een dappere uitspraak voor een specialist.

N

adat geopperd werd dat ik

misschien nog 2,5 maand te leven had, zit ik hier na 27 jaar nog steeds.

Mind over matter, is mijn overtuiging. Sinds 2006 helpen mijn vrouw en ik mensen vanuit onze praktijk voor neurofeedback, systeemopstellingen en gestalttherapie de regie over hun eigen gezondheid weer in handen te nemen. In de gestalttherapie leer je verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen leven, voor het bewust worden, en het hier en nu.

Met behulp van meditatie kun je leren je denkende zelf van een afstand te observeren.

Je laat gedachten komen en gaan, zonder je ermee te identificeren. Je maakt zo contact met een diepere essentiële laag in jezelf, en met de vreedzame stroom van het leven.

Je kunt erop vertrouwen dat het lichaam – aangestuurd door het brein – over een onvoorstelbaar regeneratief potentieel beschikt.

Je kunt eraan werken om dat potentieel wakker te maken. Behalve beweging heeft je lichaam de juiste voedingsstoffen nodig om te kunnen herstellen en die zijn in onze dagelijkse voeding vaak niet meer aanwezig. Naast een dieet zijn deze met specifieke

supplementen als vitaminen, mineralen en antioxydanten aan te vullen.

Vanuit een fysieke balans is het ook gemakkelijker de weg vrij te maken van emotionele blokkades, van oud leed, van wrok en haatdragende gevoelens jegens jezelf of anderen. Daar is ook lef voor nodig. Je emoties tonen ligt gevoelig in onze samenleving, het is vaak een teken van zwakte. Toch zijn lachen en huilen en het delen van emoties met anderen enorm helend. De patiënt bevrijdt zich in onze praktijk van emotioneel gevoelige herinneringen, die in een behandeling uit de doofpot opkomen, zonder op de inhoud te hoeven ingaan. Zo kun je herinneringen en overtuigingen die je verzwakten, omzetten in krachtgevende overtuigingen voor herstel; het is nooit te laat voor een gelukkige jeugd!

Inmiddels weten we dankzij onderzoek dat onverwerkte emoties worden opgeslagen in het lymbische gedeelte van het brein, het hersencentrum van emotie en motivatie. ’s Nachts in onze REM-slaap verwerken we deze emoties. Als de emotie niet meer stroomt, is het als de vloek van de boze fee die ervoor zorgde dat Doornroosje honderd jaar sliep. Tot een prins haar kuste en het rijk weer tot leven bracht en de emoties weer stroomden. Het leven biedt altijd weer kansen.

Kwalitatief gezond leven betekent fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel in balans zien te komen en blijven, elke dag opnieuw, in een levend contact met je

omgeving. Naast sporten ook bewust bewegen, met bijvoorbeeld tai chi en chi kung. Je bewust worden van je gedachten. Je geest tot rust laten komen en weer voeden met gezonde gedachten. Negativiteit loslaten. Je hoofd ondergeschikt maken aan je hart. Je omringen met evenwichtige, blije, dankbare mensen. Openhartig leren delen. Samen lachen en huilen. Tijd maken om je emotionele wonden te verzorgen en helen. Leven vanuit een dankbare instelling dat je onderdeel bent van een groter geheel en daarbinnen je plek leert innemen, vanuit de vraag wat het leven van jou vraagt met de talenten die het je gegeven heeft. Tijd maken om stil te zijn, in een kapel of op een berg. Er zijn voor jezelf en voor anderen. Gezondheid komt voort uit het contact met jezelf, en met de ander. Daar ligt het geheim voor gezondheid.

Zo kan je de regie van genezing in eigen hand nemen, als je je daarbij openstelt voor hulp van anderen. Leer in jezelf geloven, dan wordt geloof zekerheid. Ik ben iedereen die deel uitmaakte van mijn weg naar genezing dankbaar voor hun eigen unieke bijdrage. Ik hoop ook dat jij in je weg naar genezing in eigen regie je weg vindt.’ staat open voor vragen.

U kunt hem bereiken via de redactie van The Optimist, wij sturen uw e-mail graag naar hem door: redactie@theoptimist.nl.

Alexander Dekker

Meer informatie: www.adriaanalexanderdekker.com

Alexander Dekker

Zorg voor jezelf Onlineevenement Datum: woensdag 25 september 2013 Prijs: 10 euro

Hij herstelde ruim 25 jaar geleden van een hersentumor. Niet alleen door ingrijpen van de medische experts, maar vooral door te leren voor zichzelf te zorgen. In dit webinar vertelt Alexander Dekker meer over wat hij ziet als ‘het geheim van gezondheid’. Met veel ruimte voor vragen en, bovenal, uw eigen verhaal.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 4 5

Gezondheid

7stappen voor

succesvolle 1

ACCEPTEER GEEN ‘NEE’

Te vaak krijgen patiënten ontmoedigende woorden te horen van zorgverleners en artsen. Ze vernemen dat er geen hoop meer is, dat er niets meer kan worden gedaan en dat ze nooit meer beter zullen worden. Ik ken veel mensen die dat soort berichten te horen kregen… en het niet geloofden. Als uw intuïtie zegt dat er andere remedies moeten bestaan, ga dan op zoek. Geef de hoop niet op. Zoek elders naar hulp. Zoek een arts die bereid is u te begeleiden en te laten ­experimenteren. Een jonge vrouw die was genezen van aplastische anemie formuleerde het zo: ‘Er zijn voor verschillende mensen misschien verschillende manieren om te genezen, maar er is altijd een manier. Geef niet op!’

2

ZOEK ACTIEF HULP

Succesvolle patiënten zoeken zelf medicijnen en behandelingen en volgen ieder spoor dat ze tegenkomen. Ze stellen vragen, lezen boeken en artikelen, gaan naar bibliotheken, schrijven auteurs aan, vragen naar de ideeën van vrienden en buren en reizen naar specialisten die veelbelovend lijken. Sommige artsen vinden patiënten die dit soort dingen doen lastig, tegendraads of vervelend, maar er is geen enkele reden om te denken dat aardige patiënten eerder beter worden.

3

ZOEK ANDEREN DIE GENEZEN ZIJN

Wilt u een tegenwicht tegen het pessimisme van medici, zoek dan iemand die hetzelfde had als u en nu is hersteld. Als ik iemand tegenkom die van een ernstige aandoening is hersteld, vraag ik altijd of ik af en toe een patiënt met een overeenkomstige ziekte voor goede raad naar hem toe mag sturen. Zo komen jonge mensen met bijvoorbeeld reumatische artritis die alleen het gezichtspunt van de traditionele reumatologen kennen, in contact met een oud-patiënt, die vertelt over hoe hij heeft kunnen verhinderen dat de artritis verderging

4 6 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

en hoe hij met zijn medicijnen kon stoppen. Mede dankzij hem raakten anderen ervan overtuigd dat ze hun ziekte konden beïnvloeden zonder afhankelijk te zijn van medicijnen.

4

VORM EEN CONSTRUCTIEF VERBOND MET ZORGVERLENERS

Succesvolle patiënten smeden vaak een verbond met een zorgverlener die hen steunt in hun zoektocht naar oplossingen. Een bondgenoot kan gewoon een arts zijn die zegt: ‘Ik weet niet wat je doet, maar wat het ook is, ga zo door!’ Of een deskundige die een actievere rol speelt en experimenten voorstelt. U moet een specialist zien te vinden die in u en uw vermogen uzelf te genezen gelooft, iemand die u sterkt in uw zoektocht en u het gevoel geeft dat u niet alleen staat. Een goede arts is bereid te zeggen: ik weet het niet. En hij zal dolblij zijn te zien dat u geneest, welke remedie u ook kiest.

5

AARZEL NIET OM DRASTISCHE VERANDERINGen IN UW LEVEN AAN TE BRENGEN

Veel succesvolle patiënten die ik ken, zijn niet meer degenen die ze waren toen hun ziekte begon. Door het zoeken naar genezing zijn ze zich ervan bewust geworden dat ze hun leven ingrijpend moesten veranderen: veranderingen van relaties, werk, woonplaats, eetgewoonten, andere gewoonten enzovoort. Achteraf zien ze die veranderingen als stappen die noodzakelijk waren voor hun groei, maar het was ondertussen wel een moeizaam proces. Verandering is altijd lastig en grote veranderingen kunnen erg pijnlijk zijn. Door ziekte worden we vaak gedwongen pijnpunten en conflicten onder ogen te zien die we hebben genegeerd in de hoop dat ze zouden verdwijnen. Doorgaan met negeren betekent dat u de mogelijkheid van spontane genezing misschien blokkeert, terwijl de bereidheid te veranderen een belangrijke stap naar succes kan zijn.

de patiënt 6

Wat patiënten kunnen doen om baas te worden over hun eigen gezondheid.

Door andrew weil

BESCHOUW ZIEKTE ALS EEN GESCHENK

Omdat ziekte zo’n belangrijke aanzet tot verandering kan geven en misschien wel het enige is dat sommige mensen ertoe kan brengen hun diepste conflicten op te lossen, zien succesvolle ­patiënten hun ziekte vaak als de mooiste kans die ze ooit hebben gekregen om persoonlijk te groeien en zich te ontplooien – een echt ­geschenk. Wie ziekte als tegenslag beschouwt, en vooral onverdiende tegenslag, kan het genezingsproces tegenhouden. Maar als u ziekte beschouwt als een geschenk waardoor u kunt groeien, brengt u het proces misschien op gang.

foto: Zaneta Baranowska/shutterstock.com

7

OEFEN IN ZELFACCEPTATIE

Onszelf accepteren met alle tekortkomingen, beperkingen en gebreken die nu eenmaal bij iedere mens horen, betekent onszelf overgeven aan een hogere macht. Verandering lijkt makkelijker plaats te vinden in deze sfeer van overgave dan wanneer we ons tegen het Al verzetten. Als u ziek bent, betekent overgave niet dat u de hoop op genezing opgeeft, maar dat u alle omstandigheden van uw leven accepteert, ook uw ziekte van dat moment; dan pas kunt u weer verder. Denk aan de stadia van het rouwproces: alleen door het verlies te aanvaarden, kun je het verhaal afsluiten en herstellen. Denk aan de woorden van iemand die spontaan was genezen: ‘Het is de kunst om je ego uit te schakelen, je vooropgestelde ideeën uit te schakelen en je lichaam gewoon zichzelf te laten genezen. Het weet zelf hoe dat moet.’

Dit is een fragment uit Het lichaam wil gezond zijn, van de Amerikaanse arts Andrew Weil, uitgegeven door Het Spectrum.

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 4 7

Gezondheid

De kracht van Door Elleke Bal Hoe werkt het placebo-effect?

‘De belangrijkste factor is de kracht van de verwachting. Er is meestal een nauw verband tussen dat wat we van een behandeling verwachten en het feitelijke resultaat ervan. Dat is zowel door laboratoriumonderzoek als door klinisch onderzoek aangetoond. Als je mensen een glas jus d’orange te drinken geeft en erbij zegt dat er wodka door zit, zal minstens de helft de veranderingen merken die bij een echt glas alcoholische drank horen, zoals een aangeschoten gevoel en een vertraagde reactietijd.

Net zoiets is het geval bij pijnstillers. Als je tegen iemand zegt dat hij een pijnstiller krijgt terwijl je eigenlijk een placebo geeft, bereik je al de helft van de vermindering van pijn die je bij een echt pijnstillend middel ziet. Bij iemand die bijvoorbeeld verlichting van pijn verwacht, zie je in een hersenscan dezelfde veranderingen in de hersenen als wanneer hij een echte pijnstiller heeft ingenomen.

Conditionering speelt er ook een rol bij.

We leren verlichting van symptomen te associëren met bepaalde procedures. Het is experimenteel bewezen dat we de pillen die mensen tegen hoge bloeddruk gebruiken, af en toe door placebo’s kunnen vervangen zonder dat het effect verandert.’

4 8 t h eo pt im i st.NL september/oktober 2013

U schrijft in uw boek: de geschiedenis van geneeswijzen is grotendeels een kroniek van placebo’s. Hoe kan dat, terwijl de lichamelijke effecten van onze geneeswijzen toch zijn bewezen?

‘Ik bedoel daarmee de behandelingen tot halverwege de twintigste eeuw. In de medische handboeken sinds Hippocrates staan duizenden geneeswijzen, zoals addervlees, aderlatingen en verpulverde Egyptische mummies, die volgens reguliere artsen nuttig waren.

Nu weten we dat ze geen intrinsieke waarde hadden. Maar de artsen en de patiënten geloofden erin. Misschien werkten ze wel, maar dan alleen dankzij het placebo-effect.

Aderlaten, het afnemen van bloed uit het lichaam, is een goed voorbeeld, want dat is waarschijnlijk de behandeling die het langst heeft standgehouden in de geschiedenis van de geneeskunde. Men dacht dat het lichaam op die manier van boze geesten werd verlost. En doktoren waren overtuigd van de waarde ervan. Maar die is er niet, behalve bij een paar uiterst zeldzame bloedziekten.

Zoals altijd worden sommige mensen beter en sommige niet. En als iemand beter wordt, schrijven artsen dat meestal toe aan de specifieke behandeling die ze hebben toegepast.’

Dus de behandelwijzen van tegenwoordig berusten niet meer op het placebo-effect?

‘Geneesmiddelen moeten tegenwoordig officieel worden goedgekeurd voordat ze op de markt mogen worden gebracht, en daarvoor moet eerst hun werkzaamheid worden getest. Daarbij worden ze vaak vergeleken met placebo’s en moet worden bewezen dat het middel beter werkt dan een placebo. Toch zijn er nog genoeg geneesmiddelen en behandelingen die van het placebo-effect profiteren. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw

foto’s: bestv/shutterstock.com; Kelvin Ma/Tufts University

De Amerikaanse psychiater Walter Brown doet al vijfentwintig jaar onderzoek naar het placebo-effect.

In zijn nieuwe boek The placebo effect in clinical practice legt hij uit hoe dit wonderlijke fenomeen in de dagelijkse geneeskunde kan worden gebruikt.

de verwachting was de vertebroplastiek populair. Daarbij werd bij mensen met ingezakte wervels – die daardoor veel pijn hadden – een beetje cement in de wervels geïnjecteerd. Maar in 2009 zijn er nepoperaties uitgevoerd. Patiënten werden onder verdoving gebracht maar er werd geen cement geïnjecteerd, en het resultaat was hetzelfde. Daarom is men toen gestopt met deze behandeling. Er zijn nog legio voorbeelden: het zijn niet alleen behandelingen uit de oudheid die we niet meer toepassen, maar er wordt nog steeds geloofd in verbetering bij behandelmethoden die mogelijk geen enkel lichamelijk effect hebben.

Je zou zelfs kunnen stellen dat antibiotica worden gebruikt vanwege hun placebo-effect. Antibiotica werken alleen bij bacteriële infecties. Maar ze worden voortdurend ten onrechte ingezet bij virusinfecties. Wanneer een arts iemand met een virusziekte antibiotica voorschrijft, geeft hij in wezen een placebo, want dit middel werkt bij die ziekte in wezen niet.’

Wat betekent het placebo-effect voor ons inzicht in het vermogen van het lichaam om zichzelf te genezen?

‘Van het placebo-effect kunnen we leren dat we veel aandoeningen zelf kunnen ­genezen. Dat is een belangrijk onderdeel van het genezingsproces. We voelen dat ­intuïtief aan. Alle moeders weten hoe ze hun kind moeten troosten als het zich heeft ­gestoten of bezeerd. De meesten hebben echt nog nooit van het placebo-effect gehoord, maar ze weten dat het enorm helpt om een kind vast te houden, te zeggen dat het goed komt en vooral iets te doen – er een pleister opplakken die ze niet nodig hebben, of er iets opsmeren.’

Maakt u in uw praktijk als psychiater ook gebruik van zulke trucs?

‘Wat ik over het placebo-effect weet, gebruik ik om het effect van mijn behandeling te verbeteren. Ik doe altijd optimistisch over de resultaten. Wanneer ik een patiënt medicatie voorschrijf, zeg ik altijd: hier zult u zich hoogstwaarschijnlijk stukken beter van gaan voelen. Als ik vermoed dat een patiënt zich alleen al van het innemen van een pil beter zal voelen, ongeacht wat erin zit, geef ik wel eens medicatie in een lichte dosis, zodat hij in de loop van de dag meer pillen moet slikken.’

Wat kunnen artsen nog meer doen om het zelfgenezende vermogen van hun patiënten te verbeteren of te stimuleren?

‘Heel veel. Iets heel eenvoudigs is het recept, een belangrijk symbool van de Westerse geneeskunde. Uit een Nieuw-Zeelandse studie bleek dat patiënten een oefening eerder zullen doen als een arts die op een receptenbriefje heeft geschreven dan als de arts er alleen mondeling opdracht toe heeft gegeven.

Artsen moeten altijd van recepten gebruikmaken. Tegen iemand die met een verkoudheid binnenkomt, moet de huisarts zeggen: kijk, u hebt een infectie aan de bovenste luchtwegen en ik schrijf dit en dit voor om de symptomen te bestrijden. En als hij er dan een recept voor uitschrijft, zal de patiënt niet zo gauw binnen een paar dagen naar een andere arts gaan en om antibiotica vragen. Waarom?

Omdat de patiënt iets specifieks heeft, waar de arts met zijn volle gezag achter staat.’

Klinkt dat niet een beetje als kwakzalverij?

‘Dat is het volgens mij niet. Je maakt gewoon gebruik van alle belangrijke eigenschappen van het genezingsproces en het genezingsmechanisme. Het placebo-effect

schijnt zelfs op te treden wanneer de patiënt zelf weet dat de behandeling daarop is gebaseerd. Veel mensen denken van niet, omdat de verwachting zo belangrijk is. Maar uit onderzoek blijkt dat patiënten die te horen krijgen dat ze een pil of tablet krijgen waar geen werkzame stof in zit ook beter worden.’

Kunnen patiënten die genezende werking van placebo’s ook zelf op de een of andere manier inschakelen?

‘Er zijn veel aandoeningen waarbij je je zelfgenezende vermogen kunt stimuleren. Ga naar een arts die je vertrouwt. Als je je arts niet volledig vertrouwt, ga dan naar een ander. Je moet ervan overtuigd zijn dat hij weet wat hij doet en in jouw belang handelt. Ga naar een arts die naar jouw mening vraagt.

Als jij denkt dat je van een bepaalde behandeling beter zult worden, moet je dat tegen je dokter kunnen zeggen, en dan moet je die behandeling ook krijgen. Dat helpt allemaal om je placebo-reactie op te wekken.’ gaf haar vriend een glaasje s­ inaasappelsap met placebo-wodka. En ­warempel, het werkte.

elleke bal

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. N L 4 9

Gezondheid

dokter patiënt’

‘Je bent als in dienst van de 5 0 t h eo pt im i st.NL september/oktober 2013

Patiënten mogen hem tutoyeren. En aan betuttelen doet hij niet. Arts Eize Wielinga over hoe artsen en patiënten zich tot elkaar zouden moeten verhouden.

Door Anne Vegterlo

D

e tijd dat je als patiënt in

onzekerheid zit af te wachten wat de dokter gaat beslissen, is voorbij, als je het aan Eize Wielinga vraagt. Sterker nog, volgens de Amsterdamse arts rekenen patiënten er ten onrechte op dat de medische zorg ze altijd weer oplapt.

‘Het vertrouwen dat de dokters wel zullen weten wat ze doen en je je lot totaal uit handen kunt geven, is ongegrond.’

Eize Wielinga werkt als keel-, neus- en oorarts in de KNO Kliniek Oud-Zuid in Amsterdam. Hij genoot zijn opleiding geneeskunde in Leiden en specialiseerde zich in Nijmegen tot KNO-arts. Vanaf 2008 was hij te zien als tv-dokter in de AVRO-serie Missers, waarin patiënten vertellen over de medische fout die hun leven drastisch veranderde.

Hij schreef in 2010 Hoe overleef je de dokter, een handboek voor iedereen die wel eens naar de dokter gaat. Met tips voor zowel patiënten als artsen. Want aan beide kanten is verandering hoognodig, vindt hij.

Artsen moeten stoppen met betuttelen en patiënten moeten leren dat ze zelf de regie in handen hebben als het om hun eigen gezondheid gaat.

Wielinga hoort maar al te vaak: Meneer Dokter, kunt u mijn probleem oplossen?

Vooral als het om operaties of zware behandelingen gaat, laten patiënten het initiatief liever bij de arts, merkt hij. En soms moet dat ook. Niet alle zieken zijn in staat belangrijke beslissingen te nemen, of sommigen willen dat gewoon liever echt niet.

‘Een oude dame van 87 moet je over het algemeen gewoon bij de hand nemen; die wil

betutteld worden.’ Maar daar mag je volgens Wielinga niet vanuit gaan. Het is een kwestie van aftasten of gewoonweg vragen.

De echt bewuste patiënten zijn meestal wel te herkennen, zegt hij. Deze mensen hebben hun symptomen vaak al duidelijk op een rij en hebben daar ook al de nodige informatie over opgezocht. Hebben ze dat niet, dan stimuleert Wielinga ze om dat alsnog te doen.

Bijzonder, want veel dokters raden het patiënten af hun ziekte op te zoeken op internet, volgens Wielinga. De informatie valt niet te controleren en schokkende verhalen zouden patiënten alleen maar onnodig angstig maken. Belachelijk, meent Wielinga. ‘Hoe kun je iemand nou zo’n waardevol medium ontzeggen? Ga in godsnaam googelen!’ Sterker nog: hij vindt dat dokters verplicht zijn om relevante en betrouwbare sites te kennen en deze door te geven aan hun patiënten. ‘Zo voorkom je juist dat ze zich laten leiden door allerlei rampscenario’s op fora.’

Als patiënten zich beter verdiepen in hun aandoening en de verschillende behandelopties, verandert hun rol en daarmee de relatie tot de arts. De patiënt wordt een meer gelijkwaardige gesprekspartner die meedenkt en meebeslist over bijvoorbeeld een operatie.

Wielinga: ‘Ik vind het echt leuk als ik een mondige patiënt tref. Ik leg dan graag uit waarom ik een bepaalde techniek ga gebruiken. Dat zijn zinnige uitwisselingen.’ Aan medici de taak om dat klimaat ook te scheppen. Dat kan al door kleine veranderingen, zoals de mogelijkheid om te tutoyeren of vaktermen te vermijden.

De rol van de arts is dan veel meer die van dienstbaar leider. ‘Je bent als dokter in dienst van de patiënt, zo moet je je ook gedragen.’

De arts neemt het voortouw, hij beschikt over medische kennis, kent de procedures en is verantwoordelijk voor de behandeling.

Maar hij moet constant de behoefte van de patiënt in de gaten houden. Dat is essentieel.

‘De patiënt moet voor het eerst een nieuw spel spelen op een onbekend speelveld. De taak van de arts is om hem zo goed mogelijk te coachen.’

Vertrouwen is daarbij erg belangrijk. Als arts creëer je dat door de patiënt optimaal te informeren. Belicht de positieve en negatieve kanten van verschillende behandelopties.

Dokters moeten daarbij open en eerlijk zijn, vindt Wielinga. ‘Ik zeg wel eens tegen patiënten: als u mijn moeder, dochter of zoon was, zou ik u het volgende aanraden..., maar de uiteindelijke beslissing moet u zelf nemen.’

De huidige praktijk maakt het moeilijk om het vertrouwenselement helemaal tot zijn recht te laten komen, geeft Wielinga toe. Medici zijn gebonden aan tijd, cijfers en targets. ‘Er zou eigenlijk een volledige cultuurverandering in de gezondheidszorg plaats moeten vinden,’ zegt hij, ‘waarbij een meer holistische manier van denken centraal staat. Nu kan dat bijna niet, omdat betuttelen de enige manier is om al je taken voor zessen af te ronden.’

In de ideale situatie neemt de dokter de tijd om tijdens een uitvoerig gesprek de angsten en behoeften van de patiënt te leren kennen, stelt Wielinga. Zo kan de arts samen met de patiënt een plan maken dat aansluit bij die behoeften.

Anne Vegterlo

hoeft gelukkig niet zo vaak

naar de dokter.

Eize Wielinga

Hoe overleef je de dokter?

Onlinecursus Data: woensdag 9, 16, 23 & 30 oktober 2013 Prijs: 150 euro

Eize Wielinga heeft een belangrijk verhaal voor iedereen die wel eens naar een dokter gaat – voor ons allemaal, dus. Als huisarts beseft hij heel goed hoe het moet zijn om aan de andere kant te zitten. In deze onlinecursus vertelt hij over wat u kunt doen om zelf bij te dragen aan een gezonde relatie met uw huisarts, met andere medici – en met uzelf. Daarbij zal hij putten uit zijn rijke praktijkervaring. Iedere cursusavond is er voldoende ruimte voor uw vragen.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/evenementen

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. N L 5 1

Praktijkkennis uitwisselen, hoe organiseer je dat?

Ondersteun jij het ‘leren’ van professionals op straat, in de klas of aan het bed?

Ben je op zoek naar vernieuwende werkvormen voor het delen van vakkennis in jouw organisatie?

Wil je daar de achtergronden van weten en het zelf ervaren?

Meld je aan voor onze Ontwikkelplein-trainingsdag op 31 oktober in de buurt van Amersfoort!

Maximaal 15 personen. Kosten E 525,- p/p (ex BTW) (in september opgeven betekent een korting van 35%).

Aanmelden?

www.goudengieter.nl info@goudengieter.nl of bel 055-5064910

Een initiatief van ORION Duurzaam leren

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder andere Wie domme dingen doet, wordt wijs. www.lisettethooft.nl

Eigen wijs Waarom zijn er zo veel coaches tegenwoordig?

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

Iedereen heeft een coach, lijkt het wel, of ís een coach, of allebei. Je kunt je laten coachen in je werk of in je ­relatie. Bij het opruimen van je huis. Bij het schrijven van je boek. Als je een belangrijke carrièrebeslissing moet nemen. Als je je afvraagt waarvoor je op aarde kwam. Er wordt vaak een beetje schamper over gedaan, maar ik ben er een groot voorstander van.

Misschien zijn er zo veel coaches, denk ik wel eens, omdat er elders in de maatschappij een gat gevallen is, namelijk bij de klassieke hulpverleners. Daar heb je als gewoon mens niet veel meer te zoeken. In de geneeskunde overheerst het stofjesdenken: wat je ook mankeert, het juiste medicijn zal de symptomen doen verdwijnen. Overal woekert de bureaucratie. ­Protocollen zijn de baas. Hulpverleners vullen eindeloze staten in. Pas maar op: voor je het weet, heb je een diagnose uit de DSM of een recept voor Prozac aan je broek.

Om een coach te nemen, hoef je niets te mankeren. ­Coaches zijn nog vrij om gewoon, van mens tot mens, met je te praten. Samen zoek je naar je eigen wijsheid.

Eigenwijsheid is de enige ware wijsheid, volgens mij, met of zonder spatie tussen eigen en wijs. Wat heb

Een groep weet meer dan het knapste groepslid wanneer je alle ideeën weet te bundelen mits de leden vrijelijk hun eigenwijze mening geven.

je aan wijsheid die niet eigen is, maar van een ander? Er wordt weleens beweerd dat het ik-tijdperk is doorgeschoten en dat we te individualistisch zijn geworden met onze dikke ikken. Maar hoe eigenwijzer je bent, hoe beter je functioneert in een groep. Het is zelfs zo dat een groep als geheel beter draait en slimmer wordt, wanneer er mensen bij zijn die in de ogen van anderen raar of dom lijken.

De Amerikaanse journalist James Surowiecki beschrijft dat in zijn klassieker The Wisdom of Crowds.

In het Nederlands is het boek vertaald als Twee weten meer dan één, maar het gaat niet om een bondje van twee; het effect treedt juist op in grotere groepen. Een groep weet meer dan het knapste groepslid wanneer je alle ideeën weet te bundelen mits de leden vrijelijk hun eigenwijze mening geven. Net zoals een zangkwartet met een sopraan, alt, tenor en bas wondermooi klinkt – als tenminste iedereen wijs houdt in zijn eigen partij.

Zodra een stem gaat zwabberen, zich laat afleiden door een ander, verdwijnt de magie.

In een team waarin alle neuzen dezelfde kant op moeten staan, ontstaat tunnelvisie en kuddementaliteit.

Mensen passen hun mening aan die van de leider aan.

Ze onderdrukken hun twijfels. Het onvermijdelijke resultaat is dat de groep steeds grotere fouten gaat maken.

Dat toont Surowiecki overtuigend aan.

We hebben dwarskijkers nodig en zij moeten de ruimte krijgen. Wat zullen we wijs worden met ons allen, zodra we allemaal eigenwijze individuen zijn…

Als we iedereen erbij betrekken – hoe vreemd en anders ook – zullen we nieuwe, creatieve oplossingen kunnen vinden voor oude problemen. Leve alle coaches die ons daarbij kunnen helpen! september/oktober 2013 T H EO PT I M I ST. N L 5 3

Leven

De wondere wereld van Zev Twee kleine verkenners in een grote wereld.

5 4 t h eo pt im i st.com september/october 2013

De Amerikaanse Zev Hoover liep op een dag met zijn zus Aliza

door het bos, en ineens vroegen ze zich af hoe het zou zijn om de wereld te bekijken als je slechts een paar centimeter groot bent. Ze bukten, en keken allebei omhoog. Daarna pakte hij zijn camera erbij en ging op onderzoek uit door een miniatuurversie van zichzelf en zijn zus te fotograferen. Als je zelf klein bent, is de wereld reusachtig en overweldigend, bleek uit het experiment van de veertienjarige. Zo kun je ongestoord de wereld verkennen, want niemand ziet je. Als je op een boot van ijsstokjes over het meer zou willen varen, ga je gang. Vlieg er desnoods aan een ballon vandoor. Een beetje eenzaam is het wel, 足omdat de meeste mensen groot zijn.

Hoover groeit op in een familie van kunstenaars in Natick, in de staat Massachusetts. Zijn vader is architect, zijn moeder beeldend kunstenaar, en zijn twee oudere broers en zus dansen en schrijven. Hij krijgt thuisonderwijs. Zelf begon hij op zijn achtste met fotograferen.

Voor deze serie schiet hij eerst een achtergrond voor de foto. Daarna maakt hij een foto van zichzelf of iemand anders in vergelijkbaar licht, en verkleint hij die. Vervolgens maakt hij met Photoshop zijn werk af.

Of Hoover van fotografie zijn beroep wil maken, weet hij nog niet. Hij is dan ook nog maar veertien. | 足Elleke Bal | 足Meer werk van Zev 足Hoover: www.flickr.com/fiddleoak.

5 8 t h eo pt im i st.com september/october 2013

september/october 2013 t h eo pt i m i st. co m 5 9

6 0 t h eo pt im i st.com september/october 2013

september/october 2013 t h eo pt i m i st. co m 6 1

Leven

Een paardenmiddel Hoe je assertiever, intuĂŻtiever en een betere leider wordt door met paarden om te gaan. Vier lessen uit de stal. Door Linda Kohanov

6 2 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

I foto’s: Tim Flach/gettyimages.com; guy atchley

k was halverwege de dertig toen

ik in een opwelling een paard kocht.

Ik was van plan er regelmatig mee de woestijn in te rijden om zo ver mogelijk weg te komen van de menselijke soort.

Alleen weigerde die mooie, koppige merrie aan mijn ontsnappingsplan mee te werken.

Nakia, een voormalig renpaard, stelde me bij elke stap op de proef en had geen greintje respect voor mijn moeizaam verworven reputatie als muziekrecensente en journaliste.

Het kon haar zelfs niets schelen dat ik op een dag nog maar een uur voordat ik in de stal kwam met Johnny Cash had gepraat.

Toch gebeurde er iets vreemds. Naarmate ik beter leerde mijn paard te motiveren, haar aandacht te richten en haar respect te winnen, ging het ook beter met mijn relaties thuis en op het werk. Ik kreeg oog voor

de non-verbale communicatie bij mezelf en anderen, die zorgde voor disfunctionele patronen aan beide uiteinden van de relatie werkgever/werknemer. Het was of opeens alle communicatie die we voorzichtig in de schaduw probeerden af te handelen, in de schijnwerpers kwam te staan. Hoewel we enthousiast voor verandering pleitten, ijverig problemen bediscussieerden en driftig strategieën bedachten, ontdekte ik dat de dingen waarover we niet kónden praten ons gedrag juist veel meer sturen dan de dingen die we wel konden bespreken.

Psychologen hebben ontdekt dat maar 10 procent van de communicatie tussen personen verbaal gebeurt. En toch zijn we in onze beschaving in de ban van het woord, omdat de maatschappij en het onderwijsstelsel ons leren ons los te koppelen van ons lichaam,

van de omgeving en van de subtiele nuances van non-verbale communicatie. Door de alom aanwezige mobiele telefonie, e-mail en sms spreken we elkaar zelfs steeds minder vaak in levenden lijve. Waar ter wereld moeten we die andere 90 procent leren beheersen? Voor mij bleek een landelijk paardenpension een uitstekende locatie.

In de loop van een reeks strenge praktijklessen veranderden mijn paarden me in een toegewijder, assertiever, intuïtiever en flexibeler mens. Ze vormden zelfs de sleutel tot een effectieve manier om met emoties om te gaan. In de loop der jaren heb ik door veel te experimenteren methoden ontwikkeld om deze vaardigheden ook aan anderen over te brengen.

Bedrijfsleven, politiek, onderwijs en godsdienst lijken af en toe wel tegengestelde krachten, maar ze vertonen allemaal hetzelfde opvallende, potentieel fatale gebrek: ze wantrouwen het lichaam. Je lichaam is het paard waar je verstand op rijdt. Het is een bewust wezen, geen machine. Als je dat paard laat verhongeren, het afranselt om het te breken en zijn aanzienlijke non-verbale wijsheid negeert, zal het je in de steek laten wanneer je het juist hard nodig hebt en zal het je midden in een noodsituatie afwerpen.

De vaardigheid om de intelligentie van het lichaam weer op te wekken en een verbond te sluiten met instinct, intuïtie en emotie is van essentieel belang wil je kunnen rekenen op de kracht, creativiteit, geestkracht, empathie en volharding die nodig zijn om als leider zinvolle veranderingen tot stand te brengen. Deze vier lessen heb ik geleerd: 1. Let op lichaamstaal Paarden zien emoties niet alleen, maar voelen ze ook aan. Al lukt het nog zo goed om de lichaamshouding van zelfvertrouwen na te bootsen, deze hypergevoelige prooidieren merken toch dat je bang bent als je een verhoogde hartslag en bloeddruk hebt. Voor een paard betekent harmonie niet alleen dat je woorden, daden, gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal met elkaar kloppen, maar ook dat je ‘innerlijk overeenkomt met je uiterlijk’. De woorden ho en rustig zeggen een paard niets als je met de rest van je lichaam uitschreeuwt: ‘Wegwezen!’ Het is wetenschappelijk bewezen dat ook mensen september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 6 3

Het is beslist geen toeval dat de meest geslaagde leiders in de geschiedenis – van Alexander de Grote en Catharina de Grote tot George Washington, Winston Churchill en Ronald Reagan – goede ruiters waren, paardenliefhebbers die een nauwe band hadden met vurige, heldhaftige paarden. Ongeacht hun beleid en strategie legden deze mensen uitzonderlijke kalmte onder druk, doelbewustheid, moed en zelfverzekerdheid aan de dag. Ze bezaten – en koesterden − een haast bovennatuurlijke leiderspersoonlijkheid, waarmee ze tegen de verdrukking in anderen konden motiveren, en een vernieuwend, ambitieus rijk wisten te stichten. | L.K.

Door te luisteren naar de non-verbale wijsheid van het gevoel sparen paarden hun energie voor echte noodsituaties.

worden beïnvloed door de verborgen emoties van anderen. Je kunt die informatie negeren, zoals de meeste mensen gedurende tientallen jaren van conditionering leren, maar onbewust word je erdoor geraakt.

Ervaren ruiters leren een schrikreactie – stel je voor dat je paard in paniek raakt als het een konijn ziet – af te wenden met ontspanning, concentratie, blijdschap en/of humor. Fysiologisch houdt dat in dat je door de spanning heen ademt, je rug losmaakt, je buik loslaat en je kaken ontspant zodra je de eerste schokgolf door je lichaam voelt gaan.

In plaats van je op het paard schrap te zetten of zijn manen vast te pakken ga je dieper in het zadel zitten en handhaaf je een soepele, uitgebalanceerde houding. Het kan zelfs helpen om te glimlachen. Of je nu ruiter, vader of moeder, leerkracht of manager bent, een goed gevoel voor humor is waarschijnlijk het ultieme geheime wapen, niet alleen van nut om een onbeheerste vlucht-of-vechtimpuls te neutraliseren, maar ook om tot betere prestaties te komen.

Verder moeten leiders niet vergeten dat authentieke positieve gevoelens aanstekelijk werken. Iemand die echt rustig blijft in situaties waar anderen van schrikken, kan een kalmerende invloed hebben op de omgeving.

2. Gebruik emoties als informatie Toen ik paarden observeerde en allerlei aanvullend onderzoek deed, merkte ik dat er een voorspelbare, rationele boodschap schuil

6 4 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

3. Spaar energie voor echte noodsituaties Paarden zijn het toonbeeld van emotionele stabiliteit. Door te luisteren naar de non-verbale wijsheid van het gevoel sparen ze hun energie voor echte noodsituaties. Ze voelen van verre aan of een poema op jacht is of alleen maar voorbij loopt. In het eerste geval zal de kudde zonder aarzelen vluchten. In

foto: muharremz/shutterstock.com

Beroemde ruiters

gaat achter emoties als angst, woede, frustratie, neerslachtigheid, verdriet, teleurstelling en zelfs depressiviteit.

Paarden gebruiken emoties als informatie om verrassend soepel te reageren op omgevingsimpulsen en relatieproblemen. Onaangename gevoelens worden niet onderdrukt of op een overdreven manier geuit, maar deze sterke dieren maken gebruik van een eenvoudige vierstapsmethode, en mensen zijn intelligent genoeg om die ook te leren. Deze methode biedt tegengif tegen de stress die we veroorzaken doordat we de intelligentie van het lichaam en zijn ongelooflijk efficiënte gebruik van emoties als een non-verbaal communicatiesysteem negeren.

Het werkt als volgt: als je meer als een paard op emoties reageert, lukt het om gedachten, gevoelens en daden met elkaar te combineren voor een optimale prestatie, waarbij je in één moeite door je persoonlijke en beroepsmatige relaties verrijkt.

Paarden: (a) voelen emoties in de zuiverste vorm; (b) begrijpen de boodschap achter de emotie; (c) veranderen iets in reactie op die boodschap en (d) gaan weer grazen. (Met andere woorden, ze laten de emotie los en gaan verder waar ze gebleven waren of ontspannen zich en genieten van het leven. Ze laten het verhaal los en blijven niet malen over de details van onaangename situaties.)

het laatste geval gaan ze door met grazen.

Ze verdoen hun tijd niet met getob over de vraag wanneer ze voor een roofdier moeten vluchten, en ze blijven zich al helemaal niet de hele nacht afvragen waarom God de poema eigenlijk heeft geschapen.

Een goed voorbeeld is mijn paard Shadowfax. Deze vurige maar evenwichtige appelschimmel eist een zekere hoeveelheid respect en onderdanigheid: hij aarzelt niet om het iemand die zijn gezag ondermijnt moeilijk te maken. Dit paard heeft de natuurlijke energie en aanleg om zijn dominantie te bewijzen en tegelijkertijd zelfbeheersing te tonen en zich te bekommeren om het welzijn van anderen. Hij bewaart het evenwicht tussen de behoeften van het individu en die van de groep, en gebruikt daarbij zo min mogelijk wrijving of geweld. Hengsten die bijna de hele middag bij de waterplaats met elkaar vechten, zijn immers trager wanneer ze moeten vluchten voor een roofdier, dan een paard dat de hele dag in de zon heeft liggen luieren.

Die manier van je energie sparen is voor beschaafde mensen op het eerste gezicht geen kwestie van leven of dood, maar het is wel degelijk een belangrijk element in iedere geslaagde onderneming. Bedrijven met opvallend veel interne strijd hebben moeite met hun werk. Temperamentvolle filmregisseurs overschrijden hun budget en raken achter op hun schema. Rockbands met

humeurige muzikanten gaan op het hoogtepunt van hun populariteit uit elkaar. Politici die de sentimenten van de kiezers bespelen, hebben moeite effectieve wetgeving door te voeren. En paarden die van ieder niemendalletje schrikken, verliezen in de piste.

4. Leiden doe je samen Er is me iets opgevallen aan kuddes paarden. De meeste paarden die bij ons centrum voor educatie met paarden kwamen, waren talentvol als leraar – gekozen vanwege hun vermogen mensen zonder gevaar uit te dagen en zich aan te passen aan de behoeften van de afzonderlijke studenten. Sommige waren het best in verschillende rijstijlen, andere blonken uit in het basiswerk, weer andere hadden op het open veld geleefd en met vee gewerkt, en eentje was als drugskoerier gebruikt.

Wanneer ze samen naar buiten gingen, profiteerden ze van hun verschillende soorten levenservaring. Van nature dominante paarden die door mensen waren mishandeld, konden bijvoorbeeld niet altijd als alfadier optreden. Dat probeerden ze niet eens. Wanneer de kudde door mensen werd benaderd, wachtten deze overigens pittige dieren af om te zien hoe die verdachte tweebenige wezens hun toeschietelijker metgezellen behandelden. Als iemand het hek openliet en de kudde midden in de nacht ontsnapte, lieten ze zich leiden door het paard dat het

best kon spoorzoeken. Wanneer een nieuw paard in de kudde werd geïntroduceerd, waren sommige leden beter dan andere in staat een einde te maken aan strijd of de nieuwkomer vriendelijk te verwelkomen. In deze paardengemeenschappen werd het leiderschap bepaald door wat elk afzonderlijk paard wist, waarin hij was geïnteresseerd, waar hij rustig of enthousiast van werd, want ze hadden allemaal wel een bepaald talent, een bepaalde neiging of ervaring waar de andere prijs op stelden of soms gewoon voor bogen. Het harmoniemodel van leiderschap, in de zin van ‘samenspraak’, was zo te zien meer van toepassing dan het model van de pikorde of dominantiehiërarchie.

Als je een team van deskundigen wilt samenstellen waarin de echte gevoelens, talenten, dromen en motieven van mensen worden erkend, moet je het in die richting zoeken. Teams van deskundigen blinken pas uit als de leidersrol soepel van de een op de ander kan overgaan, naar degene die het kalmst, helderst, meest ervaren of meest geïnspireerd is, of die het meeste belang heeft bij het resultaat.

Dit is een bewerkt fragment uit The power of the herd, door Linda Kohanov, gepubliceerd door New World Library. Meer informatie: www.poweroftheherd.com.

Linda Kohanov

Lessen van paarden Onlineevenement Datum: dinsdag 17 september 2013 Taal: Engels Prijs: 10 euro

Linda Kohanov kocht een paard om lekker weg te komen van de drukte en chaos van haar dagelijkse werk. Maar haar merrie werkte niet mee. L­ angzaam leerde ze om assertiever en intuïtiever te worden dankzij haar paard. In dit webinar deelt Kohanov, auteur van The power of the herd, de lessen die we kunnen leren van paarden.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 6 5

The definiTive ReSULTS GeneRATinG pRoGRAmme with an unparalleled track record of over 30 years of success with 1 million users.

Schrijf je nu in om programleader te worden.

Best Year Yet Program Leaders zijn gecertificeerde professionals die getraind zijn in het hanteren van het Best Year Yet systeem.

Zij begeleiden organisaties, teams en individuen in het maken van hun Best Year Yet plan, het opvolgen van dit plan, en het verwezenlijken van dit plan door middel van het Best Year Yet programma.

Meer info: bestyearyet.nl of via (0)71 301 47 41

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.nl

Vrije ruimte School komt van het Griekse woord scholè, d at óók vrije ruimte betekent, doceerde Rudi Fuchs toen

FOTO: RAYMOND DE VRIES

hij het Stedelijk Museum nog dirigeerde. Doceren was zijn manier van dirigeren, begreep ik uit de geduldige blikken van zijn medewerkers. Hier was de meester zijn visie aan het ontwikkelen. Ik was de bezoeker die hem daarvoor de gelegenheid gaf. Fuchs nam de tijd. Ik besloot het als een buitenkans te zien.

‘Hoe veel vrije ruimte, scharrelruimte voor de geest, hebben we nog, deelgenoten van de intensieve ­menshouderij?’ (Dat laatste heb ik er later bij bedacht.)

De docent sprak. Het museum kan die vrije ruimte ­bieden. Daar kun je het gerucht – naast ‘school’ de tweede bouwsteen voor zijn visie – gaan zien, ervaren.

Hoe de ene schilder de andere beïnvloedde, hoe het vuur door de wereld ging. Ik meende hem te begrijpen.

Dat had me ertoe gebracht geschiedenis te gaan studeren. Mijn fascinatie kwam, bedenk ik nu, door mijn hang naar het verhaal.

Daar kwam een tweede fascinatie bij. De vraag: hoe is het zo gekomen? Maar dat leidt onherroepelijk weer naar het verhaal. En zo werd ik, behalve luisteraar, een verhalenverteller. We leven in verhalen – verhalen die we anderen en onszelf wijsmaken. We spinnen een web van betekenissen, tot we er ons in verwarren. Het verhaal grijpt ons naar de keel.

Als toehoorder in de klas van de meester en aan tafel

We leven in verhalen – verhalen die we anderen en onszelf wijsmaken. We spinnen een web van betekenissen, tot we ons erin verwarren.

bij mijn vader begon ik mijn eigen verhalen te maken.

Zoals we dat allemaal doen. Het is de enige manier om te weten waar je bent en te vertrouwen op waar je naar toe gaat. Tot het verhaal niet meer voldoet en je de verhalen van anderen niet meer buiten kunt houden.

We raken verantwoordelijk voor van alles en (dus) met enige regelmaat uit balans.

De therapeut die ik sprak, noemde therapie de zoektocht naar een nieuw en geloofwaardig verhaal – een verhaal waarmee goed te leven valt. Ik kon hem volgen.

Mijn zus had ouders die gelukkig waren getrouwd. Ik niet. Ik had er een ander verhaal van gemaakt. Mijn verhaal voldeed niet meer en zat me in de weg. Het kostte me even tot ik een beter verhaal te pakken had. Twee mensen die wel vaak ruzie hadden, maar die er elke dag voor elkaar waren, werkelijk benieuwd naar elkaar. Dag in, dag uit. Op hun manier gelukkig. Dat verhaal beviel me beter.

Om verhalen te maken, is ruimte nodig. Scholè.

Dat kan de stilte bieden, of de natuur. De kerk kan die ruimte zijn. Een begrafenis wil ook nog wel eens helpen, waarin je plotseling je eigen verhaal herziet. Een gesprek met een vriend. Een niet te ontlopen verliefdheid of het verknoeien van een verbinding. De gang door een museum. Ik heb dat in de tuin van KröllerMüller. In de Hermitage heb ik het ook. Ik heb het vaker als ik goed geslapen heb.

Misschien is dat de verklaring voor het succes van The School of Life, waar filosoof Alain de Botton bij betrokken is. Daar bieden ze een buffet van nieuwe betekenissen. School maken wordt zo ruimte scheppen voor een nieuw verhaal.

‘Het graf gaapt, de tijd zoemt en nergens is redding’, mompel ik Reve voor mij uit.

Onmiskenbaar groeit het verlangen om de vrije ruimte te zoeken en weer naar school te gaan.

September/oktober 2013 T H EO PT I M I ST. N L 6 7

Duurzaamheid & Innovatie

Activisten op de werkvloer Wilt u uw werkgever groener of socialer maken? Leer van deze pioniers en verander zelfs de koers van een bureaucratisch megaconcern.

Door Dewi Gigengack

Z

es jaar geleden leerde An neke Assink over de misstanden

bij palmolieplantages. Zo slinkt het oerwoud op Borneo vanwege illegale houtkap. Op de kale vlakte wordt vervolgens palmolie verbouwd, dat wordt gebruikt in alles van margarine en chips tot koekjes en soep. Assink bracht een bezoek aan Maleisië en Indonesië. Ze schrok, want het was nog erger dan ze dacht. Bewoners van het oerwoud worden verdreven. Ontbossing zet de biodiversiteit onder druk. Problemen rond landeigendom zorgen voor sociale onrust. ‘Er gaan daar echt dingen niet goed’, blikt ze nu terug op die reis.

Op dat moment was Assink inkoper van plantaardige olie bij Friesland Foods, de voorloper van FrieslandCampina, het concern achter merken als Mona, Fristi en Appelsientje. En daar zat volgens haar niemand te wachten op een verhaal van een medewerker die een misstand op de agenda wilde zetten. Maar ze kon er niet voor weglopen. ‘Ik wilde niet wachten op strengere regels,’ zegt ze, ‘maar zelf actie ondernemen.’

Eerst zocht ze een milieuvriendelijk alternatief. Dat vond ze niet. Bovendien wilde ze niet alleen dat leveranciers zouden stoppen

6 8 t h eo pt im i st.nl September/oktober 2013

met het kappen van oerwoud. ‘Duurzaamheid heeft ook te maken met arbeidsomstandigheden,’ zegt ze, ‘met het toestaan van vakbonden, het gebruik van pesticiden en veel meer.’ Tja, zorg maar eens dat je dát allemaal voor elkaar krijgt.

Assink wilde het management overtuigen dat het bedrijf zich zou aansluiten bij RSPO, een internationale organisatie voor duurzame palmolie. Ze ondervond weerstand en scepsis van enkele senior managers. Waarom zouden we hier tijd en geld insteken, als onze klanten er niet om vragen?’, zeiden ze.

‘Ze vonden het een geitenwollensokkenverhaal’, verzucht Assink. ‘En iedereen in de keten wees naar elkaar.’ Er was altijd wel een excuus, dacht ze, maar nooit eens een eigen, gedurfde visie. ‘Waardeloos was dat.’

Ze gaf niet op. ‘Ik moest er elke keer weer aandacht voor vragen, voordat het aansloeg.’

En dat gebeurde. Eindelijk mocht ze haar plan presenteren aan de nieuwe bestuursvoorzitter, Cees ’t Hart, aangetreden na de fusie met Campina. Hij was vrijwel direct overtuigd. ‘Back-up krijgen van iemand uit het hoogste niveau is heel belangrijk’, weet Assink nu. Inmiddels is een RSPO-certificaat een harde eis voor FrieslandCampina.

Assink is niet de enige die wil dat haar werkgever meer bijdraagt aan een duurzamere of socialere wereld. Mensen zoals zij worden ‘sociaal intrapreneurs’ genoemd.

Zoals sociaal ondernemers een bedrijf met een maatschappelijk doel opzetten, ontplooien sociaal intrapreneurs (naar entrepreneur: ‘ondernemer’) initiatieven voor positieve verandering van binnenuit een bedrijf.

Sociaal intrapreneurschap ontstaat op de werkvloer, niet in de directiekamer. Zie het als een soort werknemersactivisme. Anders dan collega’s op de afdeling Verantwoord ondernemen – van wie mag worden verwacht dat ze duurzaamheid stimuleren – doen sociaal intrapreneurs dat náást hun eigenlijke functie. De een wil dat lege batterijen worden verzameld, de ander dat er een eerlijk loon wordt betaald aan de boeren die de bonen leveren voor de koffie uit de koffieautomaat op de gang – ook al hebben ze daar eigenlijk niets over te zeggen.

Hun potentie is wellicht groter dan die van de sociale ondernemer, alleen al omdat ze zelfs invloed blijken te kunnen hebben op de koers van een grote organisatie.

De ideeën voor verandering kunnen van iedereen komen: van zowel rustige types die Foto’s: Pieter De Swart

NAAM: Anneke Assink BEDRIJF: FrieslandCampina FUNCTIE: Inkoopmanager olie en vet INNOVATIE: Inkoop van duurzame palmolie MOEILIJKSTE OBSTAKEL: ‘In een complexe leveringsketen is het moeilijk om iedereen op één lijn te krijgen. Je hebt ieders bijdrage nodig, terwijl niet alle spelers hetzelfde belang hebben.’

BELANGRIJKSTE LES: ‘Door je eigen visie bij de juiste partijen consistent onder de aandacht te brengen, kan een individu toch een verschil maken.’

september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 6 9

NAAM: Arthur van de Graaf BEDRIJF: ABN AMRO FUNCTIE: Innovatiemanager ABN AMRO, directeur Seeds INNOVATIE: Seeds, het eerste bancaire crowdfundingsplatform van Nederland MOEILIJKSTE OBSTAKEL: ‘Het nieuwe financiële product dat we hebben ontwikkeld, sluit aan bij veranderende behoeften van ondernemers en investeerders, maar was minder makkelijk te plaatsen voor traditionele partijen.’

BELANGRIJKSTE LES: ‘Wanneer je weerstand ervaart bij jouw innovatie is de kans groot dat je echt innovatief bezig bent.’

7 0 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

goed observeren als energiekelingen die anderen mobiliseren. Maar niet iedereen heeft succes. Geloof in jezelf en in je idee is essentieel, stelt de Britse Cranfield University in een onderzoek naar sociaal intrapreneurschap. Goede communicatieve vaardigheden en doorzettingsvermogen zijn eveneens onmisbaar. Assink van FrieslandCampina: ‘Als ik me niet betrokken voelde bij dit onderwerp, had ik het nooit volgehouden.’

Iemand die iets wil veranderen, stuit namelijk op de nodige uitdagingen en

­obstakels. Uiteindelijk zoeken sociaal intrapreneurs daarom steun, weet Egon de Bruin. Met zijn bedrijf Kairos Tools helpt hij grote organisaties duurzamer en socialer te worden. ‘Je hebt altijd andere mensen nodig, ook als je CEO bent of in een speciale denktank zit.’ Zelfs wanneer een streven naar ‘een positieve bijdrage aan de samenleving’ op papier tot beleid is verheven, wil dat nog niet zeggen dat ieder goed idee wordt uitgevoerd. Misschien is er geen budget of heeft het even geen prioriteit.

Dat laatste horen sociaal intrapreneurs natuurlijk steeds vaker; de crisis zit hen niet mee. Veel organisaties zitten midden in bezuinigingen. Budgetten voor extra projecten zijn geschrapt. De kans dat werknemers hun idealen inslikken, is dan groot. ‘En dat is jammer’, constateert De Bruin. Niet alleen jammer voor henzelf, maar ook voor het bedrijf. Want, zegt hij: ‘In een slechte economie is sociale innovatie júist nodig.’

V

oor Arthur van de Graaf is het

bedenken en realiseren van nieuwe ideeën onderdeel van zijn takenpakket. Hij werkt op de innovatieafdeling van ABN AMRO aan het crowdfundingsplatform Seeds, waar ondernemers die een positieve maatschappelijke verandering nastreven hun project presenteren aan potentiële investeerders. Het verschil met andere crowdfundingssites: bij Seeds is de bank de tussenpersoon die investeerder en ondernemer aan elkaar koppelt. Daarnaast krijgt de ondernemer meer tijd om rendement te betalen over de investeringen.

Voor zijn idee ontwikkelde Van d e Graaf een nieuw financieel product. Met dat idee moest hij vervolgens intern de boer op. Dat is per definitie lastig, en zo ook bij een bank met ruim zes miljoen klanten en zo’n twintigduizend werknemers. Hoe relevant is dit?, kreeg hij te horen, vertelt hij, ‘en vooral: wat levert het op? Dat soort reacties kreeg ik.’

Een proefperiode overtuigde de bank.

Inmiddels is Van de Graaf druk bezig ondernemers te werven voor Seeds. Vanwege zijn passie voor kunst en cultuur kwam hij daarbij de Honing Bank tegen, een kunstproject dat werkt aan het verhogen van de bijenstand door mensen een ‘bijenspaarrekening’ te laten openen. Rente krijgen ze in de vorm van honing. Nu ondersteunt Seeds dat initiatief met kennis en ervaring, en met bloemzaad dat door schoolkinderen wordt gezaaid. ‘Ik hoop dat mensen door Seeds en initiatieven als de Honing Bank anders gaan nadenken over geld en waarde’, zegt Van de Graaf. ‘Je kunt letterlijk een positieve bijdrage leveren.’

Dit soort ‘ondernemen in loondienst’ zegt veel over de maatschappij, vindt André Nijhof, hoofddocent Maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de Nyenrode Business Universiteit. ‘Mensen hebben behoefte aan verandering, ook in de context van een bedrijf’, zegt Nijhof, die ­onderzoek

8 tips voor sociaal intrapreneurs 1. Vraag geen toestemming voor je met een plan begint. Begin gewoon.

2. Denk tactisch: wie in de organisatie heeft belang bij dit idee? Sluit allianties met hen.

3. Gebruik (interne) sociale media als Yammer om je idee te profileren. Zo kun je in contact komen met mensen van andere afdelingen en vestigingen die met hetzelfde onderwerp bezig zijn.

4. Opereer voorzichtig. Ga niet als een wilde tekeer, maar probeer je idee op een gematigde manier te realiseren.

5. Wees authentiek. Hoe persoonlijker je verhaal, hoe sterker.

6. Zoek positieve energie op. Negeer de mensen die toch niets in je idee zien. Steek tijd en moeite in mensen die wél geïnteresseerd zijn.

7. Zorg dat ten minste één senior hoog in de organisatie achter je verhaal staat en je wil steunen. Dit wordt ook wel het godfather-effect genoemd.

8. Zoek gelijkgestemden op om ervaringen uit te wisselen, bijvoorbeeld via de netwerken Green Drinks of Clean Drinks. Zij organiseren regelmatig borrels in onder meer Amsterdam en Utrecht voor mensen die met duurzaamheid en sociale verandering bezig zijn. | D.G.

deed naar sociaal intrapreneurschap. ‘­Daarover klagen ze niet, maar ze nemen initiatief en verantwoordelijkheid om er zélf iets aan te doen.’

Nijhof noemt het sympathiek dat sociaal intrapreneurs geen aanvallende houding hebben tegenover hun werkgevers; ze verenigen hun idealen met het werk dat ze doen. En dat is soms nog best lastig. Herman van der Meyden weet dat uit ervaring. Hij is ‘op een duurzaamheidsmissie’, propageert energiebesparing, werkt aan bewustwording over de eindigheid van fossiele brandstoffen en werkt bij … Shell, synoniem met olieboringen op de kwetsbare Noordpool en rampzalige olielekkages in Nigeria.

Dat levert op feestjes en partijen wel eens gefronste wenkbrauwen op. Zelf vraagt Van der Meyden zich ook soms af of Shell – waar hij zich als businessdeveloper bezighoudt met een technologie om gas vloeibaar te maken op zee – wel de juiste plek is voor hem. Maar, zegt hij: ‘Ik kan die vraag nog september/oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 7 1

NAAM: Herman van der Meyden BEDRIJF: Shell FUNCTIE: Businessdeveloper INNOVATIE: Bewustwordingsworkshops met behulp van een bordspel MOEILIJKSTE OBSTAKEL: ‘Tijd. Zaten er maar dertig uur in een dag.’

BELANGRIJKSTE LES: ‘Veel mensen voelen intuïtief aan dat er iets moet veranderen.

De uitdaging is om dat om te zetten in actie.’

spelers bewust maakt van de samenhang tussen energie, water en voedsel.

B

edrijven hebben belang bij voldoende sociaal intrapreneurs op

altijd met “ja” beantwoorden.’

Vijf jaar geleden publiceerde Van der Meyden het boekje Het ideale energiegewicht. Als een soort Sonja Bakker probeerde hij mensen op ‘energiedieet’ te krijgen.

Wringt dat? Integendeel, zegt Van der Meyden. Juist door zijn werk ging hij nadenken over de toekomst van ons energiesysteem.

‘Shell heeft een milieuactivist van me gemaakt, zeg ik wel eens voor de grap’, laat hij weten. Dat is misschien overdreven, geeft hij toe, maar ‘ver van de waarheid is het niet’.

Ook bedacht Van der Meyden het bordspel Perspectivity Game, waarbij spelers de economie in hun land laten groeien en de gevolgen merken wanneer grondstoffen 7 2 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

u­ itgeput raken en het milieu wordt vervuild.

Toen Van der Meyden op zijn werk vertelde over zijn persoonlijke interesses was niet iedereen even enthousiast. ‘Ah, daar hebben we de milieudienst’, kreeg hij dan te horen als hij kwam aanlopen.

Toch kreeg Van der Meyden steun van zijn werkgever om een website bij het boek te maken. Shell boekte zelfs een aantal trainingssessies met het bordspel voor medewerkers. Inmiddels wordt het spel gespeeld in andere bedrijven en op universiteiten.

‘Ook de Wereldbank en de premier van Singapore hebben sessies ingekocht’, vertelt Van der Meyden trots. Onlangs bedacht hij speciaal voor Shell een nieuw bordspel, dat

de werkvloer. Ze houden het bedrijf scherp, spelen in op thema’s die op straat leven en (nog) niet in de directiekamer, en ze zijn nodig om te blijven innoveren. De organisatiecultuur moet daarom stimulerend zijn, anders raken sociaal intrapreneurs gefrustreerd. Oude, grote organisaties zijn vaker dan jonge, kleine organisaties traag, bureaucratisch en vergeven van starre procedures. Dat werkt belemmerend, net als wanneer de organisatie te veel naar binnen gericht is – iets wat vooral bij de overheid en in het onderwijs voorkomt.

Om een cultuur van sociaal intrapreneurschap te creëren, moeten bedrijven uitdragen dat ze luisteren naar ideeën van werknemers, vindt De Bruin van Kairos Tools. Bijvoorbeeld door het uitschrijven van een innovatiewedstrijd of het verwelkomen van oplossingen voor een specifiek probleem.

‘Geef aan dat iedereen mag meedenken’, adviseert De Bruin. ‘Veel mensen willen dat wel, maar weten niet hoe en waar te beginnen.’ En vergeet niet te reageren op voorstellen die niet kunnen worden uitgevoerd, ‘want voor een werknemer is niets zo demotiverend als een idee waar je nooit meer iets van hebt gehoord.’

De ideale organisatiecultuur voor sociaal intrapreneurschap biedt de werknemer autonomie en ruimte voor experiment. Het nemen van risico’s wordt gestimuleerd en er is een sociale en duurzame strategie, waarvoor middelen als tijd, budget en kennis ter beschikking worden gesteld. Klinkt dat niet als het bedrijf waar u werkt? Er is nog hoop.

Crises zijn bij uitstek aanleiding om dingen te veranderen. ‘Doing business as usual gaat tijdens een crisis niet op’, spreekt Nyenrodedocent Nijhof bemoedigend. ‘Er liggen nu juist kansen.’ creëert in haar eigen b­ edrijf als freelancejournalist de ideale ­organisatiecultuur.

Dewi GigeNgack

GEEF

KIBO EEN KANS In de wereld worden kinderen nog steeds op grote schaal uitgebuit en misbruikt.

Kinderen zoals Kibo. Save the Children helpt deze kinderen. We bieden de zorg die nodig is. We zorgen ervoor dat ze voedsel krijgen.

En als het noodlot toeslaat, zijn wij snel ter plekke om levens te redden. We vechten om hun rechten. Elk kind heeft namelijk recht op leven, op eten en schoon water, op onderwijs en op bescherming. Tenslotte rusten we pas als alle kinderen een kans krijgen om te groeien en hun dromen waar kunnen maken.

Geef kinderen als Kibo ook een kans en doneer eenmalig 3 euro.

sms SAVE naar 4333

Red hun leven Red hun dromen Red hun toekomst savethechildren.nl

Duurzaamheid & Innovatie

Doe mee

met de

burger Door de bezuinigingen verdwijnen veel publieke voorzieningen.

In Berkelland maakt de gemeente van de nood een deugd. Daar vertrouwen ze op de vindingrijkheid van de burger. Wat kan de rest van Nederland leren?

W

ie het Nederland van

de toekomst wilde zien, moest volgens Job Cohen naar de Achterhoek. Tijdens de 65e verjaardag van de partij sprak de toenmalig PvdA-leider over zijn bezoek aan gemeente Berkelland. Cohen sprak zijn zorgen uit over de rechtse koers van het kabinet. Berkelland, gekscherend bestempeld als ‘Rutteland’ vanwege de ‘kaalslag’ op het gebied van cultuur en zorg, was een van de eerste gemeenten waar de bezuinigingen duidelijk zichtbaar waren. De muziekschool sloot. De bibliotheekbus kwam niet meer langs. Het budget van de sportclub werd gehalveerd...

Al snel reisde een televisieploeg die kant op en trof daar een verbouwereerde gemeenschap aan: boze, bange en verdrietige mensen vol onbegrip over de gemaakte beslissingen. ‘Ik word als rasechte Borculo’er afgebroken door het rechtse college dat hier zit’, zegt een voorbijganger in een

AVRO-documentaire uit 2011. ‘Alles wordt hier kapotgemaakt.’

Nu lijkt het tij in Berkelland te zijn gekeerd. De bibliotheek heeft extra locaties, ruimere openingstijden en een groter boekenaanbod. De muziekschool heeft plaatsgemaakt voor een stichting met 23 docenten, die muziekonderwijs op maat geven en kinderen kunnen dankzij vrijwilligers nog steeds naar gym.

Wat is er gebeurd? De lokale overheid liet het initiatief bij de burger. Die aanpak wordt aangeduid als de doe-democratie: een vorm van meebeslissen door simpelweg te doen.

Deze zomer presenteerde minister Plasterk van Binnenlandse Zaken de nota daarover.

Het werd een oproep burgers te steunen bij het zelf aanpakken van maatschappelijke problemen waarvoor de oplossingen voorheen bij de lokale politiek lagen. Berkelland wordt in de nota bestempeld als ‘een voorhoedegemeente’, waar er in tijden van bezuinigingen voor is gezorgd ‘dat er geen grotere

afstand tot de burger ontstaat’. Plasterk wil een handleiding ontwikkelen, zodat ook andere gemeenten dat kunnen bereiken.

Dat zal hard nodig zijn. Volgens het regeerakkoord moeten veel kleine gemeenten fuseren. Ook moeten ze vanaf volgend jaar taken van de rijksoverheid overnemen, onder meer op het gebied van uitkeringen, werkvoorziening en zorg aan langdurig zieken.

Ofwel: gemeenten moeten méér doen met mínder geld.

Critici van verregaand overheidsingrijpen roepen het al langer, maar inmiddels is hun boodschap doorgedrongen tot rapporten van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Het advies komt op hetzelfde neer: de overheid moet taken los durven laten en meer vertrouwen in de burgers schenken. Zie ze zelf bankjes timmeren om een braakliggend terrein in een o­ ntmoetingsplaats te veranderen. Zie ze kleine b­ uurtzorgcoöperaties voor de o­ uderen

Foto: Rikkert Foto:tk Harink

foto: tk

Door Anne Vegterlo

foto: tk

Gemeentedirecteur Judith Harmsen vroeg aan alle burgers uit Berkelland die boos waren over de bezuinigingen of ze op het gemeentehuis langs wilden komen voor een gesprek.

September/Oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 7 5

in de wijk opzetten. Het wordt tijd dat de overheid zich bij die beweging aansluit. In Berkelland hebben ze ingezien dat de expertise en het enthousiasme van de bewoners de gemeente verder kunnen helpen. Een voorbeeld voor andere gemeenten, volgens Patrick Boel, adviseur op het gebied van stedelijke vernieuwing. ‘De gemeente heeft haar standaardmanier van denken in regels en kaders losgelaten. Zij doet hier mee met de burger, niet andersom.’

A

ch, Berkelland. Waar de men sen elkaar nog groeten op straat.

Waar de bus twee keer per uur tussen vier grote dorpen op en neer rijdt en soms tussen de groene weilanden op een verlaten landweggetje bij een halte stopt. Waar fietsers in rustig tempo voorbijkomen. Waar het licht tussen de bomen door schaduwen werpt op de straten en de vogels het meeste geluid maken, af en toe overstemd door het geluid van een opgevoerde brommer.

Berkelland. Een herindelingsgemeente in het oosten van Gelderland, vlak bij de Duitse grens. De gemeente bestaat uit vier grote dorpen: Ruurlo, Borculo, Neede en Eibergen. Vanwege het grote gebied rond de dorpen en de bijbehorende buurtschappen behoort Berkelland tot de grootste plattelandsgemeenten van Nederland.

Wanneer Berkelland in 2005 ontstaat als herindelingsgemeente, is er al meteen sprake van een grote schuld. Het bestuur probeert dit op te vangen door de kaasschaafmethode toe te passen. Heel wat beetjes geld worden weggeschraapt bij verschillende diensten: de wegen worden minder vaak onderhouden, het afval wordt goedkoper opgekocht.

Als het kabinet in 2009 zijn plannen bekendmaakt, blijkt dat Berkelland nog eens ruim acht miljoen euro moet bezuinigen op 7 6 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

een budget van tachtig miljoen, waarvan ­driekwart al opgaat aan wettelijke taken.

Er staat vijf jaar voor. Verder schaven heeft geen zin. Tijd voor een andere benadering.

Aan een ronde tafel in haar lichte kantoor in het gemeentehuis zit gemeentedirecteur Judith Harmsen. Ze praat rustig over de veranderingen in Berkelland. In haar hand een kopje thee. Vooraf wil ze wel één ding duidelijk maken: of we haar of de gemeente niet de held van het verhaal willen maken. Want die rol verdienen de burgers. Waarvan akte.

Harmsen vertelt over het eurekamoment.

Tijdens een brainstormsessie met dertig medewerkers ontstaat het idee om burgers te laten meedenken en hen in te zetten waar nodig. Harmsen had voorafgaand aan die sessie al een korte inventarisatie gedaan: binnen een dag had ze vijftig voorbeelden van burgers die zich inzetten voor de gemeenschap.

Van een man met een soort particuliere tafeltje-dekjeservice voor ouderen uit Ruurlo tot vrijwilligers die zelf de begraafplaats in Neede onderhielden.

De plannen worden duidelijk: subsidies voor muziekschool, bibliotheek en sportaccommodaties en -verenigingen vallen weg.

Er wordt fors bezuinigd op peuterspeelzalen, jeugdzorg en de Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst. ‘We weten ook niet precies hoe het er allemaal uit gaat zien,’ schrijft de gemeente in het coalitieakkoord, ‘maar we hebben vertrouwen in Berkelland en daarom durven we het aan.’ De gemeente doet een oproep in de plaatselijke media: iedereen mag meedenken over de nieuwe aanpak.

Het nieuws over het akkoord levert een stroom aan boze brieven op. ‘Jullie laten ons keihard vallen.’ En: ‘Het kan jullie niks schelen. Jullie praten over samen anders, maar intussen slopen jullie de maatschappij.’ Harmsen nodigt iedereen die reageert

foto: Herman Engbers/ hollandse hoogte

Door bezuinigingen zijn subsidies voor sportaccommodaties in Nederland onzeker. In Berkelland wordt Natuurbad Rekken open gehouden door vrijwilligers.

uit om te komen praten op het gemeentehuis.

De mensen die kwaad waren, belt ze op. Ze neemt dan de tijd om de filosofie achter hun plan uit te leggen: samen meer bereiken door vertrouwen in elkaar. De weerstand nam af.

De rol van de gemeente verandert. Er komt nu bijvoorbeeld een startbudget voor initiatieven waar geen ambtenaar verder iets mee te maken heeft. Of de gemeente levert materialen. Soms doet ze niets anders dan mensen met elkaar in contact brengen.

En zo blijkt dat sommige diensten baat hebben bij de bezuinigingen. De bibliotheek moest de helft van haar budget inleveren. De bibliobus werd afgeschaft en ook niet alle bibliothecarissen konden meer betaald worden. Maar de bieb bleef open. Nu zit er eens per week een medewerker en de rest van de tijd geldt een selfservicesysteem: iedereen die een boek wil lenen, registreert dit zelf bij de geplaatste uitleenkassa. Omliggende dorpen namen het idee over en openden zelfs nieuwe vestigingen. De collecties bestaan voor een groot deel uit door bewoners geschonken boeken. Conclusie: de bibliotheek heeft nu zeven extra vestigingen naast de vier hoofdgebouwen, met ruimere openingstijden en een groter aanbod. Enkel door een beetje meer vertrouwen.

Dat vertrouwen een boel teweeg kan brengen, blijkt wel uit een experiment dat de gemeente net heeft opgezet in Beltrum, een hechte Berkellandse gemeenschap van 4000 inwoners. Het geld dat de gemeente gebruikte om zorg voor ouderen en gehandicapten te betalen (170.000 euro), is aan de gemeenschap gegeven om naar eigen inzicht onderling te verdelen. Ze kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om huishoudelijke hulp zelf te verzorgen, zodat er geld is voor iemand die een traplift nodig heeft. Een groepje vrijwilligers beheert het geld met een paar zorgprofessionals. Echt controle is er niet.

‘We laten het helemaal vrij’, bevestigt Harmsen. ‘Het enige doel dat we gesteld hebben, is dat iedereen er gelukkiger en gezonder van wordt. Na een jaar evalueren we het experiment met de deelnemers. Zij kunnen het best aangeven of dat gelukt is.

En: als het op is, is het op. Je ziet direct dat mensen verantwoordelijker gedrag vertonen en eerder voor elkaar gaan zorgen.’

Is dit te kopiëren? Die hulpvaardigheid en dat vertrouwen zullen wel onderdeel zijn van de plattelandsmentaliteit? ‘Voor een deel waar,’ erkent Harmsen, ‘maar dat neemt niet weg dat het in de stad ook kan werken.’ Ze verwijst naar de vrijwilligers van Stadslab Leiden, die met het Singelparkproject hun

stad van groen voorzien of de Rotterdammers die de Leeszaal West hebben opgezet.

Bij Kracht in NL zijn intussen meer dan honderd initiatieven van zelforganiserende gemeenschappen aangesloten. Volgens Josée Rijke, lid van Kracht in NL, worden deze allemaal opgezet vanuit het talent en de energie van de burger. Rijke ontkracht daarmee de kritiek op de doe-democratie, namelijk dat burgers geen zin hebben of niet in staat zouden zijn om complexe problemen van de samenleving op te lossen. ‘Om ons heen gebeurt dat al’, zegt ze. ‘Burgers nemen de exploitatie van zwembaden over, van buurthuizen, noem maar op. En ze doen het bovendien vaak slimmer en goedkoper.’

Kritiek op het Berkellandse systeem komt vooral van professionals. Als burgers zelf gaan zorgen voor diensten als kinderopvang en thuishulp zou de kwaliteit afnemen, vrezen zij. In het ergste geval worden professionele instellingen overbodig. Vervelend, vindt Harmsen, maar noodzakelijk. ‘In deze tijd moet iedereen nadenken over een nieuwe invulling van zijn of haar taken. Dat doen we bij de gemeente ook.’

Dat betekent echter niet dat professionals overbodig zijn. Patrick Boel, adviseur op het gebied van stedelijke vernieuwing, ziet hun nut bij verschillende wijkprojecten in Rotterdam. Professionals die burgers helpen om plannen in hun wijk of gemeenschap te realiseren, bijvoorbeeld door het opzetten van kleine wijkondernemingen. Hij ziet dat in de zorgsector al gebeuren: jonge ondernemers die samen met ontslagen thuishulpen een zorgcoöperatie opzetten. De gemeente kan dat faciliteren en ondersteunen, zegt hij, ‘in plaats van alleen opdrachten te geven aan grootschalige zorginstellingen waar het meeste geld opgaat aan de vaste lasten.’

Niet alleen professionals zullen zich ­anders op moeten stellen, de doe-democratie vereist ook een ander type ambtenaar: een gebiedsmanager die de wijk in gaat, opkomende initiatieven in kaart brengt en de juiste mensen met elkaar in contact brengt.

Boel pleit ook voor een meer integrale aanpak. ‘Voor elk onderwerp en elk project is nu een apart potje. Onderwijs. ­Gezondheid.

Cultuur… Gooi dat op een hoop en je kunt

voor hetzelfde geld meer doen.’ Hoe dat er dan uitziet? Neem de grote sporthal in de wijk Feijenoord, Rotterdam. Er was geen geld meer voor, dus de hal moest weg. Burgers maakten er een wijkonderneming van en de sportclub kan blijven. Jongeren die zich vrijwillig inzetten om de club draaiende te houden, krijgen in ruil daarvoor een pasje, waarmee ze een aantal uur gratis kunnen sporten. Het pasjessysteem wordt gefinancierd door een zorgverzekeraar. Die is daarmee goedkoper uit, want gezonde jongeren hebben minder vaak zorg nodig.

Als de burger meer taken op zich neemt, is er volgens Boel een punt waar gemeenten in de aanloop naar de doe-democratie nog over na moeten denken: de financiën op de lange termijn. ‘Je kunt niet verwachten dat initiatieven jaren op altruïsme draaien.’

Jan Schrijver, beleidsmedewerker bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, is van mening dat het niet erg is dat de rol van de overheid steeds meer naar de achtergrond verdwijnt. ‘Burgers zijn steeds vaker hoogopgeleid en beschikken over zo veel kennis, ze kunnen heel veel zelf regelen. Bovendien past het bij deze tijd. Mensen zien zichzelf niet meer als onderdaan. Ze willen zeggenschap over hun eigen leven. De overheid doet dan precies wat ze moet doen: bijspringen bij die dingen die de s­ amenleving niet zelf kan oplossen.’ Het is volgens Schrijver ook nog onduidelijk w ­ elke kant het op gaat.

‘Maar van voorlopers als Berkelland leren we dat het wel degelijk kan.’

Dat betekent overigens niet dat we de aanpak van Berkelland door het hele land moeten invoeren. ‘Maar uiteindelijk gaan we in Nederland steeds meer de kant van de doe-democratie op’, zegt Harmsen, en ­zullen gemeenten zelf wel geschikte methoden vinden om dat te realiseren.’

‘Burgers zijn steeds vaker hoogopgeleid en beschikken over zo veel kennis, ze kunnen heel veel zelf regelen.’

Jan Schrijver, beleidsmedewerker bij het ministerie van Binnenlandse Zaken

deed als vrijwilliger g­ eregeld een potje mens-erger-je-niet met TBS-patiënten.

Anne Vegterlo

Patrick Boel is een van de sprekers

tijdens het Battle of Ideas op 12 oktober in ­Amsterdam. ­The ­Optimist is mediapartner.

Meer informatie: www.felix.meritis.nl.

Veel van de initiatieven in dit artikel maken deel uit van de beweging rond Kracht in NL, een community van mensen die investeren in hun wijk, stad, land en hun idealen. Ze zetten in op eigen kracht voor een zelforganiserende samenleving en lokale economie. The Optimist werkt samen met Kracht in NL om sociale innovatoren zichtbaar te maken. www.krachtinnl.nl

september/Oktober 2013 T h eo pt i m i st. n l 7 7

Vana f okto 14 ber!

veiling Een optimistische ruilhandel Ruilhandel is in opkomst. Hoe kunnen eerlijke

Interactieve LAYAR-veilinggids Deze vier veilingpagina’s staan boordevol interactief nieuws. Om deze extra informatie te kunnen zien, moet u de hele pagina scannen met uw smartphone en de gratis LAYAR-app downloaden.

Zodra u de pagina’s scant, ziet u direct de extra’s die verborgen zijn.

Hoe werkt het?

1 REGISTREREN. Maak een gratis profiel aan op

www.bijdeveiling.nl. Met uw gebruikersnaam en wachtwoord logt u in.

2 BIEDEN. Bekijk het aanbod. Ziet u iets dat u wilt? Doe een (hoger) bod!

3 WINNEN. Is uw bod uiteindelijk het hoogst, of heeft u gebruikgemaakt van de “Koop nu”kortingsprijs? Gefeliciteerd, U heeft gewonnen!

4 BETALEN. U ontvangt een e-mail voor de verdere afhandeling met een link naar de betaalopties.

5 GENIETEN. Als de betaling is ontvangen, krijgt u per e-mail een waardebon met een uniek bonnummer en de contactgegevens van de aanbieder. Zo kunt u de waardebon verzilveren.

ondernemers en bewuste consumenten daarvan profiteren? Wij presenteren u een uit de hand gelopen experiment: een onlineveiling, georganiseerd door The Optimist.

Vanaf 14 oktober kunt u bieden op producten en diensten die ter beschikking zijn gesteld door ons netwerk, bestaande uit alles van sprekers en coaches tot producenten van tassen en evenementorganisatie. Voor hen zou adverteren niet zo interessant (lees: te duur) zijn. Maar in ruil voor aandacht tijdens onze veiling doen ze graag een donatie. U kunt bieden en de opbrengst wordt deels gebruikt om onze oplossingsgerichte journalistiek te ondersteunen. Ook gaat een gedeelte van de opbrengst naar een (ander) goed doel.

Het enthousiasme voor het idee was overweldigend. Daarom is www.bijdeveiling.nl vier weken lang de website voor mooie deals die passen bij onze optimistische lezers. Op de volgende pagina’s ziet u een selectie van de donaties.

Een nacht in het DroomBaanHotel in Amsterdam inclusief loopbaancoaching Op zoek naar uw passie en het ontwikkelen van uw talenten? Midden in de Jordaan staat het DroomBaanHotel van TalentFirst, een exclusief en inspirerend verblijf waar luxe gecombineerd wordt met loopbaancoaching.

U biedt op 1 overnachting in een van deze fonkelnieuwe appartementen, inclusief een verhelderend loopbaangesprek.

T.w.v. 575 euro. www.droombaanhotel.nl

Een toegangskaart voor het Nationaal Sustainability Congres Hét duurzaamheidscongres van Nederland, donderdag 21 november.

Met spraakmakende keynotes uit binnen- en buitenland, scherpe debatten, praktijksessies en een Sustainability Fair.

T.w.v. 395 euro. www.sustainability-congres.nl

Een elektrische scooter U kunt de eigenaar worden van deze lichte, geruisloze iYYo Star S met mooi Italiaans design.

De uitneembare accu’s zorgen ervoor dat u de scooter overal kunt opladen. De actieradius is circa 35 kilometer.

T.w.v. 1195 euro. www.iyyo.eu

Een waardebon voor een biologische kookworkshop Samen met collega’s of vrienden samen koken en eten? Peter Pan kookstudio in Amsterdam kookt met aandacht en passie en er wordt alleen gewerkt met de beste ingrediënten. Na het koken wordt er onder het genot van een lekker wijntje gezamenlijk gegeten op de sfeervolle entresol.

T.w.v. 60 euro. www.peterpan.nl

Een week retraite in een Franse boomhut Neem deel aan een week retraite in Parc du Silence in een prachtig en beschermd natuurgebied nabij Clermont Ferrand, midden in Frankrijk. U verblijft in een boomhut. De retraite is gebaseerd op een trainingsvorm van bewust onthaasten, met elementen uit de oude krijgskunsten.

T.w.v. 1450 euro. www.parcdusilence.com

Wilt u ook iets doneren voor de veiling? Neem contact op met ons veilingteam.

Bel 085 401 3701, of stuur een email: veiling@theoptimist.nl.

Een dagje elektrisch rijden Altijd al willen ervaren hoe het is om met een sportieve elektrische auto te rijden? Nu heeft u de kans om in de Model S van Tesla te rijden, een hele dag! Ervaar de stilte, de ruimte en de souplesse van deze luxe en sportieve sedan.

T.w.v. 2500 euro. www.teslamotors.com

Geniet van granaatappelwijn De granaatappel is één van de oudste, bekendste vruchten uit het Middellandse Zeegebied. Proef nu hoe heerlijk granaatappelwijn is. Bied mee op twaalf flessen Rosé Semi Sweet, Sambation Granaatappelwijn.

T.w.v. 160 euro. www.sambation.nl

Een schrijfworkshop van Loesje Affiches maken bij Loesje is niet alleen leuk en creatief, u wordt er ook een stuk slimmer en gehaaider van. Wie regelmatig zelf teksten maakt, is niet meer voor drie gaten te vangen.

T.w.v. 25 euro. www.loesje.nl

My Paper Bag Business Bag Vintage Bied mee op de mooie leren tas van Good for all.

T.w.v. 250 euro. www.goodforall.eu

Yogalessen Ontspannen, bewust worden en tegelijkertijd uw lichaam trainen? Yoga heeft het allemaal. Kies voor een actieve les Power Yoga, het ontspannende Hatha Yoga of ga de uitdaging aan met Bikram Yoga. U vindt een overzicht van het ruime yoga-aanbod op onze veilingsite. Met salons door heel Nederland kunt u altijd wel ergens terecht.

Een huiskamerlezing door Lisette Thooft

De onlinecursus Optimaal Gezond met Suikers

Lisette Thooft, onze vaste columniste, komt graag bij u thuis voor een middag of avond om te praten over mannen en vrouwen, of onze innerlijke heks, of nieuwe spiritualiteit, of spiritueel ouder worden, of haar nieuwste boek Wie domme dingen doet, wordt wijs. Zeer geschikt voor vrouwenclub en leesclub.

T.w.v. 350 euro. www.lisettethooft.nl

Een slowjuicer van Versapers Bied mee op het nieuwste model slowjuicer van het merk Versapers: de Emotion Titanium 2G Slow Juicer.

Door de langzame kneuzende, malende en persende acties blijven uw sappen nog vol van voedingsstoffen en essentiĂŤle enzymen.

T.w.v. 319 euro. www.versapers.nl

We horen altijd over hoe slecht suikers voor ons zijn. We zouden bijna vergeten dat er ook goede suikers zijn. Wilt u ook ervaren wat essentiĂŤle suikers voor uw lichaam en geest kunnen doen?

Bied mee op de cursus Optimaal Gezond met Suikers van Miss Natural.

T.w.v. 97 euro. www.missnatural.nl

En wat biedt The Optimist zelf?

Blog een maand lang op onze website, waar maandelijks tienduizenden mensen een kijkje nemen. Loop een dag mee op de redactie in Rotterdam. Kom een maand lang werken bij ons op kantoor. Of kom eens lunchen met ons team. Kijk op de veilingsite om mee te bieden.

En nog veel meer. Kijk op www.bijdeveiling.nl/binnenkort-optimist

Waar ligt jouw kracht?

Wat doe je het liefst?

Vind werk dat bij je past.

Meer weten? Kijk op vanede.nl voor onze open kennismakingsavonden.

Hartcoherentie: nu met 10% korting voor The Optimist lezers

AMSTERDAM | ARNHEM | BREDA | DEN HAAG | EINDHOVEN | ENSCHEDE GRONINGEN | MAASTRICHT | ROTTERDAM | ZEIST | ZWOLLE

www.vanede.nl

www.heartmathbenelux.com/optimist

Kroniek van de onderstroom

editie 03

Oog om oog Het wordt tijd het recht menselijker te maken door de vergelding in ere te herstellen.

Een pleidooi voor vergelding.

Door Thane Rosenbaum Overgenomen uit The chronicle of higher education

D

e ideale ma-

nier om je morele superioriteit te tonen – zeker in onze maatschappij en in de meeste Westerse landen – is te ontkennen dat je op wraak uit bent. Hoe afschuwelijk de daad ook is, hoe groot het verlies ook is, de meeste mensen zullen reflexmatig elke suggestie van de hand wijzen dat ze vergelding willen. Ze zullen zelfs verontwaardigd ontkennen ook maar een wraakzuchtige vezel in zich te hebben.

Uitspraken genoeg om uit te kiezen: wraak is beneden mijn waardigheid, ik ben niet uit op vergelding, ik ben alleen geïnteresseerd in gerechtigheid, niet in vergelding.’

Ook president George W. Bush hield dat kort na 9/11 zijn land voor: ‘Wij zijn geen land dat wraak wil, alleen gerechtigheid.’

De president wist dat hij daarmee applaus zou oogsten, en dat klopte. Waarom? Omdat we zijn getraind te geloven dat gerechtigheid een blijk van beschaving is, terwijl vergelding een barbaars overblijfsel is uit een primitief verleden. Maar het onderscheid tussen gerechtigheid en wraak is onjuist. De roep om gerechtigheid is altijd een roep om wraak. Wie terecht wil dat een dader wordt bestraft, vertrouwt op het rechtssysteem, maar daarom ziet hij nog niet van vergelding

af. Hij probeert alleen via het rechtssysteem wraak te nemen. Slachtoffers kunnen ­zeggen wat ze willen, maar ze verkiezen geen gerechtigheid boven vergelding: ze buigen alleen voor een cultureel taboe omdat ze weten dat je volgens de etiquette in de beschaafde samenleving vergelding moet afwijzen.

Iedereen was vol lof voor president Bush, maar gelooft ook maar iemand dat er in de genadeloze bombardementen op ­Afghanistan geen spoortje wraakzucht zit?

Dat er geen enkele sprake was van emoties en ook de woede die vaak gepaard gaat met wraak? Amerika heeft immers geen proces georganiseerd in Kaboel om de Taliban ter verantwoording te roepen – advocaten tegenover elkaar. Was dat niet dichter in de buurt gekomen van de ‘gerechtigheid’ waar de president over sprak? Toen president

Obama bijna een decennium later rapporteerde dat Osama bin Laden door de speciale eenheid Navy Seals was vermoord, vierden veel Amerikanen feest op straat. Waren ze blij omdat er eindelijk recht was gedaan – omdat Bin Laden de straf had gekregen die wettelijk paste bij zijn misdaad – of hadden die emoties meer weg van wraak?

De dood van Osama bin Laden betekende duidelijk een overwinning voor zowel de gerechtigheid als de vergelding. De actie van de Navy Seals en de reacties van het Amerikaanse volk tonen aan dat er geen verschil is tussen gerechtigheid en vergelding. Door de moord op Bin Laden is Amerika niet opeens minder beschaafd of geen rechtsstaat meer.

Zijn dood is rechtvaardig ook al is er geen proces gevoerd, en de missie van de Navy Seals is geen barbaarse daad. Terecht hield de juichende menigte haar enthousiasme niet in totdat een rechter een vonnis velde.

Amerika had geen rechtbank met een rechter in toga, ijdele advocaten en een tikkende stenograaf nodig om moreel en juridisch in zijn recht te staan. Er was niets mis met het beeld van Amerikanen die eindelijk voldoening voelen nu ze zich gewroken weten.

Wat is er zo schandelijk aan de emotionele september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 3

Kroniek van de onderstroom

duidelijkheid en het morele imperatief om met gelijke munt te betalen? Vanwaar die hypocrisie rond wraak? Wraakzuchtige mensen worden als emotioneel labiel beschouwd, altijd kwaad en niet in staat de andere wang toe te keren. Maar films over vergelding – denk aan Gladiator, Braveheart, True Grit, Death Wish – zijn immens populair. We kijken er ongegeneerd naar, omdat we op een bepaald primitief niveau weten dat mensen in de wereld van de moraal hun verdiende loon moeten krijgen en onrecht uiteindelijk moet worden hersteld.

We verlangen geen vergelding omdat we belust zijn op geweld, maar omdat we de behoefte voelen te leven in een wereld die streeft naar rechtvaardigheid, naar orde en gezag, en maatschappelijke rust.

Het wordt tijd het recht menselijker te maken door de vergelding in ere te ­herstellen.

Dat is geen uitnodiging tot ­wetteloosheid,

onpersoonlijke veiligheidsapparaat of de wreker die aan zijn eigen plicht voldoet – de mens kan zijn wraakzucht niet onderdrukken. We hebben vergelding nodig, al doen godsdiensten en overheden nog zo hun best de wraak uit ons bestaan te bannen.

De lex talionis, de wet van de vergelding, die het recht geeft op wraak, vindt zijn oorsprong in het Oude Testament en de Codex Hammoerabi, en geeft de basisformulering van wedervergelding als reactie op moreel onrecht – leer om leer. ‘Een oog voor een oog’ – vaak ten onrecht opgevat als een mantra voor bloeddorstig handelen – heeft tegenwoordig een slechte reputatie. Maar deze tekst heeft een heel andere betekenis.

‘Een oog voor een oog’ is juist bedoeld om excessen te voorkomen. Men dient maat te houden en roekeloosheid wordt niet geduld.

Degene die er de oorzaak van is dat iemand een oog verliest, moet zelf een oog opgeven

Het onderscheid tussen gerechtigheid en wraak is onjuist. De roep om gerechtigheid is altijd een roep om wraak. maar de opdracht het recht zijn werk te laten doen met dezelfde morele pretenties en in dezelfde geest van ­menselijke genoegdoening als de rechtschapen wreker.

Vergelding is zo oud als de mens. Het gaat om een instinct dat tot de kern van onze emoties behoort, zelfs een bijproduct is van onze evolutie. De filosoof Robert C. Solomon heeft ooit opgemerkt dat ‘vergelding de oorspronkelijke betekenis van gerechtigheid is’. Het woord gerechtigheid in het Oude Testament en bij Homerus duidt vrijwel ­altijd op vergelding. In de geschiedenis van de mens was de oplossing van conflicten lange tijd een particuliere aangelegenheid. Staten deden nog niet aan het handhaven van wetten door daders te straffen voor misdaden die ze tegen een ander hadden gepleegd. Orde en gezag werden op het laagste, plaatselijke niveau afgedwongen. Pas tijdens de Verlichting begonnen overheden zich ermee te bemoeien – en eisten in wezen het monopolie op wraak op – toen burgers door het maatschappelijke contract verplicht werden zich over te geven en zich te houden aan de wet.

Maar wie er ook wordt aangewezen om voor vergelding te zorgen – de staat met zijn 8 4 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

– niet meer en niet minder. En niet uit haat, maar in overeenstemming met zijn schuld.

We hebben een paradoxale afkeer van ‘oog om oog’. Bijna niemand heeft zin om in zijn beroeps- of privéleven kortingen te accepteren. Bedrijven staan erop dat hun facturen volledig worden betaald, huiseigenaren zetten niet-betalende huurders uit hun huis, huwelijken mislukken als een van de partners zijn deel niet bijdraagt. Iedereen wil wederzijdse genoegdoening. Maar als het om de verschrikkelijkste schuld gaat, het onrecht dat werkelijk een kwestie van leven of dood is – een geliefde die is vermoord of verkracht, grootschalig menselijk leed, een aanslag op de waardigheid die zo groot is dat de eer niet zomaar kan worden gered – kunnen we opeens niet meer rekenen en schrikken we ervoor terug een gelijkwaardige strafmaat te eisen. Er is een nieuwe berekening bedacht, maar die klopt niet.

Daarom accepteren we in Amerika een rechtssysteem waarin meer dan 95 procent van de zaken wordt afgedaan door ­onderhandeling: een schuldbekentenis in ruil voor vermindering van de straf die de misdadiger wettelijk toekomt. Dit betekent dat zelden van veroordeelde misdadigers

wordt geëist dat ze hun schuld aan de maatschappij werkelijk voldoen. Sterker nog, in dit rekentechnische monstrum telt de schuld aan het slachtoffer tragisch genoeg nauwelijks mee: hem wordt grof tekort gedaan.

Er zijn landen die wel ruimte bieden voor wraak – in de vorm van individuele genoegdoening of onder het vaandel van het recht. Veel van die landen hebben natuurlijk gemeen dat ze in gebieden liggen waar de ordehandhaving zwak is, zodat de staat de burgers het recht verleent zelf hun rekeningen te vereffenen. En dat werkt. Iedereen is gewaarschuwd dat een wreker op grond van de lex talionis achter daders aan zal gaan, en alle wraaknemers beseffen dat ze de grenzen van de wraak schenden als hun wraak niet in verhouding is, zodat ze mogelijk een bloedvete veroorzaken – een cyclus van wraak waar geen eind aan komt. Disproportionele wraak mist het morele gezag van de vergelding, doordat de strenge, vastgestelde regels van de vergelding zijn overtreden.

Andere landen, waaronder Cambodja en Iran, hebben de vergelding op een betere manier in hun rechtssysteem verwerkt. (Ik heb het niet over de mensenrechtensituatie in Iran en Cambodja.) Daar wordt op een eerlijker en menselijker manier erkend dat de slachtoffers persoonlijk belang hebben bij de rechtspraak. Er zijn zelfs gevallen waarin ze een volwaardige rol spelen. Ze worden niet terzijde geschoven, en hun behoefte aan genoegdoening wordt als natuurlijk beschouwd, niet als ziekelijk.

Het rechtsstelsel functioneert het best als een veilige omgeving waarin slachtoffers plaatsvervangend worden gewroken in het kader van rechtsvervolging namens hen.

Maar in de VS wordt precies het tegendeel bereikt: tot het vonnis spelen slachtoffers amper een rol in het proces, of alleen een symbolische rol als getuige van de misdaad, maar niet als partij in de besproken gebeurtenissen. De aanklager is niet hun advocaat: die werkt voor de staat. Slachtoffers zijn de enige belanghebbende partij zonder raadsheer. Aanklagers zijn nauwelijks verplicht hen te raadplegen over schuldbekentenissen in ruil voor strafvermindering en processtrategieën. En zelfs wanneer slachtoffers toch worden gehoord, via een ‘slachtofferverklaring’, is het aantal dat mag spreken en de tijd dat ze mogen spreken vaak beperkt. Het is een vernederende, uiterst ontluisterende ­ervaring, die bovendien te laat plaatsvindt, pas na het vaststellen van de schuld, en uiteindelijk maar weinig invloed heeft op de straf die de dader wordt toegemeten.

Kroniek van de onderstroom

De wet moet op zijn allerminst de ervaring van het slachtoffer erkennen. En dat kan het best door hem een zinvolle plaats te geven in het proces en de mogelijkheid te gunnen zijn verlies te memoreren.

In augustus 2012 begon in Noorwegen het proces tegen Anders Behring Breivik.

Een jaar daarvoor had Breivik een bom laten ontploffen in Oslo, waarbij acht mensen omkwamen en vele anderen gewond raakten. Daarna ging hij naar het eilandje Utoya, waar hij met een machinegeweer 69 mensen vermoordde, voor het grootste deel tieners die deelnamen aan een jeugdkamp.

Vóór het begin van het proces werden op kosten van de overheid door de rechtbank 174 advocaten aangesteld, die de belangen van de slachtoffers moesten verdedigen bij het onderzoek van de misdaad en tijdens het proces. De rechtbank hoorde 77 autopsieverslagen aan, voor iedere dode een, met alle technische details over de wijze waarop het slachtoffer was omgekomen. Na elk verslag werd er een foto van het slachtoffer op een scherm geprojecteerd en luisterden de toehoorders naar een korte beschrijving van het slachtoffer en zijn beloftevolle toekomst.

Ook de overlevenden van de misdaad kregen de gelegenheid voor de rechtbank te spreken – in een vroeg stadium, lang voor het vonnis. En nog vóór het vonnis mochten vertegenwoordigers van de familie van de slachtoffers iets zeggen over de onbeschrijflijke gruwelen en hun immense verdriet.

De Noren handelen dus in moreel opzicht goed, want de slachtoffers wordt een vorm van plaatsvervangende wraak gegund. Anderzijds kreeg het proces een aantoonbaar immorele en onterechte uitkomst, toen Breivik tot een gevangenisstraf van maar eenentwintig jaar werd veroordeeld, het wettelijke maximum in Noorwegen. Ondanks de respectvolle rol van de slachtoffers in het proces is het dus maar de vraag of ze zich uiteindelijk gewroken voelden.

Aan het rechtsgevoel wordt alleen ­v oldaan wanneer daders naar behoren ­worden gestraft en slachtoffers zich mogen laten horen en hun verlies wordt vergolden.

De emotionele component van vergelding is van groot belang. Rechtbanken waar deze gevoelens niet aan bod mogen komen, ­bieden geen morele genoegdoening. En het publiek verliest het vertrouwen in het recht – met al zijn onjuiste uitkomsten en v­ erbroken ­beloftes. Het aanzien van de wraak en het aanzien van het recht zijn uiteindelijk ­elkaars spiegelbeeld: ze kijken elkaar aan, oog in oog op de zelfde w ­ eegschaal.

Laat de robots maar komen

Dankzij automatisering kunnen we ons met boeiender zaken bezig gaan houden.

Door Colin McInnes Overgenomen uit Spiked

T

ijdens een recent bezoek

aan Schiphol realiseerde ik me plotseling hoe zeer robots de zaak hebben overgenomen. Als zovele andere frequent flyers was ik al langer geleden vertrouwd geraakt met het feit dat het blauw geüniformeerde incheckpersoneel van de KLM vervangen was door automaten met aanraakscherm. Maar nu zijn zelfs de balies voor baggage drop-off vervangen door een rij stille en efficiënte machines.

Voor wie deze glorieuze techno-ervaring nog niet heeft ondergaan: er gaat gewoon een deurtje open waardoor je je koffer naar binnen kunt schuiven. Het deurtje sluit zich en gaat meteen weer open, maar je koffer is dan op spookachtige wijze verdwenen. Het is net alsof de robots heel stilletjes alles overnemen. Niet volgens het in de sciencefiction gangbare script, waarbij warmbloedig leven

hardhandig wordt verdrongen door kil metaal, maar in een subtiele, geruisloze en uiteindelijk glorieuze revolutie.

In plaats van ons slachtoffer te voelen van deze omwenteling op het gebied van arbeid, zouden we blij moeten zijn. Dat machines mensenwerk overnemen, is uiteraard niets nieuws. De meest recente informatiegestuurde revolutie, die begon met het vervangen van bemande bankloketten door ­geldautomaten, stond al enige tijd op een laag pitje. Maar inmiddels zit de vaart erin, aangejaagd door snelle ontwikkelingen op computergebied. Met name de sterk verbeterde prijs-­prestatieverhouding van ­computers is verantwoordelijk voor veel innovatie op het gebied van robotica en automatisering.

Terwijl de meest recente automatiseringsgolf vooral de dienstensector betrof – kijk maar hoe een bedrijf als Amazon de september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 5

Kroniek van de onderstroom

boekenbranche op haar kop zette – zal de eerstvolgende revolutie zich waarschijnlijk voltrekken op het gebied van assemblage. Elektronicagigant Foxconn wil de ­eerstkomende jaren tot wel een miljoen robots inschakelen en de Amerikaanse producent Rethink Robots heeft onlangs een goedkope assemblagerobot gelanceerd: Baxter. Omdat Baxter zich autonoom kan gedragen, is hij inzetbaar in een team van menselijke collega’s. En uiteraard hoeft Baxter nooit afgelost te worden en zal hij ook niet om opslag vragen.

Waren het destijds bankmedewerkers die door de komst van de geldautomaat massaal hun baan verloren, dankzij industriële automatisering wacht fabrieksarbeiders straks hetzelfde lot. Maar hoewel menselijke arbeid verdwijnt uit de maakindustrie, is de productiviteit nog nooit zo hoog geweest. Als gevolg van verbeterde productiviteit door automatisering, maken we met minder arbeid meer goederen, zoals eerder al het geval was in de landbouw, toen mechanisatie de

l­astig te automatiseren zijn of menselijke creativiteit vereisen.

Automatisering houdt bovendien prijzen laag, zodat producten en diensten voor meer mensen binnen bereik komen. Dit is het belangrijkste resultaat van menselijke inventiviteit, waardoor dankzij verhoogde efficiëntie meer kan worden gedaan met minder grondstoffen en arbeid.

Maar terwijl in ontwikkelde landen steeds meer mensen worden vervangen door machines, is de behoefte aan afschaffing van menselijke arbeid juist het meest urgent in ontwikkelingslanden. Daar wordt enorm veel menselijk potentieel verspild aan kleinschalige zelfvoorzienende landbouw.

Diezelfde arbeid zou kunnen zorgen voor economische groei en dienstverlening in gezondheidszorg en onderwijs. De hand die een zeis vasthoudt, kan geen stethoscoop of pen bedienen. Economische groei zou dus als doel moeten hebben om zelfvoorzienende landbouw overbodig te maken. Pas dan zullen deze boeren, of ten minste hun kinde-

Uiteindelijk hebben de armen van deze wereld behoefte aan tractoren, niet aan geiten. landarbeid verdrong en gelijktijdig de voedselproductie dramatisch deed toenemen.

Hoewel productiviteitsverbetering door automatisering uiteindelijk een positief effect heeft – onze moderne dienstverleningseconomie is ervan afhankelijk – kan ze tot ­scheve maatschappelijke verhoudingen leiden als de verbetering van de ­arbeidsproductiviteit in een stroomversnelling raakt. Op dit moment neemt computergestuurde f­abricage de plaats in van hooggekwalificeerde productiemedewerkers, maar dat is niet het geval bij vakkenvullers in de supermarkt. Automatisering kan tot opwaartse arbeidsmobiliteit leiden, maar kan er ook voor zorgen dat ongeschoolde arbeidskrachten in nog lager betaalde banen worden gedwongen. ­Automatisering kan zelfs tot gevolg hebben dat de laagstbetaalde arbeid helemaal verdwijnt, als de kosten ervan lager uitvallen dan het minimumloon. De reden dat kapitaal erop uit is arbeid te vervangen, is dat ervoor betaald moet worden.

Waarom zouden we dan de robotrevolutie moeten omarmen? Zeker kan automatisering verlies van banen betekenen – met name de saaie en de gevaarlijke – maar het kan ook gespecialiseerde banen opleveren die of 8 6 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

ren en kleinkinderen, de vrijheid hebben om te kunnen gaan werken als leraar of arts. Dat is waar hulpverleningsorganisaties zich op zouden moeten richten. Uiteindelijk hebben de armen van deze wereld behoefte aan tractoren, niet aan geiten. En bedenk wel dat in onze moderne dienstverleningsmaatschappij verpleegsters en leraren alleen maar hun werk kunnen doen omdat íets anders zorgdraagt voor hun materiële noden.

Maar als we steeds meer kunnen doen met minder, waar blijft dan de arbeid? Architect en visionair Buckminster Fuller merkte ooit op dat ‘we afscheid moeten nemen van het idee dat iedereen zijn eigen brood moet verdienen’. Volgens hem is het idee dat men in zijn eigen levensonderhoud moet voorzien – al dan niet in de vorm van een baan – gebaseerd op de vooronderstelling dat arbeid een noodzakelijke voorwaarde voor overleven is. In veel ontwikkelingslanden is dat uiteraard het geval, maar in het Westen behoort het grotendeels tot het verleden.

Afstand nemen van het oude idee van nuttig en betaald werk impliceert echter niet dat we maar wat moeten gaan luieren of ons overgeven aan maatschappelijk nihilisme.

Vrije tijd zou je kunnen definiëren als de

afwezigheid van de materiële noodzaak tot arbeid, iets wat ons in staat stelt om andere waardevolle zaken na te streven. Fuller zag niet alleen het bevrijdingspotentieel van innovatie, maar waarschuwde er ook voor om toekomstige productiviteitsstijging slechts te gebruiken om nieuwe banen te verzinnen.

Kijk maar naar de doelloze bureaucratie om ons heen, die steeds meer van onze tijd opslokt. In plaats van ons te wentelen in welvaart dienen we op allerlei terreinen – zoals wetenschap en techniek – grenzen te verleggen, maar natuurlijk niet zonder af en toe lekker hedonistisch te luieren.

Tijdens debatten over een wereld zonder schaarste passeren de laatste tijd de meest uiteenlopende scenario’s de revue, zoals de stelling van Marx dat het einde van de onderwerping van het individu aan de arbeidsdeling ons uiteindelijk zal bevrijden, dat de vrije markt van Hayek inderdaad zal leiden tot een snelle deflatie van prijzen en zelfs de laagste inkomensgroepen welvaart zal bezorgen, dat de bezitters van kapitaal schaarste zullen moeten creëren om nog iets te kunnen verdienen of zelfs dat een kleine, potentieel suïcidale renteniersklasse zich nauwelijks nog iets gelegen zal laten liggen aan medeburgers.

Naast dit veelvoud aan uiteenlopende asymptotische eindtoestanden is het ook zinvol om stil te staan bij de zogeheten original position van filosoof John Rawls. Het gaat daarbij om een gedachtenexperiment, waarin we moeten kiezen voor een bepaalde mate van ongelijkheid in een samenleving waarin we naar willekeur worden gedeponeerd. Wie kiest voor een extreem ongelijke samenleving, heeft weliswaar een kleine kans om koning te worden, maar een veel grotere om in slavernij te belanden. Een egalitaire samenleving brengt het risico met zich mee dat iedereen arm is. Rawls kiest dan ook voor precies die mate van ongelijkheid die nodig is om gedeelde welvaart te maximaliseren.

Als het om automatisering gaat, is er echter nog een andere dimensie om rekening mee te houden. Dan behoort een samenleving van slaven in principe tot de mogelijkheden, al zijn die slaven robots die bestaan uit hard- en software. Dan is het ook mogelijk om echt koning te worden in een wereld waar arbeid en vrije tijd inwisselbaar zijn.

Helaas zijn onze huidige opvattingen nog te diep geworteld in de economie van schaarste. We zouden ons juist moeten inzetten voor een toekomst vol overvloed, van wereldwijd gedeelde welvaart en de genadeloze uitbuiting van de robots.

Kroniek van de onderstroom

Wij zijn meer dan ons brein De Engelse filosoof Raymond Tallis over bewustzijn en wetenschap.

photographs: bbcworldservice/Flickr

I

k vrees dat we een verkeerd beeld krijgen van wat het betekent mens te zijn.

Ik ben een atheïst en humanist. En ik ben blij dat het religieuze geloof bij veel mensen geen rol meer speelt. Er wordt niet meer algemeen als vanzelfsprekend aangenomen dat er een bovennatuurlijke verklaring bestaat voor wat we zijn. Het probleem is alleen dat veel mensen tegenwoordig naar een ander idee grijpen, een idee dat in mijn ogen net zo verkeerd is, namelijk de naturalistische benadering, zoals ik het noem. Die houdt in dat wij in wezen gewoon een deel van de natuur zijn, net als ieder ander dier.

Laat ik eerst zeggen dat er niets mis is met biologie: als arts baseerde ik me vroeger volledig op de biomedische wetenschappen, die de huidige geneeskunde mogelijk maakte. Maar je moet wel een duidelijk onderscheid maken tussen biologie en biologisme. Biologisme is het geloof dat wij het best worden verklaard vanuit de biologie, en dat je de mens daarom door de bril van de evolutie moet bekijken als je hem echt wilt begrijpen. En die bril moet gebaseerd zijn op de neurowetenschap, het idee dat we identiek zijn aan ons brein.

Maar ik vind de gedachte dat het bewustzijn neerkomt op neuroactiviteit totaal niet overtuigend. Het is evident dat we hersens nodig hebben voor bewustzijn. Als je mijn hoofd eraf hakt, ben ik een stuk minder bewust dan voordat je dat deed.

Maar dat wil nog niet zeggen dat het bewustzijn identiek is aan de activiteit van de hersenen.

Zijn chimpansees zich van zichzelf bewust? Als je een chimpansee voor een spiegel zet en lippenstift op zijn voorhoofd smeert, zal hij die proberen af te vegen. De chimpansee is zich er dus van bewust dat het lichaam dat hij in de spiegel ziet zijn lichaam is. Dat is een niveau van z­ elfbewustzijn. Maar chimpansees hebben geen blijvend besef van zichzelf, zoals ze zijn. Ze hebben geen besef van een persoonlijke biografische toekomst, geworteld in een biografisch verleden. En die diepte van de tijd, in de tijd, is essentieel voor het zelfbesef.

Overgenomen uit The Information Daily

Wij, als mensen, spreken over taal en het gebruik van gereedschap. We hebben instellingen, ideeën over waarden en over goed en kwaad.

Maar daaronder zit iets wat veel dieper gaat. Dat is ons zelfbesef, ons in de tijd voortdurende zelfbewustzijn. Ons besef van wat en wie we zijn.

Ik vind dat we het biologisme overboord moeten zetten. De neurowetenschap is een van de grootste verworvenheden van de mensheid, maar die neuromanie, dat idee dat we samenvallen met onze hersenactiviteit, dat idee moet overboord.

Er zijn studies waarin wordt gesteld dat liefde te verklaren valt als een simpele activiteit van een specifiek deel van de hersenen. Liefde wordt daarin volledig vanuit de biologie verklaard. Maar liefde is veel complexer. Menselijke liefde gaat over de relatie van het zelf tot andere zelven. Hegel, de Duitse filosoof, heeft het raak beschreven toen hij zei dat dieren behoeften hebben die worden bevredigd door eten, drinken enzovoort. Er is echter één dier met een behoefte die alleen wordt bevredigd door het bewustzijn van zijn mededieren, en dat is het menselijke dier. We willen door anderen worden erkend, en dat is iets heel anders dan willen eten, drinken of paren.

Er wordt vaak gezegd: als je niet gelooft dat de geest identiek is met hersenactiviteit moet je wel in dualisme geloven, moet je wel geloven dat er een soort schim in het lichaam leeft. Dat idee is volgens mij al net zo fout. Ik geloof niet dat we op dit moment over een goede theorie beschikken die verklaart hoe het bewustzijn en de geest in de stoffelijke ­wereld passen. Het overgrote deel van het universum bezit geen geest, maar u en ik wel.

Hoe komt onze geest voort uit een wereld van stoffelijke voorwerpen die praktisch geestloos is? We hebben daar geen antwoord op, maar zolang we ­weten dat we het antwoord niet kennen, zullen we ernaar blijven zoeken.

Als we menen het antwoord te weten, zoeken we niet meer verder.

Dan nemen we genoegen met een in mijn ogen onjuiste kijk op de dingen.’

onze bronnen Thane Rosenbaum is schrijver en hoogleraar aan de rechtenfaculteit van Fordham University in New York. Recentelijk schreef hij Payback: The case for revenge (University of Chicago Press). Zijn site: www.thanerosenbaum.com.

Dit artikel is een ingekorte versie van een artikel in The chronicle of higher ­education, een vooraanstaande nieuwsbron voor academici en universiteitsbestuurders. Meer informatie: www.chronicle.com.

Colin McInnes is hoogleraar ontwerptechniek aan de universiteit van Strathclyde. Dit artikel verscheen eerder in Spiked, een Engels webmagazine over ­politiek, cultuur en ­samenleving vanuit een humanistische optiek. Meer ­informatie: www.spiked-online.com, en www.colinmcinnes.blogspot.co.uk.

De uitspraken van Raymond Tallis over bewustzijn zijn ontleend aan een ­video-­interview door The ­Information Daily, een Britse website met nieuws en achtergrondartikelen (www.­theinformationdaily.com). Het interview met Tallis, auteur van Aping mankind, werd in maart gehouden in het Birmingham ­Science Museum, waar hij de jaarlijkse lezing van de Lunar Society had gehouden. Meer informatie: www.raymondtallis.com.

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl.

Veel dank! september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 7

Ecstasy 4Ever (spacetrip voor health junkies)

IngrediĂŤnten 1 appel (Granny Smith) 1/3 citroen 1/2 venkel 1 peer 1/3 pastinaak trosje witte druiven paar blaadjes munt of basilicum

Deze vocktail is gemaakt met een Versapers slowjuicer.

De Versapers maakt 70 toeren per minuut, waardoor er 3x meer vitamines behouden blijven dan bij een gewone sapcentrifuge.

Als je wel een upper kan gebruiken, dan wordt dit verslavend lekkere sapje jouw nieuwe beste vriend.

Het zit stampvol zit met vitamine C, ijzer, pectine, anti-oxidanten en vezels. Het elimineert daardoor afvalstoffen, werkt vetverbrandend, hydraterend, cholesterolverlagend en het bevordert de spijsvertering.

Meer gezonde vocktails vind je op vocktail.nl

Eten

Pure stoom De gulden middenweg tussen rauw en gekookt.

Het rauwe eten maakt een opmars. Eigenlijk niet zo wonderlijk, zo’n terugkeer naar oer en puur. Zie het als een ­logische reactie op industriële voeding die zo over­geraffineerd is dat er geen oorspronkelijk ingrediënt meer in te ­herkennen valt.

Maar misschien slaat de slinger richting het rauwe eten iets te ver door. Koken hoort namelijk bij de mens. Het is een van de punten waarop de mens zich van het dier ­onderscheidt. En er bestaat een oeroude kooktechniek die eten ook heel puur laat, maar dan met een klein beetje vuur: stomen.

Een stoommandje is zo ongeveer het primitiefste kookattribuut dat je in een kookwinkel kunt vinden. Het opent een rijk scala aan mogelijkheden, van het stomen

foto: pieter de swart

van robuuste groenten als aardappels tot het stomen van frêle bladgroenten als spinazie, tot het opwarmen van een restje rijst of het oppiepen van een zuurdesemboterham.

Fijne groenten zoals meiraapjes, peultjes, komen zo heel smakelijk tot hun recht. Bijkomend voordeel: bij broccoli, bloemkool en koolrabi loop je niet het risico op die pregnante koollucht die vrijkomt bij iets te lang koken.

De simpele techniek: breng een bodempje water aan de kook in een pan. Bereid ondertussen de groenten voor en leg ze in het stoommandje. Zodra het water kookt, laat je het stoommandje in de pan zakken en doe je er een deksel op. Spinazie is in 30 seconden gaar, broccoli in 5 minuten, aardappel in 25 minuten. Aanbranden is onmogelijk! Alleen oppassen dat je pan niet droogkookt. | ­elbrich fennema

september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 9

Inspiratie kinderboek

'Ieder kind verdient blijdschap’

U had ook gewoon een prentenboek kunnen schrijven. Waarom deze lading?

‘Omdat ik denk dat het heel belangrijk is om als ouders samen met je kinderen elke dag bewust de tijd te nemen om even stil te staan bij alle goede en mooie dingen in het leven. Veel gezinnen worden meegesleept door de dagelijkse gang van zaken en verliezen dat. Kinderen kunnen door het boekje belangrijke eigenschappen ontwikkelen die ze beter in staat stellen om te reageren op uitdagingen die we vroeg of laat allemaal tegenkomen. Ze worden sterker. Maar ook aardiger en blijer.’

Werkt het?

‘Ja, het heeft meteen effect. Maar het is ook wel logisch. Als ik jou vraag om aan iemand te denken van wie je houdt, krijg 9 0 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

je ook een lach op je gezicht. Als je daar elke avond voor het slapen gaan even bij stil kunt staan, ga je blij naar bed, en word je vrolijker wakker. Kinderen onthouden dat gevoel en willen het boekje vaker lezen.’

goed nagedacht. Zelfs het lettertype is zo ontworpen dat het makkelijker leesbaar is voor dyslectische kinderen. Ik wil zo veel mogelijk kinderen bereiken.

Ieder kind verdient blijdschap.’

Is het daarom in het Engels?

Hoe ervaren uw kinderen dat?

‘Ik heb zelf geen kinderen. Daar heb ik ook bewust voor gekozen. Ik heb wel ­a ltijd de behoefte gevoeld om dan op een andere manier liefde aan kinderen te geven.’

Hoe wist u dan wat kinderen zou ­aanspreken?

‘Ik heb bewust kinderen betrokken bij de totstandkoming. Dan liep ik op zaterdagmiddag een koffiezaakje binnen waar veel moeders met hun kleintjes zaten en liet ik de verschillende opties zien. De moeders hielden bijvoorbeeld erg van hippe pasteltinten, maar de kinderen vonden dat ‘boze kleuren’. Die gebruik je dan natuurlijk niet. Ook over het ritme, taalgebruik en de herhaling is

‘Deels, maar ook omdat ik dat fijner vond schrijven. Al helpt het de verspreiding natuurlijk wel. Ik heb mijn boekje zelf uitgegeven. Er blijft zo meer geld over om de boeken te doneren aan gezinnen die het zelf niet kunnen betalen. Binnenkort gaan scholen in San ­Francisco, New York en Noorwegen het boekje gebruiken bij de lessen. Zo proberen we pesten en negatief gedrag tegen te gaan. Maar mijn ultieme droom is een Maks & Mila-tv-show, zodat zo veel mogelijk kinderen in aanraking komen met de techniek.’ | anne vegterlo Lees hoe dit boekje tot stand kwam na een veiling van The Optimist vorig jaar, ga naar www.theoptimist.nl/maksenmila.

Foto: Daniel Lopez-Paullada

Mindfullnesscoach Merel Bakker schreef Maks & Mila on a special journey, een boekje dat moet bijdragen aan het geluk, zelfvertrouwen en dankbaarheid van kinderen.

Kort

eten

Gezonde chocola Genieten van een goed stukje chocola zonder je bezwaard te voelen. Heerlijk toch? De chocolade van CHOCOdelic combineert het lekkere van chocola en het gezonde van raw food.

De repen bestaan vooral uit bessen en noten, omhuld met een laagje chocola. In tegenstelling tot ­gewone chocola worden de repen gemaakt van rauwe cacaobonen. Hierdoor blijven ­natuurlijke stoffen behouden en zit de cacao bomvol antioxidanten. Alle ingrediënten van ­CHOCOdelic zijn biologisch, bevatten geen gluten en lactose, zijn suikervrij en veganistisch. De chocola van CHOCOdelic wordt onder andere verkocht bij Bagels&Beans en ­natuurwinkels. | Deze goji ­bessen met een laagje chocola kosten 6,95 euro | www.chocodelic.nl | A.V.

Het inzicht Johan Noorloos Uitgeverij Gloriae

Yogaleraar Johan Noorloos ging op reis om antwoord te krijgen op zijn levensvragen. In Het inzicht heeft hij ervaringen uit die reizen en kennis van grote leermeesters als Deepak Chopra samengevoegd tot vijf overzichtelijke stappen, die inzicht moeten geven in uw werkelijke ik. Noorloos nodigt u uit om op zoek te gaan naar uw eigen talenten, mogelijkheden en kansen en zo ‘de reis naar uw mooiste leven te ontdekken’.

mode

Een ideale tas De bedenkers van O My Bag wil den de perfecte tas creëren: praktisch, hip en verfijnd. En toen dachten ze: als we toch bezig zijn, laten we het dan ook maar meteen helemaal goed doen. Dus laten ze de tassen in India maken, waarbij ze werk verschaffen voor vrouwen en etnische minderheden. Werknemers krijgen een eerlijk loon en werken onder goede omstandigheden. Zo zorgt de U-vorm van de fabriek voor constant daglicht: zeer ongebruikelijk voor fabrieken in arme gebieden. Reservoirs vangen tijdens het regenseizoen het water op om te gebruiken in drogere tijden, zodat zuinig wordt omgegaan met water. Verder gebruiken ze ecoleer, waaraan geen chemicaliën te pas komen. Het leer is afkomstig van lokale koeien. O My Bag heeft een winkel in Amsterdam, maar je kunt de spullen ook online bestellen. | Deze tas kost 229 euro. |

Lucia Rijker. Bokser en boeddhist Lucia Rijker en George Schouten Uitgeverij Kosmos

Vier jaar lang maakten regisseur George Schouten en bokser Lucia Rijker samen programma’s over het boeddhisme.

Ze probeerden te ontdekken hoe je de leerredenen van het boeddhisme kunt toepassen in het dagelijks leven. Op een tocht door de bergen spreken ze openhartig over boosheid, familie, vriendschap, roem en liefde. Dit boek vertelt het indringende levensverhaal van een bokslegende die tijdens haar carrière niet één wedstrijd verloor.

www.omybag.nl | A.V. september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 9 1

Dé makelaars voor vrijstaand wonen!

Rust, Ruimte, Vrijheid... Vrijstaand wonen!

Gelegen aan de rand van het stadje Oudewater.

onze missie

Oudewater - Strengen 2

‘Sfeervolle Finse villa met inpandige garage omgeven door een gezellige en besloten tuin met wit tuinhuisje, zonneterassen en een vijver. Deze speels ingedeelde sfeervolle villa heeft door het gebruik van voornamelijk natuurlijke materialen een bijzonder prettig en gezond woonklimaat.’

Vraagprijs: E 499.000,- k.k. www.koningwitzier.nl

Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

Oprichters Jurriaan Kamp, Hélène de Puy Hoofdredactie

Jurriaan Kamp (internationaal), Marco Visscher (Nederland) art director Andrea Mota

redactie

Elleke Bal, Anne Vegterlo (stagiaire)

correspondent

Max Christern

Chef Internet

Brenda Leensvaart

medewerkers

Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Elbrich

Fennema, Piet Janssen, Barbara de Lange, Loesje, Ton Maas, Harry Starren, Pieter de Swart, Lisette Thooft Corrector

Sam Pitzalis

productiemanager en junior designer

Jacqueline Kinney

Lidmaatschappen

Het premium lidmaatschap (1 jaar) voor binnen- en buitenland is € 72,50 per jaar. Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten. Bel of mail naar theoptimist@aboland.nl voor de portotarieven.

Studenten betalen € 49,00 per jaar (jaarlijks kopie geldige collegekaart opsturen). Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 2,50.

Aanmelden

Postadres

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam Bezoekadres

De Machinist, Lokaal 13, Willem Buytewechstraat 45, 3024 BK Rotterdam

The Optimist, Antwoordnummer 1819, 1910 VB Uitgeest t 0251 257 927 f 0251 310 405 e theoptimist@aboland.nl i www.theoptimist.nl

t 010 22 103 13 e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

Brief aan de redactie

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte. adjunct-Uitgevers

Brenda Leensvaart,

Caroline Verboom marketing & advertenties

Caroline Verboom t 010 2210313 | e caroline@theoptimist.nl Plaza- en regeladvertenties

Marianne Seijkens t 06 29072467 | e marianne@theoptimist.nl © 2013 Ode Nederland B.V. of de individuele auteurs.

92 t heopt imist. nl september/oktober 2013

Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in.

Premium lidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

Lidmaatschappen internationale editie

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com voor slechtzienden

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

toekomst!

Pleidooi voor een duurzame

ga nu naar

doe mee. denk mee.

www.wijwillenactie.nl kruidencursussen Voordelig 80.000 lezers van The Optimist bereiken?

Het Kruidenrijk start: sept. 2013 al 25 jaar ervaring

www.kruidenrijk.nl

Plaats uw rubrieksadvertentie op de

vele Open Dagen ook kruidenwebshop Te diepe dip? Slopende stress? Burn-out misschien? En je bent dat zรกt?

The Optimist-Plaza!

Neem voor een aanbieding contact op met Marianne Seijkens.

Zomerweek

Stemexpressie

Ja, zelfs zonder conditie ga je ontspannen joggen, heerlijk kuieren.

Afwisselend, licht avontuurlijk, inclusief ook eventjes, stil, staan.

Het gaat sociaal, aandachtig, geduldig, vanzelf met bescheiden coaching.

010 2134085 of 06 -

Het werkt bevrijdend, steeds vaker, door de regelmaat, buiten.

2907 2467

marianne@theoptimist.nl

Dan neem je steeds vaker een break van gepieker, ook helemaal zelf.

Meer en meer kun je het zelf, doe je het zelf, voel je hoe dรกt voelt.

Telefoon:

E-mail:

Probeer dan runningtherapie, geregistreerd, Den Haag (strand, bos, duin!)

Ontspannen ogen, blos op je wangen? Ga mee!

STRANDLOPERS is geregistreerd bij Stichting Running Therapie Nederland.

Marius Engelbrecht

www.stemexpressie.com 06 - 48 49 43 58

En ik, Sam Pitzalis, verlaag graag drempels. www.facebook.com/strandlopers

www.strandlopers.nl en bel me op 06-11 33 45 11.

10.000 EURO VOOR DUURZAME EN SOCIALE PROJECTEN

WAT DOE JIJ VOOR DE WERELD VAN MORGEN?

Elke vernieuwing begint klein. Met een goed idee, een groep enthousiaste mensen en de wil om iets te veranderen. De ASN Bank gelooft dat vernieuwing uit de samenleving komt en organiseert daarom dit jaar voor de zesde keer de ASN Bank Wereldprijs. Een prijs om ondernemende en kansrijke projecten te helpen groeien.Wil jij weten welke oplossingen er worden bedacht om duurzame energie, eerlijke handel en vrede & veiligheid te bevorderen en kinderarbeid tegen te gaan? Volg dan de ASN Bank Wereldprijs via www.voordewereldvanmorgen.nl/wereldprijs.

Column

Jurriaan Kamp Mede-oprichter van The Optimist en hoofdredacteur van de internationale editie, gevestigd in San Francisco.

Het eendenmysterie David Lentink is assistent-professor werktuig bouwkunde aan de universiteit van Stanford. Hij promo-

foto: jordan Lebrecht

veerde vijf jaar geleden cum laude in Wageningen op het onderwerp experimentele zoölogie. Lentink kijkt naar hoe insecten en vogels vliegen. Daartoe heeft hij intussen zijn eigen lab aan Stanford, het Lentinklab.

Het verhaal van Lentink laat goed zien hoe moderne computertechnologie het mogelijk maakt de natuur na te bootsen als nooit tevoren – het omslagthema van het vorige nummer van The Optimist.

Lentink nodigde zijn studenten uit om met een speciale digitale camera, die op de hoogst mogelijke snelheid (3300 beelden per seconde) beelden van volwaardige resolutie produceert, vogels en insecten te gaan bestuderen. Met die supercamera kunnen waarnemingen worden gedaan die met traditionele camera’s onmogelijk zijn, laat staan met het blote oog, dat zo’n honderd keer langzamer werkt.

Lentink ontving prachtige weergaven, van kolibries tot duiven. In zijn lab werden die beelden vervolgens in vertraging bestudeerd om te kijken hoe menselijke luchtvaarttechnologie de efficiëntie van de natuur kan nabootsen. Tussen de inzendingen zat een spectaculaire ontdekking. Een van de studenten had een zwerm eenden vastgelegd. Op het eerste gezicht lijkt dat niet zo bijzonder. We hebben allemaal wel eens zo’n zwerm gezien. Knappe logistiek van die eenden, ben je als leek geneigd te zeggen.

Zoiets dacht Lentink eerst ook. Totdat hij de beelden zeer vertraagd afspeelde. Toen ontdekte hij iets heel vreemds. Op een bepaald moment in de vlucht draaien sommige eenden zich plotseling om en vliegen op hun rug verder in de formatie. Het is een heel opmerkelijk beeld, dat Lentink nog nooit had gezien. Hij heeft

Na miljarden jaren van evolutie produceert de natuur slimmer, goedkoper en volledig duurzaam en schoon zonder enig schadelijk afval.

geen idee wat de betekenis of de bedoeling is van de draaibeweging van de eenden, zegt hij op een promotievideo van zijn lab. Maar hij is er wel van overtuigd dat die eenden dat niet zomaar doen. En dus werkt hij met zijn team van onderzoekers verder om het geheim van de eenden te ontrafelen en te leren hoe hun systeem zou kunnen worden gekopieerd.

Zonder de snel voortschrijdende ontwikkeling van de moderne technologie had Lentink zijn ontdekking nooit kunnen doen. Als met behulp van die technologie al iets bijzonders kan worden ontdekt aan een betrekkelijk gewoon verschijnsel als een zwerm eenden, kun je je voorstellen dat we aan de vooravond staan van een ‘natuurlijke revolutie’, die de ‘industriële revolutie’ snel naar de kroon zal steken. Na miljarden jaren van evolutie produceert de natuur slimmer, goedkoper en volledig duurzaam en schoon zonder enig schadelijk afval. Wat dat betreft, bestaat de menselijke soort uit een stelletje onbeholpen amateurs.

Zo’n 140 jaar geleden begon de mensheid met de industriële revolutie aan een snelle transformatie van het leven op aarde. De ene na de andere doorbraak volgde op alle gebieden van de samenleving, van communicatie naar landbouw en van internet naar duurzame energie. Steeds weer lijkt het alsof de volgende stap nooit meer dezelfde grote gevolgen kan hebben als de voorafgaande. Hoe kan de wereld nog eens zo drastisch veranderen als door de invoering van het internet?

En toch is het voorspelbaar dat David Lentink, Jay Harman – die het omslagverhaal van ons vorige nummer schreef – en vele anderen op het punt staan de mensheid nog eens spectaculair te verrassen. Biomimicry, zoals het ontwerpen naar aanleiding van het voorbeeld van de natuur heet, zal het begrip duurzaamheid een hele nieuwe betekenis geven.

The Optimist zal deze ontwikkelingen overeenkomstig onze missie van nabij volgen. Om te beginnen organiseren wij binnenkort in San Francisco de eerste Natural Revolution Summit (zie voor meer informatie theoptimist.nl). En ik verwacht dat een Nederlandse editie van de Natural Revolution spoedig daarna volgt. Ik hoop dat David Lentink dan al meer over het mysterie van de vliegende eenden kan komen vertellen. september/oktober 2013 t h eo pt i m i st. n l 9 5

Roze bril

Overbevolking Als de omvang van de wereldbevolking ter sprake komt, zoals afgelopen zomer tijdens de jaarlijk-

se World Population Day, klinkt doorgaans verontrusting. Ruim vijftig jaar geleden zaten we op drie miljard ­mensen. In 2011 is de grens van zeven miljard overschreden. De Verenigde Naties voorspellen dat de groei in de komende decennia gaat voortzetten. Waar laten we ze allemaal?

De wereldbevolking zal bovendien nog wel even toenemen, zo is de verwachting. Volgens experts zal die ergens deze eeuw of op z’n laatst begin volgende eeuw stabiliseren, wellicht rond de tien miljard, heel m ­ isschien pas bij vijftien miljard, zo berekenden de opstellers van een VN-rapport in 2011. Daarna zou de wereldbevolking zelfs kunnen ­afnemen.

Welnu, reken even mee. We gaan uit van vijftien ­miljard. Verdeel hen in groepjes van vier in een vrijstaande, gelijkvloerse eengezinswoning. Men neme het Nederlandse gemiddelde woonoppervlak, dat door het Centraal ­Bureau voor de Statistiek wordt ­gesteld op 120 vierkante meter. Reken daar nog eens 125 vierkante meter aan tuin bij, wat e­ veneens de Nederlandse ­standaard schijnt te zijn – ook al lijkt ons dat tamelijk ongeloofwaardig; hier op de redactie in Rotterdam z­ ouden we allemaal graag tekenen voor zo’n tuin. Afijn, al die huisjes en tuintjes naast elkaar beslaan dan 918.750 vierkante 9 6 t h eo pt im i st.nl september/oktober 2013

k­ ilometer: een gebied zo groot als de gezamenlijke oppervlakte van… Frankrijk en Italië. En dat dus bij een ruime v­ erdubbeling van het aantal mensen dat nu op de wereld leeft.

De oplettende lezer zal opmerken dat er dan nog geen scholen, ziekenhuizen, kantoren, noch verbindingswegen en landbouwgrond zijn. Maar kijk eens naar de wereldkaart. Kijk eens naar Frankrijk en Italië. Daar omheen zit toch de nodige ruimte voor al dat soort zaken én voor wat rust?

Gaat de natuur verloren onder druk van al die nieuwe mensen? Amper. Vooralsnog kiezen mensen ervoor in kluitjes dicht bij elkaar te wonen, vooral doordat ze op die manier meer mogelijkheden hebben om zich te ontwikkelen. En doordat we steeds meer voedsel verbouwen op steeds minder land, leidt dat tot de wonderlijke situatie dat veruit het grootste deel van de wereld juist mínder bevolkt wordt.

Is onze levensstijl dan onhoudbaar voor het milieu als miljarden mensen die stijl nastreven? Wellicht.

Daarom zullen we meer investeren in zaken als schone energie en schone auto’s. Achteruitgang is voor veel mensen geen optie, dus er zullen voortdurend nieuwe ideeën o­ pborrelen om het mogelijk te maken om het leven ­telkens beter te maken. Dat is geen wensdenken; dat is de geschiedenis van de mensheid tot vandaag.

The Optimist concludeert dat zorgen over de omvang van de wereldbevolking vooral worden ingegeven door een verkeerde vooronderstelling. Als er een feestje zou k­ omen met genoeg ruimte voor alle zeven miljard ­wereldbewoners om te dansen, is België groot genoeg.

Wij zien volop reden voor zo’n feestje. | The Optimist Ga naar www.theoptimist.nl/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Gaat u gebukt onder ernstige z­ orgen over de vooruitgang in de wereld? Stuur een e-mail: rozebril@theoptimist.nl.

foto: Alejandro Mendoza R/shutterstock.com

Met almaar meer mensen op deze aarde is er straks geen plek meer voor ons en voor de natuur. Help! The Optimist ging rekenen.

Foto: Roy Beusker

Natuur en Milieufederaties en de Postcode Loterij.

De oprichters van ReestdalEnergie, v.l.n.r. Herman Boschman, Kor Kleefman en Albert Pol.

Bijvoorbeeld:

Duurzaam is een kwestie van doen!

De Natuur en Milieufederaties staan voor een schoon milieu en een rijke natuur in onze twaalf provincies.

De federaties stimuleren burgers, bedrijven, provincies en gemeenten om samen te werken aan duurzaamheid. Iedereen met een goed idee is van harte welkom.

Want grote, duurzame veranderingen beginnen vaak klein. Bij mensen die vinden dat het anders kan, anders moet.

Helemaal lokaal Natuur en Milieufederatie Drenthe steunt bijvoorbeeld ReestdalEnergie. Een leverancier van groene stroom en gas, vorig jaar opgericht door bewoners van het Reestdal. ReestdalEnergie verkoopt lokaal

duurzaam opgewekte energie aan particulieren en bedrijven en bemiddelt ook bij de aanschaf van zonnepanelen. Er zijn al 85 huishoudens voorzien van groene energie, er zijn 400 zonnepanelen geplaatst en de jaarlijkse CO2-uitstoot in de streek is met 156 ton verminderd.

Samen investeren ReestdalEnergie is een coöperatie en heeft geen winstoogmerk. Alle inkomsten uit hun groene energie zullen weer lokaal worden geïnvesteerd in bijvoorbeeld zonnecentrales en biogas-installaties. Kortom, hoe meer mensen hun energie afnemen bij ReestdalEnergie, hoe meer geld er is voor een 100% lokale, 100% duur-

zame energievoorziening. Want dat is de droom en het doel van de coöperatie: duurzaam opgewekte energie leveren aan alle 36.000 huishoudens in het Reestdal.

Dankzij u...

Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij hebben de Natuur en Milieufederaties sinds 1996 een totale bijdrage ontvangen van € 36,4 miljoen. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van de Natuur en Milieufederaties en 88 andere goede doelen. Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil. w w w.postcodeloterij.nl

SCHOON VAREN OP GAS Shell blijft innoveren en laat dat zien met de in Nederland gebouwde, eerste volledig door LNG (Liquefied Natural Gas) aangedreven binnenvaarttanker ‘Greenstream’.

Hiermee toont Shell aan dat innovatie, groen en groei hand in hand gaan. LNG biedt economische en milieutechnische voordelen die binnenvaartschippers helpen aan de strenge emissienormen te voldoen. Dit is een grote stap in de duurzame ontwikkeling van de maritieme sector, een belangrijke motor voor de economie.

Voor meer informatie kijk op www.shell.nl