The Optimist NL 155 juli augustus 2013

In 4 stappen van stress naar bloei Lessen in moeiteloos mediteren Economische groei: is dat nu nodig?

EN

E VOORH

Natuurtalent

PLUS theoptimist.nl â‚Ź 9,75 juli/Augustus 2013 NR. 155

Zo zijn welvaartsziekten te voorkomen en genezen

Voor ouder worden! P. 96

Innovatie uit de natuur ontketent een revolutie voor een schone economie

HOE ZIET JOUW ENERGY MIX VAN 2050 ERUIT?

Denk jij dat we in de toekomst over voldoende energie zijn? Voorspel welke energiebronnen in 2050 een

Denk mee en deel je visie.

Ga naar Energyfuture.nl, beantwoord de vragen en ontdek hoe jouw energiemix

belangrijke rol spelen. Denk jij bijvoorbeeld dat de

er voor 2050 uitziet.

beschikken? Hoe duurzaam zal de energievoorziening

elektrische auto het toekomstige straatbeeld zal domineren? Rijden vrachtauto’s op 100% biodiesel?

En hebben we straks wel genoeg aan alleen wind- en zonne-energie, of blijven fossiele brandstoffen nog een rol spelen?

De Energy Mixer maakt deel uit van het Energy Future programma en is door de mensen achter het Energietransitiemodel ontwikkeld.

Mede mogelijk gemaakt door

Welkom

Kijken naar de natuur In Japan rijden de hogesnelheids -

foto: neeltje konings

treinen met een jaloersmakende stiptheid. Vertraging wordt daar berekend in ­seconden. Wel was er een ánder probleem. ­Telkens als zo’n trein met bijna 300 kilometer per uur een tunnel uit reed, klonk een luide knal, door ontsnappende samengeperste lucht. Daarmee werd telkens de geluidsnorm overschreden. Wat kon de spoorwegmaatschappij daaraan doen? Het antwoord: kijken naar de ijsvogel.

Met zijn relatief grote kop en langwerpige, smalle snavel weet de ijsvogel van grote hoogte het water in te duiken (hier dat visje!) zonder noemenswaardige plons. De ontwerpers in Japan kwamen met diezelfde neus voor het nieuwe treinmodel. Die bleek geruisloos uit een tunnel te kunnen zoeven, sneller dan voorheen en bovendien 15 procent energiezuiniger. Met dank aan de ijsvogel.

Deze trein is een voorbeeld van biomimicry, ofwel: innovatie die is ­gebaseerd op de wijsheid van de natuur. Dat is geen gekke plek om te kijken naar ­oplossingen. In de natuur draait de afdeling Research & Development al gauw een paar honderd miljoen jaar. Biomimicry biedt de mogelijkheid om te komen tot schonere, efficiëntere en goedkopere productie. Ons omslagthema (vanaf p. 66) gaat daarover.

In onze uitgave van november 2004 schreven we al eerder over biomimicry.

Maar er is een groot verschil met toen. Destijds beschreven we een nieuw gedachtegoed dat opkwam, inmiddels gaat het over een serieuze industrietak.

Miljarden dollars zijn er al mee verdiend. Grote bedrijven en onderzoeksinstellingen hebben zich aangesloten en de potentie neemt alleen maar toe.

Met het vroegtijdig signaleren van inspirerende inzichten hebben we enige ervaring. In datzelfde nummer uit 2004 kwamen ook Michael Braungart en William McDonough aan het woord, de grondleggers van cradle-to-cradle, de duurzame ontwerpfilosofie die jaren later doorbrak dankzij een uitzending van het altijd uitstekende VPRO-programma Tegenlicht.

Een verhaal in dit nummer dat over een jaar of tien zal zorgen voor een glimp van herkenning? Een goede kanshebber lijkt me het mooie artikel van Kirsten Dorrestijn over de toename van dieren in de stad (p. 54). Dat is gek genoeg een ontwikkeling die zich buiten ons blikveld afspeelt, terwijl we er met onze neus bovenop staan. We dénken dat we met ons moderne leven de natuur in de verdrukking duwen. Maar we kíjken niet goed. Zeg nu zelf: had u ’m herkend, die ijsvogel op het schitterende omslag, gemaakt door Emile Noordeloos? Die ijsvogel is binnen onze stadsgrenzen te zien, maar tien jaar geleden gold hij in Nederland nog als een bedreigde soort. Kijk goed om u heen, naar de dieren en de planten – en wie weet krijgt u nog wel een briljante ingeving om een heel ander probleem op te lossen. De treinvertragingen misschien?

PS: Dank voor alle reacties op het eerste nummer van The Optimist! We ­glunderen nog steeds van zo veel enthousiasme en betrokkenheid. Enkele van die reacties leest u op p. 5.

Bij NRC In mei verscheen een speciale editie van The Optimist weer als kwartaaluitgave bij NRC Handelsblad. Dat lokte heel aardige reacties uit.

‘De hele NRC-zaterdagbijlage van The Optimist was genieten’, schreef Rob Land uit Houten. Of deze van Jan Brooijmans uit Hilversum: ‘Ik las herkenbare en inspirerende verhalen. Een fijne kennismaking.’ Dank, dank. U kunt zich allen verheugen: zaterdag 29 juni verschijnt onze volgende bijlage alweer.

Bladendokter Rob van Vuure wordt ‘bladendokter’ genoemd. Als hoofdredacteur maakte hij vele tijdschriften beter.

En nu bespreekt hij in de Volkskrant wekelijks ‘de beste bladen’. Na onze naamswijziging waren wij aan de beurt. Een eer! Met bezwete handjes gingen we lezen... We lazen over prinses Christina, Snoop Doggy Dogg en allerlei tijdschriften die van naam veranderden… En toen: ‘Wat Ode zorgvuldig heeft gedaan: de lezer voorbereiden.’ Van Vuure had graag een rubriek ‘De pessimist’ gezien, maar, gelukkig, hij volgt ons ‘met ontzettend veel optimisme’. Oef!

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 1

66

Omslagartikel

Innovatie uit de natuur

36 Van stress naar bloei Hoe we een trauma kunnen ombuigen tot persoonlijke ontwikkeling.

Plus: eerste hulp bij stress. Een handleiding.

54 Animalis urbanis De stad verdrijft de dieren? Helemaal niet!

omslagillustratie: Emile Noordeloos/digitalpaint.nl

Ook zo neerslachtig over de economie? Geen zorgen. De natuur biedt ideeĂŤn en oplossingen die wachten om te worden ontdekt.

66 Een korte geschiedenis van biomimicry.

72 Ontmoet Jay Harman, die al zijn hele leven de natuur imiteert.

Inhoud Juli/augustus 2013

20 Welvaartsziekten

83 Kroniek van de onderstroom De beste verhalen die ons inspireren

Zo zijn ze te voorkomen en genezen.

Waarom we onze technologieën moeten koesteren Is economische groei echt nodig?

Behoed de politiek voor experts!

Verhalen 20

30

Medicijn voor de moderne tijd

14 Stephen Shapiro’s lessen over

innovatie

Eten als een oermens

17 Vrees de vergrijzing niet

48

Voorbij tragedie

Moeiteloos mediteren

15 Poster Loesje

Dieren in de stad China per trein

Fotograaf Tim Martin reisde door het immense land.

66

04 Dialoog 06 Ode aan: Gion Matsuri, Kyoto, Japan

Waarom we er daar steeds meer van zien – als we tenminste goed kijken.

60

rubrieken

Haar zoon werd vermoord. Nu helpt Ginny Luther kinderen als de moordenaar.

Een Britse natuurkundige legt uit waarom iedere poging om te mediteren volstrekt zinloos zal zijn.

54

18 Commentaar: het nut van

utopisch denken

Het nut van stress

Sommigen zien een trauma als het beste wat hen kon overkomen. Wat kunnen we van hen leren?

44

10 Kan kunst onze gezondheid

bevorderen?

Een antropoloog legt uit hoe ons moderne dieet moderne ziekten zou veroorzaken – en wat wij kunnen leren van de sjamanen om ze te genezen.

Waarom is het dieet uit het Stenen Tijdperk vandaag zo populair?

36

Vooruit, met onder meer:

De BV Natuur

Let op onze woorden: biomimicry, ofwel innovatie uit de natuur, gaat dé bedrijfstak van deze eeuw worden.

08 Ode aan: Mark Brand, Canada 16 The Optimist: evenementen en cursussen 35 Column Lisette Thooft 53 Column Paulo Coelho 81 Column Harry Starren 83 Kroniek van de onderstroom 89 Eten: tomaten 2.0 90 Inspiratie: boeken en producten 95 Column Jurriaan Kamp 96 Roze bril: ouder worden

72

Natuurmens

Een portret van Jay Harman, de Australische uitvinder die de natuur kopieert.

76

Slim met water

Nooit meer waterverspilling.

Dialoog

Is optimisme in beeld te brengen?

Optimist van de maand Jonathan Livingston Zeemeeuw Zeemeeuw

The Optimist nodigt u uit mee te doen aan een fotowedstrijd met als thema: jawel, optimisme.

lezers

Mijn held is Jonathan Livingston

Zeemeeuw. Dit verhaal is in 1970 geschreven door Richard Bach. Jonathan is een zeemeeuw die niet past binnen de groep van zeemeeuwen waarin hij leeft. Hij heeft andere wensen en ambities en snapt de regels van zijn groep niet. Hij wil groeien, zijn vliegtechniek ontwikkelen en die kennis delen.

De andere zeemeeuwen staan daar niet voor open en hij wordt verbannen uit de groep.

Jonathan worstelt verder en ontmoet andere meeuwen die hem helpen in zijn ontwikkeling. Uiteindelijk kiest hij ervoor om weer terug te gaan naar zijn oude groep om alles wat hij heeft geleerd toch met hen te delen.

Ik was dertien jaar toen ik een helemaal versleten versie van het boek kreeg van Frans, een dierbare vriend van mijn ouders.

Ik had toen, in 1977, net een operatie achter de rug en moest voor minstens zes weken in het ziekenhuis blijven. Frans had het boekje ook voorgelezen en op een cassettebandje gezet. Als ik daarnaar luisterde, vloog ik met 4 t h eo pt i mi st.nl juli/augustus 2013

Jonathan over de hele wereld en verder.

De persoonlijke opdracht die Frans in het boekje schreef, kan ik niet lezen zonder ontroerd te raken. ‘Leer vliegen zoals Jonathan, vaak met je snufferd in het water duiken, vaak tegen een rots op vliegen, vaak met vleugelpech, maar altijd met het idee: laten we beginnen met de horizontale vlucht.’

Ik heb het boekje de eerste keer in een ruk uitgelezen en grijp er nog altijd met enige regelmaat naar terug. Iedere keer ontdek ik dan dat je afhankelijk van je eigen fase en proces weer nieuwe thema’s en levenslessen uit het leven van Jonathan kunt halen. Het boek werd een paar jaar geleden opnieuw uitgegeven. Ik heb het zelf weer doorgeven aan mensen die ik ook zo’n bron van inspiratie gun. | Caroline ter Ellen, lezeres van The Optimist in Wijchen

Mail uw ode aan uw favoriete optimist naar redactie@theoptimist.nl.

Stuur uw foto’s vóór 1 augustus naar redactie@theoptimist.nl. Wie weet vindt u uw foto in een van de komende nummers terug!

foto: Simonas Vaikasas/shutterstock.com

Ode aan een zeemeeuw

TopTweet @MefDeBock Prachtige bijlage in NRC 18-5 v @JoinOptimism over duurzaamheid,

leiderschap, zingeving. Mooi interview @BenjaminZander ‘Denken in kansen’

Wetenschap ontdekt einde

van de dood VOORHEEN

feedback

Caroline van Driel @CvDrielStoffer Geniet na van dit artikel ‘Er is altijd een weg’ van Jurriaan Kamp #optimisme beste wijze van leven @JoinOptimism

0EF BBO IFU PQUJNJTNF Denken in kansen is hard werken, maar je wordt er wel gezonder en gelukkiger van

PLUS

57 redenen om optimist

Optimisme

Het omslagartikel Er is altijd een weg (mei/ juni, p. 66) door Jurriaan Kamp vond ik de beste bijdrage van het eerste nummer. Het was een uitstekend geschreven artikel, dat las alsof het de eerste bladzijden van een boek waren – een boek dat je graag in één keer uit wil lezen. Veel succes, plezier en optimisme gewenst bij het maken van de volgende edities.

Allard van Gent Berlijn, Duitsland

Drie stappen naar succes (mei/juni, p. 78) vond ik een mooi artikel, maar in de laatste zin maakt de auteur volgens mij een vergissing door te schrijven dat Trevor Blake zou hebben gezegd: ‘Het is nooit een verkeerd moment om je lot in eigen hand te nemen.’

In lijn met zijn filosofie zou Blake namelijk zeggen: ‘Het is altijd het goede moment om je lot in eigen hand te nemen.’

Janette Westrik Zutphen

foto: africa studio/shutterstock.com

Naamswijziging

Mijn vertrouwen in Ode is afgenomen sinds de naamsverandering. Door het blad nu The Optimist te noemen, wordt impliciet de gedachte onderschreven dat het omarmen van de zonzijde en het afwijzen van de schaduwzijde een goed idee zou zijn. Wat je omarmt, transformeert; wat je afwijst, blijft je vanuit de schaduw achtervolgen.

Lietje Perizonius Abcoude

Door ‘The’ en ‘Optimist’ aan elkaar te schrijven, krijg je iets waat begint met ‘theo’. Dat is God. Toeval of welbewuste overweging? Als je ‘pti’ even vergeet, staat er ‘theo mist’, dus: ‘God ontbreekt’. Ofwel: het hogere, edele, wezenlijke, wijze in ons

is afwezig. Daardoor doen we veel dingen die schadelijk zijn voor de natuur, onze medemensen en onszelf. The Optimist laat zien dat het ook anders kan. Ik ga me abonneren.

Jaap Baartse Tuitjenhorn

Ik vind The Optimist lang niet zo bijzonder als Ode. Ode is alles. Ode aan het leven en aan alle onderwerpen die jullie bespreken in het blad. De dankbaarheid en het bewustzijn van het grote geheel spreekt ons aan.

The Optimist klinkt als een blije eikel, die we niet helemaal serieus nemen.

Simone Rietveld

The Optimist: een best blad. Jammer van de naam. We vonden Ode veel mooier. Een ode brengen aan iets of iemand: dat is toch wat er in deze tijd broodnodig is. The Optimist is meteen weer zo’n statement. Zie dat maar eens waar te maken en vol te houden.

Jammer. Maar: ga vooral dapper door met uw fijne blad.

te zijn

In ons tijdschrift, op onze website en in onze recente bijlage bij NRC Handelsblad hadden we een aanbod om kennis te maken met The Optimist. Een digitale versie van ons mei/juni-nummer hadden we gratis beschikbaar gesteld. Daarop ontvingen we heel positieve reacties.

Hieronder een greep uit de e-mails.

Zo’n tijdschrift zocht ik reeds vele jaren!

Proficiat! Bedankt en doe zo voort!

Griet de Lanoo

Geweldig dat ik van jullie de digitale versie van The Optimist mocht ontvangen. Er staat veel in wat ik wil lezen, dat ik daar de nodige tijd in moet stoppen. Daar ben ik nog niet klaar mee. De inhoud boeit me.

Jeanette de Jong

Ik vind The Optimist een heerlijk blad, omdat het vol staat met artikelen waar ik blij van word, die tot nadenken stemmen en die de hoop op een betere wereld voeden. Eigenlijk is uw tijdschrift een ode waard!

Nico Berendse

Linda van Gaalen

Mediteren

Ik heb dankbaar gebruikgemaakt van jullie aanbod de nieuwe The Optimist gratis te downloaden. Het blad blijft me boeien, ook in de nieuwe vorm, onder de nieuwe naam.

Ik lees jullie blad al jaren met veel aandacht. Wij waren erg geraakt en ­geïnspireerd door het artikel over Paul Gelderloos (­Zweven voor een betere wereld, maart/april, p. 32). We herkennen ons in de ­doelstellingen die Gelderloos beoogt met zijn plannen om in India een meditatieplek te creëren. Wij zijn zelf een groep mensen, verbonden aan de Sachatraditie uit Noord-India, die het bewustzijn van de wereld wil verhogen via meditatie en zelfrealisatie. Momenteel huren we plekken om satsangs (­meditatieretraites) aan te bieden.

B. Mulder-Meij Den Haag

Het vernieuwde magazine vind ik prachtig geworden! De inhoud van het blad ervaar ik als ‘intelligent optimistisch’. Dus ook sterk denkend in kansen.

Peter Slooten Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Kees Noort

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen

Stichting Naropa Instituut (www.naropa.eu)

inkorten of redigeren.

ju li/aug us tus 2013 t h eo pt i m i st. n l 5

Ode aan to Gion GionMatsuri Matsurijapan Kyoto, japan

Pracht en praal De hele maand juli staan de straten van Kyoto in het teken van het Gion Matsuri,

een van de oudste, grootste en meest traditionele feesten van Japan. Het van ­oorsprong religieuze festival stamt uit de Heianperiode, van de achtste tot twaalfde eeuw. Toen Japan werd geteisterd door verwoestende overstromingen en aardbevingen werden ­speciale festivals georganiseerd om de goden gunstig te stemmen. Belangrijk ­onderdeel van Gion Matsuri is de parade van indrukwekkende praalwagens, die door de stad trekt.

De versiering van de kleinere wagens is geïnspireerd op taferelen uit de Japanse en ­Chinese mythologie. De grote wagens bestaan uit verschillende verdiepingen, waarop ­muzikanten, dansers en acteurs hun kunsten vertonen. Veel vrouwen dragen tijdens de parade ­traditionele kimono’s en make-up. | ANNE VEGTERLO

6 T h eo pt i mi st.com july/august 2013

foto: NYM KORAKOT PUNLOPRUKSA

Jul i/aug us tus 2013 t h eo pt i m i st. n l 7

Ode aan Mark Brand Vancouver, Canada

Lekker bezig De wijk Downtown Eastside in de Canadese stad Vancouver heeft al heel

wat dubieuze records gebroken. ’s Lands armste postcode is er een van, en het hoogste aantal hiv-besmettingen in een Noord-Amerikaanse stad is een ander.

Verder staat het gebied bekend om drugshandel, prostitutie en een hoog aantal daklozen. Niet bepaald een gezellige plek om een restaurant te beginnen, zou je denken. Mark Brand deed het toch. ‘Ik houd van deze wijk’, zegt hij. ‘Het is ruig, maar er staan schitterende oude industriële panden en er is zo veel leven.’

Sinds 2007 is hij oprichter van vijf restaurants en een galerie. Zijn laatste ­operatie heet Save On Meats, een slagerij uit de jaren ’50, die hij ombouwde tot restaurant en broodjesbar (waar hij hier op de foto aan de bar zit). Er staan veel hamburgers op de menukaart, maar het gaat Brand om iets heel anders.

Hij ­creëert banen voor de lokale gemeenschap; in Save On Meats werken 65 ­mensen, onder wie veel voormalig drugsverslaafden en werklozen. Klanten en organisaties kunnen er muntjes kopen van anderhalve dollar om uit te delen aan de daklozen in de buurt, die ze bij Brand inruilen voor een voedzame sandwich.

Honderden mensen maken daar iedere dag gebruik van. ‘De problemen in deze wijk zijn enorm,’ zegt Brand, ‘maar je moet ergens beginnen met het zoeken naar een oplossing. | Elleke Bal

8 T h eo pt i mi st.nl juli/augustus 2013

Photograph: foto: Tracey Kusiewicz/Foodie James morgan Photography

Vooruit

Hoe overleef je de wachtkamer? Dit schilderij van kunstenaar Philip Lüschen, onderdeel van een onderzoeksexpositie over kunst en gezondheid, geeft enkele suggesties.

cultuur

De kunst om te genezen Een elektromyografie is een pijnlijk

onderzoek voor patiënten. Tijdens deze test prikt een arts met een naaldje in je spieren, om zo spierspanning te meten. Maar tientallen patiënten die dit onderzoek eind 2012 in het Medisch Centrum Haaglanden in Den Haag moesten ondergaan, hadden geluk.

Zij konden tijdens hun behandeling naar gekleurde wandkleden van kunstenares Claudy Jongstra kijken. Anderen hadden pech, die zaten opgescheept met ‘placebokunst’: een reproductie van de wandkleden van ­Jongstra, maar dan op canvas, waardoor de structuur van het kunstwerk niet meer zichtbaar was. Een derde groep had het pas echt slecht getroffen: die moest het met kale witte ziekenhuismuren doen, zonder kunst.

Doordat 66 patiënten een vragenlijst invulden over hun ervaring tijdens de pijnlijke 1 0 T h eo pt i m i st.nl juli/augustust 2013

test weten we nu dat deze kunstloze groep zich iets droeviger voelde na afloop van de behandeling, vergeleken met de patiënten die naar kunst konden kijken. Ook weten we dat de patiënten de nepkunst minder ontspannend vonden dan de echte wandkleden.

Dat zijn belangrijke conclusies, vindt kunstenaar Martijn Engelbregt, de bedenker van het onderzoek. ‘Kunst kan ontspannen’, zegt hij. ‘En dat is de bedoeling. Dat je niet de hele tijd zo gespannen met je lijf omgaat.’

De kunstwerken in de ruimte van de elektromyografietest waren onderdeel van een ambitieuze, drie maanden durende onderzoeksexpositie in het Haagse ziekenhuis.

Engelbregt organiseerde dit onderzoek, genaamd BETER, samen met zowel kunstorganisaties als wetenschappers, onder meer van de TU Delft. Ook op andere ­afdelingen

werd onderzoek gedaan naar de relatie tussen kunst en gezondheid. Er liep een kunstroute door het ziekenhuis. In een laboratorium werd getest wat het kijken naar kunst fysiek met bezoekers en patiënten deed, door bijvoorbeeld hartslag en spanning van de gezichtsspieren te meten. Weer andere patiënten mochten kunst een tijdje mee naar huis nemen. Alles draaide om deze vraag: heeft kunst effect op de gezondheid?

Het begon allemaal toen Engelbregt drie jaar geleden zelf ziek werd. Na een lange tijd kwakkelen en tobben bleek dat hij de ziekte van Lyme had, een infectieziekte veroorzaakt door teken. Zijn arts dacht dat hij gewoon even een pil kon slikken – ­antibiotica – maar zijn klachten bleven aanhouden. ‘De begrippen “ziek” en “gezond” werden ineens iets heel subjectiefs’, vertelt

foto: waiting room survival, philip lüschen

hij. ‘Ik heb ervaren hoe kunstmatig we met gezondheid omgaan. We denken dat ziek en gezond statische begrippen zijn.

Maar eigenlijk zijn ze net zo subjectief als kunst. Je bent zo ziek of gezond als je je voelt.’

Voor de kunstenaar veranderde alles toen Engelbregt zich weer ging richten op gezond worden, in plaats van altijd maar te vechten tegen het ziek zijn. Kunst hielp hem daarbij, ervoer hij, en hij wilde meer weten over deze relatie. Over de rol van kunst in het genezingsproces is echter weinig bekend. Om de helende werking van kunst te meten, bedacht Engelbregt de studie. ‘In de medische wereld gebruiken ze placebo’s om te kijken of iets werkt of niet. Toen dacht ik: misschien kunnen we dat met kunst ook doen’, lacht hij.

Hij vroeg kunstenaars om werk naar hem op te sturen dat ze beschouwden als nepkunst, en die gebruikte hij in de testen.

Uit het onderzoek blijkt dat de meeste Haagse patiënten echte kunst van placebokunst kunnen onderscheiden. Ook beoordeelden de kunstkijkers de echte kunstwerken ‘gezonder’ dan de nepkunst.

Veel andere onderzoeken leverden geen significante resultaten op, maar dat vindt Engelbregt niet erg. ‘We wilden vooral ook vragen oproepen over de meetbaarheid van kunst en gezondheid.’ Engelbregt hoopt dat het onderzoek een begin is van een ‘beweging’ die meer aandacht besteedt aan de betekenis van gezondheid, in plaats van aan ziekte in het leven van mensen, en de rol die kunst daarin kan spelen.

Al eeuwenlang houden mensen zich bezig met de vraag wat de rol van kunst in onze samenleving is, vertelt de Britse

s­ ociologe Tiffany Jenkins, die zich veel met dit onderwerp bezighoudt. Plato schreef er al hele epistels over, zegt ze. Maar volgens Jenkins is het pas heel recent dat mensen de betekenis van kunst in onze maatschappij meetbaar proberen te maken, vooral om te bepalen hoe veel geld de overheid eraan moet besteden. Ze noemt onderzoeken waaruit zou blijken dat kunst belangrijk is als definiëring van een collectieve identiteit, of als smeermiddel voor sociale processen, zoals integratie. Ook het argument dat kunst helend werkt, heeft ze al vaker gehoord.

Jenkins vindt het jammer als kunst niet op haar eigen waarde wordt geschat, en als mensen proberen te zoeken naar verbanden die er in haar ogen niet zijn. ‘Ook dit onderzoek geeft geen harde bewijzen.’ Kunst kan volgens haar helpen beter met ziekte om te gaan, maar zal nooit kunnen genezen.

‘Kunst is namelijk ook ongemakkelijk, verstorend en schokkend’, zegt ze. ‘Misschien zelfs wel ongezond. Maar dat betekent niet dat we geen kunst meer nodig hebben.’

Jenkins vraagt zich af of het niet veel slimmer is om geld aan kunstenaars te geven, in plaats van aan dure onderzoeken die het nut ervan moeten bepalen. ‘Kunst is namelijk nutteloos’, zegt ze. ‘Maar toch ontzettend belangrijk en onmisbaar.’

Dat laatste beaamt Engelbregt. Hij benadrukt dat iedereen een eigen verantwoordelijkheid heeft om te bepalen of kunst wel of niet mooi is, of wel of niet helend. ‘Dat kan niemand je voorschrijven’, stelt hij. ‘Net als ook niemand je kan voorschrijven of je een bepaalde behandeling in het ziekenhuis wel of niet wilt.’

En dat kunst ons allemaal raakt, dat weet iedereen. Het bleek ook uit de reactie van Klaartje Dullemond, die meedeed aan het thuisonderzoek van BETER. Het schilderij dat ze had gekregen, met een meisje op een trapje, stuurde ze resoluut terug, met een briefje erbij. ‘Ik heb gemerkt dat het kunstwerk schadelijke gevolgen heeft voor mijn gezondheid: als ik ernaar kijk, krijg ik een naar gevoel in mijn buik, rillingen, word ik neerslachtig (zeg maar gerust depressief) en lig ik ervan wakker. Steeds wil ik dat meisje van dat trapje afhalen, door haar haren strijken en haar iets warms aantrekken. Ik dank u toch hartelijk voor deze eigenaardige en leerzame ervaring.’ | elleke bal | meer

inspiratie

‘We liggen allemaal in de goot, maar sommigen van ons kijken naar de sterren.’

Oscar Wilde Ierse schrijver en dichter (1854 - 1900)

­informatie: www.gezondekunst.nl Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 1

Vooruit

Kom slapen in de Götatunnel in Göteborg voor nog geen 12 euro…

Maatschappij

Gøedenåcht Een nachtje doorbrengen in de koude Zweedse ­buitenlucht: je moet er maar zin in hebben.

Voor de ruim drieduizend daklozen van Göteborg zit er weinig anders op. Sinds kort worden de bruggen en bankjes ook bezet door toeristen: gasten van het Homeless Experience Hotel. Daklozen hebben hun tien favoriete plekken in de stad geselecteerd.

Wie een onlineboeking maakt (ongeveer 12 euro), mag daar werkelijk overnachten, maar de meesten komen alleen even kijken en delen een foto van de plek op Facebook of Twitter.

Het initiatief komt van de Zweedse straatkrant Faktum.

Volgens hoofdredacteur Aaron ­Israelson zijn de hotelgasten ­onder de indruk van hun verblijf. ‘Ze beseffen dat voor hen ­normale ­alledaagse zaken, zoals een baan, een bed en een huis, niet voor iedereen vanzelfsprekend zijn.’ Met het hotel wil ­Faktum het ­daklozenprobleem onder de ­aandacht brengen bij een breed publiek, in de hoop dat de politiek met passende oplossingen komt. Israelson nodigt de politici van ­Göteborg daarom van harte uit om een nachtje door te brengen in een van de ‘kamers’. |

…Of boek deze slaapplek vlakbij het plein Drottningtorget voor het station.

1 2 T h eo pt i m i st.nl juli/augustus 2013

foto: Håkan Ludwigson

anne vegterlo

Vooruit

Gezondheid

De ruggengraat is geen S, maar een J

foto: Diego Cervo/iStock.com

ZO’n 60 tot 90 procent van de Westerse bevolking krijgt

ooit lagerugpijn, volgens het Nederlands Huisartsen Genootschap.

En slechts zelden is er een lichamelijke oorzaak te vinden. Overbelasting, denken de artsen. Nee, zegt Esther Gokhale. Het komt door verkeerde houding. Zitten, staan, lopen, liggen: we doen het niet meer zoals we bedoeld waren. Een mens kan heel goed lange uren zitten en heel wat stress aan, zolang je houding maar goed is: rechtop, met het achterwerk naar achteren, maar zonder diepe knik in de ruggengraat. ‘Als je een staart had, zou die niet tussen je benen moeten zitten, maar fier naar achteren steken’, verduidelijkt ze tijdens een recent bezoek aan Nederland.

Gokhale, dochter van een Nederlandse moeder en een Indiase vader, was yogalerares en danseres, toen het tijdens haar eerste zwangerschap – op haar 26e – ineens vreselijk mis ging. ‘Ik kon niet langer dan twee uur liggen en liep midden in de nacht urenlang door de buurt om de pijn te verlichten’, vertelt ze. Een herniaoperatie leek te helpen, maar de pijn kwam terug. Toen ging ze op onderzoek uit.

Honderd jaar geleden deden onze ruggen nog geen pijn, doceert Gokhale. Toen werd een normale, gezonde ruggengraat in medische boeken omschreven als een J-vorm: voornamelijk recht, met het achterwerk ferm naar achter. In de jaren twintig van de ­twintigste eeuw veranderde dat. Rechtop zitten, staan en lopen werden ­beschouwd als stijf. Je moest juist een beetje hangen met de schouders, met het bekken naar voren; dan gold je als vlot en relaxed. ­Meubelontwerpers gingen mee in de trend en maakten stoelen waarin je vanzelf onderuit hing. Het gevolg van al dat slungelen?

De ­S-vormige ruggengraat werd de norm, met een diepe holte onderin en een bocht bovenin. Dat veroorzaakt volgens Gokhale al die klachten van vandaag.

Ze toont foto’s van standbeelden uit de Oudheid en tekeningen van mensen die jagers-verzamelaars waren. Zij staan ‘prachtig rechtop’, zegt Gokhale, met de billen naar achteren. Het zijn goed ontwikkelde billen. Dat komt vanzelf, meent ze, als je loopt zoals het hoort en je bilspieren aanspant. Niet overal zijn we het verleerd.

Neem Burkina Faso, zegt ze. Daar zitten kantoorklerken ook lange dagen aan een bureau en boeren hebben werk waarbij ze de hele dag moeten bukken. Toch komt rugpijn daar nauwelijks voor. Zij zijn de natuurlijke rughouding nog niet kwijtgeraakt.

Gokhale ontwikkelde haar eigen methode op basis van diverse behandelingen, zoals de Aplombmethode van Noelle Perez, ­Feldenkrais, Alexandertechniek en Pilates. Sinds twintig jaar instrueert ze mensen vanuit haar eigen praktijk in Palo Alto, Californië.

In een paar lessen leer je daar hoe je wél moet zitten, staan, lopen

en liggen. De resultaten zijn verbluffend, zeggen haar klanten. De ­ruggenfluisteraar, zo wordt ze genoemd. Inmiddels is er ook een boek: 8 steps to a pain-free back, dat in acht talen is vertaald, maar (nog) niet in het Nederlands.

Haar lessen zijn erop gericht de natuurlijke houding terug te krijgen. Op alle momenten van de dag kun je goed zijn voor je ruggengraat, vertelt Gokhale. Als je zit, kun je je achterwerk stevig naar achteren plaatsen en je rug als het ware optrekken en aan de rugleuning haken, zodat je ruggengraat een beetje langer wordt. Als je gaat liggen, kun je je oprichten op je ellebogen en je ruggengraat wervel voor wervel laten zakken zodat hij maximaal wordt uitgerekt.

Na een aantal lessen zijn de meesten van Gokhales cliënten een spectaculaire centimeter of anderhalve centimeter gegroeid.

Het is, zegt Gokhale, ‘als het ­opnieuw leren van een vergeten taal die je sprak toen je twee jaar oud was.’ | Lisette Thooft | Meer ­informatie: www.­gokhalemethod.com Juli/augu s tus 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 3

Vooruit

BUSINESS

Creatieve oplossingen komen vaak van iemand die niets met het probleem te maken heeft, meent innovatiegoeroe Stephen Shapiro.

Soms komen oplossingen uit onverwachte

hoek. Dat weet ook de Amerikaanse chipsfabrikant die een lightvariant op de markt wilde brengen. Het probleem was dat de chips vet werden door de manier van bakken. Maar chips die gebakken worden zonder olie smaken naar karton. De makers moesten een manier vinden om het vet te verwijderen, zonder dat de fragiele chipjes zouden breken. Het antwoord kwam nadat de producent de noodkreet op internet plaatste. Een muzikant liet weten hoe het water in zijn glas trilt vanwege het basgeluid in zijn boxen. Nu komen de chips na het bakken op een transportband, waar al het vet eraf trilt.

Stephen Shapiro begint te stralen als hij de anekdote vertelt. De Amerikaanse innovatiegoeroe is een groot voorstander van open innovatie, waarbij vernieuwing niet binnenskamers ontstaat bij een kleine groep ‘deskundigen’, maar juist dankzij interactie met de buitenwereld, bijvoorbeeld via internet. Iedereen kan zodoende bijdragen aan nieuwe ideeën. Het resultaat is volgens Shapiro veel beter.

In onze wereld is het belangrijk dat organisaties blijven innoveren. Maar creativiteit kun je niet afdwingen en oplossingen komen niet zomaar aanwaaien. Of wel?

Shapiro, die onder meer werkte als consultant voor grote jongens als Shell, Nike en NASA, heeft een paar punten opgesteld die de oplossing op elk probleem dichterbij kunnen brengen. Volgens hem gaat het om connecties maken. ‘De beste oplossingen komen niet van een expert’, meent hij. ‘Ze komen vaak van iemand die er niets mee te maken heeft en die misschien juist deskundig is op een ánder gebied.’ Wie wil innoveren, moet dus 1 4 T h eo ptim ist.nl juli/augustus 2013

zorgen voor een gevarieerd team. De diverse achtergrond zorgt voor bredere ervaring. En dat helpt, want een bedrijf kan kampen met een probleem waar een ander al een oplossing voor heeft. ‘Het is een kwestie van de juiste vragen stellen.’

Hij kijkt snel op zijn iPad om zijn favoriete voorbeeld te zoeken. ‘Het is zelfs Nederlands!’, roept hij uit met een stralend witte lach die past bij een Amerikaanse spreker. Het is wel duidelijk waarom het verhaal hem aanspreekt. Unilever wilde een goede whitening tandpasta zonder bleek. De uitvinders op de afdeling hadden geen idee hoe ze dat moeten doen. Tot ze de juiste vraag stelden: wie probeert er nog meer wit witter te maken? De wasmiddelenafdeling! Ze hoefden slechts een verdieping naar beneden om te leren dat de tandpasta alleen een beetje blauwe kleurstof nodig had. Daarmee creëer je het optische effect van witte tanden.

Er is volgens Shapiro nog een belangrijk ingrediënt voor innovatie: creativiteit. Die gedijt volgens hem ‘als we meer ontspannen zijn en in het moment leven’. Hoewel hij een volle agenda heeft vol spreekbeurten en workshops, lijkt Shapiro zelf niet zo veel last te hebben van stress. Hij leunt kalm achterover, terwijl hij zijn verhaal geduldig en vriendelijk uitlegt. Zijn iPad dient als kladblok, waarop hij zijn methoden nog eens schematisch uittekent.

De recepten van Shapiro botsen soms op gangbare ideeën in managementsferen. Zo moeten we volgens hem juist niet outside the box denken, zoals je zo vaak hoort, maar vaste kaders aanhouden en die later met elkaar te combineren. En je moet niet mensen aannemen met wie het zo zeer klikt dat je ook best een weekje samen op vakantie zou kunnen, maar juist mensen die je niet zo aanstaan. En vraag nooit zomaar om ideeën; vraag daarentegen eerst om de juiste vraag.

Vindt hij het niet lichtelijk ironisch, dat zijn nieuwste boek Best practices are stupid vol staat met geslaagde voorbeelden, inclusief veertig manieren om de concurrentie voor te zijn op het gebied van innovatie? ‘De manier waarop iemand succesvol is geworden, moet je niet herhalen’, zegt hij beslist. ‘Blijkbaar werkte het voor hem, maar ik garandeer dat ieder ander fundamenteel andere resultaten krijgt, ook al volgt die precies dezelfde stappen.’ Zijn tips werken, vindt hij, omdat het basisprincipes zijn die je overal kunt toepassen.

En ach, zo erg zijn succesverhalen ook weer niet, erkent hij. ‘Zolang je maar begrijpt waarom het werkt.

Begrijp de context en de vraag die het bedrijf stelde. Pas alleen die onderdelen toe die binnen je eigen context passen.’ En praat af en toe eens met een muzikant. Die kan zomaar een oplossing weten. | anne vegterlo

foto: gareth garvey

Innoveren: weg met de experts!

Vooruit

Quartier Laak wil zorgen voor wat meer bedrijvigheid in het Haagse stadsdeel Laak.

Buurtinnovatie

foto: rob huibers/hollandsehoogte.nl

Is daar iemand?

Als u een loodgieter nodig heeft, vindt u er waarschijnlijk eentje via Google. Handig en snel. Jurienne Hollaar uit Den Haag deed het ook altijd zo. Tot hij besefte dat de loodgieter die hij had gevonden uit Amsterdam kwam.

Handig? Snel? Volgens zijn buurman zat er een prima loodgieter op de hoek.

Met dit in het achterhoofd richtte hij, samen met buurtbewoners Petra Hiemstra en Sandra van de Waart, Quartier Laak op. Het doel: meer bedrijvigheid in hun buurt. De stichting wil bewoners en ondernemers stimuleren gebruik te maken van de expertise, producten en diensten die in het stadsdeel beschikbaar zijn, want dat stimuleert de lokale economie op een duurzame wijze. Quartier Laak organiseert daarom zogeheten marktmatchingsbijeenkomsten, waarbij zowel grote organisaties als kleine ondernemers met elkaar in contact kunnen komen om ideeën uit te wisselen en afspraken te maken.

Laak wordt door gemeente en media vaak afgeschilderd als probleemwijk, ofwel: onveilig, armoede, grote etnische diversiteit van bewoners. Maar volgens Hollaar denken de lokale ondernemers in Laak daar heel anders over. ‘Mensen worden zich bewust van de potentie van Laak’, zegt hij. ‘Er zitten zo veel kleine ondernemers, leuke boetiekjes en gezellige cafés! We moeten elkaar alleen weten te vinden.’ De naam van de stichting is een verwijzing naar Quartier Latin, de bruisende wijk in Parijs, net als Laak gelegen aan het water en dicht bij belangrijke wegen.

Op de eerste matchingsbijeenkomst op 25 april werden al meteen concrete afspraken gemaakt. De inkoopafdeling van het Rode Kruis vond daar bijvoorbeeld een ideale Laakse cateraar, de plaatselijke groenteboer levert nu dagelijks fruitmanden voor elke verdieping van een groot kantorencomplex en de kleintjes op het kinderdagverblijf knutselen met het papierafval van de drukkerij uit de buurt.

Volgens Hollaar reden te meer om door te gaan: ‘We raken verslaafd aan matches.’

En zelf weet hij voortaan een geschikte loodgieter dichtbij te vinden. | A.­V. | Meer informatie: www.quartierlaak.nl

Dit initiatief is aangesloten bij Kracht in NL, een community van mensen die investeren in hun wijk, stad, land en hun idealen, op hun werk en privé. Ze zetten in op eigen kracht en menselijke maat voor een zelforganiserende samenleving en lokale economie. The Optimist werkt samen met Kracht in NL om sociale innovatoren zichtbaar te maken. Meld u aan: www.krachtinnl.nl

Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 5

Evenementen en

Gunter Pauli

cursussen met onze

Ondernemen zonder geld of ervaring

favoriete denkers en doeners

Wilt u een eigen bedrijf beginnen? Een bedrijfsplan, ervaring of geld heeft u niet nodig. De Belgische ondernemer Gunter Pauli is ervan overtuigd dat je een goedlopend bedrijf kunt beginnen zolang je maar oog hebt voor producten die anderen als afval beschouwen. Pauli deelt zijn ervaringen tijdens deze onlinecursus en hij geeft praktisch advies over wat u zelf kunt doen.

Data: 27, 28 en 29 juni 2013 Taal: Engels Prijs: 150 euro

Peter Russell

Moeiteloos mediteren

ist.nl/ www.theoptim evenementen

Hoe werkt het?

The Optimist laat u online kennismaken met de pioniers over wie we schrijven. Ze bieden een cursus, workshop of masterclass, die u kunt volgen via een livestream-video bij u in de woonkamer. Na de registratie en betaling via onze website ontvangt u een link. Daarmee kunt u de bijeenkomst live volgen.

Ook ontvangt u achteraf een nieuwe link, waarmee u de opname op ieder gewenst moment kunt terugkijken. Ga voor meer informatie naar www.theoptimist.nl/ evenementen of bel 010 221 0313.

Data: 25 juli en 1, 8 en 15 augustus 2013 Taal: Engels

Alberto Villoldo

Gezond ouder worden Jarenlang oefende de Amerikaanse antropoloog Alberto Villoldo de sjamaanse ­geneeswijzen. Hij woonde in de Amazone en werd daar getraind door sjamanen. Hij deed in die tijd bijzondere inzichten over gezondheid op. Volgens hem zijn wij in staat om ons lichaam resistent te maken tegen kanker, hartkwalen en andere Westerse ziekten. In deze onlinecursus laat hij u kennismaken met die oude wijsheden.

Data: 21 & 28 ­september en 5 & 12 oktober 2013 Taal: Engels

foto’s: Michele Beckwith/michelebeckwith.com (Russell); Per-Anders pettersson (Pauli)

Blijf op de hoogte:

Volgens meditatieleraar en natuurkundige Peter Russell bestaat er een hardnekkig misverstand over meditatie: dat we er moeite voor moeten doen. Hij ontwikkelde daarom een nieuwe methodiek, die hij ‘moeiteloze meditatie’ noemt.

Leerlingen in zijn meditatieklassen reageerden er zo enthousiast op dat hij besloot met de cursus naar buiten te treden. Dat doet hij nu voor het eerst, bij The Optimist.

Vooruit

OVERIGENS BEN IK VAN MENING...

‘We hoeven niet bang te zijn voor vergrijzing’ Vormt een ouder wordende bevolking een bedreiging voor onze welvaart? De Britse econoom Phil Mullan, auteur van The imaginary time bomb (de ingebeelde tijdbom), meent van niet.

Een krimpende beroepsbevolking die de kosten voor steeds meer ouderen moet dragen: dat is toch een recept voor ellende?

‘Westerse samenlevingen hebben al sinds eind negentiende eeuw te maken met een steeds ouder wordende bevolking; het is een gestage maar onderkende verandering. En wat blijkt: er is geen causaal verband tussen een vergrijzende bevolking en welvaart. We hebben in de afgelopen honderd jaar verschillende stadia van welvaart gehad: van een sterke toename tot stilstand en tijdelijke afname – en al die tijd vergrijsden we.’

Waarom zijn we nog niet arm geworden door al die extra 65-plussers?

‘Omdat onze productiviteit steeds is toegenomen.

De gezondheidszorg en pensioenen voor ouderen brengen verhoogde kosten met zich mee voor de samenleving, maar dat weegt bij lange na niet op tegen de stijgende collectieve welvaart. De langetermijntrend is dat de welvaart met 2 procent per jaar stijgt.

Dat betekent dat de welvaart grofweg elke 36 jaar verdubbelt. Dat gaat in een veel, véél rapper tempo dan de toenemende kosten vanwege vergrijzing.’

Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst.

‘Als we in de twintigste eeuw financieel en economisch waren opgewassen tegen vergrijzing, waarom zouden we dan bang zijn voor de komende halve eeuw?’

Nou, misschien omdat voor veel mensen economische groei niet de weg is naar een zinvoller en gelukkiger leven?

‘Welvaartstoename is nodig, ook in ­Westerse landen, waar we nog steeds ­serieuze sociale problemen hebben, zoals armoede en een gebrek aan banen. We moeten ons blijven ontwikkelen om die problemen op te ­lossen. We kunnen echt niet zeggen: nu hebben we wel ­genoeg ­welvaart. Angst voor economische groei wordt gedreven door dezelfde mentaliteit als angst voor vergrijzing: het idee dat de toekomst iets is dat ons overkomt in plaats van iets wat we zelf ­creëren. Dat fatalisme verlamt ons, terwijl we juist meer invloed en ­controle hebben dan ooit. Daarom moeten we ­positiever en optimistischer zijn. Het is goed nieuws dat we steeds ouder worden. Ja, ziektes als ­dementie zullen vaker voorkomen, maar daar kunnen we op anticiperen door er onderzoek naar te doen. We hoeven niet bang te zijn voor vergrijzing.’ | DEWI ­GIGENGACK

Halfleeg Halfvol Probleemwijk Tunnel Vergrijzing

Werkgelegenheid Hotel Lang en gelukkig leven

Stress

Groei

Beton

Dieren

Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 7

Vooruit

Commentaar

Blijf vooral dromen ‘Jaaa, maar dát is een utopie!’ Je hoort het vaak

Sophie Bloemen maakt zich op voor het volgende utopische Europa-project; in de herfst verhuist ze naar Berlijn. Ze twittert op @sbloemen.

1 8 T h eo pt i m i st.nl juli/augustus 2013

wanneer iemand vindt dat je het onmogelijke wil. Utopisch denken wordt dan al snel op een hoopje gegooid met kortzichtigheid en naïviteit. Erger nog, de associatie met de totalitaire verschrikkingen van de 20ste eeuw hangt in de lucht. Het geloof in een utopie is niet alleen onpraktisch, maar ook nog eens gevaarlijk, zo lijkt het.

Filosofen als Hans Achterhuis, John Gray en Roger Scruton hebben hele boeken gewijd aan de gevaren van utopisch denken.

Toch is het essentieel als we vorm willen geven aan de wereld om ons heen. Utopisch denken is de kunst om te dromen van een alternatief. Om onze realiteit te ontstijgen, moeten we over de horizon kunnen kijken en inhoud kunnen geven aan een visie van een betere wereld. Waar doen we het allemaal voor als we niet weten waar we naar op weg zijn? En zitten we eigenlijk wel op de goede weg?

Het postmodernisme maakte een einde aan de Grote Verhalen. Sindsdien lijkt pragmatiek de voorkeur te hebben. Maar uiteindelijk is er vaak toch een bepaalde ideologie die de boventoon voert, zoals nu het verhaal van de markt die alles voor ons ging regelen. Het is zaak altijd zicht te houden op alternatieven.

Het was Thomas More die in de 16e eeuw met zijn boek Utopia het concept introduceerde. Niet voor niets combineerde hij de woorden ‘eu’ en ‘topos’, welke zowel de ‘goede plaats’ als de ‘non-plaats’ betekenen. Ofwel: we zullen nooit voet aan wal zetten op ons utopia; zij blijft nooit meer dan een baken aan de horizon. Maar haar helder stralende licht voorziet ons van sturing in onstuimige wateren.

Een utopische visie hoeft daarom niet concreet te zijn.

Ze hoeft niet eens praktisch of uitvoerbaar te zijn; het is tenslotte een utopie. De ruimte die je creëert door niet meteen te hoeven denken aan implementatie of beleid is van belang om helder een ideaal te kunnen formuleren.

Daarna begint de weg in de richting van dit ideaal.

Jarenlang verzamelde de Danube Foundation – een Europese stichting waar ik me voor inzette – de dromen en idealen van jonge Europeanen. Danube bestond uit een netwerk van jonge Europeanen met een kantoortje in Amsterdam. Ons doel: bijdragen aan de uitwisseling van ideeën en het verbinden van Europeanen. Met onze Utopian City Workshop deden we twaalf hoofdsteden aan rondom de vraag hoe de ideale stad eruitziet. Voor studenten in Lissabon? Voor yuppen in Londen? Urenlang discussieerden jongeren over hun utopia en formuleerden ze hun dromen.

Ze droomden van kleinschaligheid en van alternatieve economieën. Van bottom-up participatieve democratie en van fietspaden. Van de kans om zich persoonlijk naar capaciteit te ontwikkelen en van een duurzame toekomst. Berlijnse dromen zijn niet veel anders dan die in Belgrado, zo leerden wij. Maar wij ontdekten ook: in het Europa van vandaag is de werkelijkheid van de een nog steeds het Utopia van de ander.

Misschien moeten we leren denken in ‘kleine utopia’s’: projecten die weliswaar zijn gebaseerd op een utopische visie en duidelijke principes hebben, maar die ook te verwezenlijken zijn. Een bescheiden benadering.

Mensen kunnen zich verzamelen rond een ideaal, formuleren een project en brengen dat ten uitvoering.

Als je goed kijkt, zie je al heel wat kleine utopia’s. De wereld borrelt van bottom-upinitiatieven, coöperaties en doe-het-zelfprojecten. Noem het kleinschalige vernieuwing. Niet alleen nieuw, maar echt ánders. In tijden van crisis is dat wellicht niet verwonderlijk; nieuwe omstandigheden vragen om alternatieven.

Om vorm te geven aan de toekomst moeten we deelnemen aan een ideaal. Steeds meer mensen geven al uitdrukking aan hun visie van een betere wereld. Als utopist juich ik dit van harte toe. Laten we vooral blijven dromen.

Word ook optimist!

Ode heet nu The Optimist.

We blijven uw gids naar een wereld vol inspiratie voor verandering.

Neem een jaarabonnement U betaalt slechts E 49,00 i.pv. E 72,50. U krijgt dan: • om de twee maanden The Optimist thuisgestuurd, • korting op onze online evenementen en cursussen, • ons welkomstcadeau Zo had ik het nog nooit gezien met de beste verhalen uit 18 jaar Ode, t.w.v. E 14,95.

Doen?

Ga naar www.theoptimist.nl/abonnement of bel 0251-257927 U kunt ieder moment opzeggen. Deze aanbieding is alleen geldig als u in de afgelopen zes maanden geen abonnement op Ode heeft gehad.

aan Finca Bellavista

Zingeving

Gezondheid

´*L HFMPPG OJFU JO

EJqUFOµ

JT PSCJKUFO

Inspiratie -PT WBO

QSPCMFNFO Erken de werkelijkheid en open de deur naar verruimd bewustzijn. Een exclusief boekfragment met spirituele oplossingen van Deepak Chopra.

DOOR MARCO VISSCHER

Hoogbouw

1

realiseerde Kris Verburgh het zich. Verdraaid, nu was hij tóch een dieetboek aan het schrijven!

En dat terwijl hij nog wel zo’n hekel heeft aan dieetboeken. En aan hun auteurs. ‘Ik geloof niet in diëten’, zegt hij. ‘Ik ben er geen voorstander van.’ Hun bedenkers dicht hij bovendien bedenkelijke motieven toe: bestsellers schrijven, productlijn verkopen, rijk worden.

Een dieet veronderstelt volgens Verburgh dat je tegen je zin voor een bepaalde periode minder eet. ‘Dat is drie keer verkeerd’, telt hij. ‘Alle gezondheidsvoordelen tellen pas als je een dieet je hele leven kunt volhouden en dat lukt bij veruit de meeste diëten niet.’ Tegen je zin eten? Als gezond niet lekker is, meent Verburgh, dan is er iets mis met het dieet. En hoezo mínder eten?

‘Als je gezond eet, ga je vanzelf afvallen.’

Dus daar zat hij dan, met zijn boek De

voedselzandloper, uiteindelijk 331 pagina’s dik. Dat is inclusief recepten voor onder meer een venkelsalade met roquefort, rozijnen en walnoten, en voor een ragout van asperges, champignons en kwarteleieren.

Maar een dieetgoeroe wil hij zichzelf nog steeds niet noemen. En met recht. Daarvoor wijkt zijn prestatie te zeer af van de norm in deze sector.

Met zijn boek schetst Verburgh – arts, werkzaam in Antwerpen – hoe we het verouderingsproces kunnen tegengaan.

Hij verwijst naar studies die aantonen dat ziekten als hart- en vaatziekten, diabetes, botontkalking en dementie nauw samenhangen met ons voedingspatroon. En hij wijst op minstens zoveel studies die volgens hem bewijzen dat een gezonde keuze de kans op deze ziekten – en een hele reeks andere ziekten – aanmerkelijk vermindert.

Bijkomend voordeel: gewichtsverlies.

Die insteek lijkt een slimme zet te zijn. ›››

Denk in kansen.

8

voor de werkelijkheid.

We leven allemaal in onze eigen cocon en beschouwen onszelf als het centrum van de wereld. Dat is de kern van de ‘werkelijkheidsillusie’. Ieder moment opnieuw houden we ons deze illusie voor, en we doen alles om erin te blijven geloven.

Als je in een restaurant zit en om je heen kijkt, zie je al snel dat iedere gast zijn of haar eigen werkelijkheidsillusie creëert.

De een zit in gedachten, de ander vertelt enthousiast over iets. Weer een ander voelt zich slachtoffer en ervaart alles als een persoonlijke aanval, een vierde heeft het gevoel dat hij alles in de hand heeft. Iedereen bouwt grenzen om zich heen uit basismateriaal dat bestaat uit succes of mislukking, erbij horen of erbuiten staan, slachtoffer- of martelaarschap, de baas of de underdog, de

leider of de volgeling spelen.

Als je hiervoor een werkbare oplossing wilt vinden, zul je je eigen werkelijkheidsillusie moeten ontmantelen. Daarvoor heb je een spirituele oplossing nodig: laat je innerlijk bewustzijn tot expressie komen. Daar is een verandering van perspectief voor nodig. We zijn er namelijk aan gewend te handelen vanuit bekende responsen. Degenen die vertrouwen op macht, proberen de situatie onder controle te houden. Degenen die altijd willen winnen, proberen nummer een te worden. Degenen die een confrontatie onverdraaglijk vinden, leunen achterover en hopen dat de dingen ‘goed uitpakken’.

Misschien denk je dat ik de voorkeur geef aan de laatste mogelijkheid. Immers: is het niet het beste je nergens mee te bemoeien en het bewustzijn zijn gang te laten gaan, zoals je naar een plantje kijkt dat

‘Ik sprak in Oxford met transhumanisten, mensen die het eeuwige leven claimen, ontmoette in Boston een robot met stemmingswisselingen, ik ondervroeg de slimste boer van de Australische Outback, bezocht de modernste ruimtevaartuigen in de Mojavewoestijn in Amerika en sprak met allerlei wetenschappers en beleidsmensen die een verfrissende kijk op de snel veranderende realiteit hebben.’

‘Zoals de sciencefictionauteur William Gibson zei: “De toekomst is overal om ons heen, maar is alleen nog niet gelijkmatig verdeeld.” Dit verandert razendsnel, op allerlei gebieden, en ons leven zal door de ontwikkelingen in de nabije toekomst worden beïnvloed. Ter illustratie: op dit moment heeft een gemiddeld mobieltje meer capaciteit dan het hele Apollo-ruimtevaartprogramma ten tijde van de maanlanding. Vergelijkbare innovaties voltrekken zich op het gebied van biochemie, nanotechnologie en energievoorziening, en zullen zorgen voor enorme verschuivingen.’

DOOR DEEPAK CHOPRA

Kris Verburgh weet hoe je gezond oud kunt worden én afvalt. Maar noem hem geen dieetgoeroe.

or succes als is: je kunt het

Zo

Alles verandert

groeit nadat jij het water hebt gegeven? Ja, in een bepaald opzicht. Maar er is een groot verschil. Je kunt jezelf niet buiten bewustzijn plaatsen. Het ontvouwt zich, en van jou wordt gevraagd dat je dit laat gebeuren zonder in te grijpen. Tegelijkertijd beweeg je mee en werk je mee. Je hebt immers geen keus, ook als je helemaal niets doet, je afzijdig houdt, passief blijft. In dat geval werk je mee met niets doen. Ik geef geen aanbeveling voor passiviteit. Je hebt een hoop te doen als je verlangt naar een oplossing op het diepste niveau van bewustzijn.

Door je eigen werkelijkheidsillusie af te breken, bevrijd je jezelf uit vernauwd bewustzijn en open je de deur naar verruimd bewustzijn. Hieronder staan de zeven niveaus waarop zich vanuit vernauwd bewustzijn problemen kunnen voordoen.

Ook vind je de oplossingen die je een stap dichter bij de werkelijkheid brengen.›››

‘Cynisme wordt vaak beschouwd als een vorm van wijsheid. In werkelijkheid is het onprettig en onverstandig, omdat voor een cynicus het idee van een betere toekomst onvoorstelbaar is. Het leidt tot onverschilligheid en luiheid. Ik geloof dat er grote kansen in het verschiet liggen wanneer we ons laten leiden door gezond verstand. Dit is ook waarom ik de The league of pragmatic optimists heb opgericht, een organisatie voor mensen die een actieve en positieve bijdrage willen leveren aan een betere toekomst.’

,PNU BMMFT HPFE

de Amer Ted Levi monume ziek van stemme #PSEFSMBOET langhals de werel steppen e derlands aan de vitaliteit en veerkracht van kunstvormen in lokale culturen en eeuwenoude tradities. Tie muziek door de grootste artiesten uit de regio, m boeiende documentaires, die de muziek nog m

Broodnodig te onhandig vindt en een plastic wegwerpzakje (of erger: aluminiumfolie) te milieu-onvriendelijk, zijn er deze lunchtasjes van Keep Leaf. Deze zakjes zien er niet alleen vrolijk uit, ze zijn ook erg praktisch: de waterafstotende binnenkant zorgt ervoor dat hij makkelijk is schoon te houden en het tasje is groot genoeg om een flesje water in kwijt te kunnen. En als de lunch op is, neemt het opgevouwen tasje maar heel weinig ruimte in beslag in de tas.

De boterhamtasjes zijn gemaakt van biologisch katoen en kunnen in de wasmachine worden gewassen. Ze kosten 20 euro per stuk en zijn te bestellen op www.moodadventures.nl.

Gezondheid

Medicijn voor de

Een Amerikaanse antropoloog, opgeleid door sjamanen, legt uit hoe volgens hem de welvaartsziekten zijn te voorkomen en te genezen. Door Alberto Villoldo

moderne tijd

illustraties: Jan Van der hoeven

juli/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 1

Ik ben maandenlang in mijn kano onderweg geweest naar dorpen waar zelden blanken kwamen. Waar ik ook ging, er was geen kanker of hartkwaal te bekennen.

2 2 t h eo pt im i st.NL juli/augustus 2013

U

mag kiezen: 1. Ik wil aan een

hartkwaal overlijden. 2. Ik wil aan kanker overlijden. 3. Ik wil na een lang, gezond leven overlijden in de armen van mijn geliefde na een fantastische vrijpartij.

Mocht u de derde optie hebben gekozen, dan moet ik u helaas teleurstellen. De kans erop is buitengewoon klein. Als we ouder worden, lopen we meer kans op ziekten. Als u vijfentachtig wordt, is de kans fifty-fifty dat u Alzheimer krijgt. We zijn dan ook volgens sommigen het slachtoffer van een samenzwering van levensmiddelenbedrijven, farmaceutische industrieën en een medische stand die erop uit is u van de wieg tot het graf in zijn greep te houden.

Kunnen we iets doen tegen de waarschijnlijkheid dat we zijn veroordeeld tot een leven dat afloopt in ziekte en ellende? Bewoners van het Amazonegebied of het Chinese platteland overlijden immers ook niet aan kanker of hartkwalen? Zij overlijden doorgaans vredig in hun bed.

Toen ik achter in de twintig was, verwisselde ik een prestigieuze baan als docent met mijn eigen onderzoekslaboratorium aan de San Francisco State University voor het mij onbekende stroomgebied van de Amazone, dat ik wilde verkennen. Ik had genoeg van de academische wereld en van studenten die graag over inheemse beschavingen lazen, maar er nooit mee in aanraking kwamen. Ik wilde zélf onontdekte dorpen ­bezoeken en kennismaken met oude beschavingen.

Mijn reiskosten werden betaald door een farmaceutisch bedrijf, dat hoopte de boombast of wortel te ontdekken die het nieuwste supermedicijn tegen kanker of hartkwalen zou worden.

Het oerwoud is immers de apotheek der natuur, vol exotische planten met nog ongekende mogelijkheden? En ik? Ik was een van de

­ einige medisch-antropologen op onderw zoek in het Amazonegebied.

Tijdens mijn reizen zag ik dat de Amazonevolken in harmonie met hun omgeving en te midden van de overvloed der natuur leefden. Terwijl een boer gemiddeld acht uur per dag moest werken om aan de ­caloriebehoefte van zijn lichaam te voldoen, hoefden Amazone-indianen maar drie uur te werken om dezelfde voedingswaarde uit de natuur te krijgen. Zo bleven er nog veel uren over om te doen wat iedereen in het regenwoud doet: vol ontzag kijken naar de natuurlijke schoonheid en daarmee contact proberen te maken.

Het oerwoud biedt weinig aanleiding voor ontdekkingstochten; alle stukjes lijken op elkaar. Er is geen vage kust die roept, geen bergpas die beklommen moet worden, geen verre haven die lokt. Daarom lonkt voor de inwoners het bewustzijn. De sjamanen gingen in het innerlijke landschap verkennen.

Ik ben maandenlang in mijn kano onderweg geweest naar dorpen waar zelden blanken kwamen. Waar ik ook ging, er was geen kanker of hartkwaal te bekennen. De twee belangrijkste doodsoorzaken van de Westerse beschaving kwamen in inheemse samenlevingen niet voor. Bovendien zag ik niemand die dement was of Alzheimer had.

De mensen stierven door ouderdom, infecties of ongelukken. En veel mensen overleden vredig in hun slaap. De Indianen wisten blijkbaar iets over gezondheid wat wij westerlingen niet wisten. Wat was hun geheim?

Volgens hen kunnen de voorwaarden voor gezondheid worden geschapen, waardoor de genezing vanzelf inzet. Ziekte wordt door hen beschouwd als een verstoring van een natuurlijke harmonie, die ontstaat wanneer we het contact met de onzichtbare kant van de natuur verliezen en haar bestaan vergeten. Zo kun je zelfs ziek worden van de ­gevolgen van een onevenwichtigheid waar je zelf part noch deel aan had. Die kan zijn ontstaan door het gedrag of handelen van je ouders of grootouders, met gevolgen die via de ­zogeheten epigenetica generaties lang kunnen doorwerken.

Mijn sponsor kon zijn teleurstelling niet verbergen toen ik niet de boombast bleek te hebben ontdekt voor een kassucces dat ons allemaal rijk zou maken en ook nog een paar levens zou redden. Maar mijn sponsor wist niet – en ik destijds evenmin – dat ik iets had gevonden dat misschien nog belangrijker

was: een inzicht waardoor kanker en veel andere beschavingsziekten kunnen worden voorkomen. Ik leerde dat er in het regenwoud iets te vinden was dat levenslange gezondheid opleverde, maar dat niet in een rugzak paste en niet in pillen kon worden verwerkt. Het was de sjamaanse extase.

Dat inzicht kwam bijna dertig jaar geleden bij de bovenloop van de Madre de Dios.

Op een dag werd ik door de sjamanen uitgenodigd voor een ceremonie met de legendarische ‘dodenliaan’. Maar eerst moest ik het aardse medicijn innemen met de louterende kruiden, gevolgd door een weeklang vasten, om mijn lichaam te ontgiften en mijn hersenen te herstellen. Dan pas kon ik een werkelijkheid verkennen die altijd verborgen was gebleven en er toch was.

Destijds begreep ik niet waarom ik de

walgelijke planten moest eten die ik van de sjamanen kreeg. Door beide lichaamsopeningen liep ik leeg en ik brak in koortszweet uit. Jaren later kwam ik er in het laboratorium van de San Francisco State University achter dat deze boom en bast rijk waren aan omega-3-vetzuren, waardoor de hersendelen herstellen die verantwoordelijk zijn voor ­leren – in mijn geval het leren van een geheel nieuw wereldbeeld, plus een methode om gezond en zonder stress te leven.

De planten waren natuurlijke ontstekingsremmers, die belangrijke ongiftingsprocessen op gang konden brengen en de doodsklok uitschakelen die in alle lichaamscellen tikt. Meer dan vijfhonderd genen die voor gezondheid zorgen, werden geprikkeld en meer dan tweehonderd genen die ziekten veroorzaken, werden erdoor

u­ itgeschakeld. Gelukkig zijn de ingrediënten die onze hersenen kunnen herstellen en ons lichaam ontgiften in iedere natuurvoedingswinkel verkrijgbaar.

Het was niet voor niets. Dit was een noodzakelijke stap voordat ik de bewustzijnstoestand kon bereiken die bekendstaat als sjamaanse extase, waarin alle genezing kan beginnen. Pas na die avondceremonie, op een zandstrandje aan de rivier, begon ik te begrijpen wat de sjamanen bedoelden.

Ayahuasca is een psychoactief brouwsel met als voornaamste actieve component dimethyltryptamine, of DMT, dat sterk lijkt op de neurotransmitter serotonine. Uit het feit dat de hersenen receptoren voor dit molecuul bezitten, blijkt dat we het van nature zelf aanmaken. DMT wordt in alle levensvormen aangetroffen: van bomen tot paarden en

Gezond landschap Kanker kan misschien beter worden behandeld door de omgeving waarin kanker ontstaat te behandelen.

Het probleem met kanker – een probleem dat de meeste oncologen vergeten – is niet de tumor, maar de omgeving waarin de tumor groeit. Bij een tuin trek je het onkruid dat te groot wordt eruit, en bij kanker doen we in wezen hetzelfde met conventionele therapieën als chemotherapie, operaties en bestraling. Maar dan?

We hebben ons altijd geconcentreerd op genezing in een laat ­stadium, en daardoor vergeten we de ideeën en behandelingen die gericht zijn op het veranderen van de omstandigheden waardoor kanker kan ontstaan. Voeding, leefstijl en gifstoffen uit de omgeving zijn van invloed op onze genen en veranderen het landschap van onze gezondheid.

Verrassend genoeg is er in de wetenschappelijke literatuur veel bewijs voor de invloed van deze elementen op het ontstaan, de groei en de ontwikkeling van kanker. Als kanker kan worden veroorzaakt door een dieet met weinig voedingsstoffen en veel suiker, gecombineerd met weinig lichaamsbeweging, chronische stress, vervuiling en zware metalen, zou de tuin waarin kanker groeit dan niet ­kunnen worden aangepakt met een dieet vol voedingsstoffen, gecombineerd met ontgifting, lichaamsbeweging en andere gedachten en reacties op stress? Behandel de grond, niet de plant. Het is een basisprincipe van duurzame landbouw – en volgens mij ook van een duurzame gezondheid.

Denk hier eens aan: de kans op borstkanker voor vrouwen met het ‘borstkankergen’ BRCA1 of 2 is op dit moment 82 procent en dat percentage neemt jaarlijks toe. Vóór 1940 was de kans om kanker te krijgen

voor vrouwen met dit gen 24 procent. Wat is er veranderd? Ons voedsel, onze leefstijl en het milieu – zowel in lichamelijk als in emotioneel opzicht. Zouden we niet beter naar die factoren kunnen kijken als we kanker willen bestrijden?

Tumoren ontstaan door verstoringen in je fysiologische toestand.

De aanpak daarvan vormt de basis voor de genezing van kanker in de toekomst. Die benadering zou je ook ‘milieutherapie’ kunnen n ­ oemen. In plaats van kanker zélf behandelen we het milieu waarin kanker ontstaat.

Het is te doen. We kunnen de immuunfunctie en de afweer versterken door verandering in eten en leefstijl, door therapie met voedings- en fytovoedingsstoffen. We kunnen het ontgiftingssysteem van ons lichaam stimuleren, zodat carcinogene stoffen sneller worden verwijderd. We kunnen de hormoonhuishouding verbeteren en de carcinogene effecten bestrijden van te veel insuline als gevolg van alle suiker en geraffineerde koolhydraten in ons voedsel.

De stukjes van de puzzel die duidelijk maakt hoe kanker is te ­voorkomen en te behandelen, liggen verspreid over het hele landschap van de medische wetenschap. Ze hoeven alleen nog te worden samengevoegd tot een verhaal dat als gids kan dienen. Gelukkig houden steeds meer wetenschappers zich bezig met de vraag hoe we de tuin van lichaam, ziel en geest kunnen­­verzorgen. | Mark Hyman is huisarts en auteur van diverse boeken, waaronder The Blood Sugar Solution Cookbook.

juli/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 3

Vóór de introductie van de landbouw bevatte ons dagelijks eten veel voedingsstoffen en weinig calorieën.

adelaars. In alles wat DNA bevat, zit DMT. In twee bijzondere gevallen produceren we DMT in overvloed: tijdens de sjamaanse extase en op het moment van sterven.

Het woord ayahuasca uit het Quechua betekent dodenliaan. Volgens de overlevering kom je erdoor uit het schimmenbestaan waarin je vrijwel de hele tijd leefde, en in een leven waarin je pas echt leeft. Ik was destijds, dertig jaar geleden, niet op deze ervaring voorbereid. Mijn hele identiteit – wie ik was: antropoloog, blanke man, ontdekkingsreiziger – zou me ruw worden afgenomen. Alles wat ik meende te zijn, viel als een korstige dode huid van me af. En toen er niemand over was om de ervaring te interpreteren, beredeneren, catalogiseren of becommentariëren, kwam ik in een staat van absolute helderheid en besefte ik dat ik veel méér was dan die rollen, en dat ik deel uitmaakte van de hele schepping. Onbeduidend, en toch onmisbaar.

Op mijn reis ontmoette ik de geest van Gaia, onze levende aarde, die liet zien dat juist wat wij de ‘echte’ wereld noemen, een hallucinatie is. De godin toonde dat alles wat ik als werkelijkheid beschouwde, juist een vertekend beeld was van de waarheid die ik zocht. Ik ben niet de eerste en zal ook niet de laatste zijn die de geest van Moeder Natuur ontmoet. De antropologische literatuur en de

Tips voor een goede gezondheid We zijn miljoenen jaren lang samen met de planten geëvolueerd. De planten bevatten veel voedingsstoffen en weinig calorieën. Dat is de sleutel tot genezende voeding. Drink ’s ochtends verse, biologische groene sappen vanwege de kleuren en phytostoffen, die de genen voor gezondheid ‘inschakelen’ en die de genen voor kanker, hartkwalen en suikerziekte ‘uitschakelen’ en daarmee de welvaartsziekten afwenden. | A.V. Nog meer tips: Voorzie uw ingewanden van gezonde probiotica Eet eiwitten van hoge kwaliteit, bijvoorbeeld noten en vis Eet groente en fruit met veel kleur Breng het ontgiftingsproces op gang met broccoli, kurkuma en resveratrol

2 4 t h eo pt im i st.NL juli/augustus 2013

volksoverlevering staan vol verhalen zoals het mijne, en degenen die van de liaan hebben geproefd, weten waar ik het over heb.

De volgende ochtend kwamen de lessen die Gaia me had geleerd, de luciditeit en helderheid die de godin had getoond, als aantekeningen in mijn dagboek terecht. De enige lichamelijke herinnering die ik nog had, bestond uit de smerige smaak van het medicijn, de schoonheid van het universum en de inmiddels vervaagde stem van Gaia. De plant had de deur opengezet, maar ik moest erdoorheen stappen. Chemische extase was niet de weg.

Tegenwoordig worden overal ervaringen met ayahuasca aangeboden, en veel mensen vertellen van sublieme visioenen tijdens hun ceremonie in de stad. Na het vervagen van de echte wijsheid blijven vaak alleen clichés over. Je weet nog dat er iets geweldigs is gebeurd, maar de hersenen kunnen de eenheid van de ervaring niet vasthouden. De diversiteit keert geleidelijk terug en het stralende web van de werkelijkheid valt algauw uiteen in het dagelijkse landschap waarin alles als los zand aan elkaar hangt. Als een ansichtkaart uit een prachtig land waar we zijn geweest: Het is hier fantastisch! Groetjes!

We kunnen die ervaring van eenheid uit de sjamaanse extase niet vasthouden, omdat onze hersenen zijn aangetast door het gif in ons voedsel, de gifstoffen in het water en de lucht, en de bewerkte granen in ons dagelijks eten. Dat is funest, want via de hersenen en het zenuwstelsel communiceren we met de natuur en de Geest. Althans, zolang we in ons stoffelijke lichaam zitten. Bij de oude Egyptenaren werden alle delen van het lichaam gemummificeerd behalve de hersenen, die met een riet werden weggezogen.

Zij begrepen dat we er in het hiernamaals niets meer aan hebben.

Met hersenen die zijn aangetast door het moderne leven kun je de sjamaanse extase niet bereiken. Je hebt chemische stoffen nodig om er te komen – maar daarna vergeet je alles. Je zult de stem van de Geest en de dialoog met de natuur niet kunnen verstaan.

Maar zelfs op die kortstondige bezoekjes kun je een verbetering aanbrengen in de kwaliteit van de informatie in het energieveld dat je lichaam omstraalt. Dat veld is de software die de hardware, uw hoogstpersoonlijke DNA, opdraagt een nieuw lichaam te vormen, dat op een andere wijze veroudert en geneest.

Wanneer onze hersenen zijn ­aangetast,

k­ unnen we de codes voor genezing en voor de vorming van een nieuw lichaam niet absorberen. Dan zijn we gedoemd het ge­ netische lot te dragen dat we van onze ou­ ders hebben geërfd, en hun psychologische drama’s keer op keer in ons eigen bestaan opnieuw te beleven.

M

itochondria zijn de ener ­ giecentrales van de lichaamscel.

Ze spelen een rol bij onze vitaliteit, onze stemmingen en het verouderingspro­ ces. Ze hebben ook tot taak oude cellen te verwijderen en door nieuwe te vervangen.

De mitochondria worden beïnvloed door dat wat we eten, de hoeveelheid calorieën die we binnenkrijgen en de beschikbaarheid van specifieke voedingsstoffen. Ze gebruiken zuurstof en produceren vrije radicalen, maar kunnen daar ook door worden beschadigd.

Bepaalde genen die gezondheid of ziekte produceren, worden door de mitochondria in- of uitgeschakeld.

Vóór de introductie van de landbouw be­ vatte ons dagelijks eten veel voedingsstoffen en weinig calorieën. De mitochondria beza­ ten alle voedingsstoffen die ze nodig hadden om te gedijen en ons gezond te houden. Ons dagelijks eten was rijk aan bessen en andere vruchten vol antioxidanten en aan groentes vol voedingsstoffen. Na de invoering van de landbouw bevatte ons dagelijks eten meer calorieën en minder voedingsstoffen. De nieuwe calorieën kwamen uit granen, ofwel koolhydraten die in het lichaam snel worden omgezet in suiker en daarna in vet.

Bewerkte granen, met name de gluten­ rijke granen, worden door ons lichaam niet als ‘voedsel’ herkend, doordat ons DNA er wel veertig- tot vijftigduizend jaar over doet om zich aan te passen aan een veran­ dering van voedsel; de granen staan pas sinds tienduizend jaar op ons menu. Granen kunnen ontstekingsreacties en een lekkende darm veroorzaken, waardoor deeltjes uit het eten via de darmwand – een membraan dat maar één cel dik is – in de bloedsom­ loop terechtkomen. Weliswaar is ons bloed erop gebouwd om voedingsstoffen te ver­ voeren, maar het is niet bedoeld om onver­ teerde ­voedseldeeltjes mee te nemen. De ­verterende stoffen uit onze laatste maaltijd kunnen een auto-immuunreactie oproepen en leiden tot ontstekingen, slijmvorming, geestelijke uitputting en lethargie, terwijl de ontstekings­­­­­­­cytokines die daarbij ontstaan

Reis terug in de tijd Stel je een andere genetische aanleg voor met deze oefening.

Stel je voor dat je in de tijd terug kon gaan naar het moment van je conceptie en de biologische eigenschappen kon kiezen die je van je vader en moeder had willen erven. Misschien zou je het hart van je vader kiezen, omdat er in zijn familie geen hartkwalen voorkomen. Of de hersenen van je moeder, omdat er in haar tak van de stamboom geen Alzheimer voorkomt.

De sjamaanse wijzen uit de oudheid hebben technieken ontwikkeld waardoor ze volgens hen ‘terug in de tijd’ kunnen reizen en de gevolgen van hun afstamming kunnen beïnvloeden.

Met behulp van visualisatietechnieken programmeren sjamanen tijdens hun toestand van extase hun genetische lot door de genen voor een lang en gezond leven uit de genenpool te selecteren. Met de volgende oefening kunt u teruggaan naar het moment van uw conceptie.

Sluit uw ogen en haal een paar keer diep adem om te ontspannen. Tel uw ademhalingen van 1 tot 10 en weer terug totdat u merkt dat u in een intens ontspannen toestand raakt. Uw gedachten zullen eerst afdwalen. Laat al die gedachten voorbijdrijven, als wolken die aan de hemel verschijnen en weer verdwijnen.

Stel u nu voor dat uw tijdlijn, de chronologische reeks van gebeurtenissen in uw leven, voor u zweeft. U kunt bijvoorbeeld denken aan een gouden draad of koord met kralen. Of u ziet ­gewoon een weg die zich in de ene richting naar het verleden en in de andere naar de toekomst uitstrekt.

Ga nu langs uw tijdlijn terug via korte bezoekjes aan de gebeurtenissen van de afgelopen paar dagen. Ga dan verder terug naar het verleden, naar uw jeugd en uw eerste herinneringen als peuter. Bekijk de beelden alsof ze een film zijn die u naar eigen inzicht snel vooruit of terug kunt spoelen.

Wanneer u zich geen gebeurtenissen of situaties meer kunt voorstellen, gebruik dan uw fantasie. Stelt u uzelf voor als baby in de armen of baarmoeder van uw moeder. Stel u het moment van uw conceptie voor: het eitje van uw moeder werd omringd door de vele zaadcellen van uw vader, die allemaal probeerden het te bevruchten. Stel u voor dat u in dat eitje zit. Breng uw eigen rust en sereniteit in die ruimte. Beeld u zich in dat u die opvult met uw vredigheid.

Voel nu hoe het eitje de beste zaadcel kiest en uitnodigt het te bevruchten. Stel u voor dat de cel het eitje binnendringt en u getuige bent van die fantastische alchemie: de conceptie van uzelf. U ziet de eiwitten een web vormen waardoor het eitje hard en ondoordringbaar wordt voor andere zaadcellen. De celkernen van het zaadje en het eitje lossen op en het DNA van de vader en dat van de moeder smelten samen. Het eitje splitst en vormt twee minuscule identieke cellen. Die kopiëren zichzelf, ze verdubbelen, verviervoudigen en beginnen in een ongelooflijk tempo exponentieel in aantal toe te nemen.

Terwijl u dit prachtige proces bekijkt, houdt u zich aan uw plan om uzelf te vormen en te kneden tot het door u gewenste gezonde, sterke en stralende wezen. U omgeeft die opkomende cellen met uw rust, uw sereniteit en uw licht. U geeft uw zegen aan deze heilige samensmelting van uzelf, ongeacht de zogenaamde ‘feiten’ rond uw conceptie.

Als de persoon die daar, op dat moment, groeit en zich vormt, vergeeft u uw ouders. U ziet hen als de heilige, schitterende, onschuldige wezens die ze in werkelijkheid zijn. U omgeeft hen met uw liefde, terwijl u weet dat het goed is. U zucht. En glimlacht.

Dan keert u langs uw tijdlijn naar het heden terug, en uw gevoelens van rust en stralendheid, de blijdschap en de vreugde die u op het moment van uw conceptie voelde, neemt u mee naar het hier en nu. En u laat uw gezondheid voor de rest van uw leven hierdoor bepalen. | A.V.

jul i/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 5

Tegenwoordig gaan we niet naar God, maar naar de dokter. Artsen mogen dan veel weten van ziekten, maar ze weten weinig van gezondheid.

2 6 t h eo pt im i st.NL juli/augustus 2013

schadelijk kunnen zijn voor de mitochon­­­­­­­­­dria in de hersenen.

De Amerikaanse antropoloog Jared Diamond noemt de landbouw ‘de grootste vergissing van de mensheid’. Wij leven vandaag met de gevolgen van die vergissing: 20 procent van de bevolking zal aan een hartkwaal overlijden en een op de vier Amerikanen zal aan kanker overlijden. Ik meen dat beide ziekten grotendeels te vermijden zijn.

Kort na de laatste ijstijd begonnen mensen in Azië rijst te verbouwen, in Noord- en Zuid-Amerika begonnen ze maïs te verbouwen en in Europa en Mesopotamië graan. De gelovigen baden om hun ‘dagelijks brood…’

Voor het eerst sinds het ontstaan van de mens begonnen onze hersenen op suikers (koolhydraten) te werken, die afkomstig waren uit de overvloedige graanoogsten.

Voordat we boer werden, leefden we van de eiwitten en vetten van voedsel uit kustgebieden dat rijk was aan omega-3-vetzuren en andere voedingsstoffen voor de hersenen.

Daarnaast aten we groente en noten. Het weinige vlees dat we aten, was biologisch; de dieren hadden geleefd van gras. Alle groente was vers. Alleen aan het eind van de zomer, wanneer het fruit rijp was, kregen we suikers binnen. De insuline zorgde er dan voor dat die suikers in de vorm van vet werden opgeslagen als reserve voor de lange winter die zou komen.

De primitieve mens at maar één procent volle granen. De rest bestond uit vlees, groente, fruit, noten et cetera. De moderne mens consumeert 59 procent bewerkte granen en 18 procent geraffineerde suikers en zoetstoffen, zodat maar 23 procent overblijft voor datgene waar ons voedsel vroeger vrijwel geheel uit bestond. Door de cultivering van granen leven we het hele jaar door op suikers.

En samen met de ­o ntstekingen en ­allergische reacties die worden ­opgewekt door het graandieet, brengen die suikers schade toe aan ­h ersendelen (de neocortex en prefrontale kwabben)

die een rol spelen bij de sjamaanse extase.

De zwaarste klap kwam tijdens de zogeheten Groene Revolutie van de jaren zestig van de vorige eeuw, met de introductie van genetisch gemodificeerde tarwerassen. Met die technologie zijn minstens een miljard mensen over de hele wereld gered, want er was hongernood en deze methode gaf een enorme impuls aan de voedselproductie.

Maar er is een maar…

Het genetisch gemodificeerde graan bevat bijna twintig keer zo veel gluten als de oudere gecultiveerde rassen. Gluten is vandaag een ingeburgerd woord; we kennen allemaal wel iemand die overgevoelig is voor brood of pasta. Gluten staat ook aan de basis van de opkomst van coeliakie. Als de micro-­organismen in de darmen niet in balans zijn of als je een lekkende darm of voedselallergie hebt, wordt het voedsel niet goed verteerd en loop je kans op auto­immuunziekten. Ongeveer 75 procent van al je afweercellen zit in de darmen.

Ondertussen hielden de heersers en ­priesters van Egypte, de leiders van de Maya’s en de Incakoningen zich aan hun eiwit- en vetrijke dieet van vis en groente.

De slaven, die de piramiden bouwden, en de soldaten leefden op brood, rijst en maïs.

Het vet dat onze prehistorische voorouders binnenkregen, leverde de noodzakelijke ­superbrandstof om de hippocampus te herstellen and in ­sjamaanse extase te geraken, terwijl de groente bescherming bood tegen ­dementie, kanker, suikerziekte en aderverkalking die in de moderne, beschaafde ­wereld veel v­ oorkomen.

De verandering van hersenbrandstof door de overgang van vetten naar granen ging gepaard met een ingrijpende psychologische verandering: de jagende mens werd een strijdende mens. Bloedige sporten werden geliefd in colossea en arena’s. Mannen verlieten hun familie om het land te bewerken en oorlogen te voeren om dat land te beschermen. De vader was weg van huis en de vrouw werd het bezit van de man en moest sterke jongens baren.

D

e sjamaanse medicijnen zor gen voor een kwaliteitsverbetering in

de informatie van het energieveld dat opdrachten geeft aan je moleculen, cellen en genen. Het veld is de software die het DNA van informatie voorziet via de hardware, namelijk de hersenen en het ­zenuw­­­­­stelsel. ›››

V Meng Gula Java Rooibos of Kotobuki Rooibos in warm water, melk, fruitsap, smoothy’s of graandrank. Kotobuki Rooibos kan je ook in gerechten strooien om je maaltijd te verrijken. Omdat rooibos nauwelijks cafeïne bevat is die kalmerend en ideaal om ‘s avonds te gebruiken. Rooibos werkt kalmerend bij geïrriteerde darmen.

Kotobuki Rooibos van Amanprana brengt rust en is cafeïnevrije supervoeding, puur of met Gula Java kokosbloesem energie Voeding als medicijn Amanprana kiest bewust voor de allerbeste rooibos met uitmuntende smaak en uitzonderlijke voedingswaarde.

‘Laat voeding je medicijn zijn en je medicijn je voeding‘. Deze uitspraak van Hippocrates draagt Amanprana hoog in het vaandel. Rooibos of Aspalathus linearis is een struikgewas met naaldachtige blaadjes. Rooibos van Amanprana is afkomstig van 200 Afrikaanse Clanwilliam boeren uit de Cederberg regio. Amanprana Rooibos wordt vakkundig geselecteerd volgens geur, lengte, kleur, smaak en gezondheidswaarde. De blaadjes worden met een granietmolen traag en ultrafijn vermalen. Kotobuki kwaliteit van Amanprana voor een lang leven.

Rooibos is zacht van smaak vol nutriënten Kotobuki Rooibos van Amanprana bevat enkele fenolen (flavonoïden) met specifieke eigenschappen zoals aspalathin, nothofagin, orientin, iso-orientin, vitexin en isovitexin. Het zijn sterke antioxidanten uniek in Rooibos.

Kotobuki Rooibos bevat weinig tannine (zachte smaak), geen cafeïne (niet stimulerend) of oxaalzuur (waardoor calcium beter wordt opgenomen). Dat geeft Kotobuki Rooibos unieke gezondheidseigenschappen.

Rooibos is kalmerend en rustgevend Rooibosdrank is hydraterend, ontstressend en minder belastend voor de nieren. Van nature zacht van smaak.

Ideale superfood om te kalmeren, te ontstressen en in te slapen. Rooibos is ook kalmerend voor de darmen en maag. Goed nieuws voor moeders, hun baby’s en iedereen die last heeft van gevoelige darmen. Kotobuki Rooibos van Amanprana helpt ook bij allerlei huidirritaties zoals eczeem en puistjes. De polyfenolen in rooibos zouden hulpzaam zijn voor diabetici en leveren Alzheimer patiënten. Rooibos zou ons ook minder kwetsbaar maken voor hart- en vaatproblemen en kanker. Regelmatig kotobuki Rooibos drinken vermindert rimpels met 9,9%.

Kotobuki Rooibos als superfood, puur of met Gula Java Gebruik Kotobuki Rooibos als superfood. Verkrijgbaar in twee versies: Kotobuki Rooibos is puur (1-3 g per portie) en Gula Java Rooibos is verrijkt met kokosbloesem energie als superfood prestatiedrank (1 eetlepel per portie).

Het niveau aan antioxidanten, uitgedrukt in ORAC, is buitengewoon hoog. Dagelijks hebben we 3000-5000 eenheden nodig.

W Ontdek de pure Kotobuki Earl Grey, Kotobuki Rooibos, Kotobuki Matcha met elk hun unieke eigenschappen. Ook verkrijgbaar in het gamma superfood prestatiedranken.

ORAC 42 620

ORAC 17 740

ORAC 35 460

ORAC 3040

SUPER ANTIOXYDANT

ZONDER CAFEÏNE

FOCUS

GOED GEVOEL

+ENERGIE

+ENERGIE

ORAC 204 300

+ENERGIE

ORAC 79 900

+ENERGIE

SUPER VOEDING

info www.noble-house.tk

ORAC 19 152

UITHOUDING

0% JUNK

+ENERGIE

ORAC 168 500

AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACHT

Info: Tel. 00 32 3 653 25 41, www.noble-house.tk Verkrijgbaar in je natuurwinkel

thuisgeleverd via www.amanvida.eu

Bekend van KRO’s TV programma

“Over de Streep” Ontdek je eigen kracht en maak het verschil!

UNIEKE 3-DAAGSE WORKSHOP door de Oprichters van Challenge Day zelf!

– Yvonne & Rich Dutra – St. John – Samen een wereld creëren waarin iedereen zich veilig, gewaardeerd en geprezen voelt.

Nieuwsgierig?!

De workshops zijn in najaar 2013 en voorjaar 2014.

Meer info: www.challengedaynederland.nl/bethechange/ of www.btcnederland.nl

Het energieveld wordt soms uitgebeeld als de aura rond de Christus en de Boeddha.

Het is de blauwdruk die het lichaam ordent, zoals een magneet een ordening aanbrengt in het ijzervijlsel op een glasplaat. Als je de blauwdruk verandert, verandert het lichaam.

Wanneer de blauwdruk herstelt, geneest het lichaam.

De sjamaan ziet in dat we uit vlees en bloed bestaan, maar ook uit het energieveld dat het lichaam omgeeft en voedt, en de groei en het herstel begeleidt. De verbondenheid van lichaam en geest, waar wij in het Westen het altijd over hebben, is nooit vergeten door de inheemse volken. Zij `­begrepen dat ­emoties, gedachten, de omgeving en de onzichtbare wereld ons energieveld beïnvloeden, en daardoor beïnvloeden wat er in ons lichaam gebeurt. Het lichaam kan worden genezen door de kwaliteit van het veld te vergroten. Dan hoeft het lichaam niet meer ziek te worden en kan het gezondheid voortbrengen.

Maar daarvoor moeten je hersenen eerst herstellen. De chemische stoffen cortisol en adrenaline – die ontstaan door de stress in ons dagelijkse leven – zijn sterke steroïden die de mentaliteit van het roofdier in ons in stand houden, van het dier dat voor zijn leven vecht, altijd strijdend, zonder enige vorm van extase. Deze steroïden tasten de hippocampus aan, waarin veel receptoren voor cortisol zitten. Eerst moet de hippocampus genezen voordat je de eigen productie van DMT door je hersenen kunt inschakelen.

Allereerst moet je je hippocampus

h­ erstellen met omega-3-rijke voedingsmiddelen en supplementen. Vroeger kregen we omega-3 uit vis binnen. Tegenwoordig is veel vis gekweekt en bevat ze nauwelijks omega-3. Je hebt drie gram per dag nodig.

Vervolgens moet je minstens een maand lang afzien van alle gluten en zuivel, zodat je afweersysteem de kans krijgt zich te herstellen. Wie in een helingsproces zit, moet alle graansoorten vermijden. Dan zullen de ontstekingsreacties in je lichaam ­afnemen en worden de genen ingeschakeld die ­verantwoordelijk zijn voor een lang en ­gezond leven.

Daarna moet je ontgiften, tot in de kern van je cellen. Het extract van broccolizaad, kurkuma en resveratrol geven het startsein voor het ontgiftingsproces en de productie van stoffen die vrije radicalen onschadelijk maken in de cel.

Dan moet je je mitochondria – de ­brandstoffabrieken en vrouwelijke levenskracht in alle neuronen en lichaamscellen – herstellen en versterken. Dan pas ben je klaar om de sjamaanse extase te ervaren en te zorgen voor een uitzonderlijke gezondheidstoestand. Dat gebeurt door energierijke medicijnen te gebruiken om het energieveld te genezen dat de voedingsbodem van alle leven is.

In het Westen kennen we veel verschillende ziekten, maar slechts twee soorten mensen – mannen en vrouwen. De sjamaan gelooft daarentegen dat er veel soorten mensen zijn en maar twee types van aandoeningen: de ziekten van God en de ziekten van

de mens. De ziekten van de mens zijn het resultaat van afgunst en jaloezie, van ‘een slechte uitstraling’ en giftige energieën, maar ook van blootstelling aan natuurlijke gifstoffen door slangenbeten of het eten van giftige bessen. Alle andere aandoeningen zijn ziekten van God. Om die te genezen moet je naar God gaan, tegenover Hem aan tafel gaan zitten en over je gezondheid praten. Dan krijg je de aspecten van je leven te zien die weer in harmonie moeten worden gebracht en de lessen die je moet leren om te genezen.

Je kunt God het best bezoeken tijdens de sjamaanse extase. We kunnen natuurlijk bidden. Maar een onderonsje met God (anderen zeggen ‘Gaia’) is iets heel anders. In het Westen spraken alleen de vroegere profeten rechtstreeks met God. Volgens de sjamaan kan iedereen dat met een beetje talent en sterke discipline, mits lichaam en geest zijn ontgift. Anders moet de sjamaan namens jou de reis naar de Geest ondernemen.

Tegenwoordig gaan we niet naar God, maar naar de dokter. Artsen mogen dan veel weten van ziekten, maar ze weten ­weinig van gezondheid. Volgens mij kan niets op tegen een persoonlijke ontmoeting met God. Dat zullen we moeten leren als we ­verantwoordelijk willen zijn voor onze eigen ­gezondheidstoestand. is medisch-­antropoloog, psycholoog en sjamaan. Hij is auteur van verschillende boeken, waaronder De ­sjamanistische weg van verlichting en Het verlichte brein.

Alberto Villoldo

Alberto Villoldo

Gezond ouder worden Onlinecursus Data: 21 & 28 ­september en 5 & 12 oktober 2013 Taal: Engels

Meer informatie: www.theoptimist.nl/

Jarenlang oefende Alberto Villoldo de sjamaanse geneeswijzen. Hij woonde in de Amazone en werd daar getraind door sjamanen. Hij deed in die tijd bijzondere inzichten over gezondheid op. Volgens hem zijn wij in staat om ons lichaam resistent te maken tegen kanker, hartkwalen en andere Westere ziekten. In deze onlinecursus laat hij u kennismaken met die oude wijsheden.

evenementen

juli/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 9

Gezondheid

Eten als een oermens Geen granen, aardappelen, peulvruchten of zuivelproducten en alleen water. Waarom is het dieet uit het Stenen Tijdperk zo populair?

Door Robert Visscher

A

ls vrijwilliger vertolkte

Rob Koetsier al geregeld iemand uit het Stenen Tijdperk. Voor bezoekers van Archeon, het themapark voor de Nederlandse geschiedenis, kookte hij zoals ze dat vele duizenden jaar geleden deden. Zo maakte hij – gekleed in een gelooide huid van een koningshert – onder meer forel, gewikkeld in zuringbladeren en daslook, gebakken op klei en gestoofd in hete as. ‘Lekker en gezond’, zegt Koetsier.

En toen gebeurde het tijdens een van die demonstraties: Koetsier kreeg het idee om ook thuis alleen nog maar te eten wat men zo’n tien-, twintigduizend jaar geleden at.

Hij at kleine zeedieren, zoals oesters en garnalen. Hij at veel vis, want destijds woonden mensen vooral in groepen samen bij rivieren en aan de zee. Hij at vlees, maar niet te veel, want vroeger moeten er vele dagen zonder vlees zijn geweest; een gnoe of rendier liet zich niet zomaar vangen. En natuurlijk at hij illustratie: Jan Van der hoeven

groenten en fruit. Het dieet sloeg aan. In een jaar tijd viel Koetsier twintig kilo af. Hij had meer energie en zat lekkerder in zijn vel.

Koetsier, een grafisch vormgever in Alkmaar, raakte zo enthousiast, dat hij de website Steentijddieet.nl opzette. Volgens hem en alle voorstanders van het oerdieet – ook wel paleolitisch dieet of paleodieet – is ­vrijwel alles wat níet op het menu van de oermens stond schadelijk voor de gezondheid.

Voorstanders van het oerdieet herhalen de boodschap van steeds meer wetenschappers: we eten tegenwoordig een ‘explosieve cocktail’ vol verkeerde ingrediënten die kunnen leiden tot kanker, hart- en vaatziekten, diabetes en overgewicht. Zij claimen dat het eten als tienduizend jaar geleden een lagere kans geeft op deze moderne ouderdomsziekten, maar ook bijvoorbeeld zorgt voor gewichtsafname, een beter gebit en minder depressies. Wie zoals de jagers-verzamelaars in het Stenen Tijdperk – een periode van zo’n 2,5 juli/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 1

.01

Oe rr ec ep te n voo

Zalige wilde zalm

Koo ktij d

en s r de m od er ne m

20 min

n tot het water in een grote stoompa Verhit 2 à 3 centimeter vis een de laat en zet min stoo in de zacht kookt. Leg de zalm teer de olie in een koekenpan. Sau kwartier garen. Verhit de de hete olie. in champignons vijf­minuten dille, paprikapoeder en de m de Nee . ken nog vijf minuten bak Voeg de tomaat toe en laat er het ep sch en gare zalm op een bord pan van het vuur. Leg de op. champignon-tomaatmengsel Uit

4

Ing red iën ten

een ga-3 uit het paleodieet is Dit gerecht boordevol ome . perfect begin van de dag Ber eid ing swi jze

per son en

à 2 wildezalmfilets van 100 150 g 1 eetlepel olijfolie extra vergine se 1 theelepel gesnipperde ver dille 1 theelepel paprikapoeder ½ theelepel vers gemalen zwarte peper jes 100 g champignons in plak in aat tom te 1 gro ­dobbelsteentjes

John Wiley & Sons, Inc. men met toestemming van van Loren Cordain, overgeno The Paleo Diet Cookbook

miljoen tot tienduizend jaar geleden – minder koolhydraten en meer verzadigde vetten eet, gaat volgens hen een gezonder leven tegemoet.

Hun beweringen zijn controversieel, zowel bij diëtisten als antropologen. Studies waarop de aanhangers van het oerdieet zich baseren, vinden zij te kortlopend om langetermijneffecten goed te beoordelen. Of ze wijzen erop dat er geen controlegroep was.

Of het aantal deelnemers was te klein. Ofwel: de wetenschappelijke claims zijn niet tot stand gekomen via de beste wetenschappelijke methode.

Maar dat staat Koetsier – en vele anderen met hem – niet in de weg. Het oerdieet is al jaren populair. Wat staat er op het dieet van iemand die het menu in het Stenen Tijdperk wil volgen? Veel onbespoten groenten en fruit, veel vis en noten, maar ook vlees (van dieren die gras hebben gegeten), eieren, kruiden, insecten en paddenstoelen. Dus geen granen, aardappelen, peulvruchten of zuivelproducten en ook geen suiker of zout als het geraffineerd is. Dorst? Neem dan water.

Alles wat alcohol bevat of gefermenteerd is, staat op de zwarte lijst. Zoals Koetsier zegt: ‘Als je het steentijddieet volgt, kan je 80 procent van de supermarktschappen overslaan.’

De belangrijkste reden om terug te keren naar het menu van duizenden jaren geleden is dat we er genetisch op zouden zijn afgesteld. Terwijl de wijzigingen in ons dieet erg snel en bijna abrupt zijn gegaan, verandert ons erfelijk materiaal maar heel traag.

‘Slechts een halve procent per miljoen jaar’, meent Frits Muskiet, hoogleraar pathofysiologie en klinisch-chemische analyse van het 3 2 t h eo pt im i st.NL juli/augustus 2013

Universitair Medisch Centrum Groningen.

‘Daarom moeten we terugkeren naar wat we aten in de steentijd.’

Studies tonen aan dat mensen die in primitieve samenlevingen ouder dan zestig jaar worden, nauwelijks een spoor tonen van symptomen die heel gewoon zijn geworden in de moderne wereld, zoals hart- en vaatziekten, kanker en obesitas. Wanneer deze samenlevingen overschakelen op een Westers dieet, komen ook de ‘ziekten van beschaving’. Toen Papoea-Nieuw-Guinea steeds moderner werd, nam ook het aantal hartziekten toe – maar die waren afwezig bij de mensen op het eiland Kitava, waar de traditionele levenswijze in tact was gebleven.

Voor aanhangers van het oerdieet is het duidelijk. Evolutionair zijn wij helemaal niet klaar voor de verlokkingen van de supermarkt: van pasta en pindakaas tot patat en pannenkoeken. ‘Eigenlijk is het hedendaagse menu in de Westerse wereld een voedselnachtmerrie’, beweert Loren Cordain, professor van de Colorado Universiteit. De auteur van The paleo diet vergelijkt het met een auto: stop diesel in een auto die op benzine loopt, en je vernielt de motor.

U

iteraard waren er geen wel vaartsziekten in het Stenen Tijdperk,

redeneren critici; er wás toen helemaal geen welvaart. Mensen stierven jong, dus kúnnen er ook geen ouderdomskwaaltjes zijn geweest. Bovendien: er zijn studies van mummies uit diverse primitieve samenlevingen met een leefstijl van de jager-verzamelaar, die aantonen dat kanker, hartziekten en aderverkalking wel degelijk voorkwamen.

Dat is ten dele waar. Maar op hun beurt beschikken antropologen over ­demografische data van zeer oude culturen van voor de introductie van landbouw, waarin ouderen wel degelijk voorkwamen. Iemand van tachtig jaar was vrij uitzonderlijk, maar ze ­waren er wel – en dat was toch een ­bijzondere ­prestatie, omdat er destijds geen riolering, schoon water of moderne geneeskunde was.

De oorzaak van hun sterven, voor zover bekend, liep uiteen van verwondingen tot de mazelen en tuberculose.

Een analyse van 229 gemeenschappen van jagers-verzamelaars laat zien dat ze vele duizenden jaren geleden meer eiwit en vet aten en veel minder koolhydraten dan nu.

Die trend begon met de opkomst van de

landbouw, zo’n tienduizend jaar geleden.

Het menu veranderde: meer granen met veel koolhydraten. Die overgang was kennelijk geen onmiddellijk succes; Muskiet wijst erop dat na de overgang naar een agrarische samenleving de lichaamslengte terugliep, de kindersterfte toenam en er meer infectieziekten ontstonden.

Neem witbrood, aardappelen, frisdrank en koekjes. Daarin zitten veel koolhydraten met een zogeheten hoge glycemische-indexwaarde. Dat betekent dat de koolhydraten razendsnel in het bloed worden opgenomen, waardoor het insulinegehalte toeneemt.

Daarom worden ze ook wel ‘snelle suikers’ genoemd. ‘Door de snelheid eindig je met honger, terwijl je net veel calorieën naar binnen hebt gewerkt’, legt Muskiet uit. De lever zet de suikers om in verzadigd vet, dat vervolgens in het bloed terechtkomt. Wat een verschil met de suikers uit fruit en groente, die slechts langzaam in het bloed worden opgenomen, waardoor de suikerspiegel niet zo explosief toeneemt.

Als we samen met koolhydraten ook nog verzadigd vet eten, gaan we deze verzadigde vetzuren in ons lichaam opsparen. Ons afweermechanisme ziet verzadigde vetten als bacteriën. ‘Het lichaam reageert daarop alsof er een lichte vorm van infectie optreedt’, zegt Remko Kuipers, die ­promoveerde op het oerdieet aan de ­Rijksuniversiteit ­Groningen.

Niet alleen de insulinespiegel gaat omhoog, maar ook het slechte cholesterol, die verstoppingen in de bloedvaten veroorzaken. Het ‘goede cholesterol’, dat het teveel aan deze vetachtige stof afvoert, gaat juist omlaag.

Daardoor lijkt het alsof verzadigde vetten ongunstig zijn, maar in feite zijn snelle koolhydraten de veroorzaker, meent Kuipers.

Kuipers en Muskiet beschreven hun analyse in Netherlands Journal of Medicine, het vakblad van internisten. Zij baseerden hun ideeën grotendeel op een eerder verschenen artikel in The Lancet. Daarmee zetten ze zich af tegen vakgenoten die, zoals het Voedingscentrum, benadrukken dat verzadigde vetten ziekten veroorzaken. ‘Dat klinkt logisch,’ zegt Kuipers, ‘maar het is nooit wetenschappelijk aangetoond.’ Hij twijfelt niet aan de relatie tussen onze hedendaagse voeding en hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes.

Volgers van het oerdieet geven aan zich veel beter te voelen. Toch benadrukken ze ook dat het lastig is om je eraan te houden.

Dat merkt bijvoorbeeld Thérèse de Vries, projectmanager bij een taleninstituut. ‘Ik wilde bewuster met voedsel omgaan en gezonder eten’, verklaart ze haar keuze van ruim een jaar geleden. ‘Ik ben gek op groente en fruit, dus ik vind het allemaal heerlijk.’

Maar ze noemt het ‘ongelooflijk lastig’ om pasta of een boterham met kaas helemaal af te zweren. ‘Het is heel moeilijk die dingen niet te eten,’ zegt ze, ‘omdat ze overal om je heen verkrijgbaar zijn.’

Onder meer om die reden scoort het oerdieet vrij slecht bij een vergelijkend onderzoek van diverse diëten. Daarom bepleit Cordain enige flexibiliteit. Volgens hem mag je drie maaltijden per week zondigen. ‘Anders is het vrijwel onmogelijk je eraan te houden’, vindt hij. ‘Drink dus af en toe gerust een glas bier of wijn of eet een bord pasta.’

Die flexibiliteit – of noem het: ontsnappingsclausule – getuigt van een luxe waarvan ze in het Stenen Tijdperk slechts konden dromen. Het is waarom Muskiet overtuigd is van het succes van oervoeding. ‘Het idee is heel simpel: we gaan terug naar de gezonde basisvoeding van de mens, vertaald naar de 21e eeuw.’

Evolutionair zijn wij helemaal niet klaar voor de verlokkingen van de supermarkt.

is te verzot op appelsap om zich te houden aan het oerdieet.

Robert Visscher

.02 Sappige miniwraps

Oe rr ec ep te n voo ber eid ing stij d

Deze oerwrap is eenvoudig te bereiden en makkelijk voor onderweg of bij een maaltijd .

Ber eid ing swi jze

Leg de plakken rosbief op een vlakke ondergrond. Bes meer het vlees met de avocado puree. Leg de spinazie en de ­appelschijfjes er in laag jes op. Rol de plakken voorzich tig op tot vier wraps.

r de m od er ne m en s

20 min

per son en

2

Ing red iën ten

4 plakken gebraden rosbief 1 kleine avocado, gepeld en gepureerd 1 schaaltje gewassen en gro f gehakte spinazie 1 kleine appel, gewassen en in 8 partjes gesneden

Uit The Paleo Diet Cookbook van Loren Cord ain, overgenomen met toest emming van John Wiley & Sons, Inc.

juli/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 3

BEPAAL JE EIGEN TOEKOMST! D OW N

LOAD

GRATI PROEF

S

L ES

BASISOPLEIDINGEN t Persoonlijke Psychologie t Medische Basiskennis MASSAGETHERAPIE t Therapeut Integrale Lichaamsmassage t Voetreflexzonetherapeut TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE t Communicatiespecialist t Intuïtieve Ontwikkeling/ Energetisch Therapeut t Kindercoach t Levenscoach t Mental Coach t Relatiecoach t Stresscounselor t Trainer Mindfulness for life

PROEF DIT ‘NS

GEZONDHEIDSCOACHING t Gewichtsconsulent t Natuurvoedingsadviseur t Trainer Hormoonfactor t Vernieuwend Coachen t Vitaliteitscoach IN BEDRIJF t Vitaliteitsadviseur

KOM NAAR DE OPEN DAGEN OP

U WAANT ZICH IN HET LAND VAN HERKOMST

De koffie is afkomstig uit één bepaalde streek en heeft daarmee een eigen karakter en een uitgesproken smaak. Deze exclusieve origine koffie uit Mexico, Indonesië, Peru en Ethiopië is zowel biologisch als fairtrade.

24 AUGUSTUS EN 1 SEPTEMBER.

sonneveltopleidingen.nl

www.simonlevelt.nl

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder meer Alchemie van de liefde en Spiritueel door de overgang. www.lisettethooft.nl

Weer bij elkaar

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

‘De scheidende Schepper’: het klinkt als een

Suske en Wiske-titel. Maar het ontstaan van het heelal is waarlijk een schei-kundig proces geweest. Althans, dat vertellen ons de meeste ontstaansmythen, van de Bijbel tot aan het wetenschappelijke oerknalverhaal.

Genesis biedt een prachtige uiteenzetting, die op symbolische wijze veel verklaart over de problemen waar wij vandaag mee worstelen. Op de tweede dag, daags nadat de Schepper licht van duisternis heeft gescheiden, maakt hij een scheiding tussen hemel en aarde. Joodse commentatoren merken op dat deze dag niet eindigt met de zin: ‘En God zag dat het goed was’, zoals alle andere dagen – en dat is vol betekenis. Want hoewel de hemel wel van de aarde gescheiden móest worden, was die scheiding zó pijnlijk dat we toch niet kunnen zeggen ‘dat het goed was’. Dit is de splitsing tussen geest en materie. Of op het persoonlijke vlak: tussen ons ‘hoofd’ en de rest van ons lijf. Een soort kosmische vechtscheiding, waar de kinderen nog altijd onder lijden.

Na de scheiding van water en aarde en van dag en nacht, komen op de vijfde dag de eerste afzonderlijke wezens tot stand: de schepsels. Je zou ze ook ‘scheidsels’ kunnen noemen, afsnijdsels van het geheel. En op dag zes, vóór de sabbat, ontstaan de mensen. Die zijn eerst nog ongedeeld: ‘mannelijk-vrouwelijk schiep Hij hen’. Prototypen zonder geslachtskenmerken, net zoals prille embryo’s nog geslachtsneutraal zijn. Even verderop in Genesis splitst God de mens en maakt hij van de ene helft een vrouw, van de andere helft een man. (Die beroemde rib van Adam is eigenlijk niet goed

De scheiding van hemel en aarde was een soort kosmische vechtscheiding, waar de kinderen nog altijd onder lijden.

vertaald; er staat letterlijk dat God ‘een zijde’ nam.)

Dan komen er nog meer bloedige scheidingen: tussen goed en kwaad, als de mensen eten van de vrucht van de boom van de kennis van goed en kwaad. Tussen God en de mensen, wanneer de mensen worden verdreven uit het paradijs, waar ze nog gewoon met God konden praten als met hun buurman. Tussen broeders, als Kaïn zijn broer Abel vermoordt. Tussen alle volkeren, bij de Babylonische spraakverwarring.

De hele geschiedenis is eigenlijk één groot proces van scheiden en opsplitsen geweest. Waarom kon God de boel niet bij elkaar houden? Waarom konden we niet gewoon in de hemel blijven zweven, één ondeelbaar geheel vormend met het goddelijke, in een oceanisch bewustzijn, zoals baby’s in de baarmoeder? Omdat we geboren wilden worden, natuurlijk! Omdat we wakker wilden worden, bewust van onszelf. Omdat we het grote verhaal van het leven op aarde wilden aangaan.

Het voorlopige resultaat is dat we allemaal individuen zijn geworden. Het woord individu betekent ‘ondeelbaar’, dus een individu is iemand die je niet verder kunt opdelen. De Romeinse redenaar Cicero schijnt het woord verzonnen te hebben, naar analogie van het Griekse woord átomos dat ook ondeelbaar betekent.

Maar net zoals het atoom toch weer bleek te kunnen worden opgedeeld in nog kleinere deeltjes – elektronen, neutrino’s, quarks – bestaan wij individuen ook niet echt uit één stuk. Immers, we hebben een bewust en een onbewust deel. En volgens velen hebben we tal van subpersoonlijkheden, die elkaar vaak in de haren zitten.

Vroeg of laat begin je in jezelf de delen weer te verbinden. Dat doe je door jezelf te accepteren zoals je bent, inclusief je schaduw, je duistere kant. Waarschijnlijk kunnen we zo wel de hele weg teruggaan, dus ook het mannelijke en het vrouwelijke in onszelf huwen. En hoofd en hart met elkaar verbinden. En broedertwisten bijleggen. En volkeren verzoenen. En, wie weet, komen hemel en aarde dan ook weer bij elkaar. Ooit?

JULI/augustus 2013 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

Zingeving

in uitzending overleed op r rode baret) fe et ni (m jen do w re vrou Edwardo lo rmbom. Zijn delijk een door een be ikkelde uitein afghanistan maar ontw , ren kwam ng de la kin de ar r tot ha loredo rouw in ze dichte ar wa g in levenshoud wilde halen. haar leven en meer uit

Het beste wat ons kan overkomen Een trauma kรกn ons beschadigen. Want bij sommige mensen komt er geen posttraumatische stressstoornis uit voort, maar persoonlijke groei. Wat kunnen zij ons leren? Door Andrew Tolve

3 6 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

O

p de dag voor zijn vijfendert igste verjaardag raakte Edwardo

Loredo, stafsergeant in het Amerikaanse leger, tijdens een routinepatrouille in het zuiden van Afghanistan gewond door een bermbom. Zijn vrouw, sergeant eerste klasse Jennifer Loredo, was op dat moment gelegerd in het noorden van Afghanistan. Haar commandant nam haar apart en vertelde haar dat haar man een been had verloren bij een ongeval. Hij gaf haar opdracht haar tas in te pakken. Het leger vloog haar naar het ziekenhuis om erbij te zijn zodra hij bijkwam uit de operatie.

‘We kennen allemaal de beelden van gewonde strijders die met een prothese de tien mijl lopen’, blikt ze terug die dag in juni 2010. ‘Zo zal ons leven er binnenkort ook uit gaan zien, dacht ik. ­J eetje, ik moet hem nu wel heel goed

gaan steunen, zei ik nog tegen mezelf tijdens de vlucht.’

Toen ze aankwam en het ziekenhuis ­binnenrende, voelde ze voor de tweede keer binnen vierentwintig uur de grond onder haar voeten wegzakken. ‘Ik kreeg te horen dat mijn man niet meer leefde,’ begint Loredo aarzelend, ‘en dat is niet iets waar je je ooit op kunt voorbereiden. Ik was verslagen, in een shock, boos. Alles wat je maar zou kunnen bedenken ging door me heen.’

De volgende dag liep ze tijdens een plechtigheid op het vliegveld achter Edwardo’s kist, met de nationale vlag overheen gedrapeerd, naar een vliegtuig met bestemming Verenigde Staten; de hele vlucht lang zat ze op amper een meter van zijn stoffelijk overschot. ‘Dat achtervolgt me nu nog’, zegt ze.

‘Het was een afschuwelijke ervaring.’

Een soldaat die terugkomt na zo’n

t­raumatische ervaring als die van Loredo, zou gemakkelijk in de afgrond van een posttraumatische stressstoornis (PTSS) kunnen vallen: de geestelijke toestand waarin getraumatiseerde mensen gruwelijke ervaringen zo intens herbeleven, dat het ze totaal lamlegt.

Mensen met PTSS kunnen slaapproblemen krijgen, terugkerende nachtmerries of hallucinaties. Ze kunnen mensen of situaties die ze aan hun trauma’s herinneren proberen te ontlopen. Ze kunnen overmatig emotioneel worden, terwijl ze hun ervaring delen met anderen ervaren als een worsteling.

Die symptomen zijn hetzelfde – of het trauma nu het verlies van een levenslange partner betreft of een ernstige ziekte, verkrachting, beroving, echtscheiding, ontslag, oorlogsgruwelen, verlies van een kind, of een andere onverwachte en heftige gebeurtenis die extreme stress teweeg kan brengen. ››› Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 7

Loredo. ‘We waren zo gelukkig, zo smoorverliefd op elkaar. We durfden de hele wereld aan en hadden zo veel plannen. Dat gevoel houd ik erin en daar put ik elke dag uit.’

M

ythen zo oud als de

het vertrekpunt zijn om iets goeds te ervaren.’

‘De stress van trauma’s kan een marteling zijn’, bevestigt Tzipi Weiss, universitair hoofddocent maatschappelijk werk aan Long Island University in New York.

‘Maar die marteling daagt je uit je levensverhaal opnieuw te vertellen, opnieuw te bezien wie je bent, wat belangrijk is, om wie je geeft en wat je met de rest van je leven wilt doen. Daardoor ga je groeien.’

Loredo kon het overlijden van haar man moeilijk accepteren. Ze dacht vaak aan die terugreis, waarop ze naast ie d n, a m id dorf te zijn ’, zegt dav zijn kist zat. Ze had verdriet zijn ziek rkomen a n ve r o a is a e, m ooit at leefd e wat me ca st vo be en dacht vaak over hoe haar d a et is h ekte. ven als ‘kanker ons ontd opend le marath n een sl en ee leven zou zijn als hij er nog s rh es o vo n, fitn or lope passie vo Volgens de was geweest. Maar dat complexe web van Posttraumatic Stress ­Disorder emoties bracht haar tegelijk dichter bij haar Alliance maakt naar schatting 70 procent drie kinderen. Ook ontwikkelde ze een levan alle volwassenen minstens één keer in venshouding waarbij ze meer uit ieder mozijn leven een traumatische gebeurtenis mee. ment wilde halen dat erin zat, wilde genieten Een op de vier van hen krijgt te maken met wanneer het maar kon.

Het zette haar in haar werk op een speciPTSS. Opvallend genoeg doet een overvloed aan nieuwe aanwijzingen vermoeden fiek spoor. Ze begon te luisteren naar andere dat een heftige gebeurtenis een mens niet per nabestaanden die weinig steun hadden gese voor lange tijd uitschakelt of – in het gun- kregen om het verdriet over het verlies van stigste geval – louter op overlevingsniveau hun dierbare in een oorlog te verwerken. Op laat functioneren. Het is zelfs zo dat mensen basis van hun behoeften zette ze een steundie een trauma doormaken daarna vaak po- programma op voor gezinnen van gesneusitíeve veranderingen in hun leven ervaren: velde soldaten. Een paar maanden later werd van een verbeterd zelfbeeld tot hechtere rela- ze bevorderd en lanceerde ze een breder proties met anderen, een verrijking van hun vi- gramma om soldaten beter voor te bereiden sie op het leven en de drang om zinvol werk op trauma’s in oorlogsgebieden. Inmiddels is te doen. Psychologen noemen die positieve Loredo bevorderd tot adjudant-onderofficier, verandering Posttraumatische Groei (PTG). is ze verhuisd naar Washington D.C. en is ‘Wij zien trauma’s niet als iets góeds op mede dankzij haar het ‘veerkrachtprogramzich’, zegt Richard Tedeschi, psycholoog aan ma’ een verplichte training geworden voor de universiteit van North Carolina in Char- elke soldaat in het Amerikaanse leger.

‘Het doet pijn als ik bedenk hoe vroeg lotte en pionier op het terrein van PTG. ‘Dat zijn ze niet. Maar ze kunnen voor ­mensen onze relatie eindigde door Eddies dood’, zegt 3 8 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

mens zelf vertellen over helden die tragedies te boven komen. Spirituele teksten als de Bijbel en de Koran leren ons tegenslagen te overwinnen en zingeving te ontdekken na verlies. Het is het beste wat me ooit is overkomen! Dat hoor je wel van mensen die negatieve ervaringen te verwerken kregen en er beter uitkwamen. Toch hebben psychologen nooit echt onderzoeksaandacht gehad voor positieve geestelijke groei voortkomend uit schokkende gebeurtenissen.

‘Psychologen en andere deskundigen in de geestelijke gezondheid concentreren zich op mensen met wie het níet goed gaat’, legt Tedeschi uit. ‘We steken onze energie dus in het kijken naar stoornissen en problemen en afwijkingen.’ Maar midden jaren ’80 van de vorige eeuw gingen Tedeschi en Lawrence Calhoun, zijn collega aan de universiteit van Charlotte, de literatuur erop napluizen. Zonder resultaat. Tedeschi: ‘Sommigen staan ronduit sceptisch tegenover het hele idee dat mensen iets goeds kunnen halen uit die traumatische ervaringen.’

Het tweetal zette kwalitatieve studies op om te zien wat ze daaruit konden afleiden. Voor het eerste onderzoek brachten ze mensen bij elkaar die zware tegenslagen te boven waren gekomen, zoals verlamming, blindheid of het verlies van een levenslange partner. Uit hun onderzoek bleek dat zij vaak een indrukwekkende transformatie hadden ondergaan én dat die transformatie steevast binnen dezelfde vijf categorieën viel: betere relaties met anderen, toegenomen persoonlijke kracht, verhoogde spirituele voldoening, een hernieuwde waardering voor het leven en het verlangen om nieuwe interesses en beroepsactiviteiten te ontplooien. ‘Er kwam steeds meer lijn in de verhalen die we kregen over hoe ze hun situatie hanteerden en wat ze al doende hadden geleerd’, zegt Tedeschi.

Uit die verhalen ontwikkelden ze samen het concept posttraumatische groei.

Om het verschijnsel te meten, ontwikkelden Tedeschi en Calhoun een vragenlijst, waarmee onderzoekers de positieve effecten die patiënten uit een negatieve ­ervaring

h­ ebben gehaald af kunnen bakenen. Een internationaal gezelschap psychologen staafde hun baanbrekende werk, voegde er bijdragen aan toe en in 2010 verscheen met Weiss als medeauteur het boek Post-traumatic growth and culturally competent practice.

Dit beschrijft PTG-ervaringen van krijgsgevangenen aan beide kanten van het IsraëlischPalestijnse conflict, Chinese overlevenden van kanker, Nederlanders die natuurrampen hebben doorstaan, Duitse overlevenden van het bombardement van Dresden in 1945, en Spanjaarden die de treinaanslagen in Madrid in 2004 hebben overleefd. ‘PTG is universeel’, concludeert Weiss.

Schattingen naar het exacte percentage traumaoverlevenden dat PTG ervaart, lopen uiteen. Volgens sommige studies is dat 50 tot 60 procent, volgens andere ligt het dichter bij de 75 procent. De vraag is inmiddels niet zozeer óf het verschijnsel bestaat, maar eerder waarom sommige mensen – zoals Loredo – in positieve zin groeien, terwijl anderen niets ervaren of in het gat van een PTSS vallen.

De onderzoekers opperen meerdere belangrijke factoren. Allereerst een groep persoonlijke eigenschappen als optimisme, openheid voor nieuwe ervaringen en het vermogen problemen aan te kunnen. Uit Tedeschi’s onderzoek blijkt dat mensen zónder deze eigenschappen zo overweldigd kunnen worden door een heftige gebeurtenis, dat ze er onmogelijk overheen kunnen komen. Wie deze eigenschappen echter in overvloed bezit en door psychologen ‘veerkrachtig’ wordt genoemd, kan een traumatische gebeurtenis daarentegen van zich af schudden zonder daarbij te groeien.

‘Mensen met veerkracht hebben vaak geen ruimte om te groeien’, legt Tedeschi uit. ‘Die zitten normaliter al aan het plafond en hebben hun inzicht in hoe ze moeten leven al maximaal uitgebuit.’ Juist mensen die gemiddeld scoren wat betreft optimisme, openheid voor nieuwe ervaringen en het vermogen problemen te hanteren, zijn dus ‘ideale kandidaten’ voor PTG, stelt hij.

Een tweede factor is de steun van familie, professionele begeleiding en voorbeeldgevers die de groei kunnen aanmoedigen.

Weiss voerde een studie uit met overlevenden van borstkanker, waarbij dít de allerbeste voorspeller van groei bleek te zijn: contact met iemand die hetzelfde trauma heeft doorgemaakt en die steun en begeleiding kan bieden voor de patiënt die nog in behandeling

was. ‘Wanneer je zingeving in een trauma probeert te ontdekken,’ zegt Weiss, ‘is het zó belangrijk dat je een voorbeeldgever voor die ontwikkeling vindt!’

Neem nu David Dorfman, een voormalige advocaat die in de zomer van 2006 een knobbeltje in zijn hals vond terwijl hij zich stond te scheren. Binnen een week werd bij de toen 39-jarige New Yorker lymfklierkanker geconstateerd. Binnen een paar maanden was hij aan de chemotherapie. Hij was getraumatiseerd door het wegteren van zijn lichaam, had de grootste moeite met kauwen en slikken en moest soms in bed blijven, waar hij afgezonderd lag van zijn gezin. ‘Net rond de kerst zat ik in de kankerkliniek naast een nieuwe kandidaat in chemokleding en zij zag er beter uit dan alle andere patiënten’, herinnert Dorfman zich. ‘Levendiger en energieker. Ik vroeg wat haar geheim was.’

‘Je zou eens met mijn triatlonteam moeten meedoen’, zei ze. Dat vond Dorfman bespottelijk: lopen kostte al zo veel moeite, laat staan dat hij zich aan een triatlon zou wagen.

Trouwens, in zijn gezonde dagen was hij daar ook al nooit het type voor geweest.

‘Misschien loop ik wel een marathon, als dit allemaal voorbij is’, zei hij voor de grap.

‘Niet wachten’, zei ze. ‘Doe het nu.’

‘Ik weet nog hoe serieus ze zei dat ik het meteen moest gaan doen’, zegt Dorfman. Dat maakte indruk. Die zaterdag ging hij naar de training in een stadspark van Manhattan. Hij kwam niet verder dan wandeltempo of een sukkeldrafje, maar hij hield vol. ‘Aan het eind voelde ik me doodop, maar ik voelde me ook warm en een tikje beter’, vertelt hij.

Dorfman kwam een week later terug.

En de week daarna ook. In april 2007 deed hij zijn eerste triatlon, nog geen jaar na de diagnose. In die maand wezen zijn tests uit dat het tijdelijk verminderde. Maar in plaats van zijn oude leven als advocaat weer op te pakken, besloot hij gezondheid en fitness een hoofdrol in zijn leven te geven. Later dat jaar liep hij de marathon van Chicago.

In 2011 verhuisde Dorfman naar Princeton, New Yersey, waar hij nu directeur is van het kanker-fitness- en revalidatieprogramma van Can Do Fitness en gediplomeerd specialist op het gebied van kanker en beweging.

En inderdaad: ‘Kanker is het beste wat me ooit is overkomen’, zegt hij. ‘Mijn vrouw zal u net zo goed vertellen dat mijn kanker het beste is dat háár is overkomen. Vóór de kanker was ik het prototype van de New Yorkse

‘Vóór de kanker moest ik zonodig nachtbraken en drinken en me misdragen. Nu zie ik hoe mijn vrouw voor me zorgde toen ik ziek was.’

David Dorfman

Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 9

advocaat en moest ik zo nodig nachtbraken en drinken en me misdragen en me voornamelijk bezighouden met mijn eigen egoïstische geluk. Nu zie ik in hoe ze voor me zorgde toen ik ziek was. Ik voel een enorme waardering voor haar inzet en zie hoe veel sterker we zijn nu we optrekken als team.’

D

ankzij recente door braken in de neuroweten-

Annemarie cicarrella heeft kanker. Dat kon ze eerst heel moeilijk accepteren, maar nu schrijft ze over haar ervaringen en dat geeft haar veel voldoening.

4 0 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

schappen weten we hoe het menselijk brein eruitziet onder zware stress. Bij hersenscans van patiënten met PTSS zien we een opgezette pijnappelklier, die verantwoordelijk is voor het beheersen van emoties en versterken van herinneringen. De pijnappelklier is opgezet vanwege een te sterke ophoping van cortisol en noradrenaline. Ons lichaam scheidt die hormonen af wanneer het wordt geconfronteerd met een heftige situatie als een explosie of een noodkreet. Door die hormonen ‘worden we hyperalert en fysiek sterker’, zegt klinisch psycholoog Jeffrey Janata, hoofd van het gedragsgeneeskundeprogramma aan Case Western Reserve University in Cleveland, Ohio. ‘We raken cognitief en mentaal ongelooflijk geconcentreerd.’

Die concentratie is gunstig op de korte termijn, want ze maakt het mogelijk op de toppen van ons kunnen te presteren bij gevaar of dreiging. Maar als die hormonen lang blijven rondhangen, ruim nadat de stressfactor is weggenomen, werken ze schadelijk uit op ons lichaam. Chronische stress kan leiden tot hoofdpijn, het prikkelbare-darmsyndroom en gewrichts- en spierpijn. Naarmate de

pijnappelklier opzwelt onder extreme chronische stress, haalt hij de controle weg bij de prefrontale cortex, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor dagelijkse beslissingen.

‘In sommige hersengebieden krijg je terugtrekking van synaptische contacten, dus onder zeer chronische condities worden de cellen minder actief’, verklaart Benno ­R oozendaal, hoogleraar neurobiologie en ­anatomie aan de universiteit van Groningen. Hoge cortisolniveaus kunnen ook het geheugen schaden, voegt hij toe, ‘dus als je chronisch gestrest bent, kan ook het ­oproepen van informatie problemen opleveren en kan je werkgeheugen ook worden belemmerd, wat kan leiden tot een gebrekkig o­ ordeelsvermogen.’

De hoop is dat de inzichten die over PTG zijn opgebouwd, behulpzaam kunnen zijn voor traumapatiënten bij wie de hersenen te lijden hebben op de manier die Roozendaal beschrijft. Bemoedigend daarbij is dat recent onderzoek doet vermoeden dat traumaoverlevenden de overgang kunnen maken van PTSS naar PTG. Een studie met Israëlische ex-krijgsgevangenen liet zien dat diegenen met PTSS uiteindelijk een hoger niveau van persoonlijke groei bereikten dan degenen zonder enige PTSS. Met andere woorden: hoe meer we worstelen met onze trauma’s, hoe meer we uiteindelijk als gevolg daarvan kunnen groeien.

‘Om te groeien moet je stress ervaren en het proces doormaken dat erbij hoort: vragen stellen en verwerken’, zegt Sharon Dekel van de universiteit van Tel Aviv, die mede-auteur is van de krijgsgevangenenstudie. ‘Cognitieve herevaluatie van een intense ervaring, dat is wat leidt tot PTG.’ Een waterdichte methode die van PTSS naar PTG leidt, bestaat niet, maar onderzoekers noemen klinische ondersteuning als een belangrijke eerste stap. Getrainde klinisch psychologen kunnen de patiënten op constructieve wijze helpen hun weg door de pijn en verwerking te vinden. ‘Ik beschouw het als positief wanneer mensen dingen zeggen als ik vraag me af wat het allemaal voor zin heeft en ik kan gewoon niet geloven dat dit mij is overkomen’, zegt Tedeschi. ‘Uiteindelijk gaan ze, al worstelend met deze problemen, diepgravende levensvragen stellen.’

Klinisch psychologen die thuis zijn in

PTG kunnen ook de balans bewaren tussen de behoefte aan farmaceutische ondersteuning en de noodzaak tot verwerking, die niet kan plaatsvinden als de patiënt zo veel medicatie krijgt dat hij verdoofd raakt. ‘De prikkel tot groei roept die strijd op, en als je de strijd afzwakt, kun je mensen de kans om te groeien ontnemen’, zegt Weiss. ‘Aan de andere kant kunnen ze steun in de vorm van medicatie nodig hebben om het pijnlijke proces van leven en bezinnen vol te houden, dus die balans luistert heel nauw.’

Nog een stap is aansluiting zoeken bij een steungroep. Een sportteam kan heilzaam zijn, vooral als het bestaat uit medeoverlevenden van een trauma, zoals het kanker-­triatlonteam waar Dorfman lid van werd. Meer mentaal gerichte activiteiten als meditatie, yoga, groepsgesprekken en ­therapeutisch schrijven werken ook. Dat kan AnneMarie Ciccarella uit Long Island, nabij

New York, bevestigen. In 2006 werd er een invasief lobulair carcinoom bij haar gevonden, een niet zo vaak voorkomende vorm van borstkanker. Na jaren chemotherapie werd in 2010 haar baarmoeder verwijderd.

‘Dat maakte me emotioneel helemaal kapot’, zegt ze. ‘Op dat moment keek ik naar mezelf en dacht: Oh mijn god, er is vrijwel niets meer dat mij lichamelijk van een man onderscheidt; ik ben de uiterlijk belangrijkste vrouwelijke kenmerken kwijt!’

Aangemoedigd door een vriendin gaf Ciccarella zich op voor het Visible Inkprogramma voor expressief schrijven in het Memorial Sloan-Kettering Cancer Center in New York City, dat patiënten helpt hun verhaal te vertellen, zodat zuivering en nieuwe geestkracht kunnen optreden. ‘Bij een ernstige ziekte of trauma wordt je verhaal je afgenomen en word je gedwongen veel van je controle over je leven prijs te geven’, zegt

Judith Kelman, oprichter van Visible Ink. ‘De kracht van ons programma zit hem hierin dat we de mensen de gelegenheid geven hun eigen verhaal weer in bezit te nemen.’

Ciccarella besloot te gaan schrijven over chemobrain, een bijwerking van chemotherapie die van invloed is op het vermogen van patiënten om zich te concentreren, te motiveren en woorden en taken te herinneren.

Binnen een paar weken nadat ze haar Chemobrain Blog had gelanceerd, had ze met haar openhartige commentaar lezers gevonden uit alle windstreken. Inmiddels worden er documentaires over haar gemaakt, houdt ze elke week ‘borstkankermaandag’-chats op Twitter, heeft ze door de hele kankergemeenschap heen hechte vriendschappen en treedt ze op als opiniemaker en belangenbehartiger rondom chemobrain.

‘De diagnose is echt klote’, zegt ze. ‘Maar uiteindelijk was het wel hoe ik ben gekomen

Eerste hulp bij stress Een onmisbare handleiding.

Een onmisbare handleiding om er iets positiefs van te maken.

1. Vind een geschikte uitdaging

2. Maak tijd voor positieve stress

We zijn geneigd stress als iets slechts te zien, maar in feite zou een leven zonder stress helemaal geen leven zijn. Dat ideale strand in een tropisch paradijs zou al gauw een regelrechte kwelling worden als we er dag in dag uit moesten liggen zonder uitdagingen om aan te gaan en mensen om mee om te gaan. In de juiste dosering geeft stress ons bevrediging, het gevoel dat we iets bereikt hebben, wat het dan weer leuk maakt om het te vieren door te ontsnappen naar zo’n paradijs.

‘Is het stressniveau te laag, dan presteren we niet goed en is het te hoog, dan presteren we ook niet goed’, zegt Jeffrey Janata, hoofd van het programma gedragsgeneeskunde aan Case Western Reserve University in Cleveland, Ohio. ‘De kunst is te mikken op het middengebied waar we mee uit de voeten kunnen.’ Terechtkomen in dat middengebied is vaak een kwestie van zelfbeheersing. We moeten onszelf genoeg activeren om uitgedaagd te worden, maar niet zo dat we eronder bezwijken. Als er een belangrijke deadline aankomt, kunnen we die wegwuiven om voor het nieuwste seizoen van Boer zoekt vrouw te gaan zitten, maar zo krijgen we niet de beste resultaten. Aan de andere kant is het ook niet ideaal onszelf ervan te overtuigen dat onze hele carrière ermee staat of valt.

‘Vanuit psychologisch standpunt moeten we onszelf motiveren, maar niet doodsbang zijn’, zegt Janata.

Langeafstandslopers kennen midden in een loop het gevoel dat ze zich zo in harmonie voelen met het ritme van hun passen, de cadans van hun ademhaling, het slaan van hun zolen tegen het asfalt, dat de pijn in hun benen onbelangrijk wordt. Dat verschijnsel noemen hardlopers onder elkaar een runners high. Psychologen spreken ook wel van eustress, een combinatie van de woorden ‘euforie’ en ‘stress’.

‘Het gevoel dat je in topvorm bent, dat je in een flow zit, dat is wat eustress betekent’, zegt Debra Nelson, expert in leiderschapstraining en verbonden aan Oakland State University in Californië. ‘Je gaat er zo in op en wordt er zo totaal door in beslag genomen, dat de tijd wegvalt.’

Situaties die deze positieve stress opleveren, zijn er in allerlei vormen en maten en variëren van persoon tot persoon. Terwijl voor de een de laatste zetten in een schaakwedstrijd al stress opleveren, zijn de heuveltop in een duurloop, een drukke werkdag of de definitieve handtekening onder een verkoopcontract dat misschien voor een ander. Probeer erachter te k ­ omen wat uw positieve stressoren zijn, op welk terrein ze ook liggen en maak er tijd voor, ook als de negatieve ­stressoren harder om aandacht roepen.

Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 1

waar ik nu sta en ik ben blij dat ik hier sta.

Hoe ik hier ook gekomen ben, ik ben blij dat ik met zo’n negatieve ervaring als startpunt de weg heb kunnen afleggen naar een fase in mijn leven die me zo veel voldoening geeft.’

We zijn weliswaar vertrouwd met films, boeken en religieuze gelijkenissen die gaan over het overwinnen van tegenslag, maar als het aankomt op eigen tegenslagen en trauma’s, verliezen mensen vaak het potentieel voor positieve verhalen uit het oog. Tedeschi herinnert zich een onderzoek aan de militaire academie in West Point, waarbij cadetten werd gevraagd hoe waarschijnlijk het was dat ze PTSS zouden krijgen. Een meerderheid dacht ‘zeer waarschijnlijk’. Toen hen werd gevraagd of ze van PTG hadden gehoord, was er amper een cadet die ‘ja’ zei.

‘Ze zijn bevooroordeeld’, zegt Tedeschi.

‘Ze denken als ik moet gaan vechten, krijg ik vast PTSS, wat in werkelijkheid vaak niet het geval is. Ze beseffen amper dat hun reactie ook tegenovergesteld zou kunnen zijn.’

Inzicht krijgen in trauma’s en de menselijke reactie erop vóórdat zich een trauma voordoet, is een beslissende stap naar het verbeteren van onze kansen op groei. Dat heeft het Amerikaanse leger ter harte ­genomen.

Met hulp van Loredo is nu een programma ontwikkeld dat soldaten meer mentale en emotionele veerkracht aanleert. Elke militair moet nu jaarlijks online een vragenlijst invullen, die gezondheid op verschillende vlakken in kaart brengt: lichamelijk, sociaal, spiritueel, emotioneel en binnen het gezinsleven. Elk bataljon heeft verplicht een veerkrachttrainer, die groei aanmoedigt waar militairen dat nodig hebben en die ze helpt

bij het delen van persoonlijke ervaringen met medesoldaten, om van elkaar te leren.

‘Het programma gaat uit van een proactieve benadering waarmee mensen meer inzicht in zichzelf krijgen en veerkracht aanleren; gebeurt er dan iets heftigs, dan hebben ze de vaardigheden om er weer bovenop te komen’, zegt Loredo. Een proactieve houding bij traumatische gebeurtenissen kunnen we allemaal aanleren. Door onze banden met anderen te versterken, te werken aan zingeving en stil te staan bij onze plaats in het leven zijn we al een aardig eind op weg om – zelfs in de donkerste tijden – ­optimistisch te blijven en verder te groeien. andrew tolve woont en werkt in New York, een stad die eindeloze mogelijkheden levert voor stress en groei.

vervolg

Eerste hulp bij stress 3. Gun uzelf een adempauze

4. Beperk de stressor

Tegenover het maximaliseren van de positieve stress in ons leven staat het minimaliseren van de negatieve. Een slechte baas is een slechte baas. Forensenleed is forensenleed. Janata vergelijkt negatieve stress met vervuilde benzine: ‘Als er vervuilde benzine in je carburateur komt, kun je dat op twee manieren aanpakken. De eerste is elke keer de carburateur uit elkaar halen om hem schoon te maken, de tweede is de benzine filteren voor ze erin komt.’

Om die carburateur uit elkaar te halen, moet je de motor afzetten en je auto even pauze geven. Die pauze voor uzelf kan een vakantie zijn of een gezellig etentje. Het kunnen ook kleinere pauzes midden in een stressvolle taak zijn. Janata heeft een onderzoek gedaan waaruit bleek dat als werknemers op elk half uur arbeid slechts zestig seconden pauze nemen om te ontspannen – opstaan, even rondlopen, water gaan drinken, enzovoort – de voldoening in hun werk enorm toeneemt.

‘Vroeger liepen mensen vaak even van hun werkplek weg om iets te drinken of wat rond te lopen’, zegt Janata. ‘Dat doen we nu veel minder, maar het is wel belangrijk.’

Het nadeel van de carburateur uit elkaar halen, is dat we het elke keer opnieuw moeten doen. Een techniek waar we op lange termijn profijt van hebben, is de benzine eerst filteren voor we haar in ons systeem toelaten. Een van de manieren daarvoor is een nieuwe kijk op de ­stressoren in ons leven.

‘Als je geen idee hebt wat een pistool is en iemand richt er een op je hoofd, dan raak je niet in de stress, omdat je dat niet als een bedreiging ervaart’, zegt Janata. Dat betekent dat een stressor spanning bij ons oproept om specifieke redenen; en als we nu die redenen kunnen aanwijzen, kunnen we misschien manieren vinden om die stressor te minimaliseren.

Vertraagde treinen en lange files zien we over het algemeen als bedreigend omdat ze inbreuk maken op onze vrije tijd. Reist u met de trein, gebruik de vertraging eens om eindelijk dat boek te lezen dat u altijd al had willen lezen. In de auto kunt u een audioversie van dat boek opzetten, of zie de file eens als een uitnodiging om een vriend of vriendin te bellen om eens bij te praten. Wat een vervelende baas betreft: misschien raakt u daardoor in de stress omdat hij of zij uw ideeën niet serieus neemt of niet ziet dat u meer betrokken zou willen zijn. Een openhartig gesprek over uw eigen sterke punten en ideeën en hoe die het best te combineren zijn met de verwachtingen en behoeften van uw baas zou de relatie gezonder kunnen maken ‘Zelfs in de wereld van kantoorhokjes heb je meer kans op positieve stress als je de volgende twee attributen meebrengt in je leven’, zegt Nelson, ‘betrokkenheid en zingeving.’ | A.T.

4 2 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

TONZON stopt koude vloer en vocht uit de kruipruimte ³(LQGHOLMN GH SHUIHFWH RSORVVLQJ YRRU HHQ ZDUP HQ JH]RQG ELQQHQNOLPDDW ´

³(Q ZH EHVSDUHQ RRN QRJ À LQN op onze stookkosten.”

Vochtproblemen ondanks mechanische ventilatie Zie klantreactie:

“Op 17 november is bij mij TONZON vloerisolatie geplaatst, hoewel mijn huis al piepschuim vloerisolatie had. Ik heb bij Vereniging Eigen Huis navraag gedaan, en hun antwoord was best wel positief over TONZON. Met het aanbrengen zijn twee man een dag bezig geweest.

Omdat er stadsverwarming is, hebben we geen aansluiting op aardgas, we moeten dus elektrisch koken.

Al die jaren dat we hier wonen hadden we altijd last van condens op de ramen als het buiten ongeveer 5 graden of kouder was.

Toen we TONZON kregen, was dat meteen al afgelopen, en zelfs nu met strenge vorst hebben we geen condens meer op de ramen!

Toevallig ging halverwege december het centrale ventilatiesysteem kapot. En tot mijn verbazing heb ik nog steeds geen condens op de ramen!

Ik schrijf dit toe aan de dampdichte folie, die op de bodem van de kruipruimte is aangebracht, en dat hoort gewoon bij het TONZON pakket.

Het wooncomfort is duidelijk beter geworden en het bespaart aardig op de verwarmingskosten, in ons geval helemaal, omdat we vloerverwarming hebben en er ondanks het piepschuim toch warmteverlies naar de kruipruimte was.”

TONZON de oplossing Geniet ook van een warme vloer en een gezonder en comfortabel binnenklimaat.

Meer weten?

Kijk op www.tonzon.nl. Bellen of mailen kan ook via 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) of info@tonzon.nl.

Scan voor meer informatie de QR-code.

Geniet van een warme vloer en een gezond en comfortabel binnenklimaat Natuurlijke en mechanische ventilatiesystemen zuigen voortdurend vochtige lucht aan uit de kruipruimte. Bij woningen die voldoen aan het Bouwbesluit is dit nog 1,3 liter per dag, bij andere woningen vaak veel meer. Daarnaast lekt bij de meeste vloerisolaties warmte aan de onderzijde weg door uitstraling naar de koude funderingsmuren en aardbodem. Bij de koude vloer heerst een hogere luchtvochtigheid waarin huiststofmijten goed kunnen gedijen.

De beste basis voor een comfortabele, gezonde en energiezuinige woning is een droge kruipruimte en een warme vloer. De stevige TONZON Bodemfolie zorgt voor een kurkdroge kruipruimte zodat alleen nog droge lucht wordt aangezogen.

TONZON Thermoskussens beperken als enige de voortdurende uitstraling naar de koude aarde en funderingen. Deze eigenschap in combinatie met de zeer hoge interne warmteweerstand maakt dat de vloer sneller warm wordt, een hogere temperatuur bereikt en langzamer afkoelt.

Foto van een droge TONZON kruipruimte Vroeger vochtig, nu kurkdroog. De kamerbrede Bodemfolie blokkeert de verdamping van vocht en biedt een stevige werkvloer. Tussen de houten balken zijn de flexibele Thermoskussens aangebracht, die (gevuld met gratis lucht) perfect passen van balk naar balk en van muur naar muur. De geïsoleerde CV-leidingen zijn omwikkeld met TONZON bandagefolie om de uitstraling van warmte aan het oppervlak te voorkomen.

Het resultaat is een warmer en droger klimaat bij de vloer waarin huisstofmijten nauwelijks nog kans krijgen.

Deze combinatie zorgt ook voor een extra hoge energiebesparing omdat het stookseizoen veel korter wordt. De afgekoelde bodem onder het huis blijft warmte zuigen uit de woning, ook wanneer de buitenlucht al aangenaam is. Verkort het stookseizoen fors en haal nú TONZON in huis.

ONDERNEEM NU ACTIE EN VERLAAG UW WOONLASTEN! Profiteer van het kortere stookseizoen en geniet direct van een warme vloer en een comfortabel en gezonder binnenklimaat.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

Zingeving

De wijsheid om door te leven De zoon van Ginny Luther werd vermoord. Nu helpt ze kinderen die het leven niet aankunnen. Als eerbewijs aan haar zoon – en zijn moordenaar. Opgetekend Door anne Vegterlo

Z

‘

e zeggen dat goede leiders

­­ moeilijk op te voeden zijn. Ik had moeite om Bart als klein kind discipline bij te brengen. Voor hem moest alles altijd precies zo gaan als hij wilde. Hij had als kind ook al een fascinatie voor wapens. Voor zijn verjaardag vroeg hij altijd een speelgoedgeweer of een G.I. Joe-outfit. Ik heb daar nooit goed mee om kunnen gaan; mijn vader pleegde zelfmoord toen ik vijftien was. Hij had zichzelf neergeschoten.

Bart wilde bij de Navy Seals, het eliteteam van het Amerikaanse leger, maar werd afgekeurd wegens hartproblemen. Hij behaalde zijn bachelordiploma Internationale betrekkingen aan de universiteit van Florida, met goede cijfers, terwijl hij tegelijkertijd een trainingsprogramma volgde om officier te worden. Na een hartoperatie in 2006 werd

4 4 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

hij helemaal goedgekeurd om in het leger te dienen, als commandant van een tank.

In 2008 werd hij uitgezonden naar Irak.

Toen hij een paar maanden later terugkwam, werd hij gestationeerd op de basis in Texas.

Als luitenant was hij verantwoordelijk voor de militaire opslag: de uitrustingen, de wapens, de munitie. Toen bleek op een dag dat er spullen waren gestolen: nachtkijkers en vizieren voor de wapens van scherpschutters. Dure spullen. De verdachte was Jody, een van Barts soldaten. Bart kreeg orders om bij Jody thuis langs te gaan. Gewoon, om te kijken of hij de spullen had. Wat hem betreft kon Jody de spullen teruggeven, en was daarmee de kous af.

Samen met een sergeant reed Bart naar Jody’s huis. Jody woonde in een bescheiden appartement op de tweede verdieping van

een flatgebouw. Een soort motel waarbij je buitenlangs, via de galerij, bij de voordeuren kon komen. Bart klopte aan. Geen gehoor.

Door het raam naast de voordeur konden ze de woonkamer zien. In het kozijn stond een extra glasplaat, een soort bijzetraam. Bart zette de plaat opzij om beter naar binnen te kunnen kijken. Binnen was het donker en rommelig. De vloer was bezaaid met lege bierflesjes en kogels. Bart begon zich zorgen te maken. Hij belde het alarmnummer.

Jody kwam tevoorschijn en deed de voordeur open. Hij was dronken, in de war. Hij droeg een wapen. Een jonge soldaat met de oorlog nog vers in het geheugen en tekenen van een posttraumatische stressstoornis.

Jody was bang. Om opgepakt te worden.

Bang om te schande te worden gezet. De ­gestolen spullen had hij al op eBay gezet.

ie jn famil , door zi n etcher eschote fl g t d et o o tl d 08 Bar erd Robert erd in 20 ir. Hij w a w , it d il m em o erde ichtte bart gen umatise lijden r n getra jn over door ee p om tie op zi o c g ea n r ti . In stich 24 jaar ny een helpen. eder Gin eren te zijn mo de kind er se ti ma getrau

Bart probeerde hem te overtuigen dat alles goed was. Dat ze alleen kwamen kijken of het goed met hem ging. Bart zei tegen de politieagent aan de telefoon dat Jody een vuurwapen droeg, maar dat hijzelf op een veilige plek stond. Hij loog. Vanaf dat moment ging alles heel snel. Een politieauto kwam aanrijden met loeiende sirenes. De glasplaat die ze aan de kant hadden gezet, viel ineens kapot. Jody schrok, voelde zich in het nauw gedreven. Hij trok zijn wapen en schoot Bart door zijn hoofd. Vijf keer.

Politieagenten snelden met ­getrokken wapens naar het huis. Er ontstond een ­schietpartij. Toen zette Jody het pistool tegen zijn hoofd. Zijn dode lichaam viel boven op dat van Bart. De sergeant die met Bart was meegegaan, bleef ongedeerd.

Vanaf zijn aankomst bij het huis van Jody

tot zijn dood duurde dit alles iets meer dan vijftien minuten. Vijftien minuten, waardoor alles anders werd.

T

wee soldaten stonden aan de

deur. Dan weet je genoeg. “Er was een incident met een militair. Daarbij is uw zoon omgekomen. Meer kunnen we pas zeggen als het onderzoek is afgerond.”

Ik was totaal van de kaart. Ik begon te gillen en te slaan. Jack moest me vasthouden. Hij zei steeds: “Ademhalen, Ginny, ademhalen.

We komen hierdoorheen. We komen eruit.”

Jack zegt dat hij weet hoe de dood klinkt: het is de meest ijzingwekkende schreeuw vanuit je binnenste. Het diepste verdriet dat er is.

Een rauwe kreet van pijn en ongeloof.

Het was druk op de begrafenis. Veel ­mensen zeiden tegen me: “Ik kan het me

zo goed voorstellen” en dan vielen ze me huilend in de armen. Ze projecteerden hun eigen problemen op mij, stelden zich voor hoe ze zelf met zo’n ramp zouden omgaan.

Dat vind ik het lastige van empathie. Róuw niet voor ons, maar gelóóf in ons. Geloof dat we hier overheen kunnen komen. Wens ons sterkte. Overspoel ons niet met medelijden.

Medelijden brengt hulpeloosheid mee.

Het was natuurlijk al wel een troost dat ze de moed hadden naar me toe te komen.

Niet iedereen kon dat. Dat was een van de moeilijkste dingen. Op zo’n moment wil je alleen maar dat je vrienden je hand vasthouden. Ze hoeven niet eens iets te zeggen.

Maar sommigen konden dat niet. Ik ben een paar dierbare vrienden kwijtgeraakt omdat ze dat te moeilijk vonden. Ze draaiden zich om als ze me zagen, omdat ze niet wisten Juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 5

‘De eerste verandering kwam een maand of vier na de dood van Bart. [...] Ik praatte erover met Jack en toen realiseerde ik me ineens iets: Ik had het niet over zijn moordenaar.’

Ginny luther

4 6 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

wat ze moesten zeggen. Ik voelde me intens eenzaam.

Het werd nog zwaarder. Voor vrienden gaat het leven daarna weer gewoon door. Ze gaan verder. En op een gegeven moment verwachten ze dat ik het heb verwerkt. Voor hen lijkt Barts dood oud nieuws. Maar voor mij was het verlies nog even groot. Hoe moest ik in vredesnaam doorgaan?

De eerste verandering kwam een maand of vier na de dood van Bart.

Ik zat vol woede. Ik was kwaad op de politie omdat ze hun sirenes aan hadden gezet. Kwaad op Bart omdat hij beter had moeten weten. Kwaad op het leger omdat niemand had beseft dat Bart in zo’n gevaarlijke situatie terecht zou komen. En natuurlijk kwaad op mezelf; ik had meer tijd aan hem moeten besteden, ik had er voor hem moeten zijn toen hij terugkwam uit Irak...

Ik praatte er met Jack over en toen realiseerde ik me ineens iets: Ik had het niet over zijn moordenaar, Jody.

Dat besef kwam als een schok voor me.

Ik dacht er dagen over na. Ik besefte dat ik Jody niet hoefde te vergeven, omdat ik hem nooit iets had verweten. Ik geloof dat ik ergens begreep wat Jody bezielde. Jody was precies wat ik altijd dacht dat de kleine Bart later zou worden. Ik begon me in Jody in te leven. Ik moest aan zijn jeugd denken. Hij was alleen. Zijn vader had hem in de steek gelaten. Hij had een tijdje op straat gezworven. Hij raakte aan de drank...

Zo werd het mijn missie de kleine Jody’s van deze wereld te helpen – de kinderen die het leven gewoon niet aankunnen. Ik probeer hen met mijn werk en mijn stichting te helpen. De Lt. Robert Fletcher Memorial Foundation ontstond door de donaties die we na de dood van Bart kregen. Het voelde niet goed om dat geld aan onszelf te besteden, dus daarom gaven we het aan hulpprojecten voor kinderen, aan cursussen over rouwverwerking, aan kampen voor kinderen van uitgezonden militairen.

In zekere zin doen we ons werk als eerbetoon aan de moordenaar van onze zoon, hoe vreemd dat ook klinkt. Door die kinderen te helpen, help ik mezelf. Ik voelde altijd al compassie met jonge kinderen. Ik wilde hen altijd al graag helpen. De behoefte iets

met die gevoelens te doen werd alleen maar sterker door de dood van Bart en de manier waarop hij stierf.

Barts tragedie is een middel geworden om anderen kracht te geven. Als ik iemand anders kan inspireren, wordt zijn leven een eerbewijs. Je voelt je zoveel sterker als je anderen iets kunt bijbrengen dan wanneer je slachtoffer bent. De herinnering aan Bart ligt aan de basis van alles wat ik nu doe. Hij geeft me energie. En daarmee wordt ook de wereld geholpen. Als we kinderen en ouders kunnen leren vrede in hun hart te vinden, komt er ook meer vrede in de wereld.

Door de dood van Bart ben ik het leven meer gaan waarderen. Ik had het altijd zo druk. Ik moest mezelf bewijzen en van ­alles voor elkaar krijgen. Ik leef nu ­langzamer.

Daardoor heb ik in veel opzichten meer ­liefde te bieden: aan mezelf, aan anderen, aan Jack.

Jack en ik staan nu dichter bij ­elkaar dan ooit. We zijn zielsverwanten. We houden elkaar vast. Ieder moment van de dag ben ik blij met hem, ook op die ­kleine momentjes, zoals wanneer we gewoon ­buiten samen koffie zitten te drinken. Even bij alles stilstaan.

De rozen ruiken. Naar de ­vogels luisteren.

Naar de lucht kijken.

Het verdriet gaat nooit weg. Er zijn dagen waarop ik nog steeds diep bedroefd wakker wordt. Soms wil ik niet verder leven. Ik denk telkens: Waarom ik? Waarom moet het míj treffen? Ik denk niet dat die momenten ooit zullen verdwijnen. Maar Jack herinnert me altijd weer aan dit Bijbelvers: “Want ik heb geleerd met de omstandigheden, waarin ik verkeer, ­genoegen te nemen.” Dat geeft me de wijsheid om door te leven na deze tragedie. Dat helpt me beseffen dat we de kracht hebben om door te gaan.

Kennelijk is er soms een tragedie voor nodig om iets ten goede te veranderen. Helaas is de prijs hoog. Een tragedie kan je in één klap vooruit brengen, of in één klap ­vellen.

Aan jou de keus.’

De Lt. Robert Fletcher Memorial Foundation is een non-profitorganisatie die geld ­inzamelt om getraumatiseerde kinderen te helpen. Meer informatie: www.­bartsbluestar. org. Ginny Luthers bedrijf, ­P eaceful ­Parenting, richt zich op problematische ­kinderen en hun ouders. Meer informatie: ­www.peacefulparenting.net.

Zingeving

foto: Michele Beckwith

Mediteren: doe geen moeite Hoe harder je probeert te mediteren, hoe moeilijker het gaat, zegt natuurkundige en meditatieleraar Peter Russell. Daarom ontwikkelde hij ‘moeiteloze meditatie’. Door Elleke Bal

juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 9

P

recies als Peter Russell gaat

zitten op een stoel op zijn woonboot, landt er buiten een grote aalscholver op de lange houten paal die boven het water uitsteekt. Russells boot ligt in de haven van Sausalito, even ten noorden van San Francisco. De wind laat van zich horen. Het water klotst tegen de houten boot, touwen en masten tikken tegen elkaar aan.

Binnen in de kajuit klinkt het getinkel van aardewerken schelpenslingers, die zachtjes tegen elkaar aan stoten.

Russell, een Britse natuurkundige en meditatieleraar, is een rustige man. Hij zit tevreden in zijn stoel. Opmerkzaam ook, alsof hij alle geluiden om zich heen tot zich door laat dringen. Even later zal hij zeggen: ‘Als je geest rust vindt, voel je een heerlijk gevoel van leegheid. Je bent bewust aanwezig en hoort geluiden, je hoort hoe de wind eromheen ruist, maar er gaan geen gedachten meer door je hoofd heen.’ Je bent in zo’n moment als de aalscholver, merkt hij op. Die denkt niet en zit gewoon op die paal. Hij is alert, want als hij een vis ziet komt hij in actie. Maar als dat gedaan is, gaat hij weer op die paal zitten.

Russell meent dat mensen in hun natuurlijke staat ook als de aalscholver zijn: alert, maar vooral ontspannen, tevreden, niet afgeleid. We zijn echter volgens hem verleerd Peter Russell studeerde natuurkunde aan de om alleen onze gedachten in te universiteit van Cambridge in Engeland in de jaren zestig. schakelen als er iets is dat echt Maar hij voelde ook altijd al een drang om ‘de innerlijke weonze aandacht vraagt. In plaats reld van het bewustzijn’ te verkennen. Hij vertrok naar India daarvan malen onze gedachten en volgde lessen in transcendente meditatie bij Maharishi de hele dag. ‘We gaan de hele Mahesh Yogi, bij wie ook de Beatles studeerden. dag door met denken, piekeren In de loop der jaren schreef Russell verschillende boeken en plannen, en dat is meestal over de relatie tussen natuurwetenschappen en bewustonnodig.’ Daardoor raken we zijn, waarvan Wereldbrein uit 1982 het bekendst is. Daarin gestrest, en maken we geen beschreef hij dat er in de samenleving een groeiend gevoel heldere beslissingen meer. Mevan eenheid met de medemens en de natuur bestond: vredesditatie kan daarbij helpen. bewegingen, milieuactivisten en mens- en milieuvriendelijke Tot zover weinig nieuws. bedrijven zouden daarop wijzen.

Al duizenden jaren proberen Toen al sprak Russell over aankomende crises in de ecomensen door meditatie rust te nomie en het klimaat, en om die op te lossen zouden mensen vinden in hun hoofd. In de af‘een innerlijk proces moeten doormaken om ons egocentrigelopen dertig, veertig jaar is sche, nogal kortzichtige bewustzijn te vervangen door een er in de Westerse wereld steeds meer open, mededogend, zorgzaam soort bewustzijn’. meer aandacht voor. Maar, zegt Op zijn woonboot werkt hij aan twee nieuwe boeken.

Russell nu na ruim veertig jaar Een ervan gaat over de verwevenheid van wetenschap en persoonlijke ervaring, er behet collectieve bewustzijn, de ander over de versnelling van staat een gróót misverstand: dat ­veranderingen in onze samenleving. Daarnaast geeft hij nog je er moeite voor moet doen. altijd veel meditatielessen. | E.B. De meditatietechnieken die we ons aanleren, zijn volgens

Wie is Peter Russell?

5 0 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

hem te veel gericht op focus. Focus op een mantra, op een doel, of op de techniek van de meditatieoefening. Meditatie zou juist moeiteloos en zonder inspanning moeten zijn, ontdekte Russell. ‘Een rustige geest is geen gemoedstoestand die je kunt bereiken.

Het is een gemoedstoestand waarin niets te bereiken valt.’

Hij heeft een methode ontwikkeld ‘die zelfs de meest subtiele vormen van inspanning, verwachting en moeite voor meditatie doet slijten en verdwijnen’. Al zijn leerlingen bleken er enthousiast over te zijn. Ze zeiden dat ze niet eens door hadden gehad dat ze altijd zo hard aan het proberen waren. Russell gelooft dat deze ‘moeiteloze meditatie’ het potentieel heeft om meditatie voor nog meer mensen toegankelijk te maken. En dat is belangrijk, meent hij. ‘Als meer mensen door meditatie compassie als uitgangspunt hebben, dan zijn ze minder egoïstisch, minder gespannen. Op die manier dragen ze veel meer bij aan het collectief, in plaats van wat hun ego ze voorschrijft.’

Van meditatie word je rustiger, gelukkiger en gezonder. Dat is ook wetenschappelijk aangetoond. Neurowetenschappers van de Harvard Medical School vonden bijvoorbeeld via MRI-scans dat meditatie leidt tot een lagere bloeddruk en een rustigere hartslag. Jon Kabat-Zinn, Emeritus-hoogleraar geneeskunde en auteur van populaire boeken over spiritualiteit, concludeerde dat ­patiënten na een meditatiecursus van acht weken minder medicijnen en zorg nodig hadden. Kortom, mediteren is goed voor je.

Maar het lijkt zo ontzettend moeilijk. Je moet er tijd voor vinden. Je moet een geschikte plek vinden. Je gedachten dwalen af.

Als het niet lukt, moet je het harder proberen.

Meer weerstand bieden tegen die gedachten die in je hoofd opkomen. Richt je op je ademhaling, zeggen sommigen. Concentreer je op een mantra, adviseren anderen.

Allemaal misverstanden, beweert Russell.

‘Toen ik belangstelling kreeg voor meditatie werd me steeds verteld dat het een enorme mentale discipline en jarenlange oefening zou vergen, maar dat is onzin’, zegt hij nu.

‘Ik ben een wetenschapper, dus ik neem niet zomaar dingen aan die anderen me vertellen.

In plaats daarvan onderzoek ik wat er in mezelf omgaat.’ En wat bij hem werkt, blijkt bij anderen ook aan te slaan.

Russell heeft sinds kort een vijfdelige onlinecursus ‘moeiteloze meditatie’ gemaakt.

Hij heeft het daarin over een ­aantal principes.

Een ervan is om je gedachten te accepteren.

‘Probeer niet te stoppen met denken, bied geen weerstand. Volg niet waar ze naartoe willen.’ Alleen als je niet focust, als je niet probeert je te concentreren, word je als de vogel, de aalscholver, zegt hij. ‘Alleen dan zul je terugvallen in die natuurlijke staat van tevredenheid.’

Een ander principe is ongemak op te merken in je lichaam. ‘We verzetten ons altijd tegen ongemak’, zegt Russell. ‘We wensen dat het er niet zou zijn, en we duwen het weg. Maar als je een geluid om je heen hoort, is dat geluid niet het probleem.

Het zijn je gedachten. Als je gedachten zeggen: dit stoort me, dan zul je verstoord zijn.

Probeer vrienden te worden met dat verzet.

Wees er nieuwsgierig naar.’

Een ander principe is dat we los moeten laten. Maar, ‘we denken vaak aan loslaten in termen van iets kwijtraken. Ik vervang “laten gaan” met “laten zijn”. Omdat we ons de hele tijd oké willen voelen, wensen we dat pijn en ongemak meteen verdwijnen. Probeer pijn en ongemak te accepteren, wees nieuwsgierig naar hoe het voelt. Dan krijgt het je niet in een houdgreep. Als je je openstelt voor ongemak, of bijvoorbeeld jeuk, dan is het ineens niet meer belangrijk.’

Veel van de principes die Russell noemt, worden ook gebruikt in transcendente meditatie en in mindfulness, maar Russell vindt dat die vormen van meditatie nog iets te veel gericht zijn op focussen op het lichaam, een mantra of de ademhaling. Het geeft ­helemaal niet als de aandacht in je hoofd zich steeds even verplaatst van het een naar het ander,

meent Russell. Laat je geest gerust dwalen van je ademhaling naar een gevoel in je handen of voeten, zegt hij. ‘Als je je aandacht richt op je ademhaling, creëer je een lichte spanning, terwijl het doel juist is om totaal ontspannen te zijn.’

Er is al zo veel geschreven over meditatie, maar Russell vindt het toch belangrijk om daar nog iets aan toe te voegen. ‘Mijn toevoeging is dat ik er iets vanaf haal. Ik haal het proberen eraf, de moeite, en iedere verwachting van hoe meditatie zou moeten zijn.’ In veel gebieden in het leven is het goed om je best te doen, erkent Russell.

Maar niet in meditatie, want ‘hoe harder je probeert, hoe minder succesvol je zult zijn’.

Zelf mediteert hij ’s ochtends altijd. Daarna probeert hij meerdere keren per dag te pauzeren en zichzelf af te vragen: hoe gaat het met me, hoe voel ik me? Minimeditaties noemt hij die. ‘Ik vind het niet zo belangrijk dat je heel lang in een meditatieve gemoedsrust verkeert, maar dat je ernaar terug kunt keren wanneer je maar wilt. Dat is de vaardigheid: hoe je terug kunt keren.’

Russell lacht als we het erover hebben dat hij na veertig jaar mediteren tot de conclusie is gekomen dat je er eigenlijk weinig moeite voor moet doen. ‘Veertig jaar geleden dacht ik: als ik nou leer mediteren, dan gaan de meest ongelooflijke dingen met me gebeuren. Maar nu weet ik dat het er simpelweg om gaat dat ik stil word van binnen.’

‘Een rustige geest is geen gemoedstoestand die je kunt bereiken. Het is een gemoedstoestand waarin niets te bereiken valt.’

Elleke Bal probeert iedere dag heel hard om even tijd te vinden voor Russells meditatiecursus.

Peter Russell

Moeiteloze meditatie Onlinecursus Data: 25 juli en 1, 8 en 15 augustus 2013 Taal: Engels

Meer informatie: www.theoptimist.nl/

Volgens Peter Russell bestaat er een hardnekkig misverstand over meditatie: dat we er moeite voor moeten doen. Hij ontwikkelde daarom een nieuwe methodiek die hij ‘moeiteloze meditatie’ noemt.

Leerlingen in zijn meditatieklassen reageerden er zo enthousiast op dat hij besloot met de cursus naar buiten te treden. Dat doet hij nu voor het eerst, bij The Optimist.

evenementen

juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 1

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Nieuwe statuten 1. Alle mensen zijn verschillend, en dienen al het mogelijke te doen om dat te blijven.

2. Aan ieder mens zijn twee wijzen van handelen ge-

9. Ieder mens moet twee talen kennen: de taal van de samenleving en de taal van de tekenen. De ene dient om te communiceren met de naaste. De andere dient om de mededelingen van God te begrijpen.

gund: actie en contemplatie. Beide leiden tot hetzelfde.

10. Ieder mens heeft het recht om het geluk te zoeken, 3. Aan ieder mens zijn twee kwaliteiten gegund: de waarbij onder geluk verstaan wordt datgene wat hem ge-

macht en de gave. De macht richt de mens op de ­ontmoeting met zijn lotsbestemming; de gave verplicht hem om het beste wat hij in zich heeft met de anderen te delen.

4. Aan ieder mens is een deugd gegeven: het vermogen om keuzes te maken. Wie die deugd niet benut, verandert haar in een vloek, en anderen zullen voor haar kiezen.

5. Ieder mens heeft recht op twee zegeningen, namelijk: de zegening om het juiste te doen en de zegening om fouten te maken. In het tweede geval bestaat er altijd een leertijd die hem naar de juiste weg zal leiden.

6. Ieder mens heeft zijn eigen specifieke seksuele verlangens en hoort zich er zonder schuldgevoel aan over te kunnen geven, zolang hij anderen maar niet dwingt zich naar zijn verlangens te plooien.

lukkig maakt – en niet dat wat ánderen gelukkig maakt.

11. Ieder mens hoort in zichzelf de heilige vlam van de dwaasheid levend te houden. En hij hoort zich te gedragen als een normaal mens.

12. Slechts de volgende punten worden beschouwd als ernstige tekortkomingen: het niet respecteren van het recht van de naaste, zich laten verlammen door angst, zich schuldig voelen en vinden dat men het goede of het slechte dat hem in het leven overkomt niet verdient.

12.1. We zullen onze vijanden liefhebben, maar geen allianties met hen aangaan. Ze zijn op onze weg geplaatst om ons zwaard te testen.

12.2. We zullen onze vijanden kiezen.

13. Alle godsdiensten leiden naar dezelfde God, en ze 7. Ieder mens heeft een persoonlijke legende te verwe- verdienen alle even veel respect.

zenlijken. Het is de reden van zijn aanwezigheid in deze wereld.

7.1. We mogen de persoonlijke legende gedurende

zekere tijd in de steek laten, als we haar maar niet vergeten, en naar haar terugkeren zodra het mogelijk is.

foto: Sylvia feudor

8. Iedere man heeft een vrouwelijke kant en iedere vrouw een mannelijke. Discipline dient gecombineerd te worden met intuïtie en intuïtie met objectiviteit.

Ieder mens heeft een persoonlijke legende te verwezenlijken.

13.1. Een mens die een godsdienst kiest, maakt daarmee ook de keuze voor een collectieve manier van aanbidden en delen van de mysteriën. Maar hij is verantwoordelijk voor zijn eigen daden op de weg die hij gaat en heeft niet het recht de ­verantwoordelijkheid voor zijn handelen op de godsdienst af te schuiven.

14. Bij deze wordt het einde afgekondigd van de muur die het heilige van het wereldse scheidt: alles is heilig.

15. Alles wat in het heden wordt gedaan, heeft oorza-

kelijke gevolgen voor de toekomst, en verlossende voor het verleden.

16. Alle tegengestelde bepalingen zijn herroepen. juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 3

Op safari in de stad Niet alleen mensen trekken naar de stad. Steeds meer dieren doen dat ook. Waarom eigenlijk?

Door Kirsten Dorrestijn

foto: roger bamber/alamy

Leven

Voor vossen is het ook in londen steeds beter toeven.

L

‘

aten we nog even naar de konijnen kijken’, oppert Martin Melchers als we door het Amsterdamse

Diemerpark in de nieuwe stadswijk IJburg fietsen. Terwijl de stadsecoloog afstapt, blijven de konijnen onverstoorbaar aan het gras knabbelen. Achter hen de horizon.

Boven de lage begroeiing torenen luxe villa’s uit. ‘Kijk’, zegt Melchers, bijna trots. ‘Dít is nou een prachtig voorbeeld van wilde natuur in de stad.’

Er leeft een grote populatie ringslangen in het heuvelachtige park. Er zingen blauwborsten. Het zit er vol met vossen. Al voordat de eerste bewoners tien jaar geleden hun huizen betrokken, doken op de kale zandeilanden van IJburg de eerste kikkers en muizen op. Snel daarna volgden pissebedden, vlinders, libellen, eenden, kraaien, koolmezen en huismussen. Voordat de woonwijk voor 45 duizend inwoners werd gebouwd, kwam

er één vleermuizensoort voor in het gebied, nu zijn het er zes.

Ze hebben zich niet laten wegjagen. Integendeel.

‘Natuur’ en ‘stad’ worden van oudsher als vijanden gezien.

Dieren, zo is de gedachte, verlangen naar rust en stilte, naar ongerepte natuur. Op een spreeuw, duif of rat na kom je in de stad weinig tegen. Niets is minder waar. Dieren voelen zich veel meer thuis in de stad dan vaak wordt gedacht. En ze laten zich er steeds meer zien.

In moderne steden wemelt het van de dieren – en dan hebben we het niet over goudvissen, teckels of siamese katers. De halsbandparkiet, een exoot uit tropisch Afrika, rukt op in de Randstad. In de Amsterdamse woonwijk Watergraafsmeer leeft een populatie rode rivierkreeften. In de Concertgebouwbuurt worden vossen gesignaleerd. Steeds meer soorten melden zich in de stad. Recent zijn bijvoorbeeld de wilde zwijnen die rond

julI/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 5

‘Niet alleen in Nederland verschijnen er steeds meer diersoorten in de steden. Het is een internationale trend.’

Stadsecoloog Robbert Snep, Wageningen UR

5 6 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

Nijmegen rondscharrelen. Al eerder veroverden roofvogels als de havik, slechtvalk en sperwer de Nederlandse steden.

Ook in andere landen bieden steden een bontgekleurd tafereel: aan de oever van de Seine in hartje Parijs broedt een ijsvogelpaartje. In Los Angeles kun je poema’s tegenkomen. In de kreekjes van Paramaribo liggen meterslange anaconda’s verscholen.

Stadsecoloog Robbert Snep, werkzaam bij onderzoeksinstituut Alterra, verbonden aan de Wageningen UR, is stellig: ‘Niet alleen in Nederland verschijnen steeds meer ­diersoorten in de steden. Het is een ­internationale trend.’

De stad is geen walhalla. Nieuwe ­soorten komen erbij, maar andere verdwijnen. Er wordt weliswaar niet gejaagd, maar het drukke verkeer levert een serieus gevaar.

Een derde van de jonge vogels sneuvelt in de klauwen van een huispoes. Door al het vette en eiwitrijke voedsel hebben ­stedelijke vogels een hoge ­cholesterolspiegel; obesitas is in de ­dierenwereld geen n­ ieuwigheid meer.

foto: Martijn van den Dobbelsteen

In het riet aan een van de oevers van IJburg toont stadsecoloog Martin Melchers de mossels onder een steen.

De Amsterdamse woonwijk heeft niet alleen een rijke onderwaterwereld.

Mensen, dieren en planten hebben dezelfde voorkeur voor vestigingsplekken. Verstedelijking vindt vaak plaats op zogenoemde biodiversiteitshotspots, die rijk zijn aan natuurlijke bronnen. De soortenrijkdom in de stad is, vooral aan de stadsrand, vaak groter dan op het moderne platteland, blijkt uit studies. Het is zelfs zo dat bedreigde diersoorten vaker kiezen voor steden dan het landelijk gebied. Uit cijfers van de Nationale Databank Flora en Fauna uit 2012 blijkt dat in Amsterdam honderdveertig soorten planten en dieren staan die op de zogenoemde Rode Lijst met bedreigde soorten staan, tegenover zeventig in een gemiddelde gemeente.

Dat steeds meer dieren de stad verkiezen, botst met vastgeroeste ideeën. De impact van de mens wordt tegenwoordig gezien als negatief. Natuur moet je met rust laten, daar horen geen mensen bij, zo wordt gedacht.

Daarom hebben we ook de neiging het verleden te idealiseren: ‘Vroeger was alles beter.’

Dat was vermoedelijk het sentiment achter het referendum uit 1997, waarin een meerderheid van de Amsterdammers zich keerde tegen de plannen voor de aanleg van IJburg. Leider van de campagne: Natuurmonumenten, een vereniging die naar eigen zeggen opkomt voor de belangen van de natuur. De Amsterdamse stadsecologen geven nu toe dat de komst van IJburg niet zo slecht is geweest voor de natuur als zij van tevoren hadden gedacht. Sterker, de eilanden hebben de natuur zelfs goed gedaan, zien zij nu in.

De komst van IJburg heeft de onderwaterwereld rijker gemaakt, stelt Melchers, auteur van Van Eiburg tot IJburg – hoe een zandplaat tot leven kwam (­uitgeverijijburg.nl).

Het riet rondom de woonwijk is goed voor de waterkwaliteit, het water is helderder en de golfslag is gedempt door de eilanden. ‘Ik heb grote ­rietvoorns, snoeken en zeelt gevangen. Het is eigenlijk een soort boerensloot’, glundert hij. ‘De zwartbekgrondel en de driehoeksmossel zijn toegenomen. Er zijn zelfs soorten uit de Donau gearriveerd.’

Omgevingspsycholoog Agnes van den Berg, aan de Wageningse universiteit gepromoveerd op een onderzoek naar natuurbeleving, denkt dat de toename van dieren in de stad niet eens per definitie wordt gezien als positief. De ontwikkeling zou volgens haar allereerst worden geassocieerd met het verdwijnen van natuurlijke habitats. ‘Het wordt niet gezien als een teken dat het goed gaat met de natuur,’ legt Van den Berg uit, ‘maar

als een aanwijzing dat de natuur met uitsterven wordt bedreigd en in een laatste ademnood haar toevlucht in de stad zoekt.’

In sommige gevallen is dit inderdaad zo.

Van bepaalde dieren, zoals eksters en solitaire bijen, is de oorspronkelijke leefomgeving zodanig aangetast, dat ze de stad als uitvlucht hebben gekozen. Maar veruit de meeste soorten profiteren juist gretig van de voordelen die de stad biedt. Waarom is de stad zo’n aantrekkelijke plek geworden?

V

anaf de houten eettafel in zijn

woonkamer in Amsterdam-Oost heeft Martin Melchers uitzicht op een idyllische tuin. Trots vertelt de ­stadsecoloog welke vogels hij dagelijks op bezoek krijgt: vinken, heggenmussen, spreeuwen, merels en soms zelfs een sperwer.

Ook tijdens ons gesprek is het een komen en gaan. ‘Kijk, een gaai!’, roept Melchers ineens midden in een verhaal. ‘De gaai zat vroeger absoluut niet in de stad’, weet Melchers. ‘Die heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een echte stadsvogel. Het levende bewijs dat het goed gaat met dieren in de stad zien we hier voor ons.’

Melchers kan het weten. Vanaf zijn vroege jeugd dwaalde hij door de ruige natuur van de Diemerzeedijk of het havengebied, op zoek naar vogeleieren, bruine kiekendieven of, gewapend met een schepnet, naar visjes.

Hij werd fysiotherapeut en bleef dat tot zijn pensioen. Maar na werktijd trok Melchers zowat iedere dag de Amsterdamse stadsnatuur in, onder andere om voor de gemeente inventarisaties te maken. Hij zegt dan ook graag dat hij er ‘ieder hoekje en gaatje’ kent.

Melchers heeft het in zijn stad ‘van goed naar beter naar best’ zien gaan. Alles van konijnen, vossen en eekhoorns zag Melchers in de loop van zijn leven in de stad opduiken. Vroeger ging hij hele dagen op pad om alle vogels te noteren die hij zag. ‘Als ik boven de twintig soorten uitkwam, was dat al goed’, zegt hij daarover. ‘Nu komen leden van de Vogelwerkgroep Amsterdam altijd in één dag tellen boven de honderd uit.’

Vanaf 1985 is Melchers gaan bijhouden welke dieren hij op welke plekken zag.

Die gegevens, verzameld met een collega, verschenen in 1991 gebundeld in Haring in het IJ: De verborgen ­dierenwereld van ­Amsterdam. Voor het eerst in de ­geschiedenis van natuuronderzoek in Nederland waren systematisch per ­kilometerhok dieren in de

stad geïnventariseerd. ’s Lands hoofdstad bleek maar liefst 34 soorten zoogdieren te tellen: ruim meer dan de helft van het totaal dat in heel Nederland leefde. Onder hen hermelijnen, dwergspitsmuizen, ­watervleermuizen, eekhoorns, wezels en Amerikaanse nertsen.

Zes jaar onderzoek resulteerde in een duizelingwekkende reeks van geschatte ­aantallen voor uiteenlopende dieren. ­Zeker honderd tot wel duizend eekhoorns, ­bunzingen, vossen en reeën. Meer dan duizend wezels, kreeften en haringen. En wel meer dan ­tienduizend padden, garnalen, ­salamanders en krabben.

Dierenarts Maarten Frankenhuis, destijds directeur van Artis, toonde zich verbaasd over wat hij toen las. ‘De grote soortenrijkdom van vooral zoogdieren en vissen is verbluffend’, schreef hij in het voorwoord in het boek. ‘Zelfs zalm werd weer gezien!

Dit stemt hoopvol en betekent voor mij ­persoonlijk een onverwachte meerwaarde van mijn leefomgeving.’

Inmiddels werkt Melchers niet meer,

maar nog steeds maakt hij in opdracht van de gemeente inventarisaties van dieren en planten in de stad. Van alle Nederlandse stadsecologen is Melchers de meest ‘­praktische’; als geen ander weet hij ringslangen te vangen, muizen, of een vosje desnoods. Hij vangt ze om ze te kunnen determineren. Ook levert hij dieren aan de Gemeentelijke ­gezondheidsdienst (GGD) voor onderzoek naar ziekten. Maar meestal doet hij het voor zichzelf. Omdat hij het zo mooi vindt. ­Nuchter: ‘Misschien is het nog een oerinstinct.’

Niet elke stad stikt van de dieren. Naar de randen toe zijn er meer dan in het centrum.

Een stad naast een natuurgebied kent meer dierensoorten dan wanneer de bebouwing is omringd door landbouwgrond. Verder heeft de ouderdom van de bomen invloed: hoe ouder de bomen, hoe meer dieren, want dan zijn ze dikker en dus interessanter voor onze holenbroeders als de vleermuis en de vogel.

Maar waarom komen er meer dieren in de stad? Vijf redenen op een rij. ›››

Intussen op het platteland Sommige dieren trekken naar de stad doordat het platteland hen steeds minder te bieden heeft. Het landschap wordt er monotoon, terwijl de stad juist diversiteit biedt. Daarom zijn er allerlei initiatieven om ervoor te zorgen dat dieren het ook meer naar hun zin hebben buiten de stad. Hoe? Bijvoorbeeld door in landelijke gebieden kikkerpoelen en houtwallen aan te leggen. Ook zijn er steeds meer initiatieven om te zorgen voor natuurlijke bermen langs akkers en fietspaden aan te leggen.

Een meer diverse natuur is een uitnodiging voor dieren. Daarom gaat De Vlinderstichting in de komende drie jaar bloementuinen aanleggen. De idylles komen in brede bermen en op grotere percelen van twee hectare. Titia Wolterbeek, directeur van De Vlinderstichting, meent dat de terugloop in vlinders voornamelijk wordt veroorzaakt door een afname aan bloemen. ‘In veel gebieden wordt de grond verrijkt met stikstof’, legt zij uit. ‘Het gras groeit dan te goed en het verdringt andere planten en bloemen.’ De Nederlandse BijenhoudersVereniging helpt mee om het landschap te verrijken. Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is mogelijk een oorzaak voor de terugloop van bijen uit landbouwgebieden.

Het aanleggen en onderhouden van dit soort projecten gebeurt veel in samenwerking met boeren en grondeigenaren. Zo krijgen zij in Overijssel een kleine vergoeding voor het onderhoud van de landschapselementen. De Vlinderstichting krijgt vooral steun van vrijwilligers. ‘We werden overspoeld door enthousiasme’, zegt Wolterbeek over de reacties op het idee voor de bloementuin. ‘Aanvankelijk wilden we dertig idylles aanleggen, maar met alle hulp kunnen we nu tachtig plekken maken!’ | Anne Vegterlo

julI/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 7

Amsterdamse reigers halen hun dagelijkse portie vis op de albert cuyp-markt.

2. De stad biedt meer dan het platteland

Door meer intensieve landbouw is het platteland verschraald. Waar vind je nog bermen met klaprozen, ­houtwallen en poelen? Bij een monotoon ­landschap hoort een beperkt natuuraanbod. In ­steden vind je een mozaïek aan ­landschapstypen, zoals parken, (volks)tuinen en industrieterreinen. Bijen doen het daarom goed in de stad: er is een grotere variatie aan bloemen, dus rijkere voeding.

Intussen wordt bij stadsplanning steeds vaker rekening gehouden met de behoefte aan groengebieden. Ook ecologen worden bij de tekentafel geroepen. Niet alleen in Nederland. Ook in steden als Berlijn en New 5 8 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

York wordt bewust groen gepland. En dat helpt. Zoals Snep zegt: ‘Uiteindelijk kunnen maar heel weinig beesten leven van beton; de meeste hebben toch echt groen nodig.’

3. We reizen veel

Mensen slepen met dieren. Niet alleen dumpen baasjes hun terrariumbeesten, volièrevogels en aquariumvissen in een nabijgelegen park. Ook nemen we ze bewust of onbewust mee op onze internationale reizen – en die maken we steeds vaker én verder. Zo is de halsbandparkiet ooit in ons land terechtgekomen, net als de rode rivierkreeft. Toeristen komen op Schiphol aan met insecteneitjes onder hun schoenen. In het ballastwater van vrachtschepen bevinden zich vissen en garnalen. Vooral in de handelsknooppunten komen veel exoten voor. In Rotterdam kruipen zeven soorten ­schildpadden rond.

En doordat steden warmte vasthouden, kunnen exoten zich vestigen in een land met een veel kouder klimaat.

4. Milieuwetten worden strenger

Strengere milieuwetten in Europa en Amerika leiden al decennialang tot een steeds betere water-, lucht- en bodemkwaliteit. Terwijl de Thames in de jaren vijftig biologisch

dood was verklaard, zwemmen er nu weer zalmen en otters in. Ook in Nederland is het water van de Rijn en de Maas de afgelopen 25 jaar veel schoner geworden, volgens het Compendium voor de leefomgeving. Sinds 1994 nemen de zalmvangsten in die rivieren toe, terwijl de zalm in 1957 in Nederland als ‘uitgestorven’ werd beschouwd.

5. Er is veel eten

De stad vormt een openbare snackbar. Zonder broodkruimels en pindaslingers zou het verspreidingsgebied van huismussen en merels aanzienlijk kleiner zijn. De huiskraai vormt in Singapore zelfs een ware plaag dankzij al het eetbare afval; in vijftien jaar tijd is de populatie met een factor dertig vermenigvuldigd. In Nederland komt de huiskraai inmiddels ook voor. Waar? In Hoek van Holland. En inderdaad, hier zoeken ze vooral voedsel bij snackbars en restaurants.

A

an de grond gekluisterde

diertjes als egels en muizen komen niet verder dan de dichte bebouwing van gesloten huizenblokken. Vogels hebben daar minder last van. Maar in de versteende binnenstad kunnen slechts bepaalde soorten leven; op de Dam tref je geen vinken aan. In

foto: thomas schlijper/hollandse hoogte

1. De stad breidt zich uit

Steden breiden zich snel uit, over de leefgebieden van dieren heen. Daardoor vergroot de kans dat een soort op een goede dag binnen de stadsgrens valt, zonder zelf te zijn verplaatst. De ringslang op IJburg is daar een mooi voorbeeld van. Die leefde al op de Diemerzeedijk vóórdat de stadswijk er kwam. Soms worden dieren ingesloten door de verstedelijking en daar leren ze dan mee leven. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook bij prairiewolven in Los Angeles.

de stadscentra leven vooral oorspronkelijke rotsbewoners, zoals duiven, vleermuizen en gierzwaluwen, die zich kennelijk vertrouwd voelen bij hoogbouw.

‘Een dier maakt helemaal geen ­onderscheid ­tussen vrije natuur en een door de mens gebouwd landschap’, zegt Remco Daalder, ­coördinator groen- en stadsecologie van de gemeente Amsterdam. Hij meent dat de stad fungeert als een soort surrogaatberg.

‘De duif bouwt zijn nest op richeltjes van gebouwen; hij is gewend op grote hoogte te broeden’, ­vertelt Daalder. ‘De enige ­aanpassing die de duif heeft moeten doen, is zijn schuwheid ­afleggen. Slim, want hierdoor heeft hij er een flink leefgebied bij gekregen.’ De ­wilde voorganger van de stadsduif zie je nu alleen nog langs ­klifkusten, als in ­Schotland en Griekenland.

Dieren in de stad delen bepaalde karaktereigenschappen. Ze zijn meestal niet zo kieskeurig met hun voedsel. Wie net zo lief een patatje achterover schrokt als een regenworm, maakt het zichzelf gemakkelijk. Ook een groot leervermogen is van belang. De reigers in Amsterdam weten precies hoe laat ze op de Albert Cuyp-markt moeten landen om de schoonmaakploeg voor te zijn. En het verhaal gaat dat straathonden in Moskou de metro gebruiken om op plekken te komen met veel eetbaar afval.

Dieren die zich snel kunnen ­aanpassen, hebben vanzelfsprekend eveneens een voordeel. ­Koolmeesmannetjes zingen in de stad een paar tonen hoger om boven het laagdreunende verkeersgeluid uit te komen. Na verloop van tijd kunnen stedelijke en landelijke populaties zich zelfs genetisch gaan onderscheiden. Sommige soorten waarvan ecologen overtuigd waren dat ze die nooit in de stad zouden aantreffen, blijken er met succes te leven. Met dank aan hun wonderbaarlijke aanpassingsvermogen.

‘Ik durf niet meer te beweren dat een ­b epaalde soort nooit naar de stad zal ­komen’, zegt Daalder. ‘We zijn te vaak voor de gek gehouden. Van de havik dachten we altijd dat hij te schuw was om in de stad te ­broeden. Nu doet ie dat toch.’ Daalder kan het nog altijd nauwelijks geloven dat er van de ijsvogel – nog maar tien jaar geleden op de rode lijst – onlangs twintig broedende ­paartjes binnen de ring zijn aanschouwd.

Het proces van de urbanisatie van het dierenrijk is nog lang niet voltooid. We kunnen namelijk nog heel wat soorten verwachten.

Dieren waarvoor de stad eetbare bronnen biedt, ­zullen hun schuwheid op een gegeven moment afleggen. Wilde zwijnen, reeën en dassen betreden waarschijnlijk binnenkort steeds vaker de Nederlandse steden.

Natuurlijk is de stad geen uitkomst voor álle diersoorten. Aan zijn eettafel moet ­Melchers even nadenken over de vraag welke dieren hij heeft zien verdwijnen uit de stad. ‘Ik zie minder wezeltjes en ­hermelijnen’, concludeert hij dan. En ook had je vroeger meer patrijzen. In Amsterdam barstte het ervan, maar die worden nu in het hele land schaars. De mus is ook achteruit gegaan, maar weg is ie nog niet.’ Hij haalt zijn schouders op. ‘Toch heb ik het idee dat er meer soorten in de stad verschijnen dan eruit verdwijnen.’

Die constatering heeft grote gevolgen voor ons denken, meent hij. ‘Het beeld dat mensen hebben van de stad als vijand van de natuur, moet worden bijgesteld’, beweert Melchers. ‘Steden zijn ongelofelijk rijk aan dieren. Mensen zijn geneigd zichzelf als een andere soort te zien, maar in wezen zijn wij ook gewoon één van de soorten die groen in de stad aantrekkelijk vinden.’

De vogels in zijn tuin blijven af en aan vliegen. Een vink zit op een halve meter van de schuifpui. ‘Eigenlijk is Amsterdam gewoon een natuurgebied’, besluit Melchers.

‘Het is één grote jungle.’

‘Een dier maakt geen onderscheid tussen vrije natuur en een door de mens gebouwd landschap.’

Remco Daalder, gemeente Amsterdam

schrijft vooral over natuur en verblijft zelf ook het liefst in de stad.

Kirsten Dorrestijn

Van regenwoud naar stad Zoals veel andere familieleden wordt de goudparkiet in zijn ­voortbe­ ­staan bedreigd door het kappen van regenwouden. In 2015 gaat Roelant Jonker naar het ­Amazonegebied in Brazilië om deze knalgele papegaai te redden. Hoe? Door hem te introduceren in de stad. ‘Over de hele wereld doen papegaaien het goed in steden’, weet Jonker. Ze hebben ­eigenschappen die hen zeer geschikt maken om daar te leven. Zo zijn ze niet te kieskeurig met ­voedsel, stellen ze geen al te hoge eisen aan hun territorium en kunnen ze hun schuwheid ­afleggen. Jonker wil de goudparkiet gaan uitzetten in Belém, een stad met anderhalf miljoen inwoners. In het begin zal hij ze moeten bijvoeren. Jonker: ‘Als hij in de stad kan leven, is zijn toekomst veiliggesteld.’

Jonker, die bij de Universiteit Leiden promotieonderzoek naar papegaaien doet, hoopt met zijn unieke project de goudparkiet van zijn ondergang te redden. Als het experiment lukt, kan ook de toekomst van andere bedreigde papegaaien worden veiliggesteld. | K.D.

julI/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 9

Leven

Rond China in vijf dagen Fotograaf Tim Martin nam de trein.

nabij Wuhan, provincie Hubei

photograph: Liaqat Ali

Tussen Ganzhou en Yichun, provincie Jiangxi

photograph: Rizwan Vaheed

nabij Shiyan, provincie Hubei

De Amerikaanse fotograaf Tim Martin hield altijd al van

treinreizen. Toen hij vanuit Hongkong heel China moest doorkruisen op weg naar Kashgar, nam hij daarom niet het vliegtuig, maar de trein. Het kostte hem ruim vijf dagen om de bijna 6000 kilometer lange reis van het zuidoosten naar het noordwesten te volbrengen.

Genoeg tijd dus om het magische landschap vast te leggen.

Ondanks de enorme afstanden en de indrukwekkende ­economische groei heeft het land een relatief kleine luchtvaartsector. Daarentegen is China bezig met de ontwikkeling van een omvangrijk spoornet, dat steeds meer steden met elkaar verbindt.

Oude treinen in China zijn traag; de nieuwe zijn hogesnelheidstreinen en het spoor waarover die voorbij moeten flitsen, wordt in een hoog tempo neergelegd. Door het nieuwe spoornet kunnen meer mensen grotere afstanden afleggen. Dat willen ze ook graag, want door de verstedelijking en de toegenomen mogelijkheden om elders te werken of studeren, wonen familieleden vaker verder weg.

Volgens Martin zijn de nieuwe treinen goedkoop, efficiënt en comfortabel. Tijdens zijn reis ontmoette hij studenten (zoals de uit het raam turende jongeman op de vorige pagina) die op familiebezoek gingen tot zakenmannen op zakenreis. Over zijn reis zegt hij: ‘Ik heb met tientallen mensen thee gedronken, nieuwe kaartspellen geleerd en de slechtste wijn van mijn leven gedronken – en ik zou de hele reis met liefde weer opnieuw doen.’ | ­Elleke Bal

nabij Turpan, provincie Xinjiang

Duurzaamheid & Innovatie

6 6 t h eo pt im i st.nl juli/Augustus 2013

foto: tk

Vanwege geluidsoverlast bij het verlaten van een tunnel kreeg de nieuwe snelheidstrein in Japan een neus die was gebaseerd op de langwerpige, smalle snavel van de ijsvogel die geruisloos vanaf grote hoogte in het water duikt.

illustratie: Emile noordeloos/digitalpaint.nl

De BV Natuur Een van de pioniers van de biomimicry – door de natuur geïnspireerde innovatie – legt uit waarom dit hét succesverhaal van de eeuw gaat worden. Door Jay Harman

A

an het begin van de twintigste eeuw

een miljoen dollar behaalde. Het oorspronkelijke basisontwerp wordt nog altijd gebruikt door wereldwijd marktleider Oregon. De totale omzet van Oregon Chain Saws bedraagt inmiddels ruim 300 miljoen dollar.

Deze revolutie in de houtvesterij is een vroeg voorbeeld van biomimicry, of bio-inspiratie, zoals het ook wel wordt genoemd. Kort gezegd gaat het daarbij om het toepassen van lessen uit de natuur bij het oplossen van onze problemen. Voorbeelden van biomimicry lopen uiteen van energieproducerende zonnecellen die boombladeren imiteren, tot levensreddende farmaceutische doorbraken gebaseerd op de biologie van hagedissen, tot uiterst succesvolle bedrijven die hun organisatiestructuur baseren op het natuurlijke patroon van sequoiabossen.

Biomimicry is altijd al een belangrijke bron van innovatie en rijkdom geweest. Maar het kan nog veel beter. De meeste van de kansen moeten nog ontdekt of vermarkt worden, dus het potentieel aan nog te ­creëren intellectueel eigendom is immens. Dit gaat de hele ­industriële sector op z’n kop zetten.

foto: tk

begon de ontwikkeling van gemotoriseerde zagen, waarmee het omhakken van bomen minder inspannend werd dan met bijlen en handzagen. Het was een duidelijke verbetering, maar de zagen vereisten tijdrovend onderhoud in wat destijds een van de belangrijkste industrieën ter wereld was.

In de jaren veertig dacht de Amerikaanse houthakker Joseph Buford Cox maandenlang na over de motorzagen die hij voor zijn werk gebruikte. Op een dag viel zijn blik tijdens het hakken van brandhout op de larve van een houtkever, die zich een weg baande door een boomstronk. Het vrat zich onverstoorbaar door het harde hout, ongeacht de richting van de nerf. Hoe deed hij dat?

Cox bestudeerde het ontwerp van de kaken van de larve. Hij merkte op dat ze afwisselend links en rechts uitsloegen. Die eigenschap gebruikte hij daarop om een betere kettingzaag te ontwerpen. Zijn kettingzaag, die in 1947 op de markt kwam, was al binnen vier jaar zo ­populair dat Cox’ bedrijf een jaaromzet van meer dan

juli/Augustus 2013 T h eo pt i m i st. n l 6 7

Door het scheppend vermogen van de natuur te imiteren, kunnen we meer welvaart genereren in een duurzame economie – en dat kan zonder offers te brengen.

Van piramides tot penicilline Een beknopte geschiedenis van de biomimicry.

Bron: Jay Harman, The shark’s paintbrush

6 8 t h eo pt im i st.nl juli/Augustus 2013

Waarom hebben we juist nu behoefte aan biomimicry? Ergens beseffen we allemaal dat er iets wringt in de wereld. De helft van de mensheid moet rondkomen van minder dan 2 dollar 50 per dag. Het klimaat wordt in rap tempo extremer en weersomstandigheden lastiger te voorspellen. Als gevolg van de financiële crisis wordt er minder geïnnoveerd. De meeste van de huidige problemen met het milieu en de economie zijn te danken aan een verouderde manier van zakendoen.

In de industrie draait het nog altijd om methoden als persen en walsen, technieken die tijdens de industriële revolutie zijn gemechaniseerd maar die simpelweg niet duurzaam zijn. De natuur ontwikkelt zich voortdurend en slaagt erin te overleven en te bloeien zonder haar grondstoffen uit te putten. Zij vindt zichzelf telkens weer opnieuw uit en past zich met onstuitbaar optimisme aan.

Als ondernemer en uitvinder heb ik me de afgelopen dertig jaar beziggehouden met het opzetten en tot bloei brengen van miljoenenbedrijven die innovatieve producten ontwikkelen, patenteren en in licentie geven, uiteenlopend van in elkaar hakende bakstenen tot revolutionaire vaartuigen en een nietinvasieve techniek om bloedsuiker te meten.

Inmiddels word ik gerekend tot de eerste wetenschappers die biomimicry hebben gemaakt tot hoeksteen van de technologie van de toekomst. Mijn meest recente onderneming – PAX Scientific en haar dochterbedrijven – ontwerpt energiezuinige apparatuur voor de industrie, zoals koeling, turbines, ventilatoren en pompen die zijn gebaseerd op vloeistofgedragingen uit de natuur.

Het is mijn missie om het wereldwijde energiegebruik en de uitstoot van broeikasgassen met behulp van biomimicry te halveren. Bovendien is het mijn missie om

anderen te inspireren om aan te haken bij de golf van nieuwe mogelijkheden. Overal ter wereld, in allerlei bedrijfstakken, ontdekken mensen winstgevende oplossingen voor schijnbaar hardnekkige problemen door samen te werken met de natuur. Door het scheppend vermogen van de natuur te imiteren, kunnen we wel degelijk meer welvaart genereren in een duurzame economie.

En dat kan zonder offers te brengen en onze planeet schade te berokkenen.

D

e term biomimicry – afgeleid van het Griekse bios, dat ‘leven’ be-

tekent, en van mimesis, ‘imiteren’ – werd in 1977 geïntroduceerd door Janine Benyus, natuurkenner, docent en auteur van het standaardwerk Biomimicry: Innovation inspired by nature. Maar biomimicry is niets nieuws. Mensen kopiëren al duizenden jaren lang de natuur, zij het niet altijd even nauwkeurig. Onze vroege voorouders speelden leentjebuur bij de dieren en planten in hun omgeving. Zeehonden die onder het poolijs zwemmen, zorgen voor gaten waardoor ze kunnen ademen; Inuitjagers imiteerden de manier waarop ijsberen naast zo’n gat op het ijs gaan liggen, in afwachting van een lekkere portie spek. Australische aboriginals imiteerden vogelvleugels met hun boemerangs. Bepaalde vormen en werktuigen vind je overal ter wereld terug, gemaakt door mensen die weliswaar op enorme afstanden van elkaar leefden, maar op dezelfde manier gebruikmaakten van oplossingsstrategieën uit de natuur.

Binnen enkele duizenden jaren – een ­milliseconde, op ­evolutionaire schaal – heeft de mens niet alleen steeds verfijndere gereedschappen ontwikkeld, maar ook het benodigde theoretische kader. De ­Newtoniaanse

60.000 v. Chr.

4000-3000 v. Chr.

Geneesmiddelen werden vervaardigd uit natuurlijke grondstoffen. Archeologische opgravingen in het Neanderthal wezen uit dat 60.000 jaar geleden natuurlijke medicijnen werden gebruikt. Mensen uit die tijd hebben de geneeskrachtige werking van die stoffen mogelijk ontdekt door zieke dieren te volgen die op zoek gingen naar bepaalde planten, rijk aan heilzame stoffen.

De oude Egyptenaren brachten een vloedgolf van technologische oplossingen op gang. Veel daarvan weerspiegelden de vorm en functie van lokale diersoorten en planten. Zo werd voor het ontwerp van zuilen gebruikgemaakt van de structuur van lotusstengels. De proporties van Egyptische bouwwerken kwamen overeen met de groeipatronen van bomen.

foto’s: Claffra/Shutterstock; richard a. mcguirk/shutterstock

fysica, de Industriële Revolutie en het tijdperk van de Verlichting brachten technologische ontwikkelingen teweeg en zorgden voor transformaties in onze normen en waarden.

Een gevolg van deze paradigmawisseling was echter dat de mens de wereld niet langer beschouwde als organisch, maar als mechanistisch. Technologen zagen al snel kans om elk systeem te ontleden in componenten en die vervolgens naar believen te herschikken.

Innovaties op het gebied van machinebouw en materiaalkennis leidden tot massaproductie. Zo werd het mogelijk om duizenden en vervolgens miljoenen exemplaren van precies dezelfde vorm van plaatmetaal of identieke bakstenen te produceren.

Ondanks haar positieve effect op de economie en de cultuur van die tijd ging de Industriële Revolutie gebukt onder kortzichtigheid. In de haast om de wereld te begrijpen als een raderwerk van afzonderlijke componenten, belandde het ontwerptalent van de natuur in de vergetelheid – en daarmee ook de blauwdrukken voor natuurlijke, niet-toxische en gestroomlijnde efficiëntie.

Er dook een nieuw stelsel van waarden op, dat alles wat aan de natuur ontleend was, als primitief van de hand wees ten faveure van uitvindingen door de mens. Van levend en werkend in de natuur en op intieme wijze verbonden met haar systemen, begonnen we de natuur te beschouwen als niets anders dan een pakhuis van ruwe materialen die klaar lagen om te worden geplunderd.

De Industriële Revolutie werd mogelijk gemaakt door een overvloed aan goedkope energie. Als je meer snelheid nodig had, ging je niet te rade bij de natuur om een efficiëntere manier te vinden; je schepte gewoon meer kolen op het vuur en denderde voorwaarts. Die aanpak werkte goed totdat

de neveneffecten zich begonnen op te stapelen: vervuilde lucht en water, uitgeputte bodem, steeds lastiger aan te boren energiebronnen, gezondheidsrisico’s en klimaatverandering.

De natuur werkt volgens een totaal ander principe. Haar mandaat om te overleven berust op het gebruik van zo weinig mogelijk grondstoffen en energie om de klus te klaren – de klus zijnde: overleven en zichzelf herscheppen zonder het onderliggende ecosysteem schade toe te brengen. De natuur produceert geen vlakke platen en rechte lijnen. Het ultra-efficiënte bloedsomloopsysteem van de mens, bijvoorbeeld, is 50.000 kilometer lang le de maker van de hol De mug inspireerde ft. en bevat geen enkele rechte buis. Maar een pijnloze prik gee die ld, naa e sch hypodermi op het gebied van energie-efficiëntie kent het zijn gelijke niet. Hoe veel voertuigen kunnen 50.000 kilometer aflegis, omdat miljarden mensen nog altijd letgen op anderhalve Watt vermogen? Dat is terlijk in het donker leven. Nadat het leven minder dan wat een nachtlampje verbruikt. op aarde 3,8 miljard jaar lang heeft kunnen Vanwege de neveneffecten van ons ver- experimenteren met een onbeperkt onderkwistende energiegebruik staan we voor de zoeksbudget, is het hoog tijd dat we te rade opdracht een nieuwe wereldeconomie te cre- gaan bij de bibliotheek vol elegante, efficiëren. Daartoe zullen we allereerst de feno- ënte methoden van de natuur, vrij beschikmenale efficiëntie en functionaliteit van de baar voor iedereen die de juiste vragen stelt. natuur moeten omarmen. Vanuit het standBij een wereldwijd onderzoek naar punt van de natuur bezien is er geen tekort ­patentregisters tussen 1985 en 2005 bleek aan energie. Dat is er nooit geweest en zal er dat het aantal door biomimicry geïnspireerde ook nooit zijn. Ons totale universum en alles uitvindingen met factor 93 was toegenomen. erin is gemaakt van energie. Maar in de na- En die groeicurve is sindsdien alleen nog tuur is het overleven van een soort afhanke- maar steiler geworden. Sommige mensen lijk van hoe optimaal ze gebruikmaakt van zijn ervan overtuigd dat de voordelen van energie. Als we de strategieën van de natuur biomimicry in vergelijking tot conventionele op het gebied van energiegebruik getrouw technologie zo groot zijn, dat biogeïnspikopiëren, kunnen we de wereldwijd escale- reerd design de oude methodes binnen dertig rende energiecrisis afwenden – een crisis die jaar zal verdringen. Dat biedt enorme kansen voor twee derde van de mensheid al realiteit en een kans om eerlijk geld te ­verdienen aan

3000-1000 v. Chr.

600-300 v. Chr.

1100-1300

Allerlei diersoorten, van het gordeldier tot vissen, maken gebruik van dezelfde verfijnde schubbenstructuur. Vanwege hun geringe gewicht en grote bewegingsvrijheid zijn schubben duizenden jaren lang nauwgezet gekopieerd om krijgers en hun rijdieren te beschermen. Schubvormige bepantsering bleek goedkoper, lichter en effectiever dan andere soorten harnassen.

De Griekse filosofen, die de grondslag legden voor de moderne wiskunde, meetkunde en wetenschap, gingen allemaal in de leer bij de natuur. Door de natuur te observeren kwam Heraclitus tot de overtuiging dat alles wat bestond, geschapen was uit natuurlijke stroming. Plato zag overal bepaalde hoeken en verhoudingen terug en ontwikkelde de de geometrie.

De Tempeliers waren verantwoordelijk voor de herintroductie van de kennis van natuurlijke geometrische verhoudingen zoals de bouwmeesters uit de klassieke oudheid die hadden gebruikt. De bouw van Europese kathedralen als die van Canterbury en Chartres gaan gepaard met een explosie van maatvoering volgens de verhoudingen uit de natuur. juli/Augustus 2013 T h eo pt i m i st. n l 6 9

en in alle maatschappelijke geledingen is deze sector onstuitbaar in opkomst.

H

oewel biomimicry als disci pline pas een jaar of vijftien oud is,

hebben biogeïnspireerde ontwerpen al miljarden dollars omzet gegenereerd. Het gaat daarbij om zelfreinigende gebouwen die zijn geïnspireerd door lotusbladeren, en om stoffen, verven en cosmetica die hun briljante kleuren danken aan de manier waarop kleur ontstaat in pauwenveren. Door gebruik te maken van een materiaal dat nabootst hoe een mossel zich hecht aan de rotsen, is een nieuw soort triplex ontwikkeld waarvoor geen giftige kleefstoffen nodig zijn.

Nieuwe biomimetische producten komen nu op de markt met steun van grote bedrijven: Qualcomm, een van de wereldleiders in mobiele technologie, heeft zeven jaar onderzoek en bijna een miljard dollar gestoken in een fabriek voor de massaproductie van een revolutionair beeldscherm dat geïnspireerd is door de kristalstructuur van vlindervleugels. Natura, een Braziliaanse producent van cosmetica en gezondheidsproducten, heeft besloten het eigen personeel te scholen in biomimicry en deze principes toe te passen op al zijn producten en diensten. De biogeïnspireerde start-up Calera produceert cement zonder afgravingen, op een milieuvriendelijke manier die kooldioxide uit de atmosfeer verwijdert in plaats van eraan toe te voegen.

Biomimetisch geïnspireerde producten zullen binnen tien tot twintig jaar in elk marktsegment te vinden zijn, van de geneeskunde tot de transportsector. De omzet van dergelijke producten verdubbelt na introductie meestal jaarlijks. Ze bieden de klant betere prestaties, minder energiebehoefte, minder afval en minder toxiciteit – en dat

1300–1700

1500

Omstreeks 1860

De grote kunstenaars uit de Renaissance, zoals Michelangelo wisten dat kunst de mathematische proporties van de levende wereld moet weerspiegelen. Door te begrijpen hoe we met onze twee ogen afstand, diepte en reliëf kunnen waarnemen, waren zij in staat onze driedimensionale wereld te vatten, door voorwerpen op de voorgrond groter af te beelden.

Leonardo da Vinci, misschien wel de grootste biomimeticus aller tijden, hield bij zijn kunstwerken altijd verhoudingen uit de natuur aan en bracht de laatste tien jaar van zijn leven door met het obsessief bestuderen van de geometrie van natuurlijke stroming. Op basis van jarenlang observeren van vogels in vlucht ontwierp Leonardo vleugels en een helikopter.

In deze periode wordt het prikkeldraad uitgevonden – een afrastering die snel en over grote afstanden kan worden aangebracht en zelfs het onwilligste vee effectief insluit. Prikkeldraad, dat oorspronkelijk op de markt werd gebracht als ‘doornige omheining’, is een simpele metalen imitatie van een ouder type afrastering van ­biomimetisch gevlochten doorntwijgen.

7 0 t h eo pt im i st.nl juli/Augustus 2013

foto’s: littlesam/shutterstock; Met dank aan White Cloud Press

Jay harman bestudeerde de draaiende beweging van de lelie en imiteerde dit in een impeller, die gebruikt wordt als component in pompen, motoren en koelsystemen.

het gezonder maken van de planeet.

Ontwerpen die zijn gebaseerd op biomimicry, bieden een hele reeks voordelen. Omdat de natuur in de loop van miljarden jaren triljoenen parallelproeven heeft kunnen doen, zijn haar succesvolle ontwerpen zo veel energie-efficiënter dan de uitvindingen die wij in de afgelopen paar honderd jaar hebben gedaan. De natuur werkt uitsluitend met lokaal beschikbare materialen en gebruikt daardoor weinig energie voor transport. Haar ontwerpen zijn vaak goedkoper te vervaardigen dan traditionele, omdat ze geen materiaal verspilt. Zo imiteert de nanotechnologie fabricageprincipes uit de natuur door apparaten molecuul voor molecuul op te bouwen.

Daarmee voorkom je onnodig afval.

De natuur kan het zich ook niet veroorloven zichzelf te vergiftigen, dus combineert ze chemicaliën zodanig dat ze niet toxisch zijn voor haar ecosystemen. Groene chemie is een vorm van biomimicry die gebruikmaakt van de vuistregel om geen schade toe te brengen: ze werkt met industriële moleculen die al in eerste opzet veilig zijn.

Tot slot beschikt de natuur over methoden om alles dat ze maakt, te hergebruiken. In de gesloten kringloop van het leven op onze planeet is alles een grondstof en wordt alles hergebruikt – een van de meest fundamentele aspecten van duurzaamheid. Om al deze redenen, zo heeft een prominente durfkapitalist verklaard, zal biomimicry dé bedrijfstak van de 21e eeuw worden. Overal ter wereld

foto’s: gucio_55/Shutterstock; stocksnapper/istock

tegen scherpe prijzen. De impact van deze innovatieve producten zal de manier waarop we nadenken over onze omgeving nog verder veranderen – niet alleen in hoe we woningen of kantoren ontwerpen, maar in hoe we samenlevingen en organisaties inrichten als ecosystemen.

Milieubeschermers – niet zelden afgeschilderd als onpraktische, idealistische bomenknuffelaars – en grote bedrijven worden nog vaak als vijanden gezien. Zo’n dualistische kijk op de zaak maakt ons blind voor samenwerkingspotentieel. Sinds de Industriële Revolutie hebben bedrijven overal ter wereld zeer effectieve processen ontwikkeld voor alles van fabricage tot distributie. Biomimicry is er niet op uit om bestaande manieren van zaken doen uit te bannen, maar erop voort te bouwen en ze te optimaliseren, om zo afval en neveneffecten te reduceren.

Ook dat levert weer meer winst op.

Het groeipotentieel is evident. Volgens ramingen zou biomimicry tegen 2025 een aandeel van een triljoen dollar kunnen vertegenwoordigen in het wereldwijde Bruto Binnenlands Product. Nog eens vijftig miljard dollar zou alleen al in de Verenigde Staten kunnen worden verdiend aan de gevolgen van het terugdringen van de kooldioxide-uitstoot en het behoud van natuurlijke grondstoffen. Volgens dezelfde schatting kan biomimetische bedrijvigheid de komende vijftien jaar ruim 1,6 miljoen nieuwe banen opleveren op de Amerikaanse banenmarkt.

Uit onderzoek blijkt dat investeringen door risicokapitalisten in biomimicry de komende jaren die in schone technologie en biotech zouden kunnen overstijgen.

Sommigen beweren zelfs dat deze nieuwe ­industrie veel grotere sectoren voorbij zou kunnen streven met een marktaandeel van

wel ­honderd miljard dollar.

Het combineren van onze menselijke ­intelligentie met optimisme is het beste wat we de aarde te bieden hebben. Op dit moment bezitten wij mensen – zelf producten van de natuur – de vaardigheden en de technologie om zowat elk denkbaar probleem op te lossen, zonder Een van de bekendoffers te ­brengen. Al ste voorbeelden van thans, als de wil er is. commercieel succesvolle Dat kan als we onszelf biomimicry is klittenlaten leiden door het band. Toen de Zwitserse optimisme en de wijsuitvinder George de heid van de natuur.

Mestral in 1941 een Voor wetenschap wandeling maakte in de en technologie is dit Alpen, raakte hij geïreen opwindende tijd. riteerd door de klitten Ik word dagelijks gedie telkens weer aan ïnspireerd door de zijn sokken bleven hamogelijkheid om met ken en in de vacht van behulp van lessen uit de zijn hond. Hij b ­ esloot natuur een bijdrage te ze eens onder de leveren aan het creëren microscoop te leggen van een Gouden Eeuw en ontdekte toen de voor de aarde en voor haak-en-lusstructuur de mensheid – een Goudie de basis werd voor den Eeuw die niet alleen klittenband. tot de mogelijkheden Biomimicry is behoort, maar ook reaveel meer dan het listisch is. Biomimicry Klittenband is een schoolvoorbeeld van biomimicry: simpelweg kopiëren rucht. gaat ons helpen om dat het is gebaseerd op de haakjes van een klitv van vormen uit de te bereiken. natuur. Vaak komen er

Kopiëren kun je leren

Dit is een fragment uit het boek The shark’s paintbrush van Jay Harman, verschenen bij White Cloud Press. Harman is een Australische ondernemer en uitvinder. Lees meer over hem in het profiel op de volgende pagina’s.

1900

1928

Het Duitse chemieconcern Bayer brengt een nieuw geneesmiddel op de markt, Aspirine. De basisingrediënten ervan werden oorspronkelijk omstreeks 400 v. Chr. door Hippocrates gewonnen uit de bast van de schietwilg. Daar zit een stof in genaamd salicylzuur, de grondstof van de pijnstiller.

Aspirine is nog altijd een van de meest verkochte ­geneesmiddelen ter wereld.

Alexander Fleming merkte op dat een petrischaaltje met giftige staphylococcusbacteriën die hij had gekweekt, besmet was geraakt met schimmel. Toen hij op het punt stond het schaaltje weg te gooien, realiseerde hij zich dat de schimmel een deel van de bacteriën had gedood. Dit leidde tot de ontdekking van penicilline, het eerste natuurlijke antibioticum.

systematische ontwerp- en probleemoplossingsprocessen bij kijken die aan universiteiten en instituten door wetenschappers en technici worden verfijnd. Voor elk van deze processen geldt dat eerst moet worden bepaald welk probleem moet worden opgelost en of het te maken heeft met vorm, functie of ecosysteem. Daarna komt de vraag welk organisme of natuurlijk proces een effectieve oplossing heeft voor een dergelijk probleem. Zo kwamen ingenieurs die een ultragroothoekcamera moesten ontwerpen uit bij de ogen van de bij, vanwege diens onwaarschijnlijk grote blikveld van 300 graden rondom zijn kop.

Het proces werkt ook andersom, als we een uitzonderlijke strategie uit de plantenwereld of het dierenrijk nabootsen. Het onderzoek van De Mestral naar de hardnekkigheid waarmee klitten aan zijn sokken vast bleven zitten, is een vroeg voorbeeld daarvan, net zoals de fascinatie van onderzoekers voor de manier waarop gekko’s ondersteboven kunnen hangen of langs verticale glazen vensters omhoog klimmen, heeft geleid tot innovatieve lijmen en pleisters. | J.H.

juli/Augustus 2013 T h eo pt i m i st. n l 7 1

Natuurmens Maak kennis met Jay Harman, de man die de industrie op haar kop zet door de natuur te imiteren. Door Andrew Tolve

foto: Peter DaSilva

Duurzaamheid & Innovatie

J

ay Harman heeft een theorie

over de ribbels op ons verhemelte. Deze zogeheten palatale rugae behoren tot de raadsels van de menselijke anatomie. Het is bekend dat palatale rugae even uniek zijn als vingerafdrukken en dat geen twee individuen hetzelfde patroon hebben.

Maar waar ze toe dienen, is ook voor wetenschappers een raadsel.

Voor Harman is het raadsel van de ribbels op het verhemelte te intrigerend om te negeren. Al zijn hele leven verwondert de ­Australische uitvinder en ondernemer zich

over de natuur. Preciezer: hij bestudeert de natuur nauwlettend en kopieert haar om nieuwe technieken uit te vinden. Neem de simpele verklaring die Harman heeft bedacht voor het verhemeltemysterie. Als een vloeistof, bijvoorbeeld water, over een oppervlak stroomt, creëert die rimpels in dat oppervlak.

Denk maar aan de duinen in een woestijn.

Deze rimpels verlagen de weerstand, zodat de vloeistof sneller naar beneden stroomt.

‘Het is een symbiotische relatie’, stelt Harman. ‘Ik denk daarbij aan onze verre voorouders op de Afrikaanse savanne als die moesten vluchten voor een leeuw. Dan wil je zo snel mogelijk zo veel mogelijk lucht in je longen hebben om te kunnen rennen.

En die ribbels verlagen bij het inademen de weerstand van de lucht.’

Harman kan nog niet aantonen dat hij gelijk heeft. Wat hij wel heeft, is een gipsen prototype dat op dezelfde manier geribbeld is. Wat hij daarmee uiteindelijk wil bereiken, is een nieuw soort oppervlak voor auto’s en schepen, dat de weerstand drastisch verlaagt en de efficiëntie verhoogt. ‘Het fijne is dat die ribbels tamelijk groot zijn en daardoor makkelijk te maken én schoon te houden’, aldus Harman.

Goed, maar willen mensen wel rondrijden in een auto die eruit ziet als hun verhemelte?

‘Daar zullen ze misschien aan moeten wennen’, geeft Harman toe. ‘Maar wat als ze daarmee 30 procent kunnen besparen aan de pomp? Dan willen ze er misschien wel heel snel aan wennen.’

U denkt misschien dat Harmans financiële toekomst afhangt van het concept van de palatalerugae-auto? Maakt u zich geen zorgen. Harman heeft honderden ideeën, patenten, prototypen en concrete producten op zijn naam staan. Sommige daarvan zouden enkele tientallen miljoenen dollars waard zijn. Ze lopen sterk uiteen. Maar allemaal zijn ze ontleend aan de natuur.

Harman is met name geïnteresseerd in turbulentie. Hij noemt het de ‘archetypische bewegingsvorm’ van de natuur en onderzoekt hoe die kan worden toegepast bij het heruitvinden van fabricageprocessen. Een van zijn oplossingen – een gemeentelijke waterzuiveringsinstallatie in de vorm van een stilstaande draaikolk – kan tien miljoen liter water zuiveren met een vermogen van 300 Watt, wat gelijk is aan ongeveer vier gloeilampen. Dat levert een energiebesparing van 85 procent ten opzichte van wat er nu in

de handel is. Bovendien wordt het water zo grondig gezuiverd, dat er 80 procent minder desinfecterende chemicaliën nodig zijn. ‘Het procedé is in 100 procent van de gevallen 100 procent effectief,’ aldus Harman.

Harman, inmiddels 63, bedenkt al bijna dertig jaar dit soort innovatieve technieken.

Hij is breedgeschouderd en vol overtuiging.

Zijn lichtbruine haar hangt losjes tot vlak boven twee ogen die stralen van liefde voor zijn levenswerk. Lange tijd beantwoordde de wereld zijn gloedvolle betoog met schouderophalen. ‘De grote industrieën lijden aan wat ik graag besmettelijke repetitus noem’, zegt hij. ‘Men weet wat men aan het doen is en zal zichzelf blijven herhalen zolang men geen risico’s ziet. Natuurlijk zijn die er wel, maar dat besef dringt niet door.’ Voor Harman is dit een bron van jarenlange frustratie geweest. ‘Je kon wel proberen energieefficiëntie te verkopen, maar de wereld was gewoon niet geïnteresseerd’, vertelt hij.

Maar vandaag, in 2013, is er heel wat veranderd. Voor grote bedrijven is het inmiddels heel normaal om te praten over energiebesparing, maatschappelijke verantwoordelijkheid en zorg voor het milieu. Deels is dat het gevolg van maatschappelijke en politieke druk om iets te doen aan de schade die we aan de natuur hebben toegebracht. Maar het komt ook doordat bedrijven zijn gaan beseffen dat ze geld kunnen besparen door minder energie te verbruiken, zodat er sprake is van een win-winsituatie voor zowel de bedrijfsresultaten als Moeder Aarde. Met als prettig gevolg dat Harman en zijn onderzoeks- en ontwerpbedrijf PAX Scientific het drukker hebben dan ooit.

En die gemeentelijke waterzuiveringsinstallatie? Meer dan zeshonderd gemeenten in de Verenigde Staten, Australië en het Midden-Oosten hebben er inmiddels voor gekozen. Aan het andere uiteinde van het spectrum vinden we de ventilator die PAX onlangs heeft ontwikkeld voor een haardroger die 35 procent sneller werkt dan conventionele apparaten en bovendien minder lawaai maakt en energiezuinig is.

‘Feit is dat de natuur schoon, groen en duurzaam is’, stelt Harman. ‘En zolang wij dat niet zijn, gebeurt het tegenovergestelde: we zijn allesbehalve duurzaam. Dat zijn mensen eindelijk gaan beseffen.’

Biomimicry, de praktijk van het emuleren van de natuur als bron van oplossingen voor onze meest hardnekkige problemen, is in de juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 7 3

‘Als we vrij hebben, trekken we de natuur in, maar tijdens het werk vergeten we de natuur. Als mensen inzien dat de natuur kan inspireren, zullen ze ook leren haar beter te beschermen.’

7 4 t h eo pt im i st.NL juli/augustus 2013

afgelopen vijftien jaar uitgegroeid van een obscure term tot een substantiële en groeiende tak van industrie. Op dit moment zijn al meer dan tweehonderd teams van wetenschappers en technici werkzaam in biomimicry. Ze houden zich bezig met de meest uiteenlopende zaken: van groene gebouwen die zijn geïnspireerd door termietenheuvels tot een antibacteriële verf die zich gedraagt als de huid van een haai.

‘Biomimicry duikt steeds vaker op in de spreektaal’, vertelt Harman, die juist de laatste hand geeft gelegd aan een boek over het onderwerp, getiteld The Shark’s Paintbrush (zie het fragment op pagina 66). ‘De komende jaren zullen we een radicale omslag zien in de richting van dit soort innovaties.’

Wat Harman uniek maakt als pionier is niet alleen de weidsheid van zijn blik, maar ook zijn levensverhaal. Dat laat zich lezen als een avonturenroman, heel anders dan dat van de spreekwoordelijk droge laboratoriumgeleerde. Harman begon al op zijn negende aan onderzoek in zee, kort nadat het gezin Harman was verhuisd naar een vlak bij de kust gelegen buitenwijk van Perth. ‘Ik zette gewoon mijn zwembril op en nam een kijkje onder water’, vertelt hij. ‘En zo gebeurde het: ik was meteen verslaafd.’

Zo vaak hij kon, ging Harman surfen, snorkelen, vissen en naar kreeften duiken bij afgelegen riffen in de Indische Oceaan, die hij bereikte met een zelfgebouwde kano van golfplaatafval. ‘Als ik in het water was en me bij een naderende golf vastklampte aan wat zeewier, liet dat heel gemakkelijk los als ik te hardhandig was’, vertelt hij. ‘Maar zelfs in de zwaarste storm raakt zeewier niet vanzelf los. Het is prima in staat te overleven.’

Harman bedacht dat als hij kon imiteren hoe zeewier meebeweegt met de omringende turbulentie, hij misschien een snellere en stabielere kano kon bouwen om nog verderaf gelegen riffen te bereiken. Dus pakte hij een hamer en modelleerde zijn kano ermee, volgens de geometrie van zeewier. ‘En het werkte’, herinnert hij zich. ‘Mijn kano werd aanzienlijk sneller.’

Voor het eerst drong het tot Harman door dat de wijsheid van de natuur kon worden gebruikt om mensenwerk te verbeteren. In die tijd kwam het nog niet bij hem op om patent aan te vragen op zijn zeewierkano of op zoek te gaan naar commerciële toepassingen. Op school wierp hij zich al evenmin met hernieuwd enthousiasme op de ­biologieen natuurkundelessen. ‘Op geschiedenis en

Engels na was het allemaal nogal rampzalig’, herinnert hij zich grinnikend. ‘Ik volgde acht jaar lang Latijnse les en haalde geen enkel proefwerk. De leraren wisten zich geen raad met me en lieten me vaak maar gewoon achter in de klas zitten dagdromen.’

Harman slaagde er niettemin in de middelbare school te doorlopen, maar het zou nog vijftien jaar duren voor hij zijn eerste echte uitvinding deed. In de tussentijd ging hij werken bij het Australische ministerie van Visserij en Natuurbeheer en wijdde hij zich aan milieubescherming, veelal op zee.

‘Als je langere tijd buitengaats verblijft, verdwijnt alles behalve je omgeving’, vertelt hij. ‘Overal is water en op elke beweging van het water moet je reageren, dus elk moment van de dag én de nacht ben je actief. Je wordt erin opgenomen. Het is betoverend.’

U

iteindelijk besloot Harman

toch te gaan studeren en maakte hij in eerste instantie de nogal obligate keuze voor economie. Vervolgens stapte hij over naar godsdienstwetenschap en dat bleek een gouden greep. ‘Het meest voorkomende religieuze symbool ter wereld is de gelijkhoekige spiraal’, vertelt hij. ‘Dezelfde spiraal vind je terug bij de tomaat en bij de tentakels van de octopus. Het is het meest gebruikte symbool voor schepping, vruchtbaarheid, intelligentie, het mysterie van het leven, en God, ongeacht naar welke cultuur je kijkt. Al tijdens mijn studie begon ik te onderzoeken op welke manier dat symbool gelijkenis vertoonde met stromingspatronen in de natuur.’

Als afronding van zijn studie begon Harman in 1979 aan een religieuze rondreis, die hem zowel patronage door een monseigneur van de Notre-Dame bracht als toegang tot de enorme bibliotheek van Doug Colan, katholiek priester en gezant bij de Dalai Lama.

Ook bestudeerde Harman de new-agebenadering van dominee Sun Myung Moon in Zuid-Korea, net als die van Sri H.W.L. Poonja (beter bekend als Papaji), alvorens in 1982 terug te keren naar Australië. Verlicht, maar straatarm.

‘Ik bezat nog twee dollar’, vertelt Harman. ‘Australië bevond zich in een recessie.

Ik wist iets van energie-efficiëntie en onderzoek, dus ik dacht: waarom niet een eigen bedrijf beginnen?’

Het hoofdkantoor van PAX Scientific, het bedrijf waarvan Harman oprichter en ­president-directeur is, bevindt zich precies

foto’s: John Bill/shutterstock.com; BanksPhotos/istock.com; Met dank aan White Cloud Press

op de plek waar je een start-up op het gebied van industriële apparatuur zou verwachten: in San Rafael, Californië, vlak bij Silicon Valley en Stanford University en niet ver verwijderd van de straalaandrijvingslaboratoria van Livermore.

Harman zelf is echter zelden te vinden in dat kantoor. Het creatieve brein achter het pionierswerk van PAX bevindt zich doorgaans in Kauai, Hawaii, waar hij werkt in een laboratorium dat hij zelf bouwde in een vijftien meter lange container die per schip vanuit Californië is overgebracht. Binnen liggen restjes koolstofvezel verspreid tussen apparaten, timmergereedschap, lijmklemmen en boormallen. Het ruikt er naar hars.

Als je niet beter wist, zou je denken dat je in de werkplaats van een verdwaalde scheepstimmerman was beland.

‘Eigenlijk ben ik nog altijd scheeps­timmerman, dus ik maak mijn prototypes met behulp van gereedschappen en technieken die een scheepstimmerman gebruikt’, legt Harman uit.

Harmans eerste bedrijf, opgericht in 1983, was in feite een scheepsbouwbedrijf, dat hij snel weer opgaf om als partner te kunnen toetreden tot een team van elektrotechnici.

Daaruit zou later het miljoenenbedrijf ERG Australia LTD ontstaan. Toen Harman zijn aandeel kon verkopen, greep hij die kans en keerde terug naar de natuur. Hij verdiepte zich verder in de vloeistofdynamica en paste zijn ervaringen met kanoën toe bij het ­ontwerpen van een serie prijswinnende boten. Zijn eerste grote biomimetische

doorbraak volgde in 1993, toen hij erin slaagde om de vorm van een draaikolk ­driedimensionaal te fixeren.

‘Het probleem is dat nergens in de natuur een bevroren draaikolk bestaat’, legt Harman uit. ‘Het is juist een dynamisch verschijnsel en de kolk verandert onophoudelijk van vorm, dus je kunt niet langs mathematische weg een klassieke of gemiddelde draaikolkvorm berekenen.

Daarvoor is de wiskunde ontoereikend.’

Maar Harman slaagde er toch in om in elk geval een draaikolkáchtige vorm te maken die zou kunnen fungeren als roterend onderdeel van een multifunctionele pomp.

De gemeentelijke waterzuiveringsinstallatie en de haardroger zijn volgens hem de eerste van vele toepassingen. Te denken valt aan ontziltingstechnieken en autoradiatoren.

‘We kennen honderden manieren waarop je vortexgeometrie kunt toepassen op industriële processen. De meeste ervan liggen nog op de plank. Want we moesten prioriteiten stellen.’ Intussen gaat Harman door met het werven van getalenteerde jonge ingenieurs voor de PAX-familie.

‘Die jongelui zijn idealistisch’, realiseerde Harman zich snel. ‘Ze willen een verschil maken. Ze houden van de natuur, van sport en van mensen en ze storten zich erin met hart en ziel. Zelfs als we geconfronteerd werden met mensen die nauwelijks enthousiast waren, wilden die jongeren zich met alle macht bewijzen. Ik ben geen ingenieur, maar die kids zijn het wel.’ Zij zijn bovendien de volgende generatie en de mensen die de

aseerd op de ispo maakte verf geb Het duitse bedrijf is dat stof lad, die zo verfijnd usb lot het van structuur ijks aan hechten. wel nau er zich en vuil

t­oekomst ­vormgeven. Als zij in staat zijn om te leren van en werken voor de natuur, dan vervult dat Harman van hoop. ‘De natuur is alles’, aldus Harman. ‘Daar vind je schoonheid. Daar vind je inspiratie. Daar vind je leven. Als we vrij hebben, trekken we de natuur in, maar tijdens het werk vergeten we de natuur en wordt ze irrelevant. Als mensen inzien dat de natuur kan inspireren, zullen ze ook leren haar beter te beschermen.’ kan niet wachten om biogeïnspireerd te worden door zijn eerste kind, dat in oktober wordt verwacht.

Andrew Tolve

Jay Harman

Geïnspireerd door de natuur

Meer informatie:

The Optimist volgt Jay Harman op de voet.

We organiseren een congres met hem over biomimicry. Dat zal plaatsvinden in Amerika (waar The Optimist ook wordt uitgegeven), maar we gaan dit evenement live-streamen zodat ook u in Nederland erbij kan zijn.

Houd onze website in de gaten voor meer informatie.

www.theoptimist.nl/ evenementen

juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 7 5

Duurzaamheid & Innovatie

Slimmer met water Meters en sensoren in de watervoorziening gaan verspilling tegen en besparen ons een hoop water – en geld.

Door Robert Visscher

H

et gaat te werk als een sluipmoordenaar in

en om onze huizen. Zonder dat we het weten, lekt daar iedere dag water door kleine scheurtjes van ontelbaar veel waterleidingen. Waar het water precies druppelt, weten we vaak niet – totdat ineens een grote lekkage zichtbaar wordt.

Toch hebben al die kleine scheurtjes een grote impact. Volgens een studie uit 2009 van de American Society of Civil Engineers verspillen de Verenigde Staten dagelijks 26,5 miljard liter drinkwater.

Het goede nieuws is: nieuwe technologie kan aan deze problemen een einde maken. En dat werd tijd ook. Oproepen om korter te douchen of een composttoilet te bouwen slaat niet echt aan bij een groot publiek. Bovendien: de manier waarop water wordt beheerd en getransporteerd via pijpen van waterzuiveringen naar bedrijven en huizen – is al eeuwen hetzelfde. ‘Sinds de Romeinse tijd is ons watersysteem nauwelijks veranderd’, schampert de Amerikaanse waterexpert Marek Modzelewski.

Dat gaat veranderen. Het toverwoord: smart grids. Die zijn vooral bekend in onze stroomvoorziening. Het zijn slimme netwerken waarbij elektriciteit lokaal wordt opgewekt (zonnepanelen, windmolens) en verspreid. Dat is schoner, scheelt in de transportkosten en maakt het elektriciteitsnet minder afhankelijk van kolencentrales.

illustraties: Bureau Censuur/censuur.com

In onze waterleidingen doen smart grids iets vergelijkbaars. Ook hier gaat het om een slim netwerk dat met meters en sensoren veel lokaler te werk gaat. Het meet alles van temperatuur tot voorraad.

Het spoort lekkages op in leidingen. Ook wordt vervuiling tegengegaan. Zitten er sporen van een te hoge concentratie chloor in drinkwater? Dan wordt alarm geslagen. Bovendien maken de smart water grids een einde aan de afhankelijkheid van een enkele bron.

Dat heeft niet alleen voordelen bij particulieren. Ook boeren en tuinders – grootverbruikers van water – doen er hun voordeel mee.

Zo wordt niet alleen water, maar ook geld bespaard. ‘Op veel plekken lekt 50 procent van het schone water weg’, weet hoogleraar werktuigbouwkunde en elektrotechniek Chang Liu van de Northwestern University in Chicago. ‘Ik denk dat we 90 procent van de huidige lekkage kunnen voorkomen.’ De vooruitzichten zijn zo spectaculair dat IBM fors investeert in smart water grids. De IT-gigant verwacht dat de sector in de komende jaren miljarden euro’s gaat opleveren.

Vooral in welvarende landen waar droogte voor problemen zorgt, zoals in Australië en de Verenigde Staten, is de behoefte groot.

Waterexpert Modzelewski voorspelt dat we binnen tien jaar op veel plekken smart water grids hebben. Op de volgende pagina’s laat The Optimist zien hoe ze werken en waar ze al worden toegepast. julI/augustUS 2013 t h eo pt i m i st. N L 7 7

MELBOURNE, AUSTRALIË. Water wordt doorgaans verspreid vanuit een centraal reservoir met een zuiveringsinstallatie. Van daaruit gaat het via de leidingen naar huizen en bedrijven. Smart water grids maken het mogelijk om op verschillende plekken water te winnen en te verspreiden, bijvoorbeeld in de ene buurt gerecycled industriewater en op andere plekken water uit een nabijgelegen rivier. Dankzij die veelheid aan lokale bronnen hoeft water een veel minder lange weg af te leggen.

In Australië wordt onderzocht of zo’n ­decentraal systeem kan worden opgezet. Voor de stad ­Melbourne is een interactieve kaart ontwikkeld, waarop staat welke mogelijkheden tot waterwinning er zijn. Op de kaart – gemaakt door diverse waterbedrijven in de staat Victoria – staat bijvoorbeeld welke wijk het best regenwater kan opvangen om opnieuw te gebruiken. Een ander deel van de stad kan weer beter g ­ ebruikmaken van oppervlaktewater, opslag in

7 8 t h eo pt im i st.NL julI/augustuS 2013

een dam of koelwater uit de industrie hergebruiken.

‘Door meerdere vormen van waterwinning toe te laten, wordt het systeem robuuster’, zegt directeur Christine Cussen. Decentrale netwerken kunnen onderling met elkaar worden verbonden via slimme sensoren en pijpen. ‘Regent het een tijd niet,’ zegt Cussen, ‘dan kan water uit een alternatieve bron van een ander netwerk komen.’ Zo vermindert ook de afhankelijkheid van een bron. Stel dat een belangrijke bron vervuild raakt of uitdroogt, dan zijn er voldoende alternatieven beschikbaar. Decentrale winning en verspreiding van water is veel minder kwetsbaar.

Cussen benadrukt dat Australië gedwongen wordt op een slimmere manier met water om te gaan. In de afgelopen tien jaar is het land al meerdere keren geteisterd door lange perioden van extreme droogte, waardoor schoon water regelmatig tijdelijk schaars werd. ‘Innovatief omgaan met water is onze oplossing om een crisis te voorkomen.’

Foto: curved light australia/alamy

Het maroondah reservoir is een van de belangrijkste waterbronnen in melbourne, australië. de gemeente onderzoekt of Smart water grids de stad minder afhankelijk kunnen maken van deze bronnen.

BELLINGWEDDE, GRONINGEN. Zonder kustbescherming zou een groot deel van Nederland onder water staan. Dijkbewakers inspecteren de cruciale waterkeringen tijdens een bezoekje door goed te kijken. Dat gaat al eeuwen zo. ‘De grootste innovatie tot dusver,’ zegt Nico Pals, ‘is dat aantekeningen niet op papier worden opgeschreven, maar op een iPad.’ Pals is lid van de directie van de IJkdijk, een innovatief project in Groningen dat is uitgerust om eerder en nauwkeuriger doorbraken en instabiliteit te signaleren. Zo worden dankzij glasvezel de geringste verzakkingen en veranderingen in temperatuur en spanning opgespoord. ‘Als het vocht in een dijk wat kouder wordt op een bepaalde plek,’ vertelt Pals, ‘dan stroomt er waarschijnlijk koud zeewater naar binnen.’

Een andere methode is met infraroodcamera’s, gericht op de begroeiing.

‘Grassprietjes zijn essentieel om overstromend water te weerstaan’, zegt Pals. ‘Ze houden de dijk bijeen.’ Ontstaat een kale plek? Dan volgt erosie, verzwakt de dijk en is ingrijpen noodzakelijk. Tot slot worden via sensoren de waterdruk, het vochtgehalte en de temperatuur in de dijk gemeten. Als een verandering optreedt in zo’n pijler kan dat erop wijzen dat een waterkering instabiel wordt.

Het grote voordeel? Pals: ‘Nu wordt slechts het deel van de dijk onderzocht dat de dijkbewaker zíet. Met slimme systemen testen we ook de binnenkant.’ Bovendien kan sneller en accurater worden ingegrepen. Beslissingen over het versterken of ophogen van een dijk worden nauwkeuriger, wat geld zal besparen. Jaarlijks wordt in Nederland tussen de 800 miljoen en 1 miljard euro uitgegeven aan dijken. ‘Een deel daarvan kan worden bespaard,’ meent Pals, ‘door de toepassing van nieuwe technologie. Die verdient zichzelf op die manier terug.’

Foto’s: siebe swart/hollandse hoogte; agStock Images, Inc./alamy

Deze dijk rond de eemshaven in groningen wordt uitgerust met sensortechnologie om onderzoek te doen naar de stabiliteit van de dijk.

Boeren kunnen 10 tot 20 procent water besparen door slimme systemen te gebruiken die aangeven wanneer ze hun land moeten sproeien.

FRESNO, VERENIGDE STATEN. Om te groeien hebben gewassen water nodig.

In de landbouw zorgen sproeiers daar op gezette tijden voor. Maar boeren zijn geneigd te veel water te gebruiken. Sommige experts menen dat boeren wel tegen de 40 procent zouden kunnen besparen.

Daarom heeft het Amerikaanse Center for Irrigation Technology (CIT) een systeem ontwikkeld dat dit voorkomt. Sensoren meten de grondvochtigheid en zijn gekoppeld aan lokale weerstations. Wordt er binnen 48 uur regen voorspeld, terwijl de grond nog vochtig genoeg is? Dan hoeft er niet te worden gesproeid.

De verzameling en interpretatie van informatie is een belangrijk onderdeel van wat precisielandbouw heet. Directeur David Zoldoske van het CIT in Fresno, Californië, is enthousiast over zijn innovatie: ‘Het systeem zet automatisch en alleen op de plekken waar het nodig is de sproeiers aan en uit.’ Zoldoske heeft berekend dat de sensoren tussen de 10 en 20 procent water besparen.

Zoldoske ontwikkelt momenteel een vergelijkbaar systeem voor mensen die hun voor- en achtertuinen besproeien. ‘Ze krijgen een seintje wanneer ze moeten sproeien’, legt hij uit. ‘Uit ons onderzoek blijkt dat heel veel mensen hun tuin te vaak en te veel besproeien. Dat is zonde.

Het is water dat we vrij eenvoudig kunnen besparen en nu nodeloos wordt verspild.’ julI/augustUS 2013 t h eo pt i m i st. N L 7 9

BARRIE, CANADA. Barrie is een onopvallende, kleine stad in Ontario, Canada, die wereldwijd opzien baart met iets heel opvallends. In 2011 werd hier een draadloos systeem met slimme meters geïntroduceerd, dat meet hoe veel water er door de leidingen stroomt. Het grote voordeel: het detecteren van lekken. ‘Als er een lek is of iemand de kraan heel lang open laat staan, slaat het systeem alarm’, zegt watercoördinator Chris Marchant van Barrie. Monteurs sporen vervolgens de lekkage op met speciale meetapparatuur en herstellen de leidingen. Zo denkt Barrie in de komende twintig jaar 20 miljoen euro te besparen.

Er kan nog méér winst worden behaald.

Barrie gebruikt alleen meters. Als sensoren ín de leidingen worden verwerkt, levert het nog meer voordeel. Daar kunnen ze bijvoorbeeld de temperatuur, waterdruk en -voorraad meten,

waarna die informatie draadloos, vaak via radiogolven, wordt verstuurd naar een centraal punt, waar alle data worden verzameld en geanalyseerd. Stroomt er tussen twee sensoren opeens veel minder water door? Stroomt het de verkeerde kant op? Neemt de druk af? Dan is er lekkage of een verstopte pijp.

Verder kunnen speciale sensoren giftige stoffen in het water detecteren. Werktuigbouwkundige Chang Liu uit Chicago onderzoekt de mogelijkheid om bij de hoofdkraan een sensor te plaatsen die doorgeeft wanneer het chloorgehalte te hoog wordt of een ander gevaar voor de gezondheid is ontstaan. Hij wijst op het dorp Crestwood in de Amerikaanse staat Illinois.

In 2009 bleek dat veertig jaar lang gebruik is gemaakt van een verontreinigd waterwinpunt.

Liu: ‘Dat valt met moderne technologie gelukkig eenvoudig te voorkomen.’

Robert Visscher schreef een boek over smartgrids voor het elektriciteitsnetwerk en is ervan overtuigd dat ditzelfde principe ook goed werkt bij water.

8 0 t h eo pt im i st.NL julI/augustuS 2013

Foto: oleksiy maksymenko photography/alamy

het kleine stadje barrie in canada, dat aan Het simcoemeer ligt, heeft een uniek draadloos watersysteem met slimme meters die lekkages opsporen.

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.nl

Bewust vergeten

FOTO: RAYMOND DE VRIES

‘Sorry, ik ben uw naam vergeten.’ Meestal is

dat een goedbedoelde leugen. Ze zijn je naam niet vergeten, want ze hebben hem nooit onthouden. En dat gaat toch echt aan vergeten vooraf.

Zoiets is er ook aan de hand met loslaten. Je kunt pas iets loslaten als je het eerst in de greep hebt gehad. Het is de vergeten dimensie van loslaten. Greep hebben en vasthouden: het zijn niet te onderschatten vaardigheden.

Pablo Picasso was een groot figuratief schilder die niet onderdeed voor Francisco Goya. Piet Mondriaan schilderde aanvankelijk ‘naar de natuur’, in de traditie van de Hollandse landschapsschilders. De meeste impressionisten waren academisch geschoold. Zij beheersten het vak en kenden de traditie. Die lieten ze los. Niet moeiteloos, maar vaak na lange zoektochten en heftige experimenten. Zij vernieuwden de traditie waarin zij waren opgegroeid.

We zien het in de kunsten, in de literatuur en in de architectuur. James Joyce begon met verstaanbare ­verhalen en tartte op het eind elke verstaander met Finnegans Wake. Het lijkt erop dat vernieuwing kracht krijgt uit de traditie waaruit zij voorkomt. Men wendt zich waarmee men zich verbonden weet.

Soms verschuilt de traditie zich in de vernieuwing.

Karel Appel gebruikte de mengtechnieken van de grote

Begint eer ge bezint. Wie alles tevoren wil weten, komt nooit uit de startblokken.

Hollandse meesters uit de zeventiende eeuw bij het mengen van zijn verf voor hedendaagse abstracten. Le Corbusier greep terug op oude bouwtechnieken.

Vernieuwing die beklijft, kent zijn klassieken.

Loslaten gaat dan van au. Veel wordt in de loop der tijd vergeten, maar goed, je kunt pas vergeten wat je eerst hebt onthouden. Vernieuwers vergeten bewust. Daarin zijn zij te vertrouwen. Toen Appel zei: ‘Ik rotzooi maar een beetje an’, wist hijzelf wel beter. En de kenners ook.

Aan loslaten gaat greep vooraf. Het is meesterschap dat ontstaat na vakmanschap. Het durft zichzelf te vertrouwen. Zo vertrouwde Appel erop dat de eerste strepen die hij zette hun betekenis zouden krijgen in het vervolg. Hij volgde zijn handelingen op de voet.

Hij nam afstand van het doek en vulde aan op wat was ontstaan. Dat vergt een ondernemende aanpak. Begint eer ge bezint. Wie alles tevoren wil weten, komt nooit uit de startblokken.

Ook een tijd van recessie vergt de kunst om los te laten en het vermogen om maar wat an te rotzooien.

Experimenteren om nieuwe wegen te vinden. Dat deden de impressionisten toen zij in de Salon van de Geweigerden hun nieuwe benadering toonden, dwars tegen de academische traditie in. Dat deden de Vijftigers met experimentele poëzie. Dat deed de Cobra-beweging door de kracht van de kindertekening te herontdekken.

De eerste reflex als de boel vastloopt, is de inspanning vergroten. Meer van hetzelfde. Hetzelfde beter gaan doen. De tweede reactie lijkt me interessanter: loslaten en een andere weg inslaan. Gaan doen wat je nog niet kan.

JULI/augustus 2013 T HEO PT I M I ST. N L 8 1

Nieuw: biologische maaltijdvervangers gezond, fit, slank Gemaakt van tientallen gevriesdroogde hele granen, groenten, fruit, wieren, paddestoelen, vitaminen en mineralen. Zonder wei, gluten, gist, soja en bewaar of smaakstoffen.

X Juvo Original

X Juvo Slim

X Juvo Proteïnen

X Juvo Superfood

Raw whole food meal, een gezonde volledige maaltijdvervanger.

Natural raw meal, een gezonde maaltijdvervanger ondersteunt bij behoud van een gezond gewicht.

Plantaardige lichtverteerbare eiwittenmaaltijdvervanger.

De smoothiebooster, superfoodmaaltijdvervanger.

informatie en webshop: www.GoJuvo.nl JUVO advertentie Ode 187x121mm.indd 1

05-04-13 12:49

Award winning and independent journalism, providing strong, grass-roots coverage from across the globe.

Print & Digital

€42.50

toekomst!

Pleidooi voor een duurzame

ga nu naar

DOE MEE. DENK MEE.

WWW.WIJWILLENACTIE.NL

25% Off

Free Postage Free Archive Access Free iPad App Access

Kroniek van de onderstroom

editie 02

Laten we nieuwe technologieën niet beschouwen als misdrijf tegen de natuur. We kunnen ze beter zorgzaam koesteren.

Heb uw monsters I lief

Door Bruno Latour Overgenomen uit Breakthrough Journal

n de zomer van 1816 bracht de

w

jonge Britse vrouw Mary Godwin met haar vriend Percy Shelley een bezoek aan Lord Byron in het Zwitserse Genève. Het weer was zo slecht dat ze de meeste tijd binnenshuis bleven. Ze discussieerden daar veel over wetenschap en bovennatuurlijke verschijnselen. Na het lezen van een Duits boek met spookverhalen stelde iemand voor om elk een eigen spookverhaal te schrijven. Het idee voor het verhaal van Godwin kwam tot haar in een droom, waarin ze een ‘een bleke student’ zag, ‘van de goddeloze kunsten, geknield naast datgene wat hij had gewrocht’. Kort na de zomer traden Godwin en Shelley in het huwelijk en in 1818 verscheen Mary Shelleys griezelverhaal onder de titel Frankenstein, of de moderne Prometheus.

Frankenstein leeft in de volksmond voort als een vertelling die waarschuwt voor technologie. We zijn de naam gaan gebruiken als synoniem voor technologische misdrijven tegen de natuur. Het is veelzeggend dat we bij dergelijke waarschuwingen het monster verwarren met zijn schepper. Immers, het is meestal het monster van Dr. Frankenstein dat wordt aangeduid met de term Frankenstein.

En net zoals we zijn vergeten dat Frankenstein de mens was en niet het monster, zijn we ook vergeten wat de werkelijke zonde van Frankenstein was. De zonde van Dr. Frankenstein was niet dat hij in een vlaag van hoogmoed en met verfijnde technologie een wezen schiep, maar dat hij dat schepsel aan zijn lot overliet. Wanneer Dr. ­Frankenstein zijn creatie op een gletsjer in de Alpen ontmoet, beweert het monster dat het niet als zodanig gebóren was, maar dat het zijn gruweldaden pas beging nadat het in ju li/augustus 2013 T H EO PT I M I ST. n l 8 3

Kroniek van de onderstroom

de steek was gelaten door zijn schepper, die zijn laboratorium was ontvlucht nadat hij het tot leven had gewekt. ‘Weet wel dat ik uw schepsel ben’, protesteert het monster. ‘Ik had uw Adam moeten zijn, maar in plaats daarvan ben ik de gevallen engel die u hebt verstoten zonder dat ik iets had misdaan…

Ik was welwillend en goed; ellende heeft van mij een onmens gemaakt. Maak mij gelukkig en ik zal weer deugdzaam zijn.’

Frankenstein was geschreven aan de vooravond van de grote technologische omwentelingen die bepalend zouden zijn voor de negentiende en twintigste eeuw. Toch voorziet het boek dat de enorme misdrijven die later gepleegd gingen worden een nog grotere zonde aan het oog zouden onttrekken. Het is niet zo dat we hebben verzuimd

áán onze creaties, net als God de Schepper Zelve. Het maken van die vergelijking is geen blasfemie; we hebben het geheel van de Schepping op onze schouders genomen en vallen inmiddels samen met de Aarde.

Het dominante verhaal over de moderniteit vertelt hoe de mens zich heeft geëmancipeerd van de Natuur. Moderniteit is de voorwaarts snellende pijl van de tijd (Vooruitgang) die wordt gekenmerkt door kinderlijk enthousiasme, optimisme, risicovol gedrag en de neiging om grenzen op te zoeken. De wetenschap speelt een sleutelrol bij het bepalen van de juiste richting, omdat ze in staat is helder te scheiden wat in het verleden altijd hopeloos verstrengeld is geweest: aan de ene kant een moeras van ideologie, emoties en waarden en aan de andere

Het echte doel van milieuactivisten zou moeten zijn: geduld mét en toewijding áán onze creaties, net als God de Schepper Zelve. zorg te dragen voor de Schepping, maar dat we hebben verzuimd zorg te dragen voor onze technologische scheppingen. We verwarren het monster met zijn schepper en wijten onze misdrijven tegen de Natuur aan onze creaties. Onze zonde is echter niet dat we technologieën hebben ontwikkeld, maar dat we er niet voor hebben gekozen om ze te koesteren.

De zonde van Dr. Frankenstein kan dienen als parabel voor de moderne milieupolitiek. Uit naam van onbetwistbare feiten die voor de mensheid een grauwe toekomst voorspellen, heeft de groene beweging de burgers niets anders gebracht dan ­naargeestige ascese, angst voor het toebrengen van schade aan de Natuur (met een hoofdletter N) en wantrouwen jegens industrie, innovatie, technologie en wetenschap.

Miljoenen welwillende zielen kiezen er tegenwoordig voor zichzelf te straffen voor de aspiratie van hun voorouders om te heersen over de natuur. Zo doen zij boete voor hun vroegere hoogmoed, terwijl ze zoeken naar manieren om de menselijk soort in omvang te reduceren en plechtig zweren hun ecologische voetafdruk te minimaliseren.

Maar het politieke doel van milieuactivisten zou niet moeten zijn gericht op verzet tegen innoveren en uitvinden. Hun echte doel zou moeten zijn: geduld mét en toewijding 8 4 T H EO PT IM I ST.nl juli/augustus 2013

kant onbuigzame feiten.

Toch lezen we elke dag weer in de krant hoe zeer zaken die werden beschouwd als afzonderlijk met elkaar vervlochten zijn: wetenschap, moraal, religie, recht, technologie, financiën, politiek. Als u verwacht dat deze zaken in de toekomst dankzij de Wetenschap (met een hoofdletter W) worden ontrafeld, dan bent u een modernist. Maar als u erop rekent dat in de toekomst altijd een zekere mate van chaos heerst, waarbij op steeds kleinere schaal allerlei zaken door elkaar heen lopen, dan bent u een ‘compositionist’. Daaronder versta ik iemand die het proces van de ontwikkeling van de mensheid niet beschouwt als bevrijding van de Natuur noch als verlies ervan, maar als een proces van steeds verder gehecht raken aan en vertrouwd raken met een scala aan nietmenselijke naturen.

Hiermee zijn we aangekomen bij het grote falen van de groene politiek. Juist als de verbondenheid tussen de mens en zijn ­creaties eindelijk centraal komt te staan in ons bewustzijn; wanneer wetenschap, natuur, technologie en politiek zo vervlochten zijn geraakt dat ze met geen mogelijkheid meer te ontrafelen zijn; juist als deze ­verbondenheid doordringt in het politieke speelveld en onze meest persoonlijke en diepste emoties beroert, wordt een nieuwe

apartheid verkondigd: laat de Natuur met rust en laat de mens zich terugtrekken.

We hadden nu kunnen concluderen dat het grote verhaal van het modernisme (emancipatie ten opzichte de natuur) altijd averechts heeft uitgepakt (namelijk in steeds meer verbondenheid). Maar de tijdgeest heeft deze dissonantie vertaald in quasi-apocalyptische termen: ‘We hadden het altijd al bij het verkeerde eind’, klinkt het. ‘Laten we ons afkeren van het vooruitgangsdenken en ons terugtrekken in onze kleine mensenwereld, onze creaties aan hun lot overlatend in een zo ongerept mogelijke Natuur. Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa…’

Terwijl groene politieke partijen graag beweren de toekomst te hebben, zijn ze zelden meer dan een klein, fanatiek deel van het electoraat. Zelfs in landen waar de politieke milieubeweging een iets grotere machtsfactor is, fungeert ze slechts als steunpilaar. Afgezet tegen het aantrekkelijke modernismeverhaal kan het verhaal van de groene politiek nooit een succes worden.

Om te slagen, moet de groene politiek minstens even invloedrijk worden als het modernismeverhaal over emancipatie, maar zonder te verwijzen naar het idee dat we ons zouden emanciperen van de Natuur.

Wat het emancipatieverhaal aandraagt als bewijs voor de toenemende dominantie van de mens óver en bevrijding ván de Natuur – landbouw, fossiele brandstoffen en technologie – laat zich herformuleren als toenemende onderlinge verbondenheid tussen mensen en dingen op aldoor groter wordende schaal. Vroeger ging het altijd over het verlies van de Natuur of de bevrijding eruit; het nieuwe, compositionistische verhaal beschrijft daarentegen onze groeiende mate van intimitéit met de nieuwe naturen die we onafgebroken creëren.

In het nieuwe paradigma van de compositionist is geen sprake meer van contradictie tussen de geest van emancipatie en de catastrofale gevolgen ervan. Er is acceptatie van het idee dat voortdurende zorg voor onbedoelde gevolgen nodig is.

Voor milieubeschermers zijn onbedoelde gevolgen telkens weer een schandaal. Voor postmilieubeschermers maken ze echter onlosmakelijk deel uit van elk handelen.

Milieubeschermers zeggen: ‘Van nu af aan zullen we onszelf moeten beperken.’ Postmilieubeschermers stellen: ‘Van nu af aan zullen we serieuzer en op een steeds grotere schaal moeten doorgaan met wat we al aan het doen waren, namelijk interveniëren, handelen en zorgen.’

Kroniek van de onderstroom

Technologie en theologie hebben iets met elkaar gemeen: het idee van heerschappij.

Volgens filosoof René Descartes moesten we ‘heer en meester’ van de natuur zijn. Maar wat betekent het om heerser te zijn? Volgens het modernismeverhaal vereist heerschappij totale dominantie door een heerser die zich volledig heeft losgemaakt van zorg en zorgzaamheid. Dit is de mythe van heerschappij die werd gebruikt om de technische, wetenschappelijke en economische dominantie van Mens over Natuur te beschrijven.

Als je erover nadenkt in termen van het compositionistische verhaal, is dat een heel merkwaardige mythe: waar hebben we ooit een heerser gezien die geheel onafhankelijk was van zijn onderdanen? De christelijke God is in elk geval geen heerser die onafhankelijk is van zijn schepselen, maar een die juist betrokken is en zelfs incarneerde in Zijn Schepping. God is zo gehecht aan en afhankelijk van Zijn Schepping dat hij voortdurend gedwongen wordt die te redden. Ook hier weer is de zonde niet de wens tot heerschappij over de Natuur, maar het geloof dat die heerschappij gebaseerd is op emancipatie en niet op verbondenheid.

Als God niet Zijn Schepping in de steek had gelaten en Zijn Zoon had gezonden om haar te redden, waarom zou u, een mens, dan geloven dat je kunt uitvinden en innoveren – om je vervolgens in afschuw af te wenden van wat je hebt aangericht? Wee gij, de huichelaar, die de ene zonde opbiecht om een veel ernstiger doodzonde te verdoezelen!

Heeft God zich in afschuw afgekeerd van wat de mens van Zijn Schepping had gemaakt?

Wees dan op z’n minst even tolerant als hij!

De droom van emancipatie is niet uitgemond in een nachtmerrie. Ze was simpelweg te beperkt, omdat onze creaties er niet in voorkwamen. Ze ging voorbij aan ongewenste gevolgen en had geen plaats voor verantwoordelijkheid. Ze hield er een uiterst onrealistisch idee op na van wat wetenschap en technologie konden bieden. Ze was gebaseerd op een respectloos godsbeeld en een volkomen absurd idee van wat schepping, innovatie en heerschappij te bieden hadden.

Welke God en welke Schepping zouden we moeten zijn, wetend dat we ons in tegenstelling tot Dr. Frankenstein niet zomaar kunnen afwenden en ‘naar huis gaan’? We zijn en blijven geïncarneerd. Een eeuwenoude misleidende metafoor ten spijt zouden we zonder een zweem van blasfemie de Heilige Schrift moeten omkeren en stellen: ‘Wat heeft een mens eraan de hele wereld te winnen als hij er het leven bij inschiet?’

Ons streven naar economische groei: afschaffen maar?

Econoom Dan O’Neill en journalist Daniel Ben-Ami worden het niet eens.

Overgenomen uit New Internationalist

Dan O’Neill co-auteur van Enough is Enough

Kenneth Boulding heeft ooit gezegd dat alleen krankzinnigen en economen geloven dat op een eindige planeet exponentiële groei eindeloos kan doorgaan. Het wordt tijd dat rijke landen een punt zetten achter dat krankzinnige streven.

Het leidt niet alleen gegarandeerd tot een milieuramp, maar we zijn nu zo ver dat verdere economische groei het leven niet meer verbetert. De Engelse economie is sinds 1950 meer dan verdriedubbeld in omvang, maar uit onderzoek blijkt dat de Engelsen niet gelukkiger zijn geworden. De afgelopen jaren is de ongelijkheid sterk toegenomen en banen staan op de tocht. Tegelijkertijd worden er door de toegenomen economische activiteit meer grondstoffen verbruikt, komen er gevaarlijke hoeveelheden CO2 in de lucht en neemt de biodiversiteit af. Alles wijst erop dat de kosten van de economische groei groter zijn dan de baten.

Het is niet meer de vraag of we moeten afzien van het streven naar economische groei – dat staat vast – maar wat ervoor in de plaats moet komen. Hoe kunnen we een stabiele economie opbouwen die aan onze behoeften voldoet zonder dat de levensvatbaarheid van de aarde in gevaar komt? Het werk van honderden onderzoekers over de hele wereld heeft geleid tot een blauwdruk voor een economie van het genoeg. Daarin staan strategieën om de natuurlijke hulpbronnen te beschermen, de wereldbevolking te stabiliseren, de ongelijkheid te verminderen, het financiële stelsel te repareren, zinvolle banen te creëren en onze maat voor vooruitgang te veranderen.

Maar we kunnen die strategieën pas toepassen als we afstappen van onze obsessie met economische groei. Dan pas kunnen we een economie opbouwen met als einddoel een beter leven in plaats van meer spullen.

Daniel Ben-Ami auteur van Ferraris For All

Ik zal straks pleiten voor economische vooruitgang, maar eerst moet ik uw vooronderstelling bestrijden dat rijke landen een ‘obsessie’ hebben met economische groei. Uw ideeën zijn eigenlijk slechts een sterkere vorm van een wereldbeeld dat allang heerst onder de elite.

Westerse leiders beweren inderdaad soms voorstanders van groei te zijn. Maar net als u hebben ze het ook vaak genoeg over allerlei zogenaamde grenzen aan de welvaart: milieubeperkingen, de behoefte aan geluk, het gevaar van ongelijkheid. jul i/augustus 2013 T H EO PT I M I ST. n l 8 5

Kroniek van de onderstroom

Eigenlijk zijn deze ideeën in het Westen al sinds de jaren zeventig steeds meer onderdeel geworden van een heel gangbare denkwijze. Het door u aangehaalde citaat van Kenneth Boulding uit 1973 is treffend. U vertelt er alleen niet bij dat hij destijds ­voorzitter was van de American ­Economic Association: een steunpilaar van de ­gevestigde orde.

Voordat we verdergaan, vind ik dus ook dat u voor de zuiverheid van uw betoog twee dingen moet erkennen. Ten eerste dat groene idealen allang gangbaar zijn, ook al gaat de elite niet zo ver als u graag zou willen; en ten tweede dat u eigenlijk pleit voor een vorm van uiterste soberheid, ondanks uw mooie woorden over een ‘beter leven’.

Uw standpunt impliceert dat de teruggang in de levensstandaard sinds de recessie van 2008 nog lang niet ver genoeg gaat. Als u dat soort offers noodzakelijk vindt, moet u daar op zijn minst duidelijk over zijn.

Dan O’Neill:

Het verbaast me dat u geluk, gelijkheid en een schoon milieu beschouwt als ‘grenzen aan de welvaart’. Ze vormen juist de básis voor welvaart. In uw definitie van een welvarende maatschappij staat economische vooruitgang domweg gelijk aan groei van het bruto nationaal product, vrees ik, en aan de consumptie van steeds meer spullen.

Zodra we toegang hebben tot ­voldoende goederen en diensten, leidt meer geld niet tot meer geluk. Door ándere zaken kan ons ­leven wel verbeteren, zoals sterke ­onderlinge banden, goede gezondheid, veilige buurten en een baan die zekerheid en voldoening geeft.

Ik geef toe dat het idee van een maatschappelijk rechtvaardige en ecologisch verantwoorde economie steeds meer aanhang krijgt, zoals blijkt uit initiatieven als het Beyond GDP-project van de Europese Commissie en het initiatief voor Better Life van de Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (OESO).

Maar ondanks die hoopgevende projecten blijft economische groei nog steeds het belangrijkste doel van de meeste landen.

Het economische debat draait voornamelijk om de vraag hoe de economie het best kan groeien: door bezuinigingen of door stimulerende uitgaven. Dat is een verkeerde tegenstelling en ik ben van geen van beide mogelijkheden een voorstander. Er is een veel beter alternatief: een ‘evenwichtseconomie’. Onze economische doelstelling moet langer de groei van het nationaal 8 6 T H EO PT IM I ST.nl juli/augustus 2013

i­nkomen zijn, maar de verbetering van de kwaliteit van leven. Een evenwichtseconomie betekent een lager consumptieniveau en bescherming van het milieu, maar ook de creatie van zinvolle banen, een stabiel financieel stelsel en een maatschappij met meer gelijkheid. Kortom, echte welvaart.

Daniel Ben-Ami:

U geeft een verkeerde voorstelling van het argument voor groei. Ik heb nooit gesteld dat materiële vooruitgang alleen maar bestaat uit het verkrijgen van ‘meer spullen’ of uit ongebreidelde economische expansie.

Het basisprincipe is dat een hoog niveau van materiële welvaart een noodzakelijke voorwaarde is voor de volledige verwerkelijking van het potentieel van de mens. Zolang we door schaarste worden tegengehouden, zullen we als soort niet kunnen bloeien.

Dat houdt inderdaad in dat er consumptiegoederen moeten zijn, maar ook dat er behoefte is aan meer en betere luchthavens, kunstgaleries, ziekenhuizen, musea, energiecentrales, wegen, scholen, telecommunicatie, universiteiten en alle andere benodigdheden van het moderne leven. En het leidt ook tot de ontwikkeling van zaken als de medische wetenschap, de natuurwetenschappen en technologie.

Helaas stokt de groei in het Westen totaal. Ook in rijke landen is er nog ontzettend veel ruimte voor verdere verbetering van de levensstandaard. Wat ons nu te doen staat, is de economische vooruitgang stimuleren, en niet een zuinige leef stijl presenteren als ‘echte welvaart’.

Dan O’Neill:

Grondstoffenschaarste is het probleem niet meer. We hebben genoeg spullen en we hebben waarschijnlijk genoeg luchthavens, wegen en energiecentrales. Het leven kan veel meer worden verbeterd door de ongelijkheid te verminderen, de werkweek te verkorten en het financiële stelsel gezond te maken dan door de economie met 3 procent te laten groeien.

Voor u staat meer gelijk aan beter, maar die twee zijn niet hetzelfde. Meer scholen staan niet gelijk aan beter onderwijs. Meer ziekenhuizen staan niet gelijk aan langer leven. Er is voor al die dingen een optimale waarde en daarboven heeft uitbreiding geen zin meer. De wet van de afnemende meeropbrengst is een van de meest fundamentele principes van de economie.

U zegt dat u niet gelooft in ‘ongebreidelde economische expansie’. Dat is een

geruststelling, want blijkbaar erkent u dus dat de groei op een gegeven moment moet stoppen. Maar wanneer? Dat zou volgens mij moeten gebeuren op het moment dat de kosten van extra groei (zoals ­milieuschade) groter worden dan de baten (meer goederen en diensten). Economische groei was misschien een goede strategie voor de negentiende eeuw, maar niet voor de eenentwintigste eeuw.

Daniel Ben-Ami:

Een cruciaal verschil tussen ons is onze houding tegenover de problemen waar de mensheid voor staat. Volgens u worden we beperkt door onoverkomelijke barrières; ík geloof dat vooruitgang betekent dat je problemen oplost.

Neem het concept van de natuurlijke grenzen. U stelt in wezen dat we ter wille van het milieu strenge beperkingen van onze levensstandaard moeten accepteren.

Ik beweer juist dat we de milieuproblemen kunnen en moeten overwinnen door vernuftige uitvindingen.

Klimaatverandering is een goed voorbeeld. Het weren van CO2 uit de energievoorziening, bijvoorbeeld door te investeren in schonere energiecentrales, kost veel geld.

Alleen economische groei kan de middelen opleveren die nodig zijn om dat soort goede ontwikkelingen te betalen. De bouw van moderne waterkeringen en andere zaken om de schadelijke gevolgen van klimaatverandering op te vangen, kost eveneens geld.

Ironisch genoeg is uw aanpak juist een ondermijning van ons vermogen om dergelijke problemen op te lossen. Immers, hoe armer we zullen zijn, hoe benarder onze situatie zal zijn om met oplossingen te komen.

Het enige wat u te bieden hebt, is een eerlijke verdeling van alle ellende. Een verarmde wereld waarin bijna iedereen zijn inkomen drastisch ziet dalen vanwege een groen dogma. Ik heb zo het idee dat er een zekere dwang voor nodig zal zijn – of u het nu wilt of niet – om het door u gewenste resultaat te bereiken. Want hoe veel mensen zullen vrijwillig een lagere levensstandaard accepteren? Dat verklaart vermoedelijk waarom u niet graag in details treedt over de algehele soberheid die het gevolg zal zijn van uw pleidooi.

We moeten volgens mij juist verder met economische groei, en wel totdat het grootste deel van de wereldbevolking vindt dat aan haar behoeften is voldaan. Het is niet aan u of mij om te bepalen wat voor anderen genoeg is.

Kroniek van de onderstroom

Macht aan het volk De huidige roep om meer experts in de politiek is een aanslag op de democratie. We hebben juist meer gewone mannen en vrouwen nodig. Toespraak van Brendan O’Neill

H

et idee dat we meer deskundigen

in de politiek nodig hebben, is niet nieuw. Het leeft al lang en staat in de discussie over democratie altijd aan de verkeerde kant. Tijdens het debat over universeel stemrecht voor mannen in de negentiende eeuw werd vaak gezegd dat arbeiders weliswaar echt belangrijke mensen waren, goed in het werken met hun handen en het bouwen van steden en zo, maar dat ze niet geschikt waren voor de politiek. Hetzelfde werd later over vrouwen gezegd. Vrouwen waren geweldig als het ging om de zorg voor het huishouden, maar niet deskundig genoeg om te kunnen stemmen en aan politiek te doen.

Dit beeld – waarin gewone mensen worden afgeschilderd alsof ze niet voldoende verlicht zijn voor het serieuze politieke bedrijf – leeft voort in de wijdverbreide overtuiging dat we in de politiek meer deskundigheid en minder ideologie nodig hebben. Het verschil is dat het vroeger bejaarde conservatieven en stijve ambtenaren waren die zeiden dat we de politiek beter aan een elite konden overlaten. Vandaag komt die oproep van jonge intellectuelen en humanisten. Ditmaal zijn zíj het die zeggen dat er in de politiek minder op het publiek moet worden gespeeld, dat passie misplaatst is, dat ideologieën fout zijn en dat er minder ruimte moet zijn voor populisme – iets wat overigens letterlijk weinig anders betekent dan de ‘wil van het volk’. Het pleidooi voor experts in de politiek is tegenwoordig kwalijker, aangezien de roep om meer deskundigheid in de politiek nu ook veel verder gaat. Er wordt serieus opgeroepen om deskundigen tot de hoogste beleidsniveaus te verheffen.

Om allerlei redenen hebben politici niet meer het gevoel dat ze het morele of electorale gezag bezitten om te oordelen of beslissingen te nemen.

Daarom besteden ze hun gezag uit aan wetenschappers. Ze doen een beroep op hen om zichzelf gezag te verlenen, om zichzelf een door ­onderzoekers bekrachtigde rechtvaardiging te verschaffen voor

een bepaald beleid – een beleid waartoe ze overigens vaak allang hadden besloten, maar dat ze uit morele zwakte niet durfden door te zetten.

Deze vermenging van politiek en wetenschap is schadelijk voor beide. Uiteindelijk krijgen we door cijfers bepaald beleid en door beleid bepaalde wetenschap. Geen van beide is een goede zaak. De politiek heeft ervan te lijden omdat de politiek rigide wordt; je kunt moeilijk een serieuze democratische discussie over beleid voeren als dat beleid wordt omschreven als correct en wetenschappelijk bewezen. Iedereen die er vraagtekens bij plaatst, wordt afgeschreven als een ketter, ontkenner of querulant. Het morele debat wordt ernstig verzwakt of dooft zelfs helemaal uit wanneer het gezag steeds wetenschappelijker wordt en het debat meer wordt gevoerd door deskundigen.

Het ergste is dat er steeds minder ruimte overblijft voor participatie van het publiek bij het uitstippelen van beleid. Hoe meer de politiek een terrein voor deskundigen wordt, hoe minder ruimte er is voor de ideologische, hartstochtelijke, boze, blije of bevooroordeelde opvattingen van het publiek. Gewone mensen zijn onwetenschappelijk, dus wie naar hen luistert, speelt slechts in op populistische sentimenten – en dat is in onze huidige opvatting van democratie kennelijk heel erg.

Maar lang niet alles wat wordt besproken in de politiek is zo wetenschappelijk. Of bepaalde drugs moeten worden verboden, is een ethische vraag.

Of de overheid het recht moet hebben te zeggen hoe ouders hun kinderen opvoeden, is een politieke vraag. Gewone mannen en vrouwen hebben lang gestreden voor het recht om zich met ethische, politieke kwesties bezig te houden, om iets te zeggen te krijgen over hun eigen lot en dat van hun land. Ze zijn misschien niet allemaal zo knap en geletterd als de publieke intellectuelen, maar ze hebben wel verlangens en principes en ze hunkeren naar autonomie. En eigenlijk heb je verder niets nodig om goed te zijn in politiek.

Onze bronnen De auteur van ‘Heb uw monsters lief’, Bruno Latour, is een Franse socioloog, filosoof en antropoloog. Dit essay stond vorig jaar in de wintereditie van Breakthrough Journal, dat toestemming gaf het stuk ingekort over te nemen. Meer ­informatie: www.thebreakthroughjournal. org. Meer werk van Latour is te vinden op zijn website www.bruno-latour.fr.

New Internationalist is al jaren een van onze favoriete tijdschriften over wereldwijde rechtvaardigheid. Dit debat over economische groei komt uit de editie van mei 2013. Het tijdschrift is deels online te lezen op www.newint.org. Informatie over de twee deelnemers van het debat is te vinden op respectievelijk www.steadystate.org en www.danielbenami.com.

Brendan O’Neill is hoofdredacteur van spiked, het online­magazine dat is opgericht om ‘de horizon van de mensheid te verbreden’.

Deze speech over experts in de politiek gaf hij tijdens QED, een tweedaagse wetenschapsconferentie die in april plaatsvond in Manchester. Meer ­informatie is te vinden op www.­brendanoneill.co.uk.

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl.

Veel dank! juli/augus tus 2013 T H EO PT I M I ST. n l 8 7

Eten

Tomaten 2.0 Ook tomatensalade kent modegrillen.

Ooit ging in een tomatensalade steevast gekookt ei en mayonaise, en bestond het garni uit fijngesneden ­peterselie. Daar bracht de opmars van de Italiaanse keuken verandering in en de klassieke drie-eenheid die tomaat mocht vergezellen, was voortaan buffelmozzarella, basilicum en olijfolie. Maar hoe sneller modes in de mode komen, hoe ­sneller ze passé zijn. De jongste versie van tomatensalade ziet er ongeveer als volgt uit: neem tomaten die bij voorkeur niet rood zijn, en niet rond. Bijvoorbeeld gele peertomaten, of tijgertomaten, of paarse tomaten, of zwarte, of een bovenmaatse coeur-de-boeuftomaat. Snijd ze aan plakjes en meng met fijngehakte korianderblaadjes, geroosterde paprika, zout en olijfolie (die is opmerkelijk goed bestand tegen de modegrillen), maar een scheutje hazelnootolie kenmerkt de moderne chef.

foto: pieter de swart

Die heeft natuurlijk ook een mandoline op het aanrecht staan, waarmee je een uitje aan ragfijne flinters schaaft. En die maken deze tomatensalade zo op en top 2.0. Wie durft (want het mes van zo’n mandoline is echt gevaarlijk scherp), schaaft ook nog een teentje knoflook fijn. Husselen maar en klaar!

Het gevaar bestaat dat deze versie van ­tomatensalade ­tegen de tijd dat u dit recept leest net zo achterhaald is als de uitdrukking ‘2.0’. In dat geval valt u weer terug op de ­tomatensalade met ei, peterselie en mayonaise en noemt haar ‘grootmoeders tomatensalade’. De tomatensalade met ­mozzarella en basilicum kan weer door de beugel als je haar ‘retro’ noemt. En wie koriander echt volledig ‘2012’ vindt, kan die vervangen door vogelmuur. Zelf geplukt, natuurlijk! | ­elbrich fennema

juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 9

Inspiratie Natuur

Behoud de witte leeuw Al meer dan twintig jaar strijdt natuurbeschermer Linda Tucker in ­ZuidAfrika voor het voortbestaan van de witte leeuw, een dier dat een belangrijke rol speelt in Afrikaanse mythen en legenden. Er zijn nog maar vijfhonderd witte leeuwen op de wereld, waarvan de meeste in gevangenschap leven in dierentuinen en kampen waar ze gefokt worden voor de jacht. De afgelopen paar jaar is Tucker erin geslaagd drie generaties witte leeuwen terug te brengen naar de plek waar ze vandaan komen: de Timbavatiregio in Zuid-Afrika. Haar nieuwste boek, Saving the white lions, is een kroniek van haar oneindige strijd.

Waarom is de witte leeuw zo speciaal voor u?

Waarom moeten ze terug naar de Timbavatiregio?

‘De Timbavatiregio in het noordoosten van Zuid-Afrika, waar ik woon, is de enige plek waar witte leeuwen ooit in het wild worden geboren. Het woord timbavati bevat het woord tsimba, dat leeuw betekent in veel Afrikaanse talen.

En het tweede gedeelte, vati, betekent uit de hemel afkomstig. Dit is dus de 9 0 t h eo pt im i st.nl juli/augustus 2013

plek waar de leeuwen uit de hemel kwamen. Inheemse volken geloven dat deze leeuw de koning der dieren is, en dat ze een kind is van de zonnegod. Daarom is het des te tragischer dat ze gedwongen uit hun oorspronkelijke leefomgeving zijn weggehaald en een thuis kregen in dierentuinen, circussen en kampen waar ze gefokt worden voor de jacht.’

Waarom wordt de witte leeuw niet beschermd tegen deze jachtpraktijken?

‘Witte leeuwen zijn nog niet officieel geclassificeerd als een ondersoort van de Panthera leo, en er is geen wetgeving die zeldzame leeuwentroepen beschermt. Er zijn veel vooroordelen over witte leeuwen; dat ze bijvoorbeeld niet kunnen overleven in het wild doordat ze zich niet kunnen camoufleren en dus alleen in gevangenschap een overlevingskans hebben. Dat is niet waar, de Timbavati staat bekend om rivierbeddingen van wit

zand en wit-grijze graslanden. Ook zijn deze leeuwen geen albino's. Maar gelukkig zie ik dat recent werk van genetici concreet bijdraagt aan de definitieve erkenning van de witte leeuw.’

De inheemse volkeren van Afrika denken dat het redden van de witte leeuw samenhangt met het voortbestaan van de mensheid. Wat vindt u daarvan?

‘Als de natuur verdwijnt, verdwijnen wij allemaal. En witte leeuwen staan symbool voor het meest prachtige geschenk van de natuur. Als we de ­koning der ­dieren niet eens kunnen redden, dan denk ik eigenlijk dat we ons waardesysteem hebben verloren. Mijn grote wens is dat deze dieren weer gaan heersen over hun jachtgebieden in de Timbavatiregio en dat de mensheid harmonieus kan samenleven met de gevaarlijkste dieren ter wereld.’ | Elleke Bal | Voor meer informatie: whitelions.org

photograph: jason turner

‘Tijdens een safari in 1991, toen ik nog bij een reclamebureau in Londen werkte, werd de groep waar ik mee reisde in onze gestrande auto ingesloten door een troep agressieve leeuwen. Plotseling verscheen er een lokale medicijnvrouw; ze liep onbevreesd tussen de leeuwen door en bracht ons allemaal in veiligheid.

Drie jaar later ging ik naar haar op zoek en ontdekte dat ze de leeuwenkoningin van Timbavati werd genoemd. Ze leerde me alles over de witte leeuw en vanaf dat moment heb ik mijn baan opgezegd en mijn leven aan deze dieren gewijd.’

mode

Kort

Schoentje van papier Papieren schoenen? Dat klinkt niet als een hele goede keuze in een regen achtig land als Nederland. Toch is papier het basisbestanddeel van de recyclebare ­schoenen van Civic Duty. De schoenen worden gemaakt van tyvek, een synthetisch papier dat niet ­alleen waterdicht is, maar ook niet scheurt. De Amerikaanse fabrikant wil niet alleen goed zijn voor het milieu, maar wil ook bijdragen aan meer maatschappelijke vraagstukken. Het merk kiest samen met ­klanten elk jaar een goed doel waar een speciale schoen voor wordt ­ontworpen.

Vorig jaar was dat de organisatie Common Ground Relief, die de inwoners van New Orleans hielp de stad weer op te bouwen na orkaan Katrina. De ­schoenen zijn online verkrijgbaar en bij diverse winkels in ­Nederland, waaronder Funky Footwear in Den Haag en SUBURB denim in IJburg. | Anne ­Vegterlo | Civic Duty Shoes, vanaf € 32 | Meer informatie: www.civicdutyshoes.com.

buiten

Spirit en spruitjes Albert Aukes Uitgeverij Elikser

Met spraakmakende anekdotes zet persoonlijke coach Albert Aukes de lezer aan tot meer levenslust.

Ondanks alle praktische tips is het geen zelfhulpboek geworden, maar een prettig leesbare uitnodiging om voortdurend van perspectief te veranderen en met een glimlach het leven tegemoet te treden. Zoals Aukes zelf zegt: ‘Uiteindelijk is het humor die ons hart laat huppelen.’

Hippe hangmat De hangmatten van MoreThanHip

zijn ideaal voor een zomerse siësta. De ­luchtdoorlatende parachutestof zorgt voor een natuurlijke ventilatie, neemt geen vocht op en is zeer sterk. Het materiaal is ­v ederlicht, dus gemakkelijk mee te nemen. De MoreThanHip-­h angmatten worden onder goede omstandigheden ­geproduceerd in een klein atelier in Indonesië.

Werknemers krijgen een eerlijk loon,

ziektekostenverzekering en voedzame maaltijden. De ecologische voetafdruk van de hangmat wordt ­gecompenseerd via het klimaatfonds van Hivos, die daarmee bijdraagt aan schone energie en ­armoedebestrijding in ­ontwikkelingslanden.

Angst

| A.V. | de hangmat kost 39,95 euro. Voer op

Thich Nhat Hanh

­www.morethanhip.nl de code '­optimist' in

Uitgeverij Ten Have

en u ­ontvangt 10 ­procent ­korting.

Angst is een vervelende emotie: hij kan ons verlammen, beperken en ongelukkig maken. Boeddhist Thich Nhat Hanh laat zien dat we angst hanteerbaar kunnen maken door hem te erkennen. Zijn mindfulnessoefeningen helpen om de oorsprong van de angst op te sporen en los te laten. Een praktische gids waarin hij essentiële punten uit het boeddhisme koppelt aan het dagelijks leven.

Lees een fragment uit deze boeken: theoptimist.nl/boekfragmenten

juli/augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 9 1

Inspiratie

boEk

Innovatie zal ons redden

kort

Klimaatverandering, verlies van ­biodivers iteit, ontbossing, overbevissing,

waterschaarste: de waslijst van deze maar al te bekende problemen somt de Amerikaanse computerwetenschapper Ramez Naam moeiteloos op. Maar hij raakt er niet van in paniek.

Waarom niet? Omdat Naam gelooft in het vermogen van mensen om nieuwe ideeën te ontwikkelen die de hele wereldbevolking rijker en gezonder maken, terwijl we manieren vinden om de planeet te ontlasten. En we zijn volgens hem nu in een betere gelegenheid dan ooit – met meer mensen dan ooit, slimmer dan ooit en meer verbonden met elkaar dankzij nieuwe technologie – om de juiste keuzes in die richting te maken.

The infinite resource Dat is nodig, want de aarde lijdt onder Ramez Naam onze zucht naar vooruitgang, schrijft Naam University Press of New England in zijn boek The infinite resource: The power 364 paginas | rameznaam.com of ideas on a finite planet. Dat de problemen van vandaag ironisch genoeg zijn veroorzaakt door innovaties laat Naam gemakshalve buiten beschouwing. Het uitputten van natuurlijke grondstoffen is zo’n gevolg van onze economische ontwikkeling.

Niet zo snel, betoogt Naam. Als schaarste zich aandient, gaan we elders zoeken, of op andere manieren, zodat we de gewenste grondstof toch vinden. Of we leren om er zorgvuldiger mee te zijn, bijvoorbeeld door te recyclen. Of we vinden een alternatief, want investeerders zijn doorgaans best te porren voor een uitvinding die concurrentie kan brengen in een markt waar schaarste heeft geleid tot hoge prijzen. Onze menselijke inventiviteit is dé hulpbron die er werkelijk toe doet, stelt Naam. ‘Onze voorraad van kennis is de enige natuurlijke hulpbron die is gegroeid in plaats van verminderd.’

Zo klinkt hij een beetje als Julian Simon, de econoom die tot zijn dood in 1998 de doemdenkers van repliek diende. Dat deed hij onder meer in The ultimate resource uit 1981, waarvan Naam erkent dat zijn boek daar ‘een meer dan willekeurige verwantschap’ mee heeft. Maar er zijn verschillen. Simon deed moeite om aan te tonen dat het met de mensheid en de planeet veel beter gaat dan vaak wordt aangenomen; Naam volgt daarentegen de heersende opvattingen over de deplorabele staat van het milieu. En waar Simon een blind vertrouwen in de vrije markt had, wijst Naam er juist op dat de overheid vaak aan de basis heeft gestaan van innovaties en dat er een belangrijke rol is weggelegd voor beleid.

De weg naar een wereld met ruim voldoende schone energie en drinkwater en meer dan voldoende voedsel (verbouwd op steeds minder land, zodat er steeds meer aan de natuur kan worden teruggegeven) is volgens Naam mogelijk als overheden de juiste prikkels afgeven om innovatie te stimuleren. Daarmee wordt economische groei gestuwd, die weer de ontwikkeling van schonere technologieën zal vergemakkelijken.

‘Ik ben een optimist’, schrijft Ramez. Maar optimisme over de kracht van ideeën biedt geen garantie, weet hij. Naam waakt voor zelfvoldaanheid. Er is wel wat nodig om onze vindingrijkheid te stimuleren, schrijft hij. Zijn boek is een even nuchtere als inspirerende gids om dat te doen. | MARCO VISSCHER

9 2 t h eo pt i m i st.nl juli/augustus 2013

Zonder suiker Anne Marie Reuzenaar Kosmos Uitgevers

Uit dit vrolijke boek blijkt dat leven zonder de zoetmaker zo slecht niet is.

Toen orthomoleculair voedingsdeskundige Anne Marie Reuzenaar zelf moest diëten, bedacht ze al experimenterend lekkere alternatieven. Haar handelsmerk: eenvoudige recepten met verse ingrediënten en creatieve vervangers. | Lees een fragment uit dit boek: theoptimist.nl/boekfragmenten

gezonDheid

Zonbescherming Heerlijk zo’n zonnetje, maar ver branden is minder leuk. De Sun-­Sensitiv-­ producten van Lavera beschermen op natuurlijke wijze tegen de zon. Al vijftien jaar heeft Lavera een zonnebrandcrème op basis van natuurlijke producten.

Zo worden er bijvoorbeeld goudsbloemextracten en ­koolzaadolie in de crèmes verwerkt. De ­meeste ingrediënten zijn van ­biologische ­herkomst. In 2009 werd ­Lavera als eerste ­natuurlijke zonbeschermer gelabeld volgens de richtlijnen van Colipa, een ­Europees keurmerk dat ­informeert over de mate van ­bescherming. Het product is verkrijgbaar bij drogisterijen. | A.V. | Sun-Sensitive Milk kost € 12,50 | Meer informatie: www.lavera.nl

Helder hoofd, helder hart

Dé makelaars voor vrijstaand wonen!

Clarity

van 25-5 tot 01-6 of van 21-9 tot 29-9

20 & 21 september Open Huis “Bevrijding komt niet door iets te veranderen, maar door de illusies van het denken te doorzien.”

TSUKI Leiden Workshops, meditaties, lezingen, consulten www.tsuki.org

“Trossen los met Klank en Energie”

Rust, Ruimte, Vrijheid... Vrijstaand wonen!

Gelegen aan de rand van het stadje Oudewater.

Oudewater - Strengen 2

‘Sfeervolle Finse villa met inpandige garage omgeven door een gezellige en besloten tuin met wit tuinhuisje, zonneterassen en een vijver. Deze speels ingedeelde sfeervolle villa heeft door het gebruik van voornamelijk natuurlijke materialen een bijzonder prettig en gezond woonklimaat.’

Vraagprijs: � 499.000,- k.k.

071-5173508

Innerlijk avontuur al zingend en zeilend op een Gulet langs de Turkse kust. Zorgeloos en vrij genieten, zingen en onthaasten, met zon, zee en wind als natuurlijke inspiratiebronnen.

Gertrude en Loes nemen u mee op een onvergetelijke week met helende klanken en energiebehandelingen.

Onderwijl zorgt de 4 koppige bemanning dat het u ook culinair aan niets ontbreekt! www.klankenenergie.nl

www.koningwitzier.nl

Zomerweek

kruidencursussen

Stemexpressie

Het Kruidenrijk start: sept. 2013 al 25 jaar ervaring

www.kruidenrijk.nl Marius Engelbrecht

vele Open Dagen

www.stemexpressie.com 06 - 48 49 43 58

ook kruidenwebshop

HET STAAT NOGAL HAAKS OP ONZE FILOSOFIE, MAAR ALS JE ER DIT JAAR NOG BIJ WILT ZIJN, MOET JE TOCH ECHT ’N BEETJE HAAST MAKEN. Te diepe dip? Slopende stress? Burn-out misschien? En je bent dat zát?

Probeer dan runningtherapie, geregistreerd, Den Haag (strand, bos, duin!)

Dan neem je steeds vaker een break van gepieker, ook helemaal zelf.

Ja, zelfs zonder conditie ga je ontspannen joggen, heerlijk kuieren.

Afwisselend, licht avontuurlijk, inclusief ook eventjes, stil, staan.

Meer en meer kun je het zelf, doe je het zelf, voel je hoe dát voelt.

Het gaat sociaal, aandachtig, geduldig, vanzelf met bescheiden coaching.

Het werkt bevrijdend, steeds vaker, door de regelmaat, buiten.

Ontspannen ogen, blos op je wangen? Ga mee!

WWW.PARCDUSILENCE.COM adv. Parc du Silence.indd 1

03-04-2013 12:10:25

STRANDLOPERS is geregistreerd bij Stichting Running Therapie Nederland.

En ik, Sam Pitzalis, verlaag graag drempels. www.facebook.com/strandlopers www.strandlopers.nl en bel me op 06-11 33 45 11.

Hartcoherentie: nu met 10% korting voor ODE lezers

www.heartmathbenelux.com/ode

onze missie Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

Oprichters Jurriaan Kamp, Hélène de Puy Hoofdredactie

Jurriaan Kamp (internationaal), Marco Visscher (Nederland) art director Andrea Mota

redactie

Elleke Bal, Anne Vegterlo (stagiaire)

correspondent

Max Christern

Chef Internet

Brenda Leensvaart

medewerkers

Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Elbrich

Fennema, Juliette Gordeau, Piet Janssen, Barbara de Lange, Loesje, Ton Maas, Harry Starren, Pieter de Swart, Lisette Thooft Corrector

Sam Pitzalis

productiemanager en junior designer

Jacqueline Kinney

Abonnementen

Het abonnementstarief voor binnen- en buitenland is € 72,50 per jaar. Het ­abonnementstarief voor het buitenland is exclusief portokosten. Studenten betalen € 49,00 per jaar (jaarlijks kopie geldige collegekaart opsturen). Een abonnement op The Optimist houdt in: een jaar lang The Optimist, de digitale nieuwsbrief van The Optimist en 30 procent korting op onze evenementen en cursussen. The Optimist behoudt zich het recht voor om eenmaal per jaar de tarieven te indexeren. Betalen via een toegestuurde acceptgiro is ook mogelijk. Hiervoor geldt een toeslag van € 2,50.

Postadres

Aanmelden

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam

The Optimist, Antwoordnummer 1819, 1910 VB Uitgeest t 0251 257 927 f 0251 310 405 e ode@aboland.nl i www.theoptimist.nl

Bezoekadres

De Machinist, Lokaal 13, Willem Buytewechstraat 45, 3024 BK Rotterdam t 010 22 103 13 e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl Voor abonnementenvragen, zie ‘Abonnementen’ in de rechterkolom.

Brief aan de redactie

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte. adjunct-Uitgevers

Brenda Leensvaart,

Caroline Verboom marketing & advertenties

Caroline Verboom

Nieuwe abonnees ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer.

Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de abon­­ne­ments­periode een bericht van opzegging is ontvangen per post, fax of e-mail.

Adreswijziging graag vier weken van tevoren doorgeven per post, fax of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de ­abonnementenadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

Abonnementen internationale editie

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. www.theoptimist.com | info@theoptimist.com

t 010 2210313 | e caroline@theoptimist.nl

voor slechtzienden

Plaza- en regeladvertenties

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Marianne Seijkens t 06 29072467 | e marianne@theoptimist.nl © 2013 Ode Nederland B.V. of de individuele auteurs.

94 t heopt imist. nl juli/augustus 2013

Column

Jurriaan Kamp Mede-oprichter van The Optimist en hoofdredacteur van de internationale editie, gevestigd in San Francisco.

Pensioensucces

foto: jordan Lebrecht

Vier jaar geleden kreeg ik een telefoontje van

een actualiteitenprogramma. Californië had het wereldnieuws bereikt. De staat kampte met een ‘onoplosbare begrotingscrisis’ en stond aan de rand van een ­faillissement. Zoiets zou niet ongemerkt voorbijgaan.

Californië is – met Hollywood en de giganten van Silicon Valley – op eigen kracht de twaalfde economie van de wereld. Kon ik als buitenlandse inwoner van de staat duiden wat er aan de hand was?

Ik heb gepoogd uit te leggen dat het sombere nieuws wel meeviel. Dat de dreiging van het faillissement vooral te maken had met de ‘superdemocratie’ die Californië is. De begroting van de staat kon toen nog alleen met twee derde meerderheid worden vastgesteld (sinds 2010 geldt een gewone meerderheid). Dat gaf de niet-regerende minderheid praktisch een veto. Bovendien ligt een groot deel van de uitgaven vast in allerlei bij referenda vastgestelde besluiten.

Uiteindelijk liep de crisis met een sisser af. Het parlement stelde de begroting alsnog vast en er kon weer geld worden geleend om de rekeningen te betalen. De staat van Arnold Schwarzenegger, die destijds gouverneur was, bleef wel zitten met een begrotingstekort van miljarden. Bij zijn vertrek in 2011 liet Schwarzenegger een tekort van twintig miljard euro achter.

Dat tekort was meteen de grootste uitdaging voor ­Jerry Brown, die in 2011 met zijn 72 jaar voor de ­tweede maal aantrad als gouverneur van de staat.

Eerder was Brown tussen 1975 en 1983 gouverneur van Californië, later was hij presidentskandidaat voor de Democraten en legde hij het af tegen Bill Clinton. Intussen heeft Brown waarschijnlijk zijn grootste politieke succes behaald. Dit jaar heeft Californië, dankzij fikse bezuinigingen en een beperkte belastingverhoging voor de rijken, een overschot op de begroting.

In Sacramento, de hoofdstad van Californië, wordt Brown alom geprezen voor zijn heldere aanpak en harde hand. Democraten en Republikeinen rollen op

Werken leidt tot betrokkenheid bij anderen en bij de maatschappij.

dezelfde manier in de staat over elkaar heen als onder zijn voorgangers. Afgezien van een verbeterende economie – en dat is geen onbelangrijke factor – is Brown het enige nieuwe element in de politieke strijd.

Zou het succes van Brown kunnen worden verklaard door zijn ervaring? Ik moet vaak denken aan Brown als ik lees over de discussies over verhoging van de pensioenleeftijd in Nederland. Brown zelf zal nooit met pensioen gaan. ‘Ik heb geen enkele intentie het toneel te verlaten nu dat ik erop sta’, zei hij onlangs in een interview met de Financial Times.

Brown laat zien dat het niet alleen leuk is, maar ook zinvol om tot op hogere leeftijd actief te blijven. In de discussie over de pensioenleeftijd wordt dat vaak vergeten. Het idee dat 65 de geschikte leeftijd is om met pensioen te gaan, kwam op bij de negentiende-eeuwse Duitse kanselier Otto von Bismarck. Hij voerde het eerste staatspensioen in 1889 in. In die tijd was de gemiddelde levensverwachting ongeveer 46 jaar. Mannen brachten in 1900 gemiddeld 85 procent van hun leven werkend door. Vandaag leven we gemiddeld dertig jaar langer. Als Bismarck nu het eerste pensioen zou invoeren, zou hij die leeftijd op 95 vaststellen.

Werken leidt tot betrokkenheid bij anderen en bij de maatschappij. Werken geeft inhoud en vervulling aan het leven. Daarom vinden veel mensen werken leuk. Dat hoeft niet te betekenen dat we allemaal tot op hoge leeftijd zouden moeten doorwerken met dezelfde intensiteit. Maar er is iets vreemds aan de hand als velen tegenwoordig eerst decennia veel te veel werken in stressvolle omstandigheden en dan op hun 65e afzwaaien om lekker van het leven te gaan genieten – en dat laatste blijkt vaak behoorlijk tegen te vallen.

Een betere verdeling van werk zou leiden tot meer vervulling, minder stress, meer ruimte voor de opvoeding van kinderen en meer sociale cohesie. Dat is zeker niet eenvoudig. Maar het begint met het besef dat het onzinnig is om dogmatisch vast te houden aan een verzinsel van een Duitse kanselier van 125 jaar geleden. Vervolgens is er behoefte aan creativiteit en ­doortastendheid, de kwaliteiten waarmee pensionado Jerry Brown de ‘onoplosbare’ begrotingscrisis van Californië oploste. juli/Augustus 2013 t h eo pt i m i st. n l 9 5

Roze bril

Oud worden Ouderdom wordt gezien als een groot pro bleem. De maatschappij draagt de zware financiële

lasten voor de verzorging van steeds meer bejaarden (zie ook pagina 21), die in eenzaamheid wegkwijnen – ­althans, als ze nog niet waren geveld door onvermijdelijke kwaaltjes en ziekten. Neem kanker, sinds een paar jaar de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland. Die ziekte slaat om zich heen en onze levenskwaliteit holt intussen achteruit.

Is al dat pessimisme gerechtvaardigd?

Allereerst: we leven langer dan ooit tevoren. Honderd jaar geleden werd onze voorouders bij geboorte een leven van nog geen 50 jaar voorspeld; dat was nog altijd bijna 20 jaar boven het wereldgemiddelde. Dankzij de vooruitgang in de medische wetenschap was dat in 2010 gestegen tot zo’n 80 jaar in een land als Nederland en 67,2 jaar als gemiddelde in de wereld. In arme landen neemt de levensverwachting nog steeds sterk toe, dankzij de strijd tegen sterfte van moeders en baby’s in het kraambed. In de afgelopen vijf decennia is dat in Afrika met tien jaar gestegen, ondanks oorlogen en ziekten.

Niet alleen hoeven we nog maar zelden door het immense verdriet om onze kinderen naar het graf te brengen, ook onze grootouders leven langer. Tegenwoordig is de voortgaande toename van de levensverwachting in de Westerse wereld met name te danken aan de ouderen van boven de 80 jaar die langer in leven blijven. In 1950 had een vrouw van 80 jaar 16 procent kans om 90 jaar te worden; in 2002 was dat 37 procent.

De uitdaging is nu om onze langere 9 6 t h eo pt im i st.nl JUli/augustus 2013

l­evensduur langer in goede gezondheid door te brengen. De statistieken daarover bestaan nog niet lang genoeg om een heldere trend waar te nemen. Maar de ­beschikbare data, onder meer uit Frankrijk, Duitsland en België, suggereren dat we niet alleen langer leven, maar dat die extra jaren ook worden doorgebracht met minder ernstige gebreken en minder beperkingen in het dagelijkse leven.

Hoe zit het dan met kanker? Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde in 2009 nog dat kanker de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland was geworden.

Dat klopt. Maar dat gebeurde niet doordat kanker vaker voorkomt. Integendeel, sinds 1970 is er een lichte daling van het aantal sterfgevallen door kanker. Kanker is doodsoorzaak nummer één geworden doordat het aantal fatale hart- en vaatziekten in diezelfde periode nog veel meer is afgenomen, zelfs meer dan gehalveerd. Maar wat staat er in krantenkoppen? ‘Kanker nu doodsoorzaak nummer één’, alsof kanker aan steeds meer levens een einde maakt.

Experts achten het onwaarschijnlijk dat er binnenkort een einde zal komen aan de stijgende lijn in onze levensduur. Als de trend – die sinds 1840 geen enkel teken van vertraging vertoont – doorzet, kunnen we van de meeste baby’s die sinds 2000 in rijke landen zijn of worden geboren, verwachten dat ze ouder dan 100 jaar zullen worden. In een studie die in 2009 in The Lancet werd gepubliceerd, concludeerden onderzoekers ‘dat we niet dicht bij een limiet zijn, en dat verdere stijging van de levensverwachting waarschijnlijk lijkt’.

Op deze schaal zijn ouderdomskwaaltjes en stijgende lasten voor de ouderenvoorziening evolutionair ongekend. Voor wie het leven waardeert, met al zijn ups en downs, is dat goed nieuws. | The optimist Ga naar www.theoptimist/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Gaat u gebukt onder ernstige ­zorgen over de vooruitgang in de wereld? Stuur ons een e-mail: rozebril@theoptimist.nl.

foto: jure porenta/shutterstock.com

Worden we ouder, zieker en eenzamer totdat de dood ons eindelijk bevrijdt?

The Optimist zoekt het uit.

We geloven in een waardig afscheid voor iedereen.

Maar we geloven vooral dat we er zijn voor elkaar.

Carbon War Room en de Postcode Loterij.

Bijvoorbeeld:

Kleurrijk Aruba wordt volledig groen.

‘One Happy Island’ is het motto van Aruba. En de toekomst van het eiland ziet er zonnig uit. Want in 2020, zo is de bedoeling, is Aruba ’s werelds eerste economie die voor honderd procent op duurzame energie draait.

Grote stappen De Arubaanse regering heeft het ambitieuze plan vorig jaar officieel aangekondigd op een VNduurzaamheidsconferentie. Om die doelstelling te halen, is een samenwerking aangegaan met de Carbon War Room. Deze organisatie, die is opgezet door Sir Richard Branson, maakt werk van CO2 -reductie. De Carbon War Room brengt kapitaal, technische mogelijkheden en overheids-

plannen samen om concrete stappen te kunnen zetten. Gróte stappen.

Inspireren Vervoer, watergebruik, eco-toerisme, voedselimport: het zijn terreinen waarop Aruba veel winst kan behalen. Zonder dat de bewoners op leefcomfort hoeven in te leveren. Aruba wordt een kenniscentrum voor de allernieuwste technieken, waar andere eilanden hun eigen aanpak op kunnen baseren. Want de sleutel tot een duurzame economie is efficiënt gebruikmaken van de eigen natuurlijke rijkdommen. Met het Arubamodel wil de Carbon War Room de wereld inspireren. Veel eilanden in de regio hebben al belangstelling getoond.

Samen maken we het verschil.

Dankzij u...

Dit is een van de extra projecten waaraan de Postcode Loterij extra geld bijdraagt uit de opbrengst van 2012. De Carbon War Room ontvangt voor dit idee € 3.550.000,-. Daarnaast heeft de Carbon War Room dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij sinds 2008 een bijdrage ontvangen van € 6 miljoen euro. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van de Carbon War Room en 88 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl