Inzetten op zelfgestuurd leren binnen praktijklessen “Restaurant – Keuken” in de 2e graad secundair

Inzetten op zelfgestuurd leren binnen praktijklessen

“Restaurant – Keuken” in de 2e graad secundair onderwijs

Hoe kan er meer ingezet worden op zelfgestuurd leren in de richting Restaurant –Keuken?

Auteur

William Mathijssen, Fien Buysse en Elise De Boevere Promotor

Griet De Nys en Mira Van Stichel Academiejaar 2021-2022

Deze onderzoekspaper mag gebruikt worden indien voldaan wordt aan onderstaande Creative Commons licentie van het niveau: 'Naamsvermelding – Niet-commercieel – Gelijk Delen'.

Ook het logo van HoGent moet behouden blijven.

De volledige licentieovereenkomst kan geraadpleegd worden op: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/be/legalcode.nl

Voorwoord

Als studenten binnen de opleiding ‘Verkorte educatieve bachelor van het secundair onderwijs” aan HOGENT kregen we de opdracht voor het vak Praktijk onderzoekend handelen om een onderzoek uit te voeren naar keuze. Ons onderwerp werd al snel beslist. We zijn allemaal afgestudeerd in de richting ‘voeding’. Fien Buysse en Elise De Boevere zijn als diëtiste afgestudeerd en William Mathijssen is een professionele chef. Tijdens onze lessen zijn we op een aantal leerlingen gestoten die weinig initiatief nemen om het leerproces in eigen handen te nemen. William heeft zijn stage voor de lerarenopleiding deels gelopen in de hotelschool Gent. Vandaar dat we ons onderzoek gericht hebben op zelfgestuurd leren binnen het 3de en 4de jaar Restaurant - Keuken in hotelschool Gent. De resultaten hebben we verkregen door interviews af te nemen met zowel de leerlingen als de leerkrachten. Voor het wetenschappelijk onderbouwen van dit onderzoek hebben we een literatuurstudie gevoerd naar de bestaande kennis omtrent zelfgestuurd leren.

Het schrijven van deze paper ging niet zonder slag of stoot. Het intensief traject van de lerarenopleiding is een zeer uitdagend traject waar je stage, lessen, taken en een persoonlijk leven gepland en gecombineerd moet zien te krijgen. Dit groepswerk heeft dan ook nog eens bevestigd dat communicatie en planning de “sleutel” is.

Hierbij zouden we ook enkele mensen willen bedanken.

Eerst en vooral willen we de medewerkers en leerlingen van hotelschool Gent bedanken om dit onderzoek mogelijk te maken.

We willen een extra bedanking vermelden aan het adres van de heer Arnold Suttels, de technisch adviseur van hotelschool Gent Ondanks zijn drukke schema heeft hij altijd tijd vrijgemaakt om ons te begeleiden.

Vervolgens willen we de promotors Griet De Nys en Mira Van Stichel in dit project bedanken.

William Mathijssen, Fien Buysse en Elise De Boevere

Gent

7 juni 2022

William Mathijssen, Fien Buysse en Elise De Boevere

de

van

vrijheid en keuze in mijn denken, voelen

Gevoel van warmte, hechte en authentieke band te hebben met anderen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad

3.4. Hoe wordt er ingezet op zelfstandigheid tijdens de praktijklessen?

3.5. Wat is de visie van hotelschool Gent omtrent zelfgestuurd leren ?

3.5.1.

leren vanuit het leerplan van onderwijskoepel OVSG

3.5.2. Zelfgestuurd leren vanuit de schoolvisie

5.1. Organisatie en planning van de praktijkbeurt: werk met een stappenplan dat de leerlingen zelf moeten opstellen.

5.2. Organisatie en planning van de praktijkbeurt: Leg de nadruk op de leerlingen een duidelijke rol binnen het team te geven.

Academiejaar 2021-2022

Lijst met figuren

Lijst met tabellen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 7 van 49

Inleiding: probleemstelling en onderzoeksvraag

Tijdens het lopen van de stage voor de lerarenopelding merkten we op dat dat sommige leerlingen in de praktijkles, weinig tot geen initiatief nemen om het eigen leerproces in handen te nemen. Bovendien ontbreekt ook het durven vragen van de nodige informatie, alsook het eigen maken van een eigen taak. Daarnaast merken collega-leerkrachten op dat sommige leerlingen niet de nodige kennis bezitten, om een kookles zelfstandig tot een goed einde te brengen. Hierdoor behalen leerlingen ook vaak slechte cijfers (Boels et al., 2017).

Om een beter inzicht te krijgen op bovenstaande situaties, wordt het aspect van zelfgestuurd leren tijdens de praktijklessen keuken op verschillende niveaus onderzocht. De hotelschool Gent heeft hiervoor zijn deuren opengesteld om dit onderzoek mogelijk te maken.

Zelfgestuurd leren is een onderwijsaanpak, waarbij leerlingen aangezet worden om hun eigen leerproces in handen te nemen (Boels et al., 2007). Verschillende wetenschappelijke studies, tonen aan dat er momenteel in de praktijklessen nog steeds te veel van de frontale werkvormen aanwezig zijn. Binnen deze werkvormen wordt in de praktijkles vooral de aandacht gelegd op het demonstreren. Door het gebruik van deze werkvormen, is het voor de leerlingen moeilijker om de leerinhoud zelfstandig onder de knie te krijgen (Bogaert, 2011; Valckx, 2014).

Het doel van dit onderzoek, is om na te gaan hoe er meer ingezet kan worden op zelfgestuurd leren tijdens praktijklessen keuken zodat leerlingen het leerproces meer zelf in handen leren nemen.

Om bovenstaand doel te bereiken, moet er een antwoord verkregen worden op onderstaande hoofdonderzoeksvraag:

“Hoe kan er meer ingezet worden op zelfgestuurd leren in de 2de graad tijdens de praktijklessen Restaurant – Keuken?

Omdat er antwoord kan geformuleerd worden op de hoofdonderzoeksvraag, is het noodzakelijk om antwoorden te verzamelen op een aantal deelvragen:

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse en Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 8 van 49

1. Wat is zelfgestuurd leren?

2. Wordt aan de mentale behoeftes van de leerlingen voldaan om zelfgestuurd leren mogelijk te maken?

3. Hoe bereiden de leerlingen de praktijklessen voor?

4. Hoe worden de praktijklessen georganiseerd in de 2e graad?

5. Hoe wordt er ingezet op zelfstandigheid tijdens de praktijklessen?

6. Wat is de visie van hotelschool Gent omtrent zelfgestuurd leren?

Het antwoord op bovenstaande deelvragen, zal deels weergegeven terug te vinden zijn in de literatuurstudie, maar ook bij de resultaten van het onderzoek. Hierbij zal per onderzoeksvraag weergegeven worden wat de belangrijkste resultaten zijn . Deze vormen dan uiteindelijk een antwoord op de hoofdonderzoeksvraag. Deze resultaten zullen door middel van bevragingen verkregen worden. De leerlingen en praktijkleerkrachten van hotelschool Gent zullen bevraagd worden. De leraars worden geïnterviewd met open vragen. De leerlingen worden online bevraagd met een vragenlijst met een antwoordenschaal en gesloten vragen. Daarop volgend worden de resultaten verwerkt in een besluit. Het doel van het onderzoek “Hoe kan er meer ingezet worden op zelfgestuurd leren tijdens de praktijklessen keuken” wordt verwezenlijkt in het deel aanbevelingen.

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse en Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 9 van 49

Academiejaar 2021-2022

I Onderzoek

William Mathijssen, Fien Buysse en Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 10 van 49

I. ONDERZOEK 1.

Literatuurstudie

In deze onderzoekspaper wordt nagegaan in welke mate er al ingezet wordt op zelfgestuurd leren in de praktijklessen koken in de richting Restaurant-Keuken. Om hier een duidelijk beeld van te krijgen zal in deze literatuurstudie ingegaan worden, op wat zelfgestuurd leren is. Er zijn linken gemaakt met het binnenklasdifferentiatie-model (BKD-model) en het autonomie-, betrokkenheid-, en competentie-fundament van Vansteenkiste (ABC-fundament van Vansteenkiste) en de nodige infrastructuur. Aangezien de werkvormen in de praktijkles ook een belangrijke rol spelen voor het zelfgestuurd leren, werd daar ook een onderdeel rond uitgewerkt.

1.1. Zelfgestuurd leren

1.1.1. Wat is zelfgestuurd leren

De definitie van zelfgestuurd leren luidt als volgt: “Het houdt in dat de leerling zelfstandig en met zin voor verantwoordelijkheid de sturing voor de leerprocessen in handen neemt (Boels et al., 2007; Vrieling, 2014). Wanneer de leerlingen zelfgestuurd willen leren, moeten ze in het bezit zijn van cognitieve en metacognitieve vaardigheden (Vrieling, 2014).

De metacognitieve vaardigheden worden omschreven als vaardigheden die de leerlingen helpen bij het organiseren van hun leerproces. Hiervoor zijn onder andere plannen, monitoring, en een zelf- en peerevaluatie van belang. Desbetreffende vaardigheden zorgen ervoor, dat de leerlingen hun cognitieve processen, beter kunnen begrijpen, reguleren, monitoren en controleren. Dit kan er uiteindelijk voor zorgen dat de leerlingen verschillende leerstrategieën kunnen toepassen om de vooropgestelde lesdoelen, te bereiken. De cognitieve vaardigheden baseren zich meer op de leerstrategieën die de leerlingen gebruiken. Hieronder vallen studievaardigheden, zoals: markeren in stappenplannen, herlezen, onthouden, samenvatten en concretiseren. Naast deze 3 kan ook motivatie een rol spelen, omdat die het leerproces positief of negatief kan beïnvloeden (Peeters, 2021)

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 11 van 49

1.1.2. Het belang van zelfgestuurd leren

Wanneer leerlingen een beter beeld krijgen van hun eigen krachten, heeft dit een positieve invloed op hun interne motivatie. Feedback van leerkrachten speelt hierbij een rol. De prestaties van de leerlingen nemen toe wanneer ze zich bewust zijn van het doel, een planning hebben en doorzettingsvermogen tonen (Popa, 2014)

In de studies van Goossens (2019) & Valckx (2014) werd er aangeven dat leerlingen uit TSO en BSO, graag nieuwe uitdagingen aangaan. Sommige scholen zetten daarom ook heel sterk in op innovatie en professionalisering. Als je lesgeeft aan TSO en BSO leerlingen, is het belangrijk om niet altijd alles zelf te willen doen. De leerlingen gaan graag zelfstandig aan de slag. Wanneer de leerlingen te veel in contact komen met abstracte leerinhouden, treedt er demotivatie op (Goossens, 2019; Valckx, 2014).

1.1.3. Rol van de leerling tijdens het zelfgestuurd leren

Bij het zelfgestuurd leren is het de bedoeling dat de leerlingen grotendeels zelfstandig aan de slag gaan. Door middel van duidelijke instructies en eventuele stappenplannen kunnen de leerlingen zelfstandig aan het werk gaan. Ze kunnen echter wel hulp vragen aan de begeleidende leerkracht (Boels et al., 2007)

Uit onderzoek van Boels et al, 2007 blijkt dat sommige leerlingen misbruik maken van het zelfgestuurd leren. Zo voorzien de leerkrachten, de nodige vrijheid voor de leerlingen om zelfstandig aan de slag te gaan. In sommige gevallen gebruiken de leerlingen deze vrijheden voor andere doeleinden. Bovendien komen ze tot de vaststelling, dat in een aantal gevallen het niveau van het uitgevoerde werk daalt. Dit heeft grotendeels te maken met het feit dat de leertijd, minder efficiënt wordt gebruikt door de leerlingen (Boels et al., 2007).

1.1.4. Rol van de leraar tijdens het zelfgestuurd leren

De leraar blijft bij het zelfgestuurd leren, een cruciale rol spelen. Want de relatie tussen de leerkracht en de leerlingen staat centraal (Van Batenburg, 2010). Bij het zelfgestuurd leren is er een verdere uitbreiding in de rol van de leerkracht. Zo zorgt de leerkracht voor een leersituatie, waarin de leerlingen op zelfstandige basis kennis en vaardigheden kunnen verwerven. Bovendien maakt de leerkracht in deze situatie gebruik van observaties. Door de leerlingen te observeren, terwijl ze zelfstandig aan de slag gaan, kan de leerkracht ze beoordelen en voorzien van feedback. De leerkracht zorgt er bij het zelfgestuurd leren voor, dat de leerlingen reflecteren over het eigen handelen. Hiervoor moeten de leerkrachten dan ook de juiste evaluatievorm toepassen. Dit kan bijvoorbeeld door aan de reflectie, een zelf-

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 12 van 49

of peerevaluatie te koppelen. Misschien wel een van de belangrijkste taken van de leerkracht, is dat de leerkracht optreedt als coach. Op die manier nemen de leerlingen zelf het heft in handen, maar is de leerkracht er altijd om bij te sturen en te coördineren, waar nodig(Boels et al., 2007; Bolhuis & Voeten, 2001)

Binnen het zelfgestuurd leren, komen er een aantal nieuwe taken bij voor de leerkracht. Hierdoor volstaat niet enkel de vakinhoudelijke kennis. Naast de vakinhoudelijke kennis, moet de leerkracht ook beschikken over vaardigheden om de leerlingen zo goed mogelijk te kunnen begeleiden en te ondersteunen, binnen het zelfgestuurd leren. Hiervoor zullen eventuele opleidingen of pedagogische studiedagen een rol in kunnen spelen (Boels et al., 2007; Bolhuis & Voeten, 2001)

Het artikel van Bogaert (2011) geeft aan, dat er in elk team iemand aanwezig moet zijn die nadenkt over een goede manier voor taalontwikkelend onderwijs. Hierbij zou steeds de aandacht moeten gaan naar zelfsturing en interesse. Om dit te kunnen doen, moet de leerkracht wel over een aantal competenties beschikken zoals inhoudelijke deskundigheid en kennis over een krachtige leeromgeving (Bogaert, 2011).

In bepaalde scholen maken bepaalde leerkrachten gebruik van verschillende principes om meer aan te zetten tot het zelfgestuurd leren. Dit zijn onder meer volgende principes:

• Gebruik maken van boeiende leeractiviteiten met een hoog leerpotentieel, zodat de leerlingen actief gaan handelen en reflecteren over dat handelen;

• De kennis die leerlingen ergens anders hebben verworven, functioneert als bron voor nieuwe en abstractere kennis;

• Laat leerlingen zoveel mogelijk zelf het woord nemen, en laat hen vaak lezen en schrijven. Dit is motiverend en zinvol voor de leerlingen;

• Zorg voor zoveel mogelijk interactie tussen de leerlingen, maar heb ook aandacht voor de relatie tussen de leerkracht en leerlingen;

• De leerkracht staat in voor een sterke ondersteuning: er wordt een goede organisatie voorzien van het actief en zelfstandig werken tijdens de praktijkles. Daarnaast biedt de leerkracht hulp bij het handelen en denken van de leerlingen. De leerlingen krijgen constructieve feedback van de leerkracht op de maaltijden die ze bereid hebben;

• De leerlingen hebben een goed beeld van de leerinhoud en de bijhorende lesdoelen;

• De leerkracht zet in op een positief leerklimaat, waarbij welbevinden, motivatie en competitiegevoel aanwezig zijn (Bogaert, 2011).

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 13 van 49

1.1.5. Lokaalvereisten voor het organiseren van praktijklessen

Volgens het leerplan van OVSG voor de desbetreffende school, zijn er een aantal aanbevelingen naar infrastructuur toe. Zo is het van belang dat de school beschikt over een aantal werkplaatsen in de keuken. Hoeveel dit er moeten zijn, staat niet expliciet vermeld in het leerplan. Bovendien geeft het leerplan aan dat volgende zaken ook zeker aanwezig moeten zijn in de keuken: koude en warme keuken, een didactisch restaurant, aparte eetruimte, afwasruimte, opbergruimte, voedingsmiddelenmagazijn, kleedkamers voor de leerlingen, handwasgelegenheid. Daarnaast stelt het OVSG ook voorop om het leslokaal zo goed als mogelijk uit te rusten met al het noodzakelijke materiaal. In de leerplannen van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen en het GO! Onderwijs, zijn er gelijkaardige adviezen gegeven met betrekking tot de infrastructuur (Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten, 2013).

1.2. Zelfgestuurd leren binnen het ABC-model van Vansteenkiste

Binnen het zelfgestuurd leren, neemt de leerkracht een cruciale rol op. De leerkracht staat namelijk in voor het aanleren van zelf leerstrategieën bij de leerlingen. Om deze te kunnen leren, moeten de leerlingen aan 3 basisbehoeften voldoen (Aelterman & Vansteenkiste, 2020)

· Autonomie à A

· Betrokkenheid à B

· Competentie à C

Deze 3 pijlers vormen de basis van het ABC-model van Vansteenkiste (Aelterman & Vansteenkiste, 2020; Vansteenkiste & Soenen, 2015)

1.2.1. Autonomie

Wanneer de leerlingen zelfgestuurd zullen leren, zal dit de basisbehoefte autonomie bevorderen. Het zorgt ervoor dat de leerlingen meer keuzevrijheid hebben. Bij de competentie autonomie ligt de nadruk op de leerstrategieën (Vansteenkiste & Soenen, 2015).

De behoefte autonomie verwijst met andere woorden naar zelfstandigheid, dat vertaalt zich, in het zichzelf mogen zijn en vrij te mogen handelen, denken en voelen. Het is belangrijk dat

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 14 van 49

iemand een gevoel heeft van keuze- of psychologische vrijheid, voor het bereiken van bepaalde doelen. Indien dit niet zo is, kan dit aanvoelen als een verplichting waardoor de behoefte aan autonomie onbevredigd blijft (Brenning et al., 2021) Leerlingen willen graag hun eigen inbreng geven in de klas en in de lessen. Ze willen graag dat hun stem een invloed heeft. Daarom dat ook een vrije mening voor hen van belang is (Aelterman & Vansteenkiste, 2020)

1.2.2. Betrokkenheid

Binnen het ABC-model zit onder andere de relatie tussen leerlingen en leerkracht. Bij het zelfgestuurd leren, verandert de rol van de leerkracht, aangezien de leerkracht eerder als coach zal optreden. Dit uit zich in het bieden van hulp en ondersteuning. Deze activiteiten vinden plaats, nadat de leerkracht de nodige instructies heeft meegedeeld aan de leerlingen. Doordat de leerlingen meer zelfstandig aan de slag gaan, leren ze om bewuster te kijken naar hun leerproces. Door ze zelfstandig te laten werken, worden ze ook een deel losgelaten. Van de leerkracht vraagt het een differentiërende aanpak en voldoende coaching tijdens dit proces (van der Vegt, 2016).

Relationele betrokkenheid verwijst naar het warme, aangename gevoel door een relatie aan te gaan met anderen. Hierbij spelen diepgaande en wederzijdse relaties een rol. In die relatie is er telkens sprake van geven en nemen. Indien iemand niet in een groep hoort (bv. klasgroep) is dit onbevredigend voor de behoefte verbondenheid (Brenning et al., 2021) Het gevoel van samenhorigheid is voor leerlingen zeer belangrijk (Aelterman & Vansteenkiste, 2020)

1.2.3. Competentie

Leerstrategieën moeten door de leerlingen beheerst worden om zelfgestuurd te kunnen leren. Dit valt onder de basisbehoefte competentie. Feedback van de leerkracht is hiervoor een goede manier. Het is wel belangrijk dat de feedback gaat over het leerproces, en niet over de resultaten (Steunpunt gelijke onderwijskansen, 2008).

Er kunnen verschillende technieken toegepast worden om de leerlingen de leerstrategieën te laten beheersen. Zo kan ‘modelling’ een mogelijke manier zijn. Dit is een didactisch hulpmiddel, waarmee leerkrachten hun kennis kunnen delen met de leerlingen. Modelling gebeurt door leerkrachten die bepaalde zaken/handelingen voortonen aan de leerlingen (Kostons, Donker & Opdenakker, 2014). Naast modelling, kan ook peer-tutoring een

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 15 van 49

mogelijke techniek zijn. Hierbij geven de leerlingen elkaar feedback op hun klaargemaakte gerecht (Brenning et al, 2021; van der Vegt, 2016).

De behoefte competentie verwijst naar het gevoel van bekwaamheid om iets tot een goed eind te brengen, doelen te bereiken en vaardigheden verder te ontwikkelen. Wanneer mensen (leerlingen) het gevoel hebben dat ze falen of twijfelen om bepaalde zaken te bereiken, zorgt dit voor frustratie bij de behoefte competentie (Aelterman & Vansteenkiste, 2020; Brenning et al., 2021).

Groeigericht denken is nodig voor succes Het principe rond groeigericht denken past hier ook bij. Het principe is dat elke leerling kan groeien. De visie is dat door inspanning te leveren, dit leidt tot succes waardoor de lat telkens hoger kan liggen. Daarom is het van belang als leerkracht zicht te focussen met een growth-mindset (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016)

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Figuur 1: ABC-fundament van Vansteenkiste (Brenning et al., 2021)

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 16 van 49

1.3. Didactische werkvormen bij praktijklessen

1.3.1. Het belang van de juiste werkvorm kiezen

Wanneer de leerkracht inzet op zelfgestuurd leren, is het belangrijk om de juiste werkvorm te kiezen. Bepaalde werkvormen kunnen motivatiebevorderend zijn. Nog te vaak maken leerkrachten gebruik van de frontale werkvormen, zoals doceren en demonstreren. Dit gaat ten koste van de motivatie en interesse van de leerlingen (Bogaert, 2011)

Uit onderzoek blijkt dat als de leerlingen actief aan het werk zijn, ze meer gemotiveerd zijn. Daarnaast zijn de leerlingen vragende partij voor innovatieve werkvormen, die voldoende uitdaging bieden. Werkvormen waarbij de aandacht ligt op samenwerken en zelfstandigheid spelen hierbij een rol. Als de leerkracht meer inzet op de autonomie van de leerlingen, moet er voldoende structuur aanwezig zijn. Een duidelijke structuur kan de leerkracht creëren door duidelijke instructies, doelen, regels en verwachtingen voorop te stellen. Tijdens de leeractiviteit moet er voldoende begeleiding, hulp en toezicht zijn. Op het einde van de activiteit volgt er positieve en constructieve feedback. Het brengen van de nodige structuur in de les moet op basis van autonomieondersteuning zijn en niet op de controle (Bogaert, 2011; Valckx, 2014)

1.3.2. Directe instructies tijdens de praktijkles

Uit onderzoek blijkt, dat bij praktijklessen vaak directe instructie gegeven worden voor het uitvoeren van een taak. De directe instructie is een vorm van onderwijs, waarbij de leerkracht de volledig les aanstuurt. De leerkracht maakt gebruik van frontale werkvormen en stuurt het leerproces. In de meeste gevallen gebeurt dit door middel van een demonstratie, waarbij de leerkracht gedetailleerd zaken zal demonstreren en uitleg geeft (Bogaert, 2011; Van Batenburg, 2010). Na de demonstratie van de leerkracht, gaan de leerlingen zelf aan de slag. De leerkracht biedt ondertussen hulp aan de leerlingen. Het proces waarbij de leerkracht handelingen voordoet, en in sommige gevallen nadoet, vraagt veel geduld. Deze manier van leerlingen begeleiden in praktijklessen, is daarom niet effectief. Er is vastgesteld dat het zelfstandig toepassen van een bepaalde techniek, na een demonstratie, moeilijk onder de knie te krijgen is bij de leerlingen. Door deze werkvorm zijn de leerlingen meer afhankelijk van de leerkracht. Bovendien stellen ze zich telkens vragen over de volgende stappen in het bereiden van een gerecht. Dit zou kunnen zijn, doordat de leerlingen te veel focussen op de deeltaken. Op die manier leren de leerlingen niet om een organisatieschema

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 17 van 49

op te stellen. Hierin geven ze de deeltaken een plaats en geven ze een bepaalde volgorde van de handelingen weer (Van Batenburg, 2010)

1.3.3. Inzetten op strategische instructies tijdens de praktijkles

Om ervoor te zorgen dat de leerlingen meer zelfgestuurd aan de slag gaan, kan de leerkracht gebruik gemaken van strategische instructie. Bij de strategische instructie ligt de nadruk op probleemoplossende vaardigheden. Deze techniek zorgt ervoor dat de leerlingen aangezet worden tot nadenken en reflecteren over het eigen handelen. Het strategisch instrueren kan de leerkracht herkennen door een directe en systematische uitleg over de uit te voeren opdracht. Hierbij maakt de leerkracht gebruik van voorbeelden en van het te volgen stappenplan. Volgend op deze uitleg, krijgen de leerlingen een aantal vragen toegereikt. Ondersteuning kan onder andere voorzien worden door het geven van hints (Kostons, Donker & Opdenakker, 2014; Van Batenburg, 2010). Daarna sommen de leerlingen de te volgen stappen op. Dit doen de leerlingen ook in stilte wanneer ze zelfstandig aan de slag gaan. Bij het zelfstandig werken biedt de leerkracht hulp, de aangeboden hulp is eerder gebaseerd op het stimuleren om de volgende stappen uit te voeren. Als laatste volgt er een beoordeling, waarbij reflecteren een rol speelt. In de meeste gevallen zal er klassikaal een reflectie zijn over de aanpak en het eindresultaat (Van Batenburg, 2010)

1.4. Binnenklasdifferentiatie om het leerrendement te verhogen

Het binnenklasdiffererentiatie- of BKD-model is een methodiek om proactief, positief en planmatig om te gaan met verschillen tussen de leerlingen (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016; Struyven et al., 2019)

Het BDK-model heeft het doel om het leerrendement tot een maximaal niveau te verhogen (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016; Struyven et al., 2019)

Om de leerlingen tot een maximaal leerrendement te stimuleren, zijn er 3 delen waaruit leerrendement bestaat:

1) Motivatie

2) Leerwinst

3) Leerefficiëntie

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 18 van 49

1.4.1. Leerrendement en motivatie

In het artikel van Huls (2015), werd er een verband vastgesteld tussen motivatie, interesse en zelfgestuurd leren. Leerlingen zouden meer geneigd zijn om zelfgestuurd te leren, als de leerinhoud hen voldoende interesseert. Als de leerlingen zich voldoende interesseren in de leerinhoud, zorgt dit automatisch ook voor meer motivatie. Deze motivatie noemt ook wel de autonome motivatie. Door de combinatie van interesse en motivatie, is er een grote kans dat het zelfgestuurd leren beter zal verlopen. Bovendien geven meerdere artikels een verband weer tussen zelfgestuurd leren en de leerprestaties. Naarmate dat de leerlingen meer zelfgestuurd leren, zou dit op termijn ook voor betere leerprestaties zorgen (Huls, 2015; Valckx, 2014)

1.4.2. Leerwinst

Het begrip leerwinst betekend dat er een toename is van vaardigheden, kennis en/of competenties, bij een groep van leerlingen of bij individuele leerlingen (Coenen, 2014). De vaardigheden zijn nog verder opgesplitst in verschillende thema’s. Zo zijn er de cognitieve vaardigheden, wat neerkomt op het verstandelijke. Dit gaat dus steeds over denkactiviteiten. Gelinkt aan de cognitieve vaardigheden zijn er ook metacognitieve vaardigheden, die ervoor zorgen dat leerlingen hun leerproces kunnen organiseren (Peeters, 2021). Als tweede zijn er de psychomotorische vaardigheden, dit heeft eerder betrekking op de zintuigelijke en lichamelijke handelingen. Daarnaast zijn er nog de affectieve vaardigheden waarbij het draait om attitudes, gevoelens en interesse (Janssens & Vaernewyck, 2021).

1.4.3. Leerefficiëntie

Leerefficiëntie slaat op “Welke manier van ‘leren’ gaat voor de leerling het best?”. De leerkracht zoekt en houdt rekening met de verschillende manieren van leren. Hierdoor kunnen de leerlingen vlot en gemakkelijk leren (Struyven, 2016).

Ook bij het zelfgestuurd leren is het zo, dat iedere leerling op zijn eigen manier leert. Daarom is het ook belangrijk om na te gaan hoe iedere leerling het beste leert of werkt (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016; Struyven et al., 2019)

Bij de leerlingen legt het BKD-model de aandacht op 3 zaken: interesse, leerstatus en leerprofiel. Wanneer de leerkracht ervoor kiest om zelfgestuurd te leren, kan de leerkracht differentiëren, op deze 3 pijlers.

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 19 van 49

1.4.4. Differentiëren op leerstatus

Leerstatus baseert zich op de voorkennis van de leerlingen, maar ook op de leerprocessen die de leerlingen toepassen. Dat laatste, de leerprocessen, is iets cruciaals voor het zelfgestuurd leren. Vooral omdat de leerlingen zelf hun leerprocessen zullen sturen. Daarom is het als leerkracht belangrijk om hierop te differentiëren. Want iedere leerling heeft een ander leerproces. Bovendien hebben sommige leerlingen al meer voorkennis over bepaalde onderwerpen dan anderen (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016)

Op zich is de leerstatus in twee mechanismen opgebouwd, enerzijds de uitdaging die de leerlingen nodig hebben om te leren. Anderzijds hebben de leerlingen ook nood aan ondersteuning en hulp (Struyven et al., 2019). Om na te gaan hoe het gesteld is met de leerstatus van de leerlingen, kan de leerkracht verschillende opdrachten geven, zoals: basisopdrachten, herhalingsopdrachten, extra uitdagingen en uitbreidingsopdrachten. Bij de leerstatus is het ook van belang om rekening te houden met het tempo van de leerlingen. Een voorbeeld hierbij kan zijn dat leerlingen die sneller klaar zijn, de rol van hulplijn op zich nemen. Zo kunnen zij andere leerlingen helpen en bijsturen bij hun leerproces (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016)

1.4.5. Differentiëren op leerprofiel

Het leerprofiel heeft te maken met het verschil van hoe de leerstof wordt verwerkt door de leerlingen. Ook bij het leerprofiel zijn er 2 verschillende onderdelen, namelijk variëren om te leren, keuze en flexibiliteit (Castelein et al., 2016; Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016; Struyven et al., 2019)

Bij variëren om te leren, raadt Struyven aan, om zoveel mogelijk verschillende leeractiviteiten en omgevingen toe te passen. Dit moet ervoor zorgen dat alle leerlingen, die een verschillende manier van leren hebben, zich bij de les betrokken voelen. Hiervoor de leerkracht gebruik maken verschillende manieren van opdrachten en lessen. Vervolgens zou er ook variatie kunnen zijn in de rollen of verantwoordelijkheden van de leerlingen Bijvoorbeeld in de ene les is één deel van de klas verantwoordelijk voor de zaal, terwijl een ander deel verantwoordelijk is voor het keukengedeelte. In het keukengedeelte kan de leerkracht dit nog verder verdelen in voorgerecht, hoofdgerecht en dessert. Hierdoor ontstaat er interactie tussen de leerlingen. Bovendien zorgt het er ook voor dat de leerlingen te weten komen, waar ze goed in zijn en waar ze minder goed in zijn. Door de leerlingen een rol te

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 20 van 49

geven, hebben ze ook een zekere verantwoordelijkheid, dit bevorderd onder andere de zelfstandigheid en motivatie (Coubergs et al., 2015; Struyven et al., 2016; Struyven et al., 2019)

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 21 van 49

2. Onderzoeksopzet

Het onderzoek verliep volgens een casestudie in de 2de graad binnen de richting RestaurantKeuken van de hotelschool Gent. Als eerste werd er een literatuuronderzoek uitgevoerd, waarbij de aandacht werd gelegd op de factoren die van cruciaal belang zijn voor het zelfgestuurd leren. Hiervoor zijn verschillende wetenschappelijke artikels en het betreffende leerplan grondig onder de loep genomen. Op basis van deze informatie zijn er bevragingen opgesteld voor de betrokken partijen. Door deze informatie kan er een antwoord geformuleerd worden op de deelonderzoeksvragen. Voor de onderzoeksopzet, zijn er verschillende partijen bevraagd aan de hand van verschillende methoden. In onderstaande tabel vindt u terug dat de leerlingen uit 3 en 4 Restaurant - Keuken bevraagd werden. Deze klassen hebben een totaal van 62 leerlingen waarvan 41 jongens en 21 meisjes.

Tabel

Naast de leerlingen zijn 3 leerkrachten en de technisch adviseur bevraagd, die lesgeven in de 2de graad Restaurant - Keuken.

De bevraging van de leerlingen gebeurde aan de hand van een voorgestructureerde vragenlijst die door de onderzoekers werd opgesteld. Deze lijst werd met behulp van de literatuurstudie opgebouwd, zo zijn er vragen opgesteld op basis van het ABC-fundament van Vansteenkiste. Naast de vragen omtrent het ABC-fundament, werden er vragen opgesteld omtrent zelfstandigheid en organisatie in de praktijklessen. De leerlingen konden

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

1 Bevraagde klassen tweede graad Restaurant - Keuken

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 22 van 49

deze vragen beantwoorden door middel van een antwoordenschaal. De opgestelde vragenlijst is door de onderzoekers uitgewerkt in Google Formulieren, dit is terug te vinden in bijlage 1.

Als tweede werden de leerkrachten en de technisch adviseur bevraagd. Hiervoor stelden de onderzoekers een voorgestructureerde interviewleidraad op, met een vijftal vragen. Deze vragen zijn terug te vinden in bijlage 2. Net als in de vragenlijst voor de leerlingen, zijn deze vragen opgesteld op basis van de verkregen informatie uit de literatuur. Zo zijn er voor de leerkrachten vragen opgesteld die peilen naar de voorbereiding van de lessen, organisatie, zelfstandigheid, uitdaging en initiatief in de lessen. Deze vragen zijn opgebouwd op basis van de kenmerken van het zelfgestuurd leren en het ABC-fundament, wat tevens terug te vinden is in de literatuurstudie.

Het doel van bovenstaande vragen is, om een antwoord te krijgen op volgende deelonderzoeksvragen:

• Wordt aan de mentale behoeftes van de leerlingen voldaan om zelfgestuurd leren mogelijk te maken?

• Hoe bereiden de leerlingen de praktijklessen voor?

• Hoe worden de praktijklessen georganiseerd in de 2e graad?

• Hoe wordt er ingezet op zelfstandigheid tijdens de praktijklessen?

De respons op de vragenlijst van de leerlingen, werd via Google Formulieren reeds omgezet in diverse grafieken. Bij de vragen omtrent het ABC-fundament, zijn er cirkeldiagrammen weergegeven. Voor de vragen rond zelfstandigheid en organisatie zijn de resultaten weergegeven in staafdiagrammen. Uit de interviews van de leerkrachten en de technisch adviseur, zijn de belangrijkste elementen samengevat bij de resultaten. Elke interview is individueel uitgevoerd. De data van de interviews is terug te vinden in bijlage 3. Aan de hand van beide onderzoeksmethoden, kan er een duidelijk gevormd worden over het zelfgestuurd leren tijdens de praktijkles.

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 23 van 49

3. Resultaten

In dit onderdeel van de onderzoekspaper worden de resultaten vanuit de vragenlijst van de leerlingen en de interviews met leerkracht en de technisch adviseur besproken. Voor deze bespreking werden de antwoorden van de betrokken partijen al onderverdeeld per deelonderzoeksvraag. In totaal werden 43 leerlingen van de 62 bevraagd.

3.1 Wordt aan de mentale behoeftes van de leerlingen voldaan om zelfgestuurd leren mogelijk te maken?

3.1.1. Autonomie: Gevoel van psychologische vrijheid en keuze in mijn denken, voelen en handelen

Bij de vragen die gesteld zijn omtrent autonomie, geeft de meerderheid van de leerlingen (83,7 %) aan, dat er voldoende keuzevrijheid (Figuur 1) is tijdens de praktijklessen. Zo’n 16,3% van de leerlingen gaf aan dat dit voor hen niet het geval was.

Wanneer de leerlingen de vraag kregen of ze achter hun beslissingen of keuzes staan (Figuur 2), gaf een groot deel van de leerlingen (69 %) aan, dat dit bij hen van toepassing is.

Toch gaf de minderheid (31 %) aan, dat ze in een bepaalde richting worden geduwd tijdens de praktijkles. Binnen autonomie in het ABC-fundament is het juist belangrijk om de leerlingen de nodige vrijheid te geven voor het maken van bepaalde beslissingen (Brenning et al., 2021; Aelterman & Vansteenkiste, 2020).

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Figuur 2: Resultaten Autonomie: keuzevrijheid

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 24 van 49

3.1.2. Betrokkenheid: Gevoel van warmte, hechte en authentieke band te hebben met anderen

Als tweede kregen de leerlingen een aantal vragen omtrent betrokkenheid in de les (Figuur 3). Hierbij gaf zo’n 76,7% aan dat ze hun betrokkenheid naar anderen kunnen tonen. De minderheid (18,6%) van de leerlingen antwoordde bij deze vraag dat ze zich niet thuis voelen op school.

De volgende vraag die gesteld werd met betrekking tot betrokkenheid, gaat dieper in op de relatie met de leerkracht (Figuur 4). De meerderheid (60,5 %) van de leerlingen gaf aan dat ze een neutrale band hebben met hun praktijkleerkracht. Zo’n 23,3 % van de leerlingen bevestigden dat ze een nauwe band hebben met hun medeleerlingen en leerkrachten. Bij deze vraag hebben andere leerlingen (7 %) aangegeven dat ze zich eerder niet nauw verbonden voelen. Dit is nochtans nodig voor een optimaal leerproces. Uit onderzoek blijkt dat samenhorigheid in de klas noodzakelijk is om de leerlingen zo goed mogelijk te laten leren (Aelterman & Vansteenkiste, 2020). Een relatie met de leerkracht is trouwens cruciaal bij het zelfgestuurd leren (Batenburg, 2010).

Bij betrokkenheid werd aan de leerlingen ook gevraagd of ze voldoende gehoord worden tijdens de praktijkles (Figuur 5). Hierbij geeft ongeveer de helft van de leerlingen (55,8 %) weer dat ze voldoende gehoord worden tijdens de praktijklessen. Toch geeft zo’n 41,9 % aan dat ze niet altijd gehoord worden. Als leerkracht is het aangewezen om binnen het zelfgestuurd leren, de leerlingen inspraak te geven in de les. Op die manier nemen ze hun leerproces zelf onder handen (Brenning et al., 2021).

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Figuur 3: Resultaten Autonomie: beslissingen al dan niet gedwongen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 25 van 49

Figuur 4: Resultaten Betrokkenheid: gevoel in de klas

Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.

Figuur 5: Resultaten Betrokkenheid: banden onderling

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 26 van 49

Figuur 6: Resultaten Betrokkenheid: gehoord worden

3.1.3. Competentie: Gevoel van succes en bekwaamheid in het bereiken van gewenste doelen

Als laatste werd binnen de vragen omtrent het ABC-fundament de aandacht gelegd op competentie. Bij de eerste vraag (Figuur 6), of de leerlingen zich in staat voelen om de doelen te bereiken, gaf 58,1 % aan, dat ze hiertoe in staat zijn. Zo’n 41,9 % van de leerlingen voelt zich hier niet altijd toe in staat.

Wanneer de leerlingen bij de vraag kwamen over het volbrengen van moeilijkere taken (Figuur 7), gaf de meerderheid (65,1 %) van de leerlingen weer, dat ze dit alleen kunnen. Toch gaf zo’n 34,9 aan, dat dit voor hen moeilijker is om dit alleen te volbrengen. Bij het zelfgestuurd leren gaan de leerlingen zelfstandig aan de slag, hierbij is het ook de bedoeling dat ze moeilijkere taken zelfstandig kunnen volbrengen. Want dit zorgt er uiteindelijk voor dat ze hun leerproces zelf verder ontwikkelen (Boels et al., 2007).

Tot slot werd er aan de leerlingen gevraagd of ze eerder zelfverzekerd of onzeker zijn bij het uitvoeren van een opdracht (Figuur 8). Deze resultaten zijn vrij evenwichtig verdeeld, want 51,2 % gaf aan dat ze zich zelfverzekerd voelen. Terwijl 48,8 % antwoordde dat ze zich eerder onzeker voelen.

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 27 van 49

Figuur 7: Resultaat Competentie: bereiken van (les)doelen

Figuur 8: Resultaat Competentie: ervaring bij het maken van taken

Figuur 9: Resultaat Competentie: zelfzekerheid

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 28 van 49

3.2. Hoe bereiden de leerlingen de praktijklessen voor ?

Uit de interviews met de leerkrachten (bijlage 2) is gebleken dat ze 2 methodieken hanteren voor het voorbereiden van de praktijklessen. Als eerste methodiek gaven twee leerkrachten weer dat ze verwachten dat de leerlingen thuis de lessen voorbereiden. De leerkrachten melden deze opdracht tijdig aan de leerlingen, maar toch slagen veel leerlingen er niet in om deze voorbereidingen te maken voor de les. Wat uiteindelijk ten koste gaat van de structuur van de les. Wanneer de leerkracht zelfgestuurd leren inzet in de praktijkles koken, is het noodzakelijk dat er een goede structuur aanwezig is in de les (Bogaert, 2011; Valckx, 2014).

Als tweede methodiek voorzien de technisch adviseur en een andere leerkracht tijd bij aanvang van de les voor organiseren en opmaken van de lesvoorbereidingen.

Er werd aan de leerlingen gevraagd of ze effectief in staat zijn om zelf een stappenplan op te stellen, ter voorbereiding op de praktijkles. De antwoorden zijn gegeven aan de hand van een antwoordschaal, waarbij 1 staat voor nooit en 5 voor altijd. Bij deze vraag gaf de meerderheid (69,7 %) van de leerlingen aan dat ze niet altijd in staat zijn om zelf een stappenplan op te stellen. Zo’n 30,3 % van de leerlingen antwoordde op deze vraag dat ze meestal in staat zijn om een stappenplan te maken. Ongeveer hetzelfde aantal leerlingen (32,5 %) gaf aan dat ze niet in staat zijn om een stappenplan op te stellen. Deze antwoorden komen overeen met hetgeen de leerkrachten aanhaalden, want in 3 Restaurant – Keuken moeten de leerlingen nog geen stappenplan kunnen opstellen. Volgens Boels (2007) zijn duidelijke instructies en stappenplannen nodig om de leerlingen zelfgestuurd te laten leren tijdens de praktijkles (Boels et al., 2007).

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 29 van 49

3.3. Hoe worden de praktijklessen georganiseerd in de 2e graad?

De klassen 3 en 4 Restaurant - Keuken hebben les van verschillende chefs. De organisatie is bij elke leerkracht anders. Meestal worden de leerlingen in groepen opgesplitst, de verantwoordelijkheid van het menu wordt verdeeld tussen de verschillende groepen. Elke groep is verantwoordelijk voor een deel van de menu. De leerlingen werken zelfstandig in een kleine groep om hun lesdoelen te bereiken.

Uit de interviews met de leerkrachten (bijlage 2) is gebleken dat de meerderheid van de leerkrachten (75%) de leerlingen tijdens de praktijkles koken in groepjes laat werken. Elke groep staat dan in voor een bepaald deel van de menu. Er is wel één leerkracht die naast het werken in groep, ook een individuele opdrachten voorziet. Op die manier kunnen de vaardigheden van de leerlingen beter geëvalueerd worden. Bij de minderheid van de leerkrachten (25%), gaan de leerlingen elk individueel aan de slag. Door elke leerling individueel te laten werken, krijgt de leerkracht een beter beeld van hun vaardigheden en mogelijkheden. Bovendien is het op die manier ook gemakkelijker om te differentiëren.

Onderstaande resultaten geven een beeld weer, hoe de leerlingen de praktijklessen op dit ogenblik ervaren. Voor deze antwoorden werd gewerkt met een antwoordschaal De verdeling hiervan is als volgt: 1 = nooit, 2 = soms, 3 = vaak, 4 = meestal en 5 = altijd. Op de eerste vraag, omtrent wat er van de leerlingen verwacht wordt, gaven de meeste leerlingen (69,8 %) aan dat het meestal duidelijk is wat de verwachtingen zijn. Toch zijn er ook nog een aantal leerlingen (25,6 %) die aangeven dat de verwachtingen niet altijd duidelijk zijn. Een beperkt aantal studenten (4,7 %) gaven als antwoord op deze vraag dat ze soms niet weten wat er van hen verwacht wordt. Dit is nochtans noodzakelijk om de leerlingen zelfstandig aan het werk te zetten. Op die manier weten de leerlingen wat ze moeten bereiken in die les (Bogaert, 2011; Valckx, 2014).

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 30 van 49

Aan de leerlingen werd ook de vraag gesteld, of ze het stappenplan volgen om een praktijkles tot een goed einde te brengen. Zo’n 51,4 % van de leerlingen antwoordde dat ze meestal het stappenplan gebruiken om de les tot een goed einde te brengen. Er zijn ook leerlingen (46,5 %) die aangeven dat ze niet altijd het stappenplan volgen. Zelfs 2,3 % van de leerlingen zegt het stappenplan niet te volgen. Om de leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig aan het werk te zetten, is een duidelijk stappenplan een goed hulpmiddel (Bogaert, 2011; Valckx, 2014).

Academiejaar 2021-2022

Elise

William Mathijssen, Fien Buysse,

De Boevere

Figuur 11: Weet wat er verwacht wordt

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 31 van 49

3.4. Hoe wordt er ingezet op zelfstandigheid tijdens de praktijklessen?

Op basis van het interview met de leerkrachten (bijlage 2), is gebleken dat leerlingen ten alle tijden zelf initiatief kunnen nemen in de les. Dit door bijvoorbeeld reeds gekende basistechnieken en taken uit te voeren. Wanneer de leerlingen zelf initiatief nemen, kunnen ze ook tonen hoe ze structuur en regelmaat toepassen in hun handelingen. De technisch adviseur begeleidt de leerlingen bij het begin van het schooljaar. Maar naarmate dat het schooljaar vordert, laat hij de leerlingen los, en dan is het aan hen om te tonen dat ze zelfstandig een initiatief kunnen nemen. Bij het zelfgestuurd leren is dit ook de werking. De leerkracht laat de leerling steeds meer zelfstandig aan de slag gaan. In deze situatie stuurt de leerkracht de leerlingen bij en coördineert de les (Boels et al., 2007; Bolhuis & Voeten, 2001).

Het blijkt ook dat de leerkrachten allemaal verschillende aanpakken hebben om de leerlingen aan te zetten tot zelfstandigheid. Zo hecht één van de leerkrachten veel belang aan herhaling en verwijzingen naar bepaalde handelingen. Twee leerkrachten laten de leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig werken, maar vanaf dat ze vastlopen, wordt er hulp aangeboden. Bovendien is het volgens hen ook een goede manier om met fouten te leren omgaan, en om hiervoor zelf mogelijke oplossingen te bedenken. De derde leerkracht werkt met korte stappenplannen van de gerechten waar de leerlingen steeds kunnen naar teruggrijpen. Op die manier hoeven ze niet telkens iets te vragen aan de betrokken leerkracht.

Om te peilen naar de zelfstandigheid van de leerlingen, werd ook aan hen gevraagd of ze zelfstandig kunnen werken tijdens de praktijkles. Een kleine meerderheid (55,8 %) gaf aan dat ze in staat zijn om meestal zelfstandig te werken tijdens de praktijkles. Zo’n 44,2 % gaf aan dat ze niet altijd in staat zijn om zelfstandig aan de slag te gaan. Bovendien antwoordde 7 % van de leerlingen dat ze niet in staat zijn om zelfstandig te werken tijdens de praktijkles.

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 32 van 49

3.5. Wat is de visie van hotelschool Gent omtrent zelfgestuurd leren ?

3.5.1. Zelfgestuurd leren vanuit het leerplan van onderwijskoepel OVSG

Er staat weinig expliciet vermeld over de verwachtingen van zelfgestuurd leren bij de leerlingen. Bij het deel taalontwikkelend vakonderwijs staat vermeld dat interactie in de klas van enorm belang is om de leerlingen actief met de leerstof bezig te laten zijn. De interactie verplicht de leerlingen via schrijven en/of spreken de nieuwe informatie ook effectief te gebruiken en zo van het verwerven van informatie naar het verwerken ervan te gaan. Het nut van deze interactiemomenten in de les is dat alle leerlingen zelfstandig denk- en leeractiviteiten uitvoeren en daarbij behorende taalvaardigheden verwerven en oefenen (Onderwijsvereniging van Steden en Gemeenten, 2013).

3.5.2. Zelfgestuurd leren vanuit de schoolvisie

“Zelfsturend leren zit momenteel binnen de ateliers en project ondernemen. De leerlijn wat dit thema betreft is in opbouw maar hier bestaat (nog) geen visietekst van. Naar de toekomst toe is het de bedoeling om leerlijnen uit te werken over zelfsturend leren, project ondernemen, het leerproces in handen nemen. De uitwerking hiervan hangt samen met de onderwijshervorming. Momenteel staat hier dus niets van op papier” – 12/05/2022 -Saartje Emmanneel – Coördinator Interne Kwaliteitszorg en GOK-beleid hotelschool Gent

Academiejaar 2021-2022

William Mathijssen, Fien Buysse, Elise De Boevere

II

Eindbesluit met aanbevelingen en reflectie

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 34 van 49

II. EINDBESLUIT MET AANBEVELINGEN EN REFLECTIE

4. Eindbesluit

Het doel van dit onderzoek, is om een antwoord te krijgen op de vraag “Hoe er meer kan ingezet worden op het zelfgestuurd leren in de richting Restaurant – Keuken Om een concreet antwoord te krijgen op deze vraag, werden 6 verschillende deelvragen opgesteld.

Als eerste deelonderzoeksvraag staat er ‘Wat is zelfgestuurd leren?’. Het antwoord op deze vraag werd reeds verkregen in de literatuurstudie. Om uiteindelijk een antwoord te krijgen op de hoofdonderzoeksvraag, zijn de volgende deelonderzoeksvragen meer gericht naar de huidige werking van de school.

Binnen de eerste deelonderzoeksvraag is er gepeild naar de mate waarin er voldaan wordt aan de mentale behoeftes van de leerlingen. Opvallend hierbij is dat ongeveer de helft van de leerlingen (55,8 %) heeft aangegeven dat ze niet altijd gehoord worden in de praktijkles.

Dit is nochtans belangrijk, want door de leerlingen inspraak te geven, creëer je ook de behoefte autonomie van het ABC-fundament van Vansteenkiste. Bovendien kan de band met de leerlingen verbeteren door ze meer inspraak te geven (Brenning et al., 2021; Aelterman & Vansteenkiste, 2020) Uit het gevoerde onderzoek is te zien dat er onvoldoende antwoord wordt gegeven aan de behoefte competentie van het ABC-fundament. Zo geeft 41,9 % van de leerlingen aan dat er twijfels zijn over de te bereiken lesdoelen. Het is de taak van de leerkracht om steeds de beoogde lesdoelen en de verwachtingen mee te delen (Bogaert, 2011; Valckx, 2014). Daarnaast is ongeveer de helft van de leerlingen (48,8 %) onzeker bij het uitvoeren van een lesopdracht. Een aantal leerlingen (34,9 %) kan niet alleen een taak tot een goed einde brengen. Om dit te vermijden, moet de leerkracht duidelijke stappenplannen voorzien, en fungeren als begeleider (Peeters, 2021).

Bij de onderzoeksvraag omtrent het voorbereiden van de praktijklessen, is het opvallend dat er geen éénduidige aanpak is over het maken van deze voorbereidingen. Dit is ook terug te zien in de resultaten van de leerlingen. Waarbij 69,7 % van de leerlingen heeft aangegeven dat ze minder capabel zijn in het opstellen van een stappenplan. Zo’n 32,5 % gaf zelfs aan dit helemaal niet te kunnen. Dit is een verontrustend resultaat wat zeker verder onderzocht moet worden. Dit zou kunnen leiden tot een verminderde structuur. In de literatuur staat vermeld

Academiejaar 2021-2022

Fien Buysse, Elise De Boevere en William Mathijssen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 35 van 49

dat het juist belangrijk is om te zorgen voor een goede structuur. Dit door duidelijke instructies, doelen, regels en verwachtingen mee te delen (Batenburg, 2010; Peeters, 2021).

In het geleverde onderzoek is vastgesteld dat iedere leerkracht zijn/haar unieke aanpak heeft voor de organisatie in de praktijklessen. De meerderheid van de leerkrachten kiezen ervoor om de leerlingen in groepen te verdelen en ze te laten samenwerken om lesdoelen te bereiken. Hierdoor gaan de leerlingen zelfstandig aan de slag, en sturen ze elkaar bij (Boels et al, 2007; Bolhuis & Voeten, 2001). Verder geven de meeste leerlingen 69,7 % aan dat ze meestal weten wat er van hen verwacht wordt.

Omtrent zelfstandigheid, is uit het onderzoek gebleken dat de leerlingen ten alle tijden zelf initiatief kunnen nemen in de les. Dit door bijvoorbeeld reeds gekende basistechnieken en taken uit te voeren. In het begin van het schooljaar worden de leerlingen intensief begeleid. Naarmate dat het schooljaar vordert, wordt er meer vrijheid gegeven aan de leerlingen. Onder begeleiding is het dan aan hen om te tonen dat ze zelfstandig kunnen werken en initiatief nemen. Dit is ook de rol van de leerkracht bij het zelfgestuurd leren. Want de leerkracht zal eerder optreden als begeleider voor het bijsturen en coördineren van het leerproces. De leerlingen moeten zoveel mogelijk zelfstandig aan de slag door middel van duidelijke stappenplannen en instructies (Bogaert, 2011; Peeters, 2021). Bij de bevragingen van de leerlingen was te zien dan ongeveer de helft (44,2 %), niet altijd in staat is om zelfstandig te werken.

Tot slot werd er ook onderzocht wat de visie was van de school. Momenteel staat er rond het zelfgestuurd leren in de praktijklessen, nog niks concreet op punt. Ook in het desbetreffende leerplan staat niks vermeldt aangaande zelfgestuurd leren (Onderwijsverenigingen van Steden en Gemeenten, 2013).

Academiejaar 2021-2022

Fien Buysse, Elise De Boevere en William Mathijssen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 36 van 49

5. Aanbevelingen

5.1. Organisatie en planning van de praktijkbeurt: werk met een stappenplan dat de leerlingen zelf moeten opstellen.

Verschillende bronnen geven aan, dat er bij het zelfgestuurd leren een goede structuur moet aanwezig zijn in de les. Dit kan de leerkracht doen door middel van duidelijke instructies. Voor de instructies kan de leerkracht beroep doen op strategische instructies. Bij deze soort instructies, ligt de nadruk op de probleemoplossende vaardigheden. In dit geval zullen er voorbeelden en een te volgen stappenplan gegeven worden. In bijlage 4 is er een voorbeeld van een te volgen checklist/stappenplan toegevoegd (Boels et al., 2007; Bolhuis & Voeten, 2001; Van Batenburg, 2010).

Volgend op deze uitleg rond de instructies en het stappenplan, krijgen de leerlingen een aantal vragen toegereikt, die ze moeten beantwoorden. De leerkracht hierbij zorgt voor de nodige ondersteuning door het geven van hints (Kostons, Donker & Opdenakker, 2014; Van Batenburg, 2010). Na de uitleg over het stappenplan, sommen de leerlingen de te volgen stappen op. Dit gebeurt in stilte wanneer de leerlingen zelfstandig aan de slag gaan. Bij het zelfstandig werken biedt de leerkracht hulp, dat eerder gebaseerd is op het stimuleren om de volgende stappen uit te voeren. De leerkracht stuurt het leerproces van de leerlingen bij door middel van constructieve feedback (Boels et al., 2007). Als laatste volgt er een beoordeling van het leerproces, waarbij reflecteren een rol speelt. Dit kan een klassikale reflectie zijn over de aanpak en het eindresultaat (Van Batenburg, 2010). In dat laatste geval zou de leerkracht ook kunnen beslissen om de leerlingen elkaar te laten evalueren, door een peer-evaluatie te hanteren. Indien de leerlingen elkaar niet moeten evalueren, kan de leerkracht kiezen voor een zelf-evaluatie (Boels et al., 2007).

5.2. Organisatie en planning van de praktijkbeurt: Leg de nadruk op de leerlingen een duidelijke rol binnen het team te geven.

Tijdens de kookles kan de leerkracht verschillende rollen opnemen. Afgeleid uit de interviews met de leerkracht kunnen een aantal leerlingen verantwoordelijk zijn voor de zaal en een aantal leerlingen voor de menu. De verantwoordelijkheid die ze krijgen zal op zijn beurt de zelfstandigheid en de motivatie van de leerlingen bevorderen (Coubers et al., 2015; Struyven et al., 2016; Struyven et al., 2019). Bovendien ontdekken de leerlingen door afwisseling in de activiteiten, wat er hen het best ligt.

Academiejaar 2021-2022

Fien Buysse, Elise De Boevere en William Mathijssen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 37 van 49

5.3. Evaluatie van de praktijkbeurt

De leerkracht kan de leerlingen evalueren door ze te observeren tijdens de praktijkles. Door de leerlingen te observeren, terwijl ze zelfstandig bezig zijn, kan de leerkracht hen beoordelen en voorzien van de nodige constructieve feedback. Zoals eerder vermeldt, kan de leerkracht er voor kiezen om een klassikale reflectie uit te voeren. De leerkracht kan er ook voor opteren om een zelf- of peerevaluatie uit te voeren, over het lesgebeuren (Boels et al., 2007; Peeters, 2021).

Academiejaar 2021-2022

Fien Buysse, Elise De Boevere en William Mathijssen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 38 van 49

6. Reflectie

Het onderzoek biedt een antwoord op de hoofdvraag: “Hoe wordt er ingezet op zelfsturing in de 2e graad tijdens de praktijklessen Restaurant - Keuken in hotelschool Gent” Er kan opgemerkt worden dat dit een zeer complex thema is. In de resultaten wordt er geprobeerd een inkijk te krijgen in het standpunt van de leerlingen en leerkrachten over de toepassing van zelfgestuurd leren tijdens de praktijklessen De resultaten van dit kleinschalig onderzoek richten zich enkel op de hotelschool Gent en mogen niet veralgemeend worden. Desalniettemin kunnen er aantal aanpassingen aan het huidig onderzoek een meer valide resultaat bieden. Zo kunnen de vragenlijsten verder verfijnd en uitgebreider gemaakt worden.

Aan de hand van de onderzoeksresultaten en de gewonnen informatie uit de literatuur konden een aantal concrete aanbevelingen geformuleerd worden. Deze aanbevelingen zijn echter geen garantie tot slagen. Volgens Bogaert (2011), moet de desbetreffende leerkrachten een over een aantal competenties beschikken zoals inhoudelijke deskundigheid en kennis over een krachtige leeromgeving. Aangezien de leerkrachten over de nodige aanstellingskwalificaties beschikken kan er van uit gegaan worden dat deze competenties beheerst zijn. Het kan echter een goede vorm van interne kwaliteitscontrole zijn om hier nog eens onderzoek naar te doen en kijken of er nood is aan bijscholing omtrent deze topics.

Het kan ook een meerwaarde zijn om vanuit het schoolbestuur, een visietekst omtrent dit onderwerp uit te schrijven zodat alle partijen een beter beeld krijgen welk engagement er van hen hierover verwacht wordt.

Verder spelen heel wat andere factoren een rol bij dit onderzoek die verder onderzocht kunnen worden. Zoals in artikel van Huls (2015), vermeld staat, werd er een verband vastgesteld tussen motivatie, interesse en zelfgestuurd leren. Het zou interessant zijn om een vervolgonderzoek te organiseren en dit te kaderen rond motivatie en interesse. Deze onderwerpen zijn echter zeer uitgebreid. De nodige uitdagingen zullen moeten overwonnen worden om een algemene verklarende theorie te verkrijgen.

Academiejaar 2021-2022

Fien Buysse, Elise De Boevere en William Mathijssen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 39 van 49

7. Bibliografie

Aelterman, N., & Vansteenkiste, M. (2020). Motivatie en groei van leraren bevorderen vanuit een ABC-mindset. 105-127.

https://divo.be/assets/aelterman_vansteenkiste_hoofdstuk_teamzorg_2020.pdf

Boels, W., Ceulemans, N., Claus, F., De Craecker, V., De Vylder, G., Dekens, M., Engels, N., Henau, L., Hendrickx, V., Jonniaux, S., Tercaefs, J., Van Camp, F. & Van Hoey, J. (2007). Inspiratiehandboek: Zelfgestuurd leren. Garant.

Bogaert, N. (2011). De kunsten van de veranderaar: taalontwikkeling praktijken inbrengen in het gewone handelen van vakleerkracht. 1-6.

https://www.arts.kuleuven.be/cto/materialen/secundair/nieuwsbrief-14veranderaar.pdf

Bolhuis, S., & Voeten, M. J. (2001). Toward self-directed learning in secondary schools: what do teachers do? Teaching and Teacher Education, 17(7), 837–855.

https://doi.org/10.1016/s0742-051x(01)00034-8

Brenning, K., Coorevits, N., Van der Kaap-Deeder, J., & Vansteenkiste, M. (2021). Hoen een ABC-mindset de klinische praktijk kan verrijken. Klinische psychologie, 51(1), 22-34.

Castelein, E., Coens, J., De Witte, K., Houben, A., Lauwers, W., Segers, J., & Van den Branden, K. (2016). Binnenklasdifferentiatie: een beroepshouding, geen recept (1 ed.).

Coenen, A. (2014). Pilot leerwinst en toegevoegde waarde in het voortgezet onderwijs [powerpointpresentatie]. Geraadpleegd op 4 mei 2022, van https://www.voraad.nl/system/downloads/attachments/000/000/482/original/presentatie-leerwinst-entoegevoegde-waarde-informatiebijeenkomst-12-september2014.pdf?1510571703#:~:text=Onder%20leerwinst%20verstaan%20we%20de,leerlin gen%2C%20gedurende%20een%20bepaalde%20periode

Coubergs, C., Struyven, K., Gheyssens, E., & Engels, N. (2015). Het BKD-leer-kracht model: Binnenklasdifferentiatie realiseren in de klas. 45(3), 151-159. https://www.researchgate.net/publication/275043205_Het_BKD-leerkrachtmodel_binnenklasdifferentiatie_realiseren_in_de_klas

Goossens, S. (2019). Mijn missie: tonen hoe capabel bso- en tso-leerlingen zijn Geraadpleegd op 22 maart, van https://www.klasse.be/196802/directeur-tso-bsokwaliteit/

Huls, F. (2015). Interesse, motivatie en zelfgestuurd leren in het agrarisch onderwijs op MBO niveau 1 en 2 Open Universiteit]. https://core.ac.uk/download/pdf/55539053.pdf

Janssens, K. & Vaernewyck, I. (2021). Leraar als ontwerpen [syllabus]. Hogeschool Gent. Departement Lerarenopleiding.

Kostons, D., Donker, A. S., & Opdenakker, M.-C. (2014). Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk. Rijksuniversiteit Groningen.

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 40 van 49

Peeters, S. (2021). Schoolbreed leren leren? een kwalitatieve studie naar het beleid omtrent leren leren op secundaire scholen en het perspectief van de schoolleider [Universiteit Gent]. Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/003/011/366/RUG01003011366_2021_0001_AC.pdf

Onderwijsverenigingen van Steden en Gemeenten. (2013). Leerplan secundair onderwijs: restaurant en keuken 2de graad. Geraadpleegd op 9 maart 2022, van https://www.ovsg.be/ovsg-leerplannen/data/secundair-onderwijs/restaurant-enkeuken-o-2-2013-167.docx

Popa, D. (2014). The relationship between self-regulation, motivation and performance at secondary school students. Procedia-Social and Behavioral Sciences s, 191(The relationship between self-regulation,motivation and performance at secondary school students), 2549-2553.

Steunpunt gelijke onderwijskansen. (2008). Bronnenboek BSO/TSO: gelijke onderwijskansen in de praktijk Retrieved 02 mei from http://www.steunpuntgok.be/secundair_onderwijs/materiaal/lesmateriaal/bronnenboek /index.aspx

Struyven, K. (2016). Binnenklasdifferentiatie in de praktijk realiseren [powerpointpresentatie] Geraadpleegd op 4 mei 2022, van https://dataonderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=7365

Struyven, K., Coubergs, C., Gheyssens, E., & Engels, N. (2016). Binnenklasdifferentiatie in taallessen realiseren. Tijdschrift voor Didactiek Nederlands, 2, 8-9.

Struyven, K., Gheyssens, E., Coubergs, C., De Doncker, H., & De Neve, D. (2019). Binnenklasdifferentiatie in de praktijk, Ieders leer-kracht realiseren. Acco.

Valckx, J. (2014). Onderzoek naar de motivatie van leerlingen secundair onderwijs. Een onderzoek binnen BSO-en TSO-school EDUGO Campus Glorieux, Oostakker. (Publication Number 00904201) Universiteit Gent]. Gent.

https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/165/883/RUG01002165883_2014_0001_AC.pdf

Van Batenburg, T. A. (2010). Onderzoek naar een didactisch alternatief Rijksuniversiteit Groningen]. Groningen.

https://pure.rug.nl/ws/portalfiles/portal/10366027/DidactiekVoorHetPraktijkonderwijs.p df

van der Vegt, A. (2016). Welke leerkrachtgedrag is effectief om zelfgestuurd leren te bevorderen?. Geraadpleegd op 25 maart 2022, van

https://www.kennisrotonde.nl/sites/kennisrotonde/files/migrate/094-AntwoordLeerkrachtgedrag-zelfstandig-leren.pdf

Vansteenkiste, M & Soenen, B. (2015). Vitamines voor groei. Leuven: Acco

Vrieling, E. (2014). Zelfgestuurd leren kun je niet zelfgestuurd leren. 35(1), 15-28.

https://research.ou.nl/ws/portalfiles/portal/1009273/35_1_2VrielingTijdschrift+voor+Learenopleiders.pdf

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 41 van 49

Bijlagen

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 42 van 49

8. Bijlagen

8.1. Bijlage 1: Vragenlijst leerlingen

Vragenlijst leerlingen deel 1

Autonomie:

Gevoel van psychologische vrijheid en keuze in mijn denken, voelen en handelen

Vraag 1: kies uit A of B

A: Ik ervaar ruimte om mijn interesses en voorkeuren te volgen tijdens de praktijkbeurt

B: Ik ervaar geen ruimte om zelf beslissingen of initiatief te nemen

Vraag 2: kies uit A of B

A: Mijn beslissingen en keuzes weerspiegelen wie ik echt ben.

B: Ik voel me gedwongen om veel dingen te doen waar ik zelf niet voor zou kiezen Betrokkenheid

Gevoel van warmte, hechte en authentieke band te hebben met anderen

Vraag 3: kies uit A of B

A: Ik kan mijn zorg en betrokkenheid voor anderen tonen

B: Ik voel me niet thuis of zelfs eenzaam op school

Vraag 4: kies uit A of B

A: Ik voel mij nauw verbonden met de leerlingen en leerkrachten op school

B: Neutraal

C: ik voel mij niet nauw verbonden met de leerlingen en leerkrachten op school

Vraag 5: kies uit A of B

A: Ik word gehoord tijdens de praktijklessen, zo houdt de leerkracht rekening met wat we als leerlingen aangeven.

B: Ik word niet altijd gehoord tijdens de praktijklessen, zo wordt er niet altijd rekening gehouden met wat we aangeven.

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 43 van 49

Competentie

Gevoel van succes en bekwaamheid in het bereiken van gewenste doelen

Vraag 6: kies uit A of B

A: ik voel mij in staat om mijn doelen tijdens de praktijkles te bereiken

B: Ik heb twijfels over de vraag of ik de lesdoelen tijdens de praktijkbeurt wel goed kan Vraag 7: kies uit A of B

A: ik ervaar dat ik moeilijke taken met succes kan volbrengen

B: ik ervaar dat ik niet alleen een moeilijke taak met succes kan volbrengen

Vraag 8 : kies uit A of B

A: Ik sta zelfverzekerd bij het uitvoeren van een opdracht.

B: Ik ben onzeker bij het uitvoeren van een opdracht.

Vragenlijst leerlingen deel 2

Duid aan op een schaal van 1 tot 5. (1: nooit, 2: soms, 3: vaak, 4: meestal, 5: altijd)

Zelfstandigheid:

Ik kan zelfstandig werken in de praktijklessen

1 – 2 – 3 – 4 – 5

Organisatie:

Ik weet wat er van mij verwacht wordt tijdens een praktijkles

1 – 2 – 3 – 4 – 5

Ik kan zelf een stappenplan van A-Z opstellen voor het volbrengen van de praktijkbeurt

1 – 2 – 3 – 4 – 5

Ik volg een stappenplan van A-Z voor het volbrengen van de praktijkbeurt.

1 – 2 – 3 – 4 – 5

Ik word voldoende uitgedaagd/geprikkeld tijdens de praktijklessen.

1 – 2 – 3 – 4 – 5

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 44 van 49

8.2. Bijlage 2 : Vragen interviews leerkrachten

1. Hoe bereiden de leerlingen de les voor?

2. Hoe worden de leerlingen tewerkgesteld tijdens de praktijkles ?

3. Hoe zorgt u voor uitdaging in de praktijkles?

4. Op welke manier kunnen de leerlingen initiatief nemen in de praktijkles ?

5. Hoe bevorder je zelfstandigheid in de praktijklessen ?

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 45 van 49

8.3. Bijlage 3 : Uitgeschreven interviews leerkrachten Leerkracht 1

1. Hoe bereiden de leerlingen de les voor?

De menu’s waarmee de leerlingen aan de slag gaan in de les, staan allemaal digitaal op Smartschool. Daarnaast staat het ook in de schoolagenda op Smartschool waarbij er verwezen wordt naar de handboeken en de cursussen die we gebruiken. Afhankelijk van het jaar waarin de leerlingen zitten, moeten de lessen voorbereid zijn, en dit gebeurt zelfstandig voor aanvang van de les.

2. Hoe worden de leerlingen georganiseerd tijdens een praktijkles?

De leerlingen werken in teams, maar dit is afhankelijk van het lesonderwerp. Deze kleine individuele teams worden elk verantwoordelijk gesteld voor een onderdeel van de menu. Daarnaast worden er ook soms technische oefeningen voorzien, die de leerlingen individueel moeten uitvoeren. Naast deze technische oefeningen, zijn er ook technische oefeningen omtrent de bereidingen. Deze oefeningen worden in kleine teams uitgevoerd.

3. Hoe zorgt u voor uitdaging in de praktijkles?

Voor elke praktijkles wordt er een individuele of een technische uitdaging voorzien voor de leerlingen. De goedheid van deze uitdaging(en) is afhankelijk van de voorbereiding en de herhaling die de leerlingen thuis uitvoeren. Aan de hand van deze uitdagingen, kunnen wij als leerkracht zien of de leerlingen voldoende getriggerd zijn om te verbeteren.

4. Op welke manier kunnen leerlingen initiatief nemen in de praktijkles?

De leerlingen kunnen in de keuken op allerlei vlakken initiatief nemen, zoals: orde en netheid in de keuken, reinigen en kuisen van basisgroenten, voorbereiden en klaren van fonds, … . Het zijn eigenlijk allemaal kleine taken/opdrachten, die deel uit maken van een groter geheel. Via deze manier kunnen leerlingen laten zien dat ze gestructureerd en regelmaat hebben om alles zelfstandig klaar te zetten.

5. Hoe bevorder je zelfstandigheid in de praktijklessen?

Ik bevorder de zelfstandigheid door veel te herhalen in de les. Daarnaast verwijs ik ook veel naar handelingen die ik de leerlingen al eens heb geleerd. Herhalen is een heel belangrijk gegeven om de zelfstandigheid erin te krijgen.

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 46 van 49

Leerkracht 2

1. Hoe bereiden de leerlingen de les voor?

Het voorbereidend werk voor de praktijkles staat vermeld op Smartschool. Er wordt dan aan de leerlingen gevraagd om met behulp van het boek ‘Basisgerechten’ al eens te kijken naar de menu. Hierbij vinden de leerlingen ook een voorbereidende taak terug. Deze taak zorgt ervoor dat ze al een beter beeld krijgen over de les. Nu het valt me wel op dat de leerlingen niet altijd voorbereid naar de les komen, doordat ze bijvoorbeeld de voorbereiding niet maken. Ter voorbereiding moeten de leerlingen van het 3de jaar geen organisatieschema maken, maar wel de voorbereidingen die vermeld staan op Smartschool.

2. Hoe worden de leerlingen tewerkgesteld tijdens een praktijkles?

Bij mij worden de leerlingen in groepjes verdeeld. Telkens is er een deel die economaat doet, en een deel dat aan de slag gaat in de grootkeuken. In de grootkeuken wordt dit dan nog verder opgedeeld in warme keuken en koude keuken (salad bar). De verdeling hangt af van hoeveel keer ze elke activiteit al hebben uitgevoerd.

3. Hoe zorgt u voor uitdaging in de praktijklessen?

De lessen zijn zeker uitdagend voor de leerlingen. Voor de leerlingen van het derde jaar is dit allemaal nieuw. Ze leren ook veel nieuwe technieken toepassen.

4. Op welke manier kunnen leerlingen initiatief nemen in de praktijkles?

De Koude keuken (salad bar) is daar een voorbeeld van dan vraag ik aan de leerlingen verras me. Dan mogen ze zelf een salade maken of een gerecht garneren. Als leerkracht zijnde sturen wij dit dan bij.

5. Hoe bevorder je zelfstandigheid in de praktijklessen?

Ik laat ze zoveel mogelijk zelfstandig werken. In het begin van de les krijgen ze een opdracht en ik laat hen dan even doen. Van zodra ik merk dat de leerlingen vastlopen, stuur ik bij. Maar het is wel de bedoeling dat de leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig werken.

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 47 van 49

Leerkracht 3

1. Hoe bereiden de leerlingen de les voor?

De leerlingen bereiden de les niet voor. Ze komen gewoon naar de les. Bij het begin van de les wordt de uitleg gegeven, en wordt de menu volledig besproken. Nadien beginnen ze met koken.

2. Hoe worden de leerlingen tewerkgesteld tijdens een praktijkles?

Ik vraag dan aan de leerlingen wie welke taak wil uitvoeren tijdens de les. Als er geen antwoord komt, dan deel ik ze zelf in en geef ik hen de taken mee die ze moeten doen.

3. Hoe zorgt u voor uitdaging in de praktijklessen?

Volgens mij zijn de lessen wel voldoende uitdagend. Maar het nadeel is dat de leerlingen thuis niets doen. Dus daardoor krijgen ze de verschillende technieken ook moeilijker onder de knie.

4. Op welke manier kunnen leerlingen initiatief nemen in de praktijkles?

Er zijn altijd leerlingen die zeer gemotiveerd zijn en meer initiatief nemen. Deze leerlingen komen zelf vaak extra werk vragen. Heel vaak laat ik deze leerlingen dan iets zelfstandig uitvoeren.

5. Hoe bevorder je zelfstandigheid in de praktijklessen?

Om de zelfstandigheid van de leerlingen te bevorderen, zorg ik ervoor dat ik mijn recepten ook bij heb. Hierbij noteer ik kort wat er allemaal in zit. Als de leerlingen het niet meer weten, kunnen ze het daarop altijd nalezen. Via deze weg proberen ze ook om initiatief te nemen en zelfstandig verder te werken. Ik merk ook wel dat deze techniek werkt.

Technisch adviseur

1. Hoe worden de lessen voorbereidt?

In het derde wordt er zoveel als mogelijk voorbereid tijdens de lessen, want de vakkennis moet hen nog aangeleerd worden. Mijn voorbereidingslessen plan ik in na de middag. Hierbij doe ik een bespreking, van wat de leerlingen al allemaal gedaan hebben die dag. Daarnaast bereid ik ook de les voor van de week erop, waarbij de leerlingen verschillende taken en opdrachten uitvoeren en opzoeken voor die les.

2. Hoe worden de leerlingen tewerkgesteld in de praktijkles?

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 48 van 49

In mijn lessen werken de leerlingen altijd individueel. Op die manier heb ik een goed zicht op wat de leerlingen kunnen, en wat hun vaardigheden en mogelijkheden zijn. Hierdoor kan ik dan ook beter differentiëren indien nodig. Als er bijvoorbeeld leerlingen zijn met bepaalde zorgen en/of noden, kan ik daar beter op inspelen, zodat ze goed kunnen volgen tijdens de praktijkles.

3. Hoe zorgt u voor uitdaging tijdens de praktijklessen?

Het eerste jaar in de 2de graad is niet zo eenvoudig, omdat alle technieken en vaardigheden van nul worden aangeleerd. Wij proberen als leerkrachten zo gestructureerd mogelijk les te geven. Dit doen we door altijd op dezelfde manier de lesinhoud te structureren. ’s Ochtends is er eerst theorie van het vak, daarna volgt het zelfstandig indekken van de tafel, het zelfstandig voorbereiden van bepaalde taken en het klaarzetten voor de dienst. Elke leerling krijgt hierbij een aparte taak, waarop ze elk apart geëvalueerd worden.

We maken de lessen ook uitdagend door de leerlingen al vroeg in contact te brengen met externe klanten. Op die manier wordt er op tijd gewerkt aan de communicatievaardigheden en wordt de schrik van de leerlingen sneller overwonnen.

4. Op welke manier kunnen leerlingen initiatief nemen in de praktijkles?

Ik probeer om de leerlingen zoveel mogelijk uit te dagen om zelf initiatief te nemen in de les. Ik ben niet echt een leerkracht die de leerlingen alle informatie aanreikt en vervolgens vraagt aan de leerlingen om alles na te bootsen. Bij het begin van het schooljaar doe ik dat wel, maar vanaf oktober/november laat ik ze los en moeten ze zelfstandig een aantal taken uitvoeren bv. hun eigen tafel leren dekken. Hierdoor leren de leerlingen om zichzelf te ontplooien en te ontdekken. Aan de hand van deze technieken leren de leerlingen dan ook om een organisatieschema op te stellen dat voor hen het beste werkt.

5. Hoe bevorder je zelfstandigheid in de praktijklessen?

Ik bevorder zelfstandigheid door de leerlingen al doende aan de slag te laten gaan. Hierdoor leren ze om zelf fouten in te zien, fouten naar boven te laten komen en te anticiperen op deze fouten. Dikwijls geef ik niet rechtstreeks het antwoord op hun vragen. Hierdoor moeten de leerlingen zelf leren nadenken om tot oplossingen te komen. Dit zorgt bij de leerlingen voor zelfstandigheid en zelfontplooiing.

Zelfgestuurd leren binnen de praktijklessen Restaurant - Keuken van Hotelschool Gent in de 2e graad secundair onderwijs Pagina 49 van 49

8.4. Bijlage 4 : Stappenplan voor een praktijkbeurt