techniek Hein van Leeuwen, Jimmy Niesen, Marijn van Engelen, Peter Leeuwenburgh en Sidney van Geest
decorbouw Quirijn Smits
kleedster/tourmanager Jacqueline de Maat marketing & communicatie Astrid de Haas fotografie campagnebeeld
Annaleen Louwes
repetitiefoto's Julian Maiwald
scenefoto’s Sanne Peper
video Marte Bosma, Huub Laurens vormgeving Studio Enkelvoud, Studio Lotte context en educatie Anne Sollie, Joëlle Raus Prudence met dank aan Peter Raaijmakers
DOOR: KYRA MOL
HAMLET als rouwstuk
In gesprek met Erik Whien
Zo’n vierhonderdvijfentwintig jaar geleden schreef William Shakespeare één van zijn bekendste werken: het toneelstuk Hamlet. Deze klassieker is ondertussen misschien wel het meest gespeelde stuk ooit. Het staat bekend als een wraakstuk, een tragedie, een koningsdrama. Halverwege het repetitieproces ga ik in gesprek met Erik Whien. Als regisseur stapt hij, na vele anderen, deze rijke opvoeringsgeschiedenis in. Toch voelt het ook alsof er een nieuw stuk wordt geboren.
Maar laten we beginnen bij het begin. Wat vind jij mooi aan het originele stuk? Dat Shakespeare een hoofdpersonage heeft geschreven dat nadenkt en twijfelt over zijn eigen denken. Hamlet heeft veel talent voor een soort metadenken. Hij ziet iets, er gebeurt iets, en hij reageert door het te beschouwen en te analyseren. Die eigenschap wordt versterkt door de plotselinge dood van zijn vader. Sindsdien zit Hamlet compleet vast in een denk–put. Hij zit voortdurend in zijn hoofd, terwijl de wereld om hem heen van alles van hem vraagt. Hij moet iets doen wat hem maar niet lukt.
Zoals zijn vader wreken. Klopt. Hamlet zijn vader is overleden, of zogezegd vermoord. Dat is wat hem wordt verteld. Hij krijgt de opdracht om zijn vaders onnatuurlijke dood te wreken. Shakespeare heeft dus een wraakstuk geschreven. Maar dat verhaal is al zo vaak verteld en maakt het ook meteen tot een schurkenstuk. Als een "whodunnit"? En misschien interesseert het me niet zo dat zijn vader is vermoord, het interesseert me meer dat die vader dood is. Daar gaan tijdens de repetities ook onze meeste gesprekken over. Dat je je voorstelt dat iemand dood is en dat de rouw een proces is waar je doorheen moet.
Hamlet niet als wraakstuk maar als rouwstuk?
Voor mij staat die hele verdrietige jongen centraal. De andere personages draaien daar als het ware omheen, als getuigen van zijn rouwproces. Hamlet moet de dood van zijn vader onder ogen komen. En dat zijn moeder verder is gegaan met haar leven. Dat zijn twee pijnlijke waarheden die hij moeilijk kan accepteren. Maar eigenlijk zijn die waarheden best natuurlijk. Daarin gaat het ook over opgroeien en volwassen worden. Misschien is dit wel de eerste keer
dat Hamlet in aanraking komt met de dood. Het overlijden van zijn vader confronteert hem met zijn eigen sterfelijkheid. Die zoektocht, dat acceptatieproces van vergankelijkheid, daar zit voor mij de grotere betekenis. Daar wil ik op inzoomen.
Tijdens het repeteren vergelijk je het stuk weleens met een koortsdroom. Kun je dat toelichten?
Misschien is Hamlet zijn vader helemaal niet écht vermoord. Dat is altijd een fantasie die ik erbij heb; dat Hamlet dat allemaal op een monsterlijk uur bedenkt en zich vastbijt in dat verhaal. Of misschien heeft hij dat narratief van moord en wraak nodig om hem richting te geven. Dat het iets is waar hij doorheen moet. Het woord gif valt ook vaak tijdens de repetities. En medicijn. Dat maakt zo’n opdracht van wraak voor mij gelaagder, meer metaforisch. Zo’n soort idee van: we gaan iets optuigen waarbinnen Hamlet zijn verdriet groter kan worden. Zodat het daarna tot rust kan komen. We gaan het niet afdekken, we gaan het vuurtje aanblazen. Als ritueel of therapie. Een rite de passage. Soms moet je ergens doorheen om te transformeren.
“THE OLD WORLD IS DYING, AND THE NEW WORLD STRUGGLES TO BE BORN: NOW IS THE TIME OF MONSTERS.”
In het originele toneelstuk zitten wel twintig personages. Hier staan slechts drie mensen op toneel. Waarom heb je daarvoor gekozen?
Omdat ik het gezin centraal wil zetten. Het is een driehoek van een vader, een moeder en een zoon. Dat is voor mij het hart van het stuk. Dus inderdaad, om Hamlet heen hebben wij maar twee acteurs. Eigenlijk kunnen wij het stuk dus niet écht spelen. We kunnen het verhaal wel vertellen met dubbelrollen, maar we kunnen niet de werkelijkheid oproepen die een plot soms nodig heeft. Daardoor is het verhaal nooit helemaal leidend of heilig. In elke andere enscenering zou ik denken “wat gebeurt er nu?”. Maar hier kijk ik ook altijd naar de realiteit van die drie spelers op de vloer. Dat is een tweede of misschien wel eerste spoor. Dat zij samen dit toneelstuk spelen.
Realiteit en fictie lopen dus door elkaar heen?
Ja, in het originele stuk is dat ook zo. Daar komen toneelspelers Hamlet helpen om de waarheid over zijn vaders dood te achterhalen. Hamlet noemt toneel bedrieglijke echtheid. Hij gebruikt het om iets over de werkelijkheid te zeggen. Dat vind ik mooi aan het werk van Shakespeare, dat hij vaak iets over spelen en illusies laat doorschemeren. Dat de dood ook een droom kan zijn en de werkelijkheid verbeelding.
Op een bepaalde manier gebruik ik deze klassieker ook om iets anders teweeg te brengen. Om via het spelen van Hamlet iets over rouw of acteren of mens–zijn te vertellen. Tijdens het repeteren komen er dingen over ouders en kinderen en vaders en zonen aan het licht die mij raken. Ook omdat Roman echt met zijn vader op toneel staat. En Hannah en Jacob hem als
“ALL THE WORLD'S A STAGE, AND ALL THE MEN AND WOMEN MERELY PLAYERS.”
– WILLIAM SHAKESPEARE
toneelspelers bijstaan. Die chemie van die verschillende lagen – dat vind ik een mooi soort liefdevolle kluwen waar je bij bent als kijker. Er zitten allerlei échte elementen in die fictie. Dat maakt het zo’n wonderlijk spiegelpaleis.
Vertaalt dat zich naar de manier waarop je regisseert?
Tijdens één van de eerste repetities zei ik tegen Roman: “jij bent nu al Hamlet voor mij”. Ik denk dat personages voor een deel – voor een heel groot deel – altijd al in jezelf wonen. Je kunt het vaak dicht bij huis zoeken. Dat probeer ik ook tegen mezelf te zeggen. Omdat het zo’n bekend stuk is, lijkt het soms alsof het van zichzelf al weet hoe het gespeeld moet worden. Als maker moet ik daarom ook opletten, zorgen dat het niet met mij aan de haal gaat. Want eigenlijk, voor een groot deel, is het er allemaal al. Daar probeer ik op te vertrouwen. Ruimte voor te maken.
Nog even over Shakespeare…
Over het leven van de Engelse toneelschrijver William Shakespeare (1564-1616) zijn boeken volgeschreven. Toch is er eigenlijk weinig écht over hem bekend. Sterker nog - slechts 5% van zijn biografieën zijn verifieerbare feiten. Dat maakt hem misschien wel een van de bekendste en tegelijkertijd meest onbekende figuren op deze aardbol.
Wat we wèl weten is dat er op dit moment 38 toneelstukken en 154 sonnetten op zijn naam staan. Bekende werken zijn o.a. Romeo en Julia, Othello, Macbeth, King Lear en Midzomernachtsdroom. Met zijn schrijven heeft Shakespeare een grote invloed gehad op de ontwikkeling van de Engelse taal. Nog altijd wordt hij geprezen om zijn poëtische zinnen, rijke metaforen en speelse woordgebruik.
Rond 1600 schreef Shakespeare het toneelstuk Hamlet. Als acteur speelde hij zelf ook mee; het schijnt dat hij de geest van Hamlet’s vader speelde. Een aantal jaren eerder, in 1596, overleed Shakespeare’s enige zoon met de soortgelijke naam Hamnet. Over dit verlies schreef de Engelse auteur Maggie O’Farrel de roman Hamnet (2020). Hierin fantaseert ze over het leven van Hamnet, de invloed die zijn dood heeft op het gezin en het mogelijke verband met het schrijven van Hamlet.
Wie speelt wie?
Een personageoverzicht
Hamlet speelt zich af aan het hof in Denemarken. Na de dood van zijn vader, de oude koning Hamlet, wordt de troon doorgegeven aan diens broer Claudius. De moeder van Hamlet, Gertrude, hertrouwt met Claudius.
De raadsheer van de koning, Polonius, heeft twee kinderen: Ophelia en Laertes Zij vormen het tweede gezin in deze bewerking.
Het koningshuis wordt bewaakt door twee wachters. Tijdens het stuk wordt
Hamlet bezocht door zijn goede vrienden Rosencrantz en Guildenstern
Ook komt een groep toneelspelers langs om voor hem te spelen.
Roman Derwig Hamlet, prins van Denemarken
Laertes, zoon van Polonius
Hannah Hoekstra Gertrude, moeder van Hamlet
Ophelia, dochter van Polonius
Rosencrantz, vriend van Hamlet
Bernardo, wachter
Toneelspeler
Jacob Derwig Claudius, oom van Hamlet
Polonius, raadsheer van de koning
Guildenstern, vriend van Hamlet
Francisco, wachter
Toneelspeler
“I SHUT MY EYES AND ALL THE WORLD DROPS DEAD; I LIFT MY LIDS AND ALL IS BORN AGAIN. (I THINK I MADE YOU UP INSIDE MY HEAD.)”
– SYLVIA PLATH
foto Amanda Harput
ERIK WHIEN X ROMAN DERWIG:
"OKÉ,
HET LEVEN IS DODELIJK DUS LEEF!"
TR Extra
Nelly dos Reis plukte midden in hun repetitieperiode Erik Whien & Roman Derwig uit de zaal voor een goed gesprek.
In aflevering 10 van TR extra praten zij over: Hamlet, rouw, hoe absurd weinig ruimte de dood krijgt in onze maatschappij, het doorvoelen van pijn als medicijn, vader-zoon relaties en naar iets kijken wat écht is en ook bestaat op het toneel.
“PAIN SERVES A PURPOSE. WITHOUT IT YOU ARE IN DANGER. WHAT YOU CANNOT FEEL YOU CANNOT TAKE CARE OF.”
– REBECCA SOLNIT
Wij zijn Theater Rotterdam
Beleef een wereld vol verrassende voorstellingen en inspirerende ontmoetingen. Door het vertellen van diverse verhalen brengen wij mensen, perspectieven en ideeën bij elkaar. Met ik ben door jou als motto, gaan we vol voor de verbinding. Wij creëren een plek waar we elkaar zien en horen. Een plek voor dromen en troost, schoonheid en verrijking. Samen vieren en proberen we, worden we geraakt en aan het denken gezet. En terwijl we dat doen, komen we tot leven.
Onze makerscommunity
Vanaf 2025 vormen Alida Dors, Dalton Jansen, Erik Whien, Grande Loge, Khadija El Kharraz Alami, Mathieu Wijdeven, Nastaran Razawi Khorasani, Romana
Vrede en Wunderbaum het artistieke hart van Theater Rotterdam (TR).
Zij maken non–conformistisch, vaak interdisciplinair theater, waarin de huidige tijd voelbaar is. Samen beslaan ze de volle breedte van de podiumkunsten: van teksttheater tot dans, van fysiek theater en performance tot storytelling en community art. Bewust kiezen wij voor perspectieven, stijlen en vormtalen die lang onderbelicht bleven. Vanuit de visie en het vakmanschap van de makers geven wij steeds opnieuw antwoord op de vraag wat theater kan zijn in de huidige tijd en hoe we ons publiek daarbij kunnen betrekken.
Scan de QR Code en ontdek onze makerscommunity.
VERDRIET IS HET
DING MET VEREN
ERIK WHIEN
Erik Whien en Jacob Derwig brengen het hartverscheurende boek van Max Porter naar het toneel. Een ontroerend en poëtisch verhaal over een vader en zijn twee zoons, die achterblijven na de plotselinge dood van hun echtgenote en moeder.
“Aangrijpende, gelaagde en energieke voorstelling”
– DE VOLKSKRANT
BULK WUNDERBAUM
Elke dag stroomt een onzichtbare vloedgolf van goederen ons land binnen. Van gas tot badeendjes, van soja tot stofzuigers – de wereldhandel kent geen pauze. Alles reist, alles beweegt, alles kruist politieke en geografische grenzen. Maar waar komen al die spullen vandaan? Hoe vinden ze hun weg naar havens zoals Rotterdam? Samen met muzikanten Moritz Bossmann en Quartus Vlak maakt Wunderbaum een energiek en hypnotiserend concert in de haven over nooit aflatende stromen.
(SUR)RENDER ALIDA DORS
Na het succes van Closed Eyes creëert theatermaker en choreograaf Alida Dors samen met haar dansers en de band HAYP een nieuw hoofdstuk. In (Sur)render gaat Dors op zoek naar een ‘nieuw wij’. De voorstelling is een totaalbeleving met bezwerende dans, opzwepende muziek, flowende poëzie en video art gecreëerd door gerenommeerd kunstenaar Geert Mul.
“‘(Sur)render’ werkt toe naar een gloedvol, warm en harmonieus toekomstvisioen”
