“ It’s about the work, nothing but the work” – Rufus Collins Als er iets is, dat ons kan laten zien wat dat adagium en de vele generaties die erdoor werden geïnfecteerd hebben opgeleverd, is het wel het oeuvre van Jean van Lingen (1954). De overzichtstentoonstelling toont het werk, niet anders dan het werk van een bevlogen fotograaf die, bijna toevallig, een belangrijk archivaris werd van een revolutionaire ontwikkeling in de Nederlandse theatergeschiedenis. Bijna toevallig, en daarom ook niet systematisch: Jean van Lingen fotografeerde waar hij werd gevraagd en rolde van de ene verbintenis in de andere. Zijn status als hoffotograaf van het cultureel divers theater van Nederland heeft hij dan ook niet alleen te danken aan zijn specifieke kwaliteiten - om mensen van verschillende huidskleur te fotograferen, bijvoorbeeld - maar ook aan het vertrouwen dat hij wist te winnen van een circuit dat zich ontpopte in en buiten de voetsporen van een paar illustere wegbereiders. Sinds 1984 werkte Van Lingen voor theaterpioniers als Rufus C ollins en Henk Tjon (De Nieuw Amsterdam), Vasif Öngören (Öngören Theater), Felix de Rooij en Norman de Palm (Cosmic Illusions), David Greaves en Nita Liem (Jongerentheater 020) en vele anderen. Aanleiding voor deze overzichtstentoonstelling is een mijlpaal in de theatergeschiedenis: de opening van het MC theater in Amsterdam. De laatste generatie die Rufus afleverde maakt nu deel uit van de Rijks basisinfrastructuur en beschikt over zijn eigen, prachtige theater. Nu, 25 jaar nadat Rufus en Jean elkaar leerden kennen, zijn er meer successen te vieren: Rast is 10 jaar geworden, Podium Mozaiek viert zijn 5 jarig jubileum, makers die (sub)culturen mixen verheugen zich in een groeiende populariteit en, als laatste wapenfeit, zien we hun stapsgewijze toetreding tot het schouwburgtoneel. Al toont dat nog lang niet de veelkleurigheid van de Kalverstraat die Rufus voor ogen had… Theater Instituut Nederland is blij dat MC het plan opvatte om deze tentoonstelling te realiseren. Het is een feest der herkenning, die voorstel lingen van toen terug te zien en die acteurs van nu, als hele jonge broekjes. Het is heilzaam te zien welke ontwikkelingen er zijn doorgemaakt en wat een variëteit er aan het Nederlandse theaterveld is toegevoegd.
Jean van Lingen, fotograaf van dromen Als ik het WG terrein op kom lopen, staat in de hoek van het T-vormig gebouw een man buiten. Ik zwaai, hij zwaait terug: dat is dus Jean van Lingen: niet zo groot, grijsblauwe trui, spijkerbroek, grijze krullen en bruine ogen: de man die bij toeval het werk van Rufus Collins van De Nieuw Amsterdam is gaan fotograferen. Vanaf 1984 volgt hij als fotograaf wat we nu het cultureel diverse theater noemen. Van Lingen is de huisfotograaf geworden van De Nieuw Amsterdam (DNA). DNA is het gezelschap dat Henk Tjon en Rufus Collins in 1986 oprichtten en dat nu anno 2010 geleid wordt door Sabri Saad El Hamus. Theaterfotograaf is eigenlijk een contradictio in terminis. Theater heeft de vluchtigheid van verhalen, belevenissen, dromen. De voorstelling is gespeeld, leeft voort bij wie het meegemaakt heeft en versmelt in ieders herinnering. Een fotograaf daarentegen bewaart, legt vast, en vangt – in die tijd – dromen op bromide papier. Opkomst van cultureel divers theater in NL De oprichting van DNA volgde op een periode waarin er geëxperimenteerd werd met de vorm, inhoud en professionaliteit van theater door en voor ‘etnische minderheden’. Mike Ho Sam Sooi had, toen hij afstudeerde aan de Theaterschool Maastricht, in 1980 de theatergroep Gado Tjo opgericht. Gado Tjo vroeg bij de Raad voor de Kunst (de voorloper van de Raad voor Cultuur) een productiebudget aan en een theatertraining. Otto Romijn, toenmalig voorzitter van de Raad voor de Kunst en directeur van het Tropentheater bij het KIT haalde Rufus Collins voor deze klus naar Nederland. Romijn
door Nelly van der Geest
kende Collins uit het fringe circuit in Londen. Collins, een Afro-Amerikaan, had in de zestiger jaren bij het Living Theatre gespeeld en maakte eind jaren zeventig met een groep Jamaicanen ‘Black Theatre’ in Londen. De theatercursus, die onder auspiciën van STIPT (Stichting Interculturele Projecten op Theatergebied) werd uitgevoerd, stond open voor alle mensen van kleur die ambities hadden in het theater. Daarmee vormde het de bakermat voor een hele generatie van acteurs, schrijvers en regisseurs, voor wie diversiteit in het theater een vanzelfsprekend uitgangspunt is geworden. Voorafgaand aan deze beweging van theatermakers, waren er in het Nederlandse theater en op de televisie natuurlijk ook al zwarte acteurs. Maar dat waren eenlingen. Ouderen onder ons zullen zich Donald Jones uit Pension Hommeles (1957) herinneren. Otto Sterman hield in de jaren vijftig voordrachtavonden. Deze acteurs werden getype cast als dienstmeid, slaaf, bandiet of komische noot en die rollen lagen niet voor het oprapen. Zowel de stereotypering als het gebrek aan dragende rollen waren voor hen een probleem. Othello, de enige zwarte hoofdrol uit het repertoire toneel, werd strijk en zet door een zwart geschminkte blanke acteur gespeeld. Met de theatertrainingen van STIPT (1981-1986) werd de weerbaarheid tegen deze manier van kijken vergroot en ontstond een beweging. The Kingdom “ Toeval was dat ik een actrice kende die meespeelde in The Kingdom. Zij stelde aan Rufus voor dat ik zou fotograferen.” Voor het theaterduo Tjon en Collins werd The Kingdom
“ Het stuk had een enorme impact. mensen werden uit het theater geblazen. Er gebeurde iets wat in Nederland nog nooit vertoond was. Het was écht theater, geworteld in het klassieke. The Kingdom was de Big Bang waar het ‘multicultureel theater’ mee is begonnen.”
Dat willen we graag aan een breed publiek tonen: na de opening in het MC theater is de tentoonstelling, vanaf 2011, ook in andere delen van het land te zien. Daarmee wordt een startsein gegeven voor een viertal tentoonstellingen rond de fotografische verbeelding van een vergankelijk medium. Nan van Houte, Theater Instituut Nederland Scene uit ‘The Kingdom’ (tekst Alejo Carpentier, regie Rufus Collins) De Engelenbak, 1984
www.tin.nl
– Maarten van Hinte, regisseur, schrijver bij MC Theater
3