Inhoudelijke verantwoording Theater Na de Dam 2018

“Eerst herdenken dan theater” Kop voorpagina dagblad Trouw op 4 mei INHOUDELIJKE VERANTWOORDING THEATER NA DE DAM 2018 1. Inleiding Het doel van Theater Na de Dam is vanaf de eerste editie op 4 mei 2010 het genereren van een betekenisvolle gebeurtenis op de avond van de Nationale Dodenherdenking, daarmee herdenken toegankelijk en betekenisvol te maken voor meerdere groepen in de samenleving. Na de herdenking spelen daarom gelijktijdig (muziek)theatervoorstellingen gerelateerd aan de Tweede Wereldoorlog. Het initiatief is relatief klein begonnen in Amsterdam en inmiddels uitgegroeid tot een nieuwe landelijk gebruik met deelname van veel theaters, theatermakers en publiek verspreid door het land. Theater blijkt steeds weer een passende vorm om niet alleen de herdenking te verdiepen, maar ook om te reflecteren op onze samenleving in deze tijd. Theater Na de Dam voldoet aan een breed gevoeld verlangen naar verdieping van de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking, voorbij de steeds terugkerende discussie over de herdenking zelf; ook voor wie herdenken niet vanzelfsprekend is. Met de editie van 2018 is het volgende bereikt: 1.

2.

3.

Toename publiek en deelnemers: Het publiek groeide en was weer meer divers en jong. Een deel van de voorstellingen bereikt het meer traditionele theaterpubliek, maar met name met de vele jongerenprojecten – die verschillende generaties en gemeenschappen aan elkaar verbinden – en het nieuwe werk van de jonge makers, bereiken we elk jaar nieuwe mensen. Zo vergroten we het draagvlak onder nieuwe generaties en jongeren die van huis uit niet vanzelfsprekend met deze oorlogsgeschiedenis in aanraking komen.

Voorstellingen verrijking voor samenleving: De inhoudelijke, thematische, persoonlijke en actuele kwaliteit van de verschillende voorstellingen op 4 mei 2018 in het kader van Theater Na de Dam was groot; het historisch besef en de herdenking kregen zo een kritische verdieping. De invloed op de ontwikkeling van theatermakers die zich middels hun werk verhouden tot de herdenking beïnvloedt ook de theatersector en het publiek dat op deze makers afkomt.

Veel media-aandacht. In de media is Theater Na de Dam in de aanloop naar, tijdens en zelfs na 4 mei volop aanwezig geweest, niet alleen met aandacht voor de afzonderlijke voorstellingen, maar ook voor het initiatief als geheel. De naamsbekendheid van Theater Na de Dam kon door deze mediaaandacht blijven groeien en het idee van theater als vorm voor herdenken raakte verder verankerd.

Cijfers: Bij de 9ste editie van Theater Na de Dam 2018 waren ongeveer 2000 (jonge) toneelspelers, schrijvers, regisseurs, cabaretiers, zangers, programmeurs, muzikanten, kleinkunstenaars, vertalers, dramaturgen, historici, theaterdirecteuren, figuranten, technici, vrijwilligers, buurtgenoten, publiciteits- en kassamedewerkers en zaalwachten betrokken. Samen realiseerden zij een divers en bijzonder theaterprogramma vol prikkelend, reflecterend, ontroerend, actueel, voedend en ontregelend theater.

Toeschouwers: * Ongeveer 17.500 toeschouwers bezocht in het kader van Theater Na de Dam op 4 mei 2018 en de dagen daaromheen een voorstelling. * 423.000 unieke kijkers zagen de live-uitzending van Nacht Na de Dam door de NOS. Producties: * 72 (muziek)theatervoorstelling die op 4 mei speelden zijn door de organisatie van Theater Na de Dam geproduceerd, geprogrammeerd of geïnitieerd. * 27 jongerenprojecten in steden door het land, bijna 500 jongeren namen hieraan deel als makers/spelers. * 2 internationale jongerenproducties vonden plaats in Berlijn en Carrara op 27 januari 2018. * 50 (muziek)theatervoorstellingen, gemaakt en gespeeld door jongeren tussen de 10 en de 30 jaar.

Ongeveer 7.500 mensen bezochten een van deze voor Theater Na de Dam gemaakte voorstellingen.

In totaal speelden 110 voorstellingen op de avond van 4 mei (en ook 5 mei) 2018 in 43 gemeenten in het land. Van het totale aantal voorstellingen vonden 31 in Amsterdam en 79 daarbuiten plaats.

Daarnaast is er nog meer publiek dan verwacht in aanraking gekomen met voorstellingen van Theater Na de Dam op andere momenten dan 4 en 5 mei, hieronder toegelicht bij ‘Spin-Offs’.

De editie van 2018 is voor Theater Na de Dam om de volgende redenen succesvol te noemen: • De vanzelfsprekendheid waarmee theaters, artiesten, publiek en media deelnamen aan Theater Na de Dam was groot. Theater Na de Dam is echt een traditie geworden blijkens de groei in publiekscijfers ten opzichte van de voorgaande edities en afgaande op de ‘Spin-Offs’ door het jaar heen. Ook het feit dat er in media-aandacht aan wordt besteed zonder dat de organisatie van Theater Na de Dam daar direct mee te maken heeft gehad, laat dit zien.

• Artistiek-inhoudelijk lukte het om het nieuwe werk relevant te laten zijn voor deze tijd. Expliciet wordt gevraagd aan de makers om met theater op 4 mei een kritische reflectie te geven op het heden vanuit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het best was dit te zien in de uitkomst van de opdrachten aan de jonge makers en de jongerenprojecten. Deelname hierin van makers en jongeren met een niet-Nederlandse achtergrond zorgt daarbij voor een meer inclusieve nationale gebeurtenis en daardoor hopelijk ook samenleving.

• Algemeen valt op dat sommige voorstellingen en de jongerenprojecten weer meer cultureel divers publiek trokken, publiek dat bestaat uit vrienden, familie, buurtgenoten en de oudste generaties.

Stakeholders: Theater Na de Dam verbindt steeds meer stakeholders aan zich waarmee ervaringen, kennis en publiek wordt gedeeld: •

• • • •

Collega-organisaties: het Amsterdams 4 en 5 mei comité, het Nationaal Comité 4 en 5 mei, comité Herdenking Februaristaking 1941, Liberation Route, het Verzetsmuseum, Joods Cultureel Kwartier en het Nationaal Holocaust Museum, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Oorlog In Mijn Buurt, lokale herdenkingscomités en musea.

Ketenpartners: de BIS-stadsgezelschappen, jeugdtheaterhuizen, cultuurhuizen, collega’s uit het veld en journalisten.

Maatschappelijke partners: buurthuizen, winkeliers, bejaardenhuizen, gemeentes (Particuliere) fondsen: Gieskes-Strijbis fonds, vfonds, Amsterdams 4 en 5 mei comité, Bankgiro Loterij, ministerie voor VWS, Amsterdams Fonds voor de Kunst, Fonds Podium Kunsten, Stichting Democratie en Media en particuliere financiers.

Buurtbewoners en ouderen: bij de jongerenprojecten met name.

Los van de cijfers kan in meerdere opzichten gesproken worden van een verdiepende geslaagde editie in 2018.

De wederom gegroeide opkomst van o.a. jong en divers publiek, de relevantie van het nieuwe werk, de grote media-aandacht, het succes van de jongerenprojecten en de landelijke uitbreiding en ‘Spin-Offs’ stemmen ons hoopvol voor de volgende edities van Theater Na de Dam. Het toont wat ons betreft aan dat Theater Na de Dam op de avond van Nationale Dodenherdenking als initiatief door theaters, theatermakers en publiek omarmd wordt en dat het aan een breed gevoelde Amsterdamse en zelfs landelijke behoefte voldoet. Er is inmiddels werkelijk sprake van een nieuw nationaal gebruik op 4 mei dat een impact heeft dat door het hele jaar door merkbaar is.

2. Opzet Programma 4 mei 2018 De programmerende activiteiten van Theater Na de Dam zijn organisatorisch te verdelen in drie kerngebieden: 1.

2.

3.

Nieuw werk dat in opdracht en in (co)productie van de organisatie van Theater Na de Dam speciaal gemaakt wordt voor 4 mei: de eenmalige voorstelling in Carré, de opdrachten aan de jonge makers, de opdracht voor de nieuwe tekst, bijna alle jongerenprojecten en Nacht Na de Dam i.s.m. de NOS. Theatermakers, gezelschappen en theaters die al meerjarig partner zijn van Theater Na de Dam – zoals bijvoorbeeld de stadsgezelschappen – waarbij Theater Na de Dam inhoudelijk ondersteunt.

Theaters en theatermakers die aansluiten bij het initiatief en zelfstandig iets programmeren op de avond van 4 mei. Theater Na de Dam is dan voor hen een communicatie-paraplu.

In het selecteren van het programma gaat Theater Na de Dam zorgvuldig te werk. Niet alleen blijft om inhoudelijke, artistieke of kwalitatieve redenen het steeds een vraagstuk welke voorstelling wel en welke niet past bij de avond van 4 mei, ook wil de organisatie inclusief en niet exclusief zijn. Belangrijkste uitgangspunt is dat de voorstellingen gerelateerd zijn aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het programma van Theater Na de Dam krijgt elk jaar gedurende het theaterseizoen vorm. Het organisatieteam onderhoudt contact met theatermakers, gezelschappen, theaters en programmeurs en poogt zoveel mogelijk alle voorstellingen die zich aandienen op te nemen in het algehele programma, waarbij de inhoudelijke doelstellingen en criteria van het

initiatief Theater Na de Dam leidend zijn. Daarnaast wordt er natuurlijk rekening gehouden met de wensen van de theatermakers, programmeurs van theaters, planningen, spreiding etc. Dit is soms vrij eenvoudig, maar vaker een ingewikkelde puzzel. Uiteindelijk was weer eerder dan vorige edities het uiteindelijke programma van 4 mei 2018 rond, met nog een paar kleine toevoegingen in de laatste weken.

Bij deze verantwoording zijn impressies van voorstellingen toegevoegd en wat reacties van publiek, omdat die het meest tot de verbeelding spreken. Uitgelicht zijn ook de jongerenprojecten aan de hand van een ‘dagboek’ die coördinator Hanna Timmers bijhield op Facebook van haar reizen langs alle projecten. Zie voor het gehele uitgebreide programma van 4 mei 2018 www.theaternadedam.nl 3. ‘Spin-Offs’ 2018 Door de groei van Theater Na de Dam door de jaren heen, is ook de impact gegroeid; deze reikt nu verder dan alleen de dag van 4 mei. De organisatie van Theater Na de Dam beoogt deze impact verder te laten groeien door op meerdere momenten van het jaar ‘zichtbaar’ te zijn. Hieronder volgen wat voorbeelden van deze ‘Spin-Offs’.

Herneming Jongerenprojecten In februari 2018 zijn er voor een Vriendenbijeenkomst fragmenten gespeeld van eerder gemaakte jongerenvoorstellingen door een aantal jongeren. Hiermee kon Theater Na de Dam nu eens laten zien wat voor bijzondere projecten dit zijn. Om deze reden werd besloten om in november 2018 in het kader van de Kristallnacht-herdenking een geheel jongerenproject te hernemen dat gemaakt en op 4 mei speelde rond Oostblok in Amsterdam Oost. Voor deze herneming worden verschillende stakeholders uitgenodigd.

Theater Na de Brug In Arnhem wordt sinds een aantal jaar de Slag om Arnhem bij de brug over de Rijn herdacht op 15 september.

De leiding van Toneelgroep Oostpool nam in 2017 contact met Theater Na de Dam op om de mogelijkheid te onderzoeken in de geest van Theater Na de Dam ook zoiets op die avond in Arnhem te laten plaatsvinden. Op 21 september 2018 vond voor de tweede maal Theater Na de Brug plaats, waarbij een aantal voorstellingen werden hernomen die op 4 mei bij Theater Na de Dam speelden.

International Holocaust Remembrance Day 27 Op 27 januari is het International Holocaust Remembrance Day, de dag dat Auschwitz voor de Russen werd bevrijd.

In 2017 is Theater Na de Dam begonnen met het uitbreiden van de zo geslaagde jongerenprojecten naar Europese (hoofd)steden. De Tweede Wereldoorlog – en de betekenis die het herdenken ervan voor het nu heeft – beperkt zich immers niet tot Nederland en 4 mei. Op 27 januari 2017 vond in dit kader in Berlijn een eerste jongerenproject plaats in samenwerking met Academy, een jeugdtheaterschool. Deze samenwerking smaakte naar meer, waardoor in de aanloop naar 27 januari 2018 dezelfde Nederlandse theatermaakster Jantien Fick samen met collega Ayrton Fraenk met Berlijnse en Amsterdamse jongeren werkte voor een nieuwe voorstelling op 27 januari 2018 in Berlijn. Deze voorstelling speelde op 4 mei 2018 in Amsterdam. In het najaar van 2017 werden ook de voorbereidingen getroffen voor een jongerenproject in Carrara, Italië. Deze vond ook plaats op 27 januari 2018. Op 27 januari 2019 vinden er jongerenprojecten plaats in Budapest, Praag, Berlijn, Kopenhagen, Brussel, Madrid en Carrara. Ervaren Nederlandse makers die al eerder jongerenprojecten maakten en verbonden zijn aan Theater Na de Dam reizen naar deze steden om samen met lokale makers het project te begeleiden.

Het streven is om in 2020 in nog meer Europese (hoofd)steden op deze dag jongerenprojecten te laten plaatsvinden, allemaal geïnitieerd en begeleid door Theater Na de Dam. Uitbreiding Nieuw Werk Verschillende jonge theatermakers worden door de opdrachten die Theater Na de Dam verstrekt in hun ontwikkeling gevormd, waardoor ze ook op andere momenten in het jaar met het onderzoek verder gaan.

Rik van den Bos schreef voor Theater Na de Dam 2015 de tekst In Vrede. Met zijn eigen stichting is hij momenteel aanvragen aan het schrijven voor een enscenering van deze tekst voor het voorjaar van 2019.

Dionne Verwey maakte voor Theater Na de Dam 2017 een voorstelling over Surinaamse verzetsstrijder Anton de Kom. Dit was de eerste samenwerking van het collectief Sir Duke. In samenwerking met Orkater en Theater Bellevue maakte Sir Duke voor 4 mei 2018 de voorstelling Hatta en De Kom, over de vrijheidsstrijders in de Oost en in de West ten tijde van de oorlog hier. Deze voorstelling was genomineerd voor de BNG prijs en op en rond 4 mei 2019 vindt een tournee plaats.

Ook het werk dat Eva van Manen, Simon Heijmans, Mirthe Frese en Firma MES maakten in respectievelijk Utrecht, Den Bosch, Amsterdam en Den Haag wordt op 4 mei 2019 hernomen.

4. Marketing 2018 Theater Na de Dam 2018 was meer dan ooit zichtbaar. Het initiatief staat nu echt op de kaart als nieuwe traditie met nationale media-aandacht in de aanloop naar 4 mei, enerzijds voor het initiatief zelf, anderzijds voor de specifieke voorstellingen, en zelfs met nabeschouwingen/recensies achteraf. De opfrisbeurt van 2015 van het herkenbare beeldmerk (huisontwerper Herman van Bostelen) in affiches, folders, flyers, website en advertenties is aangehouden, om het grote aanbod aan voorstellingen binnen Theater Na de Dam simpeler en vooral herkenbaarder te presenteren aan het potentiële publiek.

Communiceren over Theater Na de Dam blijft nog steeds een spagaat: enerzijds moet het initiatief in het algemeen zo goed mogelijk worden gecommuniceerd, anderzijds zouden we het liefst over elke voorstelling afzonderlijk uitgebreid verhaal houden. Voor een overzicht van de free publicity is een knipselmap toegevoegd.

Verderop in deze verantwoording is ook een marketing evaluatie toegevoegd.

5. Organisatie 2018 De mensen achter Theater Na de Dam: Sophie Lambo is sinds 2016 zakelijk leider, maar verlaat Theater Na de Dam in 2019. Een sollicitatieprocedure voor een nieuwe zakelijk leider is in overleg met bestuur in gang gezet.

Inger Stam – al jaren deel van het kernteam als medewerker marketing – vervult vanaf de editie van 2016 met verve de rol van spin in het web als projectcoördinator. Het team bestaat naast deze nieuwe aanwinst uit drie programmeurs. Jaïr Stranders is als hoofd programma artistiek-inhoudelijk eindverantwoordelijk, Bo Tarenskeen is verantwoordelijk voor dramaturgische begeleiding van het nieuwe werk en Hanna Timmers is verantwoordelijk voor het aanzwengelen en inhoudelijk coördineren van de jongerenprojecten. Hoofd marketing en communicatie is Juliska Retra. Frederique Donker is betrokken bij de coördinatie van de Spin-Offs, Loulou Sjerps voor de internationale projecten en Vyne de Ruyter voor onder meer de voorstellingen uit de derde cirkel. De organisatie wordt ondersteund door een bestuur dat bestaat uit Anna Timmerman (voorzitter), Najah Aouaki (secretaris), Mark Fuchs (penningmeester), Eelke van Ree en Linde Zuidema (algemeen bestuursleden).

6. Financiën 2018 Toelichting op de gerealiseerde begroting/dekking 2018 – zie bijlage.

6.1 Kosten De gehele begroting voor de editie van 2018 was groter dan voor 2017. Dit had te maken met een uitbreiding van de activiteiten en ambities, met name als het gaat om de jongerenprojecten en de jonge makers. De kosten voor communicatie zijn in vergelijking met vorig jaar iets omhooggegaan. De honoraria van de freelancemedewerkers zijn al in de aanloop omhooggegaan, mede omdat het totale programma groter zou worden en dus meer werk vergde.

6.2 Inkomsten Fondsen Zonder trouwe meerjarige was het nooit gelukt Theater Na de Dam zo stevig te verankeren. Enkel met structurele ondersteuning kan dat wat de afgelopen jaren met succes is opgebouwd doorgezet worden.

Spraakmakend en groots nieuw werk, gemaakt door belangwekkende theatermakers en schrijvers, en de geambieerde publieksverbreding vragen om een langere aanlooptijd en dus ook om meer financiële en structurele armslag. Er moet voor de komende jaren een nog meer structurele relatie met de fondsen aangegaan worden.

De dekking van 2018 was evenwichtig verspreid over een aantal grote subsidiënten, een paar middelgrote en een kleine: - Amsterdams Fonds voor de Kunsten - vfonds - Nationaal Comité 4 en 5 mei - Amsterdams 4 en 5 mei comité - Bank Giro Loterij Fonds - Gieskes Strijbis fonds - Stichting Democratie en Media - Fonds Podiumkunsten - BNG

Recette De uiteindelijke recetteopbrengsten waren iets lager dan begroot, waarvan verreweg het grootste deel in Amsterdam werd gerealiseerd. Dit verschil komt o.a. door het grotere aanbod in Amsterdam, ook in theaters waar Theater Na de Dam geen publieksinkomsten van krijgt.

Voor Theater Na de Dam blijft het een belangrijk uitgangspunt dat de voorstellingen op de dag van Nationale Dodenherdenking voor een breed, jong en divers publiek toegankelijk blijven; eigen inkomsten nog veel meer verhogen middels recettes is dus door partnerschap met theaters vaak niet mogelijk maar ook onwenselijk.

In principe ontvangt Theater Na De Dam recettes voor elke voorstelling waar Theater Na de Dam financieel aan bijdraagt in de productie, afgezien van de jongerenprojecten; in sommige gevallen zijn deze projecten ook gratis toegankelijk voor het publiek. Dat laatste moet ook zo behouden worden.

Vriendenstrategie.

Vanaf de aanloop naar de editie van 2014 zocht Theater Na de Dam effectief met behulp van een aantal fundraisers naar een twintigtal ‘steunpilaren’ die Theater Na de Dam met de toezegging van een aanzienlijke financiële bijdrage de komende jaren willen ondersteunen.

7. Verbeterpunten met het oog op Theater Na de Dam 2019 en 2020 Algemeen geldt dat er in Amsterdam geen groei nagestreefd wordt in aantal voorstellingen. Landelijk is er groei mogelijk op plekken waar er op 4 mei nog geen theater is. De ingezette groei moet verder plaatsvinden in publieksbereik bij met name jong en divers publiek. Deze groei moet tot en met het volgende lustrumjaar 2020 doorgezet worden. Voor de tiende editie van Theater Na de Dam in 2019 moeten de volgende zaken gerealiseerd worden: Programma ONDER EMBARGO: - Wederom een groots, spraakmakend en actueel relevant project voor Carré met landelijke uitstraling moet tijdig gerealiseerd worden.

- De schrijfopdracht voor een nieuwe tekst mag spannender.

- De jonge makers wordt in aantal uitgebreid; de impact ervan is groot.

- De jongerenprojecten groeien in aantal en moeten een goede begeleiding behouden. Verder moeten deze projecten zoveel mogelijk gekoppeld worden aan lokale herdenkingen en lokale herdenkingscomités. Daarbij wordt benadrukt dat het zelf lokaal zoeken naar middelen noodzakelijk is, Theater Na de Dam kan niet de gehele dekking van al deze projecten op zich nemen.

- De landelijke en Europese uitbreiding van de jongerenprojecten wordt gecontinueerd; in 2019 vinden jongerenprojecten plaats in Madrid, Carrara, Brussel, Kopenhagen, Berlijn, Budapest en Praag. Dit moet niet eenmalig blijven, Eurpees geld moet hiervoor geworden worden.

- Meer samenwerkingen tussen partners, instellingen, gezelschappen en acteurs vanuit gezamenlijk belang behoort tot de uitzonderlijkheid van Theater Na de Dam; juist dit moet Theater Na de Dam nog meer uitdragen en mogelijk gaan maken.

- Over de hele linie blijven artistieke kwaliteit en de thematische verbinding met de periode van de Tweede Wereldoorlog de norm, waarbij de kritische reflectie vanuit het heden met het oog op de actualiteit van grote waarde is.

Communicatie: Er kan meer verteld worden waar Theater Na de Dam voor staat, welke beweging in gang is gezet. Met journalisten moet ook zo het gesprek ingestoken worden; het moet niet gaan om recensies, maar om verslagleggingen. Dat verder theaters in de communicatie meer eigenaar worden moet een streven blijven. De landelijke programmering moet op tijd bekend zijn, want landelijke publiciteit heeft andere dynamiek door bijvoorbeeld seizoenbrochures. Het beeldmerk wordt behouden. Als laatste zijn een tv-reportage van bijvoorbeeld de werkprocessen van de jongerenprojecten nog steeds een streven; hierover spreken we in het najaar verder met de het Jeugdjournaal en NOS.

Organisatie: De werkdruk moet goed verdeeld worden, mede door structurele honorering en coördinatie van nieuwe zakelijk leider. Beter anticiperen op wat komen gaat, eerder aanvragen de deur uit sturen, eerder al de out-line van het programma rond hebben. Een vaste ‘kantoordag’ blijft hierin noodzakelijk. Verder is het gewenst als team flexibele freelancers te blijven werken.

Financiën: De financiële dekking moet op tijd rond zijn, namelijk uiterlijk januari 2019. Het verder zoeken naar structurele verbintenissen met fondsen om te komen tot een duurzamere programmering, communicatiestrategie etc. is van groot belang. Verder blijven zoeken naar ondersteuning van bedrijven en legaten, ook voor specifieke projecten.

EVALUATIE MARKETING THEATER NA DE DAM 2018 1. ALGEMEEN Cijfers 9e editie Theater Na de Dam 110 voorstellingen waarvan 29 jongerenvoorstellingen Target bezoekers: 15.000 Uiteindelijk bezoekersaantal: ongeveer 17.5000 Nacht Na de Dam: 423.000 kijkers Marketing Doelstellingen: • Meer naamsbekendheid (in Amsterdam en ook landelijk) voor Theater Na de Dam als merk • Meer bezoekers dan voorgaande jaren In de communicatie is sterk ingezet op de volgende Unique Selling Points: • Unieke gebeurtenis waarin door het hele land tegelijkertijd voorstellingen over de Tweede Wereldoorlog te zien zijn; • Unieke samenwerking met regisseur Koos Terpstra; • Bekende schrijver Arnon Grunberg schrijft nieuwe tekst voor grote toneelgezelschappen door het hele land; • Vijf interessante makers maken nieuwe voorstellingen in opdracht van Theater Na de Dam; • Wederom uitbreiding jongerenprojecten door het hele land én internationaal.

Strategie: Theater Na de Dam stuurde de corporate & landelijke marketing aan, was de drijvende kracht achter de campagnes van Carré en de vijf jonge makers en stimuleerde, motiveerde en faciliteerde partnerorganisaties om lokaal naamsbekendheid en kaartverkoop te genereren.

Doelgroepen: • Publiek: deelnemende jongeren & familie/vrienden/buurtgenoten van die jongeren, jongvolwassenen, theaterbezoekers, mensen met interesse in de Tweede Wereldoorlog, senioren. De campagne voor de jongerenvoorstellingen ging voor een groot deel via de jongeren zelf. We gaven ze advies en verzorgden middelen zoals flyers en posters. De jongeren hebben zelf gezorgd voor de verspreiding en voor aandacht in de lokale media. Daarnaast hebben wij dit jaar sterk ingezet op aandacht voor de jongerenprojecten in de landelijke media wat o.a. resulteerde in een mooi item op het Jeugdjournaal en in RTL Live.

• Stakeholders: eigen medewerkers, bestuursleden, geldschieters en partnerorganisaties. Deze doelgroep is tijdig geïnformeerd over het programma en plan van aanpak. Met de verschillende geldschieters is intensief contact onderhouden en met partnerorganisaties als het Amsterdams 4 & 5 mei comité is op alle fronten nauw samengewerkt. Met de theaters en bespelers zijn door het hele land veel marketinggesprekken geweest en ook veel partnerships opgezet op het vlak van advertenties en buitenreclame.

• Professionals: collega’s uit het veld en journalisten. Naast de eigen kanalen van Theater Na de dam is deze groep ook specifiek via vakbladen als Theatermaker en Scenes geïnformeerd.

Journalisten hebben dit jaar meerdere persberichten ontvangen en zijn op meerdere momenten in de aanloop naar 4 mei op de hoogte gebracht.

2. MIDDELEN De middelen verdelen we onder in paid, owned en earned media.

PAID (betaalde/ingekochte kanalen) Drukwerk en verspreiding Het campagnebeeld van voorgaande jaren is herkenbaar. Daarom is er ook dit jaar voor gekozen dit beeld als uitgangspunt te nemen. We hebben het beeld wel een kleine touch up gegeven door middel van variatie. Ook hebben we posters gemaakt met de landkaart waarop alle plekken in Nederland te zien zijn waar een voorstelling plaatsvindt.

We hebben A0, A2 posters en diverse formaten flyers/folders laten maken. Diverse grote steden hebben een eigen stadsfolder gekregen met het volledige programma van die stad op 4 mei en hebben dat voor ons verspreid onder hun eigen achterban in hun eigen stad. Voor belangrijke pijlers zoals de voorstelling in Carré hebben we ook apart materiaal gemaakt, al dan niet in overleg met het betreffende theater. Met dit pakket aan herkenbaar drukwerk faciliteerden we de partnerorganisaties om meer naamsbekendheid voor Theater Na de Dam en hun eigen programma te genereren.

In de grote steden hebben wij drukwerk laten verspreiden en zo zijn we zichtbaar geweest in het straatbeeld van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. In samenwerking met iAmsterdam hebben we dit jaar voor het eerst gebruik kunnen maken van de mupi’s in Amsterdam. Daarmee hebben we 90 abri’s voorzien van ons logo en landkaart.

Advertenties In samenwerking met bureau BBK – Door Vriendschap Sterker hebben we de offline advertentiecampagne ontwikkeld met als doel voor Theater Na de Dam meer naamsbekendheid te genereren. De online-campagne hebben we dit jaar bij Karin Verwiel neergelegd, online marketeer bij Carré die voor ons de gehele online campagne heeft verzorgd. De online-campagne was dit jaar gericht op de voorstelling in Carré, de makers en een groot deel corporate. Daarnaast hebben we uitgebreid via Facebook, Instagram en Google Adwords (via het gratis Google Grants programma) geadverteerd.

We hebben dit jaar een algemene reclamespot gemaakt die is uitgezonden tijdens de STER op NPO3 voor en na de documentaire Nicolaas op Oorlogspad.

OWNED (eigen kanalen) Website Dit jaar namen we met alle makers en betrokken artiesten korte interviews af om via hen het verhaal van Theater Na de Dam over te brengen. Ook plaatsten we korte verhaaltjes van artiesten die eerder meededen onder de noemer ‘ambassadeurs’. Uiteraard is de website ook de plek voor nieuws en alle voorstellingen van Theater Na de Dam. Dit jaar hebben we op de website voor het eerst onderscheid gemaakt in eigen producties en het volledige programma om zo nog meer aan te geven dat Theater Na de Dam niet enkel een platform is, maar zelf schrijft, regisseert en produceert. De website kan op het vlak van gebruiksvriendelijkheid nog verbeteren. Dit is een on going proces en zijn we dit jaar mee begonnen.

Email marketing Met regelmaat hebben we in de aanloop naar 4 mei nieuwsbrieven verstuurd. Steeds kernachtig, met enkele boodschappen. Overvolle nieuwsbrieven zijn minder effectief, weten we uit ervaringen van eerdere jaren. Ook hebben we Vrienden en belangrijke relaties via een aparte op maat gemaakte nieuwsbrief geïnformeerd.

Social-media Theater Na de Dam heeft met name op Facebook een behoorlijk bereik. In de aanloop naar mei heeft het marketingteam met grote regelmaat berichten geplaatst. Ook interviewden we verschillende makers en deelden deze ‘In gesprek met’ op social-media, met groot succes. In onze berichten ‘taggen’ we de partners zoveel als mogelijk en we vragen de partners dit ook met ons te doen. Het programmateam van Theater Na de Dam heeft blogs geschreven over repetities, internationale jongerenprojecten. Hiermee willen we onze volgers meer inzicht geven wat er in de aanloop naar 4 mei gebeurt.

Daarnaast hebben we dit jaar meer gebruik gemaakt van Instagram en ook op twitter zijn we nog altijd actief. De Instagram focus lag voornamelijk op de jongerenprojecten. Jongeren werd ook gevraagd om de #theaternadedam te gebruiken wanneer zij zelf een post deelden.

EARNED Free publicity Focus in de persbenadering is landelijk en daarnaast specifiek gericht op Arnon Grunberg, de vijf makers, jongerenprojecten in Amsterdam en de voorstelling in Carré. Voor de overige projecten riepen we de partnerorganisaties op de eigen perscontacten in te zetten.

We konden dit jaar al eerder starten met het verspreiden van nieuws, omdat we in Berlijn al een jongerenproject hadden tijdens International Holocaust Remembrance Day op 27 januari.

De aandacht voor Theater Na de Dam in de media was opnieuw enorm dit jaar. Verschillende magazines plaatsten aankondigingen, dagbladen kwamen langs voor interviews en ook de radio en tv had dit jaar veel ruimte voor Theater Na de Dam. Zo werden we onder andere genoemd in landelijke media BNR, Het Parool, NRC, Volkskrant, Trouw, Telegraaf, RTL Late Night, Theatermaker en ook in regionale media zoals De Twentsche Courant, Noord-Hollands Dagblad, Stentor, Delftse Post.

Opnieuw werkten wij dit jaar intensief samen met de NOS voor de uitzending van Nacht Na de Dam. Social media Ook via de social media hebben wij erg veel aandacht ‘verdiend’. Er is flink gereageerd op de berichten die wij plaatsten op onze kanalen en er werd door anderen veel gepost over Theater Na de Dam. Het bereik van de Facebookpagina groeide weer dit jaar. Een groot deel van de betrokken gezelschappen deelden onze algemene spot naar aanloop van 4 mei.

3. NAZORG Steeds beter weten we de social media van Theater Na de Dam ook levendig te houden na 4 mei. Zo is de voorstelling Hatta & de Kom genomineerd voor de BNG Bank Theaterprijs en zoiets melden we uiteraard op onze kanalen. We hebben videobeelden en foto’s van 4 mei 2018 die we de komende periode plaatsen, daarnaast gaat het team binnenkort starten met het bijhouden van een blog die we delen op onze website en social media.

Daarin hopen we nog beter duidelijk te maken wat wij het hele jaar doen ter voorbereiding op 4 mei en welke bijzondere initiatieven er zijn in heel het land.

4. STATISTIEKEN Website Unieke bezoekers: 18130 Facebook Followers: 3122 Twitter Followers: 589 Instagram Followers: 826 Ad words (advertentiecampagnes, banners en zoekfunctie): vertoningen 2.249.285 klikken 9025 5. CONCLUSIE De marketingcampagne van Theater Na de Dam 2018 was geslaagd. Doel was om meer mensen te bereiken en de naamsbekendheid van Theater Na de Dam te vergroten. Dat is gelukt. De publieksaantallen en het mediabereik liegen er niet om.

IMPRESSIES EN REACTIES PROGRAMMA THEATER NA DE DAM 2018 Hieronder volgen impressies van voorstellingen horend bij de ‘eerste cirkel’. Vervolgens worden speciaal de jongerenprojecten uitgelicht, aan de hand van een ‘dagboek’ dat coördinator Hanna Timmers bijhield op Facebook van haar reizen langs alle projecten. Zie voor het gehele uitgebreide programma http://www.theaternadedam.nl/ Er zijn verder reacties van Amsterdams publiek toegevoegd uit de gastenboeken, omdat die het meest tot de verbeelding spreken.

Nieuw werk 2018 Speciaal gemaakt in opdracht, met medewerking of op initiatief van Theater Na de Dam; tevens (co)producent Koninklijk Theater Carré – Een oefening in verzet Na een paar edities waarbij steeds de voorstelling rond één of twee artiesten draaide, koos Theater Na de Dam dit jaar voor het experiment en liet de eigenzinnige regisseur Koos Terpstra een avond vormgeven over de betekenis van verzet. Een bijna uitverkocht Carré was op 4 mei getuige van een grillige, gewaagde en provocerende voorstelling met muzikanten, artiesten, een wetenschapper, een militair, een getuige van de Tweede Wereldoorlog, een fanfare show band en 200 kinderen die gezamenlijk de verschillende facetten van wegkijken en in verzet komen belichtten.

Theater Bellevue – Sir Duke/Orkater Nadat Dionne Verwey in 2017 samen met haar collectief Sir Duke in opdracht van Theater Na de Dam een eerste aanzet deed tot een voorstelling over de Surinaamse verzetsstrijder Anton de Kom, volgde dit jaar het vervolg, groter doorgezet. In coproductie met Orkater maakte Sir Duke een vertellende en muzikale voorstelling over de oorlogsgeschiedenis vanuit Surinaams en Indisch perspectief rond de fictieve ontmoeting tussen Anton de Kom en de Indonesische verzetsheld Mohammed Hatta. Een zeer aangrijpende uiteenzetting over wat het betekent je alleen te voelen in de geschiedenis van je eigen land.

Met deze voorstelling is Sir Duke genomineerd voor de BNG Nieuwe Theatermakerprijs.

Schouwburg Utrecht – Eva van Manen In opdracht van Theater Na de Dam maakte Eva van Manen, die voorgaand jaar al meedeed aan Nacht Na de Dam in de Stadsschouwburg, een theatraal, poëtisch en associatief liedjesprogramma over hoe de Tweede Wereldoorlog nog steeds doorwerkt in het Nederland van vandaag en hoe je dat als kunstenaar dwingt tot engagement. Als een kort intermezzo speelde Van Manen haar voorstelling vlak na de herdenking en voor de lezing door Theater Utrecht.

Theater aan het Spui – Firma MES Op verzoek van Theater Na de Dam dook het Haags collectief Firma MES in de geschiedenis van een onbekende joodse Hagenees die tijdens de oorlog gevlucht was naar Zwitserland. Dankzij een koffer vol met brieven die bij toeval was gevonden in een muur van hun favoriete Haagse restaurant, kwamen zij op zijn spoor en kregen uit de eerste hand flarden mee van wat voor leven hij moet hebben geleid.

De vele liefdesbrieven van verschillende Nederlandse meisjes toonden een frivool en lichtvoetig contrast met de reden van zijn vlucht en het lot van zijn familie die Zwitserland nooit bereikt had.

Verkadefabriek – Simon Heijmans Gefascineerd door het boek van Bert Wagendorp, over een weggestopte familiegeschiedenis, maakte Simon Heijmans een theatervoorstelling die hij samen met zijn moeder, Cokky van Dongen, opvoerde.

In Een Zaterdagmiddag, vrij naar het boek van Wagendorp, zien wij een zoon die zijn moeder voor het eerst spreekt over wat de moeder in de Tweede Wereldoorlog overkomen is. Een verhaal dat tot dan toe altijd enkel in bijzinnen werd benoemd. Herkenbaar voor iedereen die in zijn familie een ‘geheim’ vermoedt dat met de oorlog te maken heeft.

Brakke Grond – Double Bill Nico Boon en Isabelle Houdtzagers Als deel van een onderzoekstraject, dat hopelijk in 2019 uitmondt in twee avondvullende voorstellingen, werd er aan twee verschillende theatermakers de ruimte gegeven om de aanzet te doen voor een nieuwe voorstelling waarbij de herinnering aan de oorlog centraal staat. De Vlaamse theatermaker Nico Boon liet zich inspireren door de foto’s van een Belgische oorlogsfotografe om een caleidoscopische, literaire solo te maken over de kracht van beelden. Isabelle Houdtzagers ging speciaal voor Theater Na de Dam voor het eerst de confrontatie aan met haar Indische verleden, waarbij ze haar persoonlijke geschiedenis afzette tegen grote historische omwentelingen.

De Balie – Mirthe Frese Met Theater Na de Dam in de rol van dramaturg, tekstcoach en eindregisseur schreef en speelde Mirthe Frese, programmamaker bij De Balie, haar theaterdebuut ‘Retourtje Polen’. Een monoloog over haar reis met haar zieke vader naar Sobibor, waar haar oma ooit was vergast. Een zowel persoonlijke als politieke aanklacht tegen het vergeten maar bovenal een oprechte en kwetsbare poging de eigen omgang met het verleden op de snijtafel te leggen. Op verzoek van het Nationaal Holocaust Museum zal de voorstelling eind september daar nog eens vertoond worden.

Stadsgezelschappen – theatrale lezingen Door het hele land hebben stadsgezelschappen een door Arnon Grunberg in opdracht van Theater Na de Dam geschreven een nieuwe theatertekst aan het publiek gepresenteerd: ‘De Tweede Wereldoorlog eindigt vandaag’. Over hoe het verleden gebruikt en misbruikt kan worden als moreel chantagemiddel.

Gelezen werd er door Toneelgroep Amsterdam, Theater Utrecht, Noord Nederlands Toneel in Groningen, Toneelgroep Maastricht, Tryater (in het Fries), het Nationale Theater, Toneelgroep Oostpool, Theater Rotterdam, Toneelschuur Haarlem en Theatergroep Suburbia.

Nacht Na de Dam – toneel op toneel in de Amsterdamse Stadsschouwburg in coproductie met de NOS Na afloop van alle voorstellingen in Amsterdam was er voor de zevende keer voor het Amsterdamse publiek, de vrijwilligers en de deelnemers aan Theater Na de Dam gelegenheid om onder het genot van een drankje en bijzondere bijdragen van artiesten Theater Na de Dam af te sluiten en de overgang te maken naar 5 mei. Op het toneel van de Amsterdamse Stadsschouwburg werden tussen 23.15uur op 4 mei en 1 uur op 5 mei korte muzikale en poëtische optredens verzorgd door gerenommeerde artiesten en acteurs als Huub Stapel, Soldaat van Oranje, Malou Gorter, Maria Kraakman, Marjolijn van Heemstra, Fréderique Spigt, Brainpower, Sir Duke e.a.

De NOS zond deze overgang van 4 naar 5 mei live uit van 23.45u tot 00.20u met 423.000 unieke kijkers.

Eric Corton presenteerde dit programma. Het was een gedenkwaardige kwalitatieve afsluiting van Dodenherdenking en een mooi begin van Bevrijdingsdag.

De Balie / Gesprek voor de Dam Theater Na de Dam organiseerde voor het zesde opeenvolgende jaar samen met de Balie in Amsterdam aan de vooravond van de herdenking op 3 mei een bijeenkomst ter reflectie op de huidige betekenis van de Tweede Wereldoorlog en hoe deze geschiedenis op persoonlijk niveau doorwerkt in onze huidige levens. Dit jaar was het een avond met o.a. Arnon Grunberg, Nicolaas Veul en Natascha van Weezel.

Jongerenprojecten in 2018 in steden door heel het land In deze sociaal artistieke projecten gaat het om het doorgeven en vertellen van verhalen van de oudste generatie aan jonge generaties om daar vervolgens theater van te maken. De jongerenprojecten zijn in opzet eenvoudig: jongeren in leeftijd tussen 12 en 24 jaar houden onder begeleiding van professionele theaterdocenten en makers interviews met ouderen over hun herinneringen aan hun buurt of stad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit gebeurde dit jaar op 26 plekken door het hele land. Van Groningen tot aan Middelburg gaven jongeren in een theaterroute of locatievoorstelling vorm aan hun perspectief op de verhalen van de Tweede Wereldoorlog.

De focus lag dit jaar met name bij theatermakers, jeugdtheaterscholen en jeugdtheatergezelschappen in de grotere steden van het land. We hebben in vrijwel elke provincie een jongerenproject gehad. De spreiding heeft dit jaar weer zijn kracht bewezen. Jongeren uit het hele land, ook verder bij de speellocatie vandaan, participeerde in de projecten en de afzonderlijke impact werd versterkt door het geheel. Dit jaar namen op een aantal plekken ook jongeren uit AZC’s deel aan de projecten en ook weten jongeren met een biculturele achtergrond onze projecten - met name in de randstad - steeds beter te vinden.

De jongerenprojecten zijn veelvuldig in lokale publiciteit geweest, in kranten en op lokale televisie. Daarnaast was een van de jongeren – Fadel El Hakim, die al vanaf zijn 9e meedoet met de jongerenprojecten in Amsterdam – samen met een geïnterviewde oudere onderdeel van de NOS-uitzending van Nacht Na de Dam. De jongerenprojecten die plaatsvinden door heel Nederland kregen ook dit jaar inhoudelijke begeleiding van Hanna Timmers die deel uitmaakt van het organisatieteam van Theater Na de Dam. Bovendien werd zij ondersteund door theaterdocenten Sara Gioampaolo en Silas Neuman, die als makers eerder ervaring op hebben gedaan met jongerenprojecten in Zwolle en Rotterdam. Zij namen elk een aantal projecten voor hun

rekening om artistiek-inhoudelijk te begeleiden. Zo werd de kwaliteit van het grote aantal projecten bewaakt.

Deze goede samenwerking zetten wij voort en breiden we uit.

Belangrijk in de uitvoering en opzet van de jongerenprojecten waren en zijn nog steeds de volgende uitgangspunten: •

• •

•

•

Gesprekken met ouderen; het is dit contact in de weken voor 4 mei tussen jong en oud dat de essentie vormt van deze projecten. De ouderen verbinden zich aan het project en aan de jongeren, maar de jongeren komen ook in contact met de nog levende geschiedenis, iets wat in deze tijd niet meer zo vaak voorkomt. Dit historische besef genereert ook een moreel appél bij de jongeren op onrecht en uitsluiting in deze tijd. Vaak gaan de gesprekken niet alleen over het verleden maar ook het heden.

De inhoud en het onderzoek moet betrekking hebben op oorlog in de buurt of in de stad; dit maakt de verbinding voor de jongeren veel sterker. Ze gaan hierdoor anders naar hun eigen stad kijken.

De opvoeringslocatie is idealiter niet de standaard theaterzaal; het is juist de grote waarde met dit soort community-projecten om de straat of bijzondere locaties als speelplaats te kiezen. Publiek ervaart dan op de avond van 4 mei iets uitzonderlijks en de oorlog in de buurt of stad wordt dan nog zichtbaarder.

Wanneer mogelijk start de voorstelling op 4 mei aansluitend aan een lokale Dodenherdenking; hierdoor komt er meer en onverwacht publiek mee met de voorstelling en de inhoudelijke verbinding is dan op z’n sterkst. Op 5 mei wordt er vaak ook gespeeld, de context van Bevrijdingsdag leent zich vanzelfsprekend ook goed, als verandert hierdoor voor publiek de ervaring iets.

Voor alle makers en jongeren zijn er bijeenkomsten: zo is er opstart bijeenkomt met de makers en ondersteunende partners in het najaar, een inspiratiebijeenkomst voor alle makers in de winter en een jongerendag kort voor 4 mei waarop alle jongeren uit het hele land samen komen om verhalen te delen, om elkaar te ontmoeten en om artistieke inspiratie op te doen om te onderzoeken hoe deze verhalen het best te vertellen. Er is na 4 mei ook een evaluatie en uitwisseling met de makers van de projecten.

Voor de editie 2018 werden er – naast de projecten in Berlijn en Carrara in januari 2018 in het kader van International Holocaust Remembrance Day – projecten gerealiseerd in: Amsterdam-Centrum, AmsterdamNoord, Amsterdam-Zuid, Amsterdam-Oost, Amsterdam-Nieuw West, Alkmaar, Arnhem, Breda, Delft, Den Haag, Dordrecht, Drachten, Enschede, Groningen, Haarlem, ’s Hertogenbosch, Leiden, Middelburg, Rotterdam, Sittard, Utrecht, Utrecht-Overvecht, Weesp, Beilen (Kamp Westerbork), Woerden en Zwolle.

Hieronder volgt aan aantal impressies van de jongerenprojecten, van repetitieperiode tot voorstelling, geschreven door Hanna Timmers, reizend langs de projecten: 12 februari – Berlijn We waren in Berlijn met Theater Na de Dam. In de eerste plaats om ons uitwisselingsproject met Academy te zien; Jantien Fick en Ayrton Fraenk maakten met Nederlandse en Duitse jongeren een indrukwekkende beeldende voorstelling gebaseerd op de geschiedenis van Anne Frank. Daarnaast bezochten we het Jüdisches Museum; de villa aan de Wannsee waar in januari 1942 de conferentie was waar besloten werd tot 'de definitieve oplossing' van het 'Jodenvraagstuk'; en het indrukwekkende concentratiekamp Sachsenhausen. En daar las ik de woorden die weer opnieuw betekenis gaven aan wat wij met Theater Na de Dam nog steeds beogen te doen: vanuit de onontkoombaarheid van de geschiedenis betekenis en invulling geven aan de samenleving van vandaag en morgen.

18 februari – Amsterdam Inspiratiedag Vandaag was de inspiratiedag voor de makers van onze Theater Na de Dam jongerenprojecten. Makers uit het hele land kwamen samen om allereerst in gesprek te gaan met Marjolijn van Heemstra over haar werkwijze en daarna uiteen op onderzoek te gaan in het Verzetsmuseum, het Nationaal Holocaust Museum en het Joods Historisch Museum.

We spraken over hoe om te gaan met historisch materiaal; hoe bronnen te gebruiken en te benoemen; en of je als maker feit en fictie door elkaar gebruiken mag. Dat laatste is al jaren een zoektocht: als maker recht willen doen aan alle verhalen, maar ook willen theatraliseren, waardoor niet alles op journalistieke wijze plek kan hebben. En vandaag formuleerde Marjolijn dat dilemma als volgt: 'Je moet de waarheid liegen, anders kom je er niet mee weg.’

17 maart – Alkmaar Het Theater Na de Dam 2018 seizoen is allang begonnen, maar vandaag voelde het als start. Ik was bij Anne en Dorien in Alkmaar bij Artiance | centrum voor de kunsten waar op deze koude zaterdag bijzondere verhalen werden gedeeld. Ik was, meer dan anders, bewogen door de verhalen die gingen over de tijd na de oorlog. Over weer

opkrabbelen, over angst tijdens de koude oorlog en over bang zijn voor de wereldmachten nu. Maar stil werd ik toen een dame vertelde over haar ouders, die tijdens de oorlogsjaren Joodse onderduikers hadden, en die in de jaren '50 bij de bouw van hun nieuwe huis direct een geheime schuilkelder bouwden. Ze zei: 'Niet voor onszelf. Voor anderen. Voor als het nog eens zou gebeuren.'

25 maart – Utrecht-Overvecht, Zwolle, Dordrecht en Amsterdam-Oost Dit weekend waren er Theater Na de Dam vertelbijeenkomsten in Utrecht bij Theater Utrecht en Stut Theater, in Zwolle bij Theater de Makkers, in Dordrecht bij ToBe cultuurcentrum en in Amsterdam-Oost bij Oostblok. Alexa, Sophie, Yuna, Fieke, Wendy, Jelle en Nilay spraken met hun jongeren met verschillende generaties over de oorlog. In oost was er iemand die voor het eerst zijn hele verhaal vertelde, niet aan zijn eigen kinderen of kleinkinderen, maar aan hen die er om vroegen: 'Normaal gesproken kom ik niet in deze buurt, want als ik hier ben dan voel ik me zo eenzaam. Zo alleen.

Omdat mijn hele familie er niet meer is. En als ik hier ben, dan denk ik 'hier waren ze er nog’,’ 8 april – Amsterdam-Zuid, Haarlem en Den Haag In dit zonnige weekend voor Theater Na de Dam van Amsterdam-Zuid via Den Haag naar Haarlem. In Haarlem vertelden de ouderen in de zon op StadStrand de Oerkap over allerlei vormen van verzet. In Den Haag werkten Sebastiaan, Nina, Dimphna en Lotte al aan scènes, over de oorlog in Scheveningen. En in Zuid zochten de vertellers van Isa en Judith naar woorden. Normaal gesproken hop ik in zo'n vertelbijeenkomst van gesprek naar gesprek, maar ik raakte al gauw totaal verstrikt in het verhaal van Joan. Geboren in 1932, uit een Surinaamse vader en een joodse moeder. Opgegroeid in de Ruyschsstraat, waar steeds meer buren verdwenen. Maar waar moeder gewoon zonder ster op naar de groenteman ging waar ze niet komen mocht: 'Er zijn aardbeien, dus ik zal ze halen ook.' Maar waar het gezin 's avonds in bed voor het slapen gaan alle namen van de mensen noemden die verdwenen, met huisnummer, om niet te vergeten dat zij het waren die daar eigenlijk woonden.

15 april – Alkmaar, Amsterdam-Centrum en Utrecht Dit weekend met Theater Na de Dam op bezoek bij: Artiance | centrum voor de kunsten, waar Dorien en Anne met een zeer fanatieke groep jongeren scènes uitprobeerden; De Krakeling waar Lizzy en Hiske en 32 jongeren in gesprek gingen met oudere stadsgenoten over de oorlog, over vandaag en over waarom we nog moeten herdenken; en Theater Utrecht waar Alexa met vijf heel verschillende jongeren en een microfoon al een waar concert neerzette. Nog maar drie weken en nu al zo veel moois!

22 april – Utrecht-Overvecht, Amsterdam-Zuid en Den Bosch Ook in dit zonovergoten weekend werd er door heel het land gerepeteerd voor Theater Na de Dam. Zoals bij Stut Theater waar de bewegingen nu nog in een kleine studio waren, maar in mei in een groot weiland aan de rand van Overvecht. Bij Ostade A'dam waar tussen de bloesem en voetballende buren op het Hendrick de Keijsserplein scènes voor het eerst vorm kregen. En in Den Bosch werd gezocht naar een manier om het verhaal van 'de clown van Aleppo' te verbinden aan de oorlogsherinneringen van de Boschenaren die zij onlangs spraken.

28 april – Weesp en Sittard Vandaag ben ik een beetje vooruitlopend trots. Op het wonderlijk leuke hardwerkende groepje jongeren van Leander in Weesp. Op de vijf jongeren van Celine die in repetitie 1 al zo veel van zich laten zien. En ook ineens weer op het hele concept van de jongerenprojecten van Theater Na de Dam. Want in de trein naar Sittard krijg ik van Leoni de podcast opgestuurd die we afgelopen maandag maakten. En los van het feit dat je hoort dat ik héél graag wil vertellen en uitleggen wat we doen - en daarom misschien erg veel en snel praat - hoor ik ook ineens Jelle, Juliette en Saar zo goed verwoorden waar het eigenlijk om te doen is. En natuurlijk zijn we richting de eindsprint als team een beetje moe aan het worden, maar och wat heb ik zin in de komende dagen. Met als aftrap morgen: de jongerendag. Bijna 350 jongeren uit heel Nederland bij elkaar om te doen waar we de afgelopen jaren zo goed in zijn geworden. Want echt: in 2012 wist ik rennend door de Spaarndammerbuurt echt nog niet wat ik precies aan het doen was. Luister die podcast en je weet waar ik vandaag zo graag mee bezig ben.

30 april – Amsterdam Jongerendag Gisteren was het zover, eindelijk, nadat ik van de ouderwetse zenuwen niet slapen kon: er waren 330 jongeren uit alle uithoeken van Nederland samen in Amsterdam om de maakweek van Theater Na de Dam af te trappen. We raakten verward door 'Nicolaas op Oorlogspad', waarna we spraken over in hoeverre je vermaak van de oorlog mag maken; We raakten ontroerd door de abstracte bewegingsvoorstelling An//Anne gebaseerd op het dagboek van Anne Frank; We zochten samen met theatermakers naar nieuwe vormen van bewegingsmateriaal; En we deden iets ingewikkelds met nummertjes, dat leidde tot grote chaos, maar waarna de jongeren samen met anderen, die ze voor gisteren nog niet kenden, een vraag formuleerden. Een vraag - zoals Remco Campert ooit dichtte - die je moet stellen om verzet te laten beginnen.

1 mei

1 mei - nog maar 3 dagen te gaan. In de appgroep van de jongerenprojecten van Theater Na de Dam stromen de mooiste beelden binnen. Van een zandvlakte bij Westerbork tot een klooster in Middelburg, van een theaterbalkonnetje in Dordrecht tot het strand van Scheveningen. Van Overvecht via Rotterdam tot aan Breda. En weer terug via Hotel Arena en Enschede. Overal wordt theater gemaakt dat kaatst tegen de muur van de geschiedenis van die oorlog, die zo nagalmt in hoe onze samenleving nu gevormd is.

2 mei – Den Haag Ook vandaag weer mooie beelden uit het land. En in vele voorstellingen komt een vorm van verzet terug. Of het nu is in de schurende sferische figuren in Groningen, de persoonlijke vertellingen in Den Haag of de heldere taal in Enschede: jongeren hebben iets te zeggen over nu, maar doen dat met behulp van verhalen van toen. En zo luisterde ik vandaag naar Zeynep die, nog maar 1,5 jaar wonend in Nederland, in 'vloeiend gebroken woord' vertelt over hoe zij als 17-jarige vluchten moest, net als mevrouw van der Broeke uit Scheveningen die zij een paar weken geleden sprak.

3 mei – Utrecht en Den Bosch Vandaag was ik bij twee eerste voorstellingen en een doorloop, en zag drie heel verschillende uitwerkingen van wat een Theater Na de Dam jongerenproject kan zijn. In de Stadsschouwburg van Utrecht bruiste het van de vragen: op wat voor manieren kan je allemaal herdenken? En hoe doen we dat in Suriname, Turkije en Nederland? En hoe herdenken we al die geschiedenissen die ons zo verbinden, maar soms ook splijten? In Overvecht werd ik weggeblazen door de simpelheid van de vertellingen in de stadse omgeving die steeds weidser werd, uiteindelijk uitkijkend over de weilanden waar bunkers nog steeds het landschap markeren en waar Mo, één van de spelers, in een paar simpele woorden zijn eigen oorlogsverhaal verbond aan dat landschap. En in Den Bosch liep ik samen op met Teunie, non uit het klooster en nu 94 jaar, die in de oorlog van Den Bosch naar Friesland liep. Op de vlucht. Nu liepen we samen, met haar rollator. En ik mocht haar niet over de drempeltjes helpen: 'kind, jij weet toch niet hoe zo'n ding werkt.' En kordaat draaide ze zich steeds om, om voorzichtig achteruit stappend de toekomst in te gaan. Dat dus. En er is morgen nog zoveel meer moois te beleven.

Een aantal links van uitzendingen en filmpjes van Theater Na de Dam 2018 • • • • • • • • •

Sfeerimpressie Theater Na de Dam 2018: https://www.youtube.com/watch?v=y9bwr3EMLPY&feature=youtu.be&a= Initiatiefnemers bij BNR Radio: https://www.youtube.com/watch?v=otYDzZy_vbI&t=36s Gesprek Voor de Dam in de Balie: https://www.youtube.com/watch?v=0k7f8Uxkuw0&t=2216s Impressie jongerenproject Utrecht Overvecht: https://www.youtube.com/watch?v=pp6KcpTB4Tw&t=18s Impressie jongerenproject Enschede: https://www.youtube.com/watch?v=t5pBVKJ4MbM Impressie jongerenproject Haarlem: https://www.youtube.com/watch?v=29AfLK7n2c4 Impressie jongerenproject Zwolle: https://www.youtube.com/watch?v=ODHf_xCgK5o Impressie jongerenproject Scheveningen: https://www.youtube.com/watch?v=7JErcMQw0a0 Impressie Hatta en De Kom: https://www.youtube.com/watch?v=ThVwUJuHiYE

Reacties in gastenboeken Amsterdam Theater Na de Dam 2018 Podium Mozaïek Als de wereld de wereld is.

Dan is de wereld vandaag in pracht en praal.

Samen op naar het nieuwe verhaal.

- Mick Laten we de volgende keer, één iemand meevragen naar een herdenking, het theater. Dan gaat de stroom vanzelf aanzwellen tot een rivier.

Tolhuistuin Ik heb gespeeld bij Theater Na de Dam supertof!

Was kapot goed!

Het was een hele mooie voorstelling.

Wat een fantastische voorstelling in deze mooie tuin op deze bijzondere dag. Goed acteerwerk van jonge talenten. Originele setting. Mooie verhalen. Groeten Rensje (geen familie, vrienden van de crew) Hele mooie beelden en verhalen gezien en gehoord vanavond. Heel fijn om even samen stil te staan bij een tijd die minder mooi was en te beseffen in welke vrijheid wij mogen bestaan!

Dank!

Een hele goede doordachte voorstelling. Ik word er stil van. De meest intense twee minuten stilte op 4 mei in mijn leven.

Dat wat we delen…kernachtig. Goed gespeeld. Stof tot nadenken. Mooi veel dank.

Heel erg bedankt Heel erg bedankt voor deze mooie voorstelling op zo’n prachtige locatie. Ik heb ervan genoten! x Martine Thanks! We vonden het echt te gek! Goed en mooi gebruik gemaakt van de tuin en echt keigoed acteerwerk!

Dus driedubbele dikke duim! Groetjes Niki en Hans De tweede WO in Amsterdam Noord nooit meegemaakt. Dankzij deze voorstelling en deze jongeren wel gezien!

Indrukwekkend! Dit is een van mijn beste ervaringen. Geen special effect, maar simpel en basic. Verhalen door gewone mensen en vertelt door gewone jongeren uit hun hart. Dit moet iedereen kans hebben om te zien.

Jongeren die hebben meegedaan hebben geluk gehad! Dankjewel, Michiko Team van Ilon, we hebben genoten van jullie voorstelling. Een lach en een traan. Caroline en Raquel.

Carré 2018 Een heel fantastische avond. Lenny van Dijk. Het leek een beetje een schooluitvoering. Jammer.

Heel bijzonder, mooi, evenwichtig en mooi gevarieerd. Hoge kwaliteit allemaal.

Verrassend. Heerlijke energie.

Een lach en een traan. Heel mooi.

Bijzonder mooi en afwisselend.

Wat een schoonheid. Dit moeten we hebben om ons sterk te houden.

Het was erg mooi. Dank voor de goede service. De begeleiding naar de plek van het optreden was top. Familie Joan Dreisen.

Verrassend!

Zeer bijzonder.

Buitengewoon leuk.

Wat een geweldig veldboeket aan gevoelens, geluid en beeld. En niet op de laatste plaats ideeën en dromen die bergen verzetten.

Het was fantastisch! Indrukwekkend en bijzonder.

Slecht.

Fantastisch. Tot tranen geroerd.

Ik vond het superleuk. Feline Mooijen.

Prachtig. Ave Maria. Jammer dat er zoveel moeilijke woorden en verhalen over geweld gingen. Ik vond het niet een positieve avond, maar heb wel van de kleine kinderen Bella genoten.

Ik ben het hier helemaal mee eens. Wat een vreemde verwarrende boodschap. Hoezo dat militaristische.

Hopelijk volgend jaar beter, welmoed.

De Balie Twee Amsterdamse vrouwen, moeder en dochter, tot tranen geroerd: een prachtige monoloog en verhaal!

Opdat wij niet zullen vergeten. Maya en Jolanda Hamersma Lieve Mirthe, wat was dit indrukwekkend, boeiend en indrukwekkend verteld.

Mirthe, steengoed was je ‘retourtje polen’! You rock!

Bedankt voor dit mooie, oprechte en genuanceerde verhaal – erg knap!

T was prachtig! Op unieke gelaagde manier tot zo een mooie conclusie.

Herdenken om niet te vervreemden. Ja!

Brakke Grond Dat was een fijne weemoedige dappere avond samen. Wat een verhalen.

Prachtige vorm om het verleden tot leven te wekken en voelbaar te maken!

Mooie persoonlijke verhalen. Benieuwd naar uitwerking.

Enorm toffe ontroerende verhalen. Beide heel eigen. Ben erg benieuwd naar de rest van de zoektochten / onderzoeken.

Totaal weggebleven door Nico Boon. Prachtig hoe elk woord en beeld samen komt.

Lieve Isa, lieve belle, lieve isabelle: ik heb hier verwonderd en bewonderd naar gekeken. Feest der herkenning.

Liefs Wendy Lieve Isabelle, een mooie vertelling van een periode van kolonisatie, overlevering, tegenstellingen en verwarring. Mabel Nationale Opera en Ballet Zeer indrukwekkende opera. Prachtige uitvoering.

Geweldig! Eerste keer en ik kom terug.

De emotie van dodenherdenking was voelbaar in jullie spel. Dank!

Indrukwekkend. Vol emoties gespeeld. Zo na de dodenherdenking op de dam komt het extra binnen.

Complimenten aan iedereen.

C’est magnifique!

Waanzinnig mooi.

Indrukwekkend.

Bellevue Heel erg mooi.

Prachtige voorstelling. Zeer ontroerend. xxx Olga Wat mooi de verbindingen Suriname Indonesië.

Fantastisch om bij de première te zijn van een stuk waar Oost en West, mijn beider roots, samen komen. Liefs Yvette Kopijn Als je denkt dat alles gezegd is, begint het pas. Zo menselijk en een les voor ieder mens. Anne Recht uit het hart. Geweldige voorstelling. xxx Geweldige voorstelling, kort maar krachtig. Veel gehoord wat ik niet wist. Ga zo door.

Heel leerrijke voorstelling. Ik heb veel niet geweten.

Lieve crew, Ik dacht dat ik veel wist, jullie voorstelling heeft me echt wijzer gemaakt en geraakt tot diep in mijn hart. Gran tangi, dankjewel so so lobi, Etchica Voorn (auteur van Dubbelbloed) Wat indrukwekkend. Dit komt binnen! Niet te vergeten. Elly Kooy (moeder van Etchica) Als ‘witte’ was ik verdrietig en blij. Wat (on)bewust vaag aanwezig is komt bij jullie stuk van onderaf binnen met een groot emotioneel besef en veel hier en nu bestaansrecht! Jullie verhaal hoort op elke middelbare school voor het eindexamen verplichte kost te zijn. (in theatervorm met dezelfde crew) Veel succes en dank!

Lieve cast, respect voor jullie werk! Dat jullie zo prachtig stuk neer kunnen zetten in een korte tijd. Jullie hebben me echt geraakt! Mijn zoon is ook meegekomen en heeft ook enorm genoten. Voor hem is een nieuwe wereld opengegaan. Dit jaar is het eerste jaar dat ik op een andere manier herdenk. Trots! Morgen sluit ik op

bevrijdingsdagviering in het CEC in Zuidoost af met mijn eigen nummer Song of Freedom, opgenomen aan de kust van Curaçao. Via de kunst zeggen we het voort. Gran Tangi, Macha Danki, Ajoo! Franscesca Beste cast, bedankt voor jullie mooie, pure en informatieve verhaal. Zelf ben ik 21 jaar, en kwart Surinaams, kwart Arubaans en half Colombiaans (zwart). Ik vind het een eyeopener om achter deze geschiedenis te komen. Er vangen een hoop dingen op hun plek. Ga zo door en informeer Nederland! Proficiat!

Zo ontroerend en op een begrijpelijke / toegankelijke manier vertelt. Dit theaterstuk zou een verplicht onderdeel van het onderwijs moeten zijn. Dit spreekt de jeugd zeker aan. Supergoed gedaan!

Mooi en ontroerend, bedankt, Anna Waanzinnige voorstelling en wat een verrassing om een oude foto van mijn ouders te zien in de voorstelling. In 1 woord geweldig.

Kom uit kommunitisch gezin, de verhalen van mijn ouders die Anton de Kom hebben gekend en die de onafhankelijkheidstrijd van Indonesië gesteund hebben. Heb ik als kind van 1940 van hen gehoord.

Hele fijne voorstelling.

Dames en heren. Fantastisch wat heb ik genoten van jullie. Soso Lobi.

Ontzettend onder de indruk. Love!

Prachtig om de geschiedenis in al zijn facetten te erkennen en de toekomstverbanden tegemoet te gaan. Kunst heelt! Daniel van Duijn Heb echt zoveel respect voor wat jullie doen. Ga zo door! Beverly de Winter.

Een prachtige première! Toegankelijke verrassend ontroerend. Werkelijk prachtig! Een aanraden voor jeugd, oud, wit, geel, bruin en zwart. Pini Deul Gefeliciteerd met deze pracht première. Heel goed en gelaagd om dit verhaal (op deze manier!) te vertellen.

Jesse Beentjes.

Wat een prachtige voorstelling! Dank voor het delen van dit verhaal!

Wat een inspirerende voorstelling. Stof tot nadenken op 4 mei. Steven Fijnhout Theater Ongelofelijk indrukwekkende zo doorleefde eerlijke voorstelling. Houdt Bouvier in de gaten, van hen gaan we meer horen.

Dank jullie wel, intrigerend, indrukwekkend. Familie Zonneveldt Koster Energiek & ontroerend, verbindend in heden via verleden en toekomst. Jeugdig & professioneel. Mooi! Dankje Bouvier! saskia Boissevaint Let the sun shine on you Het was een avond om niet meer te vergeten zo mooi! Lucie Visser Een avond vol voorbeelden. Bauke.

Prachtige en inspirerende avond en voorstelling! Isabella Ontzettend indrukwekkende voorstelling waarin oude verhalen heel persoonlijke worden overgebracht.

Robbert.

Ik moest in het begin even wennen, maar dat ging snel over. Heel goed gespeeld en wat een talenten. Jaap koster Wat een mooie vorm hebben jullie gevonden! Met langer repetitieproces kan dit een pareltje worden, toi toi toi daarmee – Mariette Prachtig! Mooi stuk, mooie mensen. Heel veel kusjes. Dunja en Lynn, Jellie Het is niet gespeeld dat het is gespeeld. Het is een fictief opgezet geheel wat juist in deze fictie de realiteit onthuld. Het is een documentaire op het toneel. Ik vond het prachtig en wat heb ik gelachen met een traan.

Voor het echie.

We hebben genoten! Zeer bijzonder om deze 4 mei dag. Harry & Mariella Mijn oprechte bewondering voor jullie stuk. Bram Wat is het hier fijn. Keep up the great work Wat een mooie voorstelling in zo’n korte tijd zulke zware stof verwerken is onwijs knap. Dit onderwerp op een lichte maar toch goed te begrijpen manier was vast geen makkelijke klus. Dank voor het inzicht naar de verschillende perspectieven dat de oorlog naar buiten heeft gebracht. Alain.

Goed dat jullie verschillende kanten lieten zien zonder een oordeel te vellen.

Om de vrijheid te krijgen om zelf een vorm te geven aan 4 mei is voor ons – cultureel centrum het fijnhout – een ongelofelijk mooie ervaring. Om samen te zijn, van 7 tot een uur of 11 maakt een dag die vaak aan je voorbij gaat opeens een bewuste ervaring. Het horen van een verhaal uit eerste hand, een interpretatie via Lord of the rings en de zevende eeuw na christus te China en daarna een doorgeefluik te aanschouwen, geeft verhalen delen een nieuwe dimensie. We kijken terug op vandaag met een lach en een traan en een voldaan gevoel. CC het Fijnhout.

Ingrid en Dick Rozendaal, onder de indruk van de emoties van deze generatie voor het verleden van hun grootouders. Staande ovatie. Zeker verdiend. Proficiat theater.

Ostade 2018 Heel krachtig en bijzonder!

Wat een geweldige ervaring, verrassend, origineel en ontroerend!!!

Mooi en dynamisch stuk. Goed idee om het deels buiten te doen.

Een indrukwekkende manier van vertellen. Heel goed gedaan. Edith.

Ik was diep onder de indruk. Heel verrassend. Kippenvel verhalen, iedereen zo in de rol, echt een belevenis.

Lisette Wat een bijzonder concept. Ik heb er erg van genoten. Rose Goed gedaan: indrukwekkende verhalen en heel goed vormgegeven en gespeeld. Echt heel knap.

Een bijzondere ontroerende indrukwekkende voorstelling.

Lieve Isa, wat heb je weer een prachtige indrukwekkende voorstelling gemaakt met je fantastische spelers! Ik heb genoten & ben er stil van. Kippenvel! Dikke dikke kus, je moedertje Wat een mooi en zeer gevoelig gespeeld! Dank daarvoor Waardevolle theateractie voor de inleving van de verhalen die nu nog ons heden bepalen.

Frascati Mooie improvisaties op het thema. Opgesloten zijn en bevrijding.

Een heel contrast met de Dam, hoewel het nog stiller was dan de twee minuten!

Heel bijzonder. Goed gespeeld.

Bijzondere voorstelling met veel talent uit DUI + NL. Daar sluit ik me bij aan, toppers!

Indrukwekkende, de situatie leven in zo’n ruimte opgesloten met angst. Duits Nederland zo samen nu met deze geschiedenis als focus, Heel knap.

Het was heel bijzonder. Vooral de stiltes waren indrukwekkend. Maar heb ook giga gelachen met tranen over mijn wangen. En trots op mijn dochter Amber.

Dank voor een intrigerende voorstelling! Dat kan niet in nog geen honderd woorden zeggen wat jullie doen.

Tot veel volgende keren.

Dank voor prachtige puzzel en her-opleving van Tabori.

Kleine Komedie Mondo Leone Wat een prachtig verhaal! Er blijven twee vragen over: 1. van wie was de schat? Hoe kwam ie er aan? 2. van wie was de hut? Dank! Niels Pannevis.

Wat een ontroerend mooi mondo leone is dit weer. Even een traantje weggepinkt op het einde.

Een verhaal dat je raakt tot in je ziel. Toeval bestaat niet‌.

Dank voor je gedrevenheid om van bijna niets tot een uitsnede van de geschiedenis het vergeten te halen.

Fantastisch verhaal. Formidabel speelwaar. Vasthoudend.

Wat een prachtig ontroerend verhaal. Zo mooi verteld met muziek en beeld en humor.

Prachtig verhaal van een bijzondere zoektocht. Bedankt Leone.

Prettig luchtig en boeiend verhaal over een persoonlijke zoektocht naar het gezicht achter een geschiedenis.

Mooi.

Enorm genoten van het enthousiasme van Leon hoop op een passend vervolg in zijn volgende avontuur!

Prachtig verhaal waarin veel zaken samenkomen, zoals onderzoek, theater, muziek & doorzettingsvermogen.

De schat is niet gevonden, maar wel een mooi verhaal en de inzet om Loterijman uit de vergetelheid te onttrekken is indrukwekkend.

Fantastisch verhaal en geweldig verteld. Ik heb me geen moment verveeld. Dank!

Mooi ontroerend verhaal, vol pure gedrevenheid verteld.

Prachtig verhaal dat, hoewel het eigenlijk heel gruwelijk is, toch laat luisteren als een avontuur.

Ontroerend hoe loterijman een leven heeft gekregen onthouden zal worden. Veel meer mensen hadden dit moeten zien.

Speciaal vliegtuig eerder uit Curaรงao genomen om de voorstelling van deze bijzondere theater, film muziekmaker bij te wonen.

Krakeling Geweldige voorstelling! Heel geconcentreerd spel, prachtige tafereeltjes op straat en in huiskamers. Bruisend, ontroerend en een fantastische prestatie van alle betrokkenen.

Hele leuke voorstelling, origineel dat het buiten in Amsterdam was en zelfs bij mensen thuis! Mooi om te zien hoe al die kinderen zo kunnen inleven in die vreselijke periode.

Een hele belevenis, heel mooi om te zien hoe deze enthousiaste kinderen spelen in een stuk over de Tweede Wereldoorlog en prachtig om Amsterdam als decor te zien. Bedankt voor deze mooie voorstelling.

Vandaag voor het eerst in het theater in Amsterdam. Kleinzoon Finn speelt mee. Wat heb ik genoten.

Fantastisch. Hoop dat het in Leeuwarden ook zo gaat lopen. Daar kom ik vandaan. Dankjewel.

Een geweldige leuke en afwisselende voorstelling die met veel passie door de kinderen werd gespeeld. We hebben ervan genoten! Dank dat wij dit mochten meemaken en onze kleinzoon zien schitteren in dit leuke theater!