NΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
/ 17
Αποκατάσταση της βιοποικιλότητας στη Θεσσαλία Του Θανάση Σφουγγάρη,
Καθηγητή - διευθυντή του Εργαστηρίου Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας, στο Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Η Θεσσαλία διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό τύπων οικοτόπων, μερικοί από τους οποίους είναι οικότοποι προτεραιότητας, και επιπλέον σημαντικά και σπάνια φυτικά και ζωικά είδη, για τη διατήρηση των οποίων έχει δημιουργηθεί ένας αριθμός προστατευόμενων περιοχών, ως τμήμα του Δικτύου Natura 2000. Οι περιοχές αυτές διαχειρίζονται κάτω από την ομπρέλα δύο «Μονάδων Διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών», της Δυτικής Θεσσαλίας και του Εθνικού Πάρκου Αλοννήσου – Βορείων Σποράδων και Ανατολικής Θεσσαλίας. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν η Κάρλα, το Θαλάσσιο Πάρκο, ο Ασπροπόταμος, ο Όλυμπος, ο Κίσσαβος κ.α. Η Κάρλα, η σημαντικότερη περίπτωση ανασύστασης/επαναδημιουργίας υγροτόπου στα Βαλκάνια και την Ευρώπη, με ζωτική σημασία για την άρδευση, την υδατική ισορροπία, τη βιοποικιλότητα, το κλίμα και την αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής. Ειδικότερα από πλευράς βιοποικιλότητας, παράλληλα με τη σταδιακή αποκατάσταση σημαντικών λειτουργιών της, φαίνεται ότι ο ρόλος της είναι ευρύτερος, καθώς φιλοξενεί για αναπαραγωγή, διαχείμαση ή στάθμευση, παγκόσμια απειλούμενα είδη, σπάνια μεταναστευτικά, υδρόβια, παρυδάτια και αρπακτικά είδη. Ο Όλυμπος αποτελεί βοτανικό παράδεισο, φιλοξενώντας το 25% (1.700 είδη) των φυτών της Ελληνικής χλωρίδας, με πολλά από αυτά να χαρακτηρίζονται σημαντικά, ενδημικά ελληνικά, τοπικά ενδημικά και
Η αποκατάσταση της βιοποικιλότητας επιβάλλεται όχι μόνο για λόγους διατήρησης του φυσικού πλούτου και για τις επόμενες γενεές, αλλά και για την οικονομική ευημερία των τοπικών κοινωνιών
σπάνια. Νοτιότερα, το βόρειο Πήλιο και το Μαυροβούνι φιλοξενούν περισσότερα από 40 είδη ορχιδέας. Για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας της Θεσσαλίας αυτό που πρωταρχικά επιβάλλεται είναι η αποκατάσταση των συνθηκών που υποστηρίζουν τη βιοποικιλότητα στα αγροτικά οικοσυστήματα, γιατί αυτά δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση από τις ανθρώπινες παραγωγικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα, απαιτούνται δράσεις που έχουν ως στόχο την αποκατάσταση των ενδιαιτημάτων και των πληθυσμών της βιοποικιλότητας, όπως οι πράσινες υποδομές και άλλα ειδικά στοχευμένα έργα. Ανάλογα έργα, αλλά εξειδικευμένα κατά περίπτωση, απαιτούνται για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας στον υγρότοπο της Κάρλας και για την εναρμόνιση των στόχων διατήρησης της βιοποικιλότητας με την επιβίωση και οικονομική ευημερία των τοπικών κοινωνιών, τόσο στον Κάμπο της Θεσσαλίας και τις ορεινές περιοχές της, όσο και στην ιδιαίτερη περίπτωση του θαλάσσιου πάρκου. Αναφορικά με την αγροτική βιοποικιλότητα, υπάρχουν είδη, μερικά από τα οποία είναι και σπάνια σε παγκόσμιο επίπεδο, τα οποία αποτελούν δωρεάν εργαλεία για την υποστήριξη της αγροτικής παραγωγής και τη διατήρηση της ισορροπίας του αγροτικού περιβάλλοντος. Παράδειγμα το κιρκινέζι, το 80% περίπου του αναπαραγωγικού πληθυσμού του οποίου στον ελληνικό χώρο φιλοξενείται στο θεσσαλικό κάμπο. Το είδος αυτό, διατηρώντας μερικές χιλιάδες άτομα στον θεσσαλικό κάμπο απαλλάσσει τις καλλιέργειες από δεκάδες τόνους ακρίδων, καθώς μια οικογένεια κιρκινεζιών μπορεί να καταναλώνει μέχρι και 160 ακρίδες ημερησίως. Στην ίδια ομάδα ειδών περιλαμβάνονται και άλλοι σύμμαχοι της αγροτικής παραγωγής, όπως είναι τα εδαφόβια αρπακτικά που έχουν ως κύρια τροφή τα τρωκτικά των καλλιεργειών, τα αρπακτικά πουλιά, ημερόβια και νυκτόβια, όπως η γερακίνα, το βραχοκιρκίνεζο, η τυτώ, διάφορα γεράκια κ.α. Εξαιρετικά σημαντική είναι και η ομάδα των επικονιαστών, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την επικονίαση και τελικά την επίτευξη παραγωγής από κάποια καλλιεργούμενα φυτά, ετήσια ή δενδρώδη, όπως είναι η αμυγδαλιά. Από την πλούσια φυτική ποικιλότητα της Θεσσαλίας, ένα μέρος είναι κοινά είδη – αξιοποιήσιμα εμπορικά και ένα μέρος σπάνια είδη, τα οποία, υπό προϋποθέσεις, μπορούν και αυτά να αξιοποιηθούν χωρίς κίνδυνο εξαφάνισης. Από πλευράς διαχείρισης, για τα σπάνια είδη η διατήρηση και προστασία είναι μονόδρομος, και εφόσον αυτή εξασφαλίζε-
ται, είναι συμβατή και η αξιοποίησή τους. Η φυτική ποικιλότητα είναι ο πλούτος της φύσης, που αν ο άνθρωπος τον διαχειριστεί σωστά και θα τον διατηρήσει ως φυσικό απόθεμα και θα έχει οφέλη, οικονομικά και άλλα. Η διαχείριση και αξιοποίηση είναι εργαλεία ή αλλιώς μέσα διατήρησης, ανάλογα βέβαια με τον τρόπο προσέγγισης του ζητήματος αξιοποίηση. Καλό παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει η περίπτωση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, τα αιθέρια έλαια των οποίων, καθώς και οι δραστικές ουσίες που αυτά περιέχουν τροφοδοτούν τη βιομηχανία τροφίμων, τη φαρμακοβιομηχανία, τη βιομηχανία καλλυντικών και πολλούς άλλους τομείς και αυτή η δραστηριότητα αποτελεί ένα τεράστιο οικονομικό τομέα γρήγορα αναπτυσσόμενο. Σήμερα, η αποκατάσταση της βιοποικιλότητας βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής αναπτυξιακής στρατηγικής, της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (Green Deal) και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής ανάκαμψης, με ιδιαίτερη έμφαση στους τομείς της γεωργίας, της αλιείας και της δασοκομίας. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία υιοθετεί τους στόχους της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 (European Biodiversity Strategy for 2030), οι οποίοι, εκτός των άλλων, περιλαμβάνουν την αύξηση της βιολογικής γεωργίας και των «χαρακτηριστικών τοπίου» με πλούσια βιοποικιλότητα στις γεωργικές εκτάσεις. Οι δράσεις αυτές θα συνοδεύονται από την αποδέ-
σμευση 20 δισ. ευρώ ετησίως για τη βιοποικιλότητα μέσω διαφόρων πηγών, τόσο από τα ταμεία της ΕΕ όσο και από πηγές εθνικής και ιδιωτικής χρηματοδότησης. Επιπλέον, με δεδομένο ότι πάνω από το μισό του παγκόσμιου ΑΕΠ, 40 τρισ. ευρώ περίπου, εξαρτάται από τη φύση, η αποκατάσταση της φύσης θα αποτελέσει κεντρικό στοιχείο του Σχεδίου Ανάκαμψης της ΕΕ από την πανδημία του κορονοϊού, καθώς θα δημιουργηθούν άμεσες επιχειρηματικές και επενδυτικές ευκαιρίες για την αποκατάσταση της οικονομίας της ΕΕ και στους κλάδους των κατασκευών, της γεωργίας και των τροφίμων και ποτών. Οι κλάδοι αυτοί εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη φύση και αποδίδουν περισσότερα από 7 τρισ. ευρώ, ενώ πάνω από το 75 % των παγκόσμιων ειδών καλλιεργειών τροφίμων εξαρτάται από την επικονίαση. Τέλος, εκτιμάται ότι το Δίκτυο Natura2000 στην ΕΕ στηρίζει 104.000 άμεσες θέσεις εργασίας για δραστηριότητες διαχείρισης και διατήρησης προστατευόμενων περιοχών και 70.000 έμμεσες θέσεις εργασίας. Προβλέπεται δε αυτές να αυξηθούν σε 500.000 θέσεις εργασίας. Όσο αφορά στη γεωργία, 1,3 εκατ. από τα 9,6 εκατ. θέσεις εργασίας του τομέα αυτού συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το δίκτυο Natura 2000. Συνεπώς, η αποκατάσταση της βιοποικιλότητας επιβάλλεται όχι μόνο για λόγους διατήρησης του φυσικού πλούτου και για τις επόμενες γενεές, αλλά και για την οικονομική ευημερία των τοπικών κοινωνιών.