Embla - Miðrik Kristján Ivanovic

9:00-16:00

9:00-16:00

JÚGÓSLAVÍA

Aftur og aftur og aftur í gegnum þeta elskulega verkefni muntu lesa orðið Júgóslavía. Júgó þetta og júgó hitt en ég er ekki frá því að þetta sé gríðarlega áhugaverð lesning og andskoti fræðandi á köflum.

Ég er sem sagt ættaður frá Slóveníu, og hef gegnið í genum árin mín með ákveðið bak í sögu Júgóslavíu, ekki viljandi en mér gafst lítið tækifæri á að kynna mér söguna vel og hefur þetta verkefni breytt því á ákveðinn hátt fyrir mig. Lof mér kæri skoðandi og lesandi að gefa þér litla innsýn í hitt og þetta í sögu Júgóslavíu og kemurðu vonandi örlítið fróðari út úr lesningunni fyrir vikið.

„Lífið er bara langur langur kúkur sem maður þarf að éta“

Ég get líkt lífinu mínu við þá ævintýralegustu sögu, ríka af reynslu og fjölbreytileika sem hefur mótað mig að þeim einstakling sem þið þekkið í dag.

Á milli allra daga liggur alltaf nótt en auðvitað búum við á Íslandi svo sagan reynist ekki alltaf sönn.

Ég heiti Mihael og er fæddur á Íslandi, í því oft kallaða yfirnáttúrulega og fallega landi sem engu líkist. En á sama tíma liggja í gegnum mig tveir heimar, Ísland og svo móðurlandið mitt Slóvenía.

Samband mitt við hinn heiminn er einstakt og hef ég alltaf verið með sitthvorn fótinn á sitt hvorum landamærunum. Foreldrar mínir sáu til þess að rætur mínar við Slóveníu væru sterkar og að ég myndi alltaf þekkja arfleið mína.

Á hverju sumri frá unga aldri lagði ég í ferðalag til hjarta meginlandsins, Kranj. Það var hefð sem fyllti hjartað

mitt af tilhlökkun og gleði. Ilmurinn af skörpu íslensku lofti yrði brátt skipt út fyrir hlýjan faðm af slóvensku sumri. Um leið og ég kom tók á móti mér þetta einstaka græna, bjarta og hlýja landslag sem Slóvenia býður upp á. Það var eins og landið stoppaði í hvert skipti sem ég fór og beið eftir mér með bros á vör í þau hin skiptin sem ég mætti aftur. Ég vildi oft bara vera þar, aldrei aftur fara heim og byrja upp á nýtt á þessum stað sem ég kallaði líka heimilið mitt.

Hið sanna hjarta sumarævintýrisins byrjaði samt alltaf þegar ég kom í notalegu, afslöppuðu og friðsamlegu íbúð ömmu og afa.

Íbúðin er staðsett í litlum bæ sem kallast Kranj. Innan um allt ys og þys Slóveníu var þar þessi ljósmynd sem fyllti mig af spennu á hverju ári, nokkra mánuði í senn. Það breyttist aldrei neitt, á hverju ári var allt nákvæmlega eins og ég skildi við það

árið áður, allar bækurnar á sínum stað, allar sömu myndirnar á sömu veggjunum og klukkan í eldhúsinu syngur sömu tónlistina á fimmtán mínútna fresti og jafnvel sama lyktin í hvert skipti sem ég kem. Auðvitað veit ég samt hvaða lykt þetta er og ég þarf ekki einu sinni að spyrja, amma var búin að búa til filane paprike, sem eru paprikur soðnar í einhverskonar dýrindis sósu fylltar af hrísgrjónum, hakki og kryddi.

Afi og amma taka á móti mér og brosið þeirra svo teygt að hræðslan við að þau myndi festast þannig fyllti mig aðeins af hamingju og engu öðru. Núna mátti sumarið byrjar, allt upp að þessu, allt frá september á síðasta ári var bara upphitun, ég að gera mig tilbúinn að eyða þremur heilum mánuðum á stað sem ég þurfti ekki að hafa neinar áhyggjur og ekki að pæla í neinu öðru nema því að vera barn.

Allar myndir í blaði koma frá wikimedia commons og albúmi frá ömmu

Viðtal við sjálfan mig

JÚGÓSLAVÍA

LAND FYRIR SINN TÍMA

Júgóslavía var eitt af 8 löndum sem framleiddi sína eigin skriðdreka ­ T­72 & M­84, þeir voru meirað segja með loftkælingu.

Júgóslavía Framleiddi sínar eigin herflugvélar eins og t.d. Orao, Galeb og Jastreb.

Fyrirtæki þurftu að skaffa íbúðum fyrir starfsmenn sína og fór það eftir starfsreynslu, stöðu í fyrirtæki o.s.frv. hversu hratt þú fékkst íbúð. Í algjörum forgangi voru einstæður mæður. Leigjendur myndu borga litla leigu í ákveðinn tíma en þegar skuldin við félagið var greidd upp var íbúðin þeirra og eru þessar íbúðir í eigu sama fólks í dag.

Á einum tímapunkti var Júgóslavneska vegabréfið það sterkasta í heimi. Fólk gat ferðast til bæði kapitalista og kommúnistalanda.

Júgóslavía var einn af þremur stofnendum

Samtaka hlutlausra ríkja (Non­ alligned movement eða NAM) með Indlandi og Egyptalandi árið 1955. Stofnunin er ekki mjög ríkjandi í dag en á tímum kalda stríðsins skrifuðu 120 lönd undir og var meginmarkmið samtakanna að fá friðhelgi og sjálfstæði frá Varsjábandalaginu og NATO.

tito & Heimsleiðtogar

Tito fundaði og hitti marga þjóðar–og heimsleiðtoga á sínum tíma sem forseti Júgósalvíu. Þar á meðal voru Muammar Gaddafi Einræðisherra Líbíu, Winston Churchill forsætisráðherra Bretlands, Elísabetu Englands drottningu,Eleanor Roosavelt sem átti stóran hlut í að skrifa Mannréttindasáttmálann, Ho Chi Minh forsetisráðherra Víetnam og Stalin svo nokkrir séu nefndir.

1892–1980

Josef Broz

Títóismi

Ágrip: Tito hefur unnið að vafasamri málamiðlun milli marxista, lenínisma og lýðræðis.

Þessi nýmyndum gefur meðal júgóslavanum meira persónulegt frelsi heldur en hann hafði á fyrstu árum eftir stríð þegar Tito ríkti völdum. En þetta nýja frelsi hefur verið sett saman varlega til að ganga úr skugga um að þau ögri ekki minnihlutastjórn kommúnista.

Títóismi, kennt við Josip Broz Tito, leiðtoga Júgóslavíu frá lokum síðari heimsstyrjaldarinnar þar til hann lést árið 1980, táknar einstakt form sósíalisma sem þróaðist á aðskilinn hátt frá bæði kommúnisma að hætti Sovétríkjanna og vestrænum kapítalisma. Títóismi varð til í kjölfar síðari heimsstyrjaldarinnar þegar Júgóslavía reyndi að koma sér upp sína eigin leið til sósíalisma óháð áhrifum Sovétríkjanna. Eitt af meginsjónarmiðum títóismans var hugmyndin um sjálfstýringu verkamanna. Ólíkt miðstýrðu stjórnhagkerfi Sovétríkjanna innleiddi Júgóslavía kerfi þar sem starfsmenn höfðu umtalsverða stjórn á vinnustöðum sínum, þar á meðal ákvarðanatökuferlum og hagnaði. Þetta dreifða efnahagsmódel miðaði að því að styrkja starfsmenn og auka framleiðni.

Títóismi faðmaði einnig að sér þætti markaðssósíalisma, sem gerði ráð fyrir að vissu leyti einkaframtak og markaðskerfi innan sósíalísks ramma. Ólíkt miðlægum áætlunarhagkerfum austurblokkarinnar hafði efnahagur Júgóslavíu þætti samkeppni og gróðasjónarmiða, þó í samhengi ríkiseignar á lykilatvinnugreinum og auðlindum.

Annað einkenni títóismans var skuldbinding hans við pólitíska fjölhyggju. Á meðan kommúnistaflokkurinn hélt yfirburða­

stöðu var öðrum flokkum leyft að taka þátt í stjórnmálaferlinu, sem markar frávik frá einsflokksreglunni sem framfylgt var í öðrum Austur­Evrópuríkjum undir sovéskum áhrifum. Títóismi var nátengdur óflokksbundinni hreyfingu sem beitti sér fyrir hlutleysi í kalda stríðinu milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Tito setti Júgóslavíu sem brú milli austurs og vesturs, stundaði samband við báða aðila á sama tíma og hún hélt sjálfstæði frá báðum fylkingum.

Auk þess tók Júgóslavía upp kerfi þjóðernissambands til að koma til móts við fjölbreytta íbúa. Landinu var skipt í sex lýðveldi og tvö sjálfstjórnarsvæði, sem hvert um sig fulltrúi mismunandi þjóðarbrota. Spennan á milli þessara hópa stuðlaði þó að lokum að upplausn Júgóslavíu á tíunda áratugnum.

Títóismi táknaði einstaka tilraun í sósíalisma, sem blandaði saman þáttum marxisma­lenínisma við júgóslavneska þjóðernishyggju og skuldbindingu um sjálfstæði frá bæði austur­ og vestrænum blokkum. Þó það hafi upphaflega leitt til stöðugleika og hagvaxtar í Júgóslavíu, leiddi innri spenna og ytri þrýstingur að lokum til hruns þess og sundrunar landsins á tíunda áratugnum. Engu að síður er títóismi enn mikilvægur kafli í sögu sósíalisma og stjórnmála í kalda stríðinu. texti miðrik og ai

MATARMENNING OG UPPSKRIFTIR

Frá Júgóslavíu

FILANE PAPRIKE

Innihald

Hakk / nauTa / lamba / svína

eggJaHvíTur

HvíTlaukur

salT & PiPar

Cayenne PiPar

Þurrkuð PaPrika

Innihald

PaPrikur að eigin vali

Hakk

HrísgrJón laukur

HvíTlaukur

TómaTPúrra

salT & PiPar

Þurrkuð PaPrika

sTeinselJa

Olía eða smJör Til eldunar grænmeTissOð

CEVAPI IN PLjESKAVICA

MATARMENNING

Júgóslavíu svæðið einkenndist af fjölbreyttri menningar­ og þjóðernissamsetningu og endurspeglaðist þessi fjölbreytileiki í matarmenningu þess. Það er mikilvægt að vera með í huga að frá því að Júgóslavía leystist upp hafa nokkur einstök lönd sem komu fram – eins og Slóvenía, Króatía,Bosnía og Hersegóvína, Svartfjallaland og fleiri – þróað sínar sérstakar matreiðslu hefðir.

Hvert svæði Júgóslavía átti út af fyrir sig sína sérstöku rétti sem notaðist við hráefnin sem fundust á hverju svæði fyrir sig. Svartfjallaland og Dalmatia svæðið voru þekkt fyrir Sjávarréttina sína á meðan Serbía og Bosnía notuðust mest við ástmikla kjötrétti.

Menningarleg Sjálfsmynd

Júgóslavnesk matargerð var suðupottur ýmissa matreiðsluhefða frá mismunandi svæðum og þjóðernishópum innan landsins. Það varpaði gjörsamlega fjölmenningarlegt eðli júgó­samfélagsins og stuðlaði að tilfinningu fyrir sameiginlegri sjálfsmynd meðal fjölbreytts íbúa þess.

Matur gegndi lykilhlutverki í félagsfundum og samfélagsviðburðum. Að deila máltíðum með fjölskyldu og vinum var mikilvægasta leiðin til að tengja og styrkja félagsleg tengsl. Hefðbundnir réttir eins og sarma eða burek voru oft útbúnir við sérstök tækifæri og hátíðarhöld, sem ýtti undir tilfinningu um vináttu og sambönd.

Daglegt líf

Staða Júgóslavíu á krossgötum Evrópu stuðlaði á því að skiptast á matreiðsluaðferðum og uppskriftum með nágrannalöndunum sínum. Með tímanum leiddi það til þess að fjölbreytt bragðefni, hráefni og matreiðsluaðferðir voru teknar inn í júgó­matarðgerð, sem bætti miklu við matreiðslusýn landsins. Ákveðnir réttir og ákveðnar matreiðlsuhefðir tengdust ákveðnum svæðum eða þjóðernishópum innan Júgóslavíu, sem bjó til ákveðið svæðisbundið stolt og öðruvísi menningarheim.

Á heildina litið þjónaði matarmenning í Júgóslavíu margþættu hlutverki í að móta félagslegt og menningarlegt líferni. Það endurspeglaði fjölbreytileika landsins, gestrisnina og sameiginlegan menningararf, en þjónaði samt þeim tilgangi og haldast fast saman sem ein þjóð undir mörgum þökum.

Adidas og önnur framleiðsla í júgóslavíu

1 2 0 0 3

Á 6. OG 7. ÁRATUGNUM

Adidas var meðal margra vörumerkja sem framleidd voru í gömlu Júgóslavíu á áttunda og níunda áratugnum í gegnum leyfissamning við staðbundna framleiðendur. Á tímabilinu þegar Adidas vörur voru framleiddar í

Júgóslavíu var landið þekkt fyrir sósíalískt kerfi. Vörurnar sem framleiddar voru í Júgóslavíu héldu þessum gæðastöðlum sem Adidas var þekkt fyrir út um allan heim. Vörurnar voru ekki aðeins vinsælar innan Júgóslavíu heldur einnig í nágrannalöndunum.

Hins vegar, þegar pólitískar og efnahagslegar breytingar urðu í upphafi tíunda áratugarins, sem leiddu til upplausnar Júgóslavíu, lauk þessu framleiðslufyrirkomulagi.

Ákvörðunin um að framleiða Adidas í

Júgóslavíu stóð líklega undir áhrifum efnahagslegra þátta og pólitískra stjórnarmiða. Á áttunda og níunda áratugnum hafði Júgóslavía tiltölulega þróaðan iðnaðargrundvöll og sósíalískt efnahagskerfi. Vestræn fyrirtæki, þar á meðal alþjóðleg vörumerki eins og Adidas og Puma, leituðu tækifæra til að nýta sér þessa markaði og nýta þannig í leiðinni lægri framleiðslukostnað.

Júgóslavía undir stjórn Tito marskálks, fylgdi óflokksbundinni utananríkisstefnu í kalda stríðinu. Þetta bjó til aðlaðandi staðsetningu fyrir vestræn fyrirtæki sem vildu koma sér á markað í Austur­Evrópu án þess að samræma sig sérstaklega hvorki austureða vesturblokkunum.

Fyrir utan Adidas voru nokkur önnur vörumerki framleidd í Júgóslavíu á tímum sósíalista. Nokkur athyglisverð dæmi um þau merki eru Puma, Nike, Converse og Reebok. Þessi vörumerki gerðu leyfissamninga við júgóslavneska vöruframleiðendur um að framleiða vörur sínar innan lands.

Þrátt fyrir að júgóslavneski textíl­og fataiðnaðurinn hafi aldrei verið flokkaður sem forgangsatriði eftir sinni heimsstyrjöldina, var hann ofarlega í röðinni hvað varðar framleiðslu og fjölda starfsmanna á þessu svæði á þessum tíma. Nútímavæðingin óx mjög hægt vegna skorts á fjármunum og var uppsöfnun þess færð til annarrar iðngreina sem þóttu mikilvægari. Á fyrstu tíu árum eftir seinni heimsstyrjöldina varð efnahagsþróunin eingöngu ráðin af pólitík. Það var textíliðnaður í hverju og einu hinna sex lýðvelda Júgóslavíu og árið 1985 voru um miljón manns sem unnu í essum iðnaði. Þróun textíl­ og fatnaðarframleiðslu í Júgóslavíu á þessum tíma bjó til margvíslegt og efnahagslegt markmið, þrátt fyrir vandamál sem stóðu fyrir vegi.

Eftir upplausn Júgóslavíu fór hvert nýfrjálst ríki sína eigin leið og framleiðsla á þessum alþjóðlegu vörum færðist til annarra staða. Þetta sögulega tímabil endurspeglar punkt alþjóðlegra vörumerkja við landfræðilegar breytingar og efnahagslegt landslag í þróun Austur­Evrópu.

2 9 9

Úrslit EM 1968 á móti Ítalíu

Giacinto Facchetti

Ilija Petković

Ár hvað átti sér stað í jógóslavíu

1918 Sem afleiðing af fyrri heimsstyrjöldinni er konungsríki Serba, Króata og Slóvena myndað.

1929 Nafni konungsveldisins er breytt í Júgóslavíu.

1945

Eftir seinni heimsstyrjöldina verður konungsveldið að kommúnistalýðveldi undir stjórn Tito. Það var samsett af sex lýðveldum: Serbíu, Króatíu, Bosníu og Hersegóvínu, Makedóníu, Slóveníu og Svartfjallalandi.

1991 Slóvenía og Króatía lýsa hvort um sig yfir sjálfstæði.

1992 Makedónía, Bosnia & Herzegevóvína, serbia og Svartfjallaland lýsa yfir sjálfstæði.

2003 Þjóðin samþykkir að stofna nýtt ríki í stað Júgóslavíu

Heimildir frá infoplease.com

Opið alla virka daga frá 8:00 – 16:00

Við prentum

Nafnspjöld

Rissblokkir

Bæklinga

Dagatöl

Gormabækur

Kiljubækur