Bibliografie De overheid, een (niet-gebonden) actor van de collectieve arbeidsverhoudingen Studiebijeenkomst opgedragen aan wijlen Jan Rombouts Dames en Heren, Het is mij een genoegen om deze studiebijeenkomst over de rol van de overheid in de collectieve arbeidsverhoudingen te mogen uitleiden. Het onderwerp is actueel. Inderdaad de rol en de toegevoegde waarde van het sociaal overleg worden in tijden van economische crisis in vraag gesteld. Daarbij groeit de overtuiging dat de overheid als derde actor in het systeem een meer actieve en vooral leidende rol moet spelen. Wanneer men in internationaal perspectief de rol van de overheid bekijkt blijkt dat deze varieert van een totale afzijdigheid - al of niet op aandringen van de sociale partners zelf - of zelfs tegenwerking tot een dirigisme waarbij het sociaal overleg een louter formalisme wordt. Weinig landen kennen een overheid die de sociale dialoog stimuleert, ondersteunt en een bevoorrechte plaats in de maatschappelijke besluitvorming toekent. De - tot nader order - Belgische overheid heeft haar rol altijd als dusdanig opgevat. Ze schept via de paritaire organen het juridisch kader waarbinnen de collectieve onderhandelingen op sectoraal en intersectoraal niveau kunnen plaatsgrijpen. Ons land vormt met haar sterk sectoraal niveau van collectieve arbeidsverhoudingen een voorbeeld dat door de ene wordt bekritiseerd en door de andere verdedigd. Door het juridisch statuut van de collectieve arbeidsovereenkomst beschikken de sociale partners over een degelijk instrument om de resultaten van hun onderhandelingen te formaliseren en te implementeren. Sociale onderhandelingen zijn dikwijls synoniem van sociale conflicten. Ook daar is het Belgisch stelsel van collectieve arbeidsverhoudingen vrij uniek doordat, zoals Jan Rombouts stelde het voorkomen en bijleggen van arbeidsconflicten een geïntegreerd deel vormt van het ganse onderhandelingsproces. Tot slot zal de overheid de sociale dialoog begeleiden, ondersteunen, promoten, enz. Hoewel we hier eerlijkheidshalve moeten zeggen dat ze het laatste decennium dikwijls ook een deel van de rekening van de sociale onderhandelingen krijgt doorgeschoven. Het juridisch kader en de eerbiediging van het subsidiariteitsprincipe door de Overheid maakt dat de sociale partners over een ruime onderhandelingsvrijheid beschikken en konden en kunnen functioneren als een belangrijke bron van regelgeving in het domein van de arbeidsbetrekkingen.
20
Ze treden niet alleen op als regelgever maar ook meer en meer als beheerder van de sectorale arbeidsmarkt die tot het ressort van het bevoegd paritair orgaan behoort. Het domein van het sociaal overleg is duidelijk uitgegroeid tot het geheel van sociaaleconomische betrekkingen tussen de georganiseerde werkgevers en werknemersorganisaties. Terloops kan trouwens worden opgemerkt dat landen met een goed functionerende sociale dialoog de recente economische crisissen beter doorstaan dan landen zonder dergelijk besluitvormingsproces. Tijdens deze studiebijeenkomst werd de vraag gesteld naar de verhouding tussen het sociaal overleg en de verplichtingen van de overheid in het kader van het behoorlijk bestuur. Hier rijst de vraag in welke mate de overheid naast haar juridische, bemiddelende en faciliterende rol ook een controlerende of meer ingrijpende rol moet vervullen. Hier komen we aan het gevoelige punt van de controle die de overheid moet uitoefenen bij de algemeenverbindendverklaring van cao’s gesloten in de Nationale Arbeidsraad, de paritaire comités en de paritaire subcomités. Deze controle wordt bekritiseerd door de sociale partners. Marc Rigaux stelt, dat algemene en vage begrippen beter het voluntarisme der arbeidsmarktpartijen dienen en meer en beter ruimte laten voor het spel der onderliggende machtsverhoudingen. De teksten van cao’s illustreren dikwijls deze stelling. Zowel naar vorm als naar inhoud neigen sommige cao-bepalingen naar soft law waarbij doelstellingen en principes worden geponeerd zonder duidelijke regels. Dit is uiteraard het resultaat van de consensus die voortvloeit uit de vrije onderhandelingen tussen de sociale partners. De groeiende juridisering van onze maatschappij kan echter een negatief effect hebben op dit fenomeen. De overheid zal de cao’s - waarvan zij niet de auteur is - via de algemeenverbindendverklaring omvormen in sanctioneerbare reglementen en waardoor zij ook aansprakelijkheid opneemt. Uit de presentatie van Kaat Leus en Guy Cox blijkt duidelijk dat hier een spanningsveld tussen de sociale partners en de overheid wordt gecreëerd. Een vergelijk zal moeten worden gevonden om enerzijds de sociale partners verder hun rol van regelgever te laten vervullen en anderzijds de creativiteit van het sociaal overleg niet te beknotten. Sophie du Bled heeft de vraag opgeworpen van de positie van de sociaal bemiddelaar en daaraan gekoppeld de functie van