Symfozine 83

sept → nov 2018

© Tom De Visscher

Geert Dhondt INTRO

Dirigente Kristiina Poska INTERVIE W

02 04

PROJ EC T IN DE KIJ KER

Schuberts ‘Grote’ Symfonie nr. 9 ONDER DE LOEP

Meet the musicians 4 hoorns HIT-AND -RUN

Janáčeks Glagolitische mis Seizoensopener

08

16

Lorenzo Gatto, Julien Libeer & Camille Thomas TALENT UITG ELICHT

18

3x bijzonder concert tussen Bonn & Londen

20

ORKEST ON THE ROAD

22

n°83

02

INTRO

Vrijdag 18 mei. Terwijl het Verenigd Koninkrijk zich opmaakt voor het prinselijk huwelijk van Harry en Meghan en alle zorgen ver weg lijken, spoor ik met de Eurostar huiswaarts. Gisterenavond was ik in Londen voor een concert in Cadogan Hall, die prachtige muziek­ tempel in het hart van Chelsea. Onze muzikanten speelden er, onder leiding van chef-dirigent Jan Latham-Koenig ter afsluiting van de Peer Gynt-productie het voorlaatste concert van een reeks van negen voor een uitbundig publiek. Het verstilde Hartverheffing (1918) van Lodewijk Mortelmans klinkt nog na.

Geert Dhondt ←← Geert Dhondt © Tom De Visscher

03

INTRO

Dit pretentieloos werkje kent u inmiddels goed, want het is een favoriete encore van onze chef-dirigent uit de Vlaamse symfonische muziekliteratuur; een stille getuige van zijn bijzondere interesse voor alles wat met de Eerste Wereldoorlog te maken heeft. Precies honderd jaar geleden was de zee waaronder ik in de hoge­snelheids­ trein comfortabel nageniet van het prachtige concert, bijzonder woelig door de intense oorlogsstrijd die zijn laatste maanden inging. Op 8 november 2018, bijna dag op dag een eeuw na het einde van de Groote Oorlog, treedt Symfonieorkest Vlaanderen opnieuw aan in Londen, en wel in de mythische St. Paul’s Cathedral. Ter nagedachtenis van de gesneuvelde Britse soldaten in Vlaanderen organiseert de Vlaamse Regering in Londen jaarlijks ‘Flanders Remembers’. Dat uitgerekend Symfonieorkest Vlaanderen in dit mythische jaar dit concert mag spelen, in aanwezigheid van de Britse Koningin nog wel, beschouwen we niet alleen als een grote eer, maar ook als een blijk van erkenning; voor de frisse wind die door het orkest waait, voor een ambitieus parcours en voor de hoge kwaliteit die we blijven nastreven.

Carpe Diem is het thema dat als een rode draad doorheen de seizoensprogrammatie loopt. De epicurist Horatius indachtig, “stel niet uit tot morgen wat je vandaag kan doen”, zetten we, naast onze vaste concertreeksen in Vlaanderen, sterker dan ooit tevoren in op samenwerkingen en het ontginnen van nieuwe en onbekende paden. We doen dat gretig en graag, voortgestuwd op de golven van die verfrissende bries en met onze jonge intendant Frederik Styns aan het roer.

Dankzij diverse samenwerkingen zijn we almaar sterker en breder vertakt in Vlaanderen. Met Muziekcentrum De Bijloke als onze residentie, zijn we actief in deze prachtige Unesco Creative City of Music: tijdens OdeGand en Côté Jardin, maar ook in het

kinderziekenhuis Prinses Elisabeth (UZ Gent) en als partner van bijvoorbeeld het Koninklijk Conservatorium. Een inhoudelijk sterke programmatie met uitstekende solisten en (gast)dirigenten maakt elk concert tot een belevenis.

Het verrassende samenspel van Fulco Ottervangers De Beren Gieren met symfonisch orkest was voor mij een van de revelaties van afgelopen seizoen. Een keuze maken uit het gevarieerde maar toch coherente programma van het nieuwe seizoen lijkt wel een onmogelijke opdracht. Ik kijk alvast heel erg uit naar de productie met buitenbeentje en duizendpoot Peter Vermeersch en accordeon-wonder Philippe Thuriot; en naar de Glagolitische mis van Janáček, een meesterwerk dat u in handen van afscheidnemend chef-dirigent Jan Latham-Koenig ongetwijfeld zal verrassen door zijn indringende muziektaal, ontroeren door zijn diepgang en bekoren door zijn intense schoonheid.

Ten slotte creëren we graag kansen voor jong talent. Door vandaag in hen te investeren, bouwen we mee aan hun muzikale toekomst. Door middel van een aantal ambitieuze projecten, zoals de SOV Composers’ Academy, een assistent-dirigentschap, masterclasses en musiceerdagen bieden we enkele jonge componisten, dirigenten en musici kansen die een onuitwisbare stempel drukken op hun toekomst.

Tot slot nodig ik u graag uit om ook de hedonistische Horatius ter wille te zijn: “Geniet zoveel mogelijk van vandaag”. We kijken ernaar uit, trouwe muziekliefhebber, u te mogen verwelkomen en ook de komende maanden samen met ons voluit te genieten van Symfonieorkest Vlaanderen: hier in Vlaanderen of op een van onze buitenlandse concerten in Nederland, Engeland en Duitsland.

Carpe Diem!

Geert Dhondt, voorzitter Symfonieorkest Vlaanderen

Janáčeks Gla 04

PROJECT IN DE KIJKER

hoogtepunt binnen het symfonishe koorrepertoire

agolitische mis Het jubelende karakter van Leoš Janáčeks zelden uitgevoerde Glagolitische mis getuigt van een stevige dosis vaderlands sentiment. Het ontstaan van de Tsjecho-Slowaakse Republiek net na de Eerste Wereldoorlog vroeg dan ook om niets minder.

Met zijn excessieve koper­blazers, donderende orgelakkoorden, stralende melodieën en lyrische intermezzo’s vormt dit werk een hoogtepunt binnen het symfonische koor­repertoire.

In de handen van Janáček-specialist en chef-dirigent Jan Latham-Koenig belooft deze samenwerking met het gevierde 80-koppig Praags Filharmonisch Koor een bijzonder feestelijke seizoensopener te worden.

→

05

“ Ik had nog nooit zoiets ervaren: aparte harmonieën, rauwe emoties, onwaarschijnlijke ritmes, en intense spraakmelodieën.”

06

PROJECT IN DE KIJKER

Leoš Janáček (1854–1928) was zonder twijfel één van de meest oorspronkelijke componisten van de 20ste eeuw. Anders dan zijn landgenoten Dvořák en Smetana stak hij de nationale folklore niet in een warme en romantische mantel, wel integendeel. Hij greep het idioom juist aan om een vaak rauw getinte werkelijkheid te scheppen, met een scherpe profilering van de nachtzijde van de menselijke ziel.

De aloude toonsoorten uit de Slavische liturgie kregen ruim plaats. De 'nieuwe realiteit' van Janáček wordt gesymboliseerd door een bondige directe ‘toontaal', onder andere in zijn Glagolitische mis.

Hij verbrak de tot dan toe historisch bepaalde, rechtstreekse relatie tussen de zangstemmen en de orkestpartij. Voor de vocale partijen hanteerde hij korte, afzonderlijke lettergrepen, die de indruk wekken dat er niet wordt gezongen maar gesproken, wat dan weer sterk contrasteert met de groots uitgewerkte, dramatische orkestpartijen.

Rauwe emoties en intense spraak­ melodieën Ook chef-dirigent Jan Latham-Koenig (JLK) onderschrijft de unieke plaats van Janáček.

“Ik vergeet nooit dat luister­moment bij een muzikale vriend tientallen jaren geleden.

Hij liet me de Sinfonietta, Taras Bulba en de Glagolitische mis horen gedirigeerd door Karel Ančerl. Ik had nog nooit zoiets ervaren: aparte harmonieën, rauwe emoties, onwaarschijnlijke ritmes, en intense spraakmelodieën”. De taal waaraan Janáček refereerde, bleek de Tsjechische en Moravische omgangstaal te zijn die hij letterlijk van de straat opraapte, eerst in een notitieboekje noteerde en later in notenschrift omzette. Maar hij ging nog een stap verder door ook dierengeluiden op papier vast te leggen, variërend van een grommende hond tot een zingende nachtegaal. Voor Janáček boden al deze geluiden

een rechtstreeks inkijkje in de ziel van mens en dier, hetgeen hij vooral in zijn opera's op een geniale manier wist uit te buiten. Voor JLK is Janáčeks muziek direct herkenbaar. “De omgang vereist wat inspanning,” zo benadrukt hij, “ook als dirigent.

De korte, vaak korzelige schrijfwijze van de compo­sities vraagt om een stevige grip niet alleen op de horizontale en verticale micro­structuur maar ook op het daaraan ten grondslag liggende concept”.

De geur van sparrenbossen In augustus 1926 pende Janáček in nauwelijks drie weken in zijn buitenverblijf Luhačovice de lijnen van zijn grootschalige georchestreerde mis neer. Hij koos bewust voor teksten in het Oudkerkslavisch, de taal die in de negende eeuw werd gebruikt door de monniken Cyrillus en Methodius in Moravië, de geboortestreek van Janáček in het oosten van Tsjechië. De benaming

Concert Glagolitischemis programma Johannes Brahms (1833–1897) Akademische Festouvertüre, op. 80 & Schicksalslied, op. 54, Leoš Janáček (1854–1928) Glagolitische mis met dirigent Jan Latham-Koenig en het Praags Filharmonisch Koor zie ook → p24

07

PROJECT IN DE KIJKER

‘glagolitisch’ verwijst naar het schrift dat de monniken hadden ontwikkeld om die taal vast te leggen, een wonderlijke combinatie van drie verschillende alfabetten én van drie christelijke symbolen nl. kruis, cirkel en driehoek.

Het componeren van deze Glagolitische mis kwam er op vraag van de bisschop van Olomouc (Oost-Tsjechië). Maar minstens even belangrijk was de inspiratie die de 72-jarige Janáček putte uit zijn grote liefde voor Kamila Stösslová. Het resultaat is een partituur gekenmerkt door frisheid, inventiviteit en energie, refererend aan de Tsjechische natuur. Bij de wierook van de kathedraal moest Janáček denken aan de geur van de sparrenbossen rondom Luhačovice waar hij inspirerende wandelingen maakte en waar hij zijn beminde Kamila trof.

“Janáček”, zo parafraseert Jan Latham-Koenig, “voelde een kathedraal groeien uit het enorme uitspansel van dat bos”.

Met religie heeft deze Glagolitische mis weinig te maken. “Janáček wilde het geloof

van de Slavische natie portretteren, niet op een religieuze maar op een morele basis”, zo benadrukt Jan Latham-Koenig. “Niet de liturgie staat hier op de voorgrond, maar wel de Slavische identiteit. Deze mis wil de Slavische volkeren verenigen, met het Oudkerkslavisch en de spraakmelodieën als verbindende elementen. Vooral de as-toonaard blijkt een echte obsessie voor Janáček. Misschien zit de eerste TsjechoSlowaakse president Tomáš Masaryk daar voor iets tussen. Janáček volgde hem vanaf 1918 overal en beluisterde al zijn grote toe­spraken, waarna hij op een dag verklaarde dat de president op basis van de genoteerde toonhoogtes in de as-toonaard sprak”.

Het is niet toevallig dat Symfonieorkest Vlaanderen en het Praags Filharmonisch Koor deze Glagolitische mis in 2018 uit­voeren, want precies honderd jaar geleden werd de Tsjecho-Slowaakse Republiek gesticht na het uiteenvallen van de Oostenrijks-Hongaarse dubbel­monarchie.

Volgens Jan Latham-Koenig was de

opluchting bij Janáček groot. “Hij had zijn afkeer voor de Habsburgers — die hij onderdrukkers van het Tsjechische volk noemde — nooit onder stoelen of banken gestoken. In zijn thuisstad Brno weigerde hij bijvoorbeeld de tram te nemen omdat alle mededelingen — tot verbodsbepalingen als nicht rauchen toe — in het Duits waren aangegeven. Duits was ook de eerste taal van zijn schoonouders, maar hij weigerde het met hen te praten. Op een bepaald moment verbood hij zijn echtgenote zelfs om haar ouders nog te zien omdat hij niet wilde dat ze Duits met elkaar zouden praten. Een onmogelijk karakter, zeer wispelturig. En die extreme gemoedsstemmingen hoor je ook in deze mis, in de dominante orkestpartijen en de machtige orgelsolo in het voorlaatste deel. Het publiek zal een een intens traject te horen krijgen, van agressief en ruw, tot zangerig en legato”.

Johan Van Acker

Dirigente Kristiina Poska 08

INTERVIEW

Kristiina Poska © Kaupo Kikkas

Binnenkort verwelkomt Symfonieorkest Vlaanderen (SOV) de Estse dirigente Kristiina Poska. Na koordirectie in haar geboorteland, trok ze naar Duitsland om daar orkestdirectie te studeren. Ze oogstte bewondering, en won onder andere de publieksprijs op het gerenommeerde Malko-Concours in Kopenhagen. In 2013 voegde ze daar de felbegeerde Dirigenten­preis van het Dirigentenforum des Deutschen Musikrates aan toe. Bekend om haar vaste hand, zal ze SOV als eerste vrouw ooit leiden, met op het programma werk van Ludwig van Beethoven, Franz Schubert én Karel Stulens.

metvaste hand INTERVIEW

Kristiina Poska heeft goede herinneringen aan haar jeugdjaren in Türi, een stadje in het midden van Estland. “Als kind al wilde ik muziek maken” vertelt ze enthousiast. “Mijn grootvader was daarbij m’n grote inspiratie. Hij kon geen partituur lezen, maar speelde piano op een magistrale manier. Ik herinner me nog goed hoe mijn zus en ik ademloos luisterden, hoe we dansten. De muziekschool was dan ook vanzelfsprekend, maar dat ik dirigent zou worden was geen vooropgezet plan. Ik leidde jarenlang het door mezelf opgerichte koor Nimeta, maar orkestdirectie bleef de grote droom. Als 17-jarige had ik ooit een repetitie van het Nationaal Symfonisch Orkest van Estland bijgewoond, en de klank had me toen zo overweldigd”.

Duitsland leek een voor de hand liggende keuze om haar droom waar te maken, en ze trok naar Berlijn. “Het was hard studeren, maar ik was meer dan gemotiveerd. Als dirigent-in-opleiding moet je vooral voldoende oefenmogelijkheden krijgen. Gelukkig kon ik al op het einde van mijn eerste semester in 2008 aan de slag als chef-dirigent

van de Capella Academica, het symfonisch orkest van de Humboldt universiteit. Eén keer per week kon ik ervaring opdoen, en zeker de helft van wat ik tijdens mijn studies geleerd heb, is het resultaat van die samenwerking”.

Leesbare schriftuur Kristiina Poska heeft ondertussen naam en faam gemaakt.

Muzikanten roemen haar duidelijke stijl. “Dat krijg ik inderdaad vaak te horen”, erkent ze. “Ik vind het elementair dat mijn schriftuur van hand én baton duidelijk te lezen is. Tempo, dynamiek, opmaat, … het moet allemaal juist zitten. Maar minstens even belangrijk als die technische aspecten, is het karakter van een werk. Via mijn lichaamstaal laat ik het gemoed van een compositie spreken, van spannend en relaxt tot zwaarmoedig en lichtvoetig. Elk orkest heeft potentieel, en als dirigent probeer ik dat in te schatten en naar boven te halen”. →

09

Concert TripelBeethoven programma Karel Stulens (°1997) Creatie, Ludwig van Beethoven (1770–1827) Concerto voor viool, cello & piano, op. 56 — Tripelconcerto, Franz Schubert (1797–1828) Symfonie nr. 9, D 944 — Grote met dirigente Kristiina Poska en solisten Lorenzo Gatto (viool), Julien Libeer (piano) & Camille Thomas (cello)

“ De muziek moet opnieuw geboren worden met een

magische vonk.”

zie ook → p24

10

INTERVIEW

Leeftijd doet er (niet) toe Leeftijd is volgens Kristiina Poska bij dit alles niet zo belangrijk.

“Je doet jaar na jaar ervaring op maar als je daaruit niks leert — hoe getalenteerd je ook bent — dan leidt dat nergens toe. En autoriteit heb je of heb je niet”. Maar ze nuanceert onmiddellijk, want leeftijd gaat bijna altijd gepaard met evolutie. “Als dirigent ben ik de voorbije jaren innerlijk gegroeid. Het spanningsveld tussen mijn toen nog niet afgetoetste ideeën over de eigenschappen van een goede maestro en de soms weerbarstige realiteit is opgelost. Dat gevoel niet te voldoen aan je eigen verwachtingen voelde unheimlich. Ik heb daar nu een heldere kijk op, en voel me in harmonie met mezelf. Dat zorgt voor een duidelijkere communicatie en een betere verhouding met orkest, koor en solisten. Vroeger trad ik dikwijls te controlerend op, maar vandaag geef ik uitvoerders vertrouwen. Vanuit het eigen vertrouwen naar anderen toestappen, dat is de essentie”.

Symfonisch repertoire en opera De voorbije jaren heeft Kristiina Poska een uitgebreid repertoire opgebouwd. Of ze een voorkeur heeft, een affiniteit met bepaalde componisten? Ze aarzelt. “Als ik mij verdiep in een werk ontdek ik zoveel, en meestal is dat dan mijn favoriete componist van het moment. Maar als ik echt namen moet noemen… Wel, ik kan niet leven zonder Bach, Beethoven, Brahms, Sjostakovitsj en meer en meer Mozart. Voor alle duidelijkheid: dit is het begin van de lijst. En symfonisch repertoire of opera, dat maakt geen verschil. Beide genres vragen wel een andere aanpak. Bij een symfonisch orkest werk je altijd met dezelfde muzikanten. Opera daarentegen kent dikwijls een roterende bezetting, en zit gezien de lange productietijd vol verrassingen: een plotse vervanging bij ziekte van een solist, iemand die zich in een recordtempo een partij eigen moet maken… Als dirigent

ben je daar maar beter op voorbereid. Gezien de afstand tussen de orkestbak en de scène vraagt opera ook een heel duidelijke techniek; je moet orkest, koor en solisten bij elkaar houden. Bij symfonisch repertoire is dat natuurlijk ook belangrijk, maar toch…”

De vonk van het concert “Voorbereiding betekent alles voor een dirigent!” Kristiina Poska is duidelijk. “Ik bereid me voor in mijn studieruimte met de piano binnen handbereik, maar ook dikwijls in stilte de partituur lezend en analyserend. Het doorgronden van de gelaagdheid van een werk vraagt tijd, en die is er altijd te weinig. Wanneer je composities herneemt, dan voel je dat je van een ander niveau vertrekt. Door de tijd zie je verbanden waarop je je niet kan voorbereiden. Tijdens een concert vind ik spontaneïteit erg belangrijk. Muzikanten druk ik op het hart niet zomaar te spelen wat ze geleerd hebben of wat ze zich herinneren van de repetities. De muziek moet opnieuw geboren worden met een magische vonk.”

Gendergelijkheid?

De laatste jaren hebben heel wat vrouwen de dirigeerstok ter hand genomen. Kristiina Poska heeft zich nooit afgevraagd of gender er toe doet. Organisatoren of het publiek maken wel eens kanttekeningen, maar muzikanten willen volgens haar duidelijkheid, een scherpe architectuur van een werk. “Geen enkel orkest vraagt zich af of het anders moet spelen omdat er een vrouw aan het hoofd staat. Als de werkrelatie goed is, dan maakt dat niet uit. Belangrijker is het om geïnspireerd te blijven. Meer en meer las ik rustmomenten in, tijd maken voor mensen om me heen. Ik wandel, zwem en fiets graag, en ik ben een fervent lezer. Daarna kan ik met vaste hand opnieuw orkesten leiden”. — Johan Van Acker

Cultuur beleef je samen met Davidsfonds

Davidsfonds, dat zijn volwassenen en kinderen die houden van cultuur. Samen beleven ze taal, geschiedenis, erfgoed en kunst in heel Vlaanderen en Brussel. Bijvoorbeeld door cursussen te volgen, cultuurreizen te maken, culturele evenementen mee te pikken of boeken te lezen.

Davidsfonds wordt gedragen door enthousiaste vrijwilligers die samen kleine en grote culturele activiteiten organiseren in jouw buurt. Vraag ook jouw Davidsfonds Cultuurkaart aan en krijg korting op al onze activiteiten. Bovendien geniet je van niet te missen voordelen bij grote cultuurhuizen, zoals Symfonieorkest Vlaanderen.

Surf voor meer info naar

WWW.DAVIDSFONDS.BE

Of volg ons op

11

EXPERIMENT/BEELDENDE KUNST/THEATER/JAZZ/ACTU KLASSIEKE MUZIEK/POËZIE/ DESIGN/FOTOGRAFIE/DANS/ OUDE MUZIEK/LITERATUUR/ OPERA/ARCHITECTUUR/A FILOSOFIE/FILMMUZIEK/I GESCHIEDENIS/ERFGOED/GRA HEDENDAAGSE MUZIEK/FESTI POLITIEK/ECONOMIE/WORLD PERFORMANCE/SOCIOLOGIE/ CHANSONS/ SOUNDSCAPE

Klara_sponsor_ad_207x152.indd 1

6/03/18 07:30

Ontdek het nieuwe concertseizoen op www.symfonieorkest.be

Glagolitischemis september / oktober

2018

Familieconcert 12

december

Firebird

januari

februari

2019

DieRheinische mei

juni

2018 19 Carpe Diem

TripelBeethoven

november / december

2018

2018

Tsjaikovski’s Vioolconcerto 2019

FestaItaliana!

maart / april

2019

2019

Franco-Belge 2019

13

Beethove 14

TALENT UITGELICHT

Lorenzo Gatto, & Camille Thomas

en

opzijn best

15

TALENT UITGELICHT

Julien Libeer →

Drie vliegen in één klap: met het Tripelconcerto van Beethoven strikt Symfonieorkest Vlaanderen enkele van Belgiës beste solisten. Violist Lorenzo Gatto, celliste Camille Thomas en pianist Julien Libeer bundelen hun krachten in een van Beethovens meesterwerken. De Estse dirigente Kristiina Poska maakt de affiche helemaal af.

Julien Libeer & Lorenzo Gatto → © Alexander Popelier

“ Het trio speelt samen de rol van solist.”

16

← Camille Thomas © Dan Carabas

Concert TripelBeethoven programma Karel Stulens (°1997) Creatie, Ludwig van Beethoven (1770–1827) Concerto voor viool, cello & piano, op. 56 — Tripelconcerto, Franz Schubert (1797–1828) Symfonie nr. 9, D 944 — Grote met dirigente Kristiina Poska en solisten Lorenzo Gatto (viool), Julien Libeer (piano) & Camille Thomas (cello) zie ook → p24

“ Onze vriendschap heeft ook positieve gevolgen voor de muziek, want hoe meer je je op je gemak voelt, hoe beter je je zonder schroom kunt geven.”

“ Ik ben blij dat de machistische dirigentenwereld door elkaar geschud wordt, met meer vrouwelijke présence.

Dat is een heel natuurlijke beweging.”

17 Drie solisten als één stem Het Tripelconcerto is Beethoven op zijn best. Het stuk in do groot straalt kracht en hoop uit, afgewisseld met storm­achtige passages. Beethoven toont er zich een meester in kamermuziek én orkestratie.

Naar verluidt componeerde Beethoven het stuk op maat van een amateur­ pianist (de jonge aartshertog Rudolf von Habsburg-Lotharingen, die les kreeg van de componist), een goede violist en een uitstekende cellist. Dat blijkt ook uit de partituur: de cellopartij is zonder twijfel de moeilijkste van de drie — volgens Camille Thomas is dit zelfs het moeilijkste van alle concerto’s voor cello. De cello speelt bijna over de hele lijn even hoog als de viool: een technisch hoogstandje.

Een ander obstakel zijn de vele pauzes.

De solisten moeten vaak twintig maten wachten, waarna een korte, virtuoze passage van tien seconden volgt. Bij de pinken blijven is de boodschap! Het trio speelt samen de rol van solist. Camille Thomas: “Net als bij kamermuziek moeten we als één stem spreken. Daarom repeteren we als trio voor we samenzitten met het orkest.”

Vriendschap op podium Lorenzo Gatto, Julien Libeer en Camille Thomas hebben al veel muzikale ont­moetingen achter de rug, al stonden ze nog niet vaak alle drie samen op het podium. De drie kunnen het bijzonder goed met elkaar vinden. Volgens Julien Libeer is vriendschap een absolute vereiste voor een samen­ werking op lange termijn. “Je staat anderhalf uur lang samen op het podium, maar daar­ naast zijn er heel wat uren van repeteren en samen in de auto zitten... Om dat vol te houden, moet je echt goed overeenkomen.

Waarschijnlijk heeft onze vriendschap ook positieve gevolgen voor de muziek, want hoe meer je je op je gemak voelt, hoe beter je je zonder schroom kunt geven.”

Vrouwelijke présence op de dirigentenbok Met Kristiina Poska komt er voor het eerst een vrouwelijke dirigente aan het hoofd van Symfonieorkest Vlaanderen, en dat vinden de drie solisten niet meer dan normaal.

Lorenzo Gatto: “Ik ben blij dat de machistische dirigentenwereld door elkaar geschud wordt, met meer vrouwelijke présence. Dat is een heel natuurlijke beweging. Ik zie dat

ook bij mijn instrument: twintig jaar geleden waren er amper vrouwelijke violisten, nu zijn ze in de meerderheid.” Julien Libeer en Lorenzo Gatto spelen voor het eerst samen met Kristiina Poska, maar voor Camille Thomas wordt het een blij weerzien. Op haar achttiende gaf ze haar eerste optreden met orkest, en ook toen stond de Estse aan het hoofd.

Een klassiek concert voor op je bucketlist Lorenzo Gatto kent Symfonieorkest Vlaanderen goed. “Sommige symfo­nische orkesten zijn een bepaalde manier van spelen gewend en willen niet op een andere manier naar muziek kijken. Dat is bij Symfonieorkest Vlaanderen niet het geval, integendeel. Het is een leuk ensemble met een aangename flexibiliteit.”

Voor Camille Thomas en Julien Libeer is dit de eerste keer samenwerking met Symfonieorkest Vlaanderen. Libeer: “Het is het enige Belgische orkest waar ik nog niet mee had samen­gespeeld. Nu kan ik het van mijn bucketlist schrappen!” Staat het Tripelconcerto al op uw lijstje?

Lien Vanreusel

Petites histoires over Schuberts 18

‘Grote’ Symfonienr. 9 Concert onder de loep TripelBeethoven programma Karel Stulens (°1997) Creatie, Ludwig van Beethoven (1770–1827) Concerto voor viool, cello & piano, op. 56 — Tripelconcerto, Franz Schubert (1797–1828) Symfonie nr. 9, D 944 — Grote met dirigente Kristiina Poska en solisten Lorenzo Gatto (viool), Julien Libeer (piano) & Camille Thomas (cello) zie ook → p24

Toen Robert Schumann op een dag het Währinger Ortsfriedhof bezocht, vond hij op het graf van Beethoven een stalen veerpunt. (Dat scheen de man niet eens zo vreemd te vinden.) Hoe dan ook, als begenadigd criticus schreef Schumann met diezelfde veerpunt enkele maanden later een artikel voor zijn Neue Zeitschrift für Musik; over zijn bezoek aan de begraafplaats, maar vooral over de man die twee graven verder dan dat van Beethoven zijn laatste rustplaats had gevonden: Franz Schubert.

(Tussen de twee componisten lag tot Schumanns ergernis de niet zo relevante graaf O’Donnell.) Schumann was de extase nabij. In het huis van Schuberts broer Ferdinand had hij namelijk het manuscript van diens laatste en nog nooit uitgevoerde Symfonie in do groot ontdekt. “Ik zeg het zoals het is,” schreef hij enthousiast, “wie deze symfonie niet kent, weet weinig van Schubert, en in het licht van al wat Schubert al aan de kunst geschonken heeft, is zo’n lofbetuiging wellicht moeilijk te geloven.”

Schuberts Negende (die toen nog de Zevende heette) kon een pleit­ bezorger als Schumann wel gebruiken. Tot op vandaag moet ze immers de schaduw van Beethoven verdragen, maar ongetwijfeld ook die van zijn eigen niet afgewerkte, maar veel bekendere Achtste. (Denken we maar aan de tekenfilmversie van de Smurfen, waar de tovenaar Gargamel steeds met een streepje Unvollendete ten tonele verschijnt.)

Zelf meende Schubert met zijn ‘Grote’ Symfonie zijn magnum opus geschreven te hebben. Lang is het zeker en daarom gelukkig geen lied.

Maar wat dan wel? — Régis Dragonetti

De 4 muziekfragmenten uit schuberts ‘Grote’ Symfonie nr. 9 Kan u beluisteren via onze website www.symfonieorkest.be of via de alpha play app > scan de QR codes en begin meteen met luisteren. Veel lees-, en luisteren ontdekkingsplezier!

1

3

2

4

ONDER DE LOEP

Andante — Allegro ma non troppo — Più Moto 1

Ga even comfortabel zitten, want al bij de eerste noten krijg je het gevoel iets van grote dimensies aan te vatten. “Hemelse lengte” noemde Schumann het. “De statige, romantische inleiding geeft een indruk van trefzekerheid, hoewel hier nog alles in geheimen versluiert lijkt.” Die statigheid staat in contrast met de burgerlijk verfijnde kamermuziekgebeurens die de geschiedenis zijn ingegaan als Schubertiades. Sterker nog, je hoeft niet eens al te veel fantasie aan de dag te leggen om in dit massieve eerste deel, en misschien wel de hele symfonie, een vooruitwijzing te zien naar de kathedraalachtige klankstructuren van Anton Bruckner. (Die laatste schijnt overigens de schedel van Schubert gekust en betast te hebben, toen zijn beenderen werden opgegraven.) Ook Bruckner nam, op zijn zachtst gezegd, graag zijn tijd. Wellicht had Schumann dus een punt toen hij beweerde dat men nog weinig van Schubert wist.

Andante con moto

2

De aanvang doet een tikje pastoraal aan met stapvoetse hobo’s die het thema in la klein voeren. De harmonie verzoet snel tot een la groot, maar plotse uitbarstingen van het voltallige orkest klinken echter als even zovele donderslagen bij heldere hemel, die de gemoedelijke stemming van voorheen als geforceerde vrolijkheid ontmaskeren. Het tweede thema, introspectief en belijdend, lijkt in die zin een beetje op een bekentenis. (Schubert zag zowel zijn talent als zijn misère als de bron van zijn kunst.) Schumanns lievelingsmoment kwam dan weer net voor de doorwerking, waar een enkele hoorn een herhaalde sol boven de strijkers speelt, of in Schumanns woorden, “waar een hoorn uit de verte roept, als vanuit een andere hemelsfeer”.

3 We verlaten de somberte van het tweede deel met een verschroeiend strijkmotief. Het ritmisch gedreven materiaal krijgt tegengewicht met verschillende melodieën, die her en der in het orkest aan de oppervlakte komen. En omdat het scherzo een nazaat is van het menuet komt er halverwege ook een zogenaamd trio bij kijken. Dat vangt aan met een herhaalde noot in de hoorn (alweer!), die Schubert handig gebruikt om naar een nieuwe toonaard te pivoteren (van do groot naar een verrassend la groot). Daarna krijgen we iets te horen dat erg aan een Weense wals doet denken. Dansen doet u evenwel best op eigen risico, want voor u het weet zet de hoorn u opnieuw op het verkeerde been (alweer met een verduivelde mi) om vervolgens weer de vaart van het begin op te pikken.

Scherzo (Allegro vivace) & Trio

4 Symfonieën schrijven na Beethoven was ongetwijfeld een bezigheid die nogal wat componisten aan het beven bracht. Toch laat Schubert over de ambitie van zijn ‘Grote’ Symfonie geen misverstanden bestaan.

Hoe moet je anders het citaat in de klarinetten verstaan, wanneer zij Ode an die Freude inzetten? Pas een jaar eerder was Beethovens Negende in première gegaan en hier ging een klein, kalend mannetje van achtentwintig (paddenstoeltje noemden zijn vrienden hem) en passant aan de haal met muziek van de grootmeester. Met succes.

Schubert is dan wel schatplichtig, deze Negende is ondanks alles geheel de zijne. Het is dan ook zeer de vraag wat er gebeurd zou zijn, mochten hem meer dan eenendertig lentes vergund zijn geweest.

Overigens, jaren na Schumanns bezoek zijn de stoffelijke overschotten van zowel Beethoven als Schubert naar het Zentralfriedhof verhuisd, waar ze voortaan zij aan zij rusten (ditmaal zonder hinderlijke graaf O’Donnell). Waardige buren, lijkt ons.

Finale (Allegro vivace)

19

3xbijzonder concert tussenBonn enLonden Symfonieorkest Vlaanderen trapt dit jaar het festival OdeGand op gang met de feestelijke Peer Gynt-suites van Edvard Grieg, terwijl in Bonn reikhalzend wordt uitgekeken naar het hoogte­ punt van het Beethovenfest 2018: de Glagolitische mis van Leoš Janáček. Symfonieorkest Vlaanderen trekt bovendien naar de schitterende St. Paul’s Cathedral in Londen, een rustplek in het hart van de drukke stad. — Lien Vanreusel

20

ORKEST ON THE ROAD

OdeGand Gent Festival van Vlaanderen Muziekcentrum De Bijloke Gent concert OdeGand ZA 15.09, 13:30-18:15 Info & tickets: www.gentfestival.be Een organisatie van Gent Festival van Vlaanderen.

Gent Festival van Vlaanderen vierde het voorbije seizoen zijn zestigste verjaardag.

Algemeen directeur Veerle Simoens smeedt nieuwe plannen voor de toekomst, maar ze blikt ook terug op zestig mooie jaren: “Naar aanleiding van onze verjaardag dook ik in het archief. Ongelofelijk veel grote namen waren in Gent te gast, vaak op piepjonge leeftijd toen hun carrière zich nog moest ontplooien.” Ook vandaag staan op de affiche klinkende namen naast jong talent.

Gent Festival van Vlaanderen is alive-andkicking, zoveel is zeker. “Dat komt doordat we regelmatig nieuwe dingen uitproberen.

Denk maar aan OdeGand: het muziekfeest bestaat vijftien jaar en is bijna niet meer weg te denken. We staan ook opnieuw stil bij de richting die we uitgaan. Hoe kunnen

1

we nog meer inspelen op wat leeft in de maatschappij?”

Die maatschappelijke betrokkenheid blijkt ook uit de vele projecten waarmee het festival onder de noemer ‘We share music’ naar een publiek trekt dat moeilijk in de concertzaal geraakt. Zo zijn er concerten in woonzorgcentra, terwijl Studio Story kinderen uit kansengroepen een jaar lang samenbrengt rond muziek. “Wie weet denken ze over tien, vijftien jaar wel eens terug aan die keer dat we hen mee naar de opera namen”, zegt Simoens. De organisatie heeft sterke banden met wat leeft in Gent: “OdeGand is een fantastisch moment waar heel veel mensen op ontdekking gaan. Dat is ons ultieme doel: klassieke muziek op een ongedwongen manier aanbieden.”

Beethoven­fest Bonn World Conference Center Bonn (DE) concert Glagolitische mis VR 21.09, 20:00 Info & tickets: www.beethovenfest.de

Ludwig van Beethoven werkte in zijn geboortestad Bonn jarenlang aan de Hofkapel in dienst van de aartsbisschop van Keulen. 75 jaar na Beethovens geboorte­ dag ijverde Franz Liszt voor een festival ter ere van de grootmeester: hij richtte het Beethovenfest Bonn op. Meer dan 170 jaar later weerspiegelt het festival nog altijd het belang van Bonn en het Rijnland in Beethovens tijd. Volgens Markus Kiesel, de programmadirecteur van het Beethovenfest, heeft Beethoven eigenlijk geen eigen festival nodig, want hij is zo beroemd dat zijn muziek overal gespeeld wordt. “Maar natuurlijk was hij heel belangrijk voor de muziekgeschiedenis. Welke muziek speelde de jonge Beethoven? Hoe beïnvloedde hij de componisten na hem, tot vandaag? Elk jaar geven we daarom hedendaagse componisten

2

de opdracht om een stuk te schrijven met als uitgangspunt: wie is Beethoven voor jou?”

Het Beethovenfest Bonn vroeg het Praags Filharmonisch Koor om een religieus stuk uit te zoeken dat, net als Beethovens Missa Solemnis, niet bestemd is voor de liturgie.

Markus Kiesel: “Met de Glagolitsiche mis van Leoš Janáček maakte het koor een prima keuze. Het wilde graag samenwerken met Symfonieorkest Vlaanderen. Ik hoorde het orkest in Concertgebouw Brugge: wat een klank, wat een energie! Met Jan LathamKoenig als dirigent vielen alle puzzelstukjes in elkaar: hij is een van de belangrijkste specialisten van Janáčeks muziek. Op het programma staan ook een nieuw werk van Dieter Schnebel en het Schicksalslied van Johannes Brahms: ons seizoensthema, ‘het noodlot’, zit verweven in het hele concert.”

21

ORKEST ON THE ROAD

Flanders Remembers St. Paul’s Cathedral Londen (UK) concert Flanders Remembers DO 08.11, 19:00 Info: www.stpauls.co.uk Een organisatie van de Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering in het Verenigd Koninkrijk.

Midden in het commerciële hart van Londen ligt de adembenemende St. Paul’s Cathedral, een plek die spiritualiteit ademt.

Zijn lange geschiedenis gaat terug tot het jaar 604, toen de eerste kathedraal werd opgetrokken. De huidige kathedraal, een ontwerp van Sir Christopher Wren, werd tussen 1675 en 1710 gebouwd nadat zijn voorganger in vlammen opging tijdens de grote brand van Londen. Vijf koningen hielden toezicht op de bouwwerken, en ze wilden dat de grootste kerk van Londen net zo mooi en indrukwekkend werd als hun privépaleizen. En dat is gelukt: de kathedraal heeft een meesterlijk interieur, een schitterende koepel en verbluffende afmetingen.

Ieder jaar bezoeken bijna 1,6 miljoen mensen van over de hele wereld de St. Paul’s

3

Cathedral om de eredienst, concerten of evene­menten bij te wonen, of puur om te genieten van de pracht van het gebouw.

Het hele jaar door is er muziek te horen in de kathe­draal, met hoogtepunten zoals de Johannespassie van Bach, Händels Messiah en het kerstconcert waar Londenaars zo naar uitkijken.

Dit najaar is het aan Symfonieorkest Vlaanderen om een concert te spelen in het unieke gebouw. Net als in Vlaanderen worden de vele soldaten die sneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog, veelvuldig geëerd in het Verenigd Koninkrijk. Honderd jaar na de Groote Oorlog trekt Symfonieorkest Vlaanderen daarom naar St. Paul’s Cathedral voor een ontroerend concert onder leiding van Dirk Brossé. Muziek om niet te vergeten.

Meetthe musicians Frank Clarysse 22

Lies Molenaar Bruno Melckebeke NickMooney

Hoog in de nok van het symfonieorkest zitten ze: de vier leden van de hoornpupiter. Alle vier bezeten door de pure schoonheid van de hoornklank, elk met hun eigen geschiedenis, ambitie en verhaal.

Waarom kozen ze voor hoorn? Naar wie kijken ze op? We strikten Lies, Nick, Frank en Bruno voor een hit-and-run interview. — Aart De Zitter

Wat maakt het spelen bij ons orkest zo fijn?

Lies Molenaar (39): Met enkele collega’s speel ik al sinds mijn jonge jaren in jeugdorkesten.

Al dat jeugdige enthousiasme zorgt voor een warme sfeer binnen het symfonieorkest, en het weerzien is steeds fijn.

Frank Clarysse (‘leeftijd speelt geen rol’): Symfonieorkest Vlaanderen is een jong orkest in volle ontplooiing. We werken project­ gebonden: we spelen telkens gedurende een kortere periode intens samen met enkele rustweken tussenin. De sleur van het dagelijks repeteren en concerten spelen zit er hier dus helemaal niet in. Ook de intrinsieke motivatie

van iedere muzikant in combinatie met het groepsgevoel houdt het boeiend.

Bruno Melckebeke (52): Ik maakte de om­vor­ ming mee van het Westvlaams Orkest tot het huidige Symfonieorkest Vlaanderen. Door het deeltijdse karakter van deze job kan ik het perfect combineren met onderwijs en andere ensembles. Zo’n afwisseling zorgt voor frisheid.

Wat is uw meest memorabele concertervaring?

Nick Mooney (25): Ik was 21 en speelde met het Australian Youth Orchestra. Samen met gepassio­neerde mensen muziek maken liet een grote indruk na.

Lies: Met het Europees Jeugdorkest trokken we een hele maand op tournee. We speelden de Tweede Symfonie van Mahler onder leiding van Vladimir Ashkenazy. Van fluisterzacht tot grotest luid: een concert dat ik nooit zal vergeten!

Frank: Een concert met het Orchestre des Champs Elysées onder leiding van Philippe Herreweghe. Het was een uitvoering van Des Knaben Wunderhorn van Mahler met solisten Sarah Connolly (mezzosopraan) en Dietrich Henschel (bariton); verfijnde en ontroerende muziek. We speelden op authentieke instru­ menten en kregen daardoor ook het hele pallet van klankkleuren uit die tijd.

23

HIT-AND-RUN

← © Tom De Visscher

Waarom koos u voor hoorn?

Lies: Het is toch gewoon het allermooiste instrument?! Het kan heel wat verschillende kleuren aan, en daardoor fijn mengen met houtblazers, strijkers én koperblazers. De ene week speel je Mozarts Don Giovanni en de andere blaas je het Koninklijk Theater Carré (NL) omver met Gregory Porter en het Metropole Orkest. Heerlijk, die afwisseling.

Bruno: Als kind viel ik al voor de schoonheid van diens klank. Ik studeerde eerst trompet, maar onder invloed van Piet Dombrecht (mijn leraar aan de kunsthumaniora van Gent) koos ik uiteindelijk toch voor de hoorn. Dat moment heeft mijn verdere leven bepaald.

Nick: Als hoornist mag je de mooiste melodieën spelen, en de meest heroïsche momen­­ten blazen. Wat wil je als muzikant nog meer.

Naar wie kijkt u op?

Nick: Hector McDonald is vandaag de dag aanvoerder van de hoorns bij de Wiener Symphoniker. Na mijn opleiding aan de universiteit raadde hij me af om naar het conservatorium te gaan: voor mij was dat hét moment om nog harder te studeren.

Frank: Dirigent Philippe Herreweghe.

Hij slaagt erin om in alle lagen van de muziek zijn eigen visie weer te geven, en deze dan ook werkelijk waar te maken tijdens de uitvoering.

Hij legt de lat heel hoog en weet bijzonder goed wat hij wil. Ook heb ik bewondering voor hoornist Luc Bergé, mijn docent aan het Conservatorium van Gent en jarenlange collega bij het Orchestre des Champs Elysées.

Zijn solo’s hebben mij geleerd dat je ook louter vanuit je gevoel kan musiceren, en dat je daarbij absoluut risico’s moet nemen om het publiek te kunnen behagen.

Heeft u (verborgen) niet-muzikale interesses?

Frank: In mijn vrije tijd wil ik vooral onthaasten. Ik ga dan stappen in de natuur, liefst ongerept, rustig en verlaten.

Nick: Als ik niét met muziek bezig ben, dan kijk ik graag naar sportwedstrijden. Vooral voetbal en tennis boeien me. En ik speel graag bordspellen en videogames. Van schaken tot het voetbalvideogame FIFA. Bruno: Ik engageer me met plezier in de fanfare waarin ik ben opgegroeid. En binnen ons symfonieorkest hebben we een whiskyclub.

De muziek blijkt toch nooit ver weg.

Was er een plan B naast de muziek?

Nick: Ik studeerde boekhouding en financiën aan de universiteit van Sydney. Nadat ik afgestudeerd was, ben ik hoorn gaan studeren en heb ik me enige tijd kostelijk geamuseerd.

Toen ik me echter realiseerde dat ik als muzikant ook een professionele carrière kon uitbouwen was de keuze snel gemaakt!

Bruno: Mocht ik geen muzikant zijn, dan had ik wellicht economie gestudeerd (ik verslind nog steeds met plezier de krantenkaternen).

Maar uiteindelijk kruipt het muziekbloed waar het niet gaan kan.

Welke song of welk werk mogen ze spelen op uw begrafenis?

Nick: Franz Schuberts Notturno, uitgevoerd door het Beaux Arts Trio. Een droevig én levenslustig monument in de wereld van de kamermuziek.

Bruno: De Nimrodvariatie uit Edward Elgars Enigmavariaties. Liefst in een versie gedirigeerd door Seikyo Kim. Ik speelde het destijds in de fanfare onder leiding van mijn vader.

Toen hij enkele jaren geleden overleed, waren we toevallig aan dat werk bezig. Zoiets blijft je achtervolgen...

kalendersept → nov2018 OdeGand

Flanders Remembers

ZA 15.09, 13:30-18:15 MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT

DO 08.11, 19:00 ST. PAUL’S CATHEDRAL LONDEN (UK)

Glagolitischemis

TripelBeethoven

Dirigent Jan Latham-Koenig / Praags Filharmonisch Koor VR 21.09, 20:00 BEETHOVENFEST BONN (DE) WORLD CONFERENCE CENTER, BONN WO 03.10, 20:00 PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN BRUSSEL DO 04.10, 20:00 CONCERTGEBOUW BRUGGE VR 05.10, 20:00 MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT ZO 07.10, 15:00 DESINGEL ANTWERPEN

Dirigente Kristiina Poska / Solisten Lorenzo Gatto, Julien Libeer & Camille Thomas VR 23.11, 20:00 CONCERTGEBOUW BRUGGE*

Symfonieorkest Vlaanderen Bijlokekaai 8 bus 8, 9000 Gent +32 9 292 75 57, info@symfonieorkest.be www.symfonieorkest.be reknr. BE06 7330 1321 0622 BIC KREDBEBB Werkten mee aan deze uitgave: Stephanie Dierckxsens, Wiske Renders, Frederik Styns grafisch ontwerp: Lieven Haneca & Johny Van de Vyver foto’s: Tom De Visscher, druk: Graphius nv Programma’s onder voorbehoud van wijzigingen V.U.: Frederik Styns Bijlokekaai 8 bus 8, 9000 Gent

ZA 24.11, 20:00 MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT*

Symfonieorkest Vlaanderen wordt gesteund door

ZO 25.11, 15:00 DESINGEL ANTWERPEN*

Symfonieorkest Vlaanderen is in residentie in

VR 30.11, 20:00 CC ZWANEBERG HEIST-OP-DEN-BERG ZO 02.12, 17:00 KURSAAL OOSTENDE * Gratis muzikaal voorprogramma. Musici van Symfonieorkest Vlaanderen spelen kamermuziek, gastvrouw: Greet Samyn, start: 1u15min voor aanvang van het concert, duur: 45min

24

info & tickets

www.symfonieorkest.be tickets@symfonieorkest.be +32 9 292 75 57 ma—vr 10:00—13:00

OdeGand www.www.gentfestival.be Muziekcentrum De Bijloke Gent www.bijloke.be, 09 323 61 00 (di—vr 13:00—17:00) World Conference Center, Bonn (DE), www.beethovenfest.de St. Paul’s Cathedral, Londen (UK), www.stpauls.co.uk CC Zwaneberg Heist-op-den-Berg www.zwaneberg.be, 015 250 770 Kursaal Oostende www.kursaaloostende.be, 090 040 850 (max €0,50/min)