ނަމްބަރު 11 ،48 :ޖުލައި 2012އަގު20 :ރ
ސައިބަރ ލުޓޭރުން އިންޓަރނެޓާއެކު ލިބިފައިވާ ފަސޭހަތަކާއެ ުކ ބޮޑެތި ނުރައްކާތަކާވެސް ކުރިމަތި ލާން ޖެހ ޭ މިނިވަންކަމުގެ ދޮރޯށިތަކުގެ އެތެރެ :
ރައްޔިތުންނަށް އަދިވެސް އޮތީ މުދިންކާޅު ބުނިގޮތް
c
އަދަދު48 :
އެޑިޓަރު:
11ޖުލައި 2012
ސިނާން ޢަލީ
އެގްޒެކެޓިވް އެޑިޓަރުން: އަހުމަދު ޒާހިރު (ހިރިގާ) މުޙައްމަދު ޢާމިރު ފަރެސް
ޑިޕިއުޓީ އެޑިޓަރު:
މުންޑޫ އާދަމް ހަލީމް
އެސިސްޓެންޓް އެޑިޓަރު: ސްޓާފް ރައިޓަރ:
އަލްއުސްތާޛު އަޙްމަދު މާޖިދު
އިޔާޒު ނަސީމް
ލިޔުންތެރިން: ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް ޢަބްދުﷲ އަޒްމީން ކަނީރު ޢަބްދުއްރަޙީމް ޢަލީ ޚާލިދު ޢަބްދުﷲ ޝިނާން މިންނު ޑރ .އިބްރާހިމް ޔާސިރު އަޙްމަދު
ކޮލަމިސްޓުން: ސިކުނޑީގެ ތޫފާން :ސީނާ އަހުމަދު ޒާހިރު ކެޔޮނިރު :މުޙައްމަދު ބުޝްރީ ފަސްމަންޒަރު :އަހުމަދު ޒާހިރު (ހިރިގާ) އަޅުގަނޑުމެންގެ މާހައުލުން :މީމުޒަވިޔަނި އުޑުދަށުން :މުޙައްމަދު ޤާސިމް ދިޔަތިކި :ޢަބްދުﷲ ފާރޫޤު ޙަސަން ސިއްކަ :ސިއްކަގޭ މުޙައްމަދު ނަސީމް ދިޔަވަރު :މުޙައްމަދު ޢާމިރު ފަރެސް ރަންދެލި :މުންޑޫ އާދަމް ހަލީމް ފަންވަތް :އިމާދު ލަތީފު ކޮމާކޯޅި :ސިނާން ޢަލީ ޑރ .ޖުނެއިދުގެ އިރުޝާދު :ޑރ.ޖުނެއިދު ދަމަނަ :ޑރ .އަޙްމަދު ޖަމްޝީދު ތައުޢިޔާ :އަލްއުސްތާޛު މޫސާ އަންވަރު ޙަސަން
މާކެޓިން: ސަން މީޑިއާ ގްރޫޕް މާކެޓިން ޓީމް
ކަލަރ ސެޕަރޭޝަން އެންޑް ޕްރިންޓިންގ:
އެޑިޓަރުގެ ނޯޓް
ސަން މަޖައްލާގެ 48ވަނަ އަދަދު ވިދާޅުވަމުން ގެންދަވާ ހުރިހާ ކިޔުންތެރިންނަށް ހޫނު މަރުހަބާއެއް ދަންނަވަމެވެ .އަދި ސަންގެ 47ވަނަ އަދަދަށް ދެއްވި ތަރުހީބު ފާހަގަ ކޮށް އެކަމަށް ޓަކައި ޝުކުރު އަދާ ކުރަމެވެ. ސަން މަޖައްލާގެ މި ފަހަރުގެ ޢަދަދު ތިޔަ ކިޔުންތެރިންނާ ހަމަޔަށް ި މ ގެނެސްދެނީ ވަރަށް ޚާއްސަ އުފަލަކާ އެކުގައެވެ .އެއީ މެދުނުކެނޑި ކުރެވުނު މަސައްކަތުން ލިބުނު ހިތްހަމަ ޖެހުމާއި އުފަލެވެ .އެއީ ދިގު މުއްދަތެއް ވަންދެން ޢިލްމީ ވާހަކަ ތަކެއް މުޖުތަމައަށް ފޯރުކޮށް ދެވުމުގެ އުފަލެވެ .އެއީ ސަން މަޖައްލާ މެދުނުކެނޑި ނެރޭތާ ދެ އަހަރު ފުރުމުން ލިބޭ އުފަލެވެ. މި ކާމިޔާބާ ހަމަޔަށް އައުމުގައި އެހީތެރިވި ހުރިހާ ފަރާތަކަށް އިޚުލާޞްތެރި ޝުކުރެއް އަރިސް ކުރަމެވެ .ސަންގެ ޒުވާން ޓީމުގެ ހިތްވަރާއި މިންނެތް މަސައްކަތަށް އައްސަރިބަހާއި ސާބަހެވެ. ސަން މަޖައްލާގެ ފުރަތަމަ ޢަދަދު ނެރުނީ 2010ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ 14ވަނަ ދުވަހު އެވެ .އެހެން ކަމުން މި މަހުގެ 14ވަނަ ދުވަހަކީ ސަން މަޖައްލާގެ އުމުރުން ދެ އަހަރު ފުރޭ ދުވަހެވެ .ގަބޫލު ކުރަމެވެ .އުމުރުން ދެ އަހަރު ފުރުނަސް އަދި ހަމަ މިއީ އެންމެ ޅަ ދުވަސްވަރެވެ .ކިރިޔާ ހިނގައިގަންނަ ދުވަސްވަރެވެ .މި ވިސްނުމުގެ ތެރެއިން ބަލައިގަންނަން ޖެހޭ ހަގީގަތަކީ މީ ސަން މަޖައްލާގެ ވެސް ޅަ ފުރާކަމެވެ .ކުރިއަރައި ދާންވީ މަގު ދިގެވެ .ޚިދުމަތުގެ ރާސްތާގައި ކަޑައްތު ކުރާން އޮތް ބައި އަދި އޮތީ ހަމަ ޚިޔާލުގައެވެ .ހަގީގަތަށް ހެދުމަށް ޓަކައި ކުރާން ހުރި މަސައްކަތް ކުރުމަށް ސަން ޓީމު ފަހަތަށް ނުޖެހޭނެ ކަމުގެ ޔަގީން ކަން އަރުވަމެވެ .މިހާރަށް ވުރެ ފުރިހަމަ ކަމާ އެކު ސަން ގެ ކުރިޔަށް ހުރި އަދަދުތައް ގެނެސްދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރާނޭ ކަމުގެ ހުރިހާ ޔަގީން ކަމެއް ވެސް އަރުވަމެވެ. ސަން ގެ އުމުރުން ދެ އަހަރު ފުރޭ އަދަދު ނުކުންނަ އިރު ކިޔުންތެރިންނަށް އޮތް އެންމެ ބޮޑު ހަދިޔާ އަކީ އަނެއްކާވެސް އަގު ބޮޑު ލިޔުންތެރިއެއްގެ ލިޔުއްވުންތަކެވެ .މޮޅު ލިޔުންތަކެއް ކިޔައިލާން ލިބުމުގެ ފުރުސަތެވެ .ރާއްޖޭގެ ލިޔުންތެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި އެންމެ ސީނިއަރ އެއް ނަމުގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް ގެ ލިޔުއްވުންތަކެވެ .އޭނާ އަކީ ރާއްޖޭގައި ދާދި ފަހަކާ ޖެހެންދެން ނެރެމުން އައި ދުވަހު ނޫސް އާފަތިހުގެ އެޑިޓަރެވެ .ލިޔުންތެރިކަމުގެ ރޮނގުން ޢާންމު ޚިދުމަތަށް ހިތްވަރު ދިނުމުގެ އިނާމް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ މޮޅު ލިޔުންތެރިއެކެވެ .ދިވެހި މުޖުތަމަޢަށް ޢިލްމީ އިތުރު ލިޔުންތަކެއް ގެނެސްދެއްވުމަށް ،ނަޢީމު ސަން މަޖައްލާ އިޚުތިޔާރު ކުރެއްވި ކަމީ ސަންއަށް ކުރައްވާ އިތުބާރު ކަމަށް ދެކެމެވެ .އެހެން ކަމުން މި ފުރުސަތުގައި ނަޢީމަށް ޝުކުރު އަދާ ކުރަމެވެ .އަދި ސަން ޓީމުގެ ފަރާތުންނާއި ސަން ގެ ކިޔުންތެރިންގެ ނަމުގައި ހޫނު މަރުހަބާއެއް ވެސް ދަންނަވަމެވެ.
ނޮވެލްޓީ ޕްރިންޓާރސް އެންޑް ޕަބްލިޝާރސް ޕވޓ .ލޓޑ.
"ސަން" އަކީ 14ޖުލައި 2010ން ފެށިގެން "ސަންއެފްއެމްގެ މެނޭޖްމަންޓުގެ ފަރާތުން މަހަކު ދެ ފަހަރު ނެރޭ މަޖައްލާއެކެވެ. ސަންގެ އިދާރާ :ގ .ވިޔަވަތި ،ކަށިމާ ހިނގުން /މާލެ sun@sun.mv އީމެއިލް: ވެބްސައިޓްwww.sun.mv : ފޯނު ،3312747 :ފެކްސް3343789 :
މި ފަހަރުގެ ކަވަރު ސްޓޯރީ އަކީ ނަޢީމް ލިޔުއްވާފައިވާ “ސައިބަރ ލުޓޭރުން” އެވެ .މީގެ އިތުރުން މި ފަހަރުގެ އަދަދުގައި ވެސް ކިޔުންތެރިންގެ މަގުބޫލު އެހެން ހުރިހާ ބައި ތަކެއް ހިމަނާފައި ހުންނާނެ އެވެ .އަވަހަށް ކުރިޔަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ސިނާން ޢަލީ އެޑިޓަރު
3
4
ދިޔަތިކި
ޢަބްދުﷲ ފާރޫޤު ޙަސަން
މީރު ލުނބޯފަނި ގިރަނީ ހުތްލުނބޮއިންނެވެ.
ހުޝިޔާރު
ވިސްނުންތެރި
ގެއްލުން
މީހުން
އެމޫސުމަކާ
ފައިދާއަށް ބަދަލުކޮށްލައެވެ .ނަމަވެސް ތަންދޮރު ނުދަންނަ ގަބު
މުޞީބާތެއް
މީހުން
ދެއާފާތަށް
ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ
ތައްގަނޑަކަށް
ގުޅޭ
ފެތިވަޑައިގަންނަވާށެވެ.
ކަލާޔަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވާނީ މާމެލާމެލީގެ ހާރުތަކެވެ.
ތިޔަބައިމީހުން
“އަދި
ނުރުހޭ
އެއީ
ކަމެއް
ހަދައިލައެވެ .އިސްލާމްދީނުގެ ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލާބަހުރި ކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ( ”.އަލްބަޤަރާ:
ވަސައްލަމަ މައްކާއިން ބޭރުކޮށްލެވުމުން މަދީނާގައި ބާރުހުރި
)216
އިސްލާމީ ދައުލަތެއްގެ ބިންގާ އެޅުއްވިއެވެ .އެދައުލަތެއްގެ
ފަރަންސޭސި އިންޤިލާބުގެ ކުރީން އެތާނގެ އެންމެ މޮޅު ދެ
އަންތަރީސްވި
ޅެންވެރީން ޖަލުގައި ބަންދުކުރެވުނެވެ .އޭގެ ތެރެއިން އެކަކީ
ދައުލަތެކެވެ .އެ ދައުލަތެއްގެ ޝާންޝައުކަތާމެދު އިނގިލިކުރީގައި
ދިމާވާ ކަންތައްތައް ބާއްޖަވެރިކަމުގެ ފާލެއް ކަމުގައި ބަލާ
ދަތްއަޅައިލާން ޖެހުނު ދައުލަތެކެވެ.
މީހެކެވެ .އަނެކަކީ ފެންނަ ކޮންމެ ކަމެއް ސުންޕާކަމުގެ ފާލެއް
ކީރިތިމޫރިތިކަމާމެދު
ތާރީޚު
ލެވި
ކަމުގައި ދެކޭ މީހެކެވެ .އެދެމީހުން އެއްރެޔަކު ކުޑަދޮރުން ބޭރު
އިމާމު
ހިނދު
ބަލައިލިއެވެ .ކަންތައްތަކުން ހެޔޮކަމުގެ ފާލު ދެކޭ މީހާޔަށް
އެކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަތީ ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ އިމާމުންކުރެ
ތަރިތައް ފެނިފައި އުފަލުން ހޭން ފެށިއެވެ .ސުންޕާކަމުގެ ފާލު
އެކަލޭގެފާނުގެ އެއް
އަޙްމަދު
ޙައިރާންވެ
ގައިކޮޅުގައި
ބޭކަލެއް
ހަންމުށީން
ކަމުގައެވެ.
ހައްޔަރުކުރެވި
ޖަލަށް
ނިކުމެވަޑައިގަތީ
ޢިލްމުގެ
ހިތްޕުޅުގައި
ބިން
ޙަންބަލް
އިބްނު އެކަލޭގެފާނު
ހުސްނުވާފަދަ
ޖަމާކުރައްވައިގެންނެވެ.
ވަޅުގަނޑެއްގައި
ތެޅުވުނު
އިމާމު
ލެވުމުން
ބަންދުކުރެވުމުން
ޖަލަށް
ބޮޑު
ތައިމިއްޔާ ޖަލުން ޚަޒާނާއެއް
ސަރުޚަސީ
އަނދިރި
ޖިލްދުގެ
މައްޗަށް
ދެ
އެކުލެވޭ ފިޤުހު ފޮތެއް ލިޔުއްވިއެވެ .އިބްނުލްއަޘީރު ގޭގައި ބަންދުކުރެވުމުން ޖާމިޢުލްއުޞޫލާއި އައްނިހާޔަތު ލިޔުއްވިއެވެ . ނުހަނު ބޭނުންތެރި އެހާމެ މޮޅު ދެފޮތެވެ .އިބްނުލްޖައުޒީ ބޭރުކޮށްލެވުމުން
ބަޣުދާދުން
ހަތް
ޤިރާއަތުގެ
ތަޖުވީދު
ތައްޔާރުކުރެއްވިއެވެ .މާލިކު ބުނުއްރައިބު އަވަހާރަވި ހުމުގެ
“
މުޞީބާތެއް ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ އެކަމެއްގައި ހިމެނޭ އަލިފަރާތް ފާހަގަ ކުރައްވާށެވެ .ކަލާޔަށް ލުނބޯހުތް ތަށިކޮޅެއް އެރުވިއްޖެނަމަ އެއަށް ހަކުރު އަޅުއްވައިގެން ލުނބޯފަނި ގިރައިލައްވާށެވެ.
އާލާސްކަންފުޅު ޖެހިވަޑައިގަތުމުން ޢައްބާސީ ޚަލީފާއިންގެ ބޮޑެތި
ދެކޭ މީހާއަށް ޖަލުގެ ކައިރިން މަގުމަތީން ހިރަފުސް އަރާތަން
ދީވާންތަކާ ނުބައްދަލު މޮޅު ޤަޞީދާއެއް އެކުލަވައިލެއްވިއެވެ.
ފެނިފައި ރޯން ފެށިއެވެ .ޙަޔާތާމެދު އިންސާނުން ދެކޭގޮތުގައި
އަބޫޒުރައިބު އަލްހުޛަލީގެ ދަރިކަލުން އަވަހާރަވުމުން ޒަމާންތައް
މިހާވެސް ފަރަގު ހުރެއެވެ.
އަންތަރީސްވެ ބަސްހުއްޓުނު މަރުޘިއްޔާ އެކުލަވައިލެއްވިއެވެ.
ޙަޤީޤަތުގައި ދުނިޔޭގައި ލައްވައިފައިވަނީ ހުސް
ތާރީޚު ވަނީ އެޅެމަށް އައްސަރިބަހާއި ސާބަސް ރައްދުކޮށް
ނުބައިކަމާއި މޮޅިވެރިކަމެއް ނޫނެވެ .އެހެންކަމުން މުޞީބަތެއް
ވަރުބަލިވެފައެވެ.
ކުރިމަތިވިޔަސް އެކަމުގައި ފޮރުވިފައިވާ ހެޔޮކަމާއި ލާބައިގެ
ކަންމިހެން ހުރުމާއެކު މުޞީބާތެއް ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ
އެކަމެއްގައި ހިމެނޭ އަލިފަރާތް ފާހަގަ ކުރައްވާށެވެ .ކަލާޔަށް ލުނބޯހުތް
ތަށިކޮޅެއް
އެރުވިއްޖެނަމަ
އެއަށް
ހަކުރު
ބައި އަތުލެއްވޭތޯ ބައްލަވާށެވެ. ކަލާގެ
ދުވަހަކަށް
ރަނގަޅު
ދިރިއުޅުއްވުމުގެ
ވައްޓަފާޅި
ދުވަހެއް
ކުރައްވާށެވެ.
ބިނާކުރަނިވި
ގޮތަކަށް
އަޅުއްވައިގެން ލުނބޯފަނި ގިރައިލައްވާށެވެ .މީހަކު ކަލާޔަށް
ވިސްނުންފުޅާއި
މަރުވެފައި އޮތް ހަރުފައެއް އަރުވައިފިނަމަ އޭގެ އަގުބޮޑު ހަން
ރިވެތިކުރައްވައި ތަހްޒީބު ކުރައްވާށެވެ .މަޢުލޫމާތުގެ ޚަޒާނާ
ގައިގައި
ފުރާލެއްވޭތޯ މަސައްކަތް ކުރައްވާށެވެ .ޝައްކެއްވެސް ނެތެވެ.
ބިޗުލެއް ކަށިޖަހައިފިނަމަ އެމީހަކަށް ހަރުފަ ވިހަޔަކުން އަސަރެއް
މިހާރު ކަލާއަކީ އިހުނަށްވުރެ މާ ކާމިޔާބު ،މާ އިހުތިރާމު
ނުކުރާނެއެވެ .ކިތަންމެ ނުސިޔާނު މޫސުމެއް ކުރިމަތިވިޔަސް
ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެއް ކަމުގައި ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ.
ނަންގަވައިފައި
ބާކީ
އެއްލައިލައްވާށެވެ.
މީހެއްގެ
ފިކުރު
ބަދަލުކޮށްލައްވާށެވެ.
ބަސްމަގު
5
އަލްއުސްތާޛު އަޙްމަދު މާޖިދު
ދިވެހިރާއް ޖޭ ގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމާ މެދު ...
އިލްމީ ގޮތުން ގައުމު ބަނގުރޫޓު ވެފައި ވަރަށް ގިނަ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާގޮތުން ،އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިވެހިރާއްޖެ
ދެން ވިސްނާވަޑައިގަންނަވާށެވެ .ދިވެހިރާއްޖޭގައި ދީނީ އިލްމާއި
އިލްމީ ގޮތުން ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުމެއް ހޯދައިފިއެވެ .އިލްމީ މައިދާނުގައި ފާހަގަ
އިންސާނިއްޔަތުގެ އިލްމާއި އިޖުތިމާއީ އިލްމުތަކާއި ފަލްސަފާ ފަދަ އެއްވެސް
ކޮށްލަން ޖެހޭ ފަދަ ބޮޑު ތަރައްގީއެއް ހޯދައިފިއެވެ .އެ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާގޮތުން
ދާއިރާއެއްގައި ދިރާސާތަކެއް ނުކުރެވެއެވެ .ތަބީއީ ސައިންސާއި ބޭސްވެރިކަމުގެ
ރާއްޖެއަކީ މިއަދު އިލްމީ ގޮތުން ތަސައްރަފު ފުދިފައި ވާ މުޖުތަމައެކެވެ.
އިލްމާއި ހިސާބު އިލްމު ފަދަ އެއްވެސް ދާއިރާއެއްގައި ދިރާސާތަކެއް ނުކުރެވެއެވެ.
އަޅުގަނޑު ވެސް އެ ބޭފުޅުންނާ އެއްބަސް ވާ ހިތްވެއެވެ .އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ
ފަންނުވެރިކަމުގެ އެއްވެސް ދާއިރާއެއްގައި އިލްމީ ގޮތުން ދިރާސާތަކެއް
ވަޒަން އިލްމީ ގޮތުން ތަސައްރަފު ފުދުމަކީ އަޅުގަނޑަށް ވެސް ލިބޭ ޝަރަފެއް،
ނުކުރެވެއެވެ .މިއިން އެއްވެސް ދާއިރާއެއްގައި އިލްމީ ގޮތުން ދިރާސާ ކޮށް،
އަދި އިއްޒަތެއް ،އެހެން ނޫންތޯއެވެ؟
އިލްމީ އުފެއްދުންތައް އުފެއްދުމުގެ މަސައްކަތް ކުރާ އެއްވެސް މުއައްސަސާއެއް
ނަމަވެސް ދިވެހި މުޖުތަމައުގެ އެކި ދިމަދިމާޔަށް ނަޒަރު
ރާއްޖޭގައި ނެތެވެ .ދުނިޔޭގެ ނިސްބަތުގައި ކުތުބުޚާނާއެއްގެ ނަން ހައްގު ވާ
ހިންގައިލުމުން އަޅުގަނޑަށް ފެންނަނީ އިލްމީ ގޮތުން މި ގައުމު ތަރައްގީ ވެއްޖެ
ވަރުގެ ކުތުބުޚާނާއެއް މި ގައުމަކު ނެތެވެ .އިލްމީ ފޮތެއް އަޅުގަނޑުމެންގެ
ކަމުގެ ނިޝާންތަކެއް ނޫނެވެ .އަޅުގަނޑަށް ފެންނަނީ ޖުމުލަ ގޮތެއްގައި ،އިލްމީ
ތެރޭގައި ޝާއިއު ކުރެވެނީ ވަރަށް މަދުންނެވެ .އެފަދަ ފޮތެއް ޝާއިއު ކުރިޔަސް،
ގޮތުން ގައުމު ނިކަމެތި ވަމުން ދާ ތަނެވެ .އިލްމީ މައިދާނުގައި ރާއްޖޭގެ ހާލަތު
އެ ފޮތެއްގެ ސަތޭކަ ވަރަކަށް ކޮޕީ ވިކި ހުސްވާން ވެސް އާއްމު ގޮތެއްގައި
ދަށަށް ދާ ތަނެވެ.
އަހަރު ދެ އަހަރު ނަގާ ކަމަށް އިލްމީ ފޮތްތައް ލިޔުއްވާ މަދު ބޭފުޅުންނާއި ،ފޮތް
ވިއްކާ ފިހާރަތަކުގެ ބޭފުޅުން މާޔޫސްކަމާ އެކު ވިދާޅުވެއެވެ .އެހެންކަމުން އެފަދަ
ތެދުފުޅެކެވެ .މީގެ ފަންސާސް އަހަރު ކުރީން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ރަށެއްގައި މަދަރުސާތަކެއް ނެތެވެ .އެއިރަކު ދިވެހިރާއްޖޭގައި ކޮލެޖެއް ނެތެވެ.
ބޭފުޅުންނަށް ވެސް މަޖުބޫރު ވަނީ އިލްމީ ޝައުގު ހަމައެކަނި ހުސް ވަގުތު
ޔުނިވަރުސިޓީއެއް ނެތެވެ .މިހާރު އެކަން ބަދަލު ވެއްޖެއެވެ .މިހާރު ރާއްޖޭގެ
ފުރުއްވަން ކުރައްވާ ކަމެއްގެ ދަރަޖަޔަށް ތިރި ކޮށްލައްވާށެވެ.
މީހުން ދިރިއުޅޭ ކޮންމެ ރަށެއްގައި މަދަރުސާއެއް އެބަ ހުށްޓެވެ .މިހާރު
ރާއްޖޭގައި ކޮލެޖުތައް އެބަ ހުށްޓެވެ .ޔުނިވަރުސިޓީއެއް އެބަ ހުށްޓެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ އުފެއްދުމެއް ކަމަށް ބުނެވޭނެ އެއްވެސް ސައިންސްވެރިއެއް ،ފަލްސަފާވެރިއެއް ،އިލްމުވެރިއެއް ،ފަންނުވެރިއެއް ދުނިޔޭގެ މައިދާނަށް އަޅުގަނޑުމެންނަކަށް އަދި ނެރެވިފައެއް ނެތެވެ .އަޅުގަނޑު ވެސް
އެހެންކަމާއެކުވެސް ،އަޅުގަނޑުމެން ގަބޫލު ކުރަން ޖެހޭ ހަގީގަތަކީ، މަދަރުސާތަކާއި ކޮލެޖުތަކާއި ޔުނިވަރުސިޓީތަކުގެ ބޯޑު ޖެހި އިމާރާތްތަކެއް
ޤަބޫލު ކުރަމެވެ .އަތުގެ ފަސް އިނގިލީން ގުނާލެވޭހައި މަދު އަދަދެއްގެ ދިވެހި
އުފުލިފައި ހުރުމަކީ އިލްމީ ގޮތުން ގައުމު ތަރައްގީ ވުން ނޫން ކަމެވެ .އެފަދަ
ބޭފުޅުން ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި ބައެއް ޔުނިވަރުސިޓީތަކުގައި ޕްރޮފެސަރުންގެ ގޮތުގައި
ތަންތަނަކީ އިލްމީ ތަރައްގީ އަށް މަގުފަހި ކޮށްދޭ އުމްރާނީ އޮނިގަނޑެވެ.
އެބަ މަސައްކަތް ކުރައްވައެވެ .ޚުދު މި ގައުމުގައި ވެސް އިލްމަށް ލޯބި
މަދަރުސާތަކާއި ކޮލެޖުތަކާއި ޔުނިވަރުސިޓީތައް ހުރުމަކީ އިލްމީ ގޮތުން ގައުމު
ކުރައްވާ ބޭފުޅުންކޮޅެއް އެބަ އުޅުއްވައެވެ .އިލްމަށް ލޯބި ކުރާ ޒުވާން ކުދީން
ތަރައްގީ ކުރުމަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތްތަކުގެ އަސާސީ އުންސުރެއް ކަމާ
ވެސް މަދުމަދުން ފެނެއެވެ .ނަމަވެސް މިފަދަ ބޭބޭފުޅުންނަކީ ހަގީގަތުގައި
މެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ .ނަމަވެސް މަދަރުސާއެއް ނުވަތަ ކޮލެޖެއް ނުވަތަ
އެ ބޭބޭފުޅުންގެ އަމިއްލަފުޅު ޝައުގާއި މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއެވެ .ބޭރުގެ
ޔުނިވަރުސިޓީއެއްގެ ހަތަރު ފާރާއި ފުރާޅާއި ފަރުނީޗަރުތަކަކީ އިލްމީ ތަރައްގީގެ
ޔުނިވަރުސިޓީތަކަށް ވަޑައިގެން އެ ބޭފުޅުން ކުރައްވާފައިވާ ބުރަ މަސައްކަތްތަކާއި،
ހެތްކެއް ނޫނެވެ .އިލްމީ ތަރައްގީގެ އެންމެ ބޮޑު ހެތްކަކީ އެ ތަންތަނުން
އެ ޔުނިވަރުސިޓީތަކުގެ އިލްމީ މާހައުލުގެ މޭވާއެވެ .އެ ބޭބޭފުޅުންނަކީ
ދަސްވެނިވެގެން ނިކުންނަ ދަރިވަރުން އިލްމީ މައިދާނުގައި ދައްކާ ގާބިލިއްޔަތެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހުރި އިލްމީ މުއައްސަސާތަކެއްގެ މަސައްކަތުން އުފެދިފައިވާ
އެ ދަރިވަރުންގެ ގަލަންތަކުންނާއި ،އެއްކަލަ މަދަރުސާ ކޮލެޖު ޔުނިވަރުސިޓީތަކުގެ
ބޭބޭފުޅުންނެއް ނޫނެވެ.
އިލްމީ މަޖިލިސްތަކުގެ ތެރެއިން އުފެއްދޭ އިލްމީ އުފެއްދުންތަކެވެ .މި ދަންނަވަނީ އިލްމީ ފޮތްފޮތާއި މަޖައްލާތައް ފަދަ ތަކެތީގެ ވާހަކައެވެ.
6
ރާއްޖޭގައި އުފެދިފައި ވާ ދެތިން ޕްރޮފެސަރުން ދިވެހިރާއްޖޭގައި ނުތިއްބަވައި ،ބޭރުގެ ޔުނިވަރުސިޓީތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވުމުގެ ސަބަބާ
މެދު ވެސް އަޅުގަނޑުމެން ވިސްނާލަން ޖެހެއެވެ .ރާއްޖޭގައި ތިބެގެން ދީނީ
އެއް އަދަދަކަށް އަޅުގަނޑު ލިޔުނު ފީޗަރ އާޓިކަލުގެ މައުޒޫއަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ
އިލްމު ،ނުވަތަ ތަބީއީ ސައިންސް ،ނުވަތަ އިޖުތިމާއީ އިލްމު ،ނުވަތަ ހިސާބު
ގައުމީ ކުތުބުޚާނާއެވެ .މި އާޓިކަލަށް މައުލޫމާތު ހޯދަން ވެގެން އަޅުގަނޑު ގައުމީ
އިލްމު ފަދަ ދާއިރާތަކުން މަތީ ތައުލީމު ހާސިލު ކުރެވޭކަށެއް ނެތެވެ .ބޭރުގެ
ކުތުބުޚާނާއަށް އެތައް ފަހަރަކު ޒިޔާރަތް ކޮށް ،އެތާނގެ އިސް ބޭފުޅުންނާ ވާހަކަ
ކޮންމެވެސް ޔުނިވަރުސިޓީއަކަށް ގޮސް ،ނުހަނު ބޮޑު ޚަރަދު ކޮށްގެން ،ގިނަފަހަރު
ދައްކައި ހެދީމެވެ .އެބޭފުޅުން މައުލޫމާތު ދެއްވި ގޮތުގައި އެއިރު ކުތުބުޚާނާގެ
ދަރައިވިކިގެން ،ތާރީޚު އިލްމު ،ނުވަތަ ސޯޝިއޮލޮޖީގެ އިލްމު ،ނުވަތަ ނަފްސާނީ
ފޮތުގެ މަޖުމޫއާގެ ޖުމުލަޔަކީ ފަންސާސް ނުވަ ހާސް ކޮންމެވެސް ވަރެކެވެ.
އިލްމު ،ނުވަތަ ފިޒިކްސްގެ އިލްމު ،ނުވަތަ ފަލަކީ އިލްމު ،ނުވަތަ ހިސާބު
މި ދަންނަވަނީ 2005ވަނަ އަހަރު ރާއްޖޭގެ ގައުމީ ކުތުބުޚާނާގެ
އިލްމު ފަދަ އިލްމަކުން ކިތަންމެ މަތީ ފާހެއް ނަގައިގެން އަޔަސް ،ރާއްޖޭގައި
ހާލަތު ހުރި ގޮތުގެ ވާހަކައެވެ .މީގެ އެއްހާސް އަހަރު ކުރީން މުސްލިމުންގެ
އެ މީހަކު ހުންނަން ޖެހެނީ ބޭކާރު ވެފައެވެ .އެމީހެއްގެ ބޭނުން ހިފާނޭ ރިސާޗް
ބޮޑެތި ޝަހަރުތަކުގެ ހާލަތު ހުރި ގޮތާ އަޅުގަނޑުމެންގެ މިހާރާ އަޅާކިޔާލަމާތޯއެވެ؟
އިންސްޓިޓިއުޓްތަކެއް ،ނުވަތަ އިލްމީ އެހެން މަރުކަޒުތަކެއް ،މަރުސަދުތަކެއް ފަދަ
ހުޅަނގުގެ މުއައްރިޚެއް ކަމަށްވާ ފިލިޕް ކޭ .ހިއްޓީ އޭނާގެ “ހިސްޓްރީ އޮފް ދި
އެއްވެސް ތަނެއް މި ގައުމުގައި ނެތެވެ .އަޅުގަނޑުމެންގެ ގައުމީ ޔުނިވަރުސިޓީގައި
އެރެބްސް” މި ފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައި ވާ ގޮތުން ،އެއިރު މުސްލިމް ސްޕޭނުގެ
ވެސް އެފަދަ ބޭބޭފުޅުންގެ ފުރިހަމަ ބޭނުން ހިފޭނޭ ފަދަ ގާބިލިއްޔަތެއް ،މާހައުލެއް
ޤުރުޠުބާ ގައި މަދުވެގެން 17ވަރަކަށް ޕަބްލިކް ލައިބްރަރީ ހުއްޓެވެ .އެއިން
ނެތެވެ .އެހެނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޔުނިވަރުސިޓީ ވެސް އިލްމީ މަރުކަޒަކަށް ވުރެ
ކޮންމެ ތަނެއްގައި މަދުވެގެން 4ލައްކަ ފޮތް އޮތެވެ .މިއީ މުއްސަނދި މުސްލިމް
ބޮޑަށް ވައްތަރީ “ވޮކޭޝަނަލް” ތަމްރީނުގެ މަރުކަޒަކާއެވެ.
އާއިލާތަކުގެ މީހުން އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ގޭގޭގައި ހަދާފައި ހުރި އެތައް ސަތޭކަ
ކުތުބުޚާނާއެއްގެ އިތުރުންނެވެ .މިކަން މިހެން އޮތީއަކީ ހަމައެކަނި ޤުރުޠުބާގައެއް
ހާލަތު މިހެން އޮތުމުން ،އެއްކަލަ އިލްމު ހާސިލު ކޮށްގެން އައި
މީހާއަށް ޖެހެނީ ސޯޝަލް ސެންޓަރުގެ ޖެނެރަލް މެނޭޖަރުކަން ،ނުވަތަ ހުޅުމާލޭ
ނޫނެވެ .އެއިރު އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި ހުރިހާ ޝަހަރުތަކެއްގައި ވެސް ކަން
ޑިވެލޮޕްމަންޓް ކޯރޕަރޭޝަނުގެ ޑިރެކްޓަރުކަން ،ނުވަތަ މޯލްޑިވްސް ރޯޑް
އޮތީ މިހެންނެވެ .ޕެލާރމޯ ،ސެވިއްޔާ ،ގްރެނޭޑާ ،ފާޒް ،ތިމްބުކްތޫ ،ޤައިރުވާން،
ކޯރޕަރޭޝަނުގެ ޗީފް އެގްޒެކެޓިވް އޮފިސަރުކަން ފަދަ ކޮންމެވެސް މަގާމެއް ގަބޫލު
ޤާހިރާ ،ބުޚާރާ ،ކޫފާ ،ބަޞަރާ ،ސަމަރްޤަންދު ،އަދި ޚުރާސާން ފަދަ ޝަހަރުތަކުގެ
ކުރާށެވެ .އެމީހަކު ކިޔެވި ދާއިރާއާ ގުޅުން ހުރި ވަޒީފާއަކަށް ގޮސްގެން ދިހަބާރަ
ތާރީޚަށް ބައްލަވައިލައްވާށެވެ .އެއިރުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް މި ތިބެވެނީ ކޮންފަދަ
ހާސް ރުފިޔާއަށް ވުރެ ބޮޑު މުސާރައެއް ލިބުން ވެފައި އޮންނަނީ މުސްތަހީލު
ބޮޑު ޖާހިލުކަމެއްގެ ތެރޭގައި ކަން އިހުސާސް ވެވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ.
ކަމަކަށެވެ .އެހެންވީމާ ،ތިމާގެ ހިތުގައި އިލްމަށް އޮތް ލޯތްބާއި ޝައުގުވެރިކަމާއި،
ގައުމީ ކުތުބުޚާނާގެ ވާހަކަ ދެކެވުމުން ،ދައްކަން ޖެހޭ އެހެން
ނޫން ނަމަ ،ޖެހެނީ ފޮށިވަށި ބަނދެގެން މިތަނުން ފުރައިގެން ކޮންމެވެސް އެހެން
ވަނަ އަހަރާ ހަމަޔަށް އައިއިރު ،ކުތުބުޚާނާގައި ބައިލައްކައެއް ހައި ފޮތް އޮތެވެ.
ގައުމަކަށް ދާށެވެ.
އޭގެ ފަހުން ކުތުބުޚާނާއަށް ގިނަ އަދަދަކަށް އިނގިރޭސި ވާހަކަ ފޮތް އިތުރު
އިލްމީ މައިދާނުގައި ކުރިޔަށް ދާން ތިމާ ކުރާ އުއްމީދުތައް ކަފުން ކުރާން ބޭނުން
ވާހަކައެއް ވެސް އެބައޮތެވެ .އަޅުގަނޑު ކުރީން ދެންނެވި ފަދައިން2005 ،
މިގޮތަށް ކަންތައްތައް އޮންނަ ނަމަ ،ރާއްޖޭގައި އުފެދޭ އިލްމީ މީހުން
ކުރެވުނު ކަމަށް އަޅުގަނޑަށް މައުލޫމާތު ލިބިފައި ވެއެވެ .ނަމަވެސް 2008ވަނަ
ރާއްޖޭގައި ހިފެހެއްޓޭނެ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އަދި އިލްމީ މައިދާނަށް ގިނަ ބަޔަކު
އަހަރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ބަދަލު ވުމަށް ފަހު ،ކުތުބުޚާނާއާ ދެކޮޅަށް ވަނީ
ނުކުތުމަށް ހިތްވަރު ދެވޭނޭ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟
“ވަރަށް ނުބައި ،ވަރަށް ކަޅު ޖަރީމާތަކެއް” ހިންގިފައެވެ .އެގޮތުން ކުތުބުޚާނާ
ދުނިޔޭގެ ނިސްބަތުގައި ކުތުބުޚާނާއެއްގެ ނަން ހައްގު ވާ ވަރުގެ
“ގެއިން ބޭރުކޮށްލެވުނު” އިރު ،އެތާނގެ މަޖުމޫއާގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ޢަރަބި އަދި
ކުތުބުޚާނާއެއް މި ގައުމަކު ނެތޭ އަޅުގަނޑު ކުރީން ދަންނަވައިފީމެވެ .މި
އުރްދޫ ފޮތްތައް ،ނުވަތަ އޭގެ ބޮޑު ބަޔަކަށް ވީނުވީއެއް ނޭނގޭ ކަމަށް ވެއެވެ.
ނުކުތާއާ ގުޅޭ މިސާލެއް ދަންނަވައިލާނަމެވެ 2005 .ވަނަ އަހަރު ހާތާނގައި،
ކުތުބުޚާނާގެ ފޮތް އަލަމާރިތަކުން މަދު ވީ ހަމައެކަނި އެތާނގައި ހުރި ޢަރަބި އަދި
އެއިރު ރާއްޖޭގައި ނެރެވުނު “ހުވާސް” މަޖައްލާއަށް އަޅުގަނޑު ލިޔުނީމެވެ.
އުރްދޫ ފޮތްތަކެއް ނޫނެވެ .އޭގެ އިތުރަށް ވެސް އެތައް ސަތޭކަ ފޮތަކަށް ވަނީ
7
ވީނުވީއެއް ނޭނގިފައެވެ.
ގަބޫލު ކުރަން ޖެހޭ ހަގީގަތަކީ ސަނަދާއި ،އިލްމާ އެއީ މުޅީން ތަފާތު ދޭއްޗެއް ކަމެވެ .ދިވެހިރާއްޖެ އިލްމީ ގޮތުން ތަރައްގީ ވެއްޖެޔޭ ބުނުމަކީ އަޅުގަނޑު ދެކޭ
އެއް އިރެއްގައި ރާއްޖޭގައި ފޮތްތެރިކަން އާލާ ވެ ،އިލްމީ ގޮތުން
ގައުމު ތަރައްގީ ވުމުގެ މިސްރާބެއް ހިފުނު ކަމަށް ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ .މި
ގޮތުގައި ހަގީގަތާ ޚިލާފު ބުނުމެކެވެ .އަޅުގަނޑަށް ފެންނަ ގޮތުގައި ،އިލްމީ
ދަންނަވަނީ ފަޟީލަތުއް ޝައިޚް ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީނާއި ،ޝައިޚުލް އިސްލާމް
މައިދާނުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ މަގާމަކީ ދުނިޔޭގެ ނިސްބަތުން އެންމެ ފަހަތު
ޢަބްދުﷲ ޖަލާލުއްދީނާއި ޝައިޚް ޢުމަރު ޢީސާ ފަދަ ބޭބޭފުޅުން މި ގައުމުގެ
ސަފުގެ މަގާމެކެވެ.
ފޮތް އަލަމާރިއަށް އިލްމީ ގޮތުން ބުރަދަން ބޮޑު ފޮތްތަކެއް އިތުރު ކުރެއްވެވި
މިއީ ގައުމީ މައްސަލައެއް ކަމަށް ބަލައި ،މި މައްސަލަ ހައްލު
ދުވަސްވަރުގެ ވާހަކައެވެ .ނަމަވެސް އެ ކުރު މުއްދަތުގެ މަސައްކަތް ވެގެން
ކުރަން އަޅުގަނޑުމެން އެދޭ ނަމަ ،އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރަން ޖެހޭ ކަމަކީ މި
ދިޔައީ އޭގެ ކުރީން އިސްކަންދަރު ރަދުންގެ ޒަމާނުގައި ކުރެވުނު މަސައްކަތެކޭ
މައްސަލަ އެބައޮތް ކަމުގެ ހަގީގަތް ގަބޫލު ކުރުމެވެ .ދެވަނަޔަށް ކުރަން ޖެހޭ
އެއްފަދައިން“ ،ނުފޮޅި ފަރިވި މަލަކަށެވެ” .އޭގެ ފަހުން ރާއްޖެ އައީ އިލްމީ
ކަމަކީ ،އިލްމީ ގޮތުން މިހައި ދަށު ދަރަޖައެއްގައި ގައުމު އޮންނާން ޖެހުނީ
ގޮތުން ނިކަމެތިވަމުންނެވެ .ދިވެހީންގެ އިލްމީ ގާބިލުކަން ދިޔައީ ދަށަށެވެ.
ކީއްވެގެން ބާވައޭ މި ސުވާލާ މެދު ވިސްނައި ފިކުރު ކުރުމެވެ .މި ސުވާލަށް
ފިކުރީގޮތުން ގައުމު އައީ އަޅުވެތި ވަމުންނެވެ.
ޖަވާބެއް ހޯދުމެވެ.
އަޅުގަނޑަށް މި ވާހަކަ ދެއްކުނީ ކަންތައްތައް ހުރި ގޮތާ މެދު
ވަރަށް ކުރުކޮށެވެ. ދެންވެސް ދިވެހިރާއްޖެ އިލްމީ ގޮތުން ތަރައްގީ ވެފައި އޮތް ކަމަށް
އަޅުގަނޑު ދެކޭ ގޮތުގައި އިލްމީ ގޮތުން މި ދެންނެވި ފަދަ ދަށު ދަރަޖައެއްގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ގައުމު އޮންނަނީ ތަފާތު އެތައް ސަބަބުތަކަކާ ހުރެއެވެ .އަޅުގަނޑުގެ ނަޒަރުގައި އޭގެ ތެރޭގައި ،ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ޒައާމަތުން
ބުނެވިދާނެ ބާވައެވެ! އެ ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ދައުވާގެ މަތީގައި ހަމަ ދެމިތިބެންވީ
އިލްމު އާއްމު ކުރަން އެކަށީގެންވާ ވަރާ ގާތަށް ވެސް މަސައްކަތް ނުކުރުމާއި،
ބާވައެވެ!
އިލްމާއި ރޫހާނީ ތަރައްގީއަށް އިހުމާލުވެ މާއްދިއްޔަތާއި ފައިސާއަށް އަޅުކަން ރާއްޖޭގައި ޑިގްރީ ފެންވަރުގެ ކޯސްތައް ފުރިހަމަ ކޮށް ސެޓުފިކެޓު
ހޯދައިގެން ތިބި ކިތަންމެ ބަޔަކު އެބަ ތިއްބެވެ .ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެން
8
ކުރުމުގެ ސަގާފަތެއް ގައުމުގައި އާއްމުވުމާއި ،ތައުލީމީ ނިޒާމުގެ ބަލިކަށިކަމާއި، އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމިއްލަ ބަހަށް ޚިޔާނާތްތެރިވުން ހިމެނެއެވެ.
ސަން މާފާނު
އިޔާޒު ނަސީމް
އާސާމެވެ .ދެކުނުގައި އޮތީ ބަންގްލާދޭޝެވެ .މޭގަލަޔާ އަކީ އިންޑިޔާގެ އިރުމަތީ ބިތުގައި އޮންނަ ހަތްއުޚްތުންގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ ސްޓޭޓުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ސްޓޭޓެކެވެ .މޭގަލަޔާގެ އިތުރުން "ހަތް އުޚްތުން"ގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ހަ ސްޓޭޓަކީ އަރޫނާޗަލްޕްރަދޭޝް އާއި ،ނާގާލޭންޑާއި ،އާސާމާއި ،މިޒޯރާމާއި ،ތްރިޕޫރާ އާއި ،މަނިޕޫރެވެ .މޭގަލަޔާގެ ވެރިރަށަކީ އަދި އެންމެ ބޮޑު ޝަހަރަކީ ޝިލޮންގެވެ. މޭގަލަޔާގެ ވެރިރަށް ޝިލޮންގަކީ އިރުމަތީގެ ސްކޮޓްލޭންޑު ކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. މޭގަލަޔާ އަކީ ދުނިޔޭގެ އެންމެ ތެތް ބިމުގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވިފައިވެއެވެ.
މޭގަލަޔާ
އަހަރަކު އެވަރެޖުކޮށް މޭގަލަޔާއަށް ވާރޭ ވެހޭ މިންވަރު އުޅެނީ 1200 ސެންޓިމީޓަރުގައެވެ .މޭގަލަޔާގެ ރަސްމީ ބަސްތަކަކީ ކާހސީ ބަހާއި ،ގާރޯ ބަހާއި، ހިންދީ ބަހާއި ،އިނގިރޭސި ބަހެވެ .ގާރޯ ބަހަކީ ސިނޯޓިބެޓަން ބަސްތަކުގެ އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ބަހެކެވެ .ކާހސީ ބަހަކީ އޮސްޓްރޯއޭޝިއެޓިކް ބަސްތަކުގެ އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ބަހެކެވެ .މޭގަލަޔާގެ އާބާދީގެ 70%އަކީ އީސާއީންނެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން އެ ސަރަހައްދަކަށް ނިސްބަތް ވާ ދެކުނު އޭޝިޔާ
13%އަކީ ހިންދޫންނެވެ .ތަފާތުތަކެއްޗަށް އަޅުކަން ކުރާ 11%މީހުން
ސަރަހައްދަށް އަހުލުވެރިވެ ،އާންމު މައުލޫމާތު މުއްސަނދި ކުރުމަށް ޓަކައި،
އުޅޭ އިރު 5% ،މީހުންނަކީ މުސްލިމުންނެވެ .އެހެން ދީންތަކަށް ނިސްބަތްވާ
ހުށަހަޅާ ލިޔުންތަކުގެ މި ސިލްސިލާގައި މި ފަހަރު ބަލައިލާނީ އިންޑިޔާގެ
މީހުންގެ ހިއްސާއަކީ 1%އެވެ .މޭގަލަޔާގެ އާބާދީއަކީ 3މިލިޔަނެވެ .އާބާދީގެ
ސްޓޭޓުތަކުގެ ތެރެއިން މޭގަލަޔާ ނުވަތަ މޭގާހލަޔައަށެވެ .މިއީ އިރުއުތުރު
ގޮތުން ބަލާއިރު މިއީ އިންޑިޔާގެ ސްޓޭޓުތަކުގެ ލިސްޓުން 23ވަނައެވެ .ބިމުގެ
އިންޑިޔާއަށް ނިސްބަތްވާ ސްޓޭޓެކެވެ .ސެންސިކިރުތު ބަހުން "މޭގާހލަޔަ"
ގޮތުން ބަލާއިރު 22ވަނައެވެ .އިދާރީ ގޮތުން މޭގަލަޔާ ބަހައިލެވިފައިވަނީ 7
މި ލަފްޒުގެ މާނައަކީ "ވިލާތަކުގެ ގޮވަތި"އެވެ .މޭގަލަޔާގެ އުތުރުގައި އޮތީ
ޑިސްޓްރިކްޓަށެވެ.
އަބޫ ޒައިދް އަޙްމަދު އިބްނު ސަހްލު (އަލްބަލްޚީ) ސައިންސްވެރިއެކެވެ .އަލްބަލްޚީ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ މީލާދީން 850ވަނަ އަހަރު ،ޚުރާސާނުގެ ބަލްޚްގެ ޝަމިސްތިޔާނުގައެވެ .އަލްބަލްޚީ އަކީ އަލްކިންދީގެ ދަރިވަރެކެވެ. އަލްބަލްޚީގެ އިލްމީ މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރޭގައި އޭނާ ލިޔުއްވި
މަޝްހޫރު ފޮތްތައް ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ .ހިސާބާއި ނުޖޫމީ އިލްމު އަދި ފަލަކީ އިލްމުގެ މައްޗަށް ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ އިތުރުން ޞުވަރުލްއަޤާލީމް އާއި މަޞާލިޙުލް އަބްދާން ޥައްނުފޫސް ފަދަ ޖޯގުރަފީ އާއި ބޭސްވެރިކަމުގެ އިލްމީ ފޮތްތައް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ.
އަލްބަލްޚީ އަވަހާރަވީ މީލާދީން 934ވަނަ އަހަރުއެވެ.
ބުއްދީގެ ފުރާގު "ޖިސްމު ބަލިވެއްޖެ ނަމަ ނަފްސު ވެސް އަބޫ ޒައިދް އަޙްމަދު އިބްނު ސަހްލު (އަލްބަލްޚީ) އަކީ ފާރިސީ
މުސްލިމު ޕޮލިމެތެކެވެ .އަލްބަލްޚީ އަކީ ޖޯގުރަފީ ޢިލްމަށް މޮޅު ބޭފުޅެކެވެ. ހިސާބުގެ އިލްމުވެރިއެކެވެ .މޮޅު ޙަކީމެކެވެ .ނަފްސާނީ އިލްމުވެރިއެކެވެ.
10
ބަލިކަށިކޮށްލައެވެ .އަދި ނަފްސު ބަލިވެއްޖެ ނަމަ ޖިސްމު ވެސް ބަލިކަށިކޮށްލައިފަތެވެ - ".އަލްބަލްޚީ
އުޑުދަށުން
މުހައްމަދު ގާސިމް
ހޮޓާތަކުގެ އެއް ވާހަކަ
ބަދަލުގައި ތަފްސީލް އެނގޭގޮތަށް ހެދުމެވެ .އެހެންނަމަވެސް މިގޮތަށް
ދާދިފަހުން ރައްޓެއްސަކާއެކު ސައިތައްޓެއް ބޮއިލަން ކެފޭއަކަށް ހިނގައްޖައީމެވެ .ސައިބޮއި ދުފާ ނިމުނުތަނާ ކަހަލަ
މި ކަންކަން ކުރަނީ ކިތައް ހޮޓަލުގައިބާވަ އެވެ؟ މިއީ ބަލަން
ގޮތަކަށް ،އެތަނުގައި އުޅޭ ބިދޭސީއަކު ބޯ ކަރުދާސްކޮޅެއްގައި
ޖެހޭކަމެވެ .ކަމުގެ ބޭނުންތެރިކަން ބޮޑުކަމުންނެވެ .ދެފަހަރު ފިހާ ދެ
އަދަދެއް ޖަހާލާފައި “ބިލް” ގެނެސްފިއެވެ .ބަލައިލިއިރު ދެލޯ
ބޯކިބަލުގެ އަގު ތަފާތުވިޔަ ނުދިނުމަށެވެ .އަގާ ބިލާ ދިމާކުރުމަށެވެ.
ބޮޑުވާހާ ބިލު ބޮޑެވެ .އެކުވެރިޔާ ބިލު ހިފައިގެން ދިޔައީ
މާލޭގައި ހުރި ގިނަ ހޮޓާ ރެސްޓޯރެންޓްތަކަކީ ބިދޭސީން
ކައުންޓަރަށެވެ .ނެގި އެއްޗެހި ވަކިވަކިން ކިޔާ ޖުމުލަ ބެލިއިރު
ވެރިކަން ކުރާ ތަންތަނެވެ .ސޭޓަކަށް އިންނާނީ ބިދޭސީއެކެވެ.
17ރުފިޔާ އިތުރެވެ .އެހެން ދުވަހެކެވެ .އެހެން ކެފޭއެކެވެ.
ވޭޓަރުންނަށް ވެސް ތިބޭނީ އެމީހުންގެ މީހުންނެވެ .އިސްކޮށް
ސަޔަށްފަހު ބިލު ގެނެސްފިއެވެ .މިފަހަރުގެ ބިލު ރަނގަޅެވެ .އަގު
ނަމުގައި ދިވެއްސަކު ހުއްޓަސް ،ހުރިހާ ކަމެއް އޮންނަނީ
އަތް ނުފޯރާފަށުގައި ހުއްޓަސް ،ތަފުސީލު ވަކި ވަކިން ލިޔެފައި
އެމީހުންގެ އަތްމަތީގައެވެ .ގިނަ ފަހަރަށް އެމީހުން ކަންތައް
ހުއްޓެވެ .ޝަކުވާއަކަށް ޖާގައެއް ނެތެވެ.
ކުރާގޮތް ،ވެރިމީހާއަށް ބަލައިވެސް ނުލެވެއެވެ .ނަތީޖާއަކީ އެމީހުން
ހިތުހުރި ގޮތަކަށް ކަންތައްކުރުމެވެ .ނަގަން ނުޖެހޭވަރު ނަގައިގެން
ކޮންމެ މީހަކުވެސް ފައިސާ ހޯދަނީ ވަރަށް ބުރަކޮށް މަސައްކަތް ކޮށްގެންނެވެ .އެއްވެސް މީހަކަށް ނުކައެއް
ޖީބު ބޮޑުކުރާމީހުންވެސް މަދުވާނޭކަމަކަށް ނުފެނެއެވެ .މީހުންގެ
ނޫޅެވޭނެއެވެ .މާލޭގައި އުޅޭ އެންމެންގެ ގެދޮރެއް ނުހުރެއެވެ.
ނުރުހުން ތަނަށް ލިބެމުން ގޮސް ތަން ހުއްޓޭގޮތް ވުމަކީވެސް ހަމަ
ހޮޓާ ކެފޭތަކުން ކައި ބޮއިގެން އުޅޭ މީހުން މިރަށުގައި ވަރަށް
ވެދާނެކަމެކެވެ .ތަންތަނުގެ ވެރިން މިކަންކަމާމެދު ވިސްނަން އެބަ
ގިނައެވެ .ސައިތައްޓެއް ބޯލަން ވަންނަ ކޮންމެ ފަހަރަކު ،އެއްޗެއް
ޖެހެއެވެ.
ކައިލަން ވަދެލާ ކޮންމެ ވަގުތަކު ،އޮޅިގެންކަމަށް ހަދާފައި ،ނުވަތަ
ކަމަކީ ކުޑަކަމެއް ނޫނެވެ .މީރު ކައިއެއްޗެއް
ދޮވެލުމުގެ ސަޤާފަތެއް ހޮޓާތަކުގައި އަށަގެންފިނަމަ ،އެއީ ބަޔަކަށް
ބަނޑު ފުރާނަ މުއްތިކުރެވެން އޮތީ ،އެތަންތަނުން ދޭ “ޚިދުމަތް”
ލިބޭނެ ވަރަށް ބޮޑު ނިކަމެތިކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ .މިއީ އެތައް
ހދައިގެންނެވެ .އެހެންކަމަށް ވާނަމަ ،މިކަންކަމަށް ހައްލެއް ލިބެން ޯ
ބަޔެއްގެ ޝަކުވާއެކެވެ.
އެބަ ޖެހެއެވެ .ސަރުކާރުގެ ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކުން ނަމަވެސް،
ހިތަށް އެރި އަގެއް އެއްޗިއްސަށް ނަގައިގެން ،އަނެކާގެ ޖީބު
ނުލިބުނަސް ،ޖީބު ދޮވެލިޔަސް ،އެތަންތަނަށް ނުވަދެ ވާކަށް ނެތެވެ.
މިފަދަ ތަންތަން ހިންގާ ފަރާތްތަކުން ނަމަވެސް ،މިކަމަށް ހައްލެއް
އެއްފެންވަރެއްގެ އެއް ކަހަލަ ދެތަނެއްގައި ،އަގުގައި ހުންނަ ތަފާތަކީ ވެސް މީހަކު ހައިރާންވެ އަންތަރީސްވާވަރުގެ
ހޯދައިދޭން އެބަ ޖެހެއެވެ .އެއްގޮތަކީ ހަމަޖެހިފައި އޮންނަ ގަވާއިދަށް
ތަފާތެކެވެ .އެއްދުވަހަކު އެކުވެރިންކޮޅަކާއެކު ސައިތައްޓެއް
ތަންތަން ފެތޭތޯ ،ތަންކޮޅެއް ހަރުދަނާ އުސޫލަކުން ބަލާ މޮނިޓަރ
ބޮއިލަން ވަން ތަނެއްގައި ކަޅުސައިތައްޓެއް ހުރީ 5ރުފިޔާއަށެވެ.
ކުރުމެވެ .އޭރުން ތަނުގެ ވެރިން މިކަންކަމަށް ދޭ ސަމާލުކަން
މިދެންނެވީ ރެސްޓޯރެންޓެއްގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ .ހާބަރުގައި ހުރި
ބޮޑުވާނެއެވެ.
އާދައިގެ ކަޑައެއްގެ ވާހަކަ އެވެ .އެދުވަހު އެތަނުން އެންމެން
ސައިތައްޓެއް ބޮއިލަން ވަންނަ ކޮންމެ މީހަކަށް ،ކޮންމެ
ނިކުމެގެން އައީ ދެން ދުވަހަކުވެސް އެތަނަށް ނުވަންނަން
އެއްޗެއްގެ އަގު ވަކިވަކިން އަހާ ހެދުމަކީ ފަސޭހަކަމަކަށް ނުވާނެ
ނިންމައިގެންނެވެ .ކަސްޓަމަރަކު ގެއްލުމަކީ ތަނަށް ވެސް ލިބޭ
އެވެ .ގިނަ މީހުންނަށް ކުރަން ކެރޭކަމަކަށް ވެސް ނުވާނެއެވެ .ބިލު
ބޮޑު ގެއްލުމެކެވެ .މިއީ މިފަދަ ތަންތަން ހިންގާ ފަރާތްތަކުން
ގެނައިމާ ،ކިތަންމެ ބޮޑު އަދަދެއް ޖަހާފައި އޮތަސް ޝަކުވާއެއް ނެތި
ވިސްނާލަން ހަމަ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ.
ފައިސާދެވެނީ އެހެންވެގެންނެވެ .މައްސަލަ ޖެއްސުން ހުތުރުކަމަކަށް
ވިޔަފާރީގެ ގަވާއިދު ބުނާގޮތުން ވިއްކާ ކޮންމެ
ވާތީއެވެ .އެހެންނަމަވެސް ކުރިން މިދެންނެވި ސަޤާފަތް އަށަގަތަ
އެއްޗަކީވެސް ،ގަންނަ މީހާއަށް އޭގެ އަގު އެނގެން ޖެހޭ
ނުދިނުމަށްޓަކައި އެންމެންވެސް މަސައްކަތް ކުރަން އެބަ ޖެހެއެވެ.
އެއްޗެކެވެ .މާނައަކީ ކޮންމެ އެއްޗެއްގައި ވެސް ހުންނަން
ޝައްކުވަންޏާ ސުވާލުކުރަންވީ އެވެ .އޮޅިގެންކަމަށް ހަދައިގެން،
ޖެހެނީ އަގު ޖަހާފައެވެ .ނޫނީ ފެންނަ ފަށުގައި އަގު ލިސްޓެއް
ނަގަން މަސައްކަތްކުރާ ބޮޑު އަގާމެދު ފާރަވެރިވާންވީއެވެ .ނޫނީ
ހުންނަން ޖެހޭނެ އެވެ .ބިލް ހަދާއިރުވެސް އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަކީ
ނަގާ އެއްޗެއް ނެގުމަށްފަހު ފުރަތަމަ ކަމަކަށް އަގު ދެއްކުން
ކުނިކަރުދާސްކޮޅެއްގައި އަދަދެއް ޖަހާލައިގެން ގެނައުމުގެ
އާދައަކަށް ހަދާށެވެ!
11
ޢަބްދުﷲ ފާރޫޤު ޙަސަން
އާމިރުންނާ ދެކޮޅަށް ތެދުވަން ޖެ ހޭ ނެއެވެ. ނޓް :މި މަޒްމޫނުގެ މައިގަނޑު އަސްލަކަށް ބަލައިފައިވަނީ މިޒަމާނުގެ ނަންހުރި އިސްލާމީ މުފައްކިރު ސައްޔިދު އަބުލްއަޢުލާ މައުދޫދީއާއި ،މައުލާނާ އަބުލްކަލާމް ޯ އާޒާދުއާއި ،ޕްރޮފެސަރ މުޙްސިން ޢުޘްމާނީ ނަދުވީގެ ލިޔުއްވުންތަކެވެ .މިތިން ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ސައްޔިދު އަބުލްޢައުލާ މައުދޫދީއާއި ،މައުލާނާ އަބުލްކަލާމު އާޒާދަކީ ރާއްޖޭގައިވެސް އިތުރު ތަޢާރުފަކަށް ބޭނުން ދެ ބޭފުޅުންނެއް ނޫނެވެ.
އާމިރުންނާ ދެކޮޅަށް ނިކުންނަންޖެހޭނެ
ޙިބްރުލްއުންމަތި ޢަބްދުﷲ ބިން ޢައްބާސް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާއާއި، ފަޤީހުލްއުންމަތި ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާއާ ދެބޭކަލުން
އެބައިމީހުން ގާތު ވިދާޅުވާށެވެ .ދެކޮޅުވެރީން ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަރައިން އިހަށް ބޭރު ކުރާށެވެ .އެއަށްފަހު އަހުރެން ބަލައި ފޮނުވާށެވެ .ކަލޭގެފާނު ޙިޖާޒު ކަރައިގައި ހުންނަވާން ބޭނުންފުޅު ނޫންނަމަ ޔަމަނު ކަރަޔަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އެތާނގައި ކިއްލާތަކާއި ،ދަތުރުފަތުރު ކުރާން އުނދަގޫ ފަރުބަދަތައް އެބަހުއްޓެވެ. އެއީ ތަނަވަސް ބިމެކެވެ .އެތާނގެ އާބާދީއަކީ ޢާންމު ގޮތެއްގައި ކަލޭގެފާނުގެ
ދުނިޔޭގައި ތިއްބެވިއެވެ .އެބޭކަލުން އެއްބޭކަލަކު އަނެއް ބޭކަލަކަށް ނުހަނު ޔއެދިވަޑައިގަންނަވައެވެ .ލަފާފުޅާއި މަޝްވަރާ އަރުއްވައެވެ .އިމާމު ޙުސައިން ހެ ޮ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ދޮންމާމާފުޅު އުންމުލްމުއުމިނީން އައްސައްޔިދާ އުންމު
ބައްޕާފުޅަށް ހެޔޮއެދޭ ބައެކެވެ .އެތާނގައި ކަލޭގެފާނަށް ދުޝްމިނުންގެ އަތް ނުފޯރާގޮތަށް ހުންނެވިދާނެއެވެ .އެއަށްފަހު ސިޓީފުޅުގެ ޒަރީޢާއިންނާއި ޤާޞިދުން ފނުއްވައިގެން ކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތު ފަތުރުއްވާށެވެ .ކަލޭގެފާނަށް ކާމިޔާބު ޮ
ސަލަމާވެސް ދުނިޔޭގައި އިންނެވިއެވެ .އެކަމަނާއަކީ އުންމަހާތުލް މުއުމިނީންގެ
ލިބިވަޑައި ގަންނަވާނެކަން ޔަޤީނެވެ( ].ޝަހީދެ އަޢުޡަމް ،މައުލާނާ އަބުލްކަލާމް
ތެރެއިން ފިޤްހަށް އަރައި އިންނެވި ބޭކަނބަލެކެވެ .އަބަދުވެސް ޙައްޤުބަސް ވިދާޅުވާ ބޭކަނބަލެކެވެ .އުއްމުލްމުއުމިނީން އައްސައްޔިދާ ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާ ޖަމަލު ހަނގުރާމައިގެ ޙާދިޘާގައި ޠަލްޙަތު ބިން ޢުބައިދިﷲ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުއާއި އައްޒުބައިރު ބުނުލް ޢައްވާމް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ އަރިހުގައި ބަޞަރާއަށް ވަޑައިގަތުމުންވެސް އައްސައްޔިދާ އުއްމު ސަލަމާ އެކަމާ އިޙްތިޖާޖު ކުރައްވައި އައްސައްޔިދާ ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާއަށް ތަންބީހުގެ ސިޓީފުޅުތަކާއި ޚަބަރުތައް ފޮނުއްވިއެވެ .އެހެންކަމުން އެކަމަނާގެ ލޮބުވެތި ދޮންމާމަދަރިކަލުން
އާޒާދު)
މިވާހަކަފުޅުން އެނގި ސާބިތުވާގޮތުގައި އިބްނު ޢައްބާސް މަނާކުރެއްވީ ،އުމަވީންނާ ދެކޮޅަށް ނުކުމެވަޑައި ގަތުމެއްނޫނެވެ .ކޫފާއަށް
ވަޑައިގަތުމެވެ .ޢިރާޤުކަރަޔަށް ވަޑައިގަތުމެވެ .ހިޖާޒުކަރައިގައި ނުވަތަ ޔަމަނުކަރައިގައި ހުންނަވައިގެން އުމަވީ ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް އިމާމުގެ ދަޢުވަތު ކުރިޔަށް ގެންދެވުމަށް ވަނީ މަޝްވަރާ ދެއްވައިފައެވެ .އާދެ ،އަނިޔާވެރި ވެރިކަމާ
އެކަމަނާގެ ނަޒަރުގައި ހުއްދަ ނޫން ކަމަކަށް ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާއިރު އެކަމަނާ ހިމޭނުން އިންނެވުމަކީ މުސްތަޙީލު ކަމެކެވެ .ތާބިޢީންގެވެސް ގާތްގަނޑަކަށް ހުރިހާ ޖަމާޢަތްތަކެއްގެ ބޭކަލުން އޭރު ދުނިޔޭގައި ތިއްބެވިއެވެ .ނަމަވެސް އެއިން އެއްވެސް ބޭކަލަކު އިމާމު ޙުސައިން ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު އެވަޑައިގަންނަވަނީ ޙަރާމް ކަމަކަށް އަރައި ވަޑައިގަންނަވާށޭ ވިދާޅުވިކަމެއް އެއްވެސް ރިވާޔަތަކުން އެނގޭކަށެއް ނެތެވެ .އިމާމު ޙުސައިން ނުކުމެވަޑައިގަތް ނުކުމެވަޑައިގަތުމާ ދެކޮޅު ހެއްދެވި ބޭކަލުން ދެކޮޅު ހެއްދެވީ ޙިކްމަތު ޢަމަލީއާއި ތަދުބީރުގެ ގޮތުން އެބޭކަލުންނަށް އެކަން ރަނގަޅު ކަމުގައި ފެނިވަޑައި ނުގަންނަވާތީއެވެ .އެބޭކަލުން ފާޅުކުރައްވައިފައިވަނީ އެޝުޢޫރެވެ.
ޢަބްދިﷲ ބިން ޢައްބާސް ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާ ،އިމާމު ޙުސައިން ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާ މުޚާޠަބު ކުރައްވައި ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅުގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
[އޭ ބޮޑުބޭބޭފުޅުގެ ދަރިކަލުންނޭވެ! އަޅުގަނޑު ހިމޭނުން ހުރެވޭތޯ ބަލައިފީމެވެ. ނަމަވެސް ހިމޭނަކުން ނުހުރެވުނެވެ .ތިޔަ ދަތުރުފުޅު މަތީގައި ކަލޭގެފާނު ހަލާކުވެ ބަރުބާދުވެ ވަޑައިގެންފާނެކަމަށް އަޅުގަނޑަށް އެބަ ފެނެއެވެ .ޢިރާޤު ކަރައިގެ މީހުންނަކީ ކެހިވެރި ބައެކެވެ .އެބައިމީހުނާ ކައިރިވެސް ވެވަޑައި ނުގަންނަވާށެވެ. މިތާނގައި ހުންނަވާށެވެ .ޙިޖާޒު ކަރައަކު ކަލޭގެފާނަށްވުރެ އަރައި ހުންނެވި އެއްވެސް ބޭފުޅަކުނެތެވެ .ޢިރާޤު ކަރައިގެ މީހުން ކަލޭގެފާނު ބަލައި ފޮނުވާނަމަ
ޑރ .އަޙްމަދު ރައިސޫނީ :މި ޒަމާނުގެ ޗާޓު ް ނ ބޭރުވެފައިވާ ނުބައި ވެރީންނާ ދެކޮޅަށް މުސްލިމުން ތެދުވާން ގޮވާލައްވާ މަތިވެރި ޢާލިމެއް
އިޚްވާނުލްމުސްލިމީން ޖަމާޢަތަކީ އިސްލާމީ ދުނިޔޭގަ ިއ އޮތް ސިޔާސީ ޚުދުމުޚްތާރިއްޔަތާ ރ ޖަމާއަތް ދެކޮޅަށް އެންމެ ކާމިޔާބު ކަމާއެކީ މަސައްކަތް ކު ާ ދެކޮޅަށް ޙިކުމަތުޢަމަލީއާއެކު ކުރިޔަށް ވަޑައިގަތުމަށް އެވަނީ ފެހި ސިގްނަލް
ދައުވަތުދެވި މުންކަރާތްތަކަށް ގޮވައިލެވޭ އަޑުއިވުމުން އެމީހެއްގެ ހިތުން އެއީ
ދެއްވައިފައެވެ .މިއީ ފަހުގެ ތާރީޚެއްގައި އިމާމު އަބޫ ޙަނީފާ ޞަރީޙު ޢިބާރާތުން
ނުބައިކަމެއް ކަމުގައި ވިސްނައިފިނަމަ އެކަމުގެ ޒިންމާއިން އެމީހަކު ބަރީއަ
ފާޅުކުރައްވައިފައިވާ ޚިޔާލުފުޅެވެ .އަހްލުއްސުންނާގެ ޢިލްމުވެރީންކުރެ މުޖްތަހިދުންގެ
ވެއްޖެއެވެ .ސަލާމަތްވެއްޖެއެވެ .އެކަމާ ދުލުން ނުރުހުން ފާޅުކޮށްފިމީހާ ދަރުމަ
އެތައް ބޭކަލުންނެއް ވަނީ އަނިޔާވެރި ވެރީންނާ ދެކޮޅަށް ނިކުތުން ހުއްދަ ކަމުގައި
ލިބިގެންފިއެވެ .ހިތުން އެކަމާ ނުރުހުންތެރިވި މީހާއަށްވުރެ ހެޔޮކަންބޮޑު މީހެއް
އެބޭކަލުން ދެއްވާ ފަތުވާގެ ޙުއްޖަތަކީ އިމާމު ޙުސައިން ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު
ކަމުގައި ވެއްޖެއެވެ .ނަމަވެސް ފުރިހަމައަށް ހިދާޔަތް ލިބިގެންފި މީހަކީ ﷲގެ
ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔާއާ ދެކޮޅަށް ނިކުމެވަޑައިގެންނެވި ނިކުމެވަޑައިގަތުން ކަމުގައި
ކަލިމަފުޅު މަތިވެރިކޮށް އަނިޔާވެރީން ނިކަމެތި ކޮށްލުމަށްޓަކައި ކަނޑިހިފައިގެން
ހައްދަވައިފައެވެ.
އެބައިމީހުނާ ދެކޮޅަށް ތެދުވެއްޖެ މީހާއެވެ .ކަންމިހެން ހުރުމާއެކު ޙަރާމް
ކަންތައްތައް ޙަލާލުކޮށް އުންމަތުގައި ނުބައިކަމުގެ ދޮރުތައް ހުޅުވައިލައިފައިވާ
ޙައްޖާޖު ބިން ޔޫސުފުގެ އަނިޔާވެރި ގަވަރުނަރުކަމުގެ ޒަމާނުގައި ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބިން އަޝްޢަޘު އުމަވީ ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ނިކުމެވަޑައިގަތުމުން
މީހުނާ ދެކޮޅަށް ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑީން ހަނގުރާމަ ކުރާށެވެ .އެބައިމީހުން
އެދުވަސަވަރުގެ ބޮޑެތި ބޮޑެތި ފިޤްހުވެރީން ކަމުގައިވާ ސަޢީދު ބިން ޖުބައިރުއާއި،
ޙައްޤަކީ ކޮބައިކަމެއް ނުދަނެއެވެ .އެބައިމީހުންވަނީ ޙައްޤާ ބީރައްޓެހި ވެފައެވެ.
އައްޝަޢުބީއާއި ،އިބްނު އަބީ ލައިލާއާއި ،އަބުލް ބުޚުތުރީ އިބްނުލް އަޝްޢަޘާއާއެކު
އެބައިމީހުންވަނީ އަނިޔާވެރި ވެފައެވެ .އަނިޔާވެރިވުމަކީ ނުބައިކަމެއް ކަމަކަށެއް
ނިކުމެވަޑައި ގެންނެވިއެވެ .އައްލާމާ އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވާގޮތުގައި ޢިލްމުވެރީންނާއި
ނުބަލައެވެ”.
ފިޤްހުވެރީންގެ ބޮޑު ރެޖިމެންޓެއް އިބްނުލް އަޝްޢަޘުގެ ލަޝްކަރުގައި ބައިވެރިވެ
އައްޝަޢުބީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ“ .އެބައިމީހުނާ ހަނގުރާމަ ކުރާށެވެ.
ވަޑައިގެންނެވިއެވެ .އެދުވަސްވަރުގެ ބޮޑެތި ފަޤީހުންގެ ތެރެއިން އިބްނުލްޢަޝްޢަޘުގެ
އެބައިމީހުނާ ހަނގުރާމަ ކުރުމަކީ ފާފަވެރި ނުބައި ޢަމަލެކޭ ފަހަރެއްގައިވެސް
ލަޝްކަރުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިނުގަންނަވާ ބޭކަލުންކުރެ ވެސް އެއްވެސް ބޭކަލަކު
ހީނުކުރާށެވެ .މާތްﷲ ގަންދެމެވެ .އެއަށްވުރެ ބޮޑަށް އަނިޔާވެރިވާ އަދި
އެކަމަކީ ނާޖާއިޒު ކަމެއް ކަމުގައި ވިދާޅުވެފައެއް ނުވެއެވެ .އެލަޝްކަރުގައި
އެބައެއްގެ ނިޔާ ތަކުގައި ބޭއިންސާފުން ނިޔާކަނޑައަޅާ އެއްވެސް ބަޔަކު މާތްﷲ
ބައިވެރިވެވަޑައިނުގެންނެވި ބޭކަލުން ބައިވެރިވެވަޑައިނުގެންނެވީ އެބޭކަލުންގެ
ގެ ބިންމަތީގައި ތިބިކަމެއް އަހަންނަކަށް އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ .އެހެންކަމުން
ނަޒަރުގައި އެކަމަކީ މަޞްލަޙަތާ ޚިލާފު ކަމަކަށް ވާތީއެވެ .އެމަސްއަލާގައި
އެބައިމީހުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރުމުގައި އެއްވެސް ވަރަކަށް ބުރަހެލި ނުވާށެވެ”.
ޙަސަނުލްބަޞަރީ ރަޙިމަހުﷲ އާ ކުރެވުނު ސުވާލުގެ ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވެފައި
ސަޢީދު ބިން ޖުބައިރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ“ .އެބައިމީހުނާ ހަނގުރާމަ
ވަނީ މި ދަންނަވާ ގޮތަށެވެ“ .މާތްﷲ ގަންދެމެވެ .ޙައްޖާޖު ތިޔަބައިމީހުނަށް
ކުރާށެވެ .އެހެނީ އެބައިމީހުންނަކީ ވެރިކަން ހިންގުމުގައި އަނިޔާވެރީންނެވެ.
ފާކުރެއްވީ ސަބަބަކާ ނުލައެއް ނޫނެވެ .އަދި ކީއްހެއްޔެވެ؟ އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް
ބަލިކަށިމީހުން ދެރަކޮށް ނިކަމެތިކުރާ މީހުންނެވެ .ނަމާދުގެ ހައިބަތު ނަގައިލައިފައިވާ މީހުންނެވެ”.
ދެއްވި ސަޒާއެކެވެ .އެހެންކަމުން އެ ސަޒާއާ ކަނޑީން މުޤާބަލާ ނުކުރާށެވެ. އަދި ކީއްހެއްޔެވެ؟ ކެތްތެރިކަމާއި ހަމަހިމޭންކަމާއެކު އެސަޒާ ބަރުދާސް ކުރާށެވެ.
އެންމެ ހެޔޮ ޤަރްނުގެ ދީނީ ޢިލްމުވެރީންގެ ޚިޔާލުފުޅުތައް ހުރިގޮތަކީ
ޢަފޫކުރެއްވުން އެދޭށެވެ ”.އާދެ ،އުމަވީންނާ ދެކޮޅަށް ނިކުތުމަކީ އިސްލާމް ދީނާ
އެދުވަސްވަރުއެވެ .އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނުވެސް ގެންގުޅުއްވީ އެދުވަސްވަރުގެ
ޚިލާފު ކަމެކޭ އެކަލޭގެފާނުވެސް ވިދާޅެއް ނުވެއެވެ( .ޚިލާފަތު ވަމުލޫކިއްޔަތު،
އެހެނިހެން ޢާލިމުންގެވެސް ޚިޔާލުފުޅެވެ .ޖުމްހޫރު އަހްލުއްސުންނާގެ ރައުޔު
ޞަފްޙާ ،275 :ސައްޔިދު އަބުލްއަޢުލާ މައުދޫދީ)
ކަމުގައި މިހާރަކަށް އައިސް މިބެލެވޭ ރައުޔު އުފެދޭންފެށީ ހިޖްރައިން ދެވަނަ
މާތްﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި ރޮއި އާދޭސްދަންނަވައި އެކަލާނގެ ޙަޟުރަތުން
މިހިރީއެވެ .އަލްއިމާމު އަބޫ ޙަނީފާ ރަޙިމަހުﷲ ދުނިޔެއަށް ލޯފުޅު ހުޅުއްވައިލެއްވީ
އިބްނުލް އަޝްޢަޘުގެ ލަޝްކަރުގައި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވި
ޤަރްނުގެ ފަހުކޮޅުގައެވެ .މިރައުޔު ފާޅުވާން މެދުވެރިވީ މިކަމާބެހޭ ޞަރީޙު އެހެން
ފަޤީހުންވަނީ އަންނަނިވި މޭރުމުން އެބޭކަލުންގެ ޝުޢޫރު ފާޅުކުރައްވައިފައެވެ .އާދެ
ނައްޞުތަކެއް އަލަށް ފެނުމެއްނޫނެވެ .އެންމެ ފުރަތަމަ ޤަރްނުގެ މުޖްތަހިދު
އިބްނު އަބީ ލައިލާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
ޢިލްމުވެރީންނަށް ފޮރުވިފައިއޮތް ނައްޞެއް ފާޅުވުމެއް ނޫނެވެ .އެންމެ ފުރަތަމަ
“އޭ އީމާންކަމުގެ އަހްލުވެރީންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކަށް އަނިޔާއާއި ބޭއިންސާފުން ކަންތައް ކުރެވެމުންދާ ތަން ފެނި ނުބައި ކަންތައްތަކަށް
ޤަރްނުގެ ބޭކަލުން ނައްޞުތަކާ ޚިލާފު މަސްލަކެއް ގެންގުޅުއްވުމެއްވެސް ނޫނެވެ. (نعوذباللّه) އަދި ކީއްތޯއެވެ .އެރައުޔު ފާޅުވީ ގޮށްމުށުބާރުގެ ޖައްބާރުން އަމާން،
ޖުމްހޫރީ އުޞޫލުން ވެރިކަން ބަދަލުކޮށްލެވޭނެ އެއްވެސްމަގެއް ދޫކޮށްލައިފައި
ނުވަތަ ޤާނޫނާ ޚިލާފު ކަމަކަށް އަމުރުކުރައްވާނެ ބޭކަލެއް ކަމުގައި ނުވުމާއެކުވެސް
ނެތުމުގެ ސަބަބުންނެވެ .ކަނޑީގެ ޒަރީޢާއިން ބަދަލުގެނައުމަށް ކުރެވުނު
އިސްލާމް ދީނުގެ ނަބިއްޔާ މަޢުރޫފު ކަމަކަށް ކުރައްވާ އަމުރުފުޅަކަށް
މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާ ތަކުރާރުކޮށް ފެންނަމުން ދިޔަގޮތުން އެރޮނގުންވެސް ހެޔޮ
އުރެދިވަޑައިނުގަތުން ބައިޢަތުގެ ޝަރްޠުތަކުގެ ތެރޭގައި ޝާމިލުކުރެއްވުމުން އެނގި
ނަތީޖާއެއް ނެރެވިދާނެކަމުގެ ޔަޤީންކަމެއް ނެތުމުންނެވެ( .ތަފްހީމާތު ،ޖިލްދު،3 :
ބަޔާންވަނީ ޤާނޫނާ ޚިލާފު އަމުރުތަކަށް ކިޔަމަންވުމަކީ މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް
ޞަފްޙާ 251 ،250 :ސައްޔިދު އަބުލްއަޢުލާ މައުދޫދީ)
ލާޒިމު ކަމެއް ނޫން ކަމެވެ.
މުސްލިމުންގެ ފާސިޤު އަމީރުންނާ ދެކޮޅަށް ނިކުތުމާއި އެބައިމީހުނާ
ކުރީންވެސް ދެންނެވި ފަދައިން މުސްލިމުންގެ އުލުލްއަމްރުން ކުރާ
ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރުމަކީ ޙަރާމްކަމެއް ކަމަށް އިސްލާމީ އުންމަތް
ޖާއިޒު (މަޢުރޫފް) އަމުރުތަކަށް ކިޔަމަންވުމަކީ މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބު
އިޖްމާޢު ވެފައިވާކަމަށް ބައެއް ފަރާތްތަކުން ބަޔާންކުރި ކަމުގައިވިޔަސް އެއީ
ކަމެކެވެ .ސޫރަތުއްނިސާއުގެ 59ވަނަ އާޔަތުގައި ވަޙީކުރައްވައިފައި ވެއެވެ.
ޙަޤީޤަތެއްނޫނެވެ .އިސްލާމީ ފިޤްހުވެރީންގެ ވަރަށްބޮޑު ޖަމާޢަތެއް އަބަދުވެސް
“އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲ އަށް
އެޚިޔާލާ އިދިކޮޅެވެ .އޭގެ ތެރޭގައި މުސްލިމުންގެ އެންމެބޮޑެތި ޢާލިމުންވެސް
ކިޔަމަންވާށެވެ .އަދި ރަސޫލާއަށާއި ،ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ވެރީންނަށްވެސް
ހިމެނިވަޑައި ގަންނަވައެވެ( .ތަފްހީމުލް ޤުރްއާން :ޖިލްދު ،5 :ޞަފްޙާ،80 :
ކިޔަމަންވާށެވެ .ފަހެ ،ކަމަކާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ދެބަސްވެއްޖެނަމަ ،ﷲ އަށާއި
ސައްޔިދު އަބުލް އަޢުލާ މައުދޫދީ)
އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށް އެކަމެއް ހުށަހަޅާށެވެ!”
ޝައްކެއްނެތެވެ .މުސްލިމަކު އަނިޔާވެރި ވެއްޖެނަމަ އެހެނިހެން
ޢިލްމުވެރީން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އެންމެ ފުރިހަމަ
މުސްލިމުން އޭނާއަށް ނަޞްރު ދޭން ޖެހޭނެއެވެ .އަނިޔާވެރިޔާއަށް ނަޞްރު
ތަފްސީރަކީވެސް ޚުދު ކީރިތި ޤުރްއާނެވެ .އެހެންކަމުން ސޫރަތުލް މުމްތަޙިނާގެ
ދިނުމަކީ އޭނާގެ އަތުގައި ހިފަހައްޓައި އަނިޔާވެރިވުން މަނާކުރުމެވެ .މުންކަރާތްތައް
12ވަނަ އާޔަތުގައި ވެރީންނަށް ކިޔަމަންވުމުގެ ދާއިރާ ބަޔާން ކޮށްދެއްވައިފައި
ނަހީކުރުމުގެ އެންމެ ހެޔޮކަންބޮޑު ދަރަޖައަކީ މުންކަރާތެއް ފެނުމުން އެމީހެއްގެ
ވުމުގެ އެއް ޙިކުމަތަކީ ވެރީންނަށް ކިޔަމަންވާންޖެހޭ ދާއިރާ އިތުރަށް
އަތުން އެމުންކަރާތެއް ނަހީކުރުމެވެ.
ޝަރަޙަކޮށްދެއްވުމެވެ.
ނައްޞުތަކުގެ ހިޔަލުގައި
އިސްލާމްދީނުގެ ދެ އަޞްލުކަމުގައިވާ ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘްގައި
އިސްލާމީ ޤައުމެއްގެ އިސްލާމީވެރިޔެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަންޖެހޭ ސިފަތަކާއި، އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ކޮންމެ އުލުލްއަމްރެއްގެ ވާޖިބުތައް ވަނީ ބަޔާން ކުރެވިފައެވެ.
ޝައްކެއް ނެތެވެ .މިންހާޖުއްނުބުއްވަތުގައި ޤާއިމުކުރެވިފައިވާ އިސްލާމީ
އެ އަސްލުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރައްވައި އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ މުފައްކިރުން ވަނީ
ވެރިކަމަކާ ދެކޮޅަށް ތެދުވުމާއި އެފަދަ ވެރިކަމަކާ ދެކޮޅަށް ޙައްޤަކާނުލައި
ވެރިކަން ކުރުމުގެ އުސޫލުތަކާއި ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތައް އެކަށައަޅުއްވައިފައެވެ.
ބަޣާވަތްކުރުމާއި ،އެފަދަ ވެރިކަމެއްގެ ވެރީން ކުރާ ޖާއިޒު އަމުރުތަކަށް އުރެދުމަކީ
މުސްލިމުންގެ ވެރިޔެއްގެ ގޮތުގައި ދެމިހުރުމާއި ،ރައްޔިތުންގެ އިޙްތިރާމްލިބުމާއި
އިސްލާމްދީނުގައި ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ ކަންކަމެވެ .އެކަމަށް ދަލީލުކުރާ އާޔަތްތަކާއި
ކިޔަމަންގަތުމުގެ ޙައްޤު ލިބެނީ އެސިފަތަކުގެ އަހްލުވެރީންނަށެވެ.
ޙަދީޘްތައް އެބަހުއްޓެވެ .ނަމަވެސް އިސްވެދިޔަ ތާނގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ
އަރަހުށި މާތްﷲ ދެއްވައިފައިވާ ފަޟްލުވަންތަކަމެއްގެ ވާހަކަ
ފަދައިން މުސްލިމުންގެ ސަލަފުން އެ އާޔަތްތަކާއި ޙަދީޘްތަކުގެ މާނައާއި މަފްހޫމް
ބަޔާންކުރާކަށެއް އަޅުގަނޑު ޖެހިލުމެއް ނުވާނަމެވެ .އެކަލާނގެ ހެޔޮ ތައުފީޤާއެކު
އޮޅުވާލައްވައި ކޮންމެ ކަހަލަ ވެރިޔަކު ކޮންމެ ކަހަލަ ޙާލަތެއްގައި އެ އާޔަތްތަކާއި
އަޅުގަނޑު ވަނީ މުސްލިމުންގެ ސިޔާސީ ނިޒާމުގެ މައްޗަށް ވަރަށް ގިނަ
ޙަދީޘްތައް ނިވާފަތްގަނޑަކަށް ހެދިޔަކަ ނުދެއްވައެވެ.
ތަފްޞީލީ ލިޔުންތަކެއް ލިޔެފައެވެ .މުސްލިމުންގެ ސިޔާސީ މުފައްކިރުންގެ
އިސްލާމީ ވެރިކަމެއްގެ ޤާނޫނީ ތަރަހައިގެ އެންމެ ވަރުގަދަ އެއް
ތެރެއިން އަބުއްނަޞްރު އަލްފާރާބީ އާއި ،އަލްމާވަރުދީ އާއި ،އަލްޣަޒާލީ އާއި،
އަޞްލަކީ ދައުލަތުގެ ވެރީން ހަމައެކަނި ޖާއިޒު ކަންތައްތަކަށް ރައްޔިތުންނަށް
އިބްނު ތައިމިއްޔާ އާއި ،ނިޒާމުލްމުލްކު ޠޫސީ ފަދަ ބޭކަލުންގެ ޙަޔާތްޕުޅާއި،
އަމުރުކުރުމެވެ .ވެރީން ކުރާ އަމުރުތަކުގެ ތެރެއިން ހަމައެކަނި ޖާއިޒު އަމުރުތަކަށް
އެބޭކަލުންގެ ސިޔާސީ ޚިޔާލުފުޅުތައް އަޅުގަނޑު ވަނީ ދިވެހިބަހުން ލިޔެފައެވެ.
ރައްޔިތުން ކިޔަމަންވުން ލާޒިމުވުމެވެ .މިޒަމާނުގެ ތަޢުބީރަކުން ދަންނަވާނަމަ
ނޫސްމަޖައްލާތަކާއި އިންޓަނެޓް ސައިޓްތަކުގައި ޝާއިޢުކޮށްފައެވެ .މި ދެންނެވި
ތިމާގެ ދަށުގައިވާ އެއްވެސް މީހަކަށް ޣައިރުޤާނޫނީ އަމުރެއް ކުރުމަކީ އިސްލާމީ
ލިޔުންތަކަކީ ދިވެހިބަހުން މި މައިގަނޑު ނަމުގައި މިހާތަނަށް ލިޔެވި ޝާއިޢު
އުއްމަތުގެ އެއްވެސް ދަރަޖަވެރިޔަކަށް ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ .ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން
ކުރެވިފައިވާ އެންމެ ތަފްޞީލު ލިޔުންތަކެވެ.
ނުވަތަ ވެރިޔަކު ކުރާ އެއްވެސް ޣައިރުޤާނޫނީ އަމުރަކަށް ތަބާވުމަކީ އެއްވެސް
ކޮންމެއަކަސް ،މި މަޒުމޫނު ހެޔޮވަރަށްވުރެ ދިގުވާތީ ކުރުގޮތަކަށް
މުސްލިމަކަށް ލާޒިމު ކަމެއް ނޫނެވެ .އަދި ކީއްތޯއެވެ .ޣައިރުޤާނޫނީ އަމުރެއް
ދަންނަވާލަމެވެ .އަރަހުށި މާތްﷲ އިންސާނާ ބިމުގައި ޚަލީފާވެރި ކުރެއްވީ
ތަންފީޒު ކޮށްފި ނަމަ އެކަމެއްގެ މަސްއޫލިއްޔަތު އެމީހަކު އުފުލަން ޖެހޭނެއެވެ.
އެކަލާނގެ ރަސްކަންފުޅަށާއި އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް ޙައްޤުތަކެއް އަދާކުރުމުގެ
މުސްލިމު އަންހެނުންގެ ބައިޢަތުގެ ޝަރުޠުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނުއްވުމަށް
ޝަރުޠުގެ މައްޗަށެވެ .އިސްލާމީ ވެރިޔަކަށް ވާނީ އެ ޙައްޤުތައް އަދާކުރާ
އަލްމުމްތަޙިނާ ސޫރަތުގެ 12ވަނަ އާޔަތުގައި އަރަހުށި މާތްﷲ އެކަލާނގެ
މީހުންނެވެ .އިސްލާމީވެރިއެއްގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ވާޖިބަކީ މުސްލިމުންގެ މެދުގައި
ރަސޫލާއަށް އިރްޝާދު ދެއްވައިފައިވަނީ އެއްވެސް ހެޔޮ ކަމަކަށް (ނުވަތަ ޖާއިޒު
އިސްލާމީ ޝަރީޢަތް ޤާއިމުކުރުމެވެ .އެންމެހައި މުންކަރާތްތަކެއް ނަހީކުރުމެވެ.
ކަމަކަށް) އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ އަމުރުފުޅަކަށް އެކަނބަލުން އުރެދިވަޑައިނުގަތުމެވެ.
ދައުލަތުގެ ޤާނޫނީ ނިޒާމާއި އިޖްތިމާޢީ ނިޒާމާއި ،ތަޢުލީމީ ނިޒާމާއި އިޤްތިޞާދީ
ޢައްލާމާ އަލްއާލޫސީ ރަޙިމަހުއްﷲ ވިދާޅުވާގޮތުގައި ވަލިއްޔުލްއަމްރު
ނިޒާމު އިސްލާމީ ގިއުގަނޑުގެ ތެރޭގައި ބައްޓަން ކުރުމެވެ .އިސްލާމީ ޙުދޫދުން
ކުރާ ހުރިހާ އަމުރަކަށް މުޠުލަޤަށް ކިޔަމަންވުން ލާޒިމު ކަމުގައި ބައެއް
ބޭރުގައިވާ ޤާނޫނުލްޢުޤޫބާތެއް ހިންގުމަށް ރާވައިފައިވާ ކަމަށާއި ،އިސްލާމްދީނާއި
ފަރާތްތަކުން ކުރާ ދަޢުވާއަކީ ބާޠިލް ދަޢުވާއެއްކަން ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ
އިސްލާމީ ހަރުދަނާ އުޞޫލުތައް ބަލިކަށިވާގޮތަށް ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ބައްޓަން
އިސްވެދެންނެވި އާޔަތުން ސާބިތުވެއެވެ .އެއްވެސް ނަބީބޭކަލަކީ އުރެދުމަކަށް
ކޮށްފައިވާނޭކަމަށް ދަޢުވާކުރާ ފަރާތަކަށް އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ދަށުން
14
މުސްލިމުވެރިޔަކަށް ލިބިދެވޭ ލެޖިޓިމަސީ ޙައްޤުވާނެ އެއްވެސްގޮތެއް ނޯންނާނެއެވެ.
ނުލައި ބޯލަނބާލައިގެން ތިބީ ،ވެރިމީހާ އަޅަމެންނާ މެދު ކޮންމެ ކަމެއް ކުރިޔަސް،
ސަލާމަތް ބުއްދި ލިބިފައިވާ އެއްވެސް މުސްލިމަކަށް މިކަމަކާ ދެބަހެއް ނުވެވޭނެއެވެ.
އިބަރަސްކަލާނގެ ދީނާމެދު ވެރިމީހާ ކޮންމެ ގޮތަކަށް ޢަމަލުކުރިޔަސް އޭނާއަށް
މުސްލިމުންގެ ވެރިއަކަށް ހުރި މީހަކު ތިމާގެ އަމިއްލަ ދުލުން ،ނުހަނު
ކިޔަމަންވާށޭ އިބަރަސްކަލާނގެއާއި އިބަރަސްކަލާނގެ ރަސޫލާ އަމުރު ކުރައްވައިފައި
ޞަރީޙަ ބަހުން ،ތިމާ ވެރިކަމުގައި ހުރެގެން ރައްޔިތުންގެ ތެރޭގައި “އިސްލާމް
އޮތީމައޭ” މިގޮތަށް ދަންނަވައިގެން ފަރުޖެހިދާނެ ބާވައެވެ! އަރަހުށި މާތްﷲ
ދީނާ ދުރުހެލި ތަޢުލީމީ ނިޒާމެއް ޤާއިމުކޮށް ،އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ނުފޫޒު ޤައުމުގެ
އިސްލާމީ އުއްމަތާ މަތިކުރައްވައިފައިވާ ،މުންކަރާތް ނަހީކުރުމުގެ ވާޖިބު އަދާކުރި
ޤާނޫނުތަކުން ނައްތައިލަން މަސައްކަތް ކުރީމޭ” ބުނުމުގެ މާނައަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟
ބަޔަކަށް ވާނެ ބާވައެވެ! ފުންކޮށް ވިސްނާވަޑައިގަންނަވާށެވެ!
އެފަދަ ބުނުމެއްގެ ނަތީޖާއަކަށް ވާނީ ކޮން ކަމެއްތޯއެވެ؟ ކުޑަވެސް ޝައްކެއް ނެތް
ހިތާމަ ހުއްޓެވެ! ކުފުރާއި ،ޝިރުކާއި ،ދީނަށް ޚިޔާނާތްތެރިވުމުގެ
ގޮތުގައި އެއީ ކީރިތި ޤުރްއާނަށް ގޮންޖެހުމެވެ .އެފޮތަށް އިންކާރުކުރުމެވެ .އިސްލާމް
ނަޞްރާނީ އެޖެންޑާތަކާއިގެން ޞިހްޔޫނީންގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ވެރިކަމަށް އައިސް
ދީނުގައި ދައުލަތެއް ޤާއިމުކުރުން ލާޒިމުވާ މަޤްޞަދާ ދެކޮޅަށް ބަޣާވާތްކުރުމެވެ.
އެބައިމީހުން ރުއްސަން މަސައްކަތްކުރާ ވެރީންނަކީވެސް އިސްލާމް ދީނުގެ
އިސްލާމީ ޝަރީޢަތަކީ ކާއިނާތުގެ ވެރި ރައްބު އެކަލާނގެ ޢިލްމުފުޅާއި
ޙިމާޔަތުން ރައްކާތެރިކަން ލިބޭ ވެރީން ކަމަށާއި ،އެއުރެންނަށް ކިޔަމަންވުމަކީވެސް
ޙިކުމަތްޕުޅުގެ އަޞްލުން ނެރުއްވައި ،އަޅުގަނޑުމެން އިންސާނުންނަށް ޓަކައި
މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުކަމެއްކަމަށް ބައެއް “ޢިލްމުވެރީން” އަންނަނީ
ބާވައިލެއްވި ޙައްޤު މަގެވެ .އެކަލާނގެ މަތިވެރި ރަސޫލުންގެ ސިލްސިލާ ޚަތިމް
ފަތުވާދެމުންނެވެ .އެއްވެސް ކަހަލަ ރައްބާނީ ވިސްނުމެއް ނުގެންގުޅޭ
ކުރެއްވި މަތިވެރި ސާހިބާގެ ޒިންމާގައި އިންސާނިއްޔަތާ
ޑރ .އަޙްމަދު ރައިސޫނީ ،މޮރޮކޯގައި ބޭއްވުނު ކޮންފަރެންސެއްގައި ،ދަރިވަރުންކޮޅަކާ އެކު
ޙަވާލު ކުރެއްވެވި އެންމެ ބޮޑު އަމާނާތެވެ. އެހެންކަމުން “އިސްލާމް ދީނާ ދުރުހެލި ތަޢުލީމީ ނިޒާމެއް ޤާއިމުކޮށް ،އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ނުފޫޒު ޤާނޫނުތަކުން ނައްތައިލަން މަސައްކަތް ކުރީމޭ” ބުނާ މީހަކު އެ ބުނަނީ “އަހުރެން ﷲ ގެ ދީނުގެ ހިޔާވަހިކަމުން
“ޢިލްމުވެރީން”ނެވެ .އިސްލާމް ދީނުގެ މުސްތަޤުބަލާއި ،އުއްމަތުގެ މަޞްލަޙަތާމެދު
މީސްތަކުން ދުރުހެލިކުރަން މަސައްކަތް ކުރީމޭ ،އަހުރެން ﷲ ބާވައިލެއްވި ޤާނޫނަށް
ކުޑަވެސް ޣީރަތެއް ނެތް “ދަންނަބޭކަލުން”ނެވެ .މިހާރަކަށް އައިސް އެމަންޒަރު
ވުރެ މޮޅު އެހެން ޤާނޫނެއް ގެންނަން އުޅުނީމޭ” މިހެން ނޫން ބާވައެވެ! އެފަދަ
ރާއްޖެއިންވެސް މިދަނީ ހާމަކަން ބޮޑުގޮތެއްގައި ފެންނަމުންނެވެ .ނަމަވެސް
މީހަކު ވެރިޔަކަށް ބަހައްޓައިގެން ،އަޅުގަނޑުމެންގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުން އިސްލާމް ދީން
ޙަޤީޤަތަކީ ބަދަލުވާނެ އެއްޗެއް ނޫނެވެ .ޙަޤީޤަތަކީ ،މުއުމިނުން ބޯލަނބަން
ކށް ،އިސްލާމް ދީނުގެ ޝަރްޢީ ޤާނޫނުތަކުގެ ހިޔަލުން އަޅުގަނޑުމެން ނެރެން ބޭރު ޮ
ޖެހޭ ވެރީންނަކީ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ދާއިރާގެ ތެރޭގައި ތިއްބަވާ ވެރީން
ކުރާ މަސައްކަތްތަކަށް ވެސް ދެކޮޅު ހެދުމެއް ނެތި ޠާޢަތުގެ ފިޔަ ތިރިކޮށްލައިގެން،
ކަމެވެ .އަރަހުށި މާތްﷲ އެކަލާނގެ ބިމުގައި ޚަލީފާވެރި ކުރައްވާ ވެރީންނާ
ބަލަހައްޓައިގެން ތިބެންވީ ބާވައެވެ؟ އެ މަސައްކަތް ކާމިޔާބުވެ ،ﷲ ގެ ދީން
މަތިކުރައްވައިފައިވާ ވާޖިބު އަދާކުރާ ވެރީންކަމެވެ.
އަޅުގަނޑުމެންގެ މުޖުތަމަޢުގައި ހީނަރުވެ ،ވެއްޔާ މޮޑެވި ،އެ ދީނުގެ ބަދަލުގައި
އަރަހުށި މާތްﷲ ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ “އަދި
ކުފުރާއި ޝިރުކުގެ ފިކުރުތަކާއި ގޮތްތަކާއި ވަޟަޢީ ޤާނޫނުގެ ދިދަތައް އުފުލިގެންދާ
ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކުރުމުން ،އެމީހެއްގެ ހިތް ޣާފިލުކުރައްވައި ،އަދި
އިރު ވެސް ،އަޅުގަނޑުމެން “ކަހާތަން ހިރުވައިވެސްނުލައި” ތިބެންވީ ބާވައެވެ؟
އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ އެދުމަށް ތަބަޢަވެ ،އަދި އެމީހެއްގެ ކަންތައް (ނުބައި ކަމުގައި)
އެހެން ތިބެފައި އަޅުގަނޑުމެން ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުގައި ދޭނީ ކޮން ޖަވާބެއް ބާވައެވެ!
ޙައްދުފަހަނަޅައިފައިވާ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައި ނުގަންނަވާށެވެ”.
“އިބަރަސްކަލާނގެ ދީނާ ދުރުހެލި ގޮތަކަށް ޤައުމުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ބައްޓަން ކުރި
(އަލްކަހްފު )28 :މިފަދައިންނެވެ.
އިރުވެސް ،އިބަރަސްކަލާނގެ ކަނޑައެޅުއްވި ޝަރީޢަތާ ޚިލާފު ޤާނޫނީ ނިޒާމެއް
ޗާޓުން ބޭރުވެފައިވާ ފާސިޤުން އަދި ފާޖިރުންނާ މެދު އަރަހުށި މާތްﷲ
ގެނައި އިރު ވެސް ،އޭގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އިބަރަސްކަލާނގެ ދީން އަޅަމެންގެ
ސަލާމް ލެއްވި ނޫޙުގެފާނަށް ވެސް ،އަދި އިސްލާމް ދީނުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު
ތެރޭގައި ބިކަވެ ،ޣަރީބުވެ ،އެދީން ނެތިގެން ދިޔައިރުވެސް ،އަޅަމެން އަޅައިވެސް
ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައަށް ވެސް ކުރައްވާފައިވާ އަމުރުފުޅަކީ މިއީއެވެ.
15
މުޙައްމަދު ޢާމިރު (ފަރެސް)
މިނިވަންކަމުގެ ދޮރޯށިތަކުގެ އެތެރެ : ރައްޔިތުންނަށް އަދިވެސް އޮތީ މުދިންކާޅު ބުނިގޮތް
ކުރިއެވެ.
ގައުމެއްގެ ހަޔާތުގައި އެންމެ އަސަރު ގަދައީ މިނިވަންކަމުގެ
ވާހަކައިގައެވެ .ގައުމެއްގެ ތާރީޚުގައި އެންމެ ވޭންގަދައީ އަޅުވެތިކަމުގެ
އޭގެ ފަހުން އަދާ ހަމައަށް މިއަކީ މިނިވަން ގައުމެއްގެ ނަމުގައެވެ.
ވާހަކައިގައެވެ .ގައުމެއް ދެމިއޮތުމުގެ އެންމެ ރީތި ވާހަކައަކީ މިނިވަންކަމުގެ
ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ މެދުގައި މިނިވަންކަމުގެ މާނަ އޮތީ ވަކި ދާއިރާއެއްގައި
ވާހަކައެވެ .މިއީ ދިވެހި މިނިވަންކަމުގެ އިތުރު އަހަރެއް ފާހަގަ ކުރާ ޖުލައި މަހުގެ
ހިފެހެއްޓިފައެވެ .މިނިވަންކަން މާނަކުރެވެނީ ހަމައެކަނި ގައުމުގައި އޮންނަ
ތެރޭގައި ހަނދާން ކޮށްލަން މުހިންމު ވާހަކައެކެވެ .މިނިވަންކަމުގެ ވާހަކަ އެވެ.
ސަރުކާރާއި ބޭރުގެ ދައުލަތްތަކާ މެދު އޮންނަ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ.
ދުރު މާޒީގައި ޖަހާލަތާއި ކާފިރުކަން މި ގައުމު އަޅުވެތިކުރިއެވެ .އެ
ހިނދު އިލްމާއި ހިދާޔަތު އައިސް މިގައުމު މިނިވަން ކުރިއެވެ. ޕޯޗުގީޒުންނާއި ހޮޅިންގެ ލަޝްކަރުތަކުން މި ގައުމު އަޅުވެތިކުރިއެވެ.
އެ ހިނދު މުލައްދަނޑީގައި ބާރު ހުރި ޒުވާން ބަޠަލުންތަކެއް މިގައުމު މިނިވަން
16
ނަމަވެސް ހަގީގީ މިނިވަންކަމަކީ އިންސާނާއަށް ފަރުދީގޮތުން އޮންނަ ކަމެކެވެ. އިންސާނާގެ ވެރި ﷲ އޭނާ ދުނިޔެއަށް ފޮނުއްވަނީ ދުނިޔެވީ އަޅުވެތިކަމެއް ނެތި ފުރިހަމަ މިނިވަނެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ .އެހެންކަމުން އިންސާނާގެ ޠަބީޢަތުގައި މިނިވަންކަމުގެ ރޫހު ދެމިހުރެ އެވެ .އަޅުވެތިކަމުގެ ގަދަ ބާރުގެ ދަށުގައި
ދެމިގެންދާ ޖީލުތަކެއްގެ ސިކުނޑިން މިއަސަރު ކުޑަ ކުރެވޭ ކަމަށް ބަޔަކަށް
އޮތް ބިރުވެރިކަން
ވެސް
ހީވިޔަސް އިންސާނާގެ މިނިވަންކަމުގެ ރޫހު ނައްތައެއް ނުލެވެ އެވެ.
ބޮޑެވެ.
ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަމުގެ ހަޔާތުގައި ފަރުދީ މިނިވަންކަމުގެ ވާހަކަ ދެކެވެން ފެށީ ވަރަށް ފަހުންނެވެ .އިންސާނަކަށް ވީތީ ހައްގުވެގެންވާ ކަންކަމަށް އެދުމާއި އެކަންކަން ކުރުމާއި އެވާހަ ދެއްކުމަކީ ހިފައި ހައްޔަރުކޮށް ބޮޑެތި
އަނިޔާއާއި އަދަބު ދެވޭ ކުށެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ދިގު މާޒީއަކަށް ފަހުގަ އެވެ. ގާނޫނުގެ ކުރިމަތީގައި ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް އެންމެ ބޮޑު މިނިވަންކަމެއް ލިބުނީ
އެމީހުންނަށް އޮތް
މިހާރު އަމަލުކުރަމުންދާ ގާނޫނުއަސާސީގެ ބާރުތައް ހިނގަން ފެށުމުންނެވެ.
ނިކަމެތިކަން އަދި މާ ބޮޑެވެ.
އެތައް ސަތޭކަ އަހަރުގެ ދިގު ދަތުރަކަށް ފަހު ދިވެހިންނަށް މިނިވަންކަމުގެ
ދޮރޯށިތަކުން އެތެރެއަށް ވަދެވުނު ދުނިޔެވީ ސަބަބު ކަމުގައި މި ގާނޫނުއަސާސީ
ޑިމޮކްރެސީއެއްގެ ހަތަރުވަނަ ބާރަކަށް މީޑިއާ
ވެގެންދިއުމުންނެވެ .މިހާރު ދިވެހިން މިތިބީ މިނިވަންކަމުގެ ދޮރޯށިތަކުން އެތެރެވެވިފަ ވަނީ ޝަރުޠުތަކަކާ އެކުގައެވެ. އެވެ .މިކަމަށްޓަކައި މަރުވެ ދިޔަ މީހުންގެ ނިޔަތް އޮތް ގޮތެއްގެ މައްޗަށް ﷲ ޖަޒާ ފުރަތަމަ ކަމަކީ އެކަމަށް ފަންނީ ދެއްވާނެ އެވެ .ހިންމަތްތެރިންގެ ކަރުތަކަށް އުކެވޭ ގުލްހާރުތައް ތާއަބަދު އެމުނެމުން
ގޮތުން ކުފޫހަމަވާ މީޑިއާއަކަށް
ދާނެތެވެ.
ވުމެވެ .ދެވަނަ ކަމަކީ މީޑިއާގެ މިނިވަންކަމުގެ ދޮރޯށިން އެތެރެވުމަށް ފަހު މިއަދު ބަލާލަން އެންމެ
ދައުރު ހެޔޮގޮތުގައި އަދާކުރާ
ހައްގުކަން ބޮޑީ މިއަދު މިތިބެވެނީ ހަގީގީ މިނިވަންކަމުގެ ބިމުގައި ހެއްޔެވެ؟
މީޑިއާއަކަށް ވުމެވެ .ނަމަވެސް
މިތާގައި ތަޖުރިބާ މިކުރަނީ ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ހެއްޔެވެ؟ ގާނޫނުން
ރާއްޖޭގައި ޠަބީޢީ ވެއްޓަށް ފެތިފައިވާ
މިންޖަހައިދީފައިވާ ހައްގުތަކާއި އޭގެ ހެޔޮ މިންވަރު އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެބަ
މީޑިއާއެއް ނެތެވެ .މީޑިއާގެ ދައުރު
ލިބޭހެއްޔެވެ؟ އަޅުގަނޑުގެ ޖަވާބަކީ ނޫނެވެ.
އަދާކުރުމަށް ފައްކާ ކުރެވިފައިވާ މީޑިއާގެ
ގާނޫނުން ލިބިދޭ ހައްގުތަކާއި މިނިވަންކަމެއް ނުލިބެއެވެ .ގިނަ
ވަސީލަތެއް ނެތެވެ .ވަސީލަތް ގާއިމްކުރި
ކަންތައްތަކެއް ވަނީ ނަހަމަ މާނައިން މާނަ ކުރެވިފައެވެ .މިނިވަންކަމުގެ ރަހަ
ގިނަ މީހުންގެ އިތުރު މުހުތާދުތައް ވަނީ މީޑިއާގެ
ބަދަލުވެފައިވަނީ އޭގެ މީރުކަން ގެއްލޭގޮތަށެވެ .ބައެއް ކަންކަން މާނަ ކުރެވެނީ
ލަގޮނޑީގައި ވަކި ހިއްޕާފައެވެ .މަޖުބޫރީ ހާލަތު
މަގުސަދުން ބޭރުގަ އެވެ .ރައްޔިތުންގެ ފަރާތުން މިކަންކަމަށް ބަސްކިޔަން ތިބި
މެދުވެރި ކޮށްފައެވެ .ދައުލަތުގެ ޚަޒާނާއިން ޚަރަދުކުރާ މީޑިއާ
މީހުންނާ މެދު މީހުން އިތުބާރު ކުރެއޭ ދަންނަވާކަށް ނުކެރޭނެ އެވެ.
ތެދުމަގުން ދާއިރު ވެސް އެކި އަތަށް މޫނު އެނބުރެމުންދާކަން
ރައްޔިތުންނަށްޓަކައި ވަކާލާތު ކޮށްދޭން ތިބި ވަކީލުންނާ ދިމާއަށް ތުހުމަތުގެ
ކަށަވަރެވެ .އަޅައިގެންފައި އިދަޖެހޭތަން ފެނެއެވެ .މީޑިއާގައި ދައްކާ
އިނގިލިތައް އެބަ ދިއްކުރެވެއެވެ .ރިޝްވަތާއި ފަސާދައިގެ ތުހުމަތު އެބަ އަޅުވައެވެ.
ވާހަކައަކުން އެ ދެއްކި މީހާ ހިފާ ހައްޔަރު ނުކުރިއަސް ވަކި ވައްތަރަކަށް
މުޅި ގައުމުން ވެސް އެންމެ ބޮޑަށް އަބުރު ނަގާލެވިފައިވާ މީހުންނަކީ
ވާހަކަ ދެއްކުމަށާއި ވަކި ވައްތަރަކަށް ވާހަކަ ނުދެއްކުމަށް އެމީހާގެ މައްޗަށް
ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަން ކޮށްފައިވާ މީހުން ކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން މިތިބީ
އިތުރު މަޖުބޫރީ ހާލަތްތައް ވަނީ މެދުވެރިވެފަ އެވެ .މީޑިއާގެ ނަން ދިރިދެމި
ހަދައިގެންނެވެ.
އޮތުމުގެ މަގުސަދުގަ އެވެ.
އަދަބު އަޚުލާޤުގެ ގޮތުން ދަށު ދަރަޖައަށް ދިއުމަކީ ސިޔާސީގޮތުން މާ
ގައުމެއްގެ ނުފޫޒު ހިނގާ ސަރަހައްދުގައި،
ބޮޑު ބުރަދަނެއް ލިބުން ކަމަށް އަޅުގަނޑުމެން ދެކެމެވެ .އިންސާނެއްގެ ފުރާނަ
ދައުލަތެއްގެ އިންފާރުގެ އެތެރޭގައި މީޑިއާ އަކަށް
ހިފުމަކީ ތުންދިގު ތޮޅިއެއްގެ ބޯ ކަނޑާލުންހައި ފަސޭހަ ކަމެކެވެ.
ނުލިބުނު މިނިވަންކަމަކާއި ނުލިބުނު ހައްގެއް
މަގުމަތީގައި ހިނގާބިގާވެ އުޅުމުގައި އަމާންކަމެއް ނެތެވެ .ތިމާގެ ދީން
އެގައުމެއްގެ އާންމު ރައްޔިތުންގެ ވަކިފަރުދަކަށް
ރައްކާތެރިކޮށްގެން އުޅުމުގެ މިނިވަންކަމެއް ނެތެވެ .މިސްކިތްތައް ދެކެ
ލިބިދާނޭ ކަމަށް ގަބޫލެއް ނުކުރެވެ އެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން ލޯބި ވިޔަސް ޖަމާއަތަށް ދަނީ މަދު ބައެކެވެ.
ބަޔާން ކުރެވުނު ދެތިން ނުކުތާއަށް ބަލާއިރު
ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތަކުގެ ކޮރަޕްޝަންގެ ވާހަކަ އަކީ އެންމެ ބާރަށް އިވޭ އަޑެވެ .ފެންނަނީ އެންމެ ކަމެކެވެ .ގާނޫނުއަސާސީ އިން އަމުރު ކުރިއަސް ހައްގުތައް ތެދު ވާހަކައާއި ދޮގު ވާހަކައިން ދިވެހި ފަޒާ ގުގުމާފައިވަނީ ބަދުނާމުގެ
ލިބިދިނަސް މިނިވަންކަމުގެ ރަހަ އަދިވެސް ދިވެހިންނަށް ނުލިބޭކަމެވެ .ފެންނަނީ
އަޑުންނެވެ.
އެންމެ ބަދަލެކެވެ .ކަންކަމަށް ކިޔާ ނަމަށް އައިސްފައިވާ ބަދަލެވެ .އަލަށް ގައުމުތަކުގެ ހާލަތު މިހިސާބަށް ދާއިރު މިކަންކަން ހެޔޮމަގަށް ގެންނަން
ތައާރަފުވެފައިވާ ތަންތަނާއި ކަންކަމަށް ކިޔާ ނަންތަކަށް އައި ބަދަލެވެ.
މަސައްކަތްކުރާ ދެބަޔަކު ތިބެއެވެ .އެއްބަޔަކީ މުޖުތަމައުގެ ގަދަރުވެރިންނެވެ. އިލްމާއި ތަޖުރިބާ ލިބިފައިވާ އަބުރުވެރިންނެވެ .މިރާއްޖޭގެ އެކަހަލަ މީހުން ވީތަނެއް
އަދިވެސް ދިވެހިންގެ ހައްގާއި ހަގީގީ މިނިވަންކަން އޮތީ ބާރުގަދަ
އަދިވެސް ނޭނގެ އެވެ .ދެވަނަ ބަޔަކީ މީޑީއާ އެވެ .ރާއްޖޭގައި ދުޅަހެޔޮ މީޑިއާއެއް
މީހުންގެ މުލައްދަނޑީގަ އެވެ .ލިޔެވިފައިވާ ލިޔުންތައް މާނަ ކުރެވެނީ އެމީހުންނަށް
ނެތެވެ.
ފަހިކޮށެވެ .ރައްޔިތުންނަށް އޮތީ ހަމަ އެގޮތެވެ .މުދިން ކާޅު ބުނިގޮތެވެ .ހަމަ
މީޑިއާގެ ދައުރު އަދާކުރާނޭ އިލްމާއި ތަޖުރިބާ ހުރި މަދު ބަޔަކު
އިހު އޮތްގޮތެވެ .އެހެންކަމުން މިހާރު މިތިބީ މިނިވަންކަމުގެ ދޮރޯށިން އެތެރެއަށް
ތިއްބަސް އެމީހުންގެ އިލްމާއި ސުލޫކަށް މަސައްކަތްކުރާނޭ މީޑިއާގެ ވެއްޓެއް ނެތެވެ .ވަދެވި މިނިވަން ދިވެހިރާއްޖޭގައޭ ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ .މިނިވަންކަމުގެ ދޮރާށީގެ މީޑިއާގެ މައްޗަށް އޮތް ނުފޫޒު ވަރަށް ބޮޑެވެ .މީޑިއާގައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނަށް އެތެރެއާއި ބޭރުގައި ފާހަގަކުރެވޭ ތަފާތެއް ނެތީމައެވެ.
17
ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް
ސައިބަރ ލުޓޭރުން
އިންޓަރނެޓާއެކު ލިބިފައިވާ ފަސޭހަތަކާއެކު ބޮޑެތި ނުރައްކާތަކާވެސް ކުރިމަތި ލާން ޖެހޭ އެއީ މީގެ ހަތަރު ފަސް އަހަރު ކުރިއެވެ .އަޅުގަނޑަށް ވަރަށް
އިރުކޮޅެއް ފަހުން މަޙްމޫދު ޝާމްވެސް އަޅުގަނޑަށް ފޯނު ކުރެއްވިއެވެ.
އާދަޔާ ޚިލާފު އީމެއިލެއް ލިބިއްޖެއެވެ .އީމެއިލް ފޮނުވައިފައި އޮތީ ޕާކިސްތާނުގެ
އޭނާ ވިދާޅު ވިއެވެ“ .އަހަރެން ޕާކިސްތާނުން ބޭރަށް ނުދާތާ މިހާރު ހައެއްކަ
މަޝްހޫރު “ޖަންގް” މީޑިއާ ގްރޫޕްގެ ގްރޫޕް އެޑިޓަރު މަޙްމޫދު ޝާމެވެ .އެ
މަސް ދުވަސް ވެދާނެއެވެ .މެލޭޝިއާ އަކަށްވެސް ނުދަމެވެ”.
އީމެއިލް ގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި އޭރު އޭނާ ހުންނެވީ މެލޭޝިއާގެ ވެރިރަށް
މިއީ މަޙްމޫދު ޝާމްގެ އީމެއިލް އަށް ބަޔަކު ވަދެގެން އޭނާގެ
ކުއާލަ ލަމްޕޫރުގައެވެ .އޭނާގެ ދަބަހާއި ،ފައިސާކޮޅު މީހަކު ވަގަށް ނެގީކަމަށް
އެޑްރެސް ފޮތުގައި ހުރި އެޑްރެސް ތަކަށް އީމެއިލް ކޮށްގެން ހިންގަން އުޅުނު
ލިޔެފައި އޮތެވެ .އޭނާ މެލޭޝިއާ އަށް ވަޑައިގެން އުޅުއްވަނީ އެޑިޓަރުންގެ
ޖަރީމާ އެކެވެ.
ކޮންފަރެންސަކަށް ކަމަށާއި ،ފައިސާކޮޅު ގެއްލުނީމާ ހޮޓަލުން ނުކުމެވަޑައި
މިއީ އިންޓަރނެޓާއި އީމެއިލްގެ ބޭނުން ކޮށްގެން މީސްމީހުން
ނުގެންނެވިގެން ހުންނެވި ކަމަށް ލިޔުއްވައިފައި އޮތެވެ .އޭނާ އެދިވަޑައިގެންފައި
ލޫޓުވުމުގެ މަސައްކަތް ހިނގާ އެއް ގޮތެވެ .މި ނޫނަސް ތަފާތު އެކި ގޮތްގޮތަށް
ވަނީ ވެސްޓަން ޔޫނިއަން މެދުވެރިކޮށް ތިން ސަތޭކައެއްހައި ޑޮލަރު
ލޫޓުވުން މިހާރު ވަނީ ޢާއްމު ވެފައެވެ .ބައެއް މީސްމީހުންނަށް ބޮނޑި ލިބެއެވެ.
ފޮނުވައިދޭށެވެ .އެނބުރި ޕާކިސްތާނަށް ވަޑައިގެން އެ ފައިސާ ފޮނުއްވާނެ
އަނެއް ބަޔަކު ވިސްނުންތެރިކަމާއެކު ސަލާމަތް ވެއެވެ 2010 .ވަނަ އަހަރުގެ
ކަމަށްވެސް ލިޔުއްވައިފައި އޮތެވެ.
ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ “ރީޑަރސް ޑައިޖެސްޓް” ގައި މި ފަދަ ކަންކަމާ ބެހޭ
މަޒުމޫނެއް ޝާއިޢު ކޮށްފައި ވެއެވެ .އެ މަޒުމޫނުގައި ހުރި ވާހަކަތަކުގެ
އެ އީމެއިލް އަޅުގަނޑަށް ކިޔައި ނުނިމެނީސް ،ރާއްޖޭގެ އެހެން
ޚުލާޞާއެއް ހުށަހަޅައިލާނަމެވެ.
ނޫހެއްގެ އެޑިޓަރަކު އަޅުގަނޑަށް ފޯނު ކުރައްވައިފިއެވެ .އަދި އޭނާ އަށް ވެސް އެ އީމެއިލް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެ ،ހައްދަވަންވީ ކިހިނެއްތޯ
އިންޓަރނެޓުން (ފޭސްބުކް ގެ ތެރެއިން ނަމަވެސް ނުވަތަ
ސުވާލު ކުރައްވައިފިއެވެ .އަޅުގަނޑު ދެންނެވީމެވެ“ .ޖަންގް ގްރޫޕަކީ ކުޑަ
އެހެން ޒަރީޢާ އަކުން ނަމަވެސް) ދިމާވާ މީހުން މިހާރު މަސައްކަތް ކުރަނީ
ގްރޫޕެއް ނޫނެވެ .އެތައް ނޫހަކާއި އެތައް މަޖައްލާއެއް ނެރޭ ގްރޫޕެކެވެ .އެތައް
ކޮމްޕިއުޓަރަށް ގެއްލުމެއް ކުރާކަށް ނޫނެވެ .އެމީހުންގެ މައިގަނޑު ބޭނުމަކަށް
ޓީވީ ޗެނަލަކާއި ،އެތައް ރޭޑިއޯ ޗެނަލެއް ހިންގާ ގްރޫޕެކެވެ .މަޙްމޫދު ޝާމަކީ
އޮންނަނީ ފައިސާ ހޯދުމެވެ .ލޫޓުވުމެވެ .އެމެރިކާގެ އެފްބީއައި އާއި ،ނޭޝަނަލް
އެ ގްރޫޕްގެ ގްރޫޕްގެ ގްރޫޕް އެޑިޓަރެވެ .އަނެއްކާ އޭނާ މެލޭޝިއާ ވަޑައިގެން
ވައިޓް ކޮލަރ ކްރައިމް ސެންޓަރާ ގުޅިގެން ހިންގާ “އިންޓަރނެޓް ކްރައިމް
ހުންނެވި ކަމަށް ވަނީ ޖަންގް ގެ ރަސްމީ ދަތުރެއްގައެވެ .އެހެންވީމާ މިކަހަލަ
ކޮމްޕްލެއިންޓް ސެންޓަރ” ނަމަކަށް ކިޔާ ތަނެއް ހުރެއެވެ .މި ސެންޓަރުން
ކަމެއް ވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ .ކޮންފަރެންސް އިންތިޒާމު ކުރި
ކުރި ދިރާސާ އަކުން އެނގުނު ގޮތުގައި 2009ވަނަ އަހަރު އިންޓަރނެޓްގެ
ބަޔަކުވެސް އުޅޭނެއެއް ނޫންތޯއެވެ؟ ޖަންގް ގްރޫޕްވެސް އޮންނާނެއެއް ނޫންތޯއެވެ؟
އެކި ޒަރީޢާތަކުގެ ބޭނުން ކޮށްގެން 560މިލިއަން ޑޮލަރު ވަނީ ލޫޓުވައިފައެވެ.
އެހެންވީމާ ފުރަތަމަ މަޙްމޫދު ޝާމާ ގުޅޭތޯ ބަލަމާ ހިނގާށެވެ”.
އެއީ ލޫޓުވުނު މީހުންގެ ނިސްބަތުން ބަލާ އިރު ކޮންމެ މީހަކަށް 575ޑޮލަރެވެ.
މިހެން ދަންނަވައިފައި އަޅުގަނޑު ފުރަތަމަ ގުޅީ އޭނާގެ މޯބައިލް ފޯނު
އެހެންނަމަވެސް މިއީ މުޅީން ރަނގަޅު ޢަދަދެއް ނޫން ކަމަށް އެ ސެންޓަރުން
ނަންބަރަށެވެ .ފޯނު އޮތީ ނިއްވައިލާފައެވެ .ދެން ގުޅީ އޮފީސް ނަންބަރަށެވެ.
ވަނީ ބުނެފައެވެ .ސަބަބަކީ އިންޓަރނެޓު މެދުވެރިކޮށް ލޫޓުވުމުގެ ކަންތައްތައް
އެ ނަންބަރަކު ޖަވާބެއް ނުދެއެވެ .ދެން ގުޅީ ގެއަށެވެ .ގެއިން ފޯނަށް ޖަވާބު
ރިޕޯޓު ކުރުން އެހައި ގިނަ ނުވުމެވެ .ޙަޤީޤީ ޢަދަދު ބިލިއަނަކަށް ވުރެ އިތުރު
ދެއްވީ އޭނާގެ އަނބިކަނބަލުންނެވެ .އީމެއިލްގެ ވާހަކަ ދެންނެވީމާ އޭނާ ހިނިފުޅު
ވާނެ ކަމަށް ވަނީ ބެލެވިފައެވެ.
ވަޑުވައިފައި ވިދާޅުވިއެވެ“ .ތިޔަ ކަމާ ގުޅިގެން މިހާރު އެތައް ބަޔަކު ފޯނު
ސޯޝަލް ނެޓްވަރކްތައް އުފެދުމާއެކު އިންޓަރނެޓުގެ ސަބަބުން ލިބޭ
ކޮށްފިއެވެ .އެއީ ދޮގު ވާހަކަ އެކެވެ .މަޙްމޫދުގެ އީމެއިލަށް ބަޔަކު ވަދެގެން
ގެއްލުމާއި ،އުފެދޭ ބިރުވެރިކަން އިތުރު ވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ .ސްޕައިވެއަރ
ކޮށްގެން އުޅޭ ކަމެކެވެ”.
އެއްގެ އެހީގައި ކޮމްޕިއުޓަރަށް ވަދެ ،ފޭސްބުކް ،ޓްވިޓަރ ފަދަ އެއްޗެހީގެ
18
ކުރަމުންނެވެ .އެމެރިކާގެ އަންހެނެއްގެ ފޭސްބުކް އެކައުންޓަށް ވަން މީހަކު އޭނާގެ
އެ އެއްޗަކަށް ފައިސާ ދައްކަނީ ކްރެޑިޓް ކާޑު ބޭނުން ކުރީމާ އެ ނަންބަރު
ކުޑަ ފިރިހެން ދަރިފުޅުގެ ފޮޓޯއެއް ނަގައިގެން ،ކެމަރޫންގެ ޔަތީމު ކުއްޖެއް ކަމަށް
ވެބްސައިޓްގައި ރަޖިސްޓަރީ ވީއެވެ .ދެން އަޖުމަ ބަލަން ދީފައި އޮންނަ 14
ހަދައިގެން އިންޓަރނެޓްގައި ބޭނުންކޮށް ފައިސާ ލޫޓުވާފައި ވެއެވެ .މީގެ އިތުރަށް
ދުވަސް ހަމަވީމާ ،ކުދި އަކުރުން ލިޔެފައި އޮންނަ ޢަދަދު ކޮންމެ މަހަކު ކަނޑަން
ފޭސްބުކް ފަދަ ތަންތަނަށް ވަދެ ،ރައްޓެއްސެއެްގެ ސިފައިގައި އުޅެ ،ޢާއިލާގެ
ފަށަނީއެވެ.
މީހުނާ ގުޅިގެން ބޮނޑި ދީފައިވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ.
ސަލާމަތް ވާނެ ގޮތް :ކުދި އަކުރުން ލިޔެފައި ހުންނަ ލިޔުންތައް ،ކިތަންމެ ދިގު
ޕާސްވޯޑްތައް ނަގައި ،އޭގެ ބޭނުންކޮށްގެން ވަރަށް ގިނަ ވިޔާނުދާ ކަންތައް ދަނީ
ނުކިޔާނެކަން އެ މީހުންނަށް އެނގެއެވެ .މާ ބޮޑު ބެލުމެއް ނެތި މީސްމީހުން
ކޮމްޕިއުޓަރަށް ވަދެ އެކި ތަންތަނަށް ދުވެ ،މަޢުލޫމާތު އެއްކުރާ
ލިޔުމަކަށް ވިޔަސް ،ވިދާޅު ނުވެ ދޫކޮށް ނުލައްވާށެވެ .އެ ލިޔުން ކިތަންމެ ދިގު
ކުޑަކުޑަ ސޮފްޓްވެއަރ އަކަށް ނުވަތަ ޕްރޮގްރާމަކަށް ވެބްރޮބޮޓް އޭ ކިޔައެވެ.
ކަމުގައި ވިޔަސް ރަނގަޅަށް ވިދާޅުވާށެވެ .އަދި ލިޔުމުގައި އޮންނަ ކޮންމެ ވާހަކަ
ކުރުކޮށް ކިޔަނީ ބޮޓް އެވެ .ބޮޓް ގެ ބޭނުންކޮށްގެން ހޯދާ މަޢުލޫމާތު ބައެއް
އަކީ ގަބޫލުފުޅު ކުރައްވަން ޖެހޭ ވާހަކައެއް ކަމަށް ނުހިއްތަވާށެވެwww.tineye. .
ފަހަރަށް އެހެން މީސްމީހުނަށް ވިއްކާފައި ވެސް އެބަހުއްޓެވެ.
comމި ސައިޓަށް ވެދެވަޑައިގެން ބައްލަވާށެވެ .މިއީ އެއް ފޮޓޯއެއް ނުވަތަ
މި ލިޔުމުގައި މި ބަލައިލަނީ މި ފަހަކަށް އައިސް ނުކުމެގެން އުޅޭ ބައެއް
ކުރެހުމެއް ދެތަނެއްގައި ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގިނަ ތަނުގައި ހުރިއްޔާ ދައްކައިދޭ
ގެއްލުން ދެނިވި ޙަރަކާތް ތަކަށެވެ.
ސަރޗް އިންޖިން އެކެވެ .އިޝްތިހާރުގައި ހުރި ފޮޓޯ އެހެން ތަނެއްގައި ހުރިތޯ ބައްލަވާށެވެ .ގިނަ ތަންތާނގައި އެކި އެއްޗެހި އިޝްތިހާރު ކުރަން އެއް ފޮޓޯއެއް
.1ހިލޭ އަޖުމަ ބެލުން
ބޭނުން ކޮށްފައި ހުރެއްޖެ ނަމަ ،އިޝަތިހާރަކީ ވަގު އިޝަތިހާރެއް ކަމަށް ބައްލަވާށެވެ .ސައިޓަށް ވެންނެވުމަށްފަހު އެ ކޮންޓަރެކްޓް ކެންސަލް ނުކުރެއްވޭ
ފެންނާން އޮންނަ ގޮތް :ބޭނުންތެރި ކޮންމެވެސް އެއްޗެއްގެ އިޝްތިހާރެއް
ނަމަ އަވަހަށް ކާޑު ކެންސަލް ކުރައްވާށެވެ .އަދި ކަނޑާފައި ހުރި ފައިސާ
ފެނިވަޑައިގެންފާނެއެވެ .މިސާލަކަށް ދަތް ހުދުކުރާ ބޭހެއް ކަހަލަ އެއްޗެއްގެ
ހޯއްދެވޭނެ މަގެއް އޮތްތޯ ބައްލަވާށެވެ.
އިޝްތިހާރެވެ .އިޝްތިހާރުގައި ޖަހާފައި އޮންނަނީ އެންމެ 5ޑޮލަރު 95 ސެންޓަށް ލިބޭނެ ކަމަށެވެ.ފުރަތަމަ ފައިސާ ދައްކާކަށް ނުޖެހެއެވެ .އަޖުމަ
.2ހޮޓް ސްޕޮޓް
ބަލަން ދީފައި އޮންނަ 14ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެ އެއްޗެއް ކަމު ނުގޮސްގެން އަންގައިފިއްޔާ ފައިސާ ނުކަނޑާނެއެވެ 14 .ދުވަސް ހަމަވާއިރު ނާންގައިފިއްޔާ 5
ފެންނާން އޮންނަ ގޮތް :އެއަރ ޕޯޓުގައި ނުވަތަ ކޮފީ ޝޮޕެއް ކަހަލަ ތަނެއްގައި
ޑޮލަރު 95ސެންޓް ކަނޑާނެއެވެ.
ލެޕްޓޮޕް ބޭނުންފުޅު ކުރައްވަން ފެއްޓެވުމާއެކު ހިލޭ ވަދެވޭ ވައިފައި ހޮޓް ސްޕޮޓް
ޙަޤީޤަތް :އިޝްތިހާރުގެ ތިރީގައި ކިރިޔާ ލޮލަށް ފެންނަ ވަރުގެ ކުދި އަކުރުން
ތަކެއް ފެނިވަޑައިގެންފިއެވެ .ދެން އެއިން ކަނެކްޝަނެއް ބޭނުންފުޅު ކުރައްވަން
އެހެން ވާހަކައެއް ލިޔެފައި އޮވެއެވެ .އެއީ 79ޑޮލަރާއި 99ޑޮލަރާ ދެމެދުގެ
ފެއްޓެވީއެވެ .އެއްވެސް ކަހަލަ އާދަޔާ ޚިލާފު ކަމެއް ނުހިނގައެވެ .ހަމަ ނުލާހިކު
ޢަދަދަކަށް ކޮންމެ މަހަކު އެއް ފަހަރު ދައްކަން ޖެހޭ ވާހަކައެވެ .މިއީ މުޅި
ރީތިކޮށް އިންޓަރނެޓުގެ ބޭނުން އެބަ ކުރެއްވެއެވެ.
ޢުމުރަށް ދައްކަން ޖެހޭ އެއްޗެކެވެ .ކްރެޑިޓް ކާޑުން އެ ޢަދަދު ކޮންމެ މަހަކު
ޙަޤީޤަތް :މިއީ ކައިރީގައި ،ކޮންމެވެސް ތަނެއްގައި ،އިނދެގެން މުޖުރިމަކު
ކަނޑާނެއެވެ.
ލެޕްޓޮޕެއް ބޭނުން ކޮށްގެން ކުރާ ކަމެކެވެ .މި ކަނެކްޝަނަކީ ހިލޭ ބޭނުން
ބޮޑު މަންޒަރު :މިއީ ވަރަށް ވިސްނުން ތޫނު ބަޔަކު ހިންގާ ކަމެކެވެ .މި
ކުރެވޭ ގޮތަށް ހުރި ކަނެކްޝަނަކަށް ވާނަމަ ،އެ މުޖުރިމަކު ކުރާ މަސައްކަތަކީ
ދެންނެވި ގޮތަށް މާ ކުދި އަކުރުން ލިޔެފައި ހުންނަ ލިޔުންތައް މީހުން
ޕާސްވޯޑްތަކާއި ،ކްރެޑިޓް ކާޑުގެ މަޢުލޫމާތާއި ،ބޭންކާ ގުޅުން ހުރި މަޢުލޫމާތުތައް
19
ވަގަށް ނެގުމެވެ .ވައިފައި ބޭނުންކޮށްގެން ރަނގަޅު ނޫން ސައިޓަކަށް ވެދެވަޑައިގެން އެއްޗަކަށް ނުވަތަ ޚިދުމަތަކަށް އަގު ދައްކަވައިފިނަމަ ،އެ ފައިސާ ލިބޭނީ އޭނާ އަށެވެ .އެއަށްފަހު އޭނާ ކުރާ ކަމަކީ ކާޑުގެ ނަންބަރު އޭނާ ކަހަލަ އެހެން މީސްމީހުންނަށް ވިއްކުމެވެ. ބޮޑު މަންޒަރު :ވައިފައި ހޮޓްސްޕޮޓްތައް ގިނަ ވަމުންދާ ވަރަކަށް ވަގު ކަނެކްޝަންވެސް ދަނީ ގިނަ ވަމުންނެވެ .އެހެންވީމާ ރަނގަޅު ކަނެކްޝަނަކީ ކޮބައިކަމެއް ،ނުބައި ކަނެކްޝަނަކީ ކޮބައި ކަމެއް ވަކި ކުރާކަށް ނޭނގެއެވެ. މުޖުރިމުން ހަދާ ގޮތަކީ އަސްލު ވައިފައިގެ ވެބް ޕޭޖް ހަމަ އެހުރި ގޮތަށް ނަކަލު ކުރަނީއެވެ .އެހެންވީމާ ބަލާ މީހަކަށް ފެންނާން ހުންނަނީ ހަމަ ރަނގަޅު ސައިޓެކެވެ .މި ކަހަލަ ސައިޓެއްގެ ބޭނުން ކޮށްފި ނަމަ ،ސައިޓްގައި ޖަހާ ޕާސްވޯޑް ފަދަ ހުރިހައި މަޢުލޫމާތެއް ދާނީ އެ ސައިޓު ވަގަށް ބޭނުން ކުރާ މީހާގެ ލެޕްޓޮޕަށެވެ. ސަލާމަތް ވާނެ ގޮތް :ޕީސީ ނުވަތަ ލެޕްޓޮޕްގެ ސެޓިންގ ހައްދަވާއިރު އޮޓޮމެޓިކުން އެއްވެސް ތަނަކާ ގުޅޭ ގޮތަށް ހައްދަވާފައި ނުބަހައްޓަވާށެވެ. “ޕްރިފްރޑް ނެޓްވާރކް ކަނެކްޝަން” ގައި ފާހަގަ ނުޖައްސަވާ ބަހައްޓަވާށެވެ. އަދި އެއަރޕޯޓު ފަދަ ތަންތާނގައި ވައިފައި ބޭނުންފުޅު ކުރައްވާނަމަ، އެއަރޕޯޓުގައި ހުންނަ ކައުންޓަރުން ކާޑެއް ބައްލަވައިގަނެގެން ބޭނުން ކުރައްވާށެވެ .ވެބްސައިޓެއްގައި ކްރެޑިޓް ކާޑުގެ ނަންބަރު ނުޖައްސަވައި ވާނީ އޭރުންނެވެ .ކަނޑައެޅިގެން ރަނގަޅު ވައިފައި ކަނެޝަނެއްކަން ޔަގީންވެ ވަޑައިގެންފައި ނުވާނަމަ ،އެފަދަ ކަނެކްޝަނެއް ބޭނުން ކުރައްވައިގެން ފައިސާޔާ ބެހޭ އެއް މުޢާމަލާތެއް ނުކުރައްވާށެވެ .މިފަދަ ސައިޓަކަށް ވެންނެވީމާ ޔޫއާރްއެލްގެ ވާތް ފަރާތުން ނުވަތަ ކަނާތް ފަރާތުން ކުޑަކުޑަ ތަޅެއްގެ ނިޝާން ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ .އެއީ ރައްކާތެރި ކަމަށް ބެލެވޭ ސައިޓްތަކެވެ.
.3ޓްވިޓަރ ފެންނާން އޮންނަ ގޮތް :ޓްވިޓަރ އިން ކޮންމެވެސް އިނާމެއްގެ ވާހަކަޔާއެކު ލިންކެއް ލިބިވަޑައިގެންފާނެއެވެ .އޭގައި އޮންނާނީ އިނާމު ހޯއްދަވަން ލިންކަށް ފިއްތަވާށެވެ. ޙަޤީޤަތް :މި ފަދަ ލިންކަކަށް ފިއްތަވައި ލެއްވުމާއެކު ބޮޓެއް ޑައުންލޯޑް ކުރާނެއެވެ .މި ބޮޓް ކުރާ ކަމަކީ ޓްވިޓަރ އެކައުންޓްގައި ހުރި ހުރިހައި އެޑްރެހަކަށް ސްޕޭމް ފޮނުވުމެވެ .އޭގެ ތެރޭގައި ބަލަން ކަމުނުދާ ކަހަލަ އެއްޗެހިވެސް ދާނެއެވެ. ބޮޑު މަންޒަރު :މި ކަހަލަ ވިޔާނުދާ ޙަރަކާތްތައް ހިންގާ މީސްމީހުން މިހާރު ވަނީ ވަރަށް ދިގު ޔޫއާރްއެލް ތައް ދިވަހަ ވަރަކަށް ނުވަތަ ފަނަރަ ވަރަކަށް އަކުރުގެ ކުރު ޔޫއާރްއެލް އަށް ބަދަލު ކުރެވޭ ގޮތް ހަދާފައެވެ .އެހެންވީމާ ޓްވިޓަރ ބޭނުން ކުރާ މީހަކަށް ކުރު ޔޫއާރްއެލް އެއް ލިބުނީމާ ޙަޤީޤީ ޔޫއާރްއެލް އަކީ ކޮބައިކަން ނޭނގި ފިތައި ލެވެނީއެވެ. ސަލާމަތް ވާނެ ގޮތް :ލިންކެއް ލިބިވަޑައިގެންފި ނަމަ އެންމެ ފުރަތަމަ އެ ފޮނުވި މީހާގެ ޕްރޮފައިލް ބައްލަވާށެވެ. އޭނާ އަކީ އެތައް ބަޔަކު ފޮލޯ ކުރާ މީހަކަށް ވެފައި އެއްވެސް މީހަކު އޭނާ ފޮލޯ ނުކުރާ ނަމަ އެއީ ބޮޓެކެވެ.
20
.4ކޮމްޕިއުޓަރުގައި ވައިރަސް ފެންނާން އޮންނަ ގޮތް :ކުއްލިއަކަށް ސްކްރީނަށް އަރަނީ މެސެޖެކެވެ .މެސެޖް އަންނަނީ ބަލާ ބެލުމަށް ރަނގަޅު ތަނަކުންނެވެ”Antivirus XP 2010“ . ނުވަތަ “ ”Security Toolމި ފަދަ ނަމެއްގައެވެ .މެސެޖްގައި ބުނެފައި އޮންނާނީ ކޮމްޕިއުޓަރުގައި ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ވައިރަހެއް އެބަ އޮތް ކަމުގައެވެ .ސްކޭން ކުރަން ބޭނުން ނަމަ އަވަހަށް ލިންކަށް ފިތައިލާށެވެ .ފިއްތަވައި ލެއްވީމާ ސްކޭން ކުރާނެއެވެ .އަދި ވައިރަސް ހުރި ކަމަށްވެސް ދައްކާނެއެވެ .ދެން އަރާ މެސެޖުގައި އޮންނާނީ އެންމެ 50ޑޮލަރަށް އެ ވައިރަސް ފިލުވައި ދޭނެ ކަމުގައެވެ( .މިފަދަ މެސެޖްތައް ފޮނުވާ ކުދި ޕްރޮގްރާމަތަކަށް ކިޔަނީ ސްކެއަރވެއަރ އެވެ). ޙަޤީޤަތް :ވައިރަސް ފިލުވާ ލިންކަށް ފިއްތަވައި ލެއްވުމާއެކު އެ ވަގު ކުންފުނިން ހަދާ ގޮތަކީ ކޮމްޕިއުޓަރަށް މޭލްވެއަރ އެއް ދޫކޮށްލަނީ އެވެ .އެއީ ކުޑަކުޑަ ޕްރޮގްރާމެކެވެ .އެ ޕްރޮގްރާމްގެ ބޭނުން ކޮށްގެން ވަގުން ކުރާ ކަމަކީ ކްރެޑިޓް ކާޑުގެ މަޢުލޫމާތު ފަދަ މަޢުލޫމާތުތައް ވަގަށް ނެގުމެވެ .ވައިރަސް ފިލުވައެއް ނުދޭނެއެވެ .ބޭންކު އެކައުންޓުގައި ހުރިއްޔާ ހުރި ފައިސާއެއް “ފިލުވައިލާނެ” އެވެ .ހަމައެކަނި މިޔެއް ނޫނެވެ .އެހައި ތަނުން ކޮމްޕިއުޓަރުވެސް ހުންނާނީ ފަރުވާދޭން ޖެހޭ ހިސާބުގައެވެ. ބޮޑު މަންޒަރު :މި ފަހަކަށް އައިސް އިންޓްރބެތުގައި ފެތުރޭ އެންމެ ބިރުވެރި ސްޕޭމް އަކީ ސްކެއަރވެއަރ ކަމަށް ތަޖުރިބާކާރުން ވިދާޅުވެއެވެ .ގިނަ ފަހަރަށް މިފަދަ ސްކެއަރވެއަރތައް އަންނަނީ ބޮޑެތި ކުނޗފުނި ތަކުން އަންނަ މެސެޖްހެން ހީވާ ގޮތަށެވެ .މިސާލަކަށް ވިންޑޯޒް ބޭނުން ކުރާ މީހަކަށް މިފަދަ މެސެޖެއް އަންނައިރު އެއީ މައިކްރޯސޮފްޓް ކުންފުނިން އަންނަ މެސެޖެއް ނޫންކަން ދެނެގަތުމަކީ ފަސޭހަ ކަމެއް ނޫނެވެ .މިފަދަ އެންމެ ބޮޑު ނުރައްކަލަކީ ކޮމްޕިއުޓަރު ތަޢުލީމު ލިބިގެން ތިބޭ މީސްމީހުންނަށްވެސް ބޮނޑި ލިބުމެވެ .މިއިން އެއްޗަކަށް ފިތައިލެވިއްޖެނަމަ ،ހާރޑް ޑިސްކް ފޯމަޓްކޮށްގެން ނޫނީ ސަލާމަތް ނުވާ ހިސާބަށްވެސް ދެއެވެ.
މެސެޖްތަކުގެ
މިހެން ވުމުގެ ސަބަބުން މުހިއްމު އެތައް މަސައްކަތަކާއި މަޢުލޫމާތެއް ގެއްލޭ ގޮތް
ކޮށްފިއެވެ .އެހެންވީމާ ފައިސާ ނުދައްކައި ވާކަށް ނެތެވެ .ބޭނުން ވަނީ 300
ވެއެވެ.
ޑޮލަރެވެ .އަންހެން ކުއްޖާ 300ޑޮލަރު ފޮނުވައިފިއެވެ.
ސަލާމަތް ވާނެ ގޮތް :މިފަދަ ލިންކެއް ލިބިވަޑައިގެންފި ނަމަ ،އެ ލިންކަށް
އަޅުގަނޑަށް މި ކަންތައްތަކުގެ ޚަބަރުވީ މި ހިސާބަށް ދިޔަ ފަހުންނެވެ .ދެން
ނުފިއްތަވައި ،ކޮމްޕިއުޓަރު ރީބޫޓް ކޮށްލައްވާށެވެ .އެޔަށްފަހު ވައިރަސް ހުރިތޯ
އަޅުގަނޑު ވާހަކަ ދައްކައިގެން އަންހެން ކުއްޖާ “ހަމަ މަގަށް” އަޅުވައިފީމެވެ .އެ
މުޅި ކޮމްޕިއުޓަރު ސްކޭން ކުރައްވާށެވެ .ސްކޭން ކުރައްވާނީ ރަޖިސްޓަރީ
އަނގޮޓިއެއްވެސް ނުލިބުނެވެ .ފަހުން ބުނީ ޕޯސްޓު އޮފީހުން ގެއްލުނީ ކަމަށެވެ.
ކށްފައިވާ ވައިރަސް ސްކޭނަރަކުންނެވެ .ނުވަތަ ހިލޭ ލިބޭ ރަނގަޅު ވައިރަސް ޮ
އަދި އެ މައްސަލަ ކުރިއަށް ގެންދާން ފައިސާ ބޭނުން ކަމަށްވެސް ބުންޏެވެ.
ސްކޭނަރަކުންނެވެ.
ކޮންމެއަކަސް ،އެންމެ ފަހުން ދެ މީހުން ޒުވާބު ކޮށްފައި ކުޅިގަނޑު ނިމިއްޖެއެވެ. ސަލާމަތް ވާނެ ގޮތް :ސޯޝަލް ނެޓްވަރކް ތަކަކީ ރަޙްމަތެރިކަން އުފައްދަން
.5ލޯބީގެ ކުޅިގަނޑު
ރަނގަޅު ވަސީލަތްތަކެވެ .ރަޙްމަތްތެރިކަން އުފެދި ލޯބީގެ ގުޅުމަށްވެސް ބަދަލު ވެދާނެއެވެ .އެކަމަކު ސީދާ ދިމާވެ ،ގާތް ގުޅުމެއް އުފެދިފައިވާ މީހަކަށް ނޫނީ
ފެންނާން އޮންނަ ގޮތް :ފޭސްބުކް ނުވަތަ އެހެންވެސް ޗެޓް ރޫމެއް ކަހަލަ
ފައިސާ ނުފޮނުވާށެވެ .މީހަކު ފައިސާއަށް އެދިއްޖެނަމަ އަވަހަށް އެމީހަކާ ދުރަށް
ތަނަކުން ނުވަތަ ފޭސްބުކް ގޭމެއްގެ ތެރެއިން ކޮންމްވެސް މީހަކާ ދިމާ
ދާށެވެ.
ވަނީއެވެ .ކުޅެމުން ގޮސް ،ދެމީހުން ފޮޓޯ ބަދަލު ކޮށް ހަދަނީއެވެ .އޭގެ ފަހުން ފޯނުންވެސް ވާހަކަ ދައްކަނީއެވެ .އެކަކު އަނެކަކު ދެކެ ލޯބިވެ ،ވަކި ނުވެވޭ ވަރަށް ގުޅުން ބަދަހި ވަނީއެވެ .ލޯބިވެރިޔާ ދިރިއުޅެނީ މާ ދުރު ގައުމެއްގައެވެ. އޭނާއަށް ފައިސާކޮޅެއްގެ ބޭނުން ޖެހެނީއެވެ .އެއީ އަނިޔާވެރި ބައްޕައެއްގެ ފުށުން
ރައްކާތެރިވާނެ ގޮތްތައް:
ސަލާމަތް ވާށެވެ .ނުވަތަ ކޮންމެވެސް ޞިއްޙީ ފަރުވާ އަކަށް ޓަކައެވެ .ނުވަތަ ދެ ލޯބިވެރިން ބައްދަލުވާން އަންނާން މަތިންދާބޯޓު ޓިކެޓެއް ގަންނާށެވެ.
• ޕާސްވޯޑް ތަކުގައި ނަމާއި ،އުފަން ދުވަހާއި ،ފޯނު ނަންބަރު ފަދަ
ޙަޤީޤަތް :ސޯޝަލް ނެޓްވަރކް ގެ ތެރެއިން ލޯބީގެ ގުޅުން އުފެއްދި ލޯބިވެރިޔާއަކީ
މަޢުލޫމާތު ނުހިމަނާށެވެ.
ސްކޭމް އާރޓިސްޓެކެވެ .މާނައަކީ މަކަރު ހަދައިގެން ފައިސާ ހޯދަން އުޅޭ
• ޕާސްވޯޑެއްގެ ގޮތުގައި މީހަކަށް ލަފާ ކުރަން އުނދަގޫ ނަންތައް
ވަގެކެވެ .ދެމީހުން ބައްދަލެއް ނުވާނެއެވެ .އުފާވެރި ޙަޔާތެއް ނުފެއްޓޭނެއެވެ.
ބޭނުން ކުރާށެވެ.
ވާނެހައިވެސް ކަމަކީ އަތުން ފައިސާތަކެއް ޚަރަދު ވުމެވެ.
• މީހުނަށް ފެނިދާނެ ތަނެއްގައި ޕާސްވޯޑް ނޯޓު ކޮށްފައި ނުބަހައްޓާށެވެ.
ބޮޑު މަންޒަރު :ސޯޝަލް ނެޓްވަރކް ތަކުގެ ސަބަބުން ރަނގަޅު ރަޙްމަތްތެރިން
• ދެ އެކައުންޓަކަށް އެއް ޕާސްވޯޑެއް ބޭނުން ނުކުރާށެވެ .މިސާލަކަށް
ލިބޭ ފަދައިން ،މަކަރުވެރިންނާއި ،ލުޓޭރުންނާވެސް ދިމާވެއެވެ .އަޅުގަނޑުގެ
ޓްވިޓަރ އާއި އިންޓަރނެޓް ބޭންކިންގ އަށް އެއް ޕާސްވޯޑެއް ބޭނުން
ރައްޓެހި އަންހެން ކުއްޖަކަށް މިކަހަލަ ބޮނޑިއެއް ލިބުނެވެ .އޭނާއާ ދިމާ
ކޮށްފިނަމަ ،ޓްވިޓަރ ޕާސްވޯޑު އެނގުނީމާ އެ އޮތީ އަނެއް ޕާސްވޯޑްވެސް
ވަނީ އިނގިރޭސި ވިލާތުގެ މީހަކާ އެވެ .ދެމީހުން އެކަކު އަނެކަކަށް ވެބްކޭމް
އެނގިފައެވެ.
ޖައްސައިގެން ފެނި ،ލޯބީގެ ގުޅުން އުފެދިއްޖެއެވެ .ފިރިހެން ކުއްޖާ ހުރީ ރާއްޖެ
• 8އަކުރު ނުވަތަ 16އަކުރުގެ ޕާސްވޯޑް ބޭނުން ކުރާށެވެ.
އައިސް އޭނާޔާ އިންނާށެވެ .ރާއްޖޭގައި ގެއެއްވެސް އަޅާށެވެ .ވާހަކައިގެ ކުރި
ޕާސްވޯޑެއްގައި ސިމްޕްލް އަކުރާއި ކެޕިޓަލް އަކުރާއި ހިސާބު ޢަދަދު
ފަޅަމުން ،ހެދެމުން ގޮސް ،އަންހެން ކުއްޖާއަށް މާ ރީތި އަނގޮޓިއެއް ފޮނުވަން
މަސްހުނިކޮށް ބޭނުން ކުރާށެވެ .ނުވަތަ ދިވެހި ބަހުން ޕާސްވޯޑް ޖަހާށެވެ. • މަހަކު އެއް ފަހަރު ކަހަލަ ގޮތަކަށް ޕާސްވޯޑް ބަދަލު ކުރާށެވެ.
ޖެހިއްޖެއެވެ .އަނގޮޓި ގަނެވެސްފިއެވެ .އެކަމަކު އެހައި ތަނުން ކުޑަ މައްސަލައެއް ކުރިމަތިވެއްޖެއެވެ .އަނގޮޓި ޕޯސްޓު ކުރާނޭ ފައިސާ ނެތީއެވެ. ކުއްލިއަކަށް އަތުގައި ހުރި ފައިސާކޮޅު މީހަކު ވަގަށް ނަގައިފިއެވެ. ކުރިއަށް އޮތް
• ލިންކަކީ ކޮން ކަހަލަ ލިންކެއް ކަން ނޭނގޭ ނަމަ ،ނުވަތަ ކުރު ލިންކެއް ލިބިއްޖެ ނަމަ ،ކަރސަރ ގެންގޮސް ލިންކުގެ މަތީގައި ހިފަހައްޓާފައި ބްރައުޒަރ ގެ އެންމެ ތިރިއަށް ބަލައިލާށެވެ .މުޅި ލިންކް އެކީގައި ފެންނާނެއެވެ. • ޔޫއާރްއެލްގެ އެންމެ ފަހު ނުކުތާގެ ކުރީގައި އޮތް އެއްޗެއް ބަލާށެވެ. މިސާލަކަށް com .org .edu.މި އަކުރުތަކުގެ ކުރީގައި އޮތީ ކީކޭތޯ ބަލާށެވެ Paypal.com .އަކީ ރަނގަޅު ގޮތެވެ .އެކަމަކު paypal.1234.com
ހައެއްކަ
އަކީ ރަނގަޅު އެއްޗެއް ނޫނެވެ.
ދުވަހަކީ
• ލިންކުގައި @ މި ފާހަގަ އޮތްތޯ ބަލާށެވެ .މި ފާހަގައިގެ ވައަތް
ބަންދު
ފަރާތުގައި ހުންނަ އެއްވެސް އެއްޗަކީ ބްރައުޒަރ އިން ބަލާނެ އެއްޗެއް
ދުވަހެވެ.
ނޫނެވެ .އެހެންވީމާ paypal@1234.comއަކީ ޕޭޕާލް ސައިޓެއް ނޫނެވެ.
ޕޯސްޓު
• ގަސްތުގައި އޮޅޭ ގޮތަށް ،ނުބައިކޮށް ޖަހާފައި އޮތްތޯ ބަލާށެވެ.
އޮފީހަށް
މިސާލަކަށް paypol.comމިހެން ޖެހީމާ އޮޅުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ.
އަނގޮޓި ހަވާލު
21
ޢަބްދުﷲ އަޒްމީން
ކުޑަމޫސަ ،ތޮއްޑޫނިޒާމް އަދި ދަގަނޑޭ އެކުވުމުން
ހަތް ނަންބަރު ހައްގުވާނީ ކާކަށް؟ ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ހަތެއް އެއީ ހާއްސަ އަކުރެކެވެ.
މޫސައަކީ ގައުމީ ޓީމުގެ އިތުރުން ނިއު އާއި ވެލެންސިއާގެ
އެކިއެކި ދީންތަކާއި އެކި ސަގާފަތްތަކުގައި ވެސް ހަތަކަށް ދެވިފައިވަނީ ބޮޑު
ކެޕްޓަންކަން ވެސް ކޮށް އެތައް ތައްޓެއް އުފުލާލާފައިވާ ކުޅުންތެރިއެކެވެ .ފުރަތަމަ
މަގުބޫލުކަމެކެވެ .މިހެންވަނީ ސަބަބެއް އޮވެގެންނެވެ .އެއް ބަޔަކު ގަބޫލު ކުރާ
ފަހަރަށް ގައުމަށް ރިހި މެޑަލް ހޯދައިދިން ޓީމުގެ ވައިސް ކެޕްޓަނަކީ ވެސް މޫސަ
ގޮތުގައި ހަތެއް އެއީ ކާމިޔާބު ،ނަސީބު ގަދަ ނަންބަރެކެވެ .މުސްލިމުންގެ އެންމެ
އެވެ .އަދި ހުސްވި ގަރުނުގެ އެންމެ މޮޅު ފުޓްބޯޅަ ކުޅުންތެރިޔާ އަކީ ވެސް
ބޮޑު އަޅުކަން ކަމަށްވާ ހައްޖުގައި ހަތް ހިލަކޮޅު އުކަން ޖެހުމާއި ،ސޮފާ އާއި
އޭނާއެވެ.
މަރުވާއާ ދެމެދު ހަތް ފަހަރު ހިނގަން ޖެހުމާއި ،ހަތް ފަހަރު ގެފުޅު ވަށައިގެން
މޫސަ އަށް ފަހު ގައުމީ ޓީމުގެ ހަތް ނަންބަރު ލިބުނީ ތޮއްޑޫ
ތަވާފް ކުރަން ޖެހުން ފަދަ ކަންކަމާ ހިސާބުން ފެށިގެން ވެސް ހަތެއްގެ
ނިޒާމަށެވެ .އއ .ތޮއްޑޫ ޓީމު 1992މާލެ އައިސް ކުޅުނު އިރު ވެސް އެ
މަގުބޫލުކަން ވަނީ އެތައް ގުނައަކަށް އުފުލިފައެވެ.
ޓީމުގެ ހަތް ނަންބަރުގައި ކުޅުނު ނިޒާމް ގައުމީ ޓީމުގައި ފުރަތަމަ ކުޅުނީ 10
ހާއްސަކޮށް ފުޓްބޯޅަ ކުޅުންތެރިންގެ މެދުގައި ހަތެއްގެ މަގުބޫލުކަން
ނަންބަރު ޖާޒީގައެވެ .އެކަމަކު މޫސަ ހުއްޓާލުމުން ނިޒާމް ވަނީ ހަތް ނަންބަރުގައި
ބޮޑެވެ .އެކަމަކު ދާދި ފަހުން ގައުމީ ޓީމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް ޖެހުނީ ނުވަ
މެދުނުކެނޑި 8އަހަރު ކުޅެ އެތަކެއް ކާމިޔާބީއެއް ހޯދައިފައެވެ .ގައުމީ ޓީމުގައި
ނަންބަރުގެ މައްސަލަ އެވެ .އަހުމަދު ތޯރިގް (ޓޮމް) އާއި އަސްއަދު އަލީ
ތިން ފަހަރެއްގެ މަތީން ރިހި މެޑަލް ހޯދި އިރު ،ނިޒާމަކީ 2003ވަނަ
(އަޑުބަރޭ) ވެސް ބޭނުންވީ ނުވަ ނަންބަރެވެ .މި ލިސްޓަށް ކުރިން ނުވަ ނަންބަރު
އަހަރުގެ ސާފް ޗެމްޕިއަންޝިޕުން ރިހި މެޑަލް ހޯދި ޓީމުގެ ކެޕްޓަންވެސްމެއެވެ.
ލައިގެން އުޅުނު ޝާހު އިސްމާއީލް ވަދެއްޖެނަމަ ދެން ވާނީ ކިހިނެތްބާއެވެ؟
މީގެ އިތުރުން އޭނާ ވަނީ ގައުމީ ޓީމުގައި އެއް ރަންވަންލޯ މެޑަލް ވެސް
އެކަމަކު މިއަށްވުރެ ބޮޑަށް ޖަވާބުދޭން ދަތިވާނީ ހަތް ނަންބަރުގެ މައްސަލަ
ހާސިލްކޮށްފައެވެ .އަދި ގައުމީ ޓީމަށް ކުޅުން ހުއްޓާލިއިރު އެންމެ ގިނައިން ގައުމީ
ފެންމަތިވެއްޖެނަމަ އެވެ .ފާއިތުވެދިޔަ ތިން ޖީލަށް ބަލާއިރު ރާއްޖޭގެ ހަތް
ޖާޒީގައި މޭން އޮފްމެޗު ހޯދި ކުޅުންތެރިއަކީ ވެސް ނިޒާމެވެ.
ނަންބަރު ބޭނުންކުރީ ތިން ކުޅުންތެރިއެކެވެ .އެންމެ ފުރަތަމަ މޫސާ މަނިކު
ރާއްޖޭގެ އެންމެ މޮޅު ކުޅުންތެރިޔާގެ މަގާމާއި ކަޕް ވިނާސް ކަޕްގެ
(ކުޑަމޫސަ) އެވެ .އޭގެ ފަހުން ތޮއްޑޫ މުހައްމަދު ނިޒާމެވެ .އެއަށްފަހު މިހާރު
މޮޅު ކުޅުންތެރިޔާގެ މަގާމު ދެ ފަހަރު އަދި ގައުމީ މުބާރާތާއި ޕޮމިސްކަޕުގެ
އަލީ އަޝްފާގް (ދަގަނޑޭ) އެވެ .މި ތިން ކުޅުންތެރިންނަކީ ވެސް ގައުމީ
މޮޅު ކުޅުންތެރިޔާގެ މަގާމު އެއް ފަހަރު ނިޒާމް ހޯދި އިރު މިކާމިޔާބީ ހޯދުނު
ކެޕްޓަނުންނެވެ .އެ ކުޅުންތެރިއެއްގެ ރަން ޒަމާނުގައި ދިވެހި ފުޓްބޯޅަގައި އެންމެ
އެހެން ކުޅުންތެރިއަކު ނެތެވެ .އެކަމަކު ކުލަބު ލެވެލަށް ބަލާއިރު ވެލެންސިއާގައި
ފިޔަޖަހާލި ކުޅުންތެރިޔާއެވެ.
އޭނާ ކުޅުނީ ނުވަ ނަންބަރު ޖާޒީގައެވެ .އެހެން ޓީމުތަކުގައި ބޭނުންކުރީ ހަތް
ކުޑަމޫސަ އަކީ އެންމެ ފުރަތަމަ ފަސް ނަންބަރުގައި ވިދާލި
ކުޅުންތެރިއެކެވެ .އޭނާ ހަތް ނަންބަރަށް ހާއްސަވީ 1992ވަނަ އަހަރު
ނަންބަރެވެ. ތޮއްޑޫ ނިޒާމް ގައުމީ ޓީމުގައި ހުރުމުން ދަގަނޑޭ އަށް
ނިއު ދޫކޮށް ވެލެންސިއާ އަށް ބަދަލުވި ހިސާބުންނެވެ .އޭގެ ފަހުން ކުޅުން
އެންމެ ފުރަތަމަ ލާން ޖެހުނީ ގައުމީ ޓީމުގެ 12ނަންބަރު ޖާޒީއެވެ .މިއީ
ހުއްޓާލަންދެން ވެސް މޫސަގެ ނަންބަރަކީ ހަތެކެވެ .މިހާރު ވެސް ދަނޑަށް
ވެލެންސިއާއިން ފުޓްބޯޅަ ކެރިއަރު ފެށި ކުޅުންތެރިޔާ ކުލަބުގައި ވެސް ފުރަތަމަ
ނުކުމެއްޖެނަމަ މޫސަ ހާއްސަ ވަނީ ވެސް ހަތް ނަންބަރަށެވެ .ހަތަކާ މޫސައާ
ބޭނުންކުރި ޖާޒީއެވެ .ގައުމީ ޓީމުގައި ދަގަނޑޭ އަށް ހަތް ނަންބަރު ލިބުނީ
ގުޅުން ހުރި އެހެން ކަމެއް ވެސް އެބައޮތެވެ .މޫސަ ވެލެންސިއާ އަށް
2004ވަނަ އަހަރަށް ފަހު ނިޒާމް ގައުމީ ޓީމަށް ކުޅުން ހުއްޓާލުމުންނެވެ.
ގެންދިއުމަށްފަހު އެ ކުލަބަށް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އޭނާގެ ކެޕްޓަންކަމުގެ ދަށުން
ވެލެންސިއާގައި އޭނާ ހަތް ނަންބަރު ލާން ފެށީ އަލީ ޝިހާމް 2002ވަނަ
ގައުމީ ތަށި ހޯދައިދިނީ ނިއު ކޮޅަށް ހަތް ލަނޑު ޖަހައިގެންނެވެ .މި މެޗުގައި
އަހަރު ވެލެންސިއާ ދޫކޮށް ދިއުމުންނެވެ.
މޫސަ ވެސް ގޯލު ޖެހިއިރު ނިއު ކޮޅަށް ހަތް ލަނޑު ޖެހުމުން ވެލެންސިއާގެ
ހަތް ނަންބަރާއެކު ދަގަނޑޭ އަކީ އެފަދަ ދެވަނަ އެއްނެތް
ބެންޗުން ކުޅުންތެރިން ގާތު އެދުނީ ދެން އިތުރު ލަނޑެއް ނުޖެހުމަށެވެ .އެއީ
ކުޅުންތެރިއަކަށް ވިއެވެ .އޭނާ ހުރިހާ ކާމިޔާބެއް ވެސް ހޯދީ އެ ނަންބަރުގައެވެ.
މޫސަގެ ހަތް ނަންބަރު ލާތީވެ އެ އަދަދުގައި ސްކޯ ބާއްވައިގެން މެޗު ނިންމަން
ރާއްޖޭގެ މޮޅު ކުޅުންތެރިޔާގެ މަގާމު ހަތަރު ފަހަރު އަދި ރަންބޫޓު ފަސް ފަހަރު
ބޭނުންވެގެންނެވެ.
ހޯދި އިރު 2009ވަނަ އަހަރު ގައުމީ ޓީމު ރިހިމެޑަލް ހޯދި އިރު ކެޕްޓަނަކީ
22
ވެސް އޭނާއެވެ .އަދި 2008ވަނަ އަހަރު ރާއްޖެ އަށް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް
މިހެންވެ ދަގަނޑޭ ހުއްޓައި އެހެން އެއްވެސް ކުޅުންތެރިއަކަށް ހަތަކާ ކައިރިވާކަށް
ފުޓްބޯޅައިން ތައްޓެއް ހޯދައިދިން ޓީމުގެ އެންމެ ސީނިއާ އެއް ކުޅުންތެރިއަކީ
ނުކެރޭނެ ކަމީ ޔަގީން ކަމެކެވެ .އެކަމަކު މޫސަ އާއި ތޮއްޑޫ ނިޒާމް އަދި
ވެސް ދަގަނޑޭ އެވެ .އެ މުބާރާތުގެ މޮޅު ކުޅުންތެރިއަކީ ވެސް އޭނާއެވެ.
ދަގަނޑޭ އެކުގައި ދަނޑަށް ނުކުތުމުން ހަތެއް ހައްގުވާނީ ކާކަށްބާ އެވެ؟
23
އަލީ ޚާލިދު
ހިންގުމުގެ ފެޝަން ބަދަލުވަނީ އަންނަކަންކަމެވެ .މިދެންނެވިފަދަ ހިންގުމުގެ ފެޝަންގެ ކަންކަން ފާހަގަ އިގްތިސާދަށް އަރާކޮންމެ ލޮޅުމެއްގެ އަސަރު އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރާނީ
ވިޔަފާރި ކުންފުނިތަކަށެވެ .އެފަދަ ކަންކަމުން ކުންފުނި ސަލާމަތްވެ އަރައިގަތުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަންކަން ކުރުމަކީ ކުންފުނީގެ ޒިންމާއެކެވެ .އެހެން ކަމުން ސަރުކާރާއި އެކު އިގްތިސާދު ރަނގަޅުކުރުމަށް އެންމެ ގާތުން މަސައްކަތްކުރާ ފަރާތްތަކީވެސް
ކޮށްލާނަމެވެ.
ހިންގުމުގެ އަސާސްތަކާއި އުސޫލު ތަކަށްވުރެން އިސްނެގުމަށް ބާރު އެޅުން
ކުންފުނިތަކެވެ .ދުނިޔެއަށް 2008އިން ފެށިގެން މިއައި އިގްތިސާދީ ހީނަރު ކަމުގެ އަސަރު އަޅުގަނޑުމެންނަށް އިހްސާސްކުރެވެން ފެށިއެންމެ ބޮޑު ސަބަބަކީ
އިގްތިސާދީ ހީނަރުކަމުގެ ސަބަބަބުން މުއައްޒަފުން ތިބޭނީ
މިކާރިސާ ބޯމަތިވިއިރު މިއިން ސަލާމަތްވާނެ ރޭވުންތެރިކަމެއް ސަރުކާރުގައި
ހިތްނުތަނަވަސްކަމެއްގެ ތެރޭގައެވެ .އަދި މިކަމުން އަރައިގަނެ ކުންފުނީގެ އަސްލު
ނެތީތީއެވެ .އަދި ސަރުކާރުން އެތައް ދުވަހެއް ވަންދެން ކުރަމުން ގެންދިޔައީ
ސޫރައިގައި އުޅެވޭނެ ދުވަހެއްގެ އުންމީދުގައިވެސްމެ އެވެ .ހަމަ މިއުންމީދާއި އެއް ހަމައެއްގައި މުއައްޒަފުން ތިބޭނީ މުއައްޒަފުން ބެލެހެއްޓުމުގައި ގެންގުޅޭ އަމުރުކުރުމާއި ކޮންޓްރޯލު ކުރުމުގެ ހިންގުމުގެ އުސޫލު ދޫކޮށް މުއައްޒަފުންނަށް އިތުބާރުކޮށް އެމީހުންގެ މައްޗަށް ބަރޯސާވެގެން ހިންގުމުގެ އުސޫލުތަކެއް އުފަންވާނެކަމެށެވެ .އަދި މުއައްޒަފުން ޔަގީނުންވެސް އެދި އެދި ތިބޭނީ އެމީހުނަށްވުރެ ތަންދޮރުނުފިލާ ބޯދާ ހިޔާލުގެ ވެރިން ބަދަލުވާނެކަމުގައެވެ .މިއާއި އެކު ކޮންމެ މުއައްޒަފަކީވެސް އިސްނަގައިގެން ހުރިހާ މުއައްޒަފުން ހިއްސާވާ ،މަގްސަދު ހާސިލު ކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރާ މީހެއްކަމުގައިވުމަށެވެ .ބޭނުންވާ ނަތީޖާ ނެރުމަށްޓަކައި މުއައްޒަފުންލައްވާ ހިތާ ރޫހުން މަސައްކަތް ކުރުވޭނީ ކުންފުނީގެ ތަސައްވަރު އެމީހުންނާއި މައުނަވީގޮތެއްގައި ހިއްސާކޮށްގެންނެވެ.
މަސައްކަތު މާހައުލުގެ ސަގާފަތެއް ގާއިމުކުރުން
އިގްތިސާދު ހީނަރުވެގެން އުޅޭ ދުވަސްވަރެއްގައި ބޮޑެތި މާރކެޓީން ކެންޕޭންތައް ހިންގުމަކީ އުނދަގޫކަމެކެވެ. އަދި މިނޫނަސް ކުދި ކުންފުނިތަކަށް ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތަކަށް
އާ ސަގާފަތެއް ގާއިމުކުރުމަށް ކެމްޕޭން ހިންގުމަކީ ފައިސާގެ ގޮތުން ކުރެވޭނެކަމެއް ނޫނެވެ .އަދި މިކަމަށް ބޭނުންވާ ވަގުތާއި ވަސީލަތްވެސް ނުހުރެދާނެއެވެ .އެހެންނަމަވެސް އާންމުން ދެކޭގޮތުގައި ކުންފުންޏަކީ މުއައްޒަފުނަށް އަޅާލައި މިފަދަހާލަތެއްގައި ނުކުރަންވީކަންކަމެވެ .ނަތީޖާއަކަށްވީ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެނަށް
ލޭބަރ ގައިވާދާއި މުއައްޒަފުންނަށް ލިބެންޖެހޭ ހައްގުތަކަށް އިހްތިރާމްކުރާ
މިކަމުގެ ނޭދެވޭ އަސަރު ކުރަމުން ދިޔަކަމެވެ .މިއަސަރު ކުޑަކޮށް ،ކުންފުނި
ކުންފުންޏެއްކަމަށް ވަނީ ނަމަ އެކުންފުންޏެއް އަމިއްލަ ނަފަސަށް އެއްވެސް
ކުރިއެރުން މަޑުހެޖިހިއަނުދީ ކުންފުނިތަކުން ގެންދިޔައީ ހިންގުމުގައި ބަދަލުތަކެއް
ހަރަދަކާއި ނުލައި އެމާރކެޓްވަނީ އެވެ .މިގޮތުން އަޅުނޑުމެން ތެރޭ މިހާރު
ގެންނަމުންނެވެ .މިގޮތުން ކުރަމުން ގެންދިޔަ ބައެއް ކަންކަން މިވަނީ ހިންގުމުގެ
ވަރަށް ގިނައިން ކުންފުނީގެ ޕިކްނިކް،
ފެޝަނަށްވެފައެވެ .ބައެއްކަންކަމަކީ ހިންގުމުގެ މިންގަނޑަކަށް ބަދަލުވަމުން
ބައިވެރިކޮށްގެން އެހެނިހެން ހަރަކާތް ހިންގައެވެ .މިއިން ކޮންމެ ހަރަކާތަކުންވެސް
24
ފުޓްސަލް މުބާރާތް އަދި މުއައްޒަފުން
ކުންފުނި ވާނީ އިތުރަށް އިޝްތިހާރެވެ .ކުންފުނި ގިނަގިނައިން އިޝްތިހާރުވުމަކީ
ކަސްޓަމްސް ،އިމިގްރޭޝަން ބޭންކު ފަދަ ތަންތަނުގައި ދަންނަ މީހުން ތިބުމަކީ
ޒިންމާދާރުކަމާއި އެކު މަސައްކަތްކުރާ ކުރާ ކުންފުންޏެއް ކަމުގައި އާންމުކޮށް
މަސައްކަތް ކުރަން އެތައް ގުނައަކުން ފަސޭހަ ވާނެ ކަމެކެވެ .މިޒަމާނުގައި މިފަދަ
ޤަބޫލުކުރެވުމެވެ .ނަތީޖާއަކީ އެހެންކުންފުނިތަކުން މިފަދަ ކުންފުނިތަކާއި އެކު
ގުޅުން އިންޓަނެޓްގެ އިޖްތިމާއި ވިޔުގެތެރޭން ދެމެހެއްޓުމަކީ އުނދަގޫ ކަމެއް
ވިޔަފާރި ގުޅުން ބާއްވަން ބޭނުންވުމެވެ.
ނޫނެވެ .ދެންފަހަރަކުން މުއައްޒަފަކު ފޭސްބުކްގައި އިންތައް ފެނިއްޖެނަމަ އިންޒާރު
ހުރިހާ ފަންތިއަކަށް ވާގޮތަށް މުއައްޒަފުން ހޮވުން
ނުދީ އޭގެ ޒަރިއްޔާއިން ކުންފުންޏަށް ނެގިދާނެ ފައިދާ އެނާއަށް ވިސްނާދޭށެވެ.
ކުންފުނީގެ މަސައްކަތު ހަރުފަތް އެއްހަމަވުން
މިއަދު ކުންފުނިތަކުން ވިސްނާލަންވީ އެމީހުންގެ ކަސްޓަމަރުންނާއި ވިސްނުމާއި ފިކުރާއި އެއްފަދަ މުއައްޒަފުންތަކެއް ކުންފުނީގެ މުސާރަވެރިންގެ
އާ ޓެކްނޮލޮޖީގެ ބަދަލާއެކު މުއައްޒަފުން މަސައްކަތްތައް ވަކި
ގޮތުގައިވެސް ބެއިތިއްބޭ ތޯއެވެ .ކަސްޓަމަރ ރިލޭޝަން ފިކުރަކުން ބަލާނަމަ
ދިމާއަކުން މައުލޫމާތު ނުލިބިގެން މަސައްކަތް ނުކުރެވިފައި މަޑުޖެހިފައި ތިބޭކަށް
ކުންފުންނީގެ ކަސްޓަމަރުން ތަމްސީލު ކުރެވޭފަދަ މުއައްޒަފުންތަކެއް ކުންފުނީ
މިހާރު ނުޖެހެއެވެ .އެމީހުން ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތް ކުރުމަށްޓަކައި ކޮންމެ
އެތެރޭގައި ހަރަކާތްތެރިވާން ބޭތިއްބުމަކީ ކަސްޓަމަރުންގެ ވަފާތެރިކަން ހޯދުމަށް
ތަނެއްގައި ވެސް ތިބެވިދާނެއެވެ .ޒަމާނީ ޓެކްނޮލޮޖީގެ އެހީގައި ހިންގުމުގައި
އިންތިހާއަށް މުހިންމުކަމެކެވެ .މީގެ ފައިދާ އަކީ ކަސްޓަމަރުންނަށް ބޭނުންވާކަންކަމާއި މައުލޫމާތު ކުންފުންޏަށް އެނގުމެވެ .އަދި ކަސްޓަމަރު ބޭނުންވާގޮތަށް ކަންކަން ބައްޓަންވެގެން ދިޔުމެވެ. ނަތީޖާއަކީ ކުންފުނީގެ ހިދްމަތް އަދި އުފެއްދުން ހޯދުމަށް ވަފާތެރި ކަސްޓަމަރުންތަކެއް ލިބިލިބި ތިބުމެވެ.
އިންޓަނެޓްގެ ޒަރިއްޔާއިން ގުޅުން ދެމެހެއްޓުން
އިންޓަނެޓުން ލިބޭ ފަސޭހަކަމުގެ
އަނެއްކޮޅަކީ ނުވަތަ ދެރަކަމަކީ މިހާރު ބޭނުންކުރެވޭ ބައެއް އާލާތުގެ ސަބަބުން ބައެއް މުއައްޒަފުން ތިބެނީ 7/24ގައި މަސައްކަތުގައި ކަމަށް އެމީހުންނަށް ދެކޭކަމެވެ .ހަމަމިގޮތަށް މީގެ ފައިދާއަކީ ސޯޝަލް މީޑިއާ މެދުވެރިކޮށް ފޭސްބުކް ފަދަ ވަސީލަތް ބޭނުންކޮށްގެން މުއައްޒަފުންމެދުގަ އާއި ކުރިން ވަޒީފާ އަދާކުރި މުއައްޒަފުންނާއި ގުޅުން ބޭއްވޭކަމެވެ. މީގެ ސަބަބުން މައުލޫމާތާއި ތަޖުރިބާތަކެއް މުއައްޒަފުން މެދުގައި ހިއްސާ ކުރެވޭނެ އެވެ. އަނެއް ފައިދާއަކީ މުއައްޒަފަކު ދަންނަމީހުން ގިނަވީމަ އެމީހުންގެ ފުށުން ކަންކަން ކުރުމާއި ކަންކަން އޮންނަގޮތް ހޯދަން ފަސޭހަވުމެވެ. ކޮންމެ ކަމެއްގައި ވެސް މެދުމިންވަރެއް އޮންނާނެއެވެ .އަބަދު އިޖްތިމާއި ވިޔުގައި ޖެހިގެން ތިބުމުން އުނިވާ ކަންތައްތަކެއް
އަމުރު މައުރޫފް ހިންގުމަށް ޒަމާނުންސުރެ ގެންގުޅޭ ހަރުފަތް މިއަދު މިވަނީ
ވެސް ހުރެއެވެ .އެހެން ނަމަވެސް އިޖްތިމާއި ވިޔުގައި ހާޒިރުވެ އިނދެމެ ކުރަން
މަދުކުރެވިފައެވެ .ނަތީޖާއަކީ މުއައްޒަފުން ވެސް މިއާއި އެކު އެބަ މަދު ކުރެވެ
ޖެހޭ މަސައްކަތް ކުރިއަށް ދާނަމަ ،ނަގަންޖެހޭ ޒިންމާ ނަގާނަމަ މިއީ މައްސަލައެއް
ލޖީ އާއި މުއައްޒަފުންގެ އަދަދަށް މިއައި ބަދަލާއެކު ކުންފުނީގައި އެވެ .އާ ޓެކްނޮ ޮ
ނޫނެވެ .އިޖްތިމާއި ވިޔުގައިގެ ސަބަބުން ބައެއް މުއައްޒަފުން އެމީހުން
އިސްކޮށް މަސައްކަތްކުރާ ވެރިންނަށް މިވަނީ ޓީމް ވޯރކް އަލުން ދޭހަކުރަން
ދަންނަމީހުންގެ ބޭނުންތެރިކަމަށްޓަކައި މުހިންމުވެއެވެ .މިދެންނެވީ ނުފޫޒުގެ
ބޭނުންވެފައެވެ .ކުރިން ޓީމްވޯރކް އަކީ އެމީހަކާއި ހަވާލުވި މަގާމެއް ފުރިހަމައަށް
ވާހަކައެއް ނޫނެވެ .ދަންނަ މީހުން ގިނަވީމަ އެކި ކަންކަން ކުރަން ބޭނުންވާ
އަދާކުރުމެވެ .އެކަމު މިހާރު ބަދަލުވެގެން މިދަނީ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ބައިވެރިވެ
މައުލޫމާތު ހޯދުމާއި ކަންކަން ކުރަން ފަސޭހަވާ ކަމަށްޓަކައެވެ .މިސާލަކަށް
އަދި ކުރަން ހުރިކަންކަން ކުރުމެވެ.
25
26
ސިކުނޑީގެ ޠޫ ފާ ން
ސީނާ އަޙްމަދު ޒާހިރު
މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަންޖެހޭނެއެވެ .ސިޔާސީ ނަމަކަށް ނުވަތަ ސިޔާސީ ބޭނުމަކަށް
މިހާރު ރާއްޖޭގައި ވެރިކަން ކުރައްވަމުން އަންނަ ސަރުކާރުތަކުން، ރައްޔިތުންގެ ކަންތައްތަކާއި މެދު ވިސްނެވުމަށް ވަގުތެއް ނުއޮވެއެވެ.
ނޫނެވެ .ޤައުމަށްޓަކައެވެ .އެމީހުން މަގަށް އެޅުވުމަށް ހަމައެކަނި ނަސޭޙަތަކުން
ސަރުކާރުތަކުން އަބަދުވެސް ތައްޔާރުވެވޭވަރުވަނީ ކުރިމަތިލުންތަކާއި ކުރިމަތިލުމަށެވެ.
ނުފުދޭނެއެވެ .ދުނިޔަވީ ބިރާއި އާޚިރަތުގެ ބިރުގެ ވާހަކަދައްކައިގެންވެސް
ޤާނޫނުއަސާސީގެތެރެއިން ،ޑެމޮކްރަސީގެ އަސާސްތައް ،ހަރުދަނާ ކަމާއި އެކު ރާއްޖެ
ނުފުދޭނެއެވެ .ނަސޭޙަތާއި އެކު ކުރިޔަށްދާނެ މަގު ދައްކަންޖެހެއެވެ .އަދި
އަށް ތަޢާރަފްވުމާއި އެކު ރާއްޖޭގައި އަމަލުކުރެވޭ ތަން ފެނިގެން ދިޔައީ ފާލުން
ކުރިއަށްދާނެ މަގުކޮށައިދޭންޖެހެއެވެ .މިމަސައްކަތުގައި
ނެއްޓިފައި އޮތް ޑެމޮކްރަސީއެކެވެ .ފާލުން ނެއްޓިފައި އޮތް މިނިވަންކަމެކެވެ .އެ
ބޭނުންކުރަންޖެހޭ ތަންތާގައި ޤާނޫނުގައިވާގޮތަށް “ލަޓިބުރީ”ގެ ބޭނުންވެސް
މިނިވަންކަމުގެ ސަބަބުން ޤާނޫނަށް ތަބަޢަވާ ،ޤާނޫނުގެ އިމުގެތެރޭގައި މިނިވަންކަމާއި
ކުރަންޖެހޭނެއެވެ .އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރުތަކާއި ކުރިމަތިވާ އެންމެ
އެކު އުޅެން ބޭނުންވާ ފަރާތްތަކުގެ މިނިވަންކަން ގެއްލިގެންދިޔަތަނެވެ .ކޮންމެ
ބޮޑު އެއް މައްސަލައަކީ އިސްކަންދޭންޖެހޭ ތަރުތީބު އޮޅުވާލުމެވެ .ނުވަތަ ސިޔާސީ
ފަރާތަކުންވެސް ޢައިރު ޤާނޫނީ އަމަލުތައް ހިންގަނީ ،އަދި ޤާނޫނަށް ތަބަޢަނުވެ
ސަބަބުތަކަށްޓަކައި ބަދަލުކޮށްލުމެވެ .މިކަމުގެ ސަބަބުން ވަރަށް ބޮޑު އިޖްތިމާޢީ
ކަންތައް ކުރަނީ ރައްޔިތުންގެ ޙައްޤުގައި ކަމަށް ބުނެއެވެ .ރައްޔިތުންނަށް
ޤުރުބާނީއެއްވެގެންދެއެވެ .އަހުމިއްޔަތުކަން ދޭންޖެހޭ ކަންކަމަށް އަހުމިއްޔަތެއް
މިނިވަންކަމާއި އަމާންކަން ހޯދައިދިނުމަށް ކަމަށް ބުނެއެވެ .ރައްޔިތުން ދެކެވާ
ނުދެވިއެވެ .ކުރިންވެސް އެވެ .އަދި މިހާރުވެސްއެވެ.
ލޯބިންކަމަށް ބުނެއެވެ. ކުރީގެ ސަރުކާރު ވެރިކަމުގައި އޮތް އިރު ސަރުކާރަށް ތާއީދުކުރާ
ޤާނޫނީ “ލަޓިބުރި”
ވަޒީފާ ނެތް ދިވެހިން ވަޒީފާއަށް ގެނައުމަށް ސަރުކާރުންވެސް އަދި ބޮޑެތި އިންޑަސްޓްރީތަކުންވެސް އެކަށީގެންވާ މިންވަރަށް މަސައްކަތެއް
ފަރާތްތަކުންވެސް މުޒާހަރާ ކުރަމުން ދިޔައީއެވެ .ސަރުކާރާއި އިދިކޮޅު ފަރާތްތަކުން
ނުކުރެއެވެ .ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމާއި ،އިމާރާތްކުރުމުގެ ވިޔަފާރި ދުވަހެއް
ވެސް މުޒާހަރާ ކުރީއެވެ .މުޅި ޤައުމުއޮތީ މުޒާހަރާގައެވެ .އާބާދީ ކުޑަ މީސްކޮޅު
ދުވަހަކަށް ފުޅާވަމުންދަނީއެވެ .މި ޞިނާއަތް ފުޅާވި ވަރަކަށް ރާއްޖޭގައި ބިދޭސީ
މަދު ރަށް ރަށުގައިވެސް މުޒާހަރާއެވެ .އަލަށް ވާހަކަ ދައްކަންފަށާ ތުއްތުކުދިންގެ
މަސައްކަތްތެރިން ގިނަވެއެވެ .ރާއްޖޭގައި ކަންތައްތައްހުރިގޮތުން ހަމައެކަނި ދިވެހި
ބަސްކޮށާރައިގެ ފުރަތަމަ ބަސްތަކުގެ ތެރޭގައި މުޒާހަރާ ގެ ލަފްޒު ހިމެނުމަކީ
މަސައްކަތްތެރިން ހޯދަން ވެބްސައިޓެއް ހެދުމަކުން ،ނުވަތަ އޮފީހެއް ހުޅުވުމަކުން
ވެދާނެކަމެކެވެ .މަންމަ ނުވަތަ ބައްޕަ ވީ ކޮންތާކުތޯ އަހާލުމުން ،ކުޑަ ދަރިފުޅު،
ނުފުދެއެވެ .ރާއްޖޭގެ ޙާލަތު މިހާރު އޮތްގޮތުން ކަމާއި ބެހޭ ފަރާތްތަކުން ޖެހޭނީ
“މުޒާހަރާ” ގައޭ ބުނުމަކީ މިހާރު ހައިރާންވާންޖެހޭނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ.
މަސައްކަތްތެރިން ލިބިދާނެ ސަރަހައްދުތަކަށް ދާށެވެ .މިކަމާއިބެހޭ ދިރާސާތައް
އާ ޤާނޫނުއަސާސީ ތަޢާރަފް ވުމާއި ވިދިގެން ރިޕޯޓަރަކު ކުރެއްވި
މިހާރުކުރެވިފައިވާކަމަށްވެއެވެ .މަސައްކަތުފުރާގެ ޒުވާނުން ވަޒީފާ އާއި ދުރުހެލިވާ
ސުވާލަކާއި ގުޅިގެން ކުރީގެ ރައީސް ނަޝީދު ދެއްވި ޖަވާބެއްގައި އަލަށް ތަޢާރަފްވީ
ސަބަބު ހޯދެންވީއެވެެ.މަސައްކަތްކުރުމަށް މަގު ފަހިކޮށްދޭށެވެ .އަދި އެފަދަ
“މުޒާހަރާ ޤާނޫނުއަސާސީ” އެކޭ ވިދާޅުވެފައިވާތަން ޚަބަރުގައި ފެނިގެން ދިޔައެވެ.
މީހުން ވަޒީފާތަކުގައި ދެމިތިބެވޭނެގޮތެއްހޯދެންވީއެވެ .ބިދޭސީ ކުންފުނިތަކުގެ
އެހެންނަމަވެސް މިއަދުގެ ހާލަތައް ބަލާލާއިރު އެވިދާޅުވުން ރަގަޅެއް ނޫނެވެ.
ތަޢުލީމީ ވަޒީފާގައި ތިބި ބިދޭސިންވެސް ދިވެހިންނަށް ބަދަލުކުރުމަށް މުއްދަތެއް
އަޅުގަނޑުމެންމިހާރު މިއޮތީ “މުޒާހަރާ ޑެމޮކްރަސީ”އެއްގައެވެ .ފާލުން ނައްޓާފައި
ކަނޑައެޅެންވީއެވެ .އެ މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި ދިވެއްސަކު ނުއުފެއްދިގެން
އޮތް ޑެމޮކްރަސީއެއްގައެވެ .މިހާލަތުގައި އަޅުގަނޑުމެން ދެމިއޮންނާނީ ކިހާ
ބިދޭސިއަކު ގެންގުޅޭ ނަމަ އެމީހަކު ހުންނަ ކޮންމެ ތިންމަހަކަށް “ލަނޑުދަނޑި
ދުވަހަކަށްތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޒުވާން ޖީލު ގެއްލެމުންދަނީއެވެ .ކަންކަން ރަގަޅު
ޙާޞިލްނުކުރެވޭ” ފީއެއް ސަރުކާރަށް ދެއްކެންވީއެވެ.
ކުރެއްވޭ ހިސާބުގައި ،ކަންކަމަށްނުފޫޒުފޯރުވޭ ހިސާބުގައި ތިއްބެވި ގިނަ ބޭފުޅުންނަށް
އިތުރަށެވެ .މީގެ އިތުރަށް ބިދޭސިން މަސައްކަތްކުރާ ވަޒީފާތަކަށް ބޭނުންވާ
ހީފުޅުވެފައި އޮންނަކަމަށް ،އެބޭފުޅުންގެ ބަސްފުޅުންނާއި އަމަލުން ފެންނަނީ ލީޑަރަކަށް
މިންވަރަށް އުނގެނިފައިތިބި ދިވެހިން ނެތްކަމަށްވާނަމަ އެވަޒީފާތަކައް ދިވެހިން
ވެވެނީ ލަދުހަޔާތް ކުޑަވެ ،ދޫނުބައިވެ ،ޤާނޫނާއި ޚިލާފްއަމަލުތައް ހިންގައި ،މީހުންގެ
އުފެއްދުމަށް ސަރުކާރުންވެސް އެންމެ ބޮޑަށް އަހުމިއްޔަތުކަންދޭ މަސައްކަތެއްގެ
އަބުރަށް އަރައިގަނެ ،ޙަޤީޤަތާއި ޚިލާފު ވާހަކަ ގިނަގިނައިން ދެއްކިވަރަކަށެވެ .އަދި
ގޮތުގައި ހަދަންވީއެވެ .މިހުރިހާ މަސައްކަތެއްކުރެވުނަސް އާދައިގެ މަސައްކަތުގެ
މާލީގޮތުން ނުވަތަ ސިޔާސީގޮތުން ލިބެން އޮތް ،ނުވަތަ ނެގެން އޮތް ނާޖާއިޒު
ވަޒީފާއަށް ދިވެހިން ނުލިބުމަކީ ކައިރިކަމެކެވެ .އެފަދަ ގޮތަކަށް ކަންތައް
ފައިދާއެއް ނެގެންއޮތްވަރަކަށް ނެގުމުންނެވެ.
މެދުވެރިވެއްޖެނަމަ އެފަދަ ދޫ ދިނުމަށްވެސް ސަރުކާރުން ތައްޔާރުވާންވާނެއެވެ.
އެންމެ ފަހުގެ ޤައުމީ ދިރާސާކަރުދާސްތަކުން ހާމަވެފައިވާގޮތުގައި،
ބިދޭސީ ވިސާ ފީގެ
ވަރަށްފަހަކާއި ޖެހެންދެން ބޯޓުދަތުރުކުރުމުގެ ވަޒީފާއަކީ ދިވެހިންގެ
ރާއްޖޭގެ އާބާދީގެ ސައްތައަކުން 28މީހުން ވަޒީފާއެއް ގައެއްނޫޅެއެވެ .މީގެ
ތެރޭގައި ވަރަށް މަޝްހޫރު ވަޒީފާއެކެވެ .އަދި ބޯޓުދަތުރުކުރާ މީހުން ރާއްޖެއަށް
ތެރެއިން ގިނަ މީހުންވާނީ ވަޒީފާ އަދާކުރެވޭ ފުރާވަރުގެ ޒުވާނުންނަށެވެ .މި،
ވަރަށް ގިނައަދަދެއްގެ ބޭރުފައިސާ ގެނެއެވެ .ސަރުކާރުގެ އަޅާލުން ކުޑަވުމުގެ
މަސައްކަތެއް ނެތް ،ނުވަތަ މަސައްކަތް ނުކުރާ އާބާދީ ބޮޑުވަމުންދާނަމަ ރާއްޖެ
ސަބަބުން މިދާއިރާ މިހާރުވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ހީނަރުވެފައެވެ .މިއީވެސް އެއް
އާއި އިޖްތިމާއީ ނުރައްކާތަކާއިކުރިމަތިވާނެއެވެ .އަދި ރާއްޖޭގައި އިޖްތިމާއީ
އިރެއްގައި ދިވެހިންނަށް ވަޒީފާގެ ބޮޑު ބާޒާރެކެވެ.
ހަމަނުޖެހުމަށް މަގު ފަހިވެގެންދާނެއެވެ .ކުށުގެ ވެށީގައި އުޅޭ މީހުން ގިނަވާނެއެވެ.
ސިޔާސީ ބޮޑުބައިސާއަކުން ޤައުމު ތަރައްޤީއެއްނުކުރެވޭނެއެވެ .ރެޔާދުވާލު
ހަމަޖެހޭ މުޖުތަމަޢެއް ގައިމުކުރުމަށް އެއިރެއްގައި އޮންނަ ސަރުކާރަކުން ބޮޑު
މުޒާހަރާކުރުމަކުން ޤައުމުގައި ޑެމޮކްރަސީ އޮތްކަމަކަށް ނުބެލެވޭނެއެވެ.
ހޭދައެއްކުރަންޖެހޭނެއެވެ.ފުލުހުންނަށް ކުރަންޖެހޭ ޚަރަދާއި ޖަލު ބެލެހެއްޓުމަށް
ކުށްކުރާމީހުން މެރުމަކުން ކުށްކުރުމެއްނުހުއްޓުވޭނެއެވެ .ހަރުކަށި އަދަބާއިއެކު
ކުރަންޖެހޭ ޚަރަދު އެތައްގުނައެއް އިތުރުވެގެންދާނެއެވެ.މީހުންމަރާ މުޖިރިމުން
ކުރަންޖެހޭ ބައިވަރު އިޖްތިމާޢީ ކަންތައްތައް އެބަހުއްޓެވެ .ރާއްޖޭގެ ފަހުގެ
މެރިއަސް މީހުން މެރުމެއް ނުހުއްޓުވޭނެއެވެ .އެއްވެސް މަސައްކަތެއްނެތި މަގުމަތީގައި
ސަރުކާރުތަކަށް އެކަންކަމާއިމެދު ވިސްނަން ވަގުތެއް ނުލިބެއެވެ .ފެންނަ ފެނުމުގައި
އުޅޭ މީހުން ޢާއްމު މުޖުތަމަޢުގެ ތެރެއަށް ގެނައުމަށް ހަރުދަނާ އިޖުތިމާޢީ
މި މުހިއްމުކަންވަނީ އިސްކަންދިނުމުގެ ލިސްޓުގެ ވަރަށް ފަހަތުގައެވެ.
27
މިންނު
ޝޭވް ކުރުމުން ނަގާ ބިހިން ރައްކާތެރި ވެވިދާނެ ރޭޒަރުން ޝޭވް ކުރުމުން ބިހި ނެގުމަކީ އާންމު ކަމެކެވެ .އަދި ގިނަފަހަރު
ނަމަވެސް ގިނަ ފަހަރު ޕާޓީ އަކަށް ނުވަތަ އަވަހަށް ތާކަށް ދާން
މި ބިހި ހުންނަނީ ރަތް ކުލައިގައެވެ .މިގޮތަށް ބިހި ނެގުމުން ޝޭވް
ތައްޔާރުވާއިރު ވެކްސް ކުރަން ސެލޫން ނުވަތަ ގޭގައި ވެކްސް ކުރުމަށް
ކުރުމަށްފަހު ހަމުގަ ހުންނަން ބޭނުންވާ އޮމާންކަމާއި އޮފްކަން ނެތިދެއެވެ.
ވުރެ ވެސް ފަސޭހަ އަދި އަވަސް ގޮތަކީ ޝޭވް ކޮށްލުން ކަމަށް
މިއީ ޝޭވް ކުރާ ގިނަ އަންހެން ކުދިންނަށް ދިމާވާ ކަމެކެވެ .އަދި މިއީ
ވުމާއެކު ޝޭވް ކޮށް ނިމުމުން ނަގާ ބިހިން ސަލާމަށް ވާން ކުރެވިދާނެ
ވެކްސް ކުރުން އިހްތިޔާރު ކުރާ އެއް ސަބަބު ކަމުގައިވެސް ވެއެވެ.
ބައެއް ކަންތައްތަކަށް މިފަހަރު އާޓިކަލްގަ ބަލާލާނަމެވެ.
ފިނި ފެނުން ދޮވުން
މަދުން ރޭޒަރު ޖައްސައިގެން ޝޭވް ކުރެވޭތޯ ބަލަންވާނެއެވެ .ރޭޒަރު ވީހާވެސް މަދުން ހަމުގައި ޖެއްސުމަކީ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތެވެ.
ޝޭވް ކޮށް ނިމުމަށްފަހު އެންމެ ފުރަތަމަ ކަމަކަށް ފިނި ފެން (އައިސް ފެނުން) ދޮވެލާށެވެ .ޝޭވް ކުރި ހަމަށް ފިނިފެން އެޅުމުން ހުޅުވިފައިހުރި ޕޯރސް (ހަމުގަ ހުންނަ ވަޅުތައް) ބަންދުވެއެވެ .މި ޕޯރސް ތައް ބަންދުވުމުން ޝޭވް ކުރި ހަމުން ހޫނުވެގެން އުފެދޭ ބިހިތަކުން ވަރަށް ބޮޑަށް ރައްކާތެރިކޮށްދެއެވެ. އަދި ހެދުން ލައިގެން ހުންނައިރު އުފެދޭ ހޫނުކަމުންވެސް ދުރުކޮށްދެއެވެ.
ގިނަދުވަސްވެފަ ނުވަތަ ބާވެފަ ހުރި ރޭޒަރެއް ބޭނުން ނުކުރުން ބާވެފަ ނުވަތަ ގިނަ ދުވަސް ވެފަހުރި ރޭޒަރު އެއްގޮތަކަށް ވެސް ބޭނުން ނުކުރާށެވެ .ބްލޭޑް ކޮށިވުމަކީ ބިހިނެގުމަށް ހުޅުވޭ ފުރުސަތެކެވެ .އަދި މިއީ ހަމަށްވެސް ގެއްލުންވާނެ ކަމެކެވެ .ރޭޒަރުގައި ޝޭވިން ފޯމް ނުވަތަ ކުދި އިސްތަށިތައް ހުންނަކަމުގައި ވާނަމަ އަދި އިތުރު އެއްވެސް ގޮތަކަށް ތަފާތުކޮށް
ރޭޒަރު ބޭނުން ކުރާއިރު ބަލައިގެން އުޅުން
ފެންނަ ކަމަށްވާނަމަވެސް އާ ރޭޒަރެއް ހޯދާށެވެ .ނުވަތަ ބްލޭޑް ބަދަލު ކުރާށެވެ.
ރޭޒަރު މާބަރަށް ހަމުގައި ނުޖައްސާށެވެ .އަދި ތިނެއް ނުވަތަ ހަތަރު ބްލޭޑް
ޝޭވް ކުރުމުގެ ކުރިން ދޮވުން
ހުންނަ ރޭޒަރު އިހްތިޔާރު ކުރުންވެސް މުހިއްމެވެ .އެއް ދިމާލެއްގައި ރޭޒަރު މާ ގިނަ ފަހަރު ޖެއްސުމަކީ ބިހިނެގުމަށް ހުޅުވޭ ފުރުސަތެކެވެ .އަދި ވަކިން
ހަންގަނޑާ އެންމެ ކައިރިން އިސްތަށިތައް ބުރިވަމުން ދާނީ ހަންގަނޑު ސާފުކޮށް
ހާއްސަކޮށް ތިނެއް ނުވަތަ ހަތަރު ބްލޭޑް ގެ ރޭޒަރަކުން ދެތިން ފަހަރު އެއް
ބަހައްޓައިގެން ޝޭވް ކުރުމުންނެވެ .އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ޝޭވް ކުރަން
ސަރަހައްދެއްގައި ރޭޒަރު ކުރުމަކީ އެ ސަރަހައްދު ހައެއް ނުވަތަ 12ފަހަރު
ފެށުމުގެ ކުރިން ޝޭވް ކުރާ ހަންގަނޑު މޮއިސްޗަރައިޒިން ބޮޑީ ވޮޝް އަކުން
ރޭޒަރު ކުރުމާ އެއްވަރު ކަމެކެވެ .އެހެން ކަމުން އެއް ސަރަހައްދެއްގައި ވީހާވެސް
28
ދޮވެލާފައި
އެއަށްފަހު ޝޭވް ކުރުމެވެ.
ޝޭވް ކުރުމަށް ސައިބޯނި ބޭނުން ނުކުރުން
ޝޭވް ކުރަން ފެށުމުގެ ކުރިން ތާފަނާ ފެނުން ހޫނުކުރުން
ޝޭވް ކުރުމަށް ޝޭވިން ޖެލް ނުވަތަ ޝޭވިން ފޯމެއް
ޝޭވް ކުރަން ބޭނުންވާ ހަންގަނޑު ތާފަނާ ފެނުން ދޮވުމުން އެދިމާލުގައި
ހޯދާށެވެ .އެންމެ ރަނގަޅީ އަންހެނުންނަށް ހާއްސަކޮށް
ހުންނަ އިސްތަށި މަޑުވެއެވެ .އޭރުން ރޭޒަރުން އިސްތަށިތައް
ހުންނަ ޝޭވިން ޖެލް ނުވަތަ ފޯމެއް ހޯދުމެވެ .އެއީ އޭގައި އިތުރަށް މޮއިސްޗަރައިޒިން ބައި ހިމެނޭނެތީއެވެ.
ފަސޭހައިން ބުރިވެ އެވެ .އަދި ބިހިންވެސް ރައްކާތެރި ކުރެވޭނެއެވެ.
އިސްތަށި އުފެދިފައި ހުރި ކޮޅަށް ޝޭވް ކުރުން ވަރަށް ގިނަ މީހުނަށް ޝޭވް ކުރެވެނީ އިސްތަށި އުފެދިފައި ހުންނަ ކޮޅުނޫން އަނެއްކޮޅަށެވެ .އެއީ ހަމާވީހާވެސް ކައިރިން ޝޭވް ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ .ނަމަވެސް މިގޮތަށް ޝޭވް ކުރުމަކީ ބިހިނެގުމަށް ދެވޭ ފުރުސަތެކެވެ. އެހެންކަމުން އިސްތަށި އުފެދިފައި ހުރި ކޮޅުބަލައި ޝޭވް ކުރާއިރު އެ ފަޅާފައިހުރި ކޮޅަކަށް ޝޭވް ކުރުމަކީ މުހިއްމެވެ.
29
ކެޔޮނިރު
މުހައްމަދު ބުޝްރީ
މެންބަރުންގެ އަދަދު 40އަށް ތިރިކޮށް ،އަތޮޅުވެރިންނާއި ކަތީބުން އިންތިހާބުކުރުން! ކޮންމެ ދިވެހި ރައްޔިތަކީ މިހާރު ސިޔާސީ މާހިރެކެވެ! މީގެތެރެއިން މާހިރަކު
އުޚުއްވަތްތެރި ކަމުގެ ގުޅުމަށް ވުރެންވެސް މިދެންނެވިފަދަ މީހުންނަށް މުހިއްމުވަނީ
އަޅުގަނޑާ ސިޔާސީ ޒުވާބެއް ކުރިއެވެ .ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އިސްތިއުފާ
ޕާޓީގެ ގުޅުމެވެ.
ދެއްވިއަސް ނައިބު ރައީސަށް ވެރިކަމާ ހަވާލު ނުވެވޭނެ ކަމަށް އޭނާ ވަކާލާތު
ޕާޓީގެ އާއްމު މެންބަރުން ގުނބޯ ހައްދައިގެން މޮޅެތިވާހަކަ ދައްކާފައި ގެއަށްގޮސް
ކުރިއެވެ .ޤާނޫނު އަސާސީ ގައި އެފަދައިން ބަޔާން ވެފައިނުވާކަމަށް އޭނާ ބުންޏެވެ.
އަންނިއާއި ރީކޯ އާއި މާރިޔާ ތިބޭނީ އެމްޑީޕީގެ އާއްމު މެންބަރުންނަށް
އެގޮތަށް ހަވާލުނުވެވޭނެ ކަމަށް އޮތީ ކޮން މާއްދާއަކުތޯ އޭނާއާ ސުވާލުކުރުމުން ބުނީ
މަލާމާތްކުރަންކަން ޔަގީނެވެ .އެމްޑީޕީ މިހާރު ކުރިއަށް އެދަނީ މަދު ބައެއްގެ
މާއްދާ ބަލަން ބޭނުން ނޫން ކަމަށާއި އެކަން އެގޮތަށް ނުވާނެ ކަމަށެވެ .ޤާނޫނު
ދުނިޔަވީ މަސްލަހަތު ހިމާޔަތްކުރަން އާއްމު މެންބަރުންގެ ލޮލުގައި އަނދުން
އަސާސީގެ ކޮޕީއެއް ގެނެސް އޭނާއަށް ދެއްކުމުން އެއަށް ބަލަންވެސް އޭނާ ބޭނުމެއް
އަޅުވައިގެން ޑްރާމާ ކުޅުވާ ޕާޓީއެއްގެ ގޮތުގައެވެ.
ނުވިއެވެ .އޭނާ އެވިސްނާ ގޮތް ރަނގަޅު ނޫން ކަމަށް ސާބިތުކޮށްދިނުމުން ވެސް
މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ މުޅި މަސްރަހުވެސް އޮތީ މިފަދަ
އޭނާ އަޑުއަހާކަށް ވެސް ބޭނުމެއްނުވި އެވެ.
ހާލަތެއްގައެވެ .މިކަމުގައި އެމްޑީޕީ މާބޮޑަށް ކުރީގައި އޮތަސް އެހެން
ރާއްޖޭގައި މިއުޅޭ ސިޔާސީ ރޯނުއެދުރުންނަކީ ކަންފަތް ބީރު ،ލޯ ކަނު ބައެކެވެ.
ޕާޓީތަކުންވެސް ކޮންމެސް ވަރަކަށް (މަދުންނަމަވެސް) މިފަދަ ކަންތައްތައް
އެމީހުންނަށް ﷲ ދެއްވާފައިވާ އަމިއްލަ ވިސްނުމުގެ ބޭނުން ކޮށްގެން ހެވާއި ،ނުބައި
ފެނެއެވެ.
ދެނެގަތުމުގެ ބަދަލުގައި އެފަދަ ރޯނު އެދުރުން ބޭނުންވަނީ އެމީހުންގެ ޕާރޓީން
ޕާޓީ ސިސްޓަމް ރާއްޖެއަށް ތައާރަފްވުމާއެކު ދިވެހިން މާބޮޑު ސިޔާސީ ބަޔަކަށް
ބުނާއެއްޗެއް ލޯމަރާލައިގެން ތިބެ ގަބޫލުކުރާށެވެ.
ވެއްޖެއެވެ .އަމިއްލައަތުން ދިރިއުޅުމަށް އެއްވެސް މަސައްކަތެއް ނުކުރާ ބޮޑެތި
އެމްޑީޕީ އަށް ގޮސް ހުސްވެފައިވާ މީހުން ދެކޭ ގޮތުގައި ރައީސް ނަޝީދު
ފިރިހެނުން ،ދުވާލުދާ ހަތަރުދަމު ނިދާފައި ،ރޭގަނޑު ވަގުތު ހޭދަކުރަނީ އެބުނާ
ވިދާޅުވާނީ ހުސް ތެދެވެ .ރޯމާދުވާލު ،މިއީ ރޭގަނޑޭ ބުންޏަސް ،ނަޝީދުގެ ބަހެއް
އުސްފަސްގަނޑުގައި ޣީބަބުނުމާއި ނެތިމޮށުމާއި ބުއްދިފަހަނައަޅާ ދިއުމުގައެވެ .ހީވާ
ނަމަ އެމީހުން ސީރިއަސް ކޮށް ގަބޫލުކުރެއެވެ .އެހެން ޕާޓީތަކުގެ ބައެއް މީހުންގެ
ގޮތުގައި އެފަދަ ބައެއްމީހުންގެ ދީނަކީވެސް އެމްޑީޕީއެވެ.
ހާލަކީވެސް މިއެވެ .ނަމަވެސް އެމްޑީޕީ ގެ ގިނަ ބަޔަކު އުޅެނީ މިރޮނގުން މާ
ރައީސް ނަޝީދާއި އެމްޑީޕީގެ އިސް ސަފުގައި ތިބި ފަރާތްތައް ހިންގާފައިވާނަމަ
ކުރީގައެވެ.
ވާ ޖަރީމާތަކަކަށް ހައްގު އަދަބުލިބި އިންސާފު ގާއިމުކުރެވިގެން މެނުވީ މިގައުމު
އެމްޑީޕީ ގެ މިފަދަ މީހުންނަކީ އަންނި ރިމޯޓް ކޮންޓްރޯލުން ކޮންޓްރޯލް
ދުވަހަކުވެސް ދެން ހަމައެއް ނުޖެހޭނެއެވެ .އަޅުގަނޑަކީވެސް ސިޔާސީ ޕާޓީ
ކުރާ ރޮބަޓްތަކެއް ފަދައެވެ .އެހެން ނޫންނަމަ ،ތަސައްރަފް ފުދިފައިވާ ބޮޑެތި
ރާއްޖެއަށް ތައާރަފް ކުރަން ތާއީދު ކުރި މީހަކީމެވެ .ނަމަވެސް މިހާރު ގަބޫލުކުރެވޭ
ފިރިހެނުންނާއި ،އަންހެނުން ފެންހުސްކުރި ފުޅިން ބެރުޖަހަމުން ،ޑަބިޔާ ތަޅަމުން
ހަގީގަތަކީ ރާއްޖެފަދަ އާބާދީ މަދު ކުޑަ ގައުމަކަށް ޕާޓީގެ ނިޒާމުން ލިބޭ ފައިދާއަށް
މަގުމަތީގައި ހިނގާނެތޯއެވެ؟
ވުރެން ލިބޭ ގެއްލުން މާބޮޑުކަމެވެ .ޕާޓީ ސިސްޓަމް މިހާރުވެފައިވަނީ ރާއްޖެއަށް
އެހެންނޫންނަމަ އެމްޑީޕީން އިންތިޒާމް ކޮށްގެން އުސްފަސްގަނޑުގައި ބޭއްވި
ދިމާވެފައިވާ ބޮޑު ސިޔާސީ މުސީބާތަކަށެވެ.
ކާޅުގޮވާ އަޑުން ގޮވުމުގެ މުބާރާތުގައި އެމްޑީޕީ ގެ ގިނަބަޔަކު ބައިވެރިވާނެތޯއެވެ؟
އާބާދީއާ ނުބައްދަލުވަރުގެ ބޮޑު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހެއް ހަދައިފިއެވެ .ކޮންމެ
މިދެންނެވި މުބާރާތުން އެއްވަނައަށް ދިޔަ މީހާއަށް ފަސްހާސްރުފިޔާގެ އިނާމެއްވެސް
މެންބަރަކަށް އެމީހެއްގެ މަސައްކަތާ ނުބައްދަލުވަރުގެ ބޮޑު މުސާރައެއް އަމިއްލައަށް
އެމްޑީޕީން ދިނެވެ.
ކަނޑައަޅައިފިއެވެ .ކޮންމެ ގޯޅި ކަންމައްޗަކަށް ކަހަލަ ގޮތަކަށް ކައުންސިލެއް
ފަސްއިރު މިސްކިތަށް އަރާ ﷲ ގެ ހަޟުރަތުގައި ސަޖިދަ ޖަހާ ބައެއް މީހުންވެސް
ހަދައި ރައްޔިތުން ބައިބައިކޮށް ފިތުނަވެރިކަން އާއްމުކޮށްފިއެވެ.
އަންނިގެ މި ޖާދޫގައި ޖެހިގެން (މަދުން ނަމަވެސް) އުޅޭތަން ފެނެއެވެ .އެމްޑީޕީ
މިވާހަކަ އަޑުއަހާނެ މާގިނަ ބަޔަކު މިހާރު ނުވެސް ވާނެއެވެ .ނަމެވެސް
އިން ކޮންމެ ހުކުރު ދުވަހަކު މާލެތެރޭގައި ކާޅުގޮވާ އަޑުލައްވަމުން ،ހުސްފުޅިން
ރާއްޖެއަށް އެންމެ ރަނގަޅުވާނީ ޕާލިމެންޓް މެންބަރުންގެ އަދަދު ސާޅީހަށް
ބެރުޖަހަމުން ،މުސްކުޅިޔަކު ލައްވާ ފަންޑިތަވެރިން އަޅާ ގޮތަށް ދުންއަޅަމުން ކުރާ
ތިރިކޮށް ކައުންސިލްތައް އުވާލުމަށް ފަހު އަތޮޅުވެރިންނާއި ރަށްރަށުގެ ކަތީބުންނަކީ
މުޒާހަރާގައި މިދެންނެވިފަދަ މީހުން ބައިވެރިވާތީވެ ހައިރާންވެއެވެ.
އިންތިހާބުކޮށް ރައްޔިތުން ހޮވާ ބަޔަކަށް ހެދުމެވެ .ހަމައެކަނި މިބަދަލު ގެނަޔަސް
އަންނިގެ ބޭނުމަކީ އިސްލާމުދީނުގައި އަޚުވަންތަކަމުގެ ގުޅުން ބަދަހިކޮށް،
ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން އަހަރަކު ސަތޭކަ މިލިޔަން ރުފިޔާ ސަލާމަތްވާނެއެވެ.
އަޅުކަން ގިނަކުރުމަށް ހާއްސަކުރެވިފައިވާ ހުކުރުދުވަހަކީ މީހުންނަށް މަލާމާތްކޮށް
މިފައިސާއަކީ ރާއްޖޭގެ ތަރައްގީއަށާއި ދިރިއުޅުމުގެ ފެންވަރު ރަނގަޅުކުރުމަށް
ފުރައްސާރަކުރާ ދުވަހަކަށް ހެދުން ބާވައޭ ހިތަށް އަރައެވެ .މިއީ ހުކުރުދުވަހުގެ
ބޭނުންކުރެވިދާނެ ފައިސާއެވެ .ކުޑަ އަދަދެއް ނޫނެވެ .އަހަރަކު ސަތޭކަމިލިޔަން
ހުރުމަތް ކެނޑުމަށް ކުރާކަމެއް ނޫން ބާވައޭ ހިތަށް އަރައެވެ .ހިތާމައަކީ
ރުފިޔާއެވެ!
މުސްލިމް އެތައް އަޚުންނަކާއި އުޚްތުންނެއް އެމްޑީޕީގެ މިމަޅީގައި ޖެހިގެން
ބޭރު ގައުމުތަކުގެ މީހުންގެ ކަމަކީ އިރުފެނުން ތޮޅިލުމާއެކު އާމުދަނީ ހޯދަން
ކޮންމެ ހުކުރުދުވަހަކު މިކަމެއް ކުރާތީއެވެ .އެމްޑީޕީގެ އަތުން ގެއްލުނު ވެރިކަން
މަސައްކަތްފެށުމެވެ .ދިވެހިންގެ ކަމަކީ އިރުމެދު ޖެހެންދެން ނިދާފައި،
ދެން ހޯދޭނީ ބިރު ފަހަނައަޅައި ގޮސްގެން ކަމަށް ރައީސް ނަޝީދު ވިދާޅުވިއެވެ.
ފަތިސްވަންދެން ސިޔާސީ އަނގަތެޅުމުގައި ވަގުތު ބޭކާރުކުރުމެވެ .މިކަން
ނަމަވެސް ބިރު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ބަދަލުގައި އެމްޑީޕީގެ ގިނަ ބައެއްގެ ފަރާތުން
ބަދަލުވާނީ ސިޔާސީ ނިޒާމުވެސް ބަދަލުވެގެންނެވެ .މަތީގައި ދެންނެވުނު ފަދައިން
މިފެންނަނީ ބުއްދި ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ ތަނެވެ.
މަޖިލިސް މެންބަރުންގެ އަދަދު މަދުކޮށް ،ކައުންސިލްތައް އުވާލައި ،އަތޮޅުވެރިންނާއި،
އަމިއްލައަށް ބޮޑުކަމު ގޮސްފައި ،ދަނޑިއަކުން ތަޅައި ،އަމިއްލަ ގަޔަށް އެނަޖިސް
ކަތީބުން އިންތިހާބުކޮށްގެންނެވެ .ސިޔާސީ ވިސްނުން ބަދަލުކޮށްގެންނެވެ.
ބުރުމުގެ މުބާރާތެއް އެމްޑީޕީން ބޭއްވިޔަސް އުފަލާއެކު އެކަމުގައި ބައިވެރިވާނެއެވެ.
ރައްޔިތުންނަކީ ޕާޓީގެ އަޅުން ކަމުގައި ނުދެކި ޕާޓީއަކީ ރައްޔިތުންނަށް ހިދުމަތްކުރާ
އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ކަމުގެ ގުޅުމާ ،މައިންބަފައިންނާ ދަރިންގެ ގުޅުމާއި ،އިސްލާމީ
މުއައްސަސާއަކަށް ވެގެންނެވެ.
30
ބޮލީވުޑް ސަލްމާން ޚާން ކެތުރީނާ ކައިފަށް އަނިޔާ ކުރިބާ؟
“އޭކް ތާ ޓައިގަރ” މި ފިލްމުގެ ސެޓިންގައި ސަލްމާންޚާން ކެތުރީނާ ކައިފަށް އަނިޔާ ކުރި ވާހަކަތަކެއް މީޑިޔާގައި ފެތުރެމުން އެބަ ދެއެވެ .މިފަދަ ޚަބަރުތަކުގައި ބުނާ ގޮތުގައި ސަލްމާން ރުޅި އައީ ކެތުރީނާ މާ ގަޔަށް ބާރު ހެދުމެއް ލައިގެން ނުކުތުމުންނެވެ.
މި ޚަބަރަކީ ކެތުރީނާގެ ސަޕޯޓަރުން ވެސް ހާއްސަ ސަމާލުކަމެއް ދީފައިވާ ޚަބަރަކަށް ވާއިރު ،ސަލްމާނާއި ކެތުރީނާ މި ކަމުގައި ބުނާ އެއްޗެއް ބަލައިލުން މުހިންމެވެ. ބައެއް ނޫސްތަކުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި ކެތުރީނާ ގަޔަށް ބާރު ހެދުމެއް ލައިގެން ނުކުތް އިރު، ހަށިގަނޑުގެ ބައްޓަން އެއްވެސް ފޮރުވުމެއް ނެތި ހާމަވެއެވެ .އެހެންވެ މިކަމާ ހިތްހަމަ ނުޖެހިގެން ކެތުރީނާ ކުރެން “ތިކަހަލަ ހެދުމެއް ތި ލީ ކީއްވެގެންހޭ” ސުވާލު ކުރިއެވެ .ޖަވާބުގައި ކެތުރީނާ ބުނިކަމަށް ވަނީ “މިއީ ފިލްމުގެ ޑިރެކްޓަރުގެ އިރުޝާދު” ކަމަށެވެ .މިކަމާ ގުޅިގެން ސަލްމާން ބުނިކަމަށް ވަނީ ތިމަންނަ ޑިރެކްޓަރާ ބައްދަލުކުރާނަމޭއެވެ .މިފަދަ ނޫސްތަކުގައި ބުނާ ގޮތުން ސަލްމާން ރުޅި އައިސްފައި ހުރި ނަމަވެސް ކެތުރީނާއަކަށް އަނިޔާއެއް ނުކުރެއެވެ .އެހެން ނަމަވެސް ބައެއް ޓެބްލޮއިޑްތަކުން ޚަބަރު ފަތުރާ ގޮތުގައި ރުޅި އައިސްގެން ސަލްމާން ވަނީ ކެތުރީނާގެ ގަޔަށް އަތް އިސްކޮށްފައެވެ.
ސަލްމާނާއި ކެތުރީނާގެ ފަރާތުން މިކަމާ މެދު ބަހެއް ލިބިފައި ނުވިޔަސް ދެ ތަރީންގެ އެކުވެރީން ޚަބަރުދޭ ގޮތުގައި އެކަހަލަ އެއްވެސް ކަމެއް ނުހިނގައެވެ .އަދި ކުރިޔަށް ވުރެ ވެސް
މިހާރު އެ ދެ ތަރީންގެ ގުޅުން ރަނގަޅެވެ.
ސައްތްޔަމޭވް ޖަޔަތޭ
މަޝްހޫރު ފިލްމީ ތަރި ޢާމިރުޚާނަކީ އެންމެން ވެސް ގަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި ޕަރފެކްޝަނިސްޓެކެވެ .އޭނާ ކުރާ ހަމަ ކޮންމެ ކަމެއް ވެސް އޭގެ އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ކުރުމަކީ ޢާމިރު އެންމެ ބޮޑަށް އިސްކަންދޭ ކަމެވެ .މިހާރު ޢާމިރުގެ ސަމާލުކަން އެންމެ ބޮޑަށް ހުއްޓިފައިވަނީ 06މެއި 2012އިން ފެށިގެން އޭނާ ޕްރޮޑިއުސްކޮށް ހުށަހަޅަމުންދާ ރިޔަލިޓީ ޓީވީ ޝޯވ “ސައްތްޔަމޭވް ޖަޔަތޭ” އަކީ ކާމިޔާބު ޝޯވ އަކަށް ހެދުމަށެވެ“ .ސައްތްޔަމޭވް ޖަޔަތޭ” އަކީ ސާންސްކްރިތު ބަހުގެ ޖުމްލައެކެވެ .މާނައަކީ “އަބަދުވެސް ކުރި ލިބޭނީ ތެދަށެވެ ”.މިއީ
އިންޑިޔާގެ ގައުމީ މޮޓޯ ވެސްމެއެވެ.
އިންޑިޔާގެ ގައުމީ މޮޓޯ ސުރުހީއަކަށް ބަލައިގެން ކުރިޔަށް ގެންދާ ޕްރޮގްރާމުގެ މަގްސަދަކީ އިންޑިޔާގެ ރައްޔިތުން ހޭލުންތެރިކުރުވުން ކަމަށް ޢާމިރުޚާން ބުނެއެވެ .އަންހެން ކުދީން މެރުމާއި ،ކުޑަކުދީންނަށް ޖިންސީ ގޯނާކުރުމާއި ،އާއިލީ ޝަރަފަށްޓަކައި ކަމަށް ބުނެ މީހުން މެރުން ފަދަ ނުބައި އާދަތަކުގެ މައްޗަށް މިހާތަނަށް މި ޝޯވގައި ވަނީ ވާހަކަ ދައްކައިފައެވެ.
މުޅި އިންޑިޔާގައި ވެސް މި ޝޯވއަށް އަންނަނީ ބޮޑު ތަރުހީބެއް ލިބެމުންނެވެ .މިއީ ޕްރައިވެޓް ޗެނަލްތަކެއްގަޔާއި ގައުމީ ޗެނަލް ދޫރްދަރްޝަންގައި އެކު އެކީގައި އޮން އެޔަރ ކުރެވޭ،
އިންޑިޔާގެ ފުރަތަމަ ޓީވީ ޝޯވ ވެސް މެއެވެ .މި ޝޯވ ހިންދީ ބަހުގެ އިތުރުން ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ބަސްތައް ކަމުގައިވާ ތަމަޅަ ،މަލަޔާޅަމް ،ތެލުގޫ އަދި ކަންނަޑާ އިން އަޑު އަޅައިގެން ވެސް ދުރަށް ދައްކަމުން ދެއެވެ .އިންޑިޔާގެ ފުރަތަމަ އެޑިއުކޭޝަން މިނިސްޓަރ މައުލާނާ އަބުލްކަލާމް އާޒާދުގެ އާއިލާއަށް ނިސްބަތްވާ ޢާމިރުޚާންގެ މަސައްކަތުން ގައުމު ހޭލުންތެރި ކުރުމުގައި އިތުރު ކުރިއެރުންތަކެއް ލިބިގެންދާނެ ކަމަށް ގިނަ ބަޔަކު ދެކެއެވެ.
31
ރަހަފަތް
ކަޝްމީރު ބަކަރި ރިހަ
ބޭނުންވާތަކެތި 1ކިލޯ ބަކަރި މަސް 1ޖޯޑު ހިކި މޭބިސްކަދުރު 1މޭޒުމަތީ ސަމުސާ އިނގުރު ޕޭސްޓު 1މޭޒުމަތީ ސަމުސާ މުގުރި ދަވިއްގަނދު 100ގްރާމް ކޯޔާ ނުވަތަ ޗީޒް 2ފޮނިތޮށި ކޮޅު ( 2އިންޗި ހުންނަ ވަރުގެ) 250ގްރާމް ދަހީ (ޕްލެއިން ޔޯގަޓް) 1މޭޒުމަތީ ސަމުސާ ހަކުރު 250މިލިލީޓަރުގެ ކިރު 1މޭޒުމަތީ ސަމުސާ މުގުރި ދިރި 12ކާފުރުތޮޅި (ޗަސްކޮށްފައި) 100ގްރާމް ގިތެޔޮ ފެން ލޮނުކޮޅެއް (ރަހަލާވަރު)
ތައްޔާރު ކުރާނެގޮތް މަސްތައް ދޮވެ ސާފުކޮށް 2އިންޗި ކޮޑިއަށް ކޮށާށެވެ .އިނގުރާއި،
ތެއްޔަށް މި އެއްޗެހި އަޅައި ،މޭބިސްކަދުރާއި ކިރު އެޅުމަށް ފަހު މަޑު
ދަވިއްގަނދާއި ފޮނިތޮށި އަޅައިގެން ،މަސް މަޑުވަންދެން ފެނުގައި ކައްކާށެވެ.
ގިނީގައި ކައްކާށެވެ .އިރުއިރުކޮޅާ ހަލައިލަން ވާނެއެވެ 15 .ވަރަކަށް މިނެޓު
ދަހީ އާއި ކޯޔާ ނުވަތަ ޗީޒް އަދި ހަކުރާއި ދިރި އާއި ކާފުރުތޮޅި އާއި
ކެއްކުމަށް ފަހު ގިތެޔޮ އަޅައި މަޑު ގިނީގައި ،އިތުރު 10މިނެޓު ވަންދެން
ލޮނު އެއްކޮށް މިކްސަރުން ފުނޑައިލާށެވެ .މަޑުކޮށްފައި ހުރި މަސް ހުރި
ކައްކާށެވެ.
ޗީފް އިންޖިނޭރަކު ބުންޏެވެ" .އިންޖީނު އުފައްދާ ކުންފުނިން އިންޖީނާއެކު ފޮނުވާ މެނުއަލްއާ ޚިލާފަށް ކަމެއް ކޮށްގެން ލިބޭ ގެއްލުމަކަށް އެ ކުންފުނިން ޒިންމާއެއް ނުވާނެއެވެ .ވީއިރު އިންސާނާ އުފެއްދެވި ފަރާތުން ފޮނުއްވި މެނުއަލްއާ ޚިލާފުވާން ވެދާނެ ހެއްޔެވެ؟" 32
ވަކި ނުވިނަމަ
މުހައްމަދު ގާސިމް ،އއ .މަތިވެރި
(ކުރީގެ އަދަދާ ގުޅޭ)
އެވެ.
ޒައިދުގެ އަތުގެ ހޫނު އެތިފަހަރެއް އޭނާގެ ކަންފަތްމައްޗަށް އަރައިފި އެވެ. އިހުސާންގެ މޫނުމައްޗަށް އަނދިރިވެގެން ދިޔަ އެވެ .އޭނާއަށް ބޭއިޚުތިޔާރުގައި
“އަހަރެން އެވަރު ބަލާފައޭ ޖެހީ .އޭނައަކަށް ނުދެއްކޭނެ ހެތްކެއް”. ޒައިދު ހާހެއް ނުވެ އެވެ“ .އެކަމާ ދެން ނުވިސްނާ!”
ޖެހިގެން އައި ރެއެވެ .ދިޔަގަޑި ބައިވަނީ އެވެ .ޒައިދާއި ރަޝާޤާ ތިބީ
ރަޝާޤާގެ އަތުން ދޫކޮށްލެވިއްޖެ އެވެ .ވީތަދެއްގެ ބޮޑުކަމުންނެވެ .ބިރުން
ނިދަން އޮށޯވެ އެވެ .ގިނަ އިރެއް ނުވެ އެވެ .މީހަކު ބޭރު ދޮރުގައި ޓަކި ޖަހާލި
ފިތްކެނޑޭވަރުވެފައި ހުރި ރަޝާޤާ އަވަސް އަވަހަށް އައިސް ޒައިދުގެ ގައިގައި
އަޑު އިވިއްޖެ އެވެ.
އޮޅުލައިގަތެވެ. އެއް އަތުން މޫނުމަތީގައި އަތް އަޅައިގެން ހުރެ ،އަނެއްކާވެސް
އިހުސާން މަސައްކަތްކުރީ ރަޝާޤާއާ ދިމާއަށް ފުންމައިގަންނާށެވެ .އެހެންނަމަވެސް
“ކޮންމެވެސް މީހަކު އެބަ ޓަކި ޖަހާ”.
“މިގަޑީ އަނެއްކާ ކާކުބާ؟” ޒައިދު ތެދުވި އެވެ.
“ވެދާނެ އިހުސާން ކަމަށް ވެސް ”.ރަޝާޤާގެ ހިތަށް ވެރިވީ އެންމެ
މިފަހަރު އެފުރުޞަތެއް އިހުސާނަކަށް ޒައިދު ނުދިނެވެ .އިހުސާންގެ ބޮލުގެ އިސްތަށިގަނޑުގައި ހިފާ ވަރުހުރި ލަތްކެއް ޖަހައިފި އެވެ .އިހުސާން އެ
ނުބައިކޮށެވެ .އޭނާގެ މޭތެޅެންފެށި އެވެ.
ހުރިތަނަށް އިނދަ ޖެހުނެވެ.
“އޭނައަކަށް ދެން ނުކެރޭނެ އަންނާކަށް ”.ޒައިދު ހިނގައިގަތީ
ކޮޓަރިން ނިކުންނާށެވެ .ފަހަތުން ރަޝާޤާވެސް ނިކުތެވެ .ކުރިއަށް ހިނގައިގަތް
“ހަނދާންކުރާތި! ދެން ރަޝާޤާގެ ގައިގައި އިނގިލިކުރި ޖައްސާލިޔަސް ކަލޭގެ އެކި އަނގުން ވަކިވަކިކޮށްލާނަން!” ރަޝާޤާ ގޮވައިގެން ޒައިދު ކުރިއަށް ހިނގައިގަތެވެ .އެއިން ތަނުގައި
ވަގުތު އަނެއްކާވެސް ޓަކި ޖަހާލި އަޑު އިވިއްޖެ އެވެ .މިފަހަރު ކުރިއަށް ވުރެވެސް ބާރަށެވެ.
“ކާކު؟” ޒައިދު ދޮރުކައިރީގައި ހުއްޓިފައި އަހައިލި އެވެ.
ނުތެދުވެވިފައި އިހުސާން އިނެވެ .އޭނާގެ ނަޒަރު ހުއްޓިފައި ހުރީ އެއް ހިޔަނީގެ
ޖަވާބެއް ނައެވެ .އަނެއްކާވެސް ޖަހާލައިފި އެވެ .ޒައިދުގެ ސުވާލު ތަކުރާރުކުރި
ސިފައިފައި ކުރިއަށް ދިޔަ ޒައިދާއި ރަޝާޤާއާ ދިމާއަށެވެ .އެހެން އިންދާ އޭނާގެ
އެވެ .ޖަވާބެއް ނައެވެ .ޒައިދު ގަސްދުކުރީ ދޮރު ހުޅުވަށެވެ.
ދެލޮލުން ފެނުނީ ކަރުނަ އޮހިގަތްތަނެވެ.
“އަދިވެސް އެކަމާ ދޯ ތި ފިކުރުކުރަނީ؟” އެދުވަހު މެންދުރުފަހަށް
“ނުހުޅުވާ!” ރަޝާޤާއަށް ބުނެވުނެވެ .ޒައިދަށް އެ އަޑު އިވުނުހެނެއް ހިއެއް ނުވެ އެވެ .އޭނާ ވަރަށް ހަމަޖެހިލައިގެން ހުރެ ދޮރު ހުޅުވި އެވެ.
އެޅި އިރުވެސް ރަޝާޤާ ހަމައަކަށް ނޭޅެ އެވެ .އޭނާ ހަމަ ހިތް ބިރުގަންނަނީ
ރަނގަޅަށް ހުޅުވޭވަރެއް ނުވި އެވެ .މީހަކު އެތެރެއަށް ދެމިގެންފި އެވެ .ޒައިދާއި
އެވެ .މައްސަލައަކީ މަންމައާއި ބައްޕަ ރަށުގައި ނެތީމަ އެވެ .އިހުސާންގެ
ރަޝާޤާއަށް ލިބުނީ ކުއްލި ސިހުމެކެވެ .ރަނގަޅަށް ބަލައިލި އިރު އިހުސާނެވެ.
އަނިޔާވެރިކަން މިހާރު އެވަނީ ހައްދުފަހަނަ އަޅާފަ އެވެ .އެވަރުން ދަންޏާ އޭނާ
އިހުސާން ބަލާކަށް ނުހުރެ ވަންގޮތަށް ރަޝާޤާއާ ދިމާއަށް ދުއްވައިގަތެވެ .މޮޔައަކު
އައިސް ގެއަށް ވެސް ވަދެގެންފާނެ އެވެ .ޒައިދާވެސް ދިމާކޮށްފާނެ އެވެ.
ފަދައިންނެވެ .ރަޝާޤާގެ ނަމުން ގޮވަމުންނެވެ.
“ހިނގާ އޮފީހަށް އޭނަގެ ވާހަކަ އަންގަން”.
“އެއީ މޮޔަކަމެއް”.
“އެކަމަކު އެއަށްވުރެ ކުރިން އޭނަ ޒައިދުގެ މައްސަލަ ޖައްސައިފިއްޔާ
ކިހިނެއް ހަދާނީ؟”
“މަގޭ ކޮން މައްސަލައެއް؟”
“ޒައިދު އޭނަގެ ގައިގައި ޖެހީމެއްނު ”.ރަޝާޤާ އެކަމާވެސް ކަންބޮޑުވެ
34
“ރަޝާ! އަޅެ ހެޔޮނުވާނެ! އަހަންނަށް ތިހެން ނަހަދާ! ރަޝާއާހެދި އަހަރެން މިހިރަ މޮޔަވަނީ”.
އިހުސާން ގަޔާދިމާއަށް އަންނަން ފެށުމުން ރަޝާޤާއަށް ގޮސް ޒައިދުގެ ގައިގައި ހިފެހެއްޓުނެވެ .އެހެންނަމަވެސް މިކަމަކަށް އިހުސާނެއް ނުވިސްނަ އެވެ.
އޭނާ ގޮސް ރަޝާޤާގެ ގައިގައި އޮޅުލައިގެންފި އެވެ .މިހާހިސާބަށް ދިޔައިރުވެސް ޒައިދު ހަމަ އަޅައިވެސް ނުލައެވެ.
(ނުނިމޭ)