Met bijdragen van onder andere: Henri Bontenbal, Jan-Willem van den Braak, Paul van Geest, Aart Jan de Geus, Jaap Jongejan, Monique Kremer, Marc van der Meer, Aukje Nauta, Awraham Soetendorp en Floor Ziegler.
Visies op arbeidsverhoudingen en duurzaamheid
Met bijdragen van onder andere:
Henri Bontenbal, Jan-Willem van den Braak, Paul van Geest, Aart Jan de Geus, Jaap Jongejan, Monique Kremer, Marc van der Meer, Aukje Nauta, Awraham Soetendorp en Floor Ziegler.
Visies op arbeidsverhoudingen en duurzaamheid
Zie jij het perspectief van de ander?
Kort na de afschuwelijke aanslag van Hamas op Israël van 7 oktober 2024 zitten rabbijn Awraham Soetendorp en jongerenimam Shamier Madhar bij elkaar in de tv-uitzending van Buitenhof. Soetendorp geeft aan te bidden voor de kinderen van Abraham, Izaäk en Ismaël. Daarmee includeert hij zowel de joodse als de islamitische gemeenschap. Madhar en Soetendorp bleken in de uitzending in staat om elkaar van harte de hand te schudden. Dat was een ontroerend moment. Sinds die uitzending verzorgen ze samen programma’s op scholen.
Een paar dagen later heb ik gesprekken over het SBI-jaarthema voor 2024-2025. Die spitsen zich toe op het vermogen om het perspectief van de ander te kunnen zien.
In een samenleving die verdeelder lijkt dan ooit, met toenemende spanningen, is de ander vaak iemand waarover gepraat wordt in plaats van iemand waarmee je in gesprek bent. Hoe essentieel is dat in onze (arbeids)verhouding tot elkaar? En vooral: hoe kijk jij naar het perspectief van de ander? Wat kunnen we van elkaar leren?
Het jaarthema voor 2024 Zie jij het perspectief van de ander? en de titel van het vierde SBI-boek zijn geboren.
Met enige regelmaat geven we onze visie op mens, organisatie en samenleving. Maar al te vaak en al te snel hebben we ons (voor) oordeel klaar. We denken precies te weten wat goed of fout is. Maar dat gebeurt vaak zonder ons verdiept te hebben in de con-
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
text van een vraagstuk, in de ontstaansgeschiedenis van een actualiteit en vooral in het perspectief van de ander.
Dit boek is een bundel van visies en ideeën voor mensen, organisaties en de samenleving. Met medewerking van collega’s en partners van SBI, leden van het curatorium en de gastsprekers op onze laatste SBI Jaarconferentie.
De voorzitter van het curatorium van SBI, Aart Jan de Geus, heeft het over Homo Florens, de florerende mens. Hij gaat uit van het feit dat mensen niet alleen handelen uit eigenbelang maar ook behoefte hebben aan zingeving (‘geloof’), een mooie toekomst (‘hoop’) en betekenisvolle relaties (‘liefde’).
Hoogleraar organisatiepsychologie Aukje Nauta schreef een bijdrage met de pakkende titel: To be ashamed or not to be ashamed... that is the question over schaamte, de rol van de bestuurder en sociale veiligheid.
‘De mens centraal, maar dan wel de hele mens en de echte mens.’
Duurzaamheidsexpert en mensenrechtenadvocaat Jan van de Venis neemt ons mee in het perspectief van hen die (nog) geen stem hebben: de natuur en toekomstige generaties.
De voorzitter van onze raad van toezicht, Jan-Willem van den Braak, schrijft het tre!end in zijn artikel: ‘SBI (waarvan de S al staat voor ‘samenwerking’) is anno 2024 gelukkig nog steeds een bijzonder platform om die notie van het perspectief van de ander aan te leren en te versterken. Het zit ook al in het woord
5 Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Vaak is de ander iemand waarover gepraat wordt in plaats van iemand waarmee je in gesprek bent.’
mede-zeggenschap: samen overleggen over het gemeenschappelijk doel van een bloeiende organisatie.’
Marc van der Meer geeft als onafhankelijk onderzoeker onderwijs en arbeidsmarkt weer hoe bijzonder de Raad voor Duurzame Medezeggenschap is en hoe dat past bij de titel van dit boek. Tevens schets hij kort de nieuwe SBI-ideeën over de medezeggenschap van morgen.
Ik zou zeggen: lees alle bijdragen en luister en kijk vooral ook naar de videoboodschap van rabbijn Awraham Soetendorp. Hij kreeg afgelopen zomer op Landgoed Zonheuvel een volle zaal muisstil, ontroerd en bewogen. Bijzonder hoe hij naar de mens kijkt, naar de verschillen, maar vooral ook de overeenkomsten. Als er ergens de vraag: ‘Zie je het perspectief van de ander?’ actueel is, is het in Israël en Palestina.
De mens centraal, maar dan wel de hele mens en de echte mens. De mens in de organisatie is zowel de werknemer als de werkgever. SBI gaat zich dan ook richten op alle mensen in de organisatie. Ook de werkgever. We hebben daarom dit jaar weer een nieuwe loot aan de SBI-stam toegevoegd. De WissemaGroup is vanaf juni 2024 onderdeel van SBI. De WissemaGroup richt zich vooral op de bestuurder en het hoger management. Daarmee kunnen alle actoren binnen de arbeidsverhoudingen terecht in het Huis van Arbeidsverhoudingen van SBI: de medezeggenschap ontmoet de zeggenschap.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Dat de mens centraal moet staan in een organisatie lijkt logisch. Maar nog steeds is de functie leidend. Zien we de organisatie als een structuur of als een gemeenschap? We hebben nog even te gaan voordat we het niet meer hebben over de wens dat de mens centraal moet staan, want pas dan staat hij of zij centraal.
Het was oud FNV-voorzitter Lodewijk de Waal die ooit zei: “Mooi wanneer de mens centraal staat, maar als gedrag niet verandert zegt dat niets.” Hij gaf het voorbeeld van de koe in de melkfabriek. De directeur zei met veel trots: “Bij ons staat de koe centraal.” Met als antwoord van Lodewijk de Waal: “Ja maar hij wordt wel iedere dag uitgemolken.”
Dit boek is opgebouwd rond de drie thema’s die de kern vormen van SBI: arbeidsverhoudingen, duurzaamheid en de creativiteit van kunst en cultuur. ema’s die verweven zijn met alle SBIorganisaties. We laten ze afwisselend aan bod komen, wat ook de diversiteit en breedte van onze organisatie inzichtelijk maakt.
Veel leesplezier en inspiratie met ons vierde SBI-boek. En uiteraard zijn we altijd nieuwsgierig naar uw reactie.
Jaap Jongejan
Directeur-bestuurder SBI
Doorn, december 2024
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Wat is SBI? 10
SBI Groep: eenheid in 14 verscheidenheid
De dagelijkse duurzame 16 inzet van Hotel & Conferentiecentrum Landgoed Zonheuvel
Zie je het perspectief 20 van de ander?
Jaap Jongejan
SBI in retrospectief en 26 perspectief
Jan-Willem van den Braak
Duurzaamheid 42
Vrede, vrede voor wie ver weg is en dichtbij
Awraham Soetendorp
Arbeidsverhoudingen 48
To be ashamed or not to be ashamed...
Aukje Nauta
8 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Duurzaamheid 54
SDG House
Een huis dat past bij SBI
Wim Oolbekkink
Arbeidsverhoudingen 60 Democratie op de werkvloer
Marc van der Meer en Jaap Jongejan
Duurzaamheid 82
Het perspectief van de ander die (nog) geen stem heeft
Jan van de Venis
Duurzaamheid 88
Rechten van de Natuur
Jessica den Outer
Arbeidsverhoudingen 90 Het betere werk
Monique Kremer
Arbeidsverhoudingen 96
De Homo Florens
Aart Jan de Geus
Duurzaamheid 104 Ode aan de tamme kastanje
Peter van Doorn
Arbeidsverhoudingen 108 Een bedrijf functioneert beter met betrokken medewerkers
Henri Bontenbal
Farewell Feathered
Kunst en cultuur
De toekomst in perspectief
Duurzaamheid
Cultureel erfgoed voor iedereen
Floor Ziegler
Arbeidsverhoudingen
‘Het is niet eng, je moet het gewoon doen’
Jaap Jongejan
Arbeidsverhoudingen
Wat maakt een mens tot een gelukkig mens?
Paul van Geest
Inspiratie op hoog niveau
Ingmar Heytze, Tim van der Veer
Duurzaamheid
Samen met jongeren werken aan een duurzame toekomst
Arbeidsverhoudingen
Diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie
Werken aan excellentie Shirley Mathoera
Oolbekkink
en cultuur
Jehuda de Jong
Arbeidsverhoudingen
Alleen ga je sneller maar samen kom je verder
Wim Oolbekkink
Bos dat van zichzelf is verbeeld
Jacques Grégoire
SBI is een waardengedreven organisatie die impact creëert en inspireert. We dragen bij aan een duurzame ontwikkeling van mensen, organisaties en samenleving.
Vanuit zes werkorganisaties werken tegen de tweehonderd professionals dagelijks, overal in het land, met persoonlijke overtuiging en deskundigheid samen met klanten en partners aan thema’s rondom (mede)zeggenschap, arbeidsverhoudingen, sociale innovatie, life events en kunst & cultuur.
Als Huis van Arbeidsverhoudingen zijn we toonaangevend in de ontwikkeling van de arbeidsverhoudingen in brede zin. Als SDG House versterken we onze sociale en ecologische ambities voor een duurzame wereld; voor de huidige en toekomstige generaties.
Op campus Landgoed Zonheuvel, midden in het groen van de Utrechtse Heuvelrug, biedt SBI een inspirerende en gastvrije omgeving met ruimte en rust, waar iedereen de kans heeft om elkaar te ontmoeten, na te denken over de uitdagingen van vandaag en te werken aan concrete oplossingen voor morgen.
Bij SBI geloven we in mensen; met oog voor de ander en hart voor de zaak. In Samenwerking, Bezinning en Inspiratie.
SBI-jaarprogramma
SBI organiseert voor de SBI-bedrijven, de partners op het landgoed en overige stakeholders een jaarprogramma rond een jaarthema, met inspiratie en bezinningsactiviteiten op het gebied van de SDG’s, duurzame arbeidsverhoudingen en kunst en cultuur. Meer info bij Wim Oolbekkink, programmadirecteur SBI.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
SBI Groep Opleidings- en adviesorganisaties
• Willem Allertz (algemeen directeur)
SBI Formaat
Kennisintensieve organisatie in de medezeggenschap die met training, nieuwe leervormen, coaching en advies mensen activeert en uiteenlopende belangen verbindt.
• Jytte Glissenaar (directeur SBI Formaat)
OR Consultancy
Expert en adviseur in medezeggenschap; om tot inhoudelijk goede besluiten te komen met draagvlak in veranderingsprocessen.
• Stefan Zondag (directeur OR Consultancy)
WissemaGroup
Specialist in het strategisch adviseren van bestuurders en managers bij complexe vraagstukken op het snijvlak van governance, (mede)zeggenschap en arbeidsverhoudingen.
• Willem Allertz (algemeen directeur WissemaGroup)
Odyssee
Helpt organisaties en hun medewerkers hun potentieel te benutten met ondersteuning bij life events die de inzetbaarheid en gezondheid bevordert.
• Femke Steendam (directeur Odyssee)
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Hotel, restaurant en congres
Hotel & Conferentiecentrum Landgoed Zonheuvel
Een van de duurzaamste hotels van Nederland, op een uniek landgoed met een rijke historie, midden in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
• Jaap Jongejan (algemeen directeur)
• Kim Groen - Staal (hotelmanager)
Shared Service Center
SBI Beheer
Shared Service Center voor SBI, de SBI Groep en het Hotel & Conferentiecentrum en levert ook dienstverlening aan externe klanten.
• Jaap Jongejan (algemeen directeur)
12 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Governance
SBI
• Jaap Jongejan (directeur-bestuurder)
Raad van toezicht SBI
• Jan-Willem van den Braak (voorzitter)
• Marianne Berendse
• Bert Vroon
Curatorium SBI
• Aart Jan de Geus (voorzitter)
• Guusje Dolsma
• Teresa Fogelberg
• Paul van Geest
• Bas Jurres
• Marc van der Meer
• Aukje Nauta
• Noëlle Payton
• Anneke Westerlaken
• Danielle Woestenberg
SBI Formaat heeft twee aandeelhouders:
Stichting SBI en Stichting FNV Formaat
De Algemene Vergadering voor Aandeelhouders bestaat uit:
• Jan-Willem van den Braak, voorzitter (Stichting SBI)
• Marianne Berendse (Stichting SBI)
• Bert Vroon (Stichting SBI)
• Kitty Jong (Stichting FNV Formaat)
• Piet Rietman (Stichting FNV Formaat)
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘De medezeggenschap én zeggenschap onder
één dak. Uniek
in Nederland.’
Van links naar rechts: Stefan Zondag (directeur OR Consultancy), Femke Steendam (directeur Odyssee), Willem Allertz (algemeen directeur SBI Groep), Jytte Glissenaar (directeur SBI Formaat).
14 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
SBI Groep De kracht van diversiteit
SBI staat bekend als het Huis van Arbeidsverhoudingen; medezeggenschap is geworteld en verankerd op Landgoed Zonheuvel. De kern rond het trainen en adviseren van ondernemingsraden en medezeggenschap wordt gevormd door bedrijven met ieder een eigen specialisme.
• SBI Formaat concentreert zich voornamelijk op opleidingen.
• OR Consultancy focust op advies.
• Odyssee op goed werkgeverschap, de vitaliteit van werknemers en de voorbereiding op hun pensioen.
• WissemaGroup, dit jaar nieuw bij SBI, richt zich op het management en bestuur, samen vormen de vier bedrijven de SBI Groep Opleidings- en adviesorganisaties.
Willem Allertz is algemeen directeur van de SBI Groep: “De samenhang is het trainen en strategisch adviseren als het gaat om de besluitvorming bij belangrijke beslissingen. We versterken daarmee de duurzaamheid van bedrijven, het HR-beleid en vitaliteit, bevorderen goede arbeidsverhoudingen en geven vorm aan (mede)zeggenschap. Wat ons uniek maakt is dat we alle partijen binnen de arbeidsverhoudingen kunnen bedienen om ervoor te zorgen dat alle mensen in de organisatie verbonden zijn: de medezeggenschap én zeggenschap. Uniek in Nederland.”
“We zijn een waardengedreven organisatie. We zetten ons in voor duurzame ontwikkelingsdoelstellingen, voor rechtvaardigheid en gelijkheid. Vandaar dat we ook diversiteit en inclusie hoog in ons vaandel hebben staan.”
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Bewustwording is belangrijk. Duurzaamheid is gewoon doen!’
Hotelmanager Kim Groen–Staal
Chef-kok Julian van Eekhout
van Hotel & Conferentiecentrum Landgoed Zonheuvel
Sociale en ecologische duurzaamheid is de dagelijkse inzet bij de SBI-bedrijven die actief zijn op Landgoed Zonheuvel. Zo houdt de bedrijfsvoering van ons Hotel & Conferentiecentrum rekening met milieu, mens en dier.
Hotelmanager Kim Groen–Staal: “Iedere beslissing die we nemen, gaat langs de lijn van duurzaamheid. We vangen regenwater op, plaatsen vegetarische gerechten bovenaan het menu en werken samen met lokale partners. De natuur halen we niet alleen letterlijk binnen. Uniek is dat iedere vergaderruimte uitzicht heeft op het bos. Onze hotelkamers zijn al jaren klimaatneutraal. Op sociaal gebied nemen we bewust mensen aan met een afstand tot de arbeidsmarkt omdat ze toegevoegde waarde bieden.”
Als het gaat om duurzaamheid bij het restaurant, dan is lokaal het uitgangspunt. De afstand tussen de plek waar het voedsel groeit, en het bord waar vanaf het gegeten wordt, wordt zo klein mogelijk gehouden om de ecologische voetafdruk te verkleinen.
Chef-kok Julian van Eekhout: “De menukaart is voornamelijk vegetarisch en bestaat uit seizoensproducten. Wat het land ons biedt, gebruiken we. Op het landgoed hebben we een eigen moestuin voor groenten en kruiden, en voor de grotere hoeveelheden bestellen we onze biologisch producten bij lokale partner Landgoed Zuylestein in Leersum.”
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Verse oogst uit de biologische moestuin van Landgoed Zonheuvel met lokale producten
18 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Zie jij het perspectief van de ander?
Jaap Jongejan is directeur-bestuurder van SBI.
‘Wie is die ander? Kan je iedereen zien als die ander van wie je het perspectief wil zien?’
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
In de volzin: ‘Zie je het perspectief van de ander?’ gaat het over een paar hoofdzaken die wat mij betreft bepalend zijn voor samenleven.
Wil je of kun je zien wat er gebeurt in je omgeving. Kun je daar een vertaalslag in maken en kun je daar een waarde aan toevoegen? Doet dat iets met je? En wat doet het met je?
Dat vraagt om inzicht in jezelf: wat neem ik waar? Wat doet dat met mij en waarom?
Heftige zaken geven vaak een schrikreactie. Een stukje zelfbescherming dat zich vaak uit in een flight-freeze-fight response. Minder heftige zaken proberen we een plek te geven en beoordelen we vaak vanuit gewoonte. De ervaring leert…
Het perspectief vertaal ik als persoonlijk perspectief; het standpunt over een bepaald onderwerp of thema. En in dit geval van de ander, de medemens. Ben ik bereid om me te verdiepen in het standpunt dat de ander heeft? Geef ik mezelf die ruimte of ligt vanuit het beoordelen mijn vooroordeel al vast.
Wie is de ander?
Zie je het perspectief van de ander is een prachtige volzin. Maar ook een moeilijke zin. In zoverre dat de zin eigenlijk een opdracht inhoud voor jezelf. Zie je het perspectief. Welke moeite
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
doe je daarvoor? Ben je in staat om enige objectiviteit in te brengen in het standpunt van de ander.
Beelden als de dialoog of de oud-joodse leerschool (alleen maar vragen stellen) schieten door mijn hoofd. Hoe kan ik werkelijk het perspectief van de ander zien?
Maar wie is die ander? Kun je iedereen zien als die ander van wie je het perspectief wil zien.
Die vraag doet zich in de praktijk vaak vanzelf voor, zoals in het volgende voorbeeld.
Een perspectiefvol verhaal
In de centrale ondernemingsraad van een zorginstelling boterde het niet tussen de bestuurder en de centrale ondernemingsraad. Vergaderingen werden technisch afgedaan en er was geen onderlinge verbinding. De vraag aan de centrale ondernemingsraad over hoe dat kwam werd eenvoudig beantwoord: de bestuurder had niets met medezeggenschap. Er was afstand, geen compassie en geen beleving. Op mijn volgende vraag hoe de vergaderingen verliepen was het antwoord ook helder: we beginnen met de opening en daarna met het verslag en mededelingen. Op mijn derde vraag of iemand ook wel eens vroeg aan de bestuurder wat hem bezighoudt, waar hij wakker van ligt, was het antwoord opnieuw kort maar helder: dat had geen zin, ik kende de bestuurder niet, anders had ik die vraag niet gesteld.
Toch heeft de voorzitter van de centrale ondernemingsraad in een volgende vergadering de vraag gesteld aan de bestuurder wat hem bezighoudt. Volledig verbaast vertelde de directeur over zijn privé-besognes en hoe moeilijk hij het vond om in de tijd van bezuinigingen goede zorg te leveren. Het ging hem aan het hart dat de zorg steeds commerciëler werd en de medemenselijkheid
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Te eenvoudige oplossingen voor een complexe wereld
Het lijkt soms eenvoudig maar we zitten vol met vooroordelen en systemen. De complexe wereld zorgt ervoor dat we vereenvoudigde systemen ontwikkelen om die complexe wereld te blijven begrijpen. Met als grootste risico dat we het systeem als de werkelijkheid gaan zien. Waarbij we soms niet eens meer weten dat iets een systeem is. Zo is de wereld van werken nog steeds de wereld van het werkgeverssysteem.
De werk(gevers)-taal beheerst ons leven. We hebben een vier- of vijfdaagse werkweek, vakantiedagen, atv-dagen, vrije weekenden, enzovoort. Maar hoezo? Alle dagen zijn van onszelf. En ja, een aantal dagen per jaar werken we voor een organisatie om een gezamenlijk belang en ons eigen belang te dienen. En hoeveel van die dagen je wilt of kunt werken zal je in grote mate zelf moeten kunnen bepalen.
Een ander voorbeeld hoe je het perspectief van de ander ziet vanuit jezelf, komt uit de bijeenkomst op Landgoed Zonheuvel met Anselm Grün (monnik en econoom in de Benedictijnenabdij van het Duitse Münsterschwarzach) over bezielend leiderschap.
In een kleine groep startte hij met de vraag of iedereen zich wilde voorstellen aan elkaar. In het voorstelrondje meldde iedereen
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI verdween. Met het gevoel dat hij daar alleen in stond. Het vervolg laat zich raden. Iedereen kon zijn of haar verhaal vertellen, een perspectiefvol verhaal.
‘Wat stellen we voor? Hoe zie je jezelf?
Er zijn veel rollen in je leven.
Welke vind je het belangrijkste?’
vooral wat zijn of haar (belangrijke) functie was, en bij welk bedrijf hij of zij werkte. Zijn conclusie was dat niemand zich nog had voorgesteld, maar vooral functie en werk had verteld. Wat stellen we voor? Hoe zie je jezelf? Er zijn veel rollen in je leven. Welke vind je het belangrijkste?
We bouwen de natuur na
Samenleven, zoals aangegeven in de eerste zin, doe je niet alleen met de ander, maar ook met de natuur. Juist ook omdat ik, en de ander en ik, onderdeel uitmaken van die natuur. Alles wat we maken komt voort uit de natuur, uit de aarde en dat wat op de aarde groeit. Alles wat we bouwen, bouwen we sinds mensenheugenis na vanuit voorbeelden uit de natuur. De natuurorganisatie heeft zijn eigen wetten en voegt iedere keer opnieuw waarde toe aan het natuurlijke proces. De boom groeit in zijn eigen tempo. De blaadjes komen aan de bomen, verkleuren en vallen weer van de bomen. De boom sterft en de boom groeit opnieuw. Daar hoeven we eigenlijk niets aan te doen
We bouwen alles na vanuit die natuur. Echter in onze organisatie zijn processen ingericht door mensen. In die mensorganisatie gaat niets vanzelf. We zullen zelf waarde moeten toevoegen aan de processen. Zelf de blaadjes aan onze boom hangen, zelf de blaadjes moeten kleuren en er afhalen. We bootsen als mens het natuurlijke proces na; de natuur als voorbeeld. Een groei-
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Waar over functionele vraagstukken beslist wordt door functionarissen, maar over menselijke vraagstukken door mensen. Juist daar zal de medezeggenschap de belangrijkste rol spelen. Daar behoeft de functionele hiërarchie geen rol te spelen. Waar de taal helpt om de mens voorop te stellen in de organisatie. Het woord personeel gebruiken we niet meer. We zetten de titel/functie achter de naam.
Waar anders denken en doen leidt tot perspectief voor ieder mens in de organisatie!
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI periode, een rustperiode, en een bloeiperiode. Een organisatie als een gemeenschap van mensen, waarbij mensen gelijk zijn, maar de functie die de mens vervult verschillend kan zijn.
Jan-Willem van den Braak (Tilburg 1952) was sinds 2011 voorzitter van het toenmalige bestuur van Stichting SBI en vanaf 2015 voorzitter van de raad van toezicht. Van 1977-2013 was hij in diverse functies werkzaam voor VNO-NCW en van 1988-2008 lid van de SER in dat verband. Van 2001-2017 was hij bestuurslid van het Christelijk Sociaal Congres (CSC).
‘Het komt aan op overleg en samenwerken, op basis van meerdere zienswijzen.’
Over het perspectief van de ander en het belang van visie en waarden
De schoonheid van het compromis
‘Een ware democratische gezindheid vereist dat alle burgers – conservatieven, progressieven, radicaal-rechts, etc. rekening houden met het perspectief van anderen.’
Tom-Jan Meeus, Volkskrant 29 juni 2024
Laat ik eerst ingaan op het verbindende thema van dit boek. Zoals uit het bovenstaande citaat al blijkt, is het in een samenleving vanzelfsprekend het perspectief van de ander te betrekken. Hoe is anders samen-leven mogelijk? Dat besef is er zeker in de Nederlandse geschiedenis altijd geweest. Het poldermodel is er sinds het Akkoord van Wassenaar van 1982 de verzinnebeelding van geworden. Ik was daar als jonge medewerker en assistent van de VNO-voorzitter van het toenmalige VNO bij betrokken. Toen heb ik al ondervonden dat we met dit akkoord na jaren van economische en ideologische misère, eindelijk teruggingen naar de polderwortels van Nederland.1
1 Over die historische dagen in november 1982, dat het akkoord tot stand kwam, schreef ik vijfendertig jaar later mijn herinneringen in het (inmiddels niet meer bestaande) magazine Zeggenschap (2017-4) onder de titel ‘Een historisch weekje’.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Inherent daaraan is de ‘schoonheid van het compromis’, zoals toenmalig PvdA-leider Samsom het ooit uitdrukte. Niet als bleke middeling, en dus verarming van de oorspronkelijke standpunten, maar juist als verrijking daarvan omdat een standpunt vanuit enkel het eigen perspectief per definitie beperkt is. Dat loopt dan het gevaar verabsoluteerd te worden: de wortel van alle fundamentalistische levensbeschouwingen. Een goed compromis heeft dus toegevoegde waarde, zeker in politiek en bestuur. Het is in zekere zin de opperste vorm van inclusie. Daarom is het ook te betreuren dat in de politiek, die nota bene de mond vol heeft over inclusie, het compromis veelal wordt afgedaan als tekortdoen aan de eigen idealen. Dan horen we dat het ‘in een coalitie nu eenmaal onvermijdelijk’ is of dat een coalitie louter ‘een verstandshuwelijk’ is. Maar men doet zichzelf juist hiermee tekort; het goede compromis zou onderdeel van de eigen idealen moeten zijn.
In deze gefragmenteerde tijd van individualisering is het steeds moeilijker geworden om het perspectief van de ander te blijven zien. Sterker: het wordt door sommigen zelfs afgewezen, omdat het tekort zou doen aan het eigen ideaal of ideologie. Dan zitten we in feite al op het begin van de glijbaan naar een onverdraagzame samenleving waarin uiteindelijk niemand meer tevreden is omdat het wederzijds uitsluiten van het perspectief van de ander vroeg of laat ook de dood van het eigen perspectief blijkt te zijn. Het paradoxale is dat we tegelijk met die ik-gerichte tendens ook de waarde van diversiteit en inclusie steeds meer benadrukken. In alle toonaarden, soms zelfs heel felle, wordt benadrukt dat we ‘niemand mogen loslaten’ en dat het management maximaal ruimte moet bieden aan alle verschillen in cultuur, gender, godsdienst, enz. Daaruit spreekt wat mij betreft het onuitroeibare onbewuste verlangen om ook (het perspectief van) de ander recht te doen. Met als opnieuw paradoxale kanttekening dat deze diversiteitswens ook als zo’n absolute eis geformuleerd
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
SBI (waarvan de S al staat voor ‘samenwerking’) is anno 2024 gelukkig nog steeds een bijzonder platform om die notie van het perspectief van de ander aan te leren en te versterken. Het zit ook al in het woord mede-zeggenschap: samen overleggen over het gemeenschappelijk doel van een bloeiende organisatie, waarin iedereen een stake heeft. Dat is het uitgangspunt van de trainingen, die SBI aanbiedt aan de medezeggenschapsorganen en aan steeds meer andere stakeholders van bedrijven.
‘Wer eine Vision hat, der soll zum Arzt gehen’
Helmut Schmidt, bondskanselier West-Duitsland (1974-1982)
Het belang van visie
Het woord perspectief heeft als Latijnse wortel spicere: kijken, zien. Synoniemen voor dat zelfstandige naamwoord zijn bijvoorbeeld vergezicht, uitzicht, vooruitzicht, toekomst.
Het in bestuur en beleid veelgebruikte woord visie ligt daar vlakbij, de wortel daarvan is videre: zien. Het perspectief van de ander is dus ook de visie van de ander: diens manier van zien, diens zienswijze.
Maar visie heeft in politiek en bestuur vaak een veel zwaardere connotatie. Het wordt dan bedoeld als een eis aan politici en bestuurders om een veelomvattend plan voor de toekomst te
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI kan worden jegens anderen. Zoals soms zichtbaar is in de wokebeweging en dat het de facto leidt tot uitsluiting van ieder gematigder perspectief van de ander die het niet met je eens is. Een cancelcultuur is daar misschien wel de lelijkste uitwas van – en zeker als deze heerst aan een universiteit, de verzinnebeelding van het ideaal van vrije ideeënuitwisseling.
presenteren en wel op langere termijn. Want visie voor de korte termijn wordt daarbij niet gezien als echte visie, maar meer als pragmatisch of zelfs opportunistisch korte baanwerk.
De term heeft ook een sterke waarde als di !amerend frame om de opponent weg te zetten: wie je bestrijdt, wordt gemakshalve gewoon gebrek aan visie verweten. Het ontslaat degene die dat verwijt maakt echter van de plicht om uiteen te zetten waarom andermans opvatting niet deugt. Het is veelal niet meer dan een politieke truc, een frame.
Afgezien van dit alles, is er nog een wezenlijk argument om het belang van visie in een democratie, en zeker in polderland, niet te overschatten. Een duidelijke, planmatige visie doorzetten maakt natuurlijk de meeste kans als het perspectief van de andersdenkende zoveel mogelijk genegeerd wordt. De dictatuur is daarom bij uitstek geschikt om visie door te voeren. De twintigste eeuw heeft laten zien tot wat voor desastreuze resultaten dat in de praktijk leidt aan ontmenselijking en verarming van de samenleving.
Het Nederlandse kabinet met de meeste visie was ongetwijfeld dat van Den Uyl in de jaren zeventig. Dat kabinet zou het ‘heel anders’ gaan doen, het zou fundamenteel gaan hervormen. Maar het kreeg door de eigenwijsheid in de beruchte formatie van 1977 geen vervolg en Den Uyls partij bleef voor jaren gefrustreerd achter.
Later formuleerde Den Uyl in een interview als adagium voor de politiek niet een visionaire verandering van het aanzicht van de samenleving, maar gewoon ‘de boel bij elkaar houden’. Heel basaal en nuchter. En zo is het ook. Het komt zeker in een complexe en welvarende samenleving altijd weer aan op overleg en samenwerken, op basis van meerdere zienswijzen. Met te veel visie maakt een partij samenwerking met de ander onmogelijk,
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
zoals de populistische partijen van rechts en links deze tijd soms ondervinden, wanneer zij echt alles of niets spelen. Ook zij zullen zich uiteindelijk in een vitale democratie moeten aanpassen aan anderen om invloed te behouden.
In een democratie is geen enkele visie bestand tegen de zich steeds sneller ontwikkelende werkelijkheid, ook omdat onverwachte gebeurtenissen telkens op de loer liggen. ‘Events, my dear boy, events’, zei de Britse premier Macmillan al meer dan een halve eeuw geleden op de vraag wat het moeilijkste was in de politiek.
Een hoogontwikkelde democratie, waarin de emancipatie van vrijwel alle groepen voltooid is, laat zich niet meer sturen vanuit één visie van wie dan ook. Die stuurt zichzelf in hoge mate, for better and worse. De politiek zal die ontwikkelingen in de samenleving moeten faciliteren of waar nodig afremmen en/of begrenzen, maar dat is wat anders dan uit eigen-wijsheid sturen en afdwingen.
Waarden
Zijn er dan geen onderliggende waarden, die ons samenbinden? Natuurlijk wel, geen samenleving kan zonder. Ze zijn het samenbindende cement daarvan.
Maar gelukkig zijn we het vrijwel allemaal over onze kernwaarden in hoge mate eens. In Nederland wil iedere partij zich graag profileren op de eigen waarden, alsof die onderling zeer verschillend zijn. In het geopolitieke debat schaart vrijwel iedereen zich direct onder de grote banier van de ‘westerse waarden’, die dan verdedigd moeten worden tegen andere delen van de wereld. Blijkbaar valt het met die verschillen in
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
wat wijder perspectief (daar heb je het woord weer) wel mee. Zo is het, anno 2024 ook in Nederland zelf, wanneer je door de soms gesuggereerde grote verschillen heen kijkt.
De hoofdstromen in de politiek identificeren zich van oudsher met telkens een begrip van de beroemde leus van de Franse revolutie: vrijheid (de liberalen en conservatieven), gelijkheid (de socialisten) en broederschap (de christendemocraten).
Die drieslag ontstond in die revolutietijd toch ook als één adagium? Oftewel: de drie elementen daarvan horen intrinsiek bij elkaar, zoals we eigenlijk wel weten en zoals uit de politieke praktijk ook blijkt. De programma’s van alle hoofdstromen zijn allemaal mengelingen van deze drie elementen, enkel het gewicht van ieder daarvan verschilt enigszins.
In die zin is de polarisatie niet zo groot. We zijn het in Europa vrijwel allemaal in grote trekken eens over ons maatschappijmodel, dat zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. Hoogstens kunnen we zeggen dat de mengeling van de drie elementen in het Rijnlandse model evenwichtiger is dan in het Angelsaksiche model in Engeland en vooral Amerika, waar het accent heel sterk ligt op vrijheid (hetgeen natuurlijk alles te maken heeft met haar oorsprong als Britse kolonie). Maar die notie is natuurlijk ook weer vanuit ons perspectief. De genoemde drieslag is en blijft dus zeker in Europa de centrale waarde. Anno 2024 ingebed in een in zekere zin nog hogere waarde van een duurzame ontwikkeling. Want die waarde, met sociale, ecologische én geopolitieke (internationale veiligheid) dimensies, raakt in de meest fundamentele zin van het woord aan de bestaanszekerheid van iedereen, ongeacht afkomst, rijkdom, enz. Als we die waarde niet kunnen waarmaken, hoeven we het uiteindelijk ook niet meer te hebben over het belang van welke onderliggende waarden dan ook. Alles overziende kun je zeggen dat al deze waarden wezen-
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
lijk zijn terug te voeren op de notie van de menselijke waardigheid als zodanig, ze vertolken intrinsiek de wezensaard van de mens, die dus per definitie gelijkelijk geldt voor ieder mens.
gaaf SBI’ 2
Tien jaar SBI in retrospectief
In de eerste helft van de jaren tien van deze eeuw was het christelijk-sociale Slotemaker de Bruïne Instituut zwaar in de versukkeling geraakt. Jaar in, jaar uit werd verlies geleden en daardoor ons eigen vermogen (ondanks de verkoop van SBI-hotels in Friesland, Zeeland en Brabant) zwaar aangetast. Achterliggende oorzaken waren met name de jarenlang onder hoogspanning staande wereldeconomie (kredietcrisis, eurocrisis, schuldencrisis) en op nationaal niveau de veel te grote markt van medezeggenschapsopleidingen. Toen de marktverstorende GBIO-subsidie in 2013 werd afgeschaft (na een unaniem positief advies van de SER3), stortte deze dan ook in. Ook SBI had hiermee nooit rekening gehouden en dacht te lang dat de bomen tot in de hemel groeiden. Zo was het Slotemaker de Bruïne Instituut zo goed als failliet.
Sinds 2015 heeft zijn rechtsopvolger, de Stichting SBI, weer geleidelijk de weg omhoog weten te vinden, ook door de heftige coronacrisis heen. We zijn nu een bloeiende maatschappelijke onderneming, die toonaangevend is in de brede markt voor medezeggenschap, arbeidsverhoudingen en sociale innovatie.
2 Een geschiedenis van SBI vanaf het allereerste begin in 1961 tot 2021 is te vinden in SBIboek 2, deel IV resp. SBI-boek 3, deel III.
3 SER-advies Toekomst scholing en vorming leden ondernemingsraad (2011). In samenhang met de afschaffing van de GBIO-heffing werd tevens unaniem geadviseerd tot instelling van een SER-Commissie Bevordering Medezeggenschap (CBM). Deze commissie functioneert ook thans nog.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
En daarnaast zijn we een door de overheid erkend SDG House, omdat we inzetten op sociale én - op ons Landgoed Zonheuvelecologische duurzaamheid.
Zo is SBI-oud nu alweer tien jaar SBI-nieuw. Samenwerking, Bezinning en Inspiratie, waarvoor deze drie letters nu staan. Achteraf gezien een strategische omwenteling. Het enkelzijdige christelijk-sociale uitgangspunt van toen is omgezet in een meerzijdige grondslag, zoals in de statuten verwoord: ‘SBI staat open voor alle levensbeschouwingen, die gebaseerd zijn op de waardigheid van ieder mens.’
In samenhang daarmee is ook de governance aangepast. De bestuurlijke q.q.-zetels van de christelijk-sociale partners zijn alle vervangen door zetels op basis van kwaliteit en innerlijke betrokkenheid bij de brede missie van SBI-nieuw. Dat bestuur is vervolgens in 2019 omgezet in een raad van toezicht, waardoor de directeur de bestuurder werd, zoals het qua good governance hoort.
En er is toen ook een curatorium gekomen van onafhankelijke deskundigen uit het veld van onder andere arbeidsverhoudingen en spiritualiteit. Met hen wordt enkele malen per jaar, in de vertrouwelijkheid, open van gedachten gewisseld over de betekenis van maatschappelijke ontwikkelingen voor SBI. Telkens weer een rijke ervaring voor ons als SBI, die soms ook heel concreet aan beleidsvernieuwingen bijdraagt (zoals recent het project Raad Duurzame Medezeggenschap). En dat tijdens een goed diner in het monumentale Maarten Maartenshuis (dat net fraai gerenoveerd is).
We mogen na tien jaar inzet van iedereen zeggen dat SBI weer structureel gezond en qua missie bij de tijd is. En dus ook met veel vertrouwen de toekomst ingaat. Ik kijk uit naar de visie die een nieuwe bestuurder zal ontwikkelen voor ‘SBI 2030’.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Als start van en verdere ontwikkeling van SBI in samenspraak met raad van toezicht, curatorium, de medezeggenschap en andere betrokkenen, op en buiten Landgoed Zonheuvel.
De opvolging: ‘een gaaf SBI’
‘Het is belangrijk om vast te houden aan de beste Nederlandse traditie van overleg, verstandige compromissen en niet weglopen van verantwoordelijkheid. Samen sta je sterker dan alleen.’
Afscheidstoespraak Mark Rutte op 30 juni 2024 vanuit het Torentje
Aan het einde van 2025 zal Jaap Jongejan opgevolgd worden, nog maar een jaar te gaan. Dan heeft hij om precies te zijn 13 jaar en 4 maanden zijn rol gespeeld zoals wij hem allemaal kennen: altijd enthousiast, ontspannen, met humor en tegelijk toegewijd aan de zaak en zijn mensen.
Als hij vertrekt zal hij ook op vier maanden na net zo lang de scepter hebben gezwaaid als onze voormalige minister-president Rutte (oktober 2010-juli 2024). Nu is die laatste functie nog wel iets complexer dan die van MP van het SBI, maar toch!
Dick Advocaat, de bekende Haagse recht-door-zee-trainer, zei eerder dit jaar in een bekend RTL 4-voetbalprogramma desgevraagd waarom hij Rutte zo goed vond: “Nou, hij was 14 jaar premier, dan moet je wel echt goed zijn, toch?”. Dat getuigt van ware intelligentie. Instinctief inzicht in mensen en processen, daarvoor hoef je niet gestudeerd te hebben. Het enkele feit dat iemand zo lang zo’n complexe functie bekleedt en daarvoor vier keer een kiezersmandaat verkrijgt, geeft al aan dat hij zeer berekend was voor zijn werk.
Nou, dat geldt dus ook voor onze Jaap als ‘MP’ van SBI. Dat heb ik als bestuurder en later toezichthouder van SBI al die
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
tijd kunnen zien. Daarom werd hij vier keer met overtuiging (her)benoemd door het bestuur, later Raad van Toezicht. Omdat hij als geen ander het SBI er in zijn beginjaren financieel en anderszins bovenop bracht. Omdat hij een verbinder bij uitstek is vanuit wezenlijke betrokkenheid. Zonder groot ego dus ook.
Omdat hij kan kijken vanuit het perspectief van de ander.
Kortom: hij belichaamde op zijn manier het nieuwe SBI in al zijn facetten. Dat is nogal wat en daar mag SBI zich gelukkig om prijzen.
Zijn afscheid duurt dus nog even – maar ook niet meer dan even in een groter tijdsperspectief. We zijn allemaal passanten.
Hem kennende, zal hij zelf geen overdadig afscheidsfeest willen met lovende speeches en dito beschouwingen. Daarom hier dus alvast deze ‘pre-afscheidswoorden’ voor hem.
In dit geval geheel vanuit mijn perspectief. Zoals ik het zie.
Hij laat straks best ‘een gaaf SBI’ achter.
Het Andere en de betekenis van Stilte
1 Alles heeft zijn uur en tijd, alles in dit leven.
2 …een tijd om te planten, een tijd om te rooien;
7 …een moment voor zwijgen en een moment voor spreken
Prediker 3, 1-8: Alles heeft zijn tijd (ca 3e eeuw v. Chr.)
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Het Andere
In deze slotparagraaf keer ik terug naar de eerste paragraaf over het perspectief van de ander. Om te pogen daar in heel kort bestek enige filosofisch-mystieke verdieping aan te geven (daarmee ook recht doende aan het bezinningselement in de naam SBI).
Deze tijd kenmerkt zich steeds meer door een onafgebroken neiging tot actie, tot doen. Sterker: alleen dat wordt vaak als wenselijk gezien. We moeten allemaal ons doel, onze ‘purpose’, onze ‘missie’ in leven en werk hebben, dus altijd nog weer meer doen om die te realiseren. Zo dreigt alles wat we doen, voor onszelf, anderen, in het werk of hoe dan ook, louter een project te worden, waarin we onze ‘toegevoegde waarde’ kunnen bewijzen. Natuurlijk moeten we daar dan ook het perspectief van de ander bij betrekken, zo wordt ons dan voorgehouden (zoals bij de SBI Jaarconferentie van juni 2024). Maar spreken en handelen mede vanuit het perspectief van de ander, veronderstelt nog steeds, hoe mooi ook, dat ‘ik’ en ‘de ander(en)’ twee of meer van elkaar gescheiden individuen zijn.
Maar is (dat) dat wezenlijk wel zo?
De Latijnse wortel van het woord ‘in-dividu’ wijst er al op: ondeelbaar. De individuele persoon maakt onverbrekelijk deel uit van het Ene. De ander net zo goed als jij.
Dat is geen leer, geloof of ideologie meer, die alle gegrondvest zijn in het per definitie (onder)scheidende denken (ratio, mind): dat alles ondeelbaar Is, kunnen we slechts “Weten”.
De huidige Denker des Vaderlands, de van huis uit protestantse Marjan Slob (1964), zit al op dit spoor, al nadenkend met diezelfde mind. Dat kan dus ook gelukkig: onze mind kan ons afhouden van dat Weten maar ons er ook op terugvoeren. Zij heeft het in recente interviews over het belang van in het denken ruimte maken voor het andere. Die cursivering is van mij: het gaat niet meer om de ander tegenover mij, maar om ‘het andere’.
Zie jij het perspectief van de ander?
Eén citaat uit een van de interviews:
‘Maak de wereld groter, ruimer en je ziet dat er eigenlijk geen verschil is tussen jou en de ander, tussen jou en andere wezens. Er is alleen een web, een weefsel waar je deel van uitmaakt.’ 4
Dan hebben we het niet meer over ons eigen perspectief of dat van de ander maar over het Andere, waarin en waaruit al die perspectieven van jezelf en anderen voortkomen.
Wat betekent dat? Dat is aan eenieder om dat zelf te ontdekken. Dan zitten we in ieder geval al dicht bij de mystiek, waar deze Eenheid van alles direct ervaren wordt. En zelfs dat niet uiteindelijk. Want ook ‘ervaren’ is nog duaal: de ervaarder die het ervaarde ervaart. Nog steeds het ik tegenover de ander.
Maar het Andere staat niet tegenover mij. Als ik maar ‘ruim’ genoeg denk, ga ik weten (bese!en, realiseren) dat ik niet meer ben dan een ‘locatie’ in het Andere. Wezenlijk belichamen we allemaal het Andere, die ondefinieerbare Eenheid, waarin alles (ook ‘ik’ en ‘de ander’) opkomt en weer vergaat. Vele mystici hebben hiervan gewag gemaakt in gedichten, gebeden, gesprekken of beschouwingen, ieder naar eigen aard. Ook al stokken hier de woorden eigenlijk. Er kan slechts naar verwezen worden, het kan slechts bezongen worden.
Ik volsta hier met een citaat van de Nederlandse theoloog Patrick Chatelion Counet (1957), die op zijn briljante manier ook weer raakt aan het Onuitsprekelijke, als hij het heeft over de Ander:
Mystiek zou ik willen omschrijven als het opgaan in de andersheid van je omgeving, of – klassieker – opgaan in de andersheid van de Ander. In de mystieke beleving overkomt je iets. (…) het gaat om een vorm van ik-verlies dat jijzelf niet langer het centrum van je eigen bewustzijn vormt.5
4 Janneke Koelewijn, Ruimte maken voor het andere; het denken van Marjan Slob (Ambo|Anthos 2023), p. 35-36.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Chatelion Counet laat ons ook zien dat over God – want over Hem hebben we het natuurlijk, als we spreken over de Ander of het Andere – uiteindelijk niet gesproken kan worden, zoals uit de titel van het geciteerde boek al blijkt: ‘Over God zwijgen’. Hij vermeldt in dat verband bijvoorbeeld ook dat gods Naam in het Johannes evangelie niet eenmaal genoemd wordt.6
Het Andere, God, wordt ontmoet in de Stilte.
Gewijde Stilte, zeggen we wel.
De Bron van alles.
Dus laten we bij alle actie niet vergeten om ons ook tijdig toe te wenden naar de Stilte.
In het begin misschien als tijdelijke onderbreking van actie, waarmee onze geest voortdurend drukbezet is (Wat ga ik doen?
Wat is mijn doel? Hoe moet ik het aanpakken? Lukt het zo wel?).
Maar uiteindelijk als de constante ‘onderstroom’, die als vanzelf alle acties doortrekt, die het leven nu eenmaal met zich meebrengt en waarin we ons dan des te beter kunnen ‘ontplooien’.
En zo ontstaat wellicht zelfs het ontzagwekkende besef dat alle actie, beweging (energie) ontstaat, bestaat en vergaat in het
Eeuwige Zijn, hoe ook genaamd …
Dat we zelf dat Andere belichamen….
En dat Zijn we dus zelf…
In het Sanskriet: Tvat Tam Asi , zoals een eeuwenoude
Grote Uitspraak van de mystieke wijsheid luidt.
Dat Zijt Gij.
5 Patrick Chatelion Counet (theoloog), OverGod zwijgen (Meinema 1998), p. 235-236. Over de mysticus Eckhart (ca 1260-voor 1328) verscheen een bundeling van preken onder de titel ‘Over God wil ik zwijgen’ (Historische Uitgeverij 2010).
6 Idem, p. 237-238.
Zie jij het perspectief van de ander?
40 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Het perspectief van de ander inspireert en verwondert.‘
Jaap Jongejan
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Rabbijn Awraham Soetendorp is Earth Charter Commissioner.
‘Blijf de ander zien als de volledige ander, uniek.’
Videoboodschap
Deze tekst is een verkorte weergave van de video-boodschap van rabbijn Soetendorp voor de SBI Jaarconferentie 2024. Bekijk de video door de QR-code te scannen.
42 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
“Vrede, vrede voor degene die ver weg zijn en die dichtbij zijn.” Het zijn woorden van de profeet Jesaja 1 die ons tot op de dag van vandaag verbazen. Waarom worden de mensen die ver weg zijn als eersten genoemd? Deze woorden helpen ons om aan degenen die in nood zijn, ver weg van ons, te denken. Hen die roepen om onze aandacht en liefde. Deze woorden zijn er ook om ons eraan te helpen herinneren dat we elkaar soms kwijtraken. Dat het van levensbelang is om degenen die ver weggeraakt zijn, dichtbij te brengen.
“In de Bijbel 2 staat: ‘…maar heb de naaste lief als jezelf.’ We vergeten vaak wat er aan dit zinnetje voorafgaat: ‘Blijf geen wraakzucht of wrok koesteren.’3 Pas dan komt de vrijheid om de ander in het aangezicht te zien.
De filosoof Emmanuel Levinas leerde ons dat er drie mogelijkheden zijn om met de ander in contact te zijn. De eerste mogelijkheid is door jezelf volledig te verliezen. Jezelf ondergeschikt te maken aan de ander. Niets te zijn ten opzichte van de ander, tegenover de machtige die alles bepaalt. De tweede mogelijkheid is om overmacht te tonen. De ander te overdonderen. Soms te verpletteren.
1 Jesaja 57:19
2 Leviticus 19:18b
3 Leviticus 19:18a
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Er is maar één heilzame weg. De ander te blijven zien als de volledige ander, uniek. Juist daarin te zien hoe zeer je die ander hartstochtelijk nodig hebt om volledig jezelf te zijn. Misschien baseerde Levinas zijn gedachte op deze chassidische uitspraak.
Als ik ik ben omdat jij jij bent en jij jij bent omdat ik ik ben, dan ben ik niet werkelijk ik en jij niet werkelijk jij. Maar als jij jij bent omdat jij jij bent en ik ik ben omdat ik ik ben, dan ben ik werkelijk ik en jij werkelijk jij.4
Het zijn woorden die misschien theoretisch klinken. Maar ze raken ons onmiddellijk.
Iconisch gebaar
Zo was het een paar weken na 7 oktober5 2023, dat ik in een uitzending oog in oog stond met Imam Shamier Madhar. Ik wilde dicht bij hem zijn omdat het een man is die de vrede zoekt. Met die grote tafel tussen ons, heb ik mijn hand naar hem uitgestoken en zei: ‘dit is mijn hand in liefde.’
Waarom deed ik dat? Omdat ik in een split second mijn moeder hoorde: ‘doe niet zo ingewikkeld jongen, volg je hart.’ Ik voelde mij afhankelijk van zijn antwoord. Die afhankelijkheid wilde ik doorbreken met aanhankelijkheid. Die twee begrippen zijn nauw met elkaar verbonden. Daarmee werd het gewoonste gebaar een iconisch gebaar. Al eerder gingen wij samen van school naar school. Hartversterkend om samen in die volle aula’s te staan. Te voelen hoe de kinderen onmiddellijk dit moment met ons grepen om te zijn wie zij willen zijn. Dichtbij, niet ver weg.
4 Deze uitspraak wordt toegeschreven aan rabijn Menachem Mendel van Kotzk (1787-1859)
5 De aanslag van Hamas op 7 oktober 2023
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
In die tijd werd ik op iedere Islamitische school verrast. Ik legde uit dat mijn tweede naam Abraham is.
Ik vroeg hen: ‘wat betekent die naam voor jullie?’ De kinderen riepen meteen: ‘Abraham de profeet.’ ‘Ja,’ zei ik. ‘Hij had twee zonen. Isaak en Ismael. Isaak is de aardsvader geworden van het Joodse volk. Ismael de aartsvader van de moslims, de Arabieren.
Wat is dan de verhouding tussen Isaak en Ismael, tussen Joden en Arabieren?’ Zo’n jongen onderuitgezakt in zijn stoel zei: ‘dat is cool, we zijn familie.’
Het laat zien hoe eenvoudig dichtbij het is.
En nu? Nog maar een maand geleden, was ik op een andere school en vertelde hetzelfde verhaal. Een meisje zei: ‘we zijn vijanden.’
Dichtbij en toch zijn we ver weg.
Heb je naaste liefde als jezelf. De eerste twee letters van deze woorden in het Hebreeuws kunnen staan voor slecht, kwaad en haat. Dezelfde letters kunnen ook worden; vriendschap hebben en liefde voelen.
Het is zo dicht bij elkaar.
Religie kan fanatisme zijn en schadelijk. Religie verbonden uit onze verschillende achtergrond kan ook zo heilzaam zijn als zuurstof.
Liefde tot de zevende generatie
We kunnen ons zelf alleen zien in de spiegel van het oog van de ander.
We zijn opgevoed met de uitdrukking ‘duurzame ontwikkeling’. Dat is een duur woord. Het kan eenvoudiger. De inheemse volkeren traditie zegt: ‘het is zorg en liefde tot de zevende generatie.’
Zie jij het perspectief van de ander? •
Mijn vrouw en ik we waren baby’s afhankelijk in aanhankelijkheid. We zijn in leven gebleven door de liefde en opo!eringsgezindheid van anderen. Van het naakte gezicht van mijn pleegmoeder, die Duitse van geboorte was.Wat was de kans dat mijn vrouw en ik kinderen zouden krijgen of kleinkinderen? Nihil. Nu hebben we achterkleinkinderen. Die achterkleinkinderen wonen in Israël. Israël dat nog steeds op zoek is naar werkelijke vrede. We blijven een hoopvolle toekomst planten in een onherbergzaam heden.
‘In een wereld waarin geen vertroosting is, heeft de vrede geen zetel.‘
Een organisatie waaraan ik verbonden ben, streeft er al jaren naar om Palestijnen, Israëliërs en Jordaniërs van zuiver water en zuivere lucht te voorzien. We hebben onlangs een plan gepresenteerd om in deze regio elkaar kracht te geven. In Gaza, Jordanië en Israël met elkaar verbonden te zijn om leven te geven. Het is ver weg en ook dichtbij.
Dat kan alleen wanneer we de kinderen zijn van onze ouders en de ouders van onze kinderen, de grootouders van onze kleinkinderen en de overgrootouders van onze achterkleinkinderen. In de achterkleinkinderen, de zevende generatie, waar het zo dichtbij is dat ik de contouren kan zien van een land van vrede. Waarin we de afhankelijkheid van elkaar als een zegen zien. De hartstochtelijke zegen van samenwerking.”
6 Dit citaat van Levinas komt uit zijn essay ‘Totalite et Infini’ van 1961
7 Soetendorp was een van de initiatiefnemers van het Earth Charter
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Levinas noemt het in een buitengewone gewone zin: ‘in een wereld waarin geen vertroosting is, heeft de vrede geen zetel’.6
Het Earth Charter 7 bestaat alleen door het bewustzijn van samenwerking. Het bewustzijn dat het niet het belangrijkste is wát we hebben, maar wíe we zijn.
In de slotwoorden zegt het Earth Charter8: “Laat onze tijd de geschiedenis ingaan als een tijdperk van de omslag naar een nieuwe eerbied voor het leven, de vastbeslotenheid duurzaamheid te realiseren, een intensivering van de strijd voor rechtvaardigheid en vrede, en de vreugdevolle viering van het leven.”
Ik geloof in liefde en hoop in het land waarin onze achter-, achter-, achter- achterkleinkinderen zullen leven in gezondheid en warmte. Levenskracht blijven putten uit de ogen waarin God verscholen is. De ogen van jou. Vrede, vrede voor wie ver weg is en dichtbij en genezing wordt ons allen gegeven.
8 https://earthcharter.org/read-the-earth-charter/
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Wanneer was jij de leidinggevende die je niet wil zijn?’
48 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Het valt niet mee om tegenwoordig bestuurder te zijn van een grote organisatie. Wat het momenteel allesbehalve een droombaan maakt, is de grote aandacht die sociale (on)veiligheid en incidenten van grensoverschrijdend gedrag opeisen. ‘Het is veel’, verzuchtte een bestuurder van een grote organisatie die ik hierover sprak – laat ik hem Frank noemen - ‘en ‘een enorme zoektocht’. ‘Vooral vanwege de hoeveelheid cases die op mijn bordje belanden – en als eindverantwoordelijke zijn dat dan ook nog eens de excessen.’
En toch ben ik ervan overtuigd dat de huidige gevoelige en complexe tijdgeest zo slecht nog niet is. Het lijkt wel alsof alles eerst slechter moet worden voordat het beter wordt; alsof alles wat we vroeger ‘gewoon’ vonden terwijl het niet gewoon was, eerst aan de oppervlakte moet komen om het te kunnen opruimen. Zoals: dat te lang is geaccepteerd dat omwille van (top)prestaties van organisaties, leidinggevenden veel macht en druk op hun medewerkers mogen uitoefenen; dat je moet ‘vechten’ om aan de top te komen; dat er overal altijd een ‘war for talent’ gaande is. Kortom, lange tijd spraken we over de werkvloer als een slagveld, wat we vergoelijkten omdat competitie en hiërarchie nu eenmaal het beste in mensen naar boven zouden halen.
Gelukkig lijkt in veel organisaties een nieuw type bestuurder aangeworven te worden, mede dankzij raden van toezicht die inzien dat nieuwe tijden om nieuwe manieren van besturen vragen. Een type bestuurder dat aandacht heeft voor taak én mens;
het perspectief van de ander?
voor prestatie én relatie; voor werkgevers- én werknemersbelang. Een type bestuurder kortom, dat de zaken niet alleen vanuit het eigen perspectief beschouwt, maar bovenal het perspectief van de ander ziet.
Zoals Frank, de bestuurder die ik in het begin citeerde. Weliswaar heeft hij momenteel de handen vol aan leidinggevenden die hij – na meldingen van medewerkers – moet confronteren met al te directief, autoritair en intimiderend gedrag. Toch is die overvloedige casuïstiek naar eigen zeggen ook een enorme leerschool.
‘Dat ik niet eerder heb ingezien wat ik mijn medewerkers aandoe.’
Wat Frank heeft geleerd? Zodra hij een complex dossier op z’n bureau krijgt over een leidinggevende die intimiderend gedrag vertoont, dan gaat hij met diegene om tafel. Dan stelt hij confronterende vragen, zoals: ‘hoe ervaar je dit nu?’ En ‘wat doet dit met jou?’ Zonder uitzondering voelen al die leidinggevenden zich diep gekrenkt. Niet zelden moet hij ze stevig confronteren. Want meestal heeft de leidinggevende onmiddellijk allerlei verklaringen paraat waardoor zij of hij niet anders kon dan directief tekeergaan. Zo lang mogelijk doen mensen hun best om de oorzaak van problemen toch vooral buiten zichzelf te leggen; externe attributie heet dat in psychologentaal. Maar bij sommige van die beschuldigden komt er dan toch een moment waarop ze de handen voor de ogen slaan en zeggen: ‘Dit is niet wie ik wil zijn’.
Precies dát is schaamte. Want schaamte is een kloof tussen wie je bent en wie je wil zijn (Nauta, 2021). Het is een sociale, morele emotie die, als je ‘m onder ogen ziet, aan jezelf signaleert dat je
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
beter kan. Dus het moment waarop zo’n leidinggevende de handen voor het gezicht slaat, is vaak een cruciaal kantelpunt. Soms zegt zo’n leidinggevende letterlijk: ‘Ik schaam me dat ik het zover heb laten komen. Dat ik niet eerder heb ingezien wat ik mijn medewerkers aandoe. Dat ik mijn mensen en hun behoeften eigenlijk nooit echt heb gezien.’ En daarmee ontstaat ontvankelijkheid voor een verbetertraject in welke vorm ook. Of dat nu een coach is, een leiderschapstraining of deelname aan een intervisiegroep.
Maar soms blijft dat eureka-moment van schaamte uit. Dan wordt het moeilijk. Vooral als de betre!ende leidinggevende vakinhoudelijk altijd topresultaten heeft geboekt en zich uit alle macht verdedigt: ‘ik heb toch zeker heel veel successen behaald? Wat alleen maar lukt door hard te pushen want waar gehakt wordt, vallen toch zeker spaanders?’ Als iemand in dergelijke argumenten blijft hangen, dan is Frank onverbiddelijk. Dan deelt hij de betre!ende leidinggevende mee dat er geen plaats meer is in de herberg en volgt een streng maar rechtvaardig outplacementtraject.
Toch is Frank een taaie, iemand met veel geduld, die zijn mensen niet zomaar opgeeft. Hij doet er alles aan om zo’n leidinggevende te verleiden tot een broodnodige kanteling. Dan zegt hij dingen als: ‘ik ben tegenover medewerkers ook wel eens uit m’n slof geschote’ of ‘toen het echt lastig werd, heb ik een coach ingeschakeld die mij hielp m’n geduld te bewaren.’ Met andere woorden, Frank stelt zich kwetsbaar op. Hij toont z’n tekortkomingen. Zulke zelfonthulling werkt besmettelijk. Zo lokt Frank mensen op een empathische manier uit de tent. Waardoor velen dan toch hun schaamte durven erkennen en toegeven dat ze (nog) niet zijn wie ze willen zijn.
Dus om een goede leider te zijn, moet jij je op z’n tijd een flink potje schamen. Dát is de les die Frank dankzij die best harde
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
leerschool van de afgelopen jaren heeft geleerd. Als jij je hardop schaamt, zonder ervan weg te lopen en zonder het te overschreeuwen, dan ga je nadenken over hoe je de grenzen, behoeften en verlangens van de ander beter kunt respecteren.
De durf om je te schamen heeft niet iedereen vanzelfsprekend. Daar is een zetje voor nodig. Een beproefde dialoogmethode die je daarbij kunt toepassen is ‘De Biecht’. In een groepje van zo’n zes mensen vertelt men dan één voor één een anekdote over de vraag: ‘wanneer was jij de leidinggevende die je niet wil zijn?’. De rest luistert alleen maar. Pas na deze verhalenronde volgt er debat over de vragen: ‘welke patronen zien we? Wat staat ons dan te doen?’
Wat leiders dan opbiechten, gaat vrijwel nooit over de omzet die ze hebben laten lopen, of de order die ze net niet hebben binnengehaald. Veel vaker gaat het over mensen die ze tekort hebben gedaan. Dat toont aan dat schaamte vooral een sociale emotie is, die optreedt zodra je je feitelijk een beetje asociaal voelt. Tijdens De Biecht ervaar je dat iederéén in sociaal opzicht wel eens tekortschiet. Daardoor ga je je eigen worstelingen makkelijker onderkennen. En dat vormt het kantelpunt naar het broodnodige type leiderschap waarin je oog hebt voor zowel het eigen perspectief als het perspectief van de ander.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Schaamte is een kloof tussen wie je bent en wie je wil zijn.’
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Het is te danken aan Hugo von Meijenfeldt, tot eind 2019 landelijk
SDG-coördinator van het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat SBI in 2018 het predicaat SDG House kreeg. Geen officiële procedure maar zoals wij dat trots noemen: ‘de zegen van Hugo’. “Blijf doen wat jullie doen en graag meer van dat’’, waren zijn bijbehorende woorden. En het klopt dat SBI goed aansluit bij de SDG’s, de sustainable development goals, of in goed Nederlands: duurzaamheidsdoelstellingen. De ecologische en sociale duurzaamheid die in de visie van SBI sterk naar voren komen, vormen de basis van wat wel de SDG wedding cake wordt genoemd.
wedding cake Economie
8. Eerlijk werk economische groei
9. Industrie, innovatie en infrastructuur
17. Partnerschap om doelstellingen te bereiken
Samenleving
1. Geen armoede
16. Vrede, veiligheid & sterke publieke diensten
11. Duurzame steden en gemeenschappen
7. Betaalbare en duurzame energie
10. Ongelijkheid verminderen
12. Verantwoorde consumptie en productie
14. Leven in het water
Natuurlijke leefomgeving
15. Leven op het land
6. Schoon water en sanitair
2. Geen honger
3. Goede gezondheid en welzijn
4. Kwaliteitsonderwijs
13. Klimaatactie
Samenleving
5. Gendergelijkheid
In 2018 waren er nog maar 3 SDG-huizen in Nederland (naast SBI, het Museon in Den Haag en het KIT in Amsterdam). In 2024 is er sprake van een vereniging met 16 huizen door heel het land en 1 in Griekenland en die onderdeel uitmaakt van SDG Nederland.
Samen geven we invulling aan de SDG Action Week, maar vooral aan onze eigen programma’s. Waar het kan, werken we samen.
En in alle gevallen gaat dat over het helpen realiseren van de 17 duurzame doelen, zoals die zijn opgesteld door de Verenigde Naties.
Een van de eerste samenwerkingen betrof de tentoonstelling
One Planet in tweedimensionale borden. De originele tentoonstelling in drie dimensies bevindt zich in het Museon in Den Haag. De tweedimensionale variant heeft regelmatig op Landgoed Zonheuvel gestaan en vindt nog steeds zijn weg naar scholen en events.
Via de traingingsbedrijven is het eenvoudig om SDG 8 Waardevol werk onder de aandacht te brengen. Feitelijk doet SBI dat al vanaf zijn oprichting met de aandacht voor duurzame arbeidsverhoudingen. Via SDG 8 is er een vanzelfsprekende verbinding te maken met alle andere doelen.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Blijf doen wat jullie doen en graag meer van dat.’
Het heeft ertoe geleid dat het trainingsaanbod van SBI Formaat aan alle SDG- doelen is gekoppeld. Bijvoorbeeld: de basiscursus over het werk van de VGWM-commissie (over Veiligheid, Gezondheid, Welzijn en Milieu) werkt mee aan SDG 3 (gezondheid), 4 (beter onderwijs) en 8 (waardevol werk).
Op deze manier wordt voor deelnemers duidelijk hoe het aanbod van de trainingen verband houdt met de duurzame doelen, en kan iedereen zijn of haar steentje bijdragen.
Samen met onze landgoedpartners, de Nederlandse vereniging van Commissarissen en directeuren (NCD) en de vereniging Worldconnectors Earth Charter a ffi liate, realiseerden we het SDG Wandelpad op Landgoed Zonheuvel. In 2025 wordt het wandelpad officieel onderdeel van het lange afstand wandelnetwerk van het Routebureau Utrecht en zal ook als zodanig worden vermeld op de wandelwebsites
Samen met professor Rob van Tulder, van de Rotterdam School of Management (RSM), SBI, de WissemaGroup en de organisatieadviseurs van TOSCA, ontwikkelen we een aanbod voor bedrijven die een transitie naar duurzaam ondernemen willen maken.
Met SDG Nederland, de stichting Multi Nationale Ondernemingsradenoverleg (MNO) zijn we bezig om de vraag te beantwoorden wat je als OR kunt doen om via je bedrijf de SDG-doelen dichterbij te brengen. Met praktische tools als een dialoogkaart, het ontsluiten van informatie ten behoeve van ondernemingsraden en concreet advies.
Landgoed Zonheuvel leent zich uitstekend om SDG-doelen daadwerkelijk te praktiseren. Practice what you preach is het
het perspectief van de ander?
adagium. We werken graag met Goedlandt Circulair Landgoedbeheer, die als geen ander weet hoe je SDG-doelen in de praktijk moet brengen. We doen dat bijvoorbeeld door groente en fruit te betrekken van onze eigen moestuin en van de moestuin van het naburige Landgoed Zuylestein. De kaart van het restaurant kent een ruim aanbod vegetarische menu’s en het snijafval gaat terug naar de composthoop van de moestuin.
Ook bomenplanten is een uiting van onze praktische vertaalslag. Wat in 2021 begon met een groen traineeship Trees To Be is inmiddels uitgegroeid tot de grootste bomenhub van de provincie
58 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Utrecht. In de winter van 2023/2024 konden we samen met veel vrijwilligers ongeveer 40.000 bomen uitdelen aan landgoederen uit de buurt, mensen met een grote tuin of terrein beherende organisaties.
Het samenwerken met het Lab Toekomstige Generaties, Worldconnectors Earth Charter in de viering van Earth Charter Day, ‘Bos dat van zichzelf is’, de stichting Meer Bomen Nu en de ClimateRun zijn voorbeelden die ons SDG House een unieke positie geven in het landelijk netwerk. Het zorgt ervoor dat mensen ons weten te vinden en een bezoek aan SBI brengen voor een training, congres of seminar.
ander?
Marc van der Meer is onafhankelijk onderzoeker onderwijs en arbeidsmarkt en lid van de stuurgroep Duurzame medezeggenschap van SBI.
‘In een tijdperiode van polarisatie hebben we nieuwe vormen van sociale verbinding nodig. Iedereen heeft een kernkwaliteit.
Iedereen doet iets anders goed.’
60 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Hoe convenanten en jury’s de medezeggenschap duurzaam kunnen versterken
“Niet mijn individuele rechten, niet mijn liberale vrijheid, maar mijn verantwoordelijkheid voor de ander, mijn beklede vrijheid ligt ten grondslag aan de samenleving met haar wetten.”
Emmanuel Levinas
“Agapè vereist het vermogen tot inleven in de ander en mee te leven met zijn of haar vreugde of verdriet van een ander, maar ook een concrete actiebereidheid.”
Harry Hummels, 2019
Inleiding
De arbeidsmarkt kent grote uitdagingen. Er is sprake van personeelstekorten, buitensporige flexibilisering en een hoog ziekteverzuim. Dat vraagt om een verstandig personeelsbeleid en doordachte besluitvorming. Besluitvorming in bedrijven en instellingen is echter een complexe aangelegenheid. Zeker bij de vergaande netwerk- en conglomeraatvorming van organisaties is vaak onduidelijk hoe besluitvorming tot stand komt of wie daar invloed op heeft.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
De complexiteit van organisaties zien we ook terug in de werking van de medezeggenschap. Zeker bij grote bedrijven en instellingen bestaat de vertegenwoordiging van de medezeggenschap uit diverse lagen. Hoe komt een ondernemingsraad dan tot goede besluitvorming en advisering en kan hij recht doen aan al die verschillende belangen en visies? Hoe kunnen we bevorderen dat condities worden aangebracht die de kwaliteit van werk en de kwaliteit van de arbeidsverhoudingen verbeteren?
De medezeggenschap wordt in algemene zin door vrijwel alle belanghebbenden belangrijk gevonden. Er is steun bij werknemers en bestuurders. Tevens constateert het nalevingsonderzoek naar de Wet op de Ondernemingsraden dat maar 69 procent van alle organisaties met meer dan 50 werknemers een ondernemingsraad heeft. De naleving van de wet blijft achter. Bij organisaties tussen 10 en 49 medewerkers is er in 74% van de gevallen geen ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging (SEO, 2023). En dat terwijl er urgente redenen zijn om na te denken over de toekomst en vernieuwing van onze werkorganisaties.
Ons perspectief baseren we op een relationeel perspectief op de reële economie, waarbij rekening wordt gehouden met de positie van de ander. Als waarden zoals de werkgemeenschap, meervoudige bedrijfsresultaten, persoonlijke bloei en collectief welzijn van belang zijn, dan telt de positie van alle belanghebbenden bij een organisatie. In onze bijdrage onderzoeken we vraag welke vormen van democratische vernieuwing denkbaar en noodzakelijk zijn in de praktijk van de medezeggenschap.
We starten met ons manifest en de empirische verkenning in een survey bij zes organisaties. Daarna gaan we in op een tweetal vernieuwingen: convenanten en het jury-model. Aan het slot trekken we conclusies.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Manifest: Raad voor Duurzame Medezeggenschap
De ondernemingsraad in Nederland heeft als functie alle ondernemingsdoelstellingen te behartigen op economisch, sociaal en maatschappelijk gebied (artikel 2 van de wet op de ondernemingsraden, WOR). De taak is het opkomen voor de belangen van werkenden. Daartoe wordt er regelmatig overleg gevoerd met de bedrijfsleiding, doorgaans de bestuurder.
SBI heeft in 2022 een manifest uitgebracht om de medezeggenschap te versterken. Daarin verwoorden we drie aanleidingen waarom het belangrijk is om na te denken over de toekomst van de medezeggenschap.
Ten eerste neemt de complexiteit van de besluitvorming in de bestuurskamer toe. Bedrijven en instellingen werken met geaggregeerde gegevens en spreadsheets. Het primaire proces verschuift naar de achtergrond. Er wordt meer gebruik gemaakt van data. De vraag is hoe die worden ingezet. De vraag is bovendien in hoeverre bij data-geleid werken de menselijke maat nog wordt meegenomen? Of omgekeerd, hoe je die menselijke maat juist kunt versterken met behulp van data? Worden we (onbewust) meegezogen door wat technisch mogelijk is? Volgen we alleen de algoritmes? Is de medewerker een nummer, de klant een prospect? Vragen als welke mensvisie, organisatievisie en samenlevingsvisie aan de orde zijn, staan wat ons betreft centraal. De medezeggenschap speelt een essentiële rol om informatie van de werkorganisatie in de besluitvorming hanteerbaar te maken en ook als tegenmacht (‘countervailing power’) bij het afwegen van diverse belangen in complexe strategische besluitvorming.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Een organisatie is een (werk)gemeenschap van mensen. Dat vraagt om balanceren tussen zeggenschap en medezeggenschap.’
Ten tweede verwacht de buitenwereld veel meer van bedrijven en instellingen dan voorheen. Organisaties moeten zich verantwoorden naar klanten en relaties. Wat doen ze precies op sociaal terrein en het terrein van duurzaamheid? De medezeggenschap kan zich bezighouden met vraagstukken hoe om te gaan met de duurzame ontwikkelingsdoelen voor de toekomst, de zogenoemde ‘Sustainable Development Goals’. Die gaan immers alle medewerkers aan. We zijn ervan overtuigd dat een organisatie allang niet meer op zichzelf staat, maar een ‘levend’ onderdeel van de omgeving is. Er zijn ook veel meer uitdagingen dan alleen het boeken van economisch succes. Op de integrale SDG ’s van people, planet, profit zal de organisatie een antwoord moeten hebben en zich tenminste moeten verantwoorden. De ondernemingsraad vertegenwoordigt de oren en ogen van de organisatie en is daarmee bij uitstek het aanspreekpunt voor goed, maatschappelijk en verantwoord organiseren.
Ten derde is er veel te winnen op de werkvloer. Wil je als organisatie een echte (bedrijfs)gemeenschap vormen van medewerkers, dan kun je dat alleen maar zijn als je sociaal en innovatief bent. Dat vraagt om een relationele visie op de omgang met medewerkers in de organisatie en om duidelijke verhoudingen met vakorganisaties. Het management zal moeten weten wat er op de werkvloer speelt. Daar staat het vakmanschap onder druk. Er worden van medewerkers nieuwe vormen van samenwerking gevraagd, denk bijvoorbeeld aan digitale samenwerkingsvaardigheden, zoals het interpreteren van technische instructies. Zeker in een flexibele arbeidsmarkt is de kennisdeling en innovatie door samenwerking minder
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
vanzelfsprekend. De 1,5 miljoen uitzendkrachten en flexwerkers in ons land hebben veelal het nakijken op het terrein van de medezeggenschap. Meer in het algemeen kan de grip op werk beter, kijk maar naar de hoge cijfers van burn-out en uitval. Het vormgeven aan een werkgemeenschap is niet alleen een individuele verantwoordelijkheid voor werkgever en werknemer, maar ook een collectieve verantwoordelijkheid, waarbij medewerkersvertegenwoordiging via een ondernemingsraad de belangen van de werkvloer kan behartigen.
Kwantitatief onderzoek
Vervolgens hebben we een representatieve enquête laten uitvoeren. Uit de enquête van Panteia (2022) blijkt dat in bedrijven en organisaties regelmatig overlegd wordt. Bij 33% tot 40% van de organisaties is er elke twee maanden formeel overleg tussen de bestuurder en de OR, terwijl ongeveer een kwart één keer per kwartaal overlegt. Bij de overheid, zorg en onderwijs is er significant vaker formeel overleg dan in de overige sectoren.
De onderwerpen die het meest besproken worden tijdens de formele overleggen zijn de lopende zaken en alles wat met personeelsregelingen en HR-zaken te maken heeft. Andere veel genoemde onderwerpen zijn: Arbo, financiën en de algemene gang van zaken van de onderneming.1 Ondernemingsraad en bestuurder zijn het in grote lijnen eens dat ze samen de verantwoordelijkheid dragen voor een goed en duurzaam beleid.
In algemene zin wordt dit overleg ook goed gewaardeerd. De beantwoording op onze vraagstelling stemt positief. Gemiddeld beoordelen de bestuurders de samenwerking tussen de zeggen-
1 Dit beeld komt overeen met de resultaten van het nalevingsonderzoek van SEO (2023).
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
schap en medezeggenschap in hun organisatie met het rapportcijfer 7,7. OR-voorzitters beoordelen deze samenwerking gemiddeld met een 7,5. Interessant is ook het inzicht dat zowel de bestuurders als de OR-voorzitters denken dat werknemers de OR gemiddeld met een 6,7 waarderen. Als we het aan de werknemers zelf vragen, dan blijkt dat zij de OR gemiddeld met een 7,3 waarderen. Al met al een ruime voldoende.
We hebben ook de drie thema’s uit het manifest onderzocht. Uit dat onderzoek blijkt dat een meerderheid van de bestuurders vindt dat het onderwerp strategie en technologische vernieuwing voldoende wordt besproken met de ondernemingsraad. Een meerderheid van de ondernemingsraden constateert dat ze juist meer bij de strategie op deze punten betrokken willen worden. Tevens concludeert de Panteia-studie dat de twee andere thema’s uit het SBI-manifest (verantwoording naar de omgeving en sociaal-innovatief werken) van belang worden gevonden. Ook hier zijn de bestuurders juist meer tevreden over de gang van zaken dan de OR-voorzitters.
Uit het onderzoek blijkt tevens dat met name de jongeren afhaken of zich niet vertegenwoordigd voelen. Zij kennen de medezeggenschap onvoldoende en kiezen voor hun eigen loopbaan. Medezeggenschap zal aantrekkelijker moeten worden. Meedoen kan op verschillende manieren. Van een jongerenraad tot medezeggenschap als onderdeel van je loopbaan. Ook kan de medezeggenschap een veel belangrijkere positie krijgen in het curriculum in het middelbaar en hoger
Ondersoeksrapport
Scan de QR-code en lees het onderzoeksrapport en pleidooi voor een Raad voor Duurzame Medezeggenschap.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
KoersKaart
Vergroot met de OR de duurzaamheid van de organisatie en download de gratis KoersKaart.
beroepsonderwijs (van personeel en organisatie tot bedrijfskunde en technologische innovatie). In algemene zin kan er meer geïnvesteerd worden in de scholing van ondernemingsraadsleden en van de bestuurders die op dit vlak actief zijn.
KoersKaart
Vervolgens is SBI concreet aan de slag gegaan met deze uitdagende ontwikkelingen. Daartoe is een koerskaart opgesteld; een hulpmiddel om economische, ecologische en organisatorische vraagstukken beter bespreekbaar te maken en met elkaar in verband te brengen. Ook heeft SBI verschillende activiteiten geïnitieerd ten aanzien van duurzaam handelen. SBI is een SDG House, werkt samen met stichting MNO en SDG Nederland aan de SDG-impact code voor ondernemingsraden en realiseert een trainingsaanbod rond het thema ‘corporate sustainability’. We zijn ons ook bewust dat waarden zoals genoemd in het Handvest van de Aarde (‘Earth Charter’) en de ‘Inner development goals’ van belang zijn. Het gaat hier om de persoonlijke drijfveren van mensen op alle niveaus in het samenwerken in een onderneming.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Vervolgens hebben we diverse experimenten geïnitieerd, eerst via de Goldschmeding Foundation en later via SBI. Bij Goldschmeding ging het om agapè, het Griekse woord voor liefde, dat organisaties helpt de balans te vinden tussen economische doelstellingen, duurzame ontwikkeling en het welzijn van mensen. Agapè houdt in dat je gericht bent op de bloei van de medemens omwille van hemzelf.2
Bij SBI hebben we de drie thema’s uit ons manifest verder uitgewerkt om tot een duurzame medezeggenschap te komen die toekomstbestendig is. De rode draad is het belang van gezamenlijkheid; het betrekken van alle stakeholders. Het gaat om zeggenschap en medezeggenschap. Je kunt het niet alleen, je moet het samen doen. Om het verdienvermogen in de marktsector en de publieke waarde van de organisatie in de publieke sector te versterken moet ontwikkelingsgericht worden samengewerkt.
2 Hummels, ‘In de ogen van de ander’, Universiteit Maastricht
DHL Express. Het bedrijf was al bezig met de verbinding van de medezeggenschap met de rest van de onderneming. De vraag was: hoe zorg je dat je als ondernemingsraad relevant bent en een afspiegeling van de organisatie? Hier wordt gewerkt met kleine delegaties (van 3-4 personen) die bij elke aanvraag, op basis van ervaring, kennis en naar eigen keuze worden samengesteld. Het dagelijks bestuur neemt een coördinerende rol in en is niet bezig met de casuïstiek van de aanvragen. Het doel van de delegatie-structuur is om ook een eigen leerweg te hebben.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Technologie wordt omarmd. Zo werkt men bijvoorbeeld met het programma Tasks binnen Teams. Deze omgeving is voor iedere betrokkene toegankelijk. Online feedback kan op elk moment worden gegeven. Deze digitale toepassing is niet perfect maar past wel goed in de huidige tijd en bij de huidige OR. In dit proces slaagt men erin om goede afwisseling en diversiteit te realiseren. Betrokkenen zijn gemotiveerd (‘korter op de bal’), ook door de verbinding met stakeholders die ze met nieuwe informatiecampagnes probeert te bereiken.
SER. De ondernemingsraad stelt zich de vraag hoe ze meer duurzaamheid in hun beleid kunnen krijgen. Bijvoorbeeld als het gaat om de verbouwing van het hoofdkantoor. In dit project van verduurzamen komt de vraag naar voren hoe medezeggenschap vorm te geven en personen, organisatie en omgeving met elkaar te verbinden.
Op verschillende punten is al sprake van een maximaal duurzame bedrijfsvoering. De impact van het gebouw blijkt groot. Het wordt een steeds omvangrijker project, met alle facetten van duurzaamheid erin verwerkt, inclusief e!ecten en randvoorwaarden. Het resultaat is dat er een gezamenlijke visie wordt bereikt op het e!ect van het gebouw op de omgeving. Een belangrijke randvoorwaarde is om voldoende tijd te nemen voor gesprekken met de bestuurder om de complexe materie te bespreken.
Het resultaat is ook transformatief; men gaat bij meer projecten samenwerken. Die aanpak voelt ook ‘natuurlijker’ bij andere thema’s. De relatie met bestuurder verbetert door elkaars belangen en rollen te bespreken. Nieuwe OR-leden stellen nu ook vaker de vraag: als we goed samen willen werken, is dit dan de manier om het aan te pakken? De ondernemingsraad stelt de procesvraag vaker: sluit het aan bij onze visie?
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Politie Bedrijfsvoering. De Nationale Politie heeft de laatste tien jaar een belangrijke verandering doorgemaakt, waarbij de 26 autonoom opererende regionale korpsen zijn samengegaan in één nationale organisatie. Sinds een aantal jaren werkt de organisatie niet meer met een commissiestructuur, maar is zowel de organisatie als de medezeggenschap gecentraliseerd. Er zijn verschillende ondernemingsraden en een centrale ondernemingsraad. De ondernemingsraad van de Politie Bedrijfsvoering vertegenwoordigt een groot aantal afdelingen, verspreid over het hele land. Hieronder vallen afdelingen als ICT, HR, Finance en andere staf- en korpsfuncties. Om wendbaar gedag te bevorderen is men in kleine groepen gaan werken. In dit traject is opgevallen dat de koerskaart en het begrip duurzaamheid ten eerste leidde tot een verbreding van het denken en daarna tot convergentie. Daar zijn volgens de betrokkenen diverse rudimentaire inzichten uitgekomen: past het middel bij het doel? Ook is men bij de kernvraag gekomen: hoe kan binnen een complexe organisatie de verbinding met de achterban het beste worden gelegd?
OR provincie Noord-Brabant. Hier gaat het om diversiteit en inclusie. Al gauw blijkt dat diversiteit geen kernvraagstuk isdiversiteit is er al - maar dat inclusie de echte uitdaging is. Hoe ga je respectvol en zorgvuldig met elkaar om? Hoe bevorder je gelijkwaardigheid in gedrag? Hier zijn verschillende trainingen georganiseerd om dit vraagstuk te doordenken. Vervolgens heeft de ondernemingsraad een nieuwe procedure ontwikkeld voor het aannamebeleid en de werving en selectie van medewerkers. Dit voorstel is vervolgens naar de bestuurder gestuurd, waarop nog geen antwoord is gekomen. Het experiment loopt op dit moment nog. Een voorlopige les uit de aanpak is dat het strategisch agenderen van thema’s vraagt om een inhoudelijke voorbereiding en een procedureel plan van aanpak.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Beaphar. Deze Nederlandse leverancier van onder meer diervoeding is als familiebedrijf snel gegroeid en wil de medezeggenschap een goede plek geven. Hier is de uitwisseling tussen bestuur en OR veranderd door een strategie van vragen stellen en antwoorden. De ondernemingsraad vindt van zichzelf dat deze goed geoefend heeft in luisteren. Een luisterend oor is een goed begin, zonder oordeel een gesprek aangaan, vanuit een ander perspectief een thema beschouwen en het verplaatsen in een andere positie. Juist met bestuurder en het managementteam. Goed voorbeeld doet volgen want de ondernemingsraad heeft beter leren communiceren en draagt dat uit binnen de organisatie.
OR UMC Utrecht. De vraag die de ondernemingsraad van het academisch ziekenhuis zichzelf stelt, is hoe ze goed kunnen meedoen op strategisch niveau? De ondernemingsraadsleden in dit project concluderen dat de besturing van de Universitair Medisch Centrum ingewikkelder is dan vooraf werd gedacht. Er is veel strategische kennis nodig om de gefragmenteerde vraagstukken te kunnen doorgronden. Hier worden de problemen door de ondernemingsraad opgedeeld in deelproblemen om ze hanteerbaar te maken en bruggen te slaan tussen alle kennisgebieden en afdelingen. Er wordt onder meer ingezet op een issue matrix, die veel inzichten genereert. Bij de raad van bestuur is er de neiging om in speerpunten te denken, maar communicatie over waarom er wordt gekozen voor de speerpunten is er volgens de ondernemingsraad niet voldoende. De ondernemingsraad heeft in het traject geleerd om issues expliciet op de agenda te zetten. Door meer strategisch te denken kunnen we nu meer gesprekspartner en sparringpartner zijn voor grote vraagstukken.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Tussenconclusies
Complexe vraagstukken veronderstellen extra betrokkenheid van OR-leden en bestuurder. Er is altijd een spanningsveld tussen de dagelijkse praktijk, die voortvloeit uit de Wet op de ondernemingsraden en voldoende tijd en energie voor nieuwe thema’s. Samenwerking aan deze nieuwe thema’s vergroot de waarde van medezeggenschap, zowel voor OR-leden als de organisatie. Iedereen erkent het belang van het bespreekbaar maken van relevant inzichten en het door dialoog en tegenspraak versterken van de strategische koers van de organisatie.
Dat gaat allemaal niet vanzelf. Het blijkt ten eerste best lastig te zijn voor ondernemingsraden om op strategisch niveau van nieuwe thema’s een analyse te maken en zelfstandig mee te denken met de bestuurder. Dat vraagt specifieke competenties en handelingsvaardigheden. Deze zijn op een interessante manier uitgewerkt in het boek Blauwdruk (2022) over de vorming van de Nationale Politie. Daar wilde men ‘Voorbij de hark’ komen, en bepleitte de centrale ondernemingsraad professionele ruimte voor politiemensen op straat. Voor de vakbonden was dat een goede route. Op deze manier konden zij zelf onderhandelen over de arbeidsverhoudingen, functiewaardering en rechtspositie.
In onze eigen, bescheiden verkenning blijkt dat ook bij de Nationale Politie en bij het UMC Utrecht een klein aantal mensen in staat was een nieuwe strategische positie te verkennen. De grote groep van ondernemingsraadleden kon (en wilde) daar niet of nauwelijks in meegaan. Dit betekent dat thema’s als technologie en besturing, omgeving en sociaal innovatief werken binnen de OR niet vanzelf bespreekbaar zijn en tot een nieuwe visie leiden. Waar dit nog het beste ging is bij de SER: een kleine OR met voornamelijk beleidsmedewerkers. Maar ook daar vonden nieuwe OR leden het moeilijk om aan te haken.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Ten tweede vervallen ondernemingsraden heel makkelijk in de dagelijkse praktijk en reactiviteit. Activisme of klagen helpt lang niet altijd. Ondernemingsraadsleden worden vaak geleefd door omstandigheden (zoals de samenstelling of de opstelling van bestuurder) en zijn soms moeilijk in staat zelf te sturen. Het uitwerken van de drie thema’s uit het SBI-manifest impliceert dat deze voor ondernemingsraden klein en praktisch hanteerbaar moeten worden gemaakt.
Om deze reden vonden ondernemingsraden het soms lastig om mee te doen aan onze verkenning: ‘is het niet te hoog over en is het wel praktisch genoeg?’ En ‘wat moeten we er dan mee?’ Het antwoord kan gevonden worden in het indelen in hanteerbare fasen bij de ontwikkeling en implementatie van een project met duidelijke evaluatiemomenten voor oordeelsvorming en besluitvorming. De ondernemingsraad moet leren waar hij staat: kennisdeling is nodig, anders leer je niet.
Ten derde: het gaat om relationele verhoudingen. Er is op dit punt een groot belang van de betrokken bestuurder. Die heeft de wettelijke positie om thema’s bespreekbaar te maken en de OR daarbij te betrekken. Hij of zij moet daar de leiding in nemen, en dat is lang niet altijd het geval. Ondernemingsraadsleden kunnen daarbij behulpzaam zijn om een gezamenlijk proces te voeden met argumenten, die de koers van de onderneming legitimiteit geven. Dat vergt rolverduidelijking en wederzijds begrip van bestuurder en ondernemingsraad, al dan niet samen met de raad van toezicht.
Het is dan ook niet voor niets dat wij een nieuwe rol van de medezeggenschap propageren. We bepleiten voor de ontwikkeling van ondernemingsraad tot Raad voor Duurzame Medezeggenschap. Gestoeld op samenwerken en qua belang gelijkwaardig aan de bestuurder en de toezichthouder. De medezeggenschap krijgt meer invloed op de strategie van de organisatie, meer ver-
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
antwoordelijkheid naar de omgeving en voldoende tijd en ruimte om te investeren in de verbinding tussen de achterban en organisatie ten behoeve van de kwaliteit van de arbeid.
Hoe zouden we dat verder kunnen brengen?
Wettelijk gezien heeft de ondernemingsraad door zijn informatie-, advies- en instemmingrechten heel wat bevoegdheden. Wij denken dat op basis van onze verkenning met succes een gericht pleidooi kan worden gehouden om hier en daar een wetsartikel te wijzigen. Zo kunnen bijvoorbeeld de privacy-bepalingen wat worden aangescherpt. Er moet ook wat worden gedaan aan de vertegenwoordiging van flexibel personeel. Ook constateren we dat de wet- en regelgeving op het terrein van duurzame bedrijfsvoering wordt aangescherpt (denk aan de ‘corporate social responsibilty’-regelgeving) .
Met de voorgestelde aanpassingen wordt de ongelijkheid tussen werkgever en werknemer niet opgelost. De werkgever heeft het mandaat om de onderneming te leiden en dat is ook van belang voor het doorzetten van investeringen. De raad van toezicht heeft de verantwoordelijkheid de werkgever te benoemen en te controleren. De ondernemingsraad staat in dit spel op zekere afstand en dat past ook in het model van de sociale markteconomie. De rollen in de organisatie zijn niet gelijk, maar als mens zijn we wel gelijk. In de bedrijfsgemeenschap werken mensen van allerlei achtergronden, expertise en identiteiten samen aan een gezamenlijk doel.
We kunnen er tegelijkertijd niet omheen dat er sprake is van vergaande technologische ontwikkelingen en een duidelijke verantwoordelijkheid van organisaties naar hun omgeving. Daarnaast is er de vraag naar duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Het
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Voorstel 1: stel een convenant op
De voorbeelden die we hierboven hebben beschreven, hebben overeenkomstig dat een kernthema gedurende een bepaalde periode wordt verkend. Deze werkwijze schiet inmiddels bij verschillende organisaties wortel. Het idee is: sluit als OR bij de start van iedere ondernemingsraadsperiode een convenant af met de bestuurder, toezichthouder en vakbonden. Leg hierin vast wat je wilt bereiken, hoe je samenwerkt, welke onderwerpen de komende periode aan de orde komen. Bijvoorbeeld over het thema betekenisvol werk of over de loopbaankansen van jongere generatie werkenden. In het convenant komt ook het meerjarenscholingsplan te staan van de ondernemingsraad. Daaraan gekoppeld willen wij ook voorstellen om een toekomstscan van de organisatie te maken. Waar staat de organisatie over één, drie, of vijf jaar? Nieuwe technologieën kunnen daarbij helpen. Welke medezeggenschapsthema’s horen bij die scan en welke onderwerpen brengt de medezeggenschap in? Daar koppelen we een ontwikkelplan aan voor de medezeggenschap. Daar blijft het niet bij, want ook de bestuurder leert hoe de medezeggenschap werkt.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI gaat om ‘empowerment’, om het toerusten tot vakmanschap en vertrouwen. Dit roept de vraag op: hoe ontwikkelt een bedrijf of organisatie zich? Hoe werken we samen? Hoe maak je de juiste keuzes? Dat betekent dat medezeggenschap op maat wordt gevraagd, gemaakt en passend bij de condities van het bedrijf of instelling. We moeten terug naar de tekentafel. Wat heeft de organisatie nodig? Kunnen we komen tot een uniek model van democratische vertegenwoordiging, dat specifieke toepassingen krijgt in bedrijven en instellingen?
Daarnaast maakt de medezeggenschap samen met de zeggenschap een tweede convenant hoe medezeggenschap en zeggenschap samenwerken aan een organisatie waarin het draait om een gemeenschappelijk besef dat de economie de bloei en het welzijn van medewerkers ondersteunt.
Er zijn verschillende varianten op dit thema denkbaar. In de schoonmaakbranche bijvoorbeeld is enkele jaren geleden alles opzijgezet om de waardigheid van het werk te agenderen. Deze aanpak is geïnitieerd door vakbonden en ondernemingsraden en opgepakt door bestuurders, die dit thema hebben geoperationaliseerd en toegepast op de werkvloer als ook in het marktgedrag van bedrijven.
Een voorbeeld van andere aard is de groei van patiënten- en clientenraden in de zorg- en welzijnssector. Daarmee wordt het klantperspectief anders gedefinieerd en ingebracht in de bedrijfsvoering en werkwijze van zorgorganisaties.
Sommige organisaties werken met een omgevingsraad. Een goed voorbeeld is het KW1C in het mbo. Dat heeft een omgevingsraad ingesteld ter verbetering van het curriculum met advies-, informatie- en instemmingsrechten.
Voorstel 2: Verken het jury-model
De seculiere invulling van rechtssystemen is wereldwijd een veelbesproken onderwerp. Seculiere rechtspraak of lekenrechtspraak bestaat in alle soorten en maten en kent lange historie.4 Vandaag de dag zien we de opkomst van burgerparticipatie in het openbaar bestuur, waar geëxperimenteerd wordt met nieuwe vormen van inspraak en zeggenschap.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘De onderneming is een sociale gemeenschap; op individueel niveau, op teamniveau en als organisatie in zijn geheel.’
Het is best denkbaar om ook in de medezeggenschap te verkennen welke nieuwe democratische varianten van vertegenwoordiging kunnen worden ontwikkeld, waarin alle medewerkers direct of indirect een verantwoordelijkheid hebben. In de samenstelling van ondernemingsraden kunnen vormen van jury’s, gemengde commissies en deskundigen een rol spelen. Dit vraagstuk betreft de legitimiteit van de ondernemingsraad en tevens of de participatie van werkenden de democratie en de besluitvorming binnen de organisatie op een goede wijze vergroot.
Een jury-model moet ertoe leiden dat alle relevante feiten van de werkvloer in beeld komen waardoor een zorgvuldig narratief van de belangen en positie van werkenden in een organisatie kan worden opgesteld. Dit moet erop zijn gericht praktische oplossingen te vinden voor strategische vraagstukken. Heel vaak zal zelfsturing en zelforganisatie van werkenden deze inzichten kunnen bevorderen, maar in sommige gevallen reiken de belangen verder dan de grens van een team of afdeling. In dat geval is centralisatie van de besluitvorming relevant. De juridische gedachte achter het jury-model is dat in principe alle werkenden een stem hebben in de besluitvorming. Als regel voor de samenstelling van een jury geldt doorgaans dat deze een afspiegeling van de medewerkers moet vormen. In veel gevallen geldt, als eis om tot een jury-oordeel te komen, de unanimiteit. Het bezwaar is dat dit leidt tot besluiteloosheid en te langdurige procedures, maar dat kan per rechtssysteem verschillen.
Zie jij het perspectief van de ander? •
Een voorbeeld hiervan is de selectie van medewerkers bij Eneco, waar gewerkt wordt met een in omvang relatief kleine ondernemingsraad waarvan de leden zorgvuldig geselecteerd zijn uit het personeel.
Een voorbeeld van heel andere aard is de werkwijze van ‘Onboarding nature’5. Hier geldt dat in de besluitvorming van organisaties de natuur wordt ingebracht als stem van de stakeholders van de organisatie, en dus ook van de buitenwereld. Één van de vragen bij lopende experimenten met deze werkwijze is welke rechten bij het thema duurzaamheid zou passen: adviserend of ook medebeslissend?
Conclusies voor de democratisering van de onderneming
De onderneming is een sociale gemeenschap: op individueel niveau, op teamniveau en als organisatie in zijn geheel. Medezeggenschap is een belangrijk thema, dat op landelijk- en organisatieniveau ondersteuning verdient. We ambiëren de betrokkenheid van medewerkers te maximaliseren in hun verbondenheid én vrijheid. Relevant is het ‘zien van de ander’. Het ‘zijn in relatie tot de ander’. Dit vraagt om de ontwikkeling van sterke, kwalitatief hoogwaardige professionele normen van vakmanschap en vertrouwen op de werkvloer.
De digitale transformatie waarvan momenteel sprake is gaat over de mens en niet over de techniek als doelstelling. In een tijdperiode van polarisatie hebben we nieuwe vormen van sociale verbinding nodig. Iedereen heeft een kernkwaliteit. Iedereen doet iets anders goed.
Tegelijkertijd willen we niet doormodderen. Nu de complexiteit van strategische vraagstukken toeneemt en maatschappelijke crises in een flink tempo voorbijkomen, is meer overleg van goede kwaliteit noodzakelijk. SDG-17 spoort aan tot coördinatie van de institutionele vormgeving van de medezeggenschap. We
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
hebben al eerder enkele gerichte suggesties gedaan voor wettelijke correcties op privacy en artificiële intelligentie (AI). Maar als we de praktijk willen veranderen zullen we andere vormen moeten vinden en ontwikkelen in de omgang met elkaar. Daarvoor zijn nieuwe werkwijzen en een nieuwe taal noodzakelijk, op organisatieniveau en in het landelijke debat over kwaliteit van de arbeid.
We hebben in dit hoofdstuk twee varianten ter discussie angereikt. Variant 1: procedurele afspraken maken. Variant 2: experimenteren met een nieuwe vorm van democratisering waarin alle medewerkers participeren. Die willen we in de nabije toekomst verder verkennen.
De volgende stap
SBI blijft niet stilstaan bij vandaag. De hierboven genoemde ideeen zullen opgepakt worden met de betrokkenen in de medezeggenschap en de zeggenschap. Ons motto blijft dat een organisatie een (werk)gemeenschap is van mensen. Die zul je moet blijven voeden; vanuit je waarden, en vanuit de confrontatie met de veranderende context. Dat vraagt om balanceren tussen zeggenschap en medezeggenschap. Balanceren is constant in beweging zijn. SBI is als Huis van Arbeidsverhoudingen actief op het gebied van medezeggenschap met SBI Formaat en OR Consultancy. De WissemaGroup, als nieuw onderdeel van onze organisatie, focust op zeggenschap. Alle drie de organisaties zijn gericht op het versterken van de werkgemeenschap. Onze vierde organisatie Odyssee houdt zich specifiek bezig met die mens in die gemeenschap gericht op de omgang met ‘life events’ in werkgemeenschappen.
Literatuur
Verder lezen? Zie de literatuurlijst op pagina 187.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Stichting Rechten van de Natuur, ‘Bos dat van zichzelf is’ en het Lab Toekomstige Generaties zijn respectievelijk op de eerste, tweede en derde plek geëindigd in de Trouw-Duurzame 100 in de categorie Natuur. Rechten voor de Natuur is zelfs overall winnaar geworden. Deze bewegingen en initiatieven zijn stevig geworteld op Landgoed Zonheuvel in Doorn.
‘Een bos met rechten en dat gelijk staat aan de mens. Het idee is dat je er dan als mens bedachtzamer mee omgaat.’
Peter Akkerman, initiatiefnemer van het ‘Bos dat van zichzelf is’
• Zie jij het perspectief van de ander?
Jan van de Venis is waarnemend ombudspersoon Toekomstige generaties, lid kernteam Lab Toekomstige generaties, rechten voor de natuur, mensenrechten advocaat, voorzitter samenwerkingsverband Nationale Parken.
Het Lab Toekomstige Generaties is gevestigd op Landgoed Zonheuvel en participeert met SBI in initiatieven als Toekomstbouwplaatsen, het Earth Charter, de Toekomststoel en Brief aan de Toekomst.
‘Rivieren, bossen en bergen hebben eigen rechten gekregen.’
Rechten van de natuur en toekomstige generaties
Het zijn bijzondere tijden. We bevinden ons wereldwijd in allerlei crises, van ecologisch tot sociaal en lijken steeds meer te polariseren en te radicaliseren. Een wereld die verdeelder lijkt dan ooit.
En toch. Toch zien we allerlei mooie verbindende initiatieven en is er ruimte en snelle groei voor een nieuwe ethiek. Een ethiek waarbinnen natuur niet langer alleen gezien wordt als object van exploitatie en voor ons plezier, maar als drager van rechten. Waarbij ‘toekomstige generaties’ veel meer wordt dan een mooi begrip, ver weg in de tijd. Niet langer iets wat je wel noemt, maar geen rekening mee houdt.
Dit besef groeit wereldwijd, mede dankzij grote internationale evenementen zoals de recente VN-top ‘Summit of the Future’ en de opkomst van rechten van de natuur in wetgeving en beleid over de hele wereld. In deze bijdrage verkennen ik hoe ook natuur en toekomstige generaties gezien kunnen worden als ‘de ander’. Of misschien wel meer dan de ander. Iets van ons, hier en nu. Een perspectief dat cruciaal is voor een duurzame toekomst.
Tijdens de VN-top ‘Summit of the Future’ in september 2024 werd benadrukt dat toekomstige generaties een plaats moeten krijgen in ons huidige besluitvormingsproces. De VN waarschuwt dat huidige belangen te vaak zwaarder wegen ten opzichte van die
Zie jij het perspectief van de ander? •
‘Verplaats je in het perspectief van de natuur en leer haar intrinsieke waarde waarderen.’
van natuur en ongeboren generaties waardoor we nu eigenlijk de toekomst koloniseren. Dit doen we via het beleid en handelen dat de aarde uitput en ecosystemen beschadigt, wat daarmee direct de ruimte en keuzevrijheid van toekomstige generaties ondermijnt. De oproep bij de VN en door de UN Declaration on Future Generations is duidelijk: we moeten rekening gaan houden met hun belangen. Deze naar vandaag halen. Ons verplaatsen in hun perspectief. Er is nieuwe ethiek nodig, met de bijbehorende manier van beleidsvorming, uitvoering en controle, waarbij belangen of zelfs rechten van toekomstige generaties centraal staan.
Rechten van de Natuur zijn een meer dan opvallende juridische en filosofische ontwikkeling. De snelst groeiende juridische beweging van dit moment, aldus de VN . Onderdeel ervan is dat natuur niet langer als menselijk bezit kan worden beschouwd, maar ook een drager is van rechten. Ecuador was in 2008 het eerste land dat de natuur juridische rechten verleende in zijn grondwet. Sindsdien hebben landen zoals Nieuw-Zeeland, Colombia en India soortgelijke stappen gezet, waarbij natuurlijke entiteiten zoals rivieren, bossen en bergen rechten kregen.
Een bekend voorbeeld is de Whanganui-rivier in NieuwZeeland, nu een rechtspersoon en een juridische entiteit met eigen rechten. Dit betekent een fundamentele heroriëntatie van onze relatie met de natuur. Een wederkerige verhouding, waarbij intrinsieke waarde wordt erkend in plaats van alleen exploitatie en economische waarde. En het betekent dat natuur zelf (via de rechtspersoon) in de menselijke samenleving vertegenwoordigd
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Dat we nu de toekomst koloniseren is al kort genoemd en verwijst naar onrecht wat we toekomstige generaties aandoen. Huidige generaties nemen beslissingen die ten koste gaan van toekomstige generaties. We laten ecosystemen minder mooi achter, gebruiken en verbruiken grondsto!en, vervuilen water en grond, et cetera. Door korte termijn denken en beloningsimpulsen, richt werk en beleid zich nu te veel op economische groei en consumptie, zoveel en zo snel mogelijk. Dit vraagt om een verschuiving in hoe we naar tijd kijken en handelen met oog op lange termijn impact. Die verschuiving is er.
Het meenemen van belangen van toekomstige generaties, het perspectief van deze ander, in het beleid nu is complex, maar wel mogelijk. Eén manier is door hen juridische erkenning te geven en hun rechten te erkennen. Dit is al via verschillende verdragengeregeld. Kijk maar eens naar de Maastricht Principles on Human Rights of Future Generations: er is al heel veel om hen te beschermen. Ook kan een Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties worden aangesteld die belangen bewaakt en overheden helpt bij ‘hoe rekening met die belangen te houden’. Meerdere landen hebben al een ombudsman of commissaris of ander orgaan wat toeziet op beleid en wetgeving, zodat deze het lange termijn belang mee nemen en niet zomaar schaden.
Het vermogen om ‘de ander’ te zien, vormt de kern van deze nieuwe ethiek. Door ons te verplaatsen in het perspectief van de natuur leren we haar intrinsieke waarde waarderen en haar niet
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI kan worden, bijvoorbeeld als haar belangen worden geschaad. Ook in Nederland zijn diverse initiatieven om de natuur rechten toe te kennen, bijvoorbeeld voor grote gebieden als de Waddenzee, Noordzee of het IJsselmeer, rivieren als de Maas en Dongel. De gemeente Eijsden-Margraten is de eerste gemeente die rechten aan de natuur toekent. Een ander perspectief, op ander leven.
enkel te zien als productiemiddel. Dit vraagt om empathie en een diepere relatie met onze leefomgeving.
Ook moeten we ons meer en bewust verplaatsen in toekomstige generaties, die afhankelijk zijn van onze huidige beslissingen. Door ons in te leven in hun wereld, kunnen we nu al hun rechten en belangen vertegenwoordigd zien.
Bekende vormen die ook bij SBI worden ingezet zijn de inleefoefening ‘Back to the Future van het Lab Toekomstige Generaties, de door SBI opgezette ‘Brief aan de Toekomst’ en de met en op het landgoed georganiseerde Toekomst bouwplaatsen waarin problemen van nu worden opgelost met het perspectief vanuit de toekomstige generaties.
Deze nieuwe concepten van rechten voor de natuur en toekomstige generaties verleggen onze focus van quick wins nu naar de lange termijnvisie waarin welzijn centraal staat. De VN Summit of the Future benadrukte dit en roept ons allen op: ga dit anders doen en anders organiseren.
Een cruciaal moment voor beide vernieuwende bewegingen was de uitspraak van het Constitutionele Hof van Colombia in 2018. In deze baanbrekende uitspraak erkende het hof niet alleen dat jongeren terecht opkwamen voor hun rechten en die van toekomstige generaties op bescherming van de Amazone. Daarnaast erkende het hof de Colombiaanse Amazone als een rechtssubject. Dit betekende dat de Amazone rechten kreeg, waaronder het recht op bescherming en herstel van de biodiversiteit en ecosystemen. Het hof verbond rechten van de natuur aan mensenrechten - ook die van toekomstige generaties, door te stellen dat het behoud van de Amazone essentieel is voor ons en hun welzijn.
Door rechten van de natuur en toekomstige generaties in één uitspraak bij elkaar te brengen, veranderde ook het totale plaatje.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Het bracht wat nu vaak de ‘ander’ en ver weg is naar het hier en nu. Het verbond ons ook juridisch met natuur en toekomstige generaties.
Om dit ‘andere’ perspectief te integreren, hebben we nieuwe juridische structuren en beleidsvormende processen nodig. Maar hierbij kunnen we niet zonder inleving en verbinding. Dat werkt het best.
Op naar een ethiek waarin natuur en toekomstige generaties niet meer ‘de ander’ zijn, maar onderdeel worden van ons hier en nu.
Zo bouwen we nu aan een toekomst waarin mens en natuur floreren. Samen, wederkerig en verbonden.
Naast het werk van het Lab Toekomstige Generaties en Jessica den Outer (zie pag 88) is op Landgoed Zonheuvel ook de stichting ‘Bos dat van zichzelf is’ neergestreken. De stichting heeft toestemming om voor de periode van 10 jaar een verafgelegen deel van het landgoed (de Duim, ca 5 ha) als oefenplaats te gebruiken, rechten van de natuur verder te doordenken en te doorvoelen en oplossingen te presenteren hoe bos ook juridisch van zichzelf kan worden. Peter Akkerman, initiatiefnemer van het ‘Bos dat van zichzelf is’ legt in Vroege Vogels uit wat het initiatief inhoudt.
‘Bos dat van zichzelf is’ Aflevering Vroege Vogels
BNNVARA
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Jessica den Outer is de voorvrouw van de stichting Rechten van de Natuur. Jessica komt regelmatig langs op Landgoed Zonheuvel. Onlangs hield ze daar een kasteellezing naar aanleiding van haar boek ‘Rechten voor de Natuur’.
‘Ieder van ons kan bijdragen aan een wereld waarin we niet boven, maar naast de natuur staan.’
88 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Jessica den Outer is initiatiefnemer van Stichting Rechten van de Natuur die zich inzet voor iets dat vanzelfsprekend lijkt, maar vaak wordt vergeten: de natuur verdient haar eigen rechten. “Voor ons is de natuur niet slechts een verzameling hulpbronnen, maar een levend systeem dat respect en bescherming verdient.”
De stichting wil de natuur een stem geven. “Het is onze taak op te komen voor rivieren, bossen, oceanen en al het leven dat daarin schuilt. Samen met anderen streven we naar een wereld waarin de natuur als volwaardige partner wordt behandeld en een eigen plek heeft, los van menselijke belangen.”
“Onze drijfveer is de overtuiging dat we samen een verschil kunnen maken. Ieder van ons kan bijdragen aan een wereld waarin we niet boven, maar naast de natuur staan.”
De stichting was in oktober de winnaar van de Duurzame 100 van dagblad Trouw.
‘In de arbeidsorganisatie ben je niet alleen werknemer maar ook medemens voor de ander.’
Grip op werk, geld en het leven
Wanneer je mensen vraagt: werkt u door wanneer u een miljoen in de loterij wint, dan zeggen de meeste mensen: “ja, maar minder uren en met betere voorwaarden.”
Het geeft aan hoe belangrijk werk is. Het is meer dan alleen geld verdienen. In de arbeidsorganisatie ben je niet alleen werknemer maar ook medemens voor de ander. Mensen maken verbindingen met anderen op het werk.
Ondanks de economische voorspoed die we hebben, zijn er in onze samenleving een miljoen mensen die meer uren willen werken of een baan willen. Het zijn mensen met een lagere opleiding, een verstandelijke of lichamelijke beperking of GGZ-problematiek. Een andere groep zijn de statushouders.
Naast de miljoen mensen die meer willen, of op zoek zijn naar werk, is er discussie over de kwaliteit van werk. Zo is er de afgelopen jaren veel gestaakt. Vaak om een hoger loon én over de kwaliteit van de arbeid. Zorgpersoneel wil beter betaald worden en wil meer autonomie. Leraren hebben veel loonstijgingen gekregen, maar willen niet in een school werken die functioneert als een fabriek. De kwaliteit van werk is belangrijk en we zien dat die in toenemende mate onder druk staat.
Zie jij het perspectief van de ander?
Deze druk wordt veroorzaakt door verschillende factoren. Neem technologie.
We hebben nu te veel werk, dus: laat maar komen die robots. Maar we zien dat automatisering een verschillende uitwerking op mensen heeft en kan ook de kwaliteit van werk onder druk zetten. Neem de invoering van VR-brillen in de installatiebranche. Mensen die bijvoorbeeld de Nederlandse taal niet goed machtig zijn, kunnen hiermee gemakkelijk instructie krijgen om bepaalde dingen te gaan doen. Dit is een voordeel.
Maar als je in een distributiecentrum werkt kan technologie heel anders worden ingezet: dan krijg je steeds het bericht dat je wel harder kunt werken.
Door de automatisering wordt het werk ook intensiever. Je moet meer doen in dezelfde tijd.
De flexibele arbeidsmarkt heeft invloed op de kwaliteit van arbeid. De helft van de lager opgeleiden in Nederland heeft tijdelijk werk. Dit is een groep mensen die juist behoefte heeft aan meer vastigheid. Zij zouden een huis willen kopen. Het krijgen van kinderen wordt uitgesteld. Tijdelijk werk heeft dus een behoorlijke maatschappelijke impact. En ons werk is ook emotioneel meer belastend geworden. Een leerkracht krijgt tegenwoordig ook stress over het contact met ouders.
Verbeteren
We zien dat de ontwikkelingen het werk niet voor iedereen verbeteren. Wat kun je nu doen om het werk voor iedereen beter te maken? En wie kan dat doen?
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘De kwaliteit van werk is belangrijk maar we zien dat die in toenemende mate onder druk staat.’
Het begint bij de vraag: wat is goed werk? Ik baseer me hierbij op het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) waar ik zelf aan heb meegeschreven. Wat vinden mensen belangrijk in hun werk en hun bestaan? Dat zijn grip op geld – vastigheid in werk en een goed inkomen, grip op het werk, dus dat de werkplek het beste in mensen naar boven haalt. Mensen willen dat hun competenties tot bloei komen. Autonomie op het werk is ook van belang; geef me ruimte om het werk goed te doen. En mensen gaan ook naar het werk om anderen te ontmoeten. Misschien zijn dit ook de redenen waarom mensen door blijven werken ook al hebben ze dat miljoen gewonnen. En ten slotte: grip op het leven. Mensen willen niet dat werk alles wegdrukt: zorgen voor anderen, familie, zijn ook belangrijk voor het bestaan.
Mensen vinden het belangrijk om grip op geld te hebben. Het is een mythe dat millennials daar niet om geven en geen behoefte hebben aan vastigheid. Continuïteit en loon zijn belangrijk. Er zijn een miljoen arbeidsmigranten. Zij komen naar ons toe om tegen een laag loon werk te verrichten. Zij hebben de minste rechten en kunnen het makkelijkst de deur uit worden gezet. Poolse en Bulgaarse arbeidsmigranten maken mee dat zij geen loon krijgen en dat ze ontslagen worden wanneer ze zwanger zijn.
Laag opgeleiden, jonge mensen, mensen met een GGZ-achtergrond of een verstandelijke beperking hebben vaak tijdelijk werk en geen grip op geld. Soms krijgen ze een baan, die meestal tijde-
Zie jij het perspectief van de ander?
lijk is, waardoor ze weer moeten aankloppen bij een uitkeringsinstantie. Werkgevers zijn belangrijk om deze mensen een zetje te geven. Werk krijgen, gaat vaak niet via formele vacatures. Dat gaat vaak via weak ties; mensen met wie je een zwakke band hebt. Dat betekent dat ook de samenleving meer kan doen om mensen aan het werk te helpen.
Voor statushouders zijn de contacten die werk biedt belangrijk, maar vaak worden ze niet aangenomen. Ze doen dingen net even anders. Mensen met een verstandelijke beperking of een GGZachtergrond krijgen wel een baan. Maar kunnen die vaak niet vasthouden. Wij moeten ervoor zorgen dat deze mensen op de werkvloer blijven.
Autonomie
Goed werk heeft te maken met grip hebben op je werk. Mensen hebben daarom autonomie in hun werk nodig. De helft van de Nederlanders geeft aan dat ze die niet hebben. Dit fenomeen neemt toe. In de publieke sector is de afname het sterkst. Het is daarnaast heel belangrijk hoe we op het werk met elkaar om gaan. Er is steeds meer sprake van agressie op de werkplek.
Onderzoek van TNO geeft aan dat dit fenomeen veel groter is dan die publieke figuren die in het nieuws komen zoals Matthijs van Nieuwkerk.
Ik ben erg geïnspireerd door de Harries van het CNV. Collega’s op de werkvloer die buddy’s worden met een nieuwe medewerker en zorgen dat diegene niet uitvalt.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Onze arbeidsorganisaties kunnen behoorlijk giftig zijn. In cooperaties gaan mensen anders met elkaar om. Daar is meer autonomie en mensen overleggen meer. In Nederland hebben we weinig aandacht voor deze vorm van arbeidsorganisaties in tegenstelling tot Spanje en Italië.”
Als laatste: het afbakenen van werk is heel wezenlijk. Op je sterfbed heb je het niet over je werk, maar over andere zaken. Werk is slechts één onderdeel van het bestaan. We hebben nu een deeltijdeconomie, en is er een McKinsey-rapport wat aangeeft dat we meer uren moeten gaan werken. Dat zou jammer zijn, want mensen verrichten ook zorgtaken of doen vrijwilligerswerk. Dat zijn belangrijke zaken om grip te houden op je leven.
Veel mensen met een lagere opleiding hebben niet de mogelijkheid om betaalde arbeid met zorgtaken op een goede manier te combineren. Wanneer je bijvoorbeeld bij de Hema werkt heb je een betere betaalde verlofregeling nodig én een werkgever die je de mogelijkheid biedt op flexibel te werken. Dus: niet flexibiliteit van de werkgever maar voor de werknemer. Niet iedereen heeft de mogelijkheid om grip te krijgen op hun werk, geld of hun leven. We moeten eens denken vanuit het perspectief van die ander.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Aart Jan de Geus is voorzitter van het curatorium van SBI, kroonlid College van Toezicht Advocatuur en voorzitter bestuur Wetenschappelijk Instituut voor het CDA.
96 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘We moeten ons morele kompas verzetten.’
Van een calculerend naar een sociaal mensbeeld
Mijn verwantschap met SBI gaat terug tot 1980 toen ik in dienst trad bij wat toen nog de Industriebond CNV heette. Bij het Slotemaker de Bruïne Instituut haalden we onze inspiratie, van de christelijk-sociale geschiedenis tot de toekomstige ‘economie van het genoeg’ (mede geïnspireerd door Bob Goudzwaard). SBI heeft sindsdien (net als het CNV) een hele ontwikkeling meegemaakt – beiden staan er momenteel goed voor! SBI is van een trainingsinstituut, bestuurd door werkgevers- en werknemersorganisaties van christelijke huize, geworden tot een breed maatschappelijk instituut, professioneel bestuurd, vanuit een duidelijke visie en gericht op noodzakelijke veranderingen in de samenleving. In de governance is de direct besturende rol van sociale partners losgelaten. Wel is toen een curatorium ingesteld met vertegenwoordigers van sociale partners, wetenschap en maatschappelijke organisaties. Dit curatorium heeft een rol als klankbord voor bestuur en raad van toezicht. Het heeft tot taak ‘te adviseren over strategische werkzaamheden en voornemens alsmede over de maatschappelijke positionering’. Het curatorium telt tien leden (multidisciplinair) en is in 2019 van start gegaan - ik mag daarvan sindsdien voorzitter zijn. Wij komen tweemaal per jaar bijeen, met de raad van toezicht en de directeur-bestuurder.
Zie jij het perspectief van de ander? •
Het curatorium krijgt regelmatig een inkijkje in de lopende zaken en strategische ontwikkelingen van SBI. De bestuurder gebruikt het curatorium daarbij - zo reflecteerden wij meermalen op het project Raad voor Duurzame Medezeggenschap en op het manifest van SBI Formaat Zes vragensets voor de OR te gebruiken in dialoog met het bestuur over (bedrijfs)ethiek. Het curatorium wordt ook uitgenodigd voor gelegenheden als de SBI Jaarbijeenkomst en het Christelijk Sociaal Congres.
Verder bespreken we iedere vergadering een thema. Voorbeelden daarvan zijn: is ons economisch systeem nog geschikt voor de 21e eeuw? Een kritische analyse met Herman Wij!els als gast. En de arbeidsmarkt – verandering in contracten en UWV-dienstverlening, met Tof issen als gast. Laat ik een paar pareltjes noemen uit de gesprekken of in goed Nederlands lessons learned of best practices:
• Niet bang zijn (Tof issen, van 2004-2015 fractievoorzitter Groen Links in de Eerste Kamer, ging tijdens de lunch bij PVV aan tafel zitten).
• Noem je personeel collega’s, dan zal je geen tekort aan mensen hebben.
• SBI als Huis van Arbeidsverhoudingen - voer de dialoog met de samenleving.
• Het uitdragen en voorleven van ‘dapper’ leiderschap in (semi) overheidsomgevingen, zodat de professionals op hun moreel kompas kunnen varen en doen wat nodig en juist is voor de burger/ klant. Hiervoor is nodig dat leidinggevenden veiligheid en ondersteuning bieden aan die professionals, ook in het geval van risicodragende beslissingen (I’ve got your back). En impliciet dus het omarmen van de imperfectie van mensen.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
• SBI moet marktleider worden in anders leren, andere rituelen ontwikkelen.
• We moeten het sociale aan het ecologische koppelen en dat vormgeven op lokaal niveau. Burgerraden vormen, nieuw ondernemerschap ontwikkelen zoals herenboeren, verhandelen van vintage kleding, samenwonen van ouderen. Geld uit pensioenfondsen kan daarvoor worden aangewend. In de kern gaat het om de commons (‘commonisme’).
De bloeiende mens
Bij alle gesprekken komen de christelijk-sociale wortels aan de orde (aan de vruchten herkent men de boom), en anderzijds de actualiteit, de trends en ontwikkelingen, met een accent op sociaal-economische thema’s en duurzaamheid. Bepalend hier-
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
bij is ons mensbeeld. Het heersende beeld lijkt te zijn de Homo Economicus: de mens is een calculerend wezen, de economie begrijpt de mens als handelend in het eigen belang. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat dit mensbeeld nog maar een paar honderd jaar oud is, het is verwant aan het denken over kapitalisme en vrije markt dat in de 19e eeuw opgeld deed. Voordien werd de mens gezien als een sociaal wezen, de mens was onderdeel van een groep – een kerk, familie, buurt, stad, landgoed. De Industriële Revolutie bracht nieuwe verbanden. Wonen en werken werden losgekoppeld.
De mens ging produceren, consumeren, investeren en beleggen. De mens zou dat in het eigen belang gaan doen. En als we iedereen leren lezen, schrijven en rekenen is er voor allen een plek onder de zon. Dit mensbeeld miskent de werkelijkheid: de mens is een relationeel wezen en zo moeten we economie ook weer begrijpen en leren zien. Dan is de mens niet meer de Homo Economicus maar de Homo Florens, de bloeiende mens. Mensen kijken namelijk niet enkel naar eigen belang, maar ook naar het geluk van anderen, naar het gedrag van anderen (zie ook de opkomst van Behavioural Economics), naar hun relatie met de natuur, met medemensen. Op zichzelf is dat goed en eigenlijk zelfs heel mooi – echter dit is nog niet doorgedrongen in de besturing van bedrijven en organisaties, in de denkramen van beleidsmakers en in de rapporten van accountants.
Kortom: de systemen gaan uit van modellen die gebaseerd zijn op de Homo Economicus. Daar moeten we vanaf! We moeten ons morele kompas verzetten, en daar kan SBI (en het curatorium) aan bijdragen!
100 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Mensen kijken namelijk niet enkel naar eigenbelang, maar ook naar het geluk van anderen.’
Zie jij het perspectief van de ander? •
Een bijzondere (ontmoetings)plek op Landgoed Zonheuvel.
Deze omgevallen kastanjeboom ligt hier al decennia.
‘Je moet in samenwerking vooral durven iets los te laten.’
Jaap Jongejan
102 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Zie jij het perspectief van de ander?
Peter van Doorn is van Goedlandt circulair landgoedbeheer en beheerder Landgoed Zonheuvel.
‘Ik
draag met mijn kennis en ervaring over het bos en het landgoed heel graag bij aan een mooie wereld voor mijn kleinkinderen.’
104 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Hoe de boom een plek op Landgoed
Zonheuvel vond
Het Maarten Maartenshuis ligt op Landgoed Zonheuvel. Letterlijk op een hoge heuvel, midden in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Zo hoog gelegen dat je zo’n honderd jaar geleden vanaf het huis de Utrechtse Domtoren kon zien. Dat kun je je nu niet meer voorstellen als je er staat. Torenhoge bomen zorgen ervoor dat het zicht wordt versperd.
In die tijd bestond het landgoed uit heide en een zandverstuiving, er stonden geen gebouwen op het landgoed, behalve het lange witte gebouw dat je nu nog vooraan het landgoed kunt zien, een rijksmonument. Dat is wat je zag. Nu word je omringd door honderden, zo niet duizenden, tamme kastanjes.
Het was de eerste bewoner van het landgoed, Maarten Maartens, pseudoniem voor schrijver en dichter Jozua Marius Willem van der Poorten Schwartz, die begin 1900 na één van zijn reizen in Zuid-Europa de tamme kastanje importeerde en plantte op Landgoed Zonheuvel, waar hij bezig was met het bouwen van het huis dat nu zijn naam draagt. De tamme kastanje en het opzetten van een parkbos was destijds uniek voor de Heuvelrug. Veel landgoederen hadden namelijk naaldhout staan; productiebossen die financieel veel opbrachten.
Zie jij het perspectief van de ander?
Maarten Maartens was gefascineerd door de boomsoort en de vrucht. Een taaie en duurzame boom. Dat deze boom taai is, zie je op een bijzondere plek op het landgoed. Een plek waar zo’n dertig jaar geleden een kastanje omviel, waarvan de wortels nog steeds in de grond zitten. De boom ligt horizontaal, zonder bast, en is nu een plek waar kinderen spelen en mensen de boom gebruiken om te zitten en de rust en schoonheid van het bos ervaren.
En de kastanje verbindt mensen met elkaar en de natuur. Jaarlijks komen in de herfst talloze mensen naar het landgoed om kastanjes te rapen en families bezoeken het jaarlijkse Kastanjefestival waar kan worden geraapt, gepoft maar ook zaailingen geoogst. De kansarme zaailingen – de jonge bomen – van de kastanje worden uit de grond gehaald en vervolgens uitgedeeld aan iedereen die ze maar wil hebben. In de Bomenhub van Landgoed Zonheuvel worden jaarlijks door vele vrijwilligers duizenden zaailingen verzameld en uitgedeeld, waaronder zo’n 1.500 kastanjes. Zo worden de nakomelingen van de oude kastanjes van het landgoed van meer dan honderd jaar oud verspreidt over Nederland. Ze gaan naar voedselbossen die de kastanje maar wat graag willen hebben. We maken de cirkel rond. Onze bomenhub maakt onderdeel uit van Meer Bomen Nu. Dit is de landelijke actie van Urgenda om miljoenen bomen te planten en zo klimaatverandering tegen te gaan, biodiversiteit te verhogen en handelingsperspectief te bieden aan mensen met klimaatzorgen.
Landgoed Zonheuvel heeft mede dankzij de kastanje een mooi gemengd bos. De bijen hebben plezier van de bloemen en is dus goed voor de biodiversiteit. We hebben dit mede te danken aan rentmeester jonkheer De Jonge. In de jaren ’20 van de vorige eeuw was hij het die heeft ingezet op gemende bossen en de tamme kastanje in ere heeft gelaten na de dood van Maarten Maartens. De Jonge was echt bezig met de natuur, de diversi-
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
teit. Dat wil ik op mijn beurt in ere blijven houden omdat ik het belangrijk vind dat mijn kleinkinderen op kunnen groeien in een wereld met voldoende mooie natuur.
Nu wordt het kasteel omringt door torenhoge bomen, waaronder de kastanje. Deze afbeelding is een kopie van de wandschildering gemaakt door Michiel Kranendonk, Maarten Maartenshuis rond 1905, 2010.
Vrijwilliger worden in de bomenhub?
Meld je aan voor een van de oogst-evenementen op Landgoed Zonheuvel via de website van SBI. Meer doen voor Meer Bomen Nu, kijk dan op www.meerbomen.nu.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Henri Bontenbal is politiek leider van het CDA.
‘Het
gaat om brede welvaart in contrast met de eenzijdige focus op economische groei.’
108 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘De identiteit van een mens wordt bepaald door betekenisvolle anderen in zijn of haar omgeving. Het vermogen om je in een ander te verplaatsen vormt hiervan de kern.’
Aan het woord, Henri Bontenbal, partijleider van het CDA. Hij was augustus 2024 aanwezig als spreker op het Christelijk Sociaal Congres op Landgoed Zonheuvel. Evenals de voltallige CDA-fractie, die zich aan het voorbereiden was op het nieuwe politieke seizoen.
“We kregen als CDA-fractie op ons verzoek een rondleiding over het uitgestrekte landgoed door circulair landgoedbeheerder
Peter van Doorn. Zijn visie over het planten van bomen raakt me en sluit aan bij mijn visie. Hier op het landgoed staan bomen die vijftig jaar geleden zijn geplant voor onze generatie. Peter doet dat weer voor zijn kleinkinderen en hun toekomst, zodat zij over vijftig jaar er plezier en voordeel van hebben. De Chinezen zeggen: de beste tijd om een boom te planten was 100 jaar geleden.
De op één na beste tijd is nu.”
Dit voorbeeld raakt aan het jaarthema van SBI: Zie jij het perspectief van de ander? Een gesprek met Bontenbal over hoe hij dit vanuit zijn persoonlijke en politieke visie invult.
Bontenbal: “Als ik hierover nadenk komen bij mij alle klassieke christendemocratische ideeën naar boven. In de politiek gaat
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
het over verschillende mensvisies. Hoe beoordeel je de mens als wezen? Daarin verschillen politieke ideologieën principieel van elkaar. Dat leidt tot verschillende maatschappijvisies en verschillend beleid. Wij vinden dat een mens echt mens is in relatie tot anderen. Dat bepaalt je identiteit. Het is een fictie om de mens als een volledig autonoom en rationeel wezen te zien. We maken ook vaak morele keuzes. Het huidige en voorgaande beleid is gebaseerd op de calculerende burger die uit is op maximale behoeftebevrediging. Dat is gewoon niet waar. Als je met verkeerde beelden beleid gaat maken en dat als overheid blijft zeggen, dan gaat de samenleving zich daar ook naar gedragen. Het is een self-fulfilling prophecy. Als je burgers decennialang niet aanspreekt op hun burgerschap, dan gaan ze zich daarnaar gedragen. Als een overheid zich opstelt als bedrijf met de burger als klant, dan schep je verwachten en gaan burgers zich ook als klant gedragen.”
Hoe is dit tij te keren?
“De overheid is geen opvoeder. De overheid kan wel het gemeenschappelijke, faciliteren en stimuleren. We willen dat sommige dingen door de samenleving zelf worden opgepakt. Maar heel vaak loopt die samenleving zelf ook gewoon aan tegen regelgeving en wetten die hen niet in staat stellen om het te doen. Om een voorbeeld te geven: mensen willen een vereniging oprichten. Dan wordt het ze vervolgens heel moeilijk gemaakt om een bankrekening te openen.”
Dus mensen moeten instaat zijn om hun maatschappelijke rol te pakken. Dat raakt ook aan medezeggenschap, één van de thema’s van SBI.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
“Het gaat over normeren. Wat is menswaardige arbeid? Het terugdringen van flexbaantjes, gemaakt omdat mensen goedkoper zijn als je ze snel van ze af kunt. Daar zie ik een duidelijke overheidsrol. Er zijn bedrijven die winst willen maken over de rug van kwetsbare mensen. Arbeidsmigranten die in een halve varkensstallen worden gezet met z’n zessen op een kamertje. Geen baan meer? Dan slaap je onder de brug. Dat is bedrijvigheid waarbij je de externe kosten op de samenleving afwendt.”
En de rol van bedrijven?
“Ik denk dat bedrijven ook een rol kunnen spelen. Het is lastig om dat hard in regelgeving te zetten omdat het internationale bedrijven zijn. Je kunt bedrijven niet verplichten de stakeholder, als de raad van commissarissen of de werknemer een plaats aan tafel te geven. Geef werknemers een plaats bij besluitvorming en winstdeling. De zeggenschap zit op belangrijke thema’s als duurzaamheid en duurzame relaties. Wanneer alle lagen betrokken zijn, ga je als bedrijf beter functioneren en zijn medewerkers meer betrokken. Wij gaan de komende tijd kijken hoe we dit beter kunnen maken.”
Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
“Pragmatisch zou je kunnen zeggen dat in elke raad van commissarissen, één zetel niet wordt ingenomen door de aandeelhouders maar door de stakeholders. We kunnen bedrijven wél oproepen om dit te doen. De komende tijd wil ik gaan bekijken wat mogelijk is. We hebben samen met de SP een motie ingediend om te onderzoeken hoe je winstdeling in bedrijven beter kan vormgeven. Die motie is aangenomen, dus daar wordt dan onderzoek naar gedaan, maar het zijn nog wel kleine stapjes.”
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Wanneer je echt iets wil veranderen, ga dan bij een bedrijf als Shell of Tata Steel werken om de verandering van binnenuit te doen. ’
De duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) komen ook steeds meer op de agenda te staan binnen het bedrijfsleven. Welke plek neemt dit binnen het CDA in?
“Zeker, het gaat om de brede welvaart in contrast met een eenzijdige focus op economische groei. Het is niet zo dat Nederland alleen maar stuurt op economische groei. Ik denk dat we meer kunnen doen met die sturing op brede welvaart. Zeker als de overheid breed kijkt en niet alleen zoekt naar goede indicatoren. Aan de bedrijfskant weet ik dat veel bedrijven al lang daarmee bezig zijn. Het begint gewoon met verslaglegging. Europa gaat het nu ook eisen. We moeten wel kijken naar administratieve lasten. Kleine ondernemers maken we helemaal gek met regeltjes en administratieve lasten. Ik denk dat veel bedrijven er al mee bezig zijn. In het MKB zie je verschillen. De meeste grote bedrijven zijn wel aan het nadenken over duurzaamheidsdoelen. Ook hier geldt: het is moeilijk te verplichten.”
Je zou er dan een soort New Deal-plan van kunnen maken?
“De nadruk op groene industriepolitiek komt uit de koker van het CDA. Daar hebben wel erg op ingezet. Er is een nieuwe industriële revolutie nodig, waarbij we gaan proberen om producten die cruciaal zijn voor het functioneren van de huidige samenleving, op een groene manier te maken.”
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Zie jij nog een soort nieuwe rol, misschien wel een nieuwe emancipatie van medewerkers, in relatie tot die duurzaamheidsuitdaging?
“Ja, met name op die maatschappelijke vraagstukken. Neem bijvoorbeeld energietransitie of het klimaat. Hoe heb ik als werknemer in dat dossier invloed op organisatie beslissingen. Naief, maar ik hoop dat directies zelf inzien dat het verstandig is om medewerkers te betrekken. Bedrijven die maatschappelijke vraagstukken niet serieus nemen, worden minder aantrekkelijk voor medewerkers. Bedrijven die het niet doen verliezen straks hun license to operate. Vooral bij jongeren. Daar zitten de nieuwe ideeën en creativiteit. Geef jongeren de kans dat in te zetten. Wanneer je echt iets wil veranderen, ga dan bij een bedrijf als Shell of Tata Steel werken om de verandering van binnenuit te doen. Blijf niet aan de zijkant staan. Sla de brug.”
Naschrift
We ontmoetten Henri Bontenbal eerder op het Lubbers-symposium in het voorjaar van 2024 waar hij een voordracht over ecologisch burgerschap hield. Ruud Lubbers is voor Bontenbal een van de belangrijkste inspiratiebronnen. Oud-premier Lubbers was in de jaren negentig een van de drijvende krachten achter het Handvest van de Aarde (het Earth Charter) dat in 2000 werd gepresenteerd.
SBI is endorser van het Earth Charter, medeorganisator van de jaarlijkse Earth Charter vieringen en op het landgoed zijn namens de Earth Charterbeweging verschillende bomen voor de toekomst gepland.
Dit artikel verscheen eerder in de De Zonheuvel krant editie winter/voorjaar 2024/2025 en is geschreven door Desmond Thuis en Wim Oolbekkink.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Kunst om mensen via het hart te raken.’
114 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
“Kunst leert ons lief te hebben, te vergeven, ze biedt perspectief, helpt ons onze plek in de wereld te begrijpen, laat ons in het hoofd van anderen kijken, geeft ons kennis en bezinning en is vaak de eerste stap naar vooruitgang.” Woorden van Colinda Bongers, writer in residence 2021-2022 in het Maarten Maartenshuis op Landgoed Zonheuvel.
Met deze quote schets de kunstenares perfect de reden waarom SBI het belang van kunst en cultuur benadrukt. Niet als doel in zichzelf (l’art pour l’art), maar om de boodschap, die past bij SBI als waardengedreven organisatie, op een geheel andere manier over te brengen. Daarnaast kan kunst en cultuur een katalysator zijn voor zowel persoonlijke als maatschappelijke ontwikkeling. Zeer relevant voor SBI in verband met sociale en ecologische duurzaamheid.
Dat komt tot uitdrukking in de programmering die SBI de achterliggende periode realiseerde in het openluchttheater op Landgoed Zonheuvel. Een programmering die raakt aan onze doelstellingen met terugkerende evenementen zoals het verhalenpodium. We lichten er een paar hoogtepunten uit.
De muziekvoorstelling Het Carnaval der bedreigde dieren (een vette knipoog naar het werk van componist Camille Saint-Saëns) gaat over schoonheid en verwondering, en biedt tegelijkertijd een podium aan inheemse en wereldwijd bedreigde diersoorten. Dat is wat violiste Sophie de Rijk en zangeres Hilke Bressers voor
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
ogen stond toen zij het idee ontwikkelden een muziekvoorstelling te maken met een hoofdrol voor een aantal bedreigde dieren. Zij gaven samen met Beate Loonstra (harp) en omas van Geelen (cello) een prachtig concert in het bos rond het openluchttheater van Landgoed Zonheuvel. Geen deprimerende verhalen over de slechte staat van de wereld, maar kunst, om mensen via het hart te raken. De teksten waren afkomstig van onder meer Hans Dorrestijn, Judith Herzberg en onze huidige writer in residence Ingmar Heytze, met ieder een eigen gedicht als ode aan een bedreigde diersoort. Het Carnaval der bedreigde dieren sluit aan bij de SDG-agenda. SDG 15 gaat over bescherming, herstel en duurzaam beheer van het leven op het land in al zijn vormen. Bescherming en herstel van ecosystemen en biodiversiteit kunnen de weerbaarheid van de aarde versterken
Vanuit dezelfde SDG klonk het meesterwerk van de Doornse componist Jacob ter Veldhuis Farewell Feathered Friends 2.
‘Muziek is de taal van de ziel.’
Foto: eigen archief
Farewell Feathered Friends No.2
Vanaf Landgoed Zonheuvel klonk het meesterwerk van de Doornse componist Jacob ter Veldhuis Farewell Feathered Friends No.2 for violin and bird songs.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Hij componeerde het werk speciaal voor violist Edwin Blankenstijn, oprichter van onder meer het Mondriaan Kwartet. De muziek is opgedragen aan deze vogels: goudplevier, ortolaan, klapekster, hop, draaihals, velduil, zwartkruinreiger. Edwin Blankenstijn speelde dit voor het eerst op 2 juli 2021 tijdens een openluchtconcert op Landgoed Zonheuvel. De video is gerealiseerd door Marcel Creemers (hij en zijn vrouw hebben het muziekstuk financieel mogelijk gemaakt) en biedt een boeiende kijk op het onderwerp.
‘Hope is the thing with feathers That perches in the soul, And sings the tune without the words, And never stops at all.’
Emily Dickinson
In 2024 vond de eerste editie plaats van CrossRoad, een festival dat ontstond naar aanleiding van het SBI-thema ‘Zie jij het perspectief van de ander?’ Het betreft een samenwerking tussen SBI en de vrienden van de Maartenskerk in Doorn, het AZC Leersum en de stichting Buddy to Buddy Utrechtse Heuvelrug die zich ten doel stelt mensen te helpen van betekenis te zijn door jezelf te zijn, door je eigen wereld open te stellen en elkaar te leren kennen. CrossRoad was een intense en adembenemend mooie reis over de wereld. Dat kwam onder meer door de diversiteit van de musici en de muziek die zij brachten. Maar ook in de muziek zelf zat verrassende diversiteit opgesloten. De Ney die de voorloper is van de moderne fluit. De Flamencomuziek die ontstond in India en die via Noord-Afrika op het Iberisch schiereiland belandde. Muziek als woordeloze taal die desondanks intuïtief door velen wordt verstaan. Maar vooral de muzikale ontmoeting tussen Turkije en India was ontroerend en hoopgevend.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
De muziek in CrossRoad bleek de toeleidende weg naar iets dat mogelijk nog mooier is; hartsverbondenheid, herkenning en wederzijds respect. Het toont de grote relevantie van het evenement. Een volstrekt onverdachte manier om mensen met elkaar in contact te brengen zodanig dat er gebouwd wordt aan gemeenschap, aan verbinding, aan een samenleving met nadruk op samen. Zeer relevant in tijden van polarisatie en een wereld waar conflicten oplaaien.
‘In Limbo’ een compositie van Jacob ter Veldhuis en uitgevoerd door Bas Verheijden ving de tijdgeest op een aangrijpende wijze. Zoals Jacob toelichtte; ‘In Limbo’ betekent in het Engels een toestand van onzekerheid, van twijfel. Door de onzekere tijden waarin we leven heb ik zoals velen soms een onbestemd gevoel.’’
Initiatieven als CrossRoad leveren een waardevolle bijdrage aan het omgaan met deze onzekerheid. CrossRoad is zogezegd een oefening in onzekerheidsvaardigheid. Waarbij geldt dat ‘de zachte krachten (van onder meer de muziek) zeker zullen winnen…’ Naar het gedicht van Henriette Roland Holst, de vriendin van Ada van der Poorten Schwartz, de dochter van de schrijver Maarten Maartens die Landgoed Zonheuvel stichtte.
118 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘De muziek in CrossRoad bleek de toeleidende weg naar iets dat mogelijk nog mooier is; hartsverbondenheid, herkenning en wederzijds respect.’
120 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Schrijver Abdelkader Benali en componist Merlijn Twaalfhoven creëerden een mini opera op basis van de verhalen en muziek van Syriërs in Aleppo en Nederland. Syriërs stuurden postkaarten uit Aleppo. Deze getuigenissen werden uitgangspunt voor de mini opera. Zo ontstond een muzikale toenadering tussen hier en daar.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Stel je voor dat je 65 jaar bent: hoe zou je willen dat de wereld er dan uit ziet?’
122 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Hoe zou je willen dat de wereld er over 100 jaar uit ziet?
De bezoeker van Landgoed Zonheuvel kent de bijzondere locatie van het Openluchttheater. Het is Ada, de dochter van de eerste bewoner van het landgoed Maarten Maartens, die met het idee kwam van de bouw in de jaren 30 van de vorige eeuw.
Het theater is decennialang niet zichtbaar geweest, het lag verborgen onder de grond. Met de herbouw in 2017 kwam niet alleen het kostbare theater naar boven, maar ook een andere kostbaarheid: een tijdcapsule. In 1939 door Ada begraven met daarin een boodschap aan de toekomst. Met munten uit die tijd, een lijst van arbeiders die aan het theater hebben gewerkt, een foto van Koningin Wilhelmina en een originele blauwdruk van het openluchttheater van de architect die het ooit heeft gebouwd.
De aarde geeft
Van die attributen zijn kopieën gemaakt en een kleine tentoonstelling. De originele attributen zijn weer teruggegeven aan de aarde, met een boodschap van vandaag voor diegene die over honderd jaar de tijdcapsule vindt. Onze boodschap aan die vinder is om ook weer hetzelfde te doen. Leen tijdelijk datgene (tijdcapsule) dat uit de aarde komt en geef het terug aan de aarde met een boodschap voor de volgende generatie.
Zie jij het perspectief van de ander? •
Floor Ziegler is stadmaker, dorpmaker en gebiedsmaker.
‘Ik hou van het anders zijn van de ander.’
Het draait om mensen, een plek en een thema. Dan kan de magic beginnen.
Op de Utrechtse Heuvelrug is heel veel cultureel erfgoed te vinden. In de loop van de geschiedenis ontstonden er landgoederen en buitenplaatsen; alle met hun eigen, soms roemruchte, verhalen. Plekken die onverminderd bewoond worden door de nazaten van de familie die het landgoed stichtte en plekken die inmiddels van karakter en bestemming zijn veranderd. Landgoed Zonheuvel is zo’n plek die zich in de loop van de tijd ontwikkelde tot hittepunt van initiatieven op het gebied van ecologie en sociale duurzaamheid.
Floor Ziegler, stadmaker, dorpmaker en tegenwoordig ook gebiedsmaker, is neergestreken op Landgoed Zonheuvel om invulling te geven aan het project Cultureel erfgoed voor Iedereen .
Floor schreef, samen met Teun Gautier, het boek Een Wereld van Gemeenschappen waar aan de hand van inspirerende voorbeelden wordt uitgelegd hoe een samenleving horizontaal en op basis van gelijkwaardigheid en partnerschap kan worden georganiseerd. Maar ook hoe het enorme vermogen van de samenleving concreet benut kan worden bij de grote maatschappelijke opgaven, ook bij het erfgoed en de natuur. Niet door ‘participatie’, maar door te luisteren naar bewoners en hen aan te spreken en te betrekken op hun drijfveren, en in alle fasen van het proces. Alles wat zij doet is gericht op het zien van het perspectief van de ander. Zij houdt van het anders zijn van de ander.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Haar avontuur begon in het Amsterdamse Noorderpark. Zij ging daar wonen in 2006. Het werd toen de ‘jungle van Amsterdam’ genoemd. Een lelijke, onontgonnen achterstandsplek. Maar desondanks een plek, dat is cruciaal. Voor een stadmaker zijn drie dingen van belang: een plek, mensen en een thema. En dan kan de magic beginnen.
In het project Cultureel Erfgoed voor Iedereen gaat Floor de buurmannen en buurvrouwen van de erfgoedplekken rond Landgoed Zonheuvel ontmoeten en verbinden. Denk daarbij aan de eigenaren die soms al generaties op het landgoed wonen, maar ook aan terrein beherende organisaties (TBO’s) als Utrechts Landschap en Staatsbosbeheer. En, niet in de laatste plaats, het AZC in Leersum dat gevestigd is op de plek waar voorheen het revalidatiecentrum de Hoogstraat was gevestigd, en daarvoor het buitenverblijf van toenmalig minister-president Colijn.
Met een rondtrekkend Verbeeldingslab dat gebouwd gaat worden met hout van de Heuvelrug door nieuwkomers en mensen die al langer in de Heuvelrug wonen, willen zij de komende jaren eigenaren laten ervaren hoe de omgeving betrokken kan worden bij landgoederen, passend bij de plek, historie, behoeften en wensen. Vanaf het moment dat het Verbeeldingslab op een landgoed is gearriveerd zal er in deze zogenaamde ‘tussenruimte’ een gemeenschap worden gevormd door mensen uit de omgeving. Vanuit individuele interesses, lokale thema’s, mogelijkheden van de plek, behoeften van de eigenaren en maatschappelijke opgaven zal er een mini-wereld of mini-polder ontstaan op het
‘Er zijn drie dingen belangrijk: een plek, mensen en een thema.’
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Ontwerp van het Verbeeldingslab door architect Bas van der Horst.
landgoed, als voorbeeld van wat het zou kunnen worden in het groot. In de ‘tussenruimte’ is veel meer mogelijk omdat het tijdelijk is, mensen creatief en in mogelijkheden gaan denken, de verbeeldingskracht ruimte krijgt en betrokkenen eigenaarschap kunnen gaan ervaren bij de plek waar ze aan bijdragen. Waar zij onderdeel van een gemeenschap zijn geworden, verbonden door iets wat zij gemeen hebben. Er ontstaan wellicht mogelijkheden die men eerder niet voor mogelijk hield. Op het ene landgoed ontstaat misschien een tiny house, op de andere een culturele zondag, op weer een ander een project rond water, een waterspeeltuin. Zo wordt organisch maar ook duurzaam de omgeving betrokken bij erfgoed. Want als het Verbeeldingslab doorreist, zal de gemeenschap blijven. Zo werkt dat met werkelijk eigenaarschap en aangesproken zijn op intrinsieke drijfveren. Dan blijft men graag betrokken.
We gaan de eigenaren van de landgoederen waar de karavaan langs trekt ook regelmatig verbinden zodat zij kunnen leren van elkaars ervaringen rond het Verbeeldingslab en de programmering onderling met elkaar kunnen afstemmen. Tenslotte leren we de eigenaren op een andere manier naar de omgeving te kijken, naar de bewoners en het vermogen van de samenleving
Zie jij het perspectief van de ander? •
Floor Ziegler (r) in gesprek met toevallige voorbijgangers over wat hen beweegt en wat ze willen bijdragen aan de wereld.
te benutten. Voorbij is de standaard manier door vrijwilligers op te roepen voor het onderhoud van de natuur, rondleidingen te geven, in een landwinkel te staan. Bovendien laten we ze ervaren dat de (financiële) waarde van het betrekken van deze mensen bij de omgeving uiteindelijk veel groter kan zijn dan alleen verhuur voor congressen of bruiloften en partijen. Als ‘iedereen’ een beetje eigenaar is van een landgoed dan zorgt dit collectief niet alleen dat het meer gedragen wordt, maar ook dat het goedkoper, efficiënter en passender benut wordt.
Kenmerkend voor Floor zijn haar zogenaamde omgevingswandelingen waarin ze contact legt met wie er op haar pad komt. Met een ontwapenende nieuwsgierigheid naar de ander is ze in staat om heel snel serieus in gesprek te raken met toevallige voorbijgangers. Een gesprek over waar mensen trots op zijn, wat ze mis-
128 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
sen, wat ze zelf willen en kunnen bijdragen, wat hun hobby’s zijn en in dit proces ook hoe zij zouden willen bijdragen aan een landgoed vanuit hun drijfveren.
Het grote doel is het verbinden van mensen die normaal gesproken niet zo makkelijk met elkaar in contact komen zodat er een gemeenschap ontstaat die zich kan ontwikkelen over de tijd in de ‘tussenruimte’. En dat op de meest exclusieve plekken die er maar zijn, zodat dit plekken worden van iedereen. En daarmee een ultiem voorbeeld vormen van ‘dat het kan’. Een mooi, duurzaam, passend bij de schoonheid van de landgoederen, ontworpen mobiel paviljoen mede ontworpen met, en gebouwd door, de mensen uit de omgeving, zal hier het symbool van worden.
Van deze omgevingswandeling op de Heuvelrug maakte
Floor Ziegler samen met Wim Oolbekkink, programmadirecteur bij SBI een podcast. Deze podcast kan onder andere landgoedeigenaren inspireren hoe zij ook zelf met mensen uit de omgeving in gesprek kunnen gaan en hen kunnen betrekken.
Erfgoed voor Iedereen Scan de QR-code en beluister de podcast.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
132 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Als asielzoeker mag je gewoon werken totdat je statushouder wordt.’
‘Het is niet eng, je moet het gewoon doen’
Goede medewerkers vinden én behouden blijft een aanhoudende uitdaging voor veel bedrijven, maar bij Stichting SBI weten ze hier goed mee om te gaan. Jaap Jongejan is algemeen directeur van Hotel en Conferentiecentrum Landgoed Zonheuvel dat onderdeel uitmaakt van SBI, waar ze diversiteit en inclusiviteit heel serieus nemen. “We werken hier met een mooie mix van mensen. Ons vertrekpunt is niet wat je niet kan, maar wat je wél kan.” Door deze instelling werken er mensen bij Landgoed Zonheuvel die ergens anders misschien moeilijker aan een baan komen. Bijvoorbeeld James en Edison, twee mensen die in het dichtbijgelegen AZC wonen en wachten in de asielprocedure.
Bij Landgoed Zonheuvel draait het niet alleen om cijfers en resultaten; de organisatie ziet zichzelf als een gemeenschap van medemensen. “We praten hier nooit over personeel,” legt Jaap uit. “We werken hier met mensen. Het is ook net een echt gezin; niet alles is altijd koek en ei, maar we lossen het op door naar elkaar te luisteren.” Dit mensgerichte beleid vertaalt zich naar een hechte werkomgeving waar iedereen zich gezien en gewaardeerd voelt. Jaap: “We willen een weergave van de samenleving aan het werk hebben, en staan daarbij ook open voor mensen in de asielfase. Dit betekent dat we ook bewust mensen aannemen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Niet omdat ze zielig zijn, maar omdat ze toegevoegde waarde bieden.”
Zie jij het perspectief van de ander? •
Het aannemen van asielzoekers en mensen met verschillende achtergronden brengt uitdagingen met zich mee, zoals administratie, taalbarrières en culturele verschillen. Maar Jaap ziet deze uitdagingen als kansen voor groei en wederzijds begrip. “Toen James en Edison hier binnen kwamen, spraken ze allebei geen woord Nederlands. Ik heb met hen afgesproken dat ze mij alle woorden in hun taal leren die zij in het Nederlands leren. Dat motiveert ze en het helpt ze in hun communicatie naar collega’s. James en Edison werken allebei in de spoelkeuken van het hotel, dat is echt hun domein geworden. En toen we onlangs nog eens vroegen hoe het werk bevalt gaven beiden aan het erg naar hun te hebben. Ik vind het mooi om te zien hoe ze zich ontwikkelen en bijdragen aan onze organisatie.”
Een duurzame en inclusieve toekomst
Voor Jaap is het bieden van kansen aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt geen tijdelijke oplossing, maar een integraal onderdeel van zijn lange termijnstrategie. “Als werkgever heb je de verantwoordelijkheid om structureel oplossingen te bieden en te investeren in je medewerkers,” benadrukt hij. “We zouden deze medewerkers ook niet ‘mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt’ moeten noemen. Ze zouden centraal moeten staan in je bedrijf, je moet er met zijn allen omheen gaan staan.” Eén ding weet Jaap zeker: het gaat niet alleen over James en Edison. “Ik vind dat er twee wegen zijn voor mensen om mee te doen in de samenleving, zolang ze gezond genoeg zijn om iets te ondernemen: door te werken of door te leren. Anders sluit je jezelf buiten en dan doe je niet meer mee.
Als werkgever heb je hierin een belangrijke taak te vervullen, volgens Jaap. “Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt worden vaak aangenomen als het goed gaat met een bedrijf.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Geef mensen een kans, investeer in hen en kijk hoe ze kunnen bijdragen aan jouw organisatie. Uiteindelijk wordt iedereen daar beter van.’
Gaat het slecht, dan zijn zij de eersten die er weer uit gaan. Ik heb dat altijd onjuist gevonden. Die mensen krijg je daarna namelijk nooit meer terug in het arbeidsproces; ze zijn het vertrouwen in werkgevers kwijt.” Jaap waarschuwt ook voor verkeerde verwachtingen: “Je kunt van vluchtelingen niet verwachten dat ze meteen 100% productief zijn. Stel, je zit zelf in een oorlogssituatie waar je uit vlucht en je mag in een ander land aan het werk. Dan weet je niet wat je overkomt. Mededogen tonen en omzien naar elkaar is in zo’n geval heel belangrijk. Op de minder gekwalificeerde banen geeft Raphael trouwens aan dat mensen vaak meteen van waarde zijn. De afstand tot de arbeidsmarkt komt voort uit bureaucratie niet uit skills.”
Twijfelen mag, maar doe het gewoon
Natuurlijk zitten er risico’s aan het aannemen van mensen die in een AZC wonen. Jaap: “Ze zitten daar tijdelijk, dus ze kunnen overgeplaatst worden naar een locatie die te ver van hun werk af ligt. Dan ben je ze kwijt. En het kost wat meer moeite om ze aan het werk te krijgen en om ze goed mee te laten draaien in het werkproces. Maar welke werkgever moet tegenwoordig nou geen moeite doen om goede mensen aan te nemen? Ik kan natuurlijk niet zeggen dat elke ondernemer asielzoekers moet aannemen. Maar twijfelen omdat het allemaal moeilijk is, dat hoeft niet. Ik zou zeggen: probeer het gewoon. Geef mensen een kans, investeer in hen en kijk hoe ze kunnen bijdragen aan jouw organisatie.
Zie jij het perspectief van de ander? •
Uiteindelijk wordt iedereen daar beter van. En daarnaast: als je als ondernemer nooit wat probeert te ondernemen, dan maak ik me zorgen over de continuïteit van je bedrijf.”
Als je eenmaal besluit om mensen aan te nemen die ergens anders geen kans krijgen, is het niet zomaar een kwestie van een vacature uitzetten en afwachten. Je moet zelf actief op zoek naar geschikte medewerkers en voordat ze kunnen beginnen, moeten er wat zaken geregeld worden. Jaap schakelde hiervoor de hulp in van Untapped Talents, een bedrijf dat werkgevers ontzorgt bij het aannemen van mensen uit de doelgroep asielzoekers. Jaap: “Raphael Nouwen, de initiatiefnemer van Untapped Talents, was spreker op onze jaarconferentie met als thema Waardevol werken. En op een naburig landgoed in Leersum is een AZC gevestigd met wie we samenwerken in de het organiseren van kerstdiner, jongerenprogramma’s en cultuurprogramma’s. De contacten waren er dus al. Toen we daadwerkelijk medewerkers wilden werven, schakelden we de hulp in van Untapped Talents. Raphaël Nouwen regelde, naast de werving en selectie van ons, dat James en Edison ook alle typische administratie zoals burgerservicenummers kregen en hij vroeg voor hen tewerkstellingsvergunningen aan. Als asielzoeker mag je gewoon werken totdat je statushouder wordt. Daarna ga je pas officieel inburgeren. Ook het aanvragen van de werkgeversverklaring werd door
‘Als je als ondernemer nooit wat probeert te ondernemen, dan maak ik me zorgen over de continuïteit van je bedrijf.’
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
ons geregeld. Wij hoefden er alleen nog maar voor te zorgen dat hun werkplek klaar was en dat ze hartelijk werden ontvangen op hun eerste dag.” Untapped Talents is daarmee eigenlijk een verlengstuk van onze afdeling Mens en Organisatie.
Als samenleving kun je meer dan als individu
Jaap: “Als je in een samenleving leeft, moet je lid zijn van verenigingen die helpen om aan die samenleving te bouwen. Je kunt daarmee beter inspelen op kansen en je stem laten horen over kwesties die belangrijk voor je zijn; bijvoorbeeld het beleid rondom asielzoekers en werk. Als mensen hebben wij een voordeel op ander levende wezens: we leven niet alleen vanuit instinct. We hebben de vaardigheid om nuance aan te brengen, maar daar moet je wel wat voor doen.”
Deze bijdrage verscheen eerder in iets aangepaste vorm op de website van VNO-NCW Midden.
Wil je ook asielzoekers inzetten in je organisatie?
Scan de QR-code en kijk op de website van gevluchttalent.nl.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
In gesprek met Paul van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Tilburg University en hoogleraar economie en theologisch denken aan de EUR. Opgetekend door Desmond Thuis.
138 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Pas op voor de narcistische leider.’
Het is deze vraag die centraal stond in het leven van Augustinus, en is wellicht een universele vraag. Geboren in 354 na Christus in een klein stadje in Algerije. Een briljante man, met een briljante geest. Zo had hij zijn opleiding tot retoricaleraar binnen de kortste keren afgerond en was hij in no-time leraar in Rome. Hij was zeer bedreven in de retorica en had hierdoor de gave anderen te overtuigen dat zijn mens-, wereld- en godsbeeld toch echt het beste was
Zijn verhaal is het verhaal van velen. Ook al leefde hij honderden jaren geleden en zijn de omstandigheden en de wereld veranderd: zijn actualiteitswaarde is groot. Wat kunnen we van hem leren?
Zijn leven knip ik grofweg in twee fasen. In de eerste werd hij gedreven door ambitie, eerzucht; de tweede fase werd gekenmerkt door het besef dat hij een deel was van een geheel: de schepping, de maatschappij, de kerk. De introspectie en lezing van de Schrift wordt belangrijk.
Blinde ambitie
Augustinus groeide op in een gezin van verarmde adel. Hij had een briljant verstand en was zeer ambitieus. Hij was een netwerker pur sang. In zijn netwerk bevonden zich rijke vrienden.
Dat netwerk leidde hem uiteindelijk tot de positie van adviseur van de keizer in Milaan. Voor iemand uit het huidige Algerije een
jij het perspectief van de ander?
bijzondere prestatie in die tijd. Hij was berekenend in die periode: wie kan ik gebruiken voor welke stap in mijn carrière? Zijn geldingsdrang en scheppingsdrift (eros) hebben hem naar een ongekende maatschappelijke hoogte gebracht.
Zijn begaafdheid, sociale vaardigheden en deskundigheid maakten dat Augustinus de maatschappelijke top bereikte. Hij dacht dat hij daar uiteindelijk het geluk zou vinden. Dat bleek niet het geval. Omwille van zijn carrière had hij de liefde van zijn leven, zijn concubine, moeten laten gaan. De vrouw van gelijke stand, die zijn moeder had uitgezocht, had zijn liefde niet. De enorme onrust die hij heel zijn carrière had gevoeld bleef.
De waarheid liegen
Als keizerlijk adviseur moest hij ook lofredes houden, bijvoorbeeld voor de keizer, waarin hij de waarheid moest liegen, want mooier moest voorstellen dan zij in feite was. Zo hield hij zijn maatschappelijk aanzien, maar dit hield hij niet lang vol. Augustinus stortte uiteindelijk in. Hij verloor letterlijk zijn stem, en had hoogstwaarschijnlijk daarbij ook hartfalen. Hij trok zich terug op een landgoed om tot rust te komen; het was het eigendom van een van zijn vrienden. Zijn netwerk bleef natuurlijk wel intact.
En daar op dat landgoed vindt hij de rust en ruimte om na te denken over hoe je dan wel gelukkig wordt als je het als insecure overachiever niet wordt door het bereiken van rijkdom en status. Hij is 32 en verkeert in wat we misschien tegenwoordig een midlifecrisis zouden noemen. Om antwoord te geven
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Je wordt gelukkig als je alles in de juiste balans houdt.’
op de vraag hoe je dan wel gelukkig wordt, als het geluk niet gelegen is in status, gaat hij in gesprek met zijn vrienden. Hij stelt vast: hij heeft zich in extreme mate alleen maar gericht op zijn carrière waardoor alles in zijn leven in feite uit balans was.
Evenwicht
Augustinus concludeert in de geest van de stoïcijnen: je wordt gelukkig als je alles in de juiste balans houdt. Je alleen maar en te veel richten op je carrière, gaat ten koste van vriendschappen of, zoals in zijn geval van je gezondheid. Zo ontdekte hij dat een mens innerlijk zo evenwichtig is als zijn dagindeling. Als je alleen maar netwerkt of vergadert, maar niet in stilte tot rust komt, raak je uit evenwicht. En als je alleen maar studeert en te weinig eet of wandelt, raak je ook uit balans. Als dat alles in de juiste verhouding is, heb je heel praktisch de basis voor een evenwichtig leven gelegd en is er sprake van een zekere mate van geluk.
In de crisis die hij doormaakt, overdenkt hij ook het christendom en de Schrift. Hij vond de Bijbel een slecht gecomponeerd boek vol kinderachtige verhaaltjes. Maar bisschop Ambrosius leert hem dat je de woorden in de Schrift niet letterlijk moet nemen omdat deze woorden eigenlijk ontoereikend zijn om God, de schepping en zelfs de mens adequaat te beschrijven. Het is voor hem een eyeopener. Hij gaat de Schrift anders lezen: als boek dat mensen in het perspectief van hun onbegrijpelijke, maar in Christus toch merkbare oorsprong en doel duidt.
Zie jij het perspectief van de ander?
De mens deugt niet
En door zich te verdiepen in bijbelteksten komt hij tot het idee dat de mens een gedeelde wil heeft. Er zit een dubbelheid in ieder mens. Je doet - of wilt - het goede doen (caritas), maar er is ook geldingsdrang (eros). Het loopt altijd door elkaar heen. Mensen deugen niet, maar we zijn ook niet slecht. We voeren oorlog, maar we helpen elkaar ook in tijden van oorlog. Het is allemaal dubbel.
Dit alles bij elkaar genomen, stelt hij het volgende vast: Ik verwerkelijk mezelf pas ten volle in relaties tot anderen. Ik ben, omdat jij bent. Eigenlijk het hedendaagse Ubuntu. De ander zo respectvol mogelijk behandelen, de ander tot zijn of haar recht laten komen. Soms ook ten koste van jezelf: dat is caritas, liefde en hierin vinden mensen hun geluk voor zover mogelijk in tijd en ruimte. Als je je daarentegen laat leiden door hoogmoed en alleen je eigen gewin voor ogen hebt, dan gaat dat uiteindelijk altijd ten koste van een ander. En vroeg of laat kom je daardoor in een isolement.
Pas op voor de narcistische leider
Augustinus is helder: in zijn Regel schrijft hij dat de leider van een gemeenschap zich eerst en vooral moet kunnen verplaatsen in de situatie, het leven, de persoon van degene die hij leidinggeeft. Hij of zij weet werkelijk te luisteren naar anderen. De prior zegt waar het op staat, bekritiseert dingen die niet goed zijn, maar houdt vooral voor ogen dat de gemeenschap heel moet blijven. Daarom is kritiek ingebed in bemoediging. Het is niet omgekeerd.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Augustinus waarschuwt voor leiders die alleen maar met zichzelf en hun ego bezig zijn; de hedendaagse narcist. Ze begrijpen de mechanismen in de maatschappij en weten de mensen die minder met hun ego en eigen gewin bezig te zijn te koeioneren, met alle kwalijke gevolgen van dien. Dat klaagt hij aan. Als iedereen oprecht betrokken is op een ander, dan is er harmonie. Ook al kan er kritiek zijn op het functioneren van iemand. Anders volgt er ellende.
Maar kunnen mensen volmaakt gelukkig worden volgens Augustinus? Het antwoord is nee. Augustinus was er duidelijk over: het is een ideaal dat we nooit gaan bereiken. Want alles verandert, vreugde kan omslaan in verdriet en er zijn gebeurtenissen in je leven zoals de dood, ziekte en pijn, die onvermijdelijk en tragisch zijn. Maar je ondervangt tragiek door de voornoemde evenwichtige levensorde en dankzij echte vrienden; mensen die je dus niet gebruikt hebt, maar die in jouw omgang met hen hebben ontdekt dat jij ze belangrijk vindt om wie zij zijn. De ideale wereld bestaat niet.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
144 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
De ClimateRun is niet alleen een hardloopwedstrijd op 12 oktober 2025, het is ook een manier om samen in beweging te komen voor het klimaat. Wij gaan voor alles de meest klimaatvriendelijke oplossing vinden. Voor, tijdens en na de wedstrijd nodigen we zo veel mogelijk mensen uit om mee te doen en mee te denken. Van vervoer, startnummer, tijdmeting tot sportdrank, kleding en energie die nodig is om het evenement van elektriciteit te voorzien. Zie voor meer info www.ClimateRun.nl. 145 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Ingmar Heytze en Tim van der Veer zijn writers in residence in de torenkamer van het Maarten Maartenshuis.
Torenkamer
We liepen rond en zochten de wolf, nog maar een paar maanden geleden, en vonden zelfs geen pootafdruk.
Vandaag komen ze naar boven met roedels tegelijk, staan om ons heen, stellen vragen, kwispelen.
De jager zet zijn geweer in de hoek, schuift aan en neemt ook een stuk boterkoek. Het verhaal ligt ergens
in het midden, de een staat erachter, de ander ervoor, weer een ander lééft erin – daar ligt de verbinding, dat is hoe het werkt. Kijk in de spiegel, niet bang zijn: de jager, de toren, de mensen, de wolf ben je zelf.
28-08-2024, IH, Torenkamer
Twee schrijvers in de Torenkamer van het
Maarten Maartenshuis
SBI hecht grote waarde aan de inbreng van kunstenaars in organisaties en de samenleving. Kunst helpt ons de wereld te begrijpen en is vaak een eerste stap richting verandering. Zo nodigen we schrijvers en andere kunstenaars uit om voor een periode op ons landgoed te verblijven. Colinda Bongers maakte in 2021 als eerste writer in residence de de prachtige bundel In de geest van Maarten Maartens. (Nog steeds verkrijgbaar bij de receptie van het hotel op Landgoed Zonheuvel).
Na een uitstapje in de richting van performance art (2022 - Jehuda de Jong), audio-kunst (2023 - Bo Lagrand) en video-kunst (2023 - Nahuel Cano) is het in 2024 weer tijd voor schrijvers. Vanaf de zomer werken Ingmar Heytze en Tim van der Veer als writers in residence in de torenkamer van het Maarten Maartenshuis. Tim van der Veer is schrijver en ultraloper. Hij schrijft magisch realistisch in de trant van Hubert Lampo, maar dan grappiger en toegankelijker. Ingmar was stadsdichter van Utrecht. Hem wordt toegedicht dat hij poëzie schrijft voor mensen die niet van gedichten houden. Hij schreef vanuit de torenkamer het hiernaast afgebeeldde gedicht.
Zie jij het perspectief van de ander? •
‘Groen Traineeship Guardians of the water; soms is er te veel, soms is er te weinig. Leer leven in balans.’
SBI is een inclusieve en diverse werkgemeenschap die een bijdraagt aan een duurzame samenleving door maatschappelijk toegevoegde waarde te creëren. In deze werkgemeenschap is een belangrijke rol weggelegd voor jongeren, die deze toegevoegde waarde mede creëren.
Deze aandacht voor jongeren sluit goed aan bij de activiteiten van het landgoed in de jaren 30 van de vorige eeuw als internationaal jongerencentrum, waar jongeren uit met name Europese landen in het huidige Maarten Maartenshuis bijeenkwamen. Het openluchttheater op het landgoed werd in die periode gebouwd en onder meer gebruikt voor het opvoeren van zogenaamde lekenspelen door jongeren, van Henriette Roland Holst1.
Waar geven de jongeren zoal invulling aan?
De SBI-organisaties zetten actief in op het werven van jongeren, en via onder meer MDT-programma’s (Maatschappelijke Diensttijd, een subsidie van het ministerie van SZW) worden jongeren geholpen in het ontwikkelen van hun talenten, ontmoeten zij het netwerk van SBI en zijn ze betekenisvol voor een ander en de samenleving. Deze MDT-trajecten krijgen op Landgoed Zonheuvel invulling via Stichting Jord, via SBI in samenwerking met Goedlandt, circulair landgoed beheer. Via landgoedpartner Lab Toekomstige Generaties worden zogenaamde Groen Traineeships georganiseerd. Daarnaast organiseert landgoedpartner One
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
World Citizens de intergenerationele dialogen als onderdeel van haar summercamps. En vanuit het SDG House zijn zogenaamde SDG-traineeships georganiseerd voor SBI Formaat en landgoedpartners.
• Toolkit voor duurzaam ondernemen
De SDG-trainees ontwikkelden voor SBI Formaat de toolkit
Duurzaam ondernemen . De trainers en adviseurs van het SBIbedrijf vinden hierin informatie, tips en middelen om bij hun klanten aan de slag te gaan met de duurzame ontwikkelingsdoelen. Het heeft er mede toe geleid dat het trainingsaanbod van SBI Formaat inmiddels helemaal gekoppeld is aan de SDG’s.
• Duurzaam onderzoek
Voor MO the movement, de social enterprise voor het matchen van bedrijfsleven en sociale & maatschappelijke organisaties van Karlijn l’Orteye (voormalig directeur van landgoedpartner NCD) hebben vijf SDG-trainees onder andere onderzocht hoe kunstmatige intelligentie kan helpen bij de matching. Voor landgoedpartner Vlirdens onderzochten de SDG-trainees onder meer hoe de visie gekoppeld zou kunnen worden aan de SDG-agenda. Mede dankzij hun onderzoek maken de SDG’s nu onderdeel uit van de visie: ‘Sustainable Development Goals (SDG’s) zijn onze leidraad om met planning bij te dragen aan Nederland meer werkend maken’, aldus Vlirdens.
• Talentontwikkeling
Stichting Jord traint, begeleidt en motiveert scholieren uit de regio Utrechtse Heuvelrug om een betekenisvolle bijdrage te leveren aan de samenleving. Zij brengt jongeren en ouderen samen in een omgeving waarin zij van elkaar leren, elkaar versterken en samen een impactvolle toekomst opbouwen. De missie van stichting Jord is om betekenisvolle relaties tussen generaties te
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Bezinning tijdens Groen Traineeship.
creëren, waarin zorg, aandacht en begrip centraal staan. In samenwerking met scholen uit de regio geeft de stichting invulling aan een programma dat plaatsvindt op Landgoed Zonheuvel. In de zogenaamde Jord-weken zijn er 150 tot 300 jongeren actief in het bos en de moestuin en ontvangen zij trainingen van landgoedpartners op het gebied van samenwerken en talentontwikkeling. In de weken daarna geven de scholieren invulling aan een project waarmee ouderen kunnen worden ondersteund. Dit kan bijvoorbeeld in een zorginstelling of bij ouderen die bij hen in de buurt wonen.
• Nederland vergroent door bomenhub
Landgoed Zonheuvel is een uitstekende plek gebleken voor de invulling van Groen Traineeships. De 47 hectare bos en park lenen zich goed voor de invulling van betekenisvolle en praktische jongerenprogramma’s. In coronatijd (winter 2021/22) startte het eerste traineeship met het inrichten van een bomenhub in de moestuin van het landgoed. In een periode van 18 weken werkten 12 jongeren iedere week aan wat nu de grootste bomenhub van
Zie jij het perspectief van de ander? •
de provincie Utrecht is en waarin SBI en Goedlandt intensief samenwerken met Meer Bomen Nu (onderdeel van Urgenda). Iedere winter en voorjaar worden rond de 40.000 zaailingen (kleine boompjes tot ongeveer 1,5 meter hoog) opgekuild in de bomenhub en later uitgedeeld aan mensen die bomen op hun eigen terrein kunnen planten en zo Nederland helpen vergroenen.
• Jongeren maken het verschil
Jongeren geven aan het einde van de traineeships aan dat ze weer hoop ervaren. Dat hun verbinding met de natuur is verstevigd en dat ze een praktisch handelingsperspectief kregen aangereikt.
“Deze week heb ik ontdekt dat ik zelf een deel van de oplossing ben en dat ik niet de enige ben die zich zorgen maakt. Samen kunnen we echt wel een verschil maken”, aldus een deelnemer. Kennismaken met het netwerk van partners leverde al een aantal matches op. Zo trad een van de deelnemers toe tot de jongerenraad van stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
Het traineeship Guardians of the Water, in de zomer van 2024, trok de aandacht van de Volkskrant die er een paginagroot artikel aan wijdde.
Iedere deelnemer schrijft na afloop van een traineeship ook een reflectiebrief. Een citaat: “Dit traineeship laat je juist krachtig voelen, je voelt dat je leert hoe je echt impact kunt maken en je wordt hierin gemotiveerd.”
De trainees van Lab Toekomstige Generaties ontwikkelden in hun traineeship op Landgoed Zonheuvel de Future inking
Toolkit bedoeld voor bedrijven en organisaties die toekomstdenken willen praktiseren.
Future Thinking
Scan de code voor de toolkit Future Thinking.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
• Jonge wereldburgers met een missie
One World Citizens is een organisatie die geleid wordt door Monique van Dam en voor het overgrote deel bestaat dankzij de bijdrage van jongeren uit alle delen van de wereld. Meestal is er sprake van online ontmoetingen maar een keer per jaar vindt er op het landgoed een intergenerationele dialoog plaats in het kader van een summercamp. Dan zijn er 60 jongeren van 20 verschillende nationaliteiten aanwezig om samen met oudere generaties invulling te geven aan de SDG-thema’s. De dialoog van 2024 was tevens een Toekomstbouwplaats waarin ook de Nationale Jongerenraad (NJR) betrokken was.
• Stoel voor de toekomst
In 2022 hebben de vereniging Worldconnectors A ffi liate Earth
Charter International en het Lab Toekomstige Generaties een Toekomststoel aangeboden aan de directie en de raad van toezicht van SBI. Het idee van de Toekomststoel is door schrijver, natuurkundige en voormalig politicus Jan Terlouw bedacht om toekomstige generaties mee te nemen in de beslissingen die vandaag worden genomen. De Toekomststoel zal symbolisch worden aangeschoven aan de tafel waar de belangrijke beslissingen worden genomen.
Overzicht jongerenprojecten Landgoed Zonheuvel
Via Stichting Jord
I.s.m. Revius Lyceum Doorn
Groen Traineeships
I.s.m. One World Citizens
450 jongeren | 14-17 jaar
300 jongeren | 13-14 jaar
150 jongeren | 18-30 jaar
200 internationale jongeren | 18-30 jaar
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Jacques Grégoire is kunstenaar en legt de veranderingen van het ‘Bos dat van zichzelf is’ is vast.
Meer werk zien?
Scan de QR-code en bekijk de website www.jacquesgregoire.nl
De komende tien jaar legt kunstenaar Jacques Grégoire de veranderingen in het ‘Bos dat van zichzelf is’ op Landgoed Zonheuvel vast gedurende alle seizoenen op vier vaste plekken. Een document van precies waargenomen observaties in 160 tekeningen. Volg deze reis, de natuur bepaalt zelf wat leeft en groeit en zie de ontwikkeling in slow motion. Zie hoe het ‘Bos dat van zichzelf is’ is steeds meer van zichzelf wordt. In april 2025 verschijnt een boek van de hand van de kunstenaar met een belangrijke rol voor het ‘Bos dat van zichzelf is’. De expositie van zijn werk zal later dat jaar op het landgoed te zien zijn.
Over de kunstenaar
Een goede balans vindt Grégoire door stad en land, Europa en Nederland met elkaar af te wisselen. Zijn hart ligt in de natuur, maar door daar vandaan weg te gaan ontstaat het verlangen er naar terug te keren. Deze gedachte werkt als basis voor het versterken van de gedachte, om die vervolgens weer te geven. Alles wat hij doet, is intens en met een diepere bedoeling. Nooit om een enkel een mooi en schoon plaatje te maken. De kunstenaar legt alles vast in aquarel, olieverf, video, foto’s en boekvorm.
Een preview van de expositie op de volgende pagina.
Zie jij het perspectief van de ander?
156 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
SBI • Zie jij het
De ZonheuvelZwam growkit
Meer weten? Scan de QR-code.
Speciaal voor Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug ontwikkelden
Goedlandt Circulair Landgoed beheer en stichting SBI de ZonheuvelZwam growkit. Hiermee kan iedereen bijdragen aan een gezonde en afvalvrije omgeving en de natuur steunen!
Met de growkit kan iedereen oesterzwammen kweken op zijn/haar eigen koffiedik. Zo werken we samen aan een gezonde en afvalvrije omgeving. Met wat broed, koffiedik en een beetje liefde en geduld maak je heerlijke oesterzwammen en belandt jouw koffiedik niet in de verbrandingsoven.
Het Landgoed kweekt zelf ook zwammen op iets grotere schaal. Het koffiedik van de circa 70.000 kopjes koffie die we jaarlijks schenken, gebruiken we om oesterzwammen te kweken die ze terug leveren aan de keuken van ons eigen restaurant. Daar worden lekkere gerechten van gemaakt, die ’s avonds op het menu staan. Voor ieder verkochte growkit een percentage wordt afgedragen aan natuurbeheer en – behoud van het Nationaal Park.
Streekproduct van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug
De reeks streekproducten zijn lokaal gemaakt, met producenten en ingrediënten uit de streek en vertellen allemaal een uniek verhaal.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Shirley Mathoera is onder meer senior adviseur bij de WissemaGroup.
‘Diversiteit,
gelijkwaardigheid en inclusie krijgen alleen een kans wanneer we ons durven te verplaatsen in een ander.’
160 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie (DGI) is een thema dat niet meer weg te denken is van de maatschappelijke agenda, in het straatbeeld, de media en organisaties. Tegelijkertijd weet iedereen dat we er nog lang niet zijn.
SBI investeert nadrukkelijk in menskracht en publicitaire aandacht om samen met haar partners te werken aan de verbreding van inclusiviteit in organisaties.
Verantwoordelijkheid
Medezeggenschap is verbonden aan emancipatie. De vakbeweging heeft de maatschappelijke emancipatie van haar leden altijd hoog in het vaandel gehad. Men was er vanaf de late negentiende eeuw van overtuigd dat een organisatie ook een gemeenschap is. Niet alleen de mensen die het geld inbrachten, mochten bepalen wat er in de organisatie gebeurde. Ook de mensen die er hun brood verdienen mochten mee bepalen wat de koers en inrichting van de organisatie zou worden.
Samen bouwde je het bedrijf of de school op. Samen droeg je verantwoordelijkheid voor het wel en wee van de organisatie. Samen was je ook verantwoordelijk voor de klanten, patiënten of leerlingen van de organisatie waar je voor werkte.
Het woord verantwoordelijkheid draagt als kern het begrip ‘antwoord’ in zich. Het hoort bij mensen en medemenselijkheid dat je een antwoord geeft op de vragen van de tijd.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Een dikke honderd jaar geleden was dat de sociale kwestie. Bittere armoede, kinderarbeid, onveilige werksituaties waren het lot van het overgrote deel van de Nederlandse bevolking. Politiek en vakbeweging wilden een antwoord bieden op de vragen naar rechten, een eerlijke verdeling van welvaart en het verkleinen van de maatschappelijke achterstand.
De tijd is anders
Er is veel veranderd en nog steeds is de kern van menselijkheid en medemenselijkheid de verantwoordelijkheid voor elkaar. Wanneer de tijd anders is, zijn dan ook de vragen anders geworden?
Dat is maar voor een deel het geval. Er is nog steeds maatschappelijke ongelijkheid en achterstelling, nog steeds is welvaart ongelijk verdeeld en nog steeds worden mensen uitgesloten. Nu heeft dat niet te maken met rangen, standen en klasse. Het gaat vandaag over culturele afkomst, kleur, geaardheid en gender.
Mogelijk is dit nog ingrijpender omdat al deze zaken te maken hebben met je persoonlijke identiteit. Het gaat over wie je bent en wie je mag zijn.
Gemiste kans
DGI is een medium dat past bij de hedendaagse uitwerking van de waarden die SBI drijft. Het agenderen van DGI door raden van commissarissen, directies en medezeggenschapsorganen helpt om onze samenleving rechtvaardiger te maken en mensen van kleur, vrouwen en mensen met een andere geaardheid recht te doen.
162 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Het gaat over wie je bent en wie je mag zijn.’
Wanneer een organisatie geen oog heeft voor diversiteit en inclusie mist ze ook een kans. Een organisatie die een afspiegeling is van de samenleving sluit beter aan op de belangen van haar stakeholders. Ze verschaft zichzelf een betere positie op een krimpende arbeidsmarkt. Ze weet werknemers te binden omdat het er goed is om te werken. Ze biedt haar medewerkers een veilig werkklimaat.
Toch zien we dat diezelfde raden van commissarissen, directies en medezeggenschapsorganen geen reële afspiegeling zijn van de Nederlandse samenleving.
Geen raad van commissarissen of raad van toezicht en geen directie of ondernemingsraad zal ontkennen dat aandacht voor diversiteit en inclusie belangrijk is. Waar komt dan dat verschil vandaan tussen zeggen en doen?
Blinde vlek
Een belangrijke oorzaak ligt in het gegeven dat we zo weinig zelfreflectie hebben. Natuurlijk behandelen we iedereen gelijk, is iedereen bij ons welkom en bejegenen we iedereen in het bedrijf hetzelfde. Toch valt het niemand op dat we geen stagiairs hebben die Hassan of Fatana heten, dat we niet weten welke collega bij de queer gemeenschap hoort en vinden we het niet vreemd dat de leiding in de organisatie louter en alleen uit mannen bestaat. Omdat het niet opvalt is het belangrijk dat mensen juist daar vragen over gaan stellen. Hoe komt het dat ik niet weet waarom een bepaalde groep bij ons geen stage loopt, leiding geeft of praat over wie voor hen in hun leven belangrijk zijn?
Zie jij het perspectief van de ander?
Mensen moeten geholpen worden om breder te kijken. Als je deze tijd serieus neemt dan moet DGI op de agenda van HR, de directie, de RvT en de OR komen te staan. Alleen wanneer het bewustzijn ontstaat dat er aan alle kanten ongelijkheid in onze organisaties voorkomt, zullen we in staat zijn om daar wat aan te doen. Bewustzijn moet er eerst komen. Pas dan kan het omgezet worden naar een ander wervings-, selectie- en doorstroombeleid.
Het is de taak van alle mensen die verantwoordelijkheid dragen in organisaties om met de ogen van een ander naar onze bedrijven, scholen en zorginstellingen te kijken. Diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie krijgen alleen een kans wanneer we ons durven te verplaatsen in een ander.
Bewustwording groeit door kritisch kijken naar je eigen organisatie en krijgt een vervolg is het aangaan van het gesprek met elkaar. Bij tijd en wijle is het heel gezond om eens goed naar jezelf te kijken en je af te vragen of het nog klopt wat je over jezelf denkt. Zijn wij die moderne en maatschappelijk betrokken organisatie waarvan we zelf denken dat we dat zijn? Zijn wij ook duurzaam in ons personeelsbeleid? Bieden wij sociale veiligheid in de kantine, het werkoverleg en de omkleedruimte?
Mensen die kritisch naar zichzelf durven kijken maken groei en ontwikkeling door. Voor organisaties is dat niet anders. Het hoort bij het streven naar excellentie om te werken aan jezelf. Dat begint met discussie en debat over wie je bent, wat je doet en hoe je het doet. Wanneer je de beste voor je personeel en stakeholders wilt zijn, hoort daar ook de morele moed bij om eens van buiten naar binnen te kijken en je te verplaatsen in de ander.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
‘Alleen wanneer het bewustzijn ontstaat dat er aan alle kanten ongelijkheid in onze organisaties voorkomt, zullen we in staat zijn om daar wat aan te doen.’
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht en VNG-voorzitter, ontvangt de resultaten van de Toekomstbouwplaatsen uit handen van Lars Westra.
Jongeren wereldwijd maken zich zorgen over het klimaat, oorlog, vrijheid en democratie en hun toekomst. Ook in Nederland ervaren veel jongeren stress, bijvoorbeeld vanwege de wooncrisis en de ongelijkheid, de natuur en of ze de rekeningen nog wel kunnen betalen. Dit zorgt voor een combinatie van zorgen, angst, onmacht en depressieve gevoelens.
De wens voor verandering is er wel, maar waar en hoe te beginnen? De toekomst voelt vaak als ver weg en als iets waar je maar weinig invloed op hebt. Die wordt gemaakt via het beleid van politici en directeuren, door lobbyisten en activisten. Voor veel jongeren is dat ver van hun bed.
De SDG-agenda zoals die in 2015 werd vastgesteld door de landen van de VN is een integrale actie agenda voor landen om mondiale problemen op landniveau aan te pakken. In Nederland is de landelijk coördinator SDG (tot september was dat Sandra Pellegrom, zij werd opgevolgd door Anna Pot) die als een spin in het web alle ministeries, decentrale overheden en partijen in het bedrijfsleven, de maatschappij en dus ook jongeren tot actie stimuleert om de SDG’s in Nederland te bereiken.
SBI is sinds 2018 een formeel SDG House wat inhoudt dat wij doen wat in ons vermogen ligt om duurzame SDG-acties te stimuleren bij ons netwerk van werkgevers, werknemers, wetenschap, onderwijs en kunst en cultuur.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Laten we aan een gemeenschappelijke
toekomstagenda bouwen.’
De SDG-agenda is zeker niet perfect maar het is wel het beste wat we tot onze beschikking hebben. Tegelijkertijd kunnen we vaststellen dat er onder bepaalde groepen in de samenleving onvoldoende draagvlak is voor de SDG-agenda. Mensen haken af, mede omdat men zich niet door de agenda vertegenwoordigd voelt, geen vertrouwen hebben in de politiek/overheid en geen eigenaarschap voelen m.b.t. de agenda.
Ons systeem is immers gericht op korte termijn doelen en stelt te eenzijdig financiële doelen (steeds meer spullen met een steeds kortere levensduur, geen echte prijs voor vervuilende producten etc.) boven ecologische en sociale duurzaamheid.
De stuurgroep Our common agenda van SDG Nederland met daarin vertegenwoordigt, Nationale Jeugdraad, Impact Economy Foundation, Worldconnectors Earth Charter A ffi liate, Lab Toekomstige Generaties, SBI/Landgoed Zonheuvel en SDG House Network stelde vast dat de implementatie van de agenda onvoldoende tot stand is gekomen en de doelen niet gehaald worden.
In september 2024 vond de Summit of the Future plaats bij de VN in New York. Vanuit het netwerk van SBI waren Jan van de Venis (Lab Toekomstige Generaties, Kikki Ritmeijer (Nationale Jongerenraad NJR) en Lars Westra (SDG Nederland) afgevaardigd om de stem van toekomstigs generaties onder de aandacht van de VN-vertegenwoordigers te brengen.
Secretaris-generaal van de VN António Guterres deelde tijdens de Summit zes belangrijke punten van de gezamenlijke agenda.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Ten eerste is het nu tijd om de wereldwijde solidariteit te heroveren en nieuwe manieren te vinden om samen te werken voor het algemeen belang.
Ten tweede is het nu tijd om het sociale contract tussen regeringen en hun bevolking en binnen samenlevingen te vernieuwen, om vertrouwen te herstellen en een alomvattende visie op mensenrechten te omarmen.
Ten derde is het nu tijd om een einde te maken aan de ‘infodemie’ die onze wereld teistert door een gemeenschappelijke, empirisch ondersteunde consensus te verdedigen rond feiten, wetenschap en kennis.
Ten vierde is het nu tijd om een serieuze blinde vlek te corrigeren in de manier waarop we economische welvaart en vooruitgang meten. Als winst ten koste gaat van mensen en onze planeet, dan geeft dat een onvolledig beeld van de werkelijke kosten van economische groei.
Ten vijfde is het nu tijd om op de lange termijn te denken, meer te betekenen voor jongeren en toekomstige generaties en beter voorbereid te zijn op de uitdagingen die voor ons liggen. Guterres doet voorstellen voor een speciale gezant van de Verenigde Naties om ervoor te zorgen dat beleids- en budgetbeslissingen rekening houden met de impact ervan op toekomstige generaties.
Ten zesde is het nu tijd voor een sterker, meer genetwerkt en inclusief multilateraal systeem, verankerd binnen de Verenigde Naties zodat we beter in staat zijn om de wereldwijde uitdagingen het hoofd te bieden.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Of kan het anders? We moeten allemaal leven met de keuzes die vandaag gemaakt worden. Dus: laten we het heft in eigen hand nemen en samen gaan bouwen aan onze toekomst waarin wij bepalen wat belangrijk is. Waarin heel verschillende mensen (van alle kleur, culturen en achtergronden) elkaar ontmoeten, laten zien dat we verschillen kunnen overbruggen en samen tot oplossingen kunnen komen.
Wat gaan we doen?
De stuurgroep organiseert op verschillende plekken in Nederland Toekomstbouwplaatsen. Daar gaan we aan de slag om samen te bouwen aan vertrouwen in elkaar en aan een toekomst waarin we allemaal willen en kunnen leven.
Dat doen we door de handen uit de mouwen te steken en die toekomst letterlijk en figuurlijk te bouwen. Samen creëren we met jonde bouwstenen voor een visie op de wereld waar we over vijf
170 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Vier thema’s staan centraal op de toekomst bouwplaats:
Welzijn en basisbehoeften wat heb ik nodig om gezond en veilig op te groeien of ouder te worden?
Consumptie en economie wat gebruik en verbruik ik en wat is het effect daarvan?
Klimaat en natuur hoe ga ik om met de natuur om mij heen en met de planeet? Vrijheid en democratie wat is eerlijk en rechtvaardig en hoe heb ik invloed?
jaar én over 75 jaar in willen leven en wat er nodig is om daar te komen. Het worden een actieve bijeenkomsten waarin veel in beweging wordt gezet bij deelnemers.
Op 25 september 2024 presenteerden we onze eerste resultaten op de SDG Action Day. En eind september 2024 bracht jongerenvertegenwoordiger Kiki Ritmeijer wat we ophaalden naar de VN Summit of the Future in New York.
In een coalitie bestaande uit Lab toekomstige generaties, One World Citizens en SBI krijgen de Toekomstbouwplaatsen verder vorm.
De bouwplaatsen van de toekomst vormen de basis van een toekomstagenda die we aanbieden aan een breed publiek, waaronder gemeenten, scholen, bedrijven en leden van de Tweede Kamer. Zij moeten met de gezamenlijke doelen en aanbevelingen aan de slag en helpen deze naar actie te vertalen.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
‘Twijfel er nooit aan dat een kleine groep bedachtzame, betrokken burgers de wereld kan veranderen; sterker nog: alleen zo is verandering ooit bereikt.’
Margaret Mead (cultureel antropoloog en mileuactivist (1901-1978)
Vrijheid en democratie: wat is eerlijk en rechtvaardig en hoe heb ik invloed?
Eén van de grootste uitdagingen van de SDG’s is de vertaalslag naar het ‘gewone leven’.
Hoe bereik je de mens in de straat en de werknemer in de organisatie? Duurzaam denken en doen is niet alleen voor de beleidsmakers. De SDG-agenda is ook geen window dressing voor bedrijven, maar een zaak van iedereen. Maar hoe doe je dat in een samenleving die vandaag steeds meer gedomineerd wordt door cynisme en anti-klimaat denken.
Dat is juist waarom SBI tracht om via onder meer ondernemingsraden duurzaam denken en doen te implementeren in het gewone werkleven.
Kan de vraag van wie is de wereld makkelijker beantwoord worden? Van ons allemaal? Of toch van niemand? Daar zit dan ook de grootste uitdaging. Klimaatvraagstukken, de SDGagenda, de toekomst van de aarde gaat ons allen aan. Het is dan ook van groot belang dat beleidsmakers, politici NGO’s en het bedrijfsleven volop inzetten op het meenemen van iedereen in de SDG-agenda. Niet voor niets luidt de payo! van de SDG-agenda ‘leave no one behind’.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Menukaart behorend bij de live performance van Jehuda de Jong. Op de volgende pagina treft u meer informatie aan.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Jehuda de Jong (1975) woont en werkt in Doorn.
Zij volgde haar opleiding aan de Hoge School voor de Kunsten Arnhem.
Meer informatie over haar werk: https://jehuda.nl
Wij hebben de aarde niet als een kostbare erfenis in beheer, maar wij hebben haar van onze kinderen te leen.’
Life performance
Jehuda de Jong
Bekijk hier de film van Johan Ribbers.
174 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Hoe Landgoed Zonheuvel een plasticvrije zone werd
Kunstenaar Jehuda de Jong citeert prins Claus met zijn beroemde woorden: “Wij hebben de aarde niet als een kostbare erfenis in beheer, maar wij hebben haar van onze kinderen te leen”. Haar werk is doortrokken van dat besef. Geïnspireerd door het werk van de Amerikaanse fotograaf Chris Jordan - hij fotografeerde de maaginhoud van dode albatroskuikens op het Midway atol, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan - creëerde Jehuda een live performance op de trappen van het Maarten Maartenshuis. Zij kleedde zich in een koninklijk gewaad van afvalplastic, vulde condooms met plastic dat uit de bossen rond Landgoed Zonheuvel werd verzameld en serveerde een plasticmenu onder de klanken van Lacrimosa van Mozart.
Tijdens de SDG Action Week stond plasticvrij centraal op Landgoed Zonheuvel en werd de locatie een plasticvrije zone. Dit is een initiatief van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, Staatsbosbeheer en de Stichting GoedVolk. Een plasticvrije zone is een zone waar bezoekers gevraagd wordt om zo min mogelijk plastic te gebruiken en géén zwerfafval achter te laten.
We hanteren 3 eenvoudige regels:
1. Neem geen wegwerpplastic mee.
2. Neem afval mee naar huis.
3. Help mee om zwerfvuil op te ruimen.
Zie jij het perspectief van de ander? •
Wim
Oolbekkink is programmadirecteur SBI.
‘Organisaties gevestigd op het landgoed ontplooien zakelijke en ideële activiteiten rond ecologische en sociale duurzaamheid.’
176 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Over het faciliteren van ontmoetingen
In 2018, toen de eerste SBI-bundel uitkwam, waren er 12 partners op Landgoed Zonheuvel. In 2024 is dat aantal gegroeid naar 29 en is praktisch iedere beschikbare vierkante meter aan ruimte ingevuld. Bedrijven die zich melden met de vraag of er ruimte beschikbaar is op het landgoed moeten we teleurstellen.
Landgoed Zonheuvel is een aantrekkelijke vestigingsplek voor bedrijven en organisaties. Dat heeft zonder twijfel te maken met het feit dat Landgoed Zonheuvel prachtig gelegen is en onderdeel uitmaakt van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug.
De partners herkennen zich daarnaast in de visie van SBI rond Samenwerking, Bezinning en Inspiratie. Verreweg de meeste bedrijven en organisaties gevestigd op het landgoed ontplooien zakelijke en ideële activiteiten rond ecologische en sociale duurzaamheid en maken op die manier verbinding met de doelstellingen van SBI. De kans dat er dan een samenwerking ontstaat, groeit op die manier. De samenwerking ontstaat ook met partners die niet op het landgoed zijn gevestigd, maar die via de inhoud van het Huis van Arbeidsverhoudingen of SDG House met SBI verbonden zijn. Denk hierbij aan het brede netwerk van vakbonden, werkgeversorganisaties, de SER, Stichting van de Arbeid, SDG Nederland, MVO Nederland, e.a.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Je zou kunnen zeggen dat SBI de ontmoetingen met en tussen partners faciliteert. En dat betreft ook organisaties en bedrijven die “toevallig” op het landgoed zijn vanwege een congres, training of ander event. Daar hoort goede koffie bij en een gastvrij onthaal. Jaarlijks bezoeken ongeveer 50.000 werknemers van tal van bedrijven en organisaties het landgoed en komt het verrassend vaak voor dat er contacten ontstaan die leiden tot samenwerking.
Een aantal boeiende samenwerkingsverbanden met partners wordt hieronder nader geïllustreerd.
SBI is sinds 2018 een SDG House wat inhoudt dat we doen wat in ons vermogen ligt om de realisatie van de duurzame ontwikkelingsdoelen, de sustainable development goals (SDG’s) dichter bij te brengen. Dat gebeurt door informatie te verstrekken over wat de doelen inhouden. Dat doen we via het SDG Wandelpad. Een samenwerking tussen onze landgoedpartners NCD (Nederlandse vereniging van Commissarissen en Directeuren), het Earth Charter en SBI.
Inmiddels zijn de SDG-doelen via trainingsbedrijf SBI Formaat vertaald naar de dienstverlening. Deelnemers aan het trainingsprogramma van SBI Formaat kunnen zien aan welke SDG’s de trainingen bijdragen.
IFMEC, het international facility management expertise centre, ontwikkelde samen met SBI het videoproject Doe eens Duurzaam . In 17 korte video-uitzendingen met wetenschappers en mensen uit het bedrijfsleven worden de uitdagingen van de SDG’s voor het facilitaire werkveld verkend. Scan de QR-code om de video te bekijken.
SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Landgoedpartner People Plus houdt zich bezig met organisatieadvies vanuit een sterk geloof in het potentieel van mensen. Samen met People Plus organiseert SBI de Kasteellezingen-serie waarbij een schrijver van een recent uitgebracht boek met de deelnemers in gesprek gaat. De Kasteellezingen vinden plaats in de sfeervolle ambiance van de stijlzalen van het Maarten Maartenshuis en worden opgeluisterd met goede muziek.
Verder is People Plus samen met SBI de initiatiefnemer van Meet Up Landgoed Zonheuvel. Aan de hand van VPRO Tegenlicht uitzendingen die aansluiten bij de thema’s die spelen op het landgoed organiseren we bijeenkomsten voor geïnteresseerden om visies en ideeën met elkaar te bespreken.
De Stichting Multi Nationale Ondernemingsradenoverleg (MNO), SBI, SBI Formaat, SDG Nederland en Earth Charter International werken aan de SDG impact code voor ondernemingsraden. Het doel is om bij de ondernemingsraden van de in Nederland gevestigde multinationals te helpen om duurzaamheidsdenken en -doen te verankeren in beleid en activiteit. De code zal aan het einde van de Maand van de Medezeggenschap 2025 worden gepresenteerd.
Landgoedpartner Bureau Waardevol Werken ontwikkelde samen met WissemaGroup (sinds 2024 onderdeel van SBI) een leergang voor directie en management: Be the change you want to see.
Landgoedpartner Lab Toekomstige Generaties ontwikkelde met SBI en andere partners de Toekomststoel. Een interactief programma over toekomstdenken voor directie, HR en ondernemingsraden waarbij met hout van het landgoed een eigen toekomststoel gebouwd wordt die in de boardroom of op een zichtlocatie in de organisatie geplaatst gaat worden zodat iedereen kan zien dat de organisatie in haar besluitvorming en beleid rekening wil houden met de toekomstige generaties.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Het werken met jongeren op het landgoed is de laatste jaren sterk toegenomen. We werken samen met IVN Natuureducatie en Nivon in het zogenaamde Groen Traineeship. Inmiddels zijn er tien traineeships gerealiseerd. In de uitvoering en organisatie is een belangrijke rol weggelegd voor Goedlandt Circulair Landgoedbeheer. En we realiseerden zogenaamde SDGtraineeships in samenwerking met SDG Nederland en SDG House Network. Sinds 2024 is stichting Jord uit Driebergen hieraan toegevoegd. In alle gevallen is er sprake van Maatschappelijke Diensttijd projecten (MDT)
De bomenhub is een mooi voorbeeld van wat een traineeship blijvend teweegbrengt. In 2021 was de lancering van de bomenhub de actie van het Groen Traineeship Trees to Be. Via de samenwerking met Meer Bomen Nu en de gemeente Utrechtse Heuvelrug en Goedlandt is onze bomenhub uitgegroeid tot de grootste van de provincie. In de winter worden rond de 40.000 zaailingen
Jonge zaailingen worden naar de bomenhub gebracht door wethouder Haaxma (midden) tijdens een oogstdag op Landgoed Zonheuvel.
geoogst, opgekuild in de bomenhub en later uitgedeeld aan boeren, landgoedeigenaren en mensen met een tuin die ruimte biedt voor bomen.
De ClimateRun is een samenwerking van een aparte klasse.
Het is een nieuw initiatief van landgoedpartner de Trail & Running Club Utrechtse Heuvelrug (TRCU), SBI en Hotel & Conferentiecentrum Landgoed Zonheuvel.
De ClimateRun is een activatieprogramma. Het nodigt mensen uit om hard te gaan lopen en het nodigt mensen uit om na te denken over klimaat en klimaatverandering en in hun eigen omgeving kleine stappen in de goede richting te maken. Het initiatief is gelanceerd tijdens de SDG Action Week 2024 en is nu bezig met wat genoemd wordt ‘de aanloop’: het vinden van partners, vrijwilligers, duurzame oplossingen voor mobiliteit, energie, kleding en voeding.
Op 12 oktober 2025 zal ‘de loop’ plaatsvinden die de meest duurzame ooit moet worden. Deelnemers worden geïnspireerd en maken kennis met innovaties. Daarna is ‘de afloop’ waarbij het duurzame gedrag in de eigen omgeving toegepast kan worden en iedereen uitziet naar de volgende editie van de ClimateRun.
Samenwerkingspartners
Scan de QR-code voor een actueel en volledig overzicht van de partners.
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
SBI komt regelmatig in het nieuws met projecten rond duurzaamheid en arbeidsverhoudingen – iets waar we best trots op zijn! Op deze pagina vind je een kleine selectie van de meest recente artikelen.
Trouw Duurzame top 100
De Groene Trainees douchen een week lang met 20 liter water: ‘Ik heb ontdekt dat ik deel ben van de oplossing’
De vraag naar drinkwater groeit in Nederland zo snel, dat er in 2030 waarschijnlijk niet meer genoeg is. De oplossing: er moet meer water bij en het verbruik moet omlaag. Jongeren leerden deze zomer hoe zij een steentje bij kunnen dragen.
Bente Jaeger 9 september 2024 16:27
Scan de QRcode voor een actueel overzicht van onze publicaties.
Artikel 1
Lid 1
De stichting draagt de naam: Stichting SBI, Samenwerking, Bezinning en Inspiratie, bij verkorting ook genaamd: Stichting SBI.
Lid 2
De stichting vindt haar oorsprong in het christelijk-sociale gedachtengoed en staat open voor alle levensbeschouwingen, waarin de waardigheid van ieder mens centraal staat.
Lid 3
De stichting is gevestigd te Doorn, in de gemeente Utrechtse Heuvelrug, aldaar op campus Landgoed Zonheuvel voor samenwerking, bezinning en inspiratie.
Artikel 2
Lid 1
De stichting heeft ten doel: a. het bijdragen aan een sociaal en ecologisch duurzame ontwikkeling van organisaties en samenleving; b. het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn.
184 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Lid 2
De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door:
a. te fungeren als ontmoetingsplaats voor overleg van werknemers- en werkgeversorganisaties, alsmede voor andere maatschappelijke organisaties;
b. het ontwikkelen van scholings- en bezinningsactiviteiten voor en met allen die werkzaam zijn in ondernemingen, instellingen en maatschappelijke organisaties;
c. het samenwerken met respectievelijk het adviseren van ondernemingen, instellingen en maatschappelijke organisaties, die werkzaamheden in de geest van het doel van de stichting beogen;
d. het bevorderen van kunst en cultuur;
e. het onderhouden en ontwikkelen van campus Landgoed Zonheuvel;
f. het bewaken van de identiteit van rechtspersonen met in aandelen verdeeld kapitaal, waarvan de stichting aandelen beheert.
186 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Bijlage | Literatuur
Literatuurverwijzing bij artikel: Democratie op de werkvloer
Marc van der Meer en Jaap Jongejan
SBI (2022). Medezeggenschap in veranderingsperspectief: pleidooi voor een Raad voor Duurzame Medezeggenschap. Doorn: SBI.
Postma, . & W.Bentvelzen (2022). Blauwdruk: kroniek van de Nationale Politie. Amsterdam: Uitgeverij Balans.
Hummels, H. (2019). In de ogen van de ander: Een witboek voor agapè in een bedrijfsomgeving. Universiteit Maastricht.
Helm, R.K (2024). How juries work and how they could work better. Oxford: Oxford University Press.
Panteia (2022). De toekomst van de OR. Een onderzoek onder bestuurders, ORvoorzitters en werknemers.
Zoetermeer: Panteia.
SEO (2023). Naleving van de Wet op de Ondernemingsraden. Amsterdam: SEO
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Deze uitgave is gedrukt op FSC gecertificeerd papier door de Hoop & Koning Grafisch meer B.V. te Doorn. Zij zijn partner van het Lokaal Klimaatakkoord Utrechtse Heuvelrug en gevestigd op Landgoed Zonheuvel. Zij selecteren hun ketenpartners zoals drukkerijen op basis van maatschappelijk verantwoord ondernemen en actief werken aan de Sustainable Development Goals (SDG).
188 SBI • Zie jij het perspectief van de ander?
Colofon
Deze uitgave is gemaakt door mensen, 100% AI-vrij.
SBI: www.sbi.nl
Tekstredactie: Bert van de Velde Harsenhorst, Wim Oolbekkink en Desmond Thuis.
Redactieteam: Bert van de Velde Harsenhorst, Britt Rasink, Desmond Thuis en Manon Scholten
Grafische vormgeving: Petra Klerkx, Amsterdam
Druk: De Hoop en Koning, Doorn
Foto’s: De foto’s in deze uitgave zijn met grote zorg samengesteld. We hebben aandacht besteed om van elke foto en illustratie de maker te achterhalen. De credits die bekend zijn staan vermeld bij het desbetreffende beeld.
Vragen en opmerkingen: Vragen en opmerkingen over deze uitgave kunnen gestuurd worden naar info@stichtingsbi.nl.
© 2024 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs. Ondanks alle aan de samenstelling van dit boek bestede zorg kunnen noch de uitgever noch de auteurs aansprakelijk worden gesteld voor eventuele schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave.
ISBN: 978-90-827484-8-2
Zie jij het perspectief van de ander? • SBI
Hoe sta je in relatie tot anderen: wil je bevestigd worden in wat je al dacht of sta je open voor het perspectief van de ander en ben je bereid je overtuigingen kritisch te bekijken?
Het gaat er niet om dat je je waarden en principes overboord gooit en dat alles op de schop moet, maar je kunt je perspectief wel aanscherpen of zelfs veranderen. Leren is vooral luisteren; dat wat je zelf vertelt wist je al. Luisteren, vertalen en vertellen maakt het beeld completer. Het geeft meerwaarde aan samenwerken, aan samenleven en aan jezelf.
Dit vierde SBI-boek kenmerkt zich door een samenspel van visies en ideeën. We hopen dat mensen door het lezen van het boek geïnspireerd raken om daadwerkelijk het perspectief van de ander te zien.
