‘Carmel op koers: onze focuspunten voor 2025-2027 ’
(pagina 14)
6
Welkom bij Carmel
We hebben er nieuwe Carmelscholen bij. Waar staan ze? En wat levert het samengaan op?
10
Over AI en Carmelonderwijs
AI kan ‘meedenken’ en veel werk overnemen.
De mogelijkheden lijken onbeperkt, maar wat is nu de meerwaarde voor de docent?
Rubrieken
14
18
Focuspunten voor 2025 - 2027
Met ambitie varen we onze koers. De focuspunten accentueren onze richting en vertellen hoe we leren versterken, ontwikkelen en vernieuwen.
Burgerschap in de dagelijks lespraktijk Een vaardigheid die wij als Carmel ook als basis zien: burgerschap. De meest ongrijpbare en onmeetbare, maar niet minder belangrijk.
Wij zijn Carmel
Stichting Carmelcollege omvat 15 instellingen voor bijzonder voortgezet onderwijs. Op ruim 45 locaties verzorgen we een breed onderwijsaanbod in een kleinschalige en veilige omgeving. Zo begeleiden we onze leerlingen. Elke dag opnieuw. Onderstaande - voornamelijk brede - scholengemeenschappen zijn aan Carmel verbonden:
Almelo » Pius X College, Canisius Deventer » Etty Hillesum Lyceum Eindhoven » Augustinianum Emmen » Carmelcollege Emmen
Enschede » Bonhoeffer College Geldermalsen » Carmel College West Betuwe Gouda » Carmelcollege Gouda Groenlo » Marianum Hardegarijp » Carmel Lyceum Hurdegaryp Haren » Maartenscollege, International School Groningen Hengelo » Scholengroep Carmel Hengelo Oldenzaal » Twents Carmel College Oss » Het Hooghuis Raalte » Carmel College Salland
MENS SANA IN CORPORE SANO*
We weten het eigenlijk allemaal: ons hoofd draait overuren. In een wereld waarin alles sneller, zichtbaarder en maakbaarder is dan ooit, staat presteren centraal. Zeker in het onderwijs. Cijfers, toetsen, niveaus - ze wegen zwaar. Onze samenleving koppelt succes nog te vaak aan wat je kunt, niet aan hoe je je voelt .
Lummeltijd = onderhoud
Tegelijkertijd zie ik onze leerlingen worstelen met prestatiedruk, stress en overprikkeling. Hun hoofden lijken vol, hun agenda’s nog voller. Ik hoor van hen dat even niets doen bijna voelt als tijdverspilling. Alsof lummelen een luxe is die je je niet kunt veroorloven.
Maar juist dat nietsdoen, die lummeltijd, is van levensbelang. Korte momenten op de dag waarin je even helemaal niets hoeft. Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder laat zien dat zulke rustmomenten je hersenen helpen herstellen van inspanning. In die stiltes ontstaan nieuwe verbindingen; het brein krijgt de kans om informatie te ordenen, waardoor je beter leert én je je beter voelt. Lummelen is geen luiheid, het is onderhoud.
‘Een gezonde geest in een gezond lichaam’ *
Tijd voor het hoofd
Hoe zou het zijn als we tijd voor het hoofd zouden inroosteren? Een uur waarin welzijn centraal staat: waarin ruimte is voor ademhalen, wandelen, mijmeren, praten over stress of gewoon even helemaal niets. Natuurlijk roept dat vragen op. Waar halen we dat uur vandaan? Wie begeleidt het? En wat levert het op?
Misschien liggen de antwoorden dichterbij dan we denken. Neem bijvoorbeeld de uitvaluren, momenten waarop lessen toch niet doorgaan. Die kun je op talloze manieren waardevol inrichten, zónder opgeleide docenten. Denk aan gezamenlijke wandelingen, creatieve activiteiten, gesprekken, muziek luisteren of gewoon even stil zijn. Belangrijk is niet wat je doet, maar dat er ruimte is om even niets te moeten.
Kortom: misschien hoeft het niet groot of ingewikkeld te zijn, en begint het al met de erkenning dat leren niet alleen over kennis gaat, maar ook over rust, gevoel en veerkracht.
‘Kennis is maar de helft’
Hoe mooi dat ik werk binnen een stichting waar als een van de belangrijkste waarden luidt: “Kennis is (maar) de helft”. Waar we weten dat onderwijs pas écht compleet is als er ook ruimte is om mens te zijn.
Laten we onze leerlingen meer lummeltijd gunnen: momenten waarop ze mogen ademen, herstellen en groeien. Zo kunnen ze hun kennis beter verwerken, mentaal sterk blijven en kunnen ze er zijn voor anderen. Ieder mens, heel de mens, alle mensen. Dat kan pas als je zelf mens bent.
“Nemo potest dare quod non habet.”
Niemand kan geven wat hij niet bezit.
Evelyne Laan-Engels
Lid centrale directie Bonhoeffer College
‘Lummelen is geen luiheid, het is onderhoud’
Evelyne Laan-Engels » Lid centrale directie Bonhoeffer College
Werkt bij Carmel sinds » 1 mei 2025. Houdt van » Ontwikkeling van mensen en lachen. Bijzonder » Als ik niet sport, word ik grumpy.
#stelling
Twee van de vijf leerlingen ervaren schoolstress, blijkt uit onderzoek. Door de hoeveelheid toetsen of (te) hoge verwachtingen. Of door moeite met plannen, terwijl er van alle kanten informatie op ze afkomt. Hier is steeds meer aandacht voor. Maar is dat voldoende? We peilen de mening van het Carmelpanel, via de stelling:
‘School kan veel meer doen om
stress tegen te
gaan’
Avril Dekkers » leerling
2 vwo, Carmelcollege
Gouda, Antoniuscollege, Gouda
“Als we veel toetsen hebben en ik te laat met leren ben begonnen, heb ik wel eens last van stress. Vóór die tijd denk ik: ik heb de tijd nog wel. En dan valt het tegen. Beter plannen kan helpen, in de mentoruren is daar aandacht voor. Bij mij gaat het om stress op piekmomenten. Dat hoor ik ook van klasgenoten. Het zal vaker voorkomen, denk ik, we krijgen steeds meer toetsen. Er zijn weken waarin we er twee of drie moeten maken. Daar zou de school rekening mee kunnen houden, door toetsen uit te stellen in een drukke periode. We vragen er wel eens om, maar dan horen we dat die toets toch al lang was aangekondigd. Daar zou iets aan gedaan kunnen worden, veel meer kan er volgens mij niet.”
Natasja Hoog-Antink »
ouder, MR-lid, Scholengroep
Carmel Hengelo, Lyceum
De Grundel, Hengelo
“Morgen begint voor mijn kinderen een toetsweek. Dat betekent een of twee toetsen per dag, veel stress en superkorte lontjes. En dat meteen na de herfstvakantie. De school kan echt meer doen om de druk te verminderen. Wordt het niet tijd om het bestaande systeem van toetsen te veranderen? Bijvoorbeeld door leerlingen meer praktische opdrachten te geven of presentaties te laten geven? Met de digitale systemen van nu kan de docent toch al zien of de leerling de stof beheerst. Verder kan de school leerlingen helpen bij het leren leren en het plannen. Pubers en plannen, dat is geen goede combinatie. Een beetje stress kan goed zijn, maar niet te veel. Daar kan school echt aan meewerken.”
Jesse Schurink » leerling
4 vmbo-gt, Carmel College
Salland, Florens Radewijnsstraat, Raalte
“Ik heb in mijn eerste drie jaar hier nooit veel last van stress gehad. Nog steeds niet, al zie ik wel op tegen het eindexamen. Onze school heeft aan de ouders uitgelegd hoe ze ons als examenkandidaten wil helpen en begeleiden. Ze weet dat examens verkeerd kunnen gaan als wij te veel stress hebben. Toch ben ik het met de stelling eens. Het kan altijd meer en beter, vind ik. Door meer persoonlijke begeleiding, bijvoorbeeld. En door meer rekening te houden met wat wij aankunnen. Sommige klasgenoten klappen dicht als ze voor een grote groep moeten presenteren. Dat is veranderd, dat mag nu ook voor een kleine groep leerlingen. Dan is het minder eng. Dus ja, de school kan echt meer doen.”
Francine Leever-Oolthuis » docent Nederlands en mentor, Marianum, Groenlo
“In deze stelling vind ik de woorden ‘veel meer doen’ echt lastig. We dóen namelijk al veel, op het Marianum en op andere scholen. In de onderbouw wegen we hier de cijfers niet. We hebben het aantal toetsen teruggebracht, we maken gebruik van kleine meetmomentjes. Met de leerling kijken we wat die nodig heeft. We rekenen niet af. Het welzijn van onze leerlingen krijgt ook verder aandacht. Pas heb ik in de mentorles de door de GGZ ontwikkelde module ‘Je brein de baas’ behandeld. Daarin gaat het ook over stress. Hoe kun je ermee omgaan? Op school moet je ook dát leren. Daar helpen we bij, dat is onze pedagogische opdracht. Het moet alleen niet doorslaan, stress hoort bij het leven.”
» Pvo-scholen nu onderdeel van Carmel
WELKOM BIJ CARMEL
We hebben er nieuwe Carmelscholen bij! Deze zomer nam Stichting Carmelcollege drie scholen over van de stichting Persoonlijk voortgezet onderwijs (Pvo). Wat zijn dat voor scholen? En wat levert het samengaan op? Een kennismakingsgesprek met schoolleiders Lars Engelse, Marije van Hoogdalem en Anneke van Leeuwen. Ook aan tafel: schoolleider Gitti Burema van Marianum, aanspreekpunt vóór en vertegenwoordiger ván de nieuwe scholen in diverse gremia.
‘We hebben goed kunnen aangeven welke kernpunten we willen behouden’
Lars, jij bent schoolleider van het Carmel Lyceum Hurdegaryp. Afgezien van die nieuwe naam, wat maakt jullie school bijzonder?
Lars: “Onze school in Hardegarijp is in de zomer van 2013 gestart als tweede van de toenmalige Pvo-scholen. We bieden innovatief havo/vwo-onderwijs met kleine klassen en extra onderwijstijd, waardoor leerlingen veel kansen krijgen om te groeien. Wij vinden dat een basisschooladvies niet zoveel zegt: een mens ontwikkelt zich een leven lang. De keuze voor havo of vwo wordt bij
ons dan ook pas na leerjaar 3 gemaakt. We hebben een heel beperkte managementlaag en een transparante cultuur: docenten eten hun boterham naast leerlingen in de kantine. Aantrekkelijk voor ouders zijn onze vierdaagse schoolweek, klassen van maximaal 20 leerlingen, lessen van 85 minuten, huiswerkarme opzet en veel persoonlijke aandacht van de mentor. Ook zitten we sinds 2020 in een modern pand dat op ons onderwijs is afgestemd.”
Marije en Anneke, jullie geven leiding aan het Carmel College West Betuwe in Geldermalsen. Heeft dat een vergelijkbaar concept?
Marije: “In grote lijnen wel. Wij zijn gestart in 2016 en zitten eveneens sinds 2020 in een nieuw gebouw, waarin het onderwijsconcept helemaal is doorgevoerd. Er zijn wat kleine verschillen: wij hebben bijvoorbeeld 60-minutenlessen met aparte blokken voor begeleid werken en aparte ondersteuningsuren. Maar het concept heeft dezelfde basis.”
Wat betekent het dat jullie onderdeel van Carmel zijn geworden?
Anneke: “Bovenal: dat de continuïteit gewaarborgd is. Wij hebben een goed onderwijsconcept en de onderwijskwaliteit is op orde. Maar binnen de stichting Pvo waren als gevolg van allerlei gebeurtenissen nog maar drie scholen over en dat maakte ons veel te kwetsbaar om zelfstandig door te gaan. Nu we bestaanszekerheid hebben, kunnen we verder bouwen.”
Gitti: “Ik vind dat heel begrijpelijk. Ouders en leerlingen houden van stabiliteit. Elke school die in een storm terechtkomt, heeft daar last van, wat de oorzaken ook zijn. Dat heeft invloed op het leerlingaantal. Als school wil je ouders het vertrouwen geven dat je er ook volgend jaar nog bent. Dat zij met hun kinderen bij je terechtkunnen op het moment dat zij interesse hebben.”
Is er voor leerlingen en medewerkers veel veranderd?
Lars: “Nee, onze medewerkers vallen nu onder een iets andere cao, maar dat is alles. Bij mij op school heerst er helemaal geen angst dat Carmel van alles wil wijzigen. In de verkennende gesprekken hebben we goed kunnen aangeven welke kernpunten we willen behouden. Daar was alle ruimte voor. In de school hoor ik juist: wat fijn dat ons onderwijsconcept gehandhaafd blijft.”
Wat kunnen nieuwe en bestaande Carmelscholen van elkaar leren?
Gitti: “Voor mij is de meerwaarde van Carmel dat we een hecht verband van collegiale samenwerking zijn. We treffen elkaar met grote regelmaat in allerlei netwerken waar we in alle openheid kennis en ervaring delen. We zijn geen concurrenten, we hoeven onze kaarten niet tegen de borst te houden. En wat ik vandaag meemaak, overkomt een ander misschien morgen. Dus laten we leren van elkaar.” >>
V.l.n.r.: Gitti Burema, Lars Engelse en Anneke van Leeuwen-Van Aggelen. Niet op de foto: Marije van Hoogdalem.
Marije: “Voor ons geldt dat we onder meer benieuwd zijn hoe wij met de knowhow binnen Carmel onze onderwijskwaliteit verder kunnen borgen. In aanvulling op onderlinge lesbezoeken (die doen we al), krijgen we nu bijvoorbeeld een audit door vertegenwoordigers van andere Carmelscholen. Dat lijkt ons een mooie nulmeting: hier staan we, dit kunnen we nog verbeteren. En als je dan vervolgens een heel lerend netwerk achter je hebt waarop je kunt bouwen…”
Lars: “Wat voor ons ook bijzonder is: Carmel heeft een groot expertisecentrum, met deskundigen die overal bij kunnen assisteren. Dat is een nieuwe ervaring. Omgekeerd kan het voor Carmelscholen interessant zijn hoe wij innovatief onderwijs organiseren.”
Even voorstellen
Marije van Hoogdalem
Schoolleider
Carmel College West Betuwe
In het onderwijs sinds 2020 (herintreder)
Bij Carmel College West Betuwe omdat de persoonlijke aandacht voor leerlingen centraal staat
Gaat blij naar huis als de positieve sfeer in de school voelbaar en zichtbaar is
Gaat op vrije momenten graag wandelen in het bos of over het strand Wat maar weinig mensen weten is dat ik lactatiekundige ben geweest
Lars Engelse
Schoolleider
Gitti: “Zeker, want jullie onderwijskwaliteit is op peil en de begroting ziet er goed uit. Jullie slagen er dus in om door heel anders te organiseren, met heel beperkte overheadkosten, toch goed onderwijs te leveren. Dat lijkt me iets waar andere Carmelscholen van willen leren!”
‘Het kan voor Carmelscholen interessant zijn hoe wij innovatief onderwijs verzorgen’
Carmel Lyceum Hurdegaryp
In het onderwijs sinds 2014
Bij Carmel Lyceum Hurdegaryp vanwege de persoonlijke aandacht voor leerlingen in een kleinschalige setting
Gaat blij naar huis als we samen weer doelen hebben bereikt waarmee we ons mooie onderwijs nog mooier maken
Vindt inspiratie in mensen met ideeën en visie
Gaat op vrije momenten graag naar de padelbaan of de sportschool
Ieder mens, heel de mens, alle mensen Stichting Carmelcollege heeft 3 Pvo-scholen opgenomen. Geldermalsen en Hardegarijp gaan als zelfstandige Carmelscholen verder; Deventer is geïntegreerd in het Etty Hillesum Lyceum, omdat zich daar onvoldoende leerlingen aanmeldden om de school op langere termijn zelfstandig in stand te houden. Jan Kees Meindersma, voorzitter College van Bestuur, legt uit dat het besluit de scholen op te nemen, voortkomt uit het motto ‘ieder mens, heel de mens, alle mensen’. “Dit onderwijs voorziet voor een bepaalde groep leerlingen in een behoefte. Valt het weg, dan kunnen deze leerlingen het moeilijk krijgen. Dat hebben we gezien op andere plekken waar Pvo-scholen zijn gesloten. Door deze
Anneke van Leeuwen
-Van Aggelen
Schoolleider
Carmel College West Betuwe
In het onderwijs sinds 2004
Bij Carmel College West Betuwe omdat de betrokkenheid en persoonlijke aandacht naar leerlingen mij aantrekt
Vindt inspiratie in het ontmoeten van mensen met een goed verhaal
Gaat op vrije momenten graag fitnessen, wandelen of gezellig uit met een vriendin
Houdt van mountainbiken in heuvelachtige gebieden in Spanje
scholen te continueren en in te bedden, nemen we dus maatschappelijke verantwoordelijkheid voor ‘alle mensen’. Onze tweede overweging betreft de aandacht voor ieder mens en heel de mens. Geldermalsen en Hardegarijp bieden goed onderwijs in een setting die in het havo/vwo weinig voorkomt: kleinschalig, een vierdaagse schoolweek en huiswerkarm. Deze vorm van onderwijs zou ook wel eens interessant kunnen zijn voor havo/vwo-leerlingen die op dit moment minder goed tot hun recht komen binnen onze grotere scholengemeenschappen. Is het een goed idee om dit kleinschalige havo/vwo-concept in meerdere regio’s vorm te geven? Dat is de moeite van het onderzoeken waard.”
» Passie!
Ellen Schmidlinvan den Maagdenberg »
‘ Mijn deur
staat
altijd open’
Ingewikkelde puzzels oplossen, pianoles geven en heerlijke vegetarische gerechten koken: het leven van Ellen Schmidlin-van den Maagdenberg zit vol creativiteit.
“Beleidsmedewerker formatie, rooster en HR op het Twents Carmel College, locatie Losser. Zo heet mijn functie officieel. Het is een logische combinatie, want uit de formatie volgt het rooster. En aangezien we geen vakantiehuisjes maar ménsen plannen, is een stukje HR daarbij heel handig. Ik ben een gedreven puzzelaar, dat zal niemand verbazen. Toch ben ik geen bètamens. Mijn opleiding is klassiek conservatorium, hoofdvak docent piano – al zit daar natuurlijk ook wel iets analytisch in. Later heb ik in Zwitserland in hotelmanagement
gewerkt, dat was puzzelen met hotelkamers en medewerkers. Ook werkte ik als stewardess. Dat was heel dienstverlenend. In deze baan komt het allemaal bij elkaar. Ik houd van de afwisseling en de binding met de werkvloer: mijn deur staat altijd open. Het liefst zie ik dat alle processen waar ik invloed op heb, op rolletjes verlopen. Dat ik kan bijdragen aan een zonnige en plezierige werkomgeving voor leerlingen en docenten. Dan ga ik met een goed gevoel naar huis. Daar wachten een heleboel hobby’s: van uitgebreid koken tot theater- en museumbezoek, van wandelen tot creatief bezig zijn. Ik speel piano, geef hier en daar nog pianoles. Ik houd van boeken lezen en luisteren. Én van puzzelen, dat ook!”
Ellen Schmidlin - van den Maagdenberg » Roostermaker, formatiebeheerder en HR-medewerker
Leeftijd » 60 jaar. Werkzaam bij Carmel sinds » 1998 op het Bonhoeffer College, 2010 op Twents Carmel College, locatie Losser.
Privé » Trotse moeder van een mooi, divers gezin met een eigenwijze hond.
Carmelonderwijs
‘WANNEER BEN JIJ EEN GELUKKIGE DOCENT?’ » Over AI en
Je kunt geen krant meer openslaan, of je komt de term wel ergens tegen: Artificial Intelligence, kunstmatige intelligentie, kortweg AI. De mogelijkheden lijken onbeperkt, op een veelvoud van gebieden. Ook voor het onderwijs. In dit artikel richten we ons op de mogelijkheden en de meerwaarde van Ai voor de docent. Vanuit de vraag: “Wat heb jij nodig om een gelukkige docent te zijn?”
Marieke van Osch
Eerst maar eens een vraag voor Copilot: “Kan artificial intelligence de kwaliteit van het onderwijs verbeteren?”
Het antwoord komt snel en verrast niet echt: “Ja, artificial intelligence (AI) kan zeker de kwaliteit van het onderwijs verbeteren, mits het op een doordachte en verantwoorde manier wordt ingezet.” De voordelen volgen: persoonlijke leertrajecten, snellere signalering van leerproblemen, ondersteuning van de docent en nog veel meer. AI kan ‘meedenken’ en veel werk overnemen. De onderwijshemel op aarde lijkt binnen handbereik, want AI lost alle problemen op.
Hoog tijd dus om kennis te maken met Marieke van Osch, sinds het begin van dit schooljaar één dag per week programmamanager AI bij Stichting Carmelcollege. Ze is onderwijskundige en al een kwart eeuw bezig met onderwijs en digitalisering. Eenzelfde functie vervult ze bij ROC Mondriaan in Den Haag. “Omdat geen schoolbestuur de ontwikkelingen rond AI zelf kan volgen, laat staan beheersen”, legt ze uit. “We zoeken de samenwerking, binnen Carmel en daarbuiten. Alle informatie breng ik bijeen op het platform Eduapp, dat scholen wil helpen bij het maken van keuzes rond het gebruik van AI in het onderwijs.”
Dit bij wijze van introductie. De essentie van wat Marieke wil doorgeven, vat ze in een paar zinnen samen: “AI kan jou als docent extra handjes geven. Meer tijd, die jij kunt investeren in het onderwijs en de begeleiding van je leerlingen. Meer tijd voor de mens, en voor het zien van je leerlingen. Daarbij is de volgende vraag het beginpunt: ‘Wat heb jij nodig om als docent gelukkig te worden?’
Praktijkverhalen
Want ja, AI kan voor het onderwijs veel betekenen. “Ik ga naar de scholen om praktijkverhalen te verzamelen. Waar zijn de mensen die al met AI werken? Wat doen we al?
Wat zouden we willen doen?”, licht Marieke toe. Ze schat, zo uit het hoofd, dat er per school twee of drie docenten zijn, die voor hun lessen al gebruikmaken van AI, en dat de helft van de docenten al eens ChatGPT of Copilot heeft gebruikt. Ze tekent er meteen bij aan dat Copilot de voorkeur heeft: “Kwalitatief is het gelijkwaardig aan ChatGPT, maar Carmel heeft een overeenkomst met Microsoft.”
Christel Wolterinck, programmamanager onderwijs en onderzoek bij Carmel, wijst erop dat Mariekes taak samenhangt met de Carmelbrede AI Community, waarin teams en docenten kennis en ervaringen over het gebruik van AI in het onderwijs delen. “We nodigen iedereen met interesse voor AI uit om zich aan te sluiten. Je hoeft niet alles van AI te weten en zeker de techniek niet te kennen. We zoeken de verhalen, de ervaringen en de vragen. Voor de techniek hebben we een hele afdeling ICT en Fabian van Houwelingen. Hij ontwikkelt technieken om met gebruik van AI werkprocessen te automatiseren. “Ik zie dat er veel handelingsverlegenheid is. Neem het thema toetsing en examinering, waar we sterk op inzetten. Welke rol kan AI hierbij spelen, hoe moeten we het beleid hierop inrichten? Daarvoor is die community, sluit je vooral aan.”
Gedragscode
Carmel heeft intussen een Gedragscode AI voor leraren en leerlingen. “Die volstaat voor nu”, zegt Marieke, “al ontbreekt in het deel voor leerlingen de voorkeur voor Copilot. We roepen hen op om van AI gebruik te maken.”
Ze raakt aan een teer punt, ze weet het. Want als leerlingen AI benutten, worden de mogelijkheden voor controle kleiner. Het risico bestaat dat een luie leerling AI het werk laat doen. “Heb het er daarom met je leerlingen over. Openheid is belangrijk, maak het bespreekbaar.”
Christel zegt het stelliger: “Omarm het! Laat je leerlingen vooral AI gebruiken. Vraag vervolgens wat ze vinden van de tekst die op hun beeldscherm verschijnt. Dan gaat de aandacht niet meer naar het eindproduct, maar naar het leerproces. Dan zijn we meteen formatief bezig.”
‘Omarm AI, laat leerlingen ermee werken’
Marieke valt haar bij. Ga niet zelf met een tool of AI checken of iets door AI is gemaakt, is haar advies. “Dat leidt zelden tot iets. Ik geef een voorbeeld. Leerlingen met een Autisme Spectrum Stoornis (ASS) schrijven doorgaans heel punctueel en gestructureerd, zoals AI ook doet. De kans bestaat dat een check door AI uitwijst dat ze van AI hebben gekopieerd. Maar dat hóeft dus niet. Daarom: als je twijfels hebt, vraag het dan aan je leerling. Ga vooral dat gesprek aan.”
Veilig en gemakkelijk
‘Meer ruimte voor het vak waarvoor je hebt gekozen’
Over naar Fabian van Houwelingen, ‘early adapter’, lid van de community en docent natuurkunde aan het Twents Carmel College in Oldenzaal. Eén dag per week kan hij besteden aan AI en de betekenis daarvan voor het onderwijs. Hij ontwikkelt toepassingen om het gebruik van AI door Carmeldocenten veilig en gemakkelijk te maken. >>
‘Onderwij s wordt nooit volledig digitaal’
“Er zijn veel meer technische mogelijkheden, dan veel docenten zich realiseren. We hopen scherp te krijgen wat docenten het liefst zouden willen op gebied van werkversnelling of onderwijsontwikkeling”, zegt hij.
Over de techniek wil hij het verder niet hebben. “Juist niet!”, bezweert hij. “We zoeken mogelijkheden om AI zó in te zetten, dat jij als docent beter kunt werken en meer tijd hebt voor je onderwijs. Er zijn zoveel mogelijkheden, dus vraag je af: hoe werk ik? Wat vind ik goed onderwijs? Wanneer kan ik gelukkig zijn in mijn vak, wat kan mij helpen? Wat geeft mij energie? Dat wil ik graag weten. Daarvoor is er die community, het is dé plek om wensen te verkennen en uit te wisselen. Die wensen pakken wij dan op.” Maikel Scholten, teamleider ICT bij Carmel, benadrukt eveneens: “Wij willen jouw werk gemakkelijker maken. Dus: welke mogelijkheden zoek je?”
Fabian pakt zijn laptop erbij, voor een voorbeeld. Hij zet AI aan het werk om een door 68 leerlingen gemaakte toets te analyseren. De leerlingen doen er elf minuten over, de docent ontvangt na één druk op de knop binnen een paar seconden de analyse en rapportage in de mailbox. “Je ziet meteen wat er goed en wat minder goed ging, en wat nog aandacht nodig heeft. Zo grondig kun je dat overzicht zelf niet maken, al helemaal niet in zo korte tijd.”
Nog een voorbeeld. “Als je AI vraagt om tien inzichtsvragen te creëren uit een stuk tekst, terwijl je er maar vijf nodig hebt, is de kans groot dat je tussen die tien vragen meteen vijf goede krijgt. Ook dat kunnen we automatiseren. Je krijgt de inzichtsvragen mét het bijbehorende antwoordmodel meteen in je mailbox.” Uiteraard moeten die dan nog wel worden gecontroleerd. “Dat blijft nodig. AI neemt nooit ál je werk over.”
Vooroordelen
Marieke kent dat laatste fenomeen. “Op zo’n moment zie je dat AI nog niet genoeg heeft geleerd en nog te weinig data heeft ontvangen. En soms last heeft van vooroordelen.
Avatar
Marieke van Osch
Meer lezen over AI binnen Carmel?*
Scan de QR-code!
* Hier vind je onder andere de Gedragscode AI.
‘AI-systemen lijken gratis, maar dat zijn ze nooit’
Als je vraagt om een docent in paniek voor de klas, krijg je een afbeelding van een vrouwelijke docent. Het zegt enkel dat AI nog te weinig gevoed is met informatie. Daar moet je je van bewust zijn, je moet altijd checken.’
Ook om een andere reden. Marieke: “Copilot en andere AI-systemen lijken gratis, maar dat zijn ze nooit. Je betaalt door data aan te leveren. Dat vraagt om nog een vorm van bewustzijn: alles wat je erin stopt, mag gebruikt worden. Je moet daarom zorgvuldig zijn, en zeker voorzichtig met namen van leerlingen of anderen.”
“De meeste mensen weten dit niet”, merkt Christel op. “Maar probeer het, en doe dat bewust. En doe het samen en betrek het team ICT daarbij.” Want er is een ethische grens, vastgelegd in de AI-verordening (Europese wet): je mag AI niet inzetten voor het beoordelen van mensen. Marieke: “Stel, je hebt veel sollicitatiebrieven gekregen. Je mag AI niet gebruiken om een keuze te maken, AI mag nooit autonoom over mensen oordelen.”
Fabian wijst op een volgend ethisch aspect. “Het prompten, dat is het invoeren van een zoekopdracht, vraagt om vaardigheid. AI slurpt energie, als we een paar doordachte prompts ontwikkelen, kunnen we dat verminderen. Daarvoor hebben we de informatie van docenten nodig.”
Maikel: “Het kan nu ook. Team ICT heeft de basis op orde. We kunnen verder, dankzij de standaardisatie en samenwerking. We zijn er klaar voor, we zijn enthousiast. We zoeken de wat-vraag: wat zien we voor ons, wat willen we, wat hebben we nodig? De hoe-vraag, de technische kant, is voor ons. Daar hoeft niemand zich in te verdiepen.”
Ga rijden
Heel vrij vertaald, komt de laatste opmerking van Maikel hierop neer: stap gewoon in die auto en ga rijden. Denk niet te diep na over wat er onder de motorkap gebeurt, daar zijn andere mensen voor, zoals Fabian en Team ICT. En deel via de community je ervaringen, vragen en wensen. “Nogmaals, het gaat puur om de onderwijskundige kant”, benadrukt Fabian nog eens. “Ik wil graag weten wat docenten nodig hebben. Die input heb ik nodig, ik ben natuurkundedocent, ik weet niets van andere vakken. Ik hoor graag over
knelpunten, dan kunnen we in gesprek over de onderliggende vragen. Want ik werk met de systemen, misschien kunnen we je onderwijskundige vraag koppelen aan de techniek.” Maikel geeft alvast een voorbeeld: “Er zijn al docenten, die uittesten hoe ze AI kunnen inzetten om leerlingen te ondersteunen bij het maken van hun profielwerkstuk. Dat betekent niet dat AI het werkstuk schrijft. AI kan je ook bijstaan bij lesvoorbereiding. Er kan zoveel meer, dus wat heb je nodig?” En Fabian weer: “We zoeken de vraag, het antwoord is er al.” Daarbij kan het door Marieke gemaakte workshopformat ‘het AI-keuzecanvas’ helpen. “Als scholen daarmee willen werken, kunnen ze contact met me opnemen (via m.vanosch@carmel.nl)”, vult ze aan.
Professionalisering
Eén ding is nu wel duidelijk. AI biedt veel mogelijkheden voor het onderwijs. Het kan docenten werk uit handen nemen, waardoor meer tijd overblijft voor de kern van het vak: de pedagogische opdracht, de interactie met leerlingen, differentiatie, en kennisoverdracht en -verdieping. Bovendien kan AI inzicht geven in de vorderingen van de individuele leerling. “Het is een volgende stap in onze professionalisering”, benadrukt Christel.
“Dit betekent niet dat het onderwijs volledig digitaal wordt. Integendeel, je krijgt de handen vrij voor het vak waarvoor je hebt gekozen”, besluit Marieke. “We komen verder als we alle ervaringen en vragen bij elkaar brengen. Van Carmel en van andere onderwijsinstellingen. Dus meld je aan bij de community.”
Scan de QR-code en meld je hier aan voor de community!
Carmel op
Focuspunten
voor 2025 – 2027
Carmel maakt onderwijs krachtig
Met ambitie varen wij onze koers voor de komende tijd. Deze focuspunten raken rechtstreeks de praktijk van scholen, medewerkers en leerlingen van Carmel. Ze accentueren onze richting en vertellen hoe we leren versterken, ontwikkelen en vernieuwen met een doel. Zo houden we, middenin de drukte van alledag, samen vast aan wat écht belangrijk is. Waar we voor staan en waar we voor gaan.
Goed onderwijs blijft de basis: elke leerling slaagt op passend niveau met sterke taal- en rekenvaardigheden. Carmelonderwijs, geworteld in onze waarden, richt zich op de juiste balans tussen kennis, persoonsvorming en socialisatie.
Leren wie je bent
Persoonsvorming staat centraal op Carmelscholen: leerlingen ontdekken hun kwaliteiten en ontwikkelen zich in een sterk pedagogisch klimaat. Medewerkers begeleiden hen doelgericht vanuit een duidelijke visie, met extra aandacht voor het mentoraat.
Leren deel te nemen in de samenleving
Socialisatie krijgt vorm in de dagelijkse praktijk. Carmelscholen zijn gemeenschappen waar Carmelwaarden zichtbaar zijn in pedagogiek en didactiek. Burgerschap is stevig verankerd in leerdoelen en vakwerkplannen, en leerlingen hebben structurele zeggenschap over onderwijs. Ze oefenen actief bijdragen aan de gemeenschap en leren democratisch denken en handelen, ook rond actuele vraagstukken en inspraak. Contextrijk leren vindt plaats binnen en buiten het klaslokaal.
Leren voor een goede vervolgstap
Carmelscholen zijn ambitieus, met hoge slagingspercentages en flexibele leerpaden die aansluiten bij verschillen tussen leerlingen. Basisvaardigheden zijn stevig geïntegreerd, en leraren zetten gerichte interventies in om doelen te behalen en achterstanden te verkleinen.
Digitaal bewust en vaardig
Digitale geletterdheid is bij Carmel een geïntegreerde basisvaardigheid. Scholen bieden doelgericht onderwijs dat leerlingen digitaal bewust en vaardig maakt en gebruiken leermiddelen voor meer variatie en flexibiliteit.
Vergroten van kansengelijkheid
Carmelscholen bevorderen kansengelijkheid door belemmeringen weg te nemen, gerichte ondersteuning te bieden en hoge verwachtingen te hebben van álle leerlingen. Via begeleiding, brede brugklassen en professionalisering van leraren krijgen alle leerlingen ruimte om hun talenten te ontwikkelen.
koers
Carmel benut menskracht
Bij Carmel staat aandacht voor mensen voorop. Het zit geworteld in onze kernwaarde ‘Ieder mens, heel de mens en alle mensen’.
De medewerker blijft zich ontwikkelen
Wie bij Carmel start, herkent de waarden en visie van de Karmelieten. Werken bij Carmel betekent voortdurende professionele en persoonlijke groei, vastgelegd in een ontwikkelportfolio en jaarlijks gesprek.
De leerling praat mee
Leerlingen en ouders zijn actief betrokken via goed bezette medezeggenschapsraden en informele zeggenschap op school. Leerlingen denken, werken en beslissen mee over beleid en onderwijs, en scholen tonen hoe hun inbreng wordt benut.
Iedere leerling telt
Carmelscholen bouwen aan inclusief onderwijs met ondersteuning binnen de reguliere groep en alleen speciale zorg waar nodig. Samen met gemeenten en jeugdzorg bieden ze passende hulp, zonder dat de school een behandelplek wordt.
Voor iedere leerling een dekkend, regionaal aanbod
Carmelscholen werken regionaal samen om goed, toekomstbestendig onderwijs te waarborgen, vooral bij krimp of beperkte voorzieningen. Elke school kent de regionale ontwikkelingen en maakt afspraken over een dekkend aanbod en gezamenlijke werving van medewerkers.
Carmel versterkt en vernieuwt
Carmel biedt gelijke kwaliteit aan iedereen en houdt de bedrijfsvoeringskosten in balans met de baten. We organiseren en uniformeren processen waar dat het meest effectief is, innoveren voor complexe vraagstukken en versterken verandering met gespreid leiderschap.
Gespreid leiderschap
Formele en informele leiders bij Carmel werken samen aan vernieuwing. Ze sturen gericht op ontwikkeling, verantwoorden resultaten en bouwen aan een lerende organisatie. Ze gebruiken daarbij de 3F systematiek.
Innoveren met een doel
Alleen dan. Carmel innoveert om kansengelijkheid te vergroten, motivatie te versterken, werkdruk te verlagen en het lerarentekort te verkleinen. We benutten technologie en AI slim en creëren met het Innovatiebestemmingsfonds extra ruimte voor vernieuwing.
Vooruitstrevende bedrijfsvoering
In 2025 is de bedrijfsvoering van 12 Carmelinstellingen gebundeld in vijf clusters met uniforme taken. In 2026 zijn alle niet-locatiegebonden werkzaamheden daarin opgenomen, met een stabiel of lager afdrachtspercentage als uitkomst.
Slim gebruik van data
Carmelscholen gebruiken data doelgericht om onderwijskwaliteit en leerlingontwikkeling te versterken. Leidinggevenden sturen ondersteund met dashboards, medewerkers werken privacybewust, en in 2025 haalt Carmel volwassenheidsniveau 3 op alle IBP-normen.
Verhalen over bijvoorbeeld spontane reacties van leerlingen of een impressie van een gesprek tussen docent en leerling. Onze bloggers geven je graag een kijkje in het leven op hun school. Waar lopen zij tegenaan in hun onderwijsbaan of wat maakt ze juist blij? Lees mee!
Groepsdynamiek en slagroomtaart
Een aantal jaar geleden was mijn nichtje op bezoek. Met man en twee zonen. Zij genoten van de sfeer op de boerderij en ik genoot van de verhalen van beide jongens. Blijkbaar had ik die middag met veel enthousiasme over mijn werk op school verteld, waardoor beide jongens naderhand opmerkten: ‘Mam, zij vindt pubers léúk!’.
Twee werelden
Ik dacht terug aan dat moment toen ik vorige week aankwam op een andere school in de regio. De laatste les was afgelopen en leerlingen zwermden als een bijenvolk over het schoolterrein. Groepen zochten elkaar op. Verschillende talen kwamen voorbij en in een universele taal werd gelachen en werden boksen uitgedeeld. In groepjes vervolgden zij hun weg. Gefascineerd stond ik het schouwspel te bekijken.
Verbinding
De groepsdynamiek tussen deze jongeren was intens en dat was mooi om te zien en te ervaren. Tegelijkertijd ervaarde ik een bijna tastbare afstand tussen twee werelden, binnen en buiten de school, die geen deel van elkaar uitmaken. En toch is er iedere dag de verbinding tussen deze twee werelden die samenkomt in het klaslokaal, in de kantine en op het schoolplein. Waar we met elkaar de dag doorbrengen.
Slagroomtaart
‘Hoewel het soms schuurt tussen de werelden, vind ik pubers leuk’
De dag erna verscheen een oud-leerling in het lokaal waar ik net de les afgesloten had. Ik was verrast, het had namelijk best weleens geschuurd tussen ons. Dat ging met name over het grove taalgebruik. Natuurlijk krab je je als docent weleens achter de oren hoe je dit soort situaties met leerlingen het beste aan kunt pakken. Ik koos er destijds voor om er met wat humor een wedstrijdje aan te verbinden. Ik zou bij een beperkt aantal verwensingen de hele klas aan het eind van het schooljaar trakteren op een slagroomtaart. En die taart kwam er, een megataart van de HEMA met een stuk voor iedereen. De leerling hielp uitdelen. ‘Mevrouw’, zei de leerling vlak voor vertrek, ‘weet u het nog van die taart? Dat zal ik nooit vergeten.’
Al schuurt het soms tussen de werelden en is mijn register van opties bij vlagen een beetje leeg, toch blijft het initiële gevoel intact. Inderdaad, ik vind pubers leuk!
Elies Schledorn
Elies Schledorn >> Docent levensbeschouwing en mentor op Twents Carmel College
‘De docent waarborgt een veilige sfeer’
Olaf Koot
Oudergesprek
“Ik weet nog goed hoe ik me voelde toen ik op de middelbare school zat en dat was niet altijd een pretje”, zegt de moeder aan de telefoon. Ze had gevraagd of ik haar terug wilde bellen, omdat haar dochter thuis had verteld dat het niet lekker liep tussen haar en mij in de les. De leerlingen in 5 havo moeten een presentatie doen in de klas en sommigen vinden dat best spannend. De leerling hoopte op de een of andere manier onder deze verplichting uit te kunnen komen. Ik vertel moeder dat ik begrip heb voor het feit dat haar dochter het erg spannend vindt en daar rekening mee wil houden, maar dat dit niet betekent dat ze de presentatie niet hoeft te doen.
Luisteren
Haar argumenten konden me niet overtuigen, dus moeder vervolgt en geeft aan dat haar dochter thuis vertelde dat ik niet naar haar luisterde. Tijdens de les, eerder in de week, zei ik dat we in gesprek konden gaan op een ander moment, want er zaten op dat moment nog 27 andere leerlingen op me te wachten. “Kom langs en dan praten we erover, ik wil je graag helpen”, was niet het antwoord waarop ze had gehoopt. Moeder wil echt graag verder met me in gesprek want de manier waarop ik reageerde op haar dochter was niet prettig. We spreken af voor vrijdagmiddag om 17.00 uur op school, na de werkdag.
Empathie
Ik laat de leerling vertellen waar ze mee zit, ze zegt het rustig en bedeesd: “Ik heb het gevoel dat u niet naar me luistert en me niet serieus neemt.” Na haar relaas over haar frustraties, vraag ik of ze ook graag mijn versie willen horen. Moeder zit aan de ene en vader aan de andere kant naast hun dochter, ik moet het goed en gedegen aanpakken. Ik besluit om me open en eerlijk op te stellen. “Wat ontzettend jammer dat je het gevoel krijgt dat ik je niet serieus neem, dat is absoluut niet mijn bedoeling. Wat kan ik doen om te zorgen dat je dat gevoel niet meer hebt? Ik wil je graag helpen, dat heb ik in de les ook aangegeven.”
Succeservaring
De bedoeling van het presenteren in de klas is om de leerlingen een succeservaring te geven. Sommigen zien er
Deel ook jouw verhaal! Scan de bovenstaande QR-code en deel jouw ervaring met ons!
huizenhoog tegenop, maar het blijkt meestal mee te vallen en zo ervaren ze dat ze het wél kunnen. In uitzonderlijke gevallen adviseert ons Expertise Punt (EP) om een andere vorm aan te bieden, waarin men in een kleine, vertrouwde groep mag presenteren. Dit is alleen mogelijk als er een traject is gestart met het EP en de leerling er diepongelukkig van zou worden om in de klas te presenteren. Dit gaat om een klein percentage leerlingen, de anderen doen de presentatie in de klas. Het is de verantwoordelijkheid van de docent om een veilige sfeer te waarborgen.
Aan dezelfde kant
Gedurende het gesprek met de leerling en haar ouders merk ik dat vooral de moeder, die in het begin van het gesprek best strijdvaardig was in het opkomen voor haar dochter, langzamerhand ontdooit en de redelijkheid van mijn argumenten inziet. Wanneer haar dochter even glimlacht, reageer ik met: “Wat fijn om je te zien glimlachen, probeer dat wat vaker te doen op school. Het zal je helpen, echt.” Moeder is overtuigd, ze moedigt haar dochter zelfs aan om mijn tips op te volgen en de rest van het gesprek is ‘kat in het bakkie’, we zijn er samen uit. Ik heb hen gerust kunnen stellen dat ik er ben om de dochter verder te helpen, in plaats van haar in de weg te zitten. Hoewel ik barstende koppijn heb na afloop van ons gesprek na een drukke en volle lesdag, ben ik blij met het resultaat. Ondanks dat ze vast niet als een blad aan een boom zal veranderen, hebben we wellicht een zaadje geplant voor de toekomst.
Olaf Koot >> Docent Engels, docent muziek en mentor op Etty Hillesum Lyceum
» School als oefenplaats
BURGERSCHAP IN DE DAGELIJKS LESPRAKTIJK
‘In elke les is een burgerschapsdoel opgenomen. Vaak gaat het dan om sociale vaardigheden, of kritisch nadenken.’
V.l.n.r.: Elisha, Nina en Myrthe
In eerdere edities van het Carmel Magazine hebben we aandacht besteed aan de basisvaardigheden lezen en rekenen. Nu is het tijd voor een vaardigheid die wij als Carmel ook als basis zien: burgerschap. De meest ongrijpbare en onmeetbare, maar niet minder belangrijk. Het vraagt om verdieping.
Eerder dit jaar wees Alida Oppers, inspecteur-generaal van het onderwijs, op de noodzaak, zo niet de urgentie van het vak burgerschap: “Zeker in een tijd waarin de democratie wereldwijd onder druk staat en conflicten via sociale media met grote snelheid in de klas en in de collegezaal belanden, is het nodig dat onze jongeren weerbaar zijn.” Maar daaraan schort het, stelde de Onderwijsinspectie vast. Veel scholen kregen daarom een herstelopdracht.
Herstelopdracht
Zoals het Twents Carmel College in Oldenzaal. “Een teleurstelling”, vindt Koen Nijhuis, docent levensbeschouwing en teacher leader burgerschap. “De Inspectie wil meer meetbaarheid, maar hoe dan?” Hij plaatst er een kanttekening bij: “Met te grote nadruk op meetbaarheid leg je alles vast, terwijl je nu juist wilt dat de school een oefenplaats is. Burgerschap moet de hele school doordrenken.” >>
Er ligt een doorlopende leerlijn, die op drie pijlers rust: democratisch samenleven, respect voor diversiteit en verschillen, en kritisch denken. Bij elke pijler zijn er bijbehorende vaardigheden. “We deden al veel, maar voor de leerlingen was niet altijd herkenbaar dat het onderdeel was van burgerschap.” Nu wel: alle onderdelen uit de lesprogramma’s die aan burgerschap raken, zijn inmiddels getooid met een vingerafdruk. “Zo hebben we burgerschap ook zichtbaar en herkenbaar gemaakt”, legt Koen uit. Voor de borging zijn er verschillende instrumenten ontwikkeld, zoals die vingerafdruk en de training van docenten.
Traag maar duurzaam
Het gaat nu om inslijpen. “Wij noemen dat ‘Traag maar duurzaam’”, verduidelijkt Koen. Nelleke Smeenk, adjunct-directeur bovenbouw havo/vwo van het Twents Carmel College, vult aan: “We trekken de lijn nu door naar klas 5 en 6. De Inspectie wil bovendien ook aandacht voor houdingsaspecten. Ze wil zien dat leerlingen openstaan voor andere geluiden.”
“Het is goed dat de Inspectie dat heeft gezegd”, meent Koen. “Als leerlingen zich niet uitspreken, zijn we geen oefenplaats. Het is een wederkerig proces, wij moeten er iets voor doen, zij eveneens. Je moet leren omgaan met in jouw ogen controversiële thema’s.”
In elke les
Het C.T. Stork College in Hengelo, onderdeel van Scholengroep Carmel Hengelo, heeft geen herstelopdracht gekregen. “In de onderbouw bieden we elke basisvaardigheid afzonderlijk aan. Van daaruit zijn er doorlopende leerlijnen naar de bovenbouw”, legt Mechteld Eilers, teamleider onderbouw, uit. “En in elke les is een burgerschapsdoel opgenomen. Vaak gaat het dan om sociale vaardigheden, of kritisch nadenken.” Mitchell Boers, leraar maatschappijleer en -kunde, vult aan: “De Inspectie wil dat je als school de achtergrond en leefwereld van leerlingen kent.”
In gesprek met leerlingen vroeg de Inspectie onder meer naar hun mening over homoseksualiteit. Mitchell: “Daar kwamen ongenuanceerde opmerkingen los. We waren er niet verbaasd over, we weten dat dit onderwerp reacties en emoties losmaakt. Dan is het belangrijk om er met je leerlingen over te praten om ze te laten reflecteren over hun uitingen en ze duidelijk te maken dat er meerdere meningen zijn. Dat vraagt iets van de hele school. We zetten hierbij interculturele medewerkers en een mediacoach in, en brengen ook externe partijen de school in.”
Ouders
“We steken bovendien veel energie in goede relaties met de ouders”, gaat Mechteld verder. “We werken met een samenwerkingsverklaring, waarin ouders, leerlingen en school hun
verwachtingen vastleggen. Ouders krijgen lang niet alles mee. We laten onze leerlingen regelmatig reflecteren over hun handelen. Zo bouwen we door de leerjaren heen een portfolio burgerschap op, dat wordt besproken in de tienminutengesprekken. Op die manier betrekken we de ouders, terwijl de leerling het voortouw neemt en eigenaarschap pakt.”
Noodzaak
Herstelopdracht of niet, Koen, Nelleke, Mechteld en Mitchell zijn eensgezind over de noodzaak van burgerschap. “Burgerschap hoort bij Carmel”, vertelt Koen. “We wijzen er steeds op dat kennis maar de helft is. Carmel heeft altijd al ingezet op de brede ontwikkeling van de leerlingen.”
Mitchell formuleert het net even anders. “Burgerschap is geen vak, het is een cultuur. Dan wordt het van de hele school en werkt het ook buiten de klas en buiten de school.” En dat heeft tijd nodig, benadrukt Nelleke: “Het is niet een kwestie van vinkje, vinkje, vinkje. En het effect merk je pas later, als de leerlingen volwassen zijn.”
Tips & Tricks
Het C.T. Stork College geeft vijf aanbevelingen voor burgerschap:
1. Steek tijd in het leren kennen van je populatie. Heb daarbij oog voor de uitdagingen.
2. Maak gedragsverwachtingen zichtbaar op affiches in de school.
3. Maak een 0-meting op basis van de kerndoelen burgerschap. Zo maak je het meetbaar.
4. Geef leerlingen en ouders een stem, bijvoorbeeld in een leerlingenraad of - arena.
5. Laat leerlingen voelen dat school een kleine maatschappij is binnen een grotere samenleving.
‘Je leert nadenken over de vraag hoe je met elkaar omgaat en wat je zelf kunt bijdragen.’
“We leren zelf denken”
Nina, Elisha en Myrthe antwoorden op de vraag wat zij merken van burgerschap. Ze zijn zesdeklassers en leerlingen van de locatie Lyceumstraat van het Twents Carmel College in Oldenzaal. Ze zijn positief, al ontbreken kritische noten niet.
“Je leert nadenken over de vraag hoe je met elkaar omgaat en wat je zelf kunt bijdragen. Hoe benader je je medemens, hoe laat je die in diens waarde?”, steekt Elisha van wal. Nina: “Harmonie begint met respect voor elkaar, met de ruimte die je de ander geeft. In de lessen ethiek leer je hoe je naar bepaalde situaties en opvattingen kunt kijken.”
Een actueel thema: het gesprek vindt plaats op de dag van de Tweede Kamerverkiezingen. Hoewel nog net niet stemgerechtigd, hebben de drie meiden de aanloop gevolgd. Onder meer door naar Arjen Lubach en verschillende televisiedebatten te kijken. “Je krijgt mee wat er speelt”, vertelt Nina. De informatie die ze zo krijgt, weegt ze: “Ik kijk naar mijn eigen normen en waarden. Ben ik het met standpunten eens of niet?”
Verdieping
De rol van de docent is hierbij belangrijk. Maar die van de leerlingen eveneens. Myrthe, tegen Elisha: “Jij gaat graag het gesprek aan, anderen blijven liever stil. Ik merk dat onze leraren proberen de verdieping te zoeken en de meer stille leerlingen te betrekken.” Elisha kijkt haar aan: “Ik zou willen dat die ruimte er meer is bij controversiële onderwerpen. Over de evolutieleer mochten we bijvoorbeeld niet discussiëren. Een gemiste kans, vind ik.”
Van deze meiden mag de school beslist meer aandacht schenken aan burgerschap. Ook in de bovenbouw. “Hier leren we zelf denken, en dat brengt ons soms tot andere standpunten dan die van thuis. School kan ons helpen te bepalen waar we staan”, vindt Nina. “Dat is belangrijk, wij bereiden ons voor op het leven na deze school”, besluit Myrthe.
» Opmerkelijk TECHNIEK IS VOOR IEDEREEN
Op het Canisius in Tubbergen kijkt niemand raar op van meiden die lassen te gek vinden of die voor autotechniek kiezen. En ook niet van jongens die met veel plezier ‘Zorg en Welzijn’ volgen. Natuurlijk weten we allemaal dat meiden evenveel talent bezitten voor techniek als jongens. Toch kiest slechts 4% van de meiden op het vmbo een technisch profiel. In Tubbergen ligt dat percentage een stuk hoger. Hoe dat komt? Marleen Peddemors, kartrekker Sterk Techniekonderwijs en docent biologie, en Martine Westerhof, docent techniek, vertellen hoe zij hun techniekonderwijs zo inclusief mogelijk aanbieden.
Het beeld moet veranderen
“Als er geen techniek was, dan zaten we hier nu niet”, vertelt Martine. Zij geeft technieklessen aan klas 1 en 2 van het vmbo en in de bovenbouw van het profiel Dienstverlening & Producten. “De wifi, het licht, maar ook de schoenen die je draagt. Alles is techniek. En toch denken veel leerlingen bij techniek nog steeds aan ‘vieze handen’ of ‘sterk zijn’.” Marleen vult aan: “Dat beeld willen we veranderen. Techniek is zóveel breder. En vooral: het is voor iedereen.”
Een brede kennismaking voor iedereen
Vmbo-leerlingen op het Canisius krijgen in het eerste jaar Loopbaanoriëntatie en Begeleiding (LOB). Hier komen alle drie de richtingen aan bod: Zorg & Welzijn, Techniek en Moderne Technologieën. Voornamelijk in het eigen
technolab maken ze direct kennis met verschillende technieken én welke beroepen daarbij passen. In klas twee gaan ze daadwerkelijk op pad. Ze volgen workshops en bereiden zich voor op echte bedrijfsbezoeken. We helpen ze kritisch te kijken naar zichzelf: wat wil ik leren en wat past bij mij als persoon? En ja, iedereen gaat overal langs: van zorgboerderij tot autogarage. Dit is belangrijk, vindt Marleen: “Zeker in een regio waar leerlingen niet vaak in aanraking komen met andere beroepen dan die van hun ouders, familie of buren. Voor mij slagen we als we ze aan het denken zetten over wat ze leuk vinden.” >>
‘We slagen als we leerlingen aan het denken zetten over wat ze leuk vinden’
Sanne
Bredere aanpak
Sterk Techniekonderwijs (STO) helpt enorm bij het organiseren en faciliteren van deze aanpak.
Maar de school trekt het bewust breder. Marleen: “We willen dat leerlingen echt een goede keuze maken. Eentje waar ze warm van worden, waar ze goed in zijn én wat ze zichzelf straks zien doen.” Zo ontdekken leerlingen bij elk profiel de bijbehorende beroepen, kwaliteiten en vaardigheden. Wat heb je nodig als je timmerman wilt worden? Of lasser? Of juist iets in digitale vormgeving? “Ook dát is techniek”, legt Martine uit. “In mijn bovenbouwlessen maken leerlingen films, websites en 3D-ontwerpen.”
Meiden in de techniek
Waar vroeger bijna geen meisje voor techniek koos, is nu zo’n 20 procent van de techniekleerlingen op het Canisius vrouw. Marleen: “En niet de minste: een van onze meiden kreeg zelfs al van twee stagebedrijven een baan aangeboden. Toch leggen we niet de focus op ‘meiden in de techniek’. Wij zeggen bewust niet tegen een stagebedrijf of er een jongen of meisje komt. Dat is niet van belang, het gaat
om interesse en motivatie.” Leerling Hanne (15) (niet op de foto) schuift aan. Lassen is helemaal haar ding en volgend jaar wil ze naar het SMEOT (Stichting Metaal en Elektro Opleidingen Twente). “Ik vond lassen al leuk. Daar kwam ik achter door LOB. Mijn eerste stage deed ik bij Bouwmetaal, de tweede en derde stage bij Descotech Metal en de vierde bij Nijhuis Metaal, allemaal in de richting lassen.” In de pauze zit ze tussen de mannen, maar dat maakt haar niets uit. Wat ze andere meiden zou adviseren bij het maken van een keuze? “Blijf jezelf en kies wat je leuk vindt.”
Er valt altijd iets te ontdekken
Kiezen wat ze leuk vindt, dat doet Martine ook. Ze krijgt er enorm veel energie van als haar leerlingen trots zijn op wat ze maken. “Sommige meiden durven geen machine aan te zetten en na een paar weken werken ze er compleet zelfstandig mee. Leerlingen hebben altijd zin in mijn les. Ook de kinderen, die denken dat ze niet creatief zijn: er valt altijd iets te leren en te ontdekken.” Marleen: “Dat geldt voor iedereen. Zo hadden we een jongen met gedragsproblemen, die zijn roeping vond in autoschadeherstel. Het werd een totaal ander kind, met aan het eind van de rit trotse ouders die emotioneel reageerden toen ze eindelijk eens wat positiefs over hem terughoorden.”
Verder bouwen
Ondertussen blijft Marleen het techniekonderwijs verder uitbouwen. Haar advies aan andere scholen: “Begin klein, maar begin. Bouw je netwerk stap voor stap uit. Zoek een paar bedrijven, organiseer een workshop of rondleiding en houd contacten warm. Een nee is geen afwijzing, maar een uitnodiging om later terug te komen. Ze hebben er baat bij, onze leerlingen zijn hun toekomst.” Marleen kan inmiddels als BT’er (Bekende Tubberger) bijna niet meer over straat zonder relaties of oud-leerlingen tegen te komen. Ze hoort dan ook graag hoe de oud-leerlingen het nu doen en wat ze hebben bereikt. “Ons techniekonderwijs leeft, binnen én buiten de school.”
Mirthe en Martine
» What’s up?
Welkom, Zoë!
Zoë Kwint startte 1 november als lid College van Bestuur bij Carmel. Meer weten over Zoë? Lees haar blog in de rubriek CvB op pagina 27!
Volg ons op Social Media
stichting carmelcollege
stgcarmel
stgcarmel
Volg je ons al op social media?
Benoemingen
Leon Abbink nieuwe rector Carmel College Salland
Per 1 januari 2026 wordt Leon Abbink de nieuwe rector van Carmel College Salland. Hij volgt Han Nijboer op, die na ruim 40 jaar Carmel met pensioen gaat.
Leon werkt nu als programmamanager bij ROC van Twente en het Graafschap College. Opgeleid als bouwkundige, koos hij ruim twintig jaar geleden voor het onderwijs.
Jan van der Meij nieuwe rector
Scholengroep Carmel Hengelo
Vanaf 1 januari 2026 is Jan van der Meij de nieuwe rector van Scholengroep Carmel Hengelo. Hij volgt Paul Metzemaekers op, die sinds september 2023 rector a.i. is.
Jan is nu directeur van het Alma College in Almelo. Daarnaast zet hij zich in voor de professionalisering van schoolleiders (VO-raad), is hij lid van de Raad van Toezicht van Stichting Poolsterscholen en actief bij Sterk Techniekonderwijs Twente.
“Onderwijs is voor mij een plek waar verbinding en vertrouwen de basis vormen voor persoonlijke groei”, zegt Leon. “Ik kijk ernaar uit om samen verder te bouwen aan een school waarin we elkaar versterken.”
“Ik bouw graag samen met mijn nieuwe collega's verder aan de strategische koers van de Scholengroep en de verbinding met Stichting Carmelcollege”, zegt Jan.
» Hoe
ging het verder met...
MOEDIG LEIDERSCHAP
Van de teamleider tot de hoofdconciërge, van de rector tot de teacher-leader: de Carmel Leiderschapsdag is een ontmoetingsdag voor iedereen die in de school het voortouw neemt. Begin oktober ontmoetten 240 formele en informele leiders van Carmel elkaar rond de vraag: ‘waar sta jij voor?’
Waar wil jij in je leidinggevende rol voor staan? Wat zijn de dingen waarvan jij diep van binnen weet: dit is goed voor onze school, dit hebben onze leerlingen en medewerkers nodig, dit past bij onze Carmelwaarden? Over die vragen ging het op woensdag 8 oktober in ’t Spant in Bussum. Het was een vervolg op de Carmel Leiderschapsdag 2024 over ‘moedig leiderschap’. Een begrip dat je zou kunnen omschrijven als ‘doen wat je denkt dat nodig is, ook als dat gevoelig ligt of als je daarvoor een keer de grenzen moet opzoeken of zelfs overgaan.’
Stap naar voren
Waarom is het eigenlijk zo belangrijk om in een leidinggevende rol te gaan staan voor wat je denkt dat nodig is? Niel van Beek, dagvoorzitter en teamleider op het Augustinianum: “Bij mij is blijven hangen wat Ahmed Aboutaleb hierover in zijn lezing zei: als jij niet af en toe een stap naar voren doet, dan verandert er niks. En daar krijgen we last van, want de wereld om ons heen verandert wel. Dus of je nou schoolleider bent, hoofdconciërge, vakgroepvoorzitter, noem maar op: er wordt van je gevraagd dat jij op het juiste moment een stap naar voren doet óf juist naar achteren. Het gaat niet om de verantwoordelijkheid die je hébt, het gaat erom dat je verantwoordelijkheid néémt.”
Elkaar inspireren
Een stap naar voren zetten is niet altijd gemakkelijk. “Ik denk dat iedereen met een leidinggevende rol er wel eens wakker van ligt”, zegt Marc van Dongen, rector van het Augustinianum. “Hoe ga ik dit brengen? Heb ik dit nou wel goed aangepakt? Op andere momenten gaat het juist heel natuurlijk en zie je de mooiste dingen gebeuren. Voor beide ervaringen vind je op een Leiderschapsdag bij anderen herkenning. Dat is het mooie van zo’n dag: je kunt elkaar inspireren en aanscherpen in je leidinggevende rol.”
Werken aan relatie
De impact van een ‘stap naar voren’ hangt af van je relaties in de school, zegt Niel. “Filosoof René ten Bos, ook op het podium op 8 oktober, stelde dat leiderschap bestaat bij de gratie van degenen aan wie je leidinggeeft. Leiderschap gaat in essentie om mensen beschermen en voor ze opkomen.
De andere kant is dat je niet iedereen te vriend kunt houden. Werken aan relaties is dus ook: duidelijk uitleggen waarom je iets wel of niet doet.”
Droom
Marc van Dongen en Niel van Beek pleiten beiden voor meer gedeeld leiderschap binnen Carmelscholen.“ Natuurlijk blijft de schoolleiding de kaders aangeven en voorwaarden scheppen”, zegt Niel. “Maar ik zou het gaaf vinden als mensen niet op initiatieven van directie of teamleiders blijven wachten. Zet met elkaar een stap naar voren: laten we het zo gaan doen!”
‘Waar sta jij voor?’
Niel
van Beek
Bekijk de aftermovie Carmel Leiderschapsdag 2025.
» CvB
MEER BLOGS carmel.nl/nieuws/ nieuws-en-publicaties
Werken vanuit waarderend perspectief
Op het moment van schrijven, ben ik formeel nog niet gestart als lid College van Bestuur van Carmel. Toch gebruik ik dit moment graag om, bij wijze van introductie, alvast iets met jullie te delen. Iets dat voor mij in mijn werk belangrijk is: werken en leidinggeven vanuit het waarderend perspectief. Ik leg graag uit waarom.
Intuïtief denk je vaak de sleutel in handen te hebben om een situatie te verbeteren: je onderzoekt wat niet goed gaat en waarom het juist daar misgaat. ‘Een mens leert van zijn fouten’, is immers het aloude gezegde. Daar zou ik iets anders naast willen zetten: “Een mens wordt sterker door te onderzoeken waar die goed in is”.
Het waarderend perspectief gaat uit van een aantal principes: waardeer wat is, versterk wat werkt, wees nieuwsgierig, doe het samen, droom groot, zet kleine stappen en maak energie los. Het krachtige van deze benadering is dat je haar op allerlei verschillende manieren kunt toepassen en dat het effect alleen maar groter wordt als je het waarderend perspectief op verschillende niveaus toepast. Of het nu gaat om het vormgeven van het leerproces, de inrichting van ontwikkelgesprekken of de opzet van een strategisch plan.
Ik vind het waarderend perspectief zo interessant, omdat het in veel situaties - ik spreek uit ervaring - ontzettend lastig is om in praktijk te brengen. Maar ik heb ook ervaren hoeveel energie er loskwam als het wél lukte.
Dus, als kleine introductie van mijzelf: dit is de blik waarmee ik naar de wereld kijk. Vanuit het principe ‘wees nieuwsgierig en waardeer wat is’, hoop ik de komende periode veel te ontdekken in de mooie bruisende organisatie die Carmel is. Ik zie ernaar uit je te ontmoeten!
COLOFON
Carmel Magazine wordt gemaakt voor medewerkers en relaties van Stichting Carmelcollege en verschijnt drie keer per jaar.
Wil je iets aan ons kwijt of heb je nog vragen?
Stuur dan een mailtje naar carmelmagazine@ carmel.nl.
Redactie
• Stichting Carmelcollege
» Team Communicatie
• Hans Morssinkhof Publicity
» Hans Morssinkhof
• Perspect Communicatiebureau
» Suzanne Visser
Ontwerp en opmaak
Digidee - creating brand love
Fotografie
NIKI photogrphr
» Niki Kits-Polman
Fotografie CvB
» Annabel Jeuring
Drukwerk
Gildeprint
Oplage
4.640
Sleutelen voor de toekomst » Het laatste woord
Twee vrolijke meiden, allebei met een sleutel. Een fraai beeld, bovendien heel toepasselijk. Want onderwijs gaat over creëren en repareren. We reiken onze leerlingen gereedschappen aan voor hun verdere leven. In een open klimaat, school is een oefenplaats. Waar je fouten mag maken, om ze te herstellen en ervan te leren.
En dus gaat onderwijs over toekomst. Van de leerlingen allereerst. Een paar jaar zijn ze bij ons, dan slaan ze hun vleugels verder uit. In die korte tijd geven we ze zoveel mogelijk mee. Kennis, uiteraard, maar nog veel meer. We leiden immers op voor het leven. En als onze leerlingen groeien en bloeien, groeien en bloeien wij mee.
Aan het einde van weer een jaar is dat een inspirerende gedachte. We sleutelen aan én voor de toekomst. Van ieder mens, heel de mens en alle mensen.
We wensen je fijne feestdagen en alle goeds voor 2026.
