Raport - Stan facylitacji w Polsce 2023

1

Wrzesień 2023

Raport

Stan facylitacji w Polsce 2023 Przygotowano przez: Zespół Socjomanii we współpracy z Session Lab

2 WPROWADZENIE

Cześć!

Facylitacja to sztuka prowadzenia spotkań i warsztatów tak, by były one jak najbardziej efektywne, sprawcze i angażujące dla uczestników. Jest to więc kompetencja, która dotyczy większość z nas — liderów, managerów, ekspertów czy specjalistów. Możemy rozwijać ją w praktyce, ale to nie wystarczy. Warto również podglądać, obserwować i podsłuchiwać, jak działają inni, by czerpać od nich inspiracje i dobre praktyki. Właśnie w tym celu powstał ten raport!

Kim są facylitatorzy? Jak działają? Co im pomaga, co przeszkadza i jak się uczą? Pomimo rosnącego zainteresowania facylitacją w biznesie, wciąż brakuje nam danych, kim są facylitatorzy, jak nauczyli się zawodu oraz jakich narzędzi i metod używają. Dzięki temu raportowi chcemy wypełnić tę lukę.

W 2022 roku firma SessionLab, nasz partner merytoryczny, przeprowadził pierwszą na świecie, kompleksową ankietę dotyczącą aktualnego stanu facylitacji, gromadząc odpowiedzi od ponad 1100 respondentów z ponad 90 krajów!

W globalnym raporcie mieliśmy tylko 4 respondentów z Polski, dlatego uznaliśmy, że to najlepszy czas na spersonalizowanie raportu do polskiej wersji i sprawdzenie... jak to wygląda w Polsce? Tak właśnie powstała pierwsza edycja polskiej wersji niniejszego raportu.

Przewiń dalej, aby znaleźć zbiorcze wyniki ankiety, podzielone na 5 sekcji, w których prezentujemy wyniki polskiej wersji raportu i wypowiedzi ekspertów, dzielących się swoimi wnioskami i obserwacjami.

164

2 100

11

facylitatorów udzieliło odpowiedzi

ponad tyle minut zostało spędzonych na wypełnianiu ankiety

wypowiedzi ekspertów merytorycznych komentujących raport

3

Co jest naszym celem przy tworzeniu tego raportu?

1

Poznanie społeczności, która zajmuje się zawodowo lub w ramach swojej codziennej pracy projektowaniem i prowadzeniem spotkań oraz warsztatów.

2

Zainspirowanie facylitatorów i projektantów spotkań do rozwijania, pogłębiania i doskonalenia swoich kompetencji podczas wspólnej rozmowy o tym, czym jest facylitacja i dokąd może zmierzać.

3

Rzucenie wyzwania polskiej społeczności facylitatorów, aby eksplorować i rozwijać temat lepszego projektowania i zarządzania spotkaniami.

4

Wzmocnienie głosu facylitatorów: naszym celem jest sprawić, aby wszyscy facylitatorzy poczuli się zauważeni i usłyszani.

Zanim przejdziemy do konkretów, mała uwaga: Aby zebrać odpowiedzi, skontaktowaliśmy się z naszymi współpracownikami, klientami, partnerami biznesowymi i przyjaciółmi. Zrobiliśmy, co w naszej mocy, aby zasięg przeprowadzonej ankiety był jak największy.

Większość odpowiedzi uzyskaliśmy za pośrednictwem naszych własnych kanałów, takich jak newsletter, social media czy udział w lokalnych wydarzeniach Socjomanii. Może to pomóc w wyjaśnieniu niektórych aspektów zebranych przez nas danych, na przykład nadreprezentacji odpowiedzi z województwa małopolskiego i mazowieckiego. Mamy nadzieję, że kolejne edycje raportu (a planujemy je!) pozwolą nam dotrzeć do jeszcze szerszego grona respondentów.

4 KLUCZOWE WNIOSKI

Kluczowe wnioski Poniżej zebrano najważniejsze wnioski wynikające z raportu.

Wniosek I

Facylitacja jest kompetencją, nie zawodem.

Facylitacja traktowana jest bardziej jako kompetencja niż konkretny zawód czy stanowisko. Zazwyczaj facylitatorzy określają się więcej niż jedną, konkretną rolą; pracują jako projektanci, konsultanci czy trenerzy.

Facylitacja jest dla nich umiejętnością, którą wykorzystują (częściej lub rzadziej) w swojej pracy zawodowej.

Wniosek II

Nie wiemy, ile osób w naszych organizacjach zajmuje się facylitacją.

Przez to, że facylitacja traktowana jest częściej jako kompetencja niż zawód, ciężko jest nam określić, ile osób w organizacji faktycznie facylituje zawodowo. Często nie jesteśmy świadomi obowiązków wszystkich pracowników, dlatego trudno jest ocenić, kogo można nazwać facylitatorem, a kogo nie. Dodatkowo, facylitator nie zawsze pracuje na dedykowanym stanowisku. Być może facylitatorów w naszej organizacji jest więcej, niż nam się wydaje.

5

Wniosek III

Facylitacji uczymy się poprzez praktykę zawodową lub „na własną rękę”.

Efektywny proces edukacyjny, oprócz praktyki, wymaga też zdobywania nowej wiedzy, refleksji oraz informacji zwrotnej. Mogą nam je dostarczyć na przykład szkolenia i kursy, które, jak się okazuje, nie są zbyt często stosowaną formą rozwijania swoich kompetencji facylitatorskich.

Facylitatorzy (jeszcze?) nie sięgają tak często po specjalistyczne kursy, a doświadczenie zawodowe zdobywają, ucząc się na własną rękę lub poprzez praktykę zawodową.

Wniosek IV

Rozmowy i spotkania z innymi facylitatorami są wskazywane jako cenne źródło inspiracji i wiedzy, jednak niewielka część facylitatorów deklaruje, że aktywnie uczestniczy w oficjalnych społecznościach.

Obserwowanie innych facylitatorów, rozmowy z nimi i wymiana doświadczeń są wskazywane jako jedne z najczęstszych sposobów zdobywania wiedzy i inspiracji. Respondenci natomiast na pytanie o aktywny udział w społecznościach facylitatorów deklarują, że nie uczestniczą w żadnych lub, że uczestniczą w wewnętrznych społecznościach w swoich firmach. Nasuwa się więc wniosek, że w Polsce brakuje społeczności, wokół której zgromadziłoby się szersze grono facylitatorów.

Wniosek V

W codziennej pracy dominują krótkie sesje prowadzone przez jednego lub dwóch facylitatorów.

Z deklaracji respondentów wynika, że w 2023 roku najczęściej facylitowali oni sesje krótsze, trwające mniej niż 1h lub trwające 1-2h. Największą popularnością cieszyły się sesje zdalne, za to najmniej popularny (i zarazem, jak deklarują respondenci, najtrudniejszy) typ spotkania to spotkania hybrydowe.

6

Wniosek VI

Opinie na temat tego, czy wycena spotkania zdalnego a stacjonarnego powinna się różnić, są podzielone.

Respondenci zapytani o to, czy tam samo wyceniliby spotkanie zdalne i stacjonarne (ten sam czas trwania, ta sama grupa, wycena uwzględniająca czas na przygotowanie się do sesji i jej ewaluację), odpowiedzieli 50/50.

Połowa z nich oceniła, że nie zmieniłoby to ich wyceny, a druga połowa stwierdziła, że inaczej wyceniłaby to spotkanie - średnio w wysokości 82% ceny spotkania stacjonarnego.

Wniosek VII

Facylitatorzy nie mają większych problemów ze znalezieniem pomysłów na zaprojektowanie sesji.

Aż 42% respondentów oceniło w ankiecie, że znalezienie pomysłów na zaprojektowanie sesji nie jest dla nich trudne. Łączymy ten wniosek z wynikami ankiety dotyczącymi najczęstszej formy spotkań, jakimi były spotkania zdalne oraz wynikiem dotyczącym popularności wykorzystania podczas spotkań wirtualnych tablic. Narzędzia te dysponują szeroką gamą szablonów, ćwiczeń i zasobów, które można wykorzystać podczas facylitacji spotkań. Jak deklarują respondenci, repozytoria te są bardzo popularne.

Wniosek VIII

Najczęściej stosowanymi przez facylitatorów narzędziami są wirtualne tablice.

W pytaniach dotyczących wykorzystywanych narzędzi, wirtualne tablice takie jak Miro, Mural czy FigJam, były wskazywane zarówno jako narzędzia pomocne podczas etapu przygotowywania i planowania spotkań, jak i podczas etapu przeprowadzenia samego spotkania i późniejszej jego ewaluacji.

Jeżeli po przeczytaniu raportu, dostrzeżesz dodatkowe wnioski lub obserwacje, które szczególnie zwróciły Twoją uwagę, podziel się nimi w social media (np. na LinkedIn) i oznacz swoją wypowiedź hashtagiem #StanFacylitacji2023 i oznacz nas @Socjomania.

7 SPIS TREŚCI - PLACEHOLDER

Spis treści 1. Kluczowe wnioski ………………………………….…….………. str.4 2. Profesja oraz zatrudnienie ……………………………….……... str.8 3. Edukacja oraz doświadczenie …………………….….…….… str.17 4. Praktyka facylitatora ……………………………………..…..… str.35 5. Wyzwania……………………………………………….….….… str.44 6. Narzędzia ……………………………………………….…….… str.49 7. Podziękowania ……………………………...………………..… str.57 8. O badaniu ……………………………………………….…….… str.58 9. Socjomania …………………………………………………...… str.61

8 CZĘŚĆ GŁÓWNA RAPORTU

Profesja oraz zatrudnienie Gdzie i w jakiej roli pracują facylitatorzy?

W tej sekcji raportu przedstawiamy informacje na temat tego, kim właściwie są facylitatorzy — gdzie i na jakich stanowiskach pracują, z jakimi sektorami i w jakiej formie.

9

Główne zajęcie Patrząc na odpowiedzi respondentów, możemy wnioskować, że facylitacja traktowana jest raczej jako kompetencja niż zawód. Jest to umiejętność, którą czasami, albo na co dzień, pracownicy wykorzystują w swojej pracy lub poza swoim głównym zatrudnieniem.

Pytanie: Które z poniższych stwierdzeń najlepiej opisuje Cię obecnie?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Rola / stanowisko W pytaniu wielokrotnego wyboru z prośbą o wybranie obecnych ról i nazw stanowisk respondenci wybrali średnio 1 lub 2 role, z którymi się identyfikują.

Co ciekawe, tylko jedna osoba ze wszystkich ankietowanych (164 osoby) wskazała rolę facylitatora jako jedyną rolę opisującą jej obecne stanowisko. W pozostałych przypadkach rola facylitatora zawsze występowała w towarzystwie jednej, dwóch lub trzech innych ról.

Wniosek może być taki, że facylitatorzy nie są definiowani wyłącznie przez ich tytuł zawodowy, a facylitacja odbierana jest bardziej jako kompetencja, niż konkretne stanowisko.

10 Pytanie: Które z poniższych najlepiej opisuje Twoją obecną rolę?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Zastrzeżenie: Duża liczba wskazań na rolę „Designer/ka” może być powiązana z tym, że wielu respondentów dotarło do ankiety na konferencji WaysConf 2023, dedykowanej projektantom, designerom i deweloperom. Może być to jedna z przyczyn, dla których reprezentacja tej grupy jest tak duża.

11

Status zatrudnienia Znaczna część respondentów deklaruje, że jest zatrudniona na pełen etat (68%), drugą najpopularniejszą opcją zatrudnienia jest bycie niezależnym konsultantem, freelancerem, samozatrudnionym (19%).

Pytanie: Które z poniższych stwierdzeń opisuje najlepiej Twój obecny status zatrudnienia?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

12

Ilość osób zatrudnionych w organizacji Największą grupę stanowią respondenci pracujący w organizacjach zatrudniających ponad 5000 osób (22%). Pozostali respondenci pracują w znacznie mniejszych zespołach, zaś freelancerzy stanowiący blisko 13% respondentów.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na konstrukcję skali w pytaniu.

Gdyby zsumować respondentów pracujących w organizacjach zatrudniających do 249 pracowników (MŚP), Ci stanowiliby 39% respondentów – najliczniejszą więc grupę respondentów stanowią przedstawiciele małych i średnich przedsiębiorstw.

Pytanie: Ile osób zatrudnionych jest w Twojej organizacji?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 163 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

13

Ilość osób facylitujących warsztaty w organizacji Na pytanie „Ile osób facylituje warsztaty w Twojej organizacji?” najpopularniejsze odpowiedzi to „Od 2 do 9” (34%) oraz „Tylko ja” (20%), „Nie wiem” (15%) oraz „Od 10 do 19” (15%).

Ciekawość budzi duży odsetek odpowiedzi „Nie wiem” (15%). Jak już zostało wspomniane wcześniej, facylitator nie zawsze pracuje na dedykowanym stanowisku, a często facylitacja jest jedną z części jego zadań i obowiązków. Pojawia się więc hipoteza, że respondenci mogą nie być w pełni świadomi obowiązków pracowników w swojej organizacji, co sprawia, że trudno jest im ocenić, kto może być uznany za facylitatora, a kto nie.

Pytanie: Ile osób facylituje warsztaty w Twojej organizacji?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

14

Sektor Na pytanie, z kim facylitatorzy współpracują najczęściej, to jest, dla jakich sektorów przeprowadzali sesje w ciągu ostatnich 12 miesięcy, dominuje sektor prywatny — zarówno małe/średnie firmy (57%) jak i duże firmy zatrudniające powyżej 250 pracowników (54%).

Respondenci deklarują, że prowadzili sesje również w organizacjach NGOs (19%) i w sektorze publicznym (13%).

Pytanie: Dla których z poniższych sektorów prowadziłeś/aś sesje w ciągu ostatnich 12 miesięcy?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 129 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

15 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Facylitacja to nadal nie do końca poznana profesja pod kątem wszystkich korzyści, jakie może przynieść.”

Ewa Kirsz, HR Business Partnerka, trenerka biznesu, pasjonatka facylitacji, BNP Paribas Bank Polska

Ewa Kirsz HR Business Partnerka, trenerka biznesu, pasjonatka facylitacji BNP Paribas Bank Polska

Facylitacja kojarzona jest przede wszystkim wciąż z krótkimi formami szkoleniowymi — warsztaty, w które wplatane są techniki facylitacji to chyba najczęściej spotykane w organizacjach działanie, gdzie można obserwować warsztat facylitatorów.

To nadal nie do końca poznana profesja pod kątem wszystkich korzyści, jakie może przynieść. A biorąc pod uwagę, jak bardzo facylitacja stała się popularna w czasie pandemii i pozostała z nami w kontekście pracy zdalnej, niezwykłe jest to, że nadal postrzegana jest jako umiejętność nice to have - u trenerów, scrum masterów i liderów.

Czy zawód facylitator / facylitatorka stanie się powszechnie spotykaną — opisaną i zwartościowaną rolą w organizacjach — czas pokaże. W dobie optymalizacji kosztów, a w tym przede wszystkim zatrudnienia — trudno sobie jednak powstanie takiej przestrzeni wyobrazić. Czym innym mogłyby być tzw. centra doskonałości (CoE) zrzeszające ekspertów z danej dziedziny, np. facylitatorów. Takie centra skupiają najczęściej unikatowe funkcje i kompetencje, zapewniając dostęp do nich całej organizacji.

Co ciekawe, moje doświadczenia są zgoła odmienne od powszechnego postrzegania facylitacji jako kobiecego obszaru.

Facylitatorzy z mojego najbliższego otoczenia to mężczyźni — i są świetni w tych rolach.

16 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Doświadczenie, jak bardzo facylitacja poprawia efektywność zespołów sprawia, że rośnie liczba warsztatów facylitowanych, a kompetencje facylitacji stają się coraz bardziej pożądane w dużej organizacji.”

Jarek Jesionowski, Project Manager, Facylitator, Orange Polska

Jarek Jesionowski Project Manager, Facylitator Orange Polska

W dużych firmach, w projektach z wieloma interesariuszami, liczne spotkania i warsztaty stanowią wyzwanie. Niezbędne staje się wsparcie specjalistów, którzy pomogą zdefiniować i osiągnąć cele spotkania przez dobór odpowiednich narzędzi pracy i moderację dyskusji. Doświadczenie, jak bardzo facylitacja poprawia efektywność zespołów sprawia, że rośnie liczba warsztatów facylitowanych a kompetencje facylitacji stają się coraz bardziej pożądane w dużej organizacji.

W przypadku spotkań i warsztatów o znaczeniu strategicznym najczęściej decydujemy się na współpracę z zewnętrznymi facylitatorami, jednak w operacyjnej pracy, w mniejszych inicjatywach i projektach, wykorzystujemy wewnętrzny potencjał, korzystając z kompetencji osób w naszych zespołach. Organizacje, które dostrzegają te ewoluujące potrzeby, inwestują w rozwijanie kompetencji facylitacji wewnątrz firmy. W rezultacie rola facylitatora łączona jest z innymi zadaniami, co nie zawsze jest odzwierciedlone w nazwie stanowiska.

O rozpoznawalność w dużej organizacji osób o takich kompetencjach trzeba odpowiednio zadbać. Jednym z możliwych rozwiązań jest tworzenie w firmie społeczności facylitatorów, które jednocześnie wspierają dzielenie się wiedzą i rozwój zawodowy.

Obserwując aktualne trendy, bez wątpienia jesteśmy na dobrej drodze do tego, aby facylitacja stała się jedną z kluczowych kompetencji wspierających sukces nowoczesnych organizacji.

17 CZĘŚĆ GŁÓWNA RAPORTU

Edukacja oraz doświadczenie Jakie doświadczenie mają facylitatorzy?

Niezależnie od tego, czy facylitację postrzegamy jako zawód, czy rolę lub kompetencję, którą wykorzystujemy w naszej codzienności, w tej sekcji chcemy przyjrzeć się, jak facylitatorzy uczą się swojego fachu, jak się rozwijają i jak zdobywają doświadczenie.

18

Formalna edukacja Z naszego raportu wynika, że facylitatorzy to w większości osoby posiadające wykształcenie wyższe. Aż 61% respondentów deklaruje, że posiada wykształcenie magisterskie.

Do pogłębienia w kolejnej edycji raportu pozostaje sprawdzenie, jakie formalne wykształcenie (w jakich dziedzinach i na jakich kierunkach) mają osoby, które profesjonalnie zajmują się w swojej pracy facylitacją.

Pomoże to w zrozumieniu, jaka wiedza i umiejętności pomagają im w realizacji biznesowych działań. Ciekawe w kontekście dalszych badań może być też sprawdzenie w jakim stopniu formalna edukacja przyczyniła się do ich specjalizacji w facylitacji.

Pytanie: Które z poniższych jest najwyższym zdobytym przez Ciebie wykształceniem?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Osoby, które w ankiecie wskazały odpowiedź „Inne” deklarowały, że najwyższym zdobytym przez nich wykształceniem było ukończenie studiów podyplomowych. Dwie z trzech osób doprecyzowały, że studia te ukończyły po zakończeniu studiów magisterskich.

19

Szkolenia i certyfikacje Przeważająca część respondentów, bo aż 75% z nich, zaznaczyła, że nie ukończyła żadnego wymienionego w liście kursu lub szkolenia z facylitacji. Z kolei 15% ankietowanych zaznaczyło odpowiedź „Inne” i wskazało kurs lub szkolenie, które nie znajdowało się na liście.

Odpowiedzi te mogą świadczyć o tym, że po pierwsze, opracowana lista nie była wystarczająco szeroka i dopasowana do polskich odbiorców ankiet, lub po drugie, że facylitatorzy (jeszcze?) nie sięgają po specjalistyczne kursy, a doświadczenie zawodowe zdobywają ucząc się na własną rękę lub poprzez praktykę zawodową.

Pytanie: Jakie kursy lub szkolenia z facylitacji realizowałeś/aś?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 159 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

20 Po przeanalizowaniu 25 odpowiedzi „Inne”, wśród odpowiedzi respondentów pojawiały się pozycje takie jak: ● Pathways - szkoła facylitacji [link] ● Warsztaty projektowe - Iga Mościchowska [link] ● kursy i szkolenia Symetria [link] ● Process Iceberg - facylitacja.com [link] ● Szkolenia z planowania warsztatów i facylitacji - Learn Design [link] ● Design Thinking Moderator - Klientocentryczni [link] ● Facilitation Foundation - Inprogress [link] ● Design Thinking i Service Design - Socjomania [link] ● Zajęcia praktyczne i teoretyczne na uczelniach

Kursy i szkolenia, które facylitatorzy wskazywali najczęściej: Kurs Moderatora Design Thinking - DT Institute

12 wskazań

7.5% udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

Szkoła Facylitatorów - Wszechnica UJ

✏️ Zajęcia praktyczne i teoretyczne na uczelniach ✏️ Pathways - szkoła facylitacji ✏️ Warsztaty projektowe - Iga Mościchowska ✏️ kursy i szkolenia Symetria ✏️ Process Iceberg - facylitacja.com

5 wskazań

3.1%

5 wskazań

3.1%

4 wskazań

2.5%

2 wskazań

1.2%

2 wskazań

1.2%

2 wskazań

1.2%

✏️

Symbolem oznaczono kursy i szkolenia, które nie pojawiły się pierwotnie w ankiecie, a zostały dopisane przez respondentów.

Na pytanie „Jakie kursy lub szkolenia z facylitacji realizowałeś/aś?” odpowiedzi udzieliło 159 z 164 respondentów.

udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (159 respondentów)

21

Doświadczenie w facylitacji Jeżeli chodzi o doświadczenie w facylitacji, największa część respondentów deklaruje, że jest na poziomie początkującym (43%) lub średniozaawansowanym (35%). Najmniej liczną grupę w raporcie stanowią doświadczone osoby facylitujące (21%).

Pytanie: Które z poniższych stwierdzeń najlepiej opisuje Twoje doświadczenie w facylitacji?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

22 Ciekawe jest dodatkowe spojrzenie na doświadczenie w facylitacji, patrząc przez pryzmat lat doświadczenia w branży.

Lata doświadczenia w branży — dane od osób, które określiły się jako początkujące: Pytanie: Od ilu lat facylitujesz?

Jako osoby początkujące określiło się 71 ze 164 respondentów (43.3%)

Lata doświadczenia w branży - dane od osób, które określiły się jako średniozaawansowane: Pytanie: Od ilu lat facylitujesz?

Jako osoby średniozaawansowane określiło się 58 ze 164 respondentów (35.4%)

23

Lata doświadczenia w branży - dane od osób, które określiły się jako doświadczone: Pytanie: Od ilu lat facylitujesz?

Jako osoby doświadczone określiło się 35 ze 164 respondentów (21.3%)

Lata doświadczenia w branży - wynik zbiorczy (początkujący, średniozaawansowani i doświadczeni) Pytanie: Od ilu lat facylitujesz?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”.

Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

24

Zasoby / źródła wiedzy Respondenci w pytaniu otwartym o to, z jakich zasobów korzystają, aby doskonalić swoje umiejętności facylitacyjne, najczęściej wskazywali książki, blogi i podcasty.

Na uwagę zasługuje również duża liczba wzmianek o tym, że respondenci szukają inspiracji, doskonalą swoją sztukę facylitacji, poprzez obserwowanie innych facylitatorów, np. w social mediach.

Najczęściej wskazywanymi kanałami był tutaj LinkedIn oraz YouTube.

Część osób wskazuje również rozmowy i spotkania z facylitatorami jako główne źródło, z którego czerpią wiedzę. Patrząc jednak na wyniki następnego pytania, dotyczącego aktywnego udziału w społecznościach, widzimy, że spotkania te mają raczej charakter spotkań wewnętrznych w danych firmach lub mają miejsce w nieformalnych grupach.

Pytanie: Z jakich zasobów korzystasz, aby doskonalić swoje umiejętności facylitacyjne lub czerpać inspirację?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 78 z 164 respondentów.

Zastrzeżenia: 1. Powyższy wykres powstał przez analizę pytań otwartych i ręczne posegregowanie odpowiedzi uczestników w odpowiednie kategorie.

2. Podczas analizy wykresu może dziwić, że na sztuczną inteligencję pojawiło się tylko jedno wskazanie (1.3%), jednak przypominamy, że pytanie to miało charakter pytania otwartego.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

25 Analizując odpowiedzi respondentów, postanowiliśmy również wyróżnić konkretne książki, podcasty i narzędziowniki, o których wspominali respondenci, działając zgodnie z naszą ideą dzielenia się wiedzą i budowania społeczności facylitatorów.

Zastrzeżenie: Lista

ta

obrazuje

jedynie

konkretne

tytuły

i

pozycje,

o

których

wspominali respondenci. Pytanie w ankiecie miało formę pytania otwartego, zaznaczamy więc, że większość odpowiedzi była ogólna i ograniczała się do określenia np. „książki”, „podcasty”. Zebrane tutaj dane nie są kompletną listą

zasobów

Przedstawiamy

czy tę

bibliotek,

listę

tutaj

z

których

jedynie

po

korzystają to,

by

facylitatorzy.

podzielić

się

z

czytającymi raport ciekawymi pozycjami, o których postanowili wspomnieć respondenci. Liczymy, że może ona stanowić cenne źródło inspiracji dla czytających raport. Jeśli widzisz nowe pozycje do polecenia, opublikuj post

w

social

media

z

hashtagiem

#StanFacylitacji2023

i

oznacz

nas

@Socjomania.

Książki: → A&J Smart - The Ultimate Workshop Exercise Encyclopedia →

Michale Lewrick, Patrick Link, Larry Leifer - The Design Thinking Toolbox

→ Ava Butler - Mission Critical Meetings : 81 Practical Facilitation Techniques → Nikki Sims - How to run great workshop → Edward Nęcka - Trening twórczości → Jake Knapp - Sprint: How to Solve Big Problems and Test New Ideas in Just Five Days

Podcasty: → Lenny’s Podcast [link] → Podcast O zmierzchu Marty Niedźwieckiej [link] → Opowiedz.to [link]

26

Narzędziowniki / toolboxy: → Karty WITFLOW warsztatowe, Iga Mościchowska [link] → Strona internetowa Gamestorming [link] → Liberating Structures [link] → Session Lab [link] → Strona internetowa Voltage Control [link] → Strona internetowa AJ&Smart [link] → Toolbox od firmy Fuzers [link] → Toolbox od firmy Change Pilots [link]

27

Społeczności Na pytanie o aktywny udział w społecznościach, aż 48% respondentów odpowiedziało, że nie uczestniczy w żadnej z wymienionych w ankiecie społeczności. Dosyć popularne są natomiast społeczności wewnątrz danej firmy, bo aż 37% respondentów deklaruje swój udział w nich.

Odpowiedzi te mogą świadczyć o tym, że po pierwsze, opracowana lista nie była dopasowana do polskich odbiorców ankiet, lub po drugie, że polscy facylitatorzy niezbyt dobrze znają zagraniczne społeczności.

Niewielki odsetek odpowiedzi „Inne” (4 odpowiedzi, 2%) świadczy również o fakcie, że respondenci mają również problem ze zidentyfikowaniem innych społeczności niż te wymienione w ankiecie.

Chcąc jednak wyróżnić najczęściej wskazywane przez respondentów społeczności, możemy wskazać na:

→ Miro Community

26 odpowiedzi

→ Mural Community

9 odpowiedzi

5.7%

→ Liberating Structures User Group

6 odpowiedzi

3.8%

16.6% udzielających odpowiedzi na to pytanie

udzielających odpowiedzi na to pytanie

udzielających odpowiedzi na to pytanie

Na pytanie “W jakich społecznościach facylitatorów aktywnie uczestniczysz?” odpowiedzi udzieliło 157 z 164 respondentów.

W odpowiedzi „Inne” respondenci wymienili cztery społeczności, które nie były wylistowane w pytaniu, a w których, według ich deklaracji, biorą czynny udział: ● Service Design Network [link] ● Systems Innovation Network [link] ● Spółdzielnia trenerska [link] ● Agile Coach Camp PL [link]

28 Pytanie: W jakich społecznościach facylitatorów aktywnie uczestniczysz?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 157 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

29 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Mam nadzieję, że wraz z coraz większą popularnością pracy warsztatowej, facylitacja będzie traktowana z należytą jej uwagą i szacunkiem.”

Iga Mościchowska, co-founder [ation] center, trenerka, facylitatorka, twórczyni kart WITFLOW do planowania warsztatów

Iga Mościchowska co-founder [ation] center, trenerka, facylitatorka, twórczyni kart WITFLOW do planowania warsztatów

Początkującym facylitatorom często wydaje się, że bycie dobrym facylitatorem jest równoznaczne ze znajomością dużej liczby technik. Tymczasem facylitacja warsztatów i spotkań jest przede wszystkim kompetencją miękką, która wymaga znajomości podstaw psychologii, umiejętności pracy z ludźmi, dobrej komunikacji i adaptacji do zmieniającego się otoczenia.

To dlatego trening tych kompetencji wymaga praktyki. Jednak fakt, że robimy coś po raz kolejny, nie daje nam gwarancji, że robimy to coraz lepiej.

Efektywny proces edukacyjny, oprócz praktyki, potrzebuje też zdobywania nowej wiedzy, refleksji oraz informacji zwrotnej. Temu służą zarówno szkolenia, kursy certyfikacyjne, jak i programy mentoringowe z superwizją.

Tymczasem nie są to zbyt często stosowane formy rozwijania swoich kompetencji. Czy to dlatego, że facylitacja jest jedynie dodatkowym zajęciem, a rozwijanie tych kompetencji nie jest priorytetem? Czy może nie docenia się wagi i złożoności facylitacji, bo przecież każdy umie prowadzić spotkania? Mam nadzieję, że wraz z coraz większą popularnością pracy warsztatowej facylitacja będzie traktowana z należytą jej uwagą i szacunkiem. Sama uważam ją za jedną z najtrudniejszych do zdobycia kompetencji zawodowych. .

30 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Brakuje organizacji, wokół której powstałaby liczniejsza społeczność facylitatorów.”

Bartłomiej Świstak Piotrowski, konsultant strategii w biznesie

Bartłomiej Świstak Piotrowski Konsultant strategii w biznesie

Można w uproszczeniu zauważyć, że większość facylitatorów to początkujące osoby, które nie mają ukończonego żadnego szkolenia i uczą się facylitacji głównie wewnątrz społeczności wewnątrz firmowej.

Uwagę przykuwa również fakt, że parę osób mających mniej niż 29 lat wskazuje na siebie jako osoby doświadczone i to mając mniej niż 5 lat doświadczenia. Z drugiej strony widzimy, że są też osoby w wieku 40-49 które określają się jako początkujące - co daje nadzieję, że ten zawód jest otwarty wiekowo.

W mojej ocenie w sposób wyraźny brakuje organizacji, wokół której powstałaby liczniejsza społeczność facylitatorów. Społeczności, w której facylitatorzy mogliby i chcieliby się wymieniać swoją wiedzą i doświadczeniem. W mojej ocenie Socjomania, która wiele się nauczyła o facylitacji dzięki zrobieniu rzetelnego raportu o facylitacji w Polsce, mogłaby zacząć do takiej roli integrującej środowisko.

Najpopularniejsze wśród społeczności są też Miro i Mural , ale pojawia się tu pytanie czy to nie są „szersze” społeczności niż tylko facylitacja - co z kolei oznaczałoby, że realnie w zasadzie tylko Liberating Structures User Group stanowi jedyną „jednoczącą” społeczność w Polsce. Bardzo ciekawiłoby mnie tworzenie darmowej przestrzeni w stylu „masterclass” dla facylitatorów w języku Polskim.

31 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Wydaje mi się, że społeczność kształtuje się w oparciu o uczestnictwo w różnych inicjatywach rozwojowych i spotkaniach wymiany doświadczeń, dostarczanych przez różne organizacje.”

Maciej Kocurek, Prezes Zarządu Wszechnicy UJ, która od 2016 r. realizuje kompleksową, opartą o profil kluczowych kompetencji facylitatora IAF Szkołę Facylitatorów

Maciej Kocurek Prezes Zarządu Wszechnicy UJ, która od 2016 r. realizuje kompleksową, opartą o profil kluczowych kompetencji facylitatora IAF Szkołę Facylitatorów

Być może uda mi się uzupełnić nieco wyniki raportu, przyglądając się profilowi zawodowemu naszych absolwentów Szkoły Facylitatorów.

Jest on dość różnorodny, niemniej można w nim wyodrębnić pewne nurty. Pierwszy nich tworzą trenerzy i coachowie. Są to freelancerzy, którzy mają już spore doświadczenie pracy z grupami, pragną jednak poszerzyć zakres świadczonych przez siebie usług o facylitację. Inną grupę stanowią pracownicy działów HR oraz osoby odpowiedzialne za komunikację wewnętrzną. Wykorzystują narzędzia facylitacyjne w głównej mierze do uruchamiania procesów wymiany wiedzy i doświadczeń, komunikacji wewnętrznej oraz kształtowania kultury organizacyjnej. Osobną grupę stanowią osoby na stanowiskach związanych z optymalizacją procesów, przełamywaniem silosów, wdrażaniem innowacji i rozwiązań zwiększających konkurencyjność firmy. Sporą reprezentację mają także osoby odpowiedzialne za wdrażanie zwinnych metodyk zarządzania projektami. Są także menedżerowie, którzy podejście facylitacyjne wykorzystują do prowadzenia spotkań, ale także traktują je jako możliwość większego zaangażowania pracowników poprzez wdrożenie bardziej partycypacyjnego stylu zarządzania.

32 Ciekawym zagadnieniem w raporcie są informacje dotyczące szkoleń i kursów przygotowujących do pełnienia roli facylitatora.

Przyznam, że zaskoczyło mnie, że tak wysokie miejsca zajmują szkolenia dotyczące wybranych narzędzi facylitacyjnych. Być może świadczy to o tym, że rolę facylitatora podejmują osoby mające już doświadczenie w pracy z grupami, które potrzebują określonych technik i narzędzi, a nie całościowego podejścia. Wśród naszych absolwentów są zarówno osoby rozpoczynające swoją przygodę jako facylitatorzy jak i takie, które dysponują sporym doświadczeniem, poszukują jednak uporządkowania i zyskania całościowego punktu odniesienia dla swoich dotychczasowych działań.

Warto zwrócić uwagę, że International Association of Facilitators (IAF) dysponuje rozbudowanym profilem kompetencji facylitatora.

Obejmuje on nie tylko kompetencje związane z pracą z grupą, ale także te dotyczące kontraktowania sesji z klientem i jej przygotowania. Profil może być wartościowym punktem odniesienia dla całościowego podejścia do kształcenia facylitatorów. Wszystkie kompetencje w nim umieszczone rozwija Szkoła Facylitatorów Wszechnicy UJ. Z moich doświadczeń związanych z budowaniem społeczności naszych absolwentów wynika, że bardzo trudno skupić ludzi wokół określonego podmiotu czy organizacji. Wydaje mi się, że społeczność kształtuje się w oparciu o uczestnictwo w różnych inicjatywach rozwojowych i spotkaniach wymiany doświadczeń, dostarczanych przez różne organizacje. Ta różnorodność jest siłą daje bowiem dostęp do różnych podejść i możliwość wyboru. I właśnie na stwarzaniu facylitatorom okazji do rozmowy i wymiany doświadczeń się koncentrujemy.

33 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Autorefleksja po każdym spotkaniu, w którym przyjmujemy rolę facylitatora, jest kluczową i najskuteczniejszą formą nauki.”

Katarzyna Młynarczyk, Akredytowana Projektantka usług, współzałożycielka Socjomanii

Katarzyna Młynarczyk Akredytowana Projektantka usług Współzałożycielka Socjomanii

Ścieżka edukacji w obszarze facylitacji zaczyna się już od pierwszego przeprowadzonego spotkania, warsztatu. Musimy pamiętać, że tak jak sama facylitacja jest procesem, tak jej nauka i doświadczanie - również. Od początku powinniśmy śledzić, jak odnajdujemy się w obszarze, który w słowniku facylitacji przyjmuje nazwę “enablement”, czyli umożliwianie. Prowadzenie odbiorców tak, by umożliwić im stworzenie odpowiedniego wkładu i wartości do tematu poddanego facylitacji. Autorefleksja po każdym spotkaniu, w którym przyjmujemy rolę facylitatora, jest kluczową(i (z mojej kilkuletniej perspektywy uprawiania od kilku lat facylitacji prawie codziennie) najskuteczniejszą formą nauki.

Druga kwestia to co-facylitacja. Bardzo często ze względu na cel spotkania/warsztatu/procesu współpracujemy z innymi facylitatorami. Tymi doświadczonymi i tymi, których musimy poprowadzić. Wspólne planowanie, rozwiązywanie problemów i refleksja jest ogromną wartością. I wreszcie - w całym procesie warto ze swoim bagażem doświadczeń i lekcji wymienić się z nimi z innymi doświadczonymi ekspertami podczas szkoleń/warsztatów o samej facylitacji, by kształtować swój warsztat. To niekończąca się ścieżka/proces, bo mamy do czynienia nie tylko z galerią celów i tematów, ale co najważniejsze - z czynnikiem ludzkim.

34 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Interdyscyplinarne zespoły, które tworzymy w naszych organizacjach wymagają skoordynowania i poprowadzenia. I to jest właśnie zadanie dla facylitatora.”

Piotr Wojciechowski, CEO Fuzers, konsultant Customer Experience

Piotr Wojciechowski CEO Fuzers, konsultant Customer Experience

To, co mnie zaskoczyło, to informacja, że większość osób, które mają do czynienia z facylitacją swoje doświadczenie czerpie jedynie z praktyki. Bez wsparcia w postaci kursów, szkół, czy szkolenia.

Tym bardziej, że facylitacja jest kompetencją, która dotyczy nas wszystkich. Bo nawet jeśli sam/a nie projektujesz warsztatów lub spotkań, to najpewniej, raz na jakiś czas, bierzesz w nich udział. I zakładam, że szybko przywołasz w głowie te dobre, angażujące i wartościowe oraz te nudne, rozciągnięte w czasie, które nie skończyły się niczym konkretnym. Co je różni? Dobra facylitacja.

Lub jej brak.

Te pierwsze były najpewniej zaprojektowane i prowadzone przez osobę, które wie jak przeprowadzić przez spotkanie dowolną grupę tak, aby zrealizować cel dając jednocześnie przestrzeń do dyskusji.

Te drugie, były prawdopodobnie prowadzone przez osoby, które uważają, że nie ma w tym totalnie nic trudnego, ot zwykłe spotkanie więc każdy to w sumie potrafi. Okazuje się jednak, że nie każdy. Ale można się tego nauczyć. I warto to zrobić.

Tym bardziej, że w obecnej rzeczywistości coraz rzadziej jesteśmy w stanie rozwiązać jakiś problem w ramach jednego działu, czy zespołu. Złożoność wyzwań z jakimi się na co dzień mierzymy powoduje, że potrzebujemy angażować do współpracy inne osoby, działy, organizacje etc. Dzięki temu tworzymy interdyscyplinarne zespoły, które dysponują szerszą perspektywą oraz większym potencjałem do rozwiązywania problemów, czy tworzenia innowacji.

Ale te zespoły wymagają skoordynowania i poprowadzenia. I to jest właśnie zadanie dla facylitatora.

35 CZĘŚĆ GŁÓWNA RAPORTU

Praktyka facylitatora Jak to było facylitować w 2023?

Wyniki przedstawione w następnej sekcji koncentrują się na praktykach respondentów w ciągu ostatniego roku.

Jaki rodzaj i długość sesji były najbardziej popularne?

Dla kogo facylitatorzy prowadzili spotkania? Ale również — czy są odpowiedzialni za wycenę swojej pracy, a jeśli tak — jak to robią?

36

Długość sesji Z deklaracji respondentów wynika, że najczęściej facylitowali oni sesje krótsze, trwające mniej niż 1h lub trwające 1-2h.

Sesje trwające około pół dnia, całodniowe lub sesje dłuższe niż 1-dniowe często były wskazywane przez respondentów jako sesje, które w ogóle nie były facylitowane w ubiegłym roku lub określano, że odbywały się one kilka razy w roku lub przynajmniej raz w miesiącu.

Pytanie: Jak często, w przeciągu ostatniego roku, prowadziłeś/aś warsztat lub pracę grupową o poniższym czasie trwania?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 132 z 164 respondentów.

Wynik przedstawiony w procentach.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

37

Typ spotkania Respondenci deklarują, że największą popularnością cieszą się sesje zdalne, za to najmniej popularny typ spotkania to spotkania hybrydowe.

Pytanie: W przeciągu ostatniego roku, jakiego typu sesje/warsztaty prowadziłeś/aś?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 137 z 164 respondentów.

Wynik przedstawiony w procentach.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

38

Współfacylitacja Dane od respondentów wskazują, że facylitowanie warsztatów i spotkań to w większości czasu samodzielna praca. Respondenci deklarują również, że czasami zdarza im się współfacylitować spotkania z jednym dodatkowym facylitatorem. Sesje, gdy prowadzą warsztat w większym zespole facylitatorów (+2 osoby) występują najrzadziej.

Pytanie: Jak często prowadziłeś/aś sesje w następujących konfiguracjach?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 140 z 164 respondentów.

Wynik przedstawiony w procentach.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

39

Wycena W ankiecie zapytaliśmy respondentów, jak wyceniają swoją pracę facylitatora.

33% respondentów odpowiedziało, że nie jest odpowiedzialnych za wycenę kosztów swojej pracy, 30% stwierdziło, że ta kwestia ich nie dotyczy. Patrząc na odpowiedzi na pozostałe pytania, wynika to pewnie z faktu, że dla większości respondentów facylitacja jest tylko elementem pracy i wykonują oni te zadania w ramach innych obowiązków służbowych.

Osoby, które zaznaczyły, że posiadają stałą stawkę za godzinę prowadzenia i przygotowania do spotkania (22%) oraz osoby, które wybrały opcję “Każdorazowo wyceniam zapytanie od klienta” (18%) i “Dopasowuję do budżetu klienta” (6%) zostały kolejno zapytane „Jaka jest Twoja stawka za 1 godzinę (60 min) facylitacji spotkania?” Wyniki omówiono poniżej oraz na kolejnej stronie.

Pytanie: Jak wyceniasz swoją pracę facylitatora?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 163 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

40 Pytanie: Jaka jest Twoja stawka za 1 godzinę (60 min) facylitacji spotkania?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 45 z 164 respondentów.

Zastrzeżenie Na to pytanie udzieliły odpowiedzi tylko te osoby, które w poprzednim pytaniu (Jak wyceniasz swoją pracę facylitatora?) wybrały opcję: ● „Mam stałą stawkę za godzinę prowadzenia i przygotowania do spotkania” ● „Każdorazowo wyceniam zapytanie od klienta” ● „Dopasowuję do budżetu klienta”

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Stawki za 1 godzinę (60 min) facylitacji spotkania: → Średnia

233,35 zł

→ Mediana

150 zł

Na podstawie danych z pytania otwartego „Jaka jest Twoja stawka za 1 godzinę (60 min) facylitacji spotkania?”. Odpowiedzi udzieliło 45 z 164 respondentów.

Na to pytanie udzieliły odpowiedzi tylko te osoby, które w poprzednim pytaniu (Jak wyceniasz swoją pracę facylitatora?) wybrały opcję: ● „Mam stałą stawkę za godzinę prowadzenia i przygotowania do spotkania” ● „Każdorazowo wyceniam zapytanie od klienta” ● „Dopasowuję do budżetu klienta”

41

Wycena spotkania zdalnego / stacjonarnego Uczestników ankiety, którzy w pytaniu „Jak wyceniasz swoją pracę facylitatora?” wybrały opcję: ● „Mam stałą stawkę za godzinę prowadzenia i przygotowania do spotkania” ● „Każdorazowo wyceniam zapytanie od klienta” ● „Dopasowuję do budżetu klienta” zapytaliśmy o to, jak wyceniliby swoje średnie wynagrodzenie (włączając przygotowanie i ewaluację) za prowadzenie jednodniowych (8h) warsztatów z 15 uczestnikami.

Respondenci najczęściej deklarowali kwotę w przedziale 2001- 4000 zł.

Pytanie: Jak wycenisz Twoje średnie wynagrodzenie (włączając przygotowanie i ewaluację) za prowadzenie stacjonarnie jednodniowych (8h) warsztatów z 15 uczestnikami?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 37 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

42 Kolejno zapytaliśmy respondentów, czy w taki sam sposób wyceniliby spotkanie zdalne. 51% respondentów oceniło, że nie zmieniłoby wyceny, a 48% stwierdziło, że inaczej wyceniłoby to spotkanie.

Pytanie: Czy tak samo wycenisz spotkanie, które wymagałoby facylitacji online?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 37 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Osoby, które odpowiedziały, że inaczej wyceniłyby spotkanie zdalne, zostały kolejno zapytane „Wyceń w takim razie Twoje wynagrodzenie (włączając przygotowanie i ewaluację) za prowadzenie zdalnie jednodniowych (8h) warsztatów z 15 uczestnikami.”.

Różnica w wycenie spotkania stacjonarnego a zdalnego Porównując wyniki wyceny spotkania zdalnego do analogicznego spotkania stacjonarnego, respondenci za przeprowadzenie spotkania zdalnego średnio podawali kwotę w wysokości 82% ceny spotkania stacjonarnego.

43 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Gdyby każde spotkanie z góry miało być moderowane, to rozmowy byłyby bardziej mięsiste, a bezsensownych spotkań byłoby mniej.”

Krzysztof Miotk, CEO, Quale UX

Krzysztof Miotk CEO Quale UX

Przytoczone wyniki badań nie zaskakują, ale dają do myślenia.

Facylitatorzy wskazywali najczęściej spotkania do 2h. Pomyślmy ile takich spotkań mamy w tygodniu, a ile z nich rzeczywiście jest moderowane, a nie tylko "wdzwońmy się i omówmy na luźno temat". Gdyby każde spotkanie z góry miało być moderowane, to rozmowy byłyby bardziej mięsiste, a bezsensownych spotkań byłoby mniej - bo w czasie przygotowań niejedna osoba doszłaby do wniosku, że w tym temacie wystarczy mail.. To wskazuję potęgę i wartość z umiejętności facylitacji spotkań.

Miłą informacją jest popularność warsztatów zdalnych. Coś, na co kiedyś firmy (a zwłaszcza klienci zewnętrzni) patrzyli raczej spod byka, dzisiaj stało się codziennością.

Cieszy również wersja hybrydowa - optymalizujemy czas i koszty zwracając uwagę na to, które warsztaty warto zrobić offline, a następnie uzupełnić spotkaniem online, aby zachować ciągłość w projekcie i nie narazić terminów. To wymaga więcej planowania, ale zwraca się z nawiązką na każdym kolejnym etapie.

44 CZĘŚĆ GŁÓWNA RAPORTU

Wyzwania Z jakimi wyzwaniami borykają się facylitatorzy?

W tej sekcji raportu zebraliśmy wszystkie bolączki, wyzwania i zadania, które przysparzają trudności facylitatorom. Co stanowi największy problem, a co przychodzi im z łatwością? Za jakie zadania są odpowiedzialni, a które z nich muszą zlecić innym osobom w zespole?

45

Wyzwania Według odpowiedzi respondentów, największymi wyzwaniami w codziennej pracy facylitatora, są dla nich: → Facylitacja hybrydowa

18% udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

→ Negocjacje z klientami

14,8%

→ Wycena oferty

14.2%

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

Z kolei jeśli chodzi o zadania, za które facylitatorzy nie odpowiadają, respondenci wskazują następujące zadania: Wycena oferty

18%

→

Negocjacje z klientami

14,8%

→

Znalezienie klientów

14.2%

→

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

Obserwujemy więc tutaj ciekawą zależność, że zadania, które stanowią największe wyzwanie, są też często zadaniami, za które facylitatorzy (jeszcze?) nie odpowiadają w swojej pracy lub zdarzają się na tyle rzadko, że nie mają jeszcze z nimi praktyki i dlatego oceniają je jako trudne do zrealizowania.

46 Pytanie: Jakim wyzwaniem są dla Ciebie następujące elementy w Twojej praktyce facylitacyjnej?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 136 z 164 respondentów.

Wynik przedstawiony w procentach.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Analizując, co sprawia facylitatorom najmniejszą trudność, możemy zauważyć, że jako proste zadania określają oni wyzwania takie jak: →

Facylitacja online

46,8%

→

Znajomość trendów

42,9%

→

Współpraca ze współfacylitatorami

42,6%

→

Znalezienie pomysłów na zaprojektowanie sesji

41,9%

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi na to pytanie (136 odpowiedzi)

Ciekawe jest więc zestawienie ze sobą danych o trudności w prowadzeniu spotkań hybrydowych w porównaniu do tego, z jaką łatwością przychodzi facylitatorom prowadzenie sesji zdalnych. Wpływ na to miała na pewno pandemia i konieczność niemal całkowitego przeniesienia się do świata wirtualnego. Jednak teraz, w czasach, gdy coraz częściej spotykamy się z modelem hybrydowym, widać, że przestawienie się na tryb hybrydowy może sprawiać facylitatorom trudność.

47

Pozostałe wyzwania Pytanie: Jakie inne wyzwania masz w swojej pracy facylitatora?

W pytaniu otwartym zapytaliśmy respondentów „Jakie inne wyzwania masz w swojej pracy facylitatora?”, uzyskaliśmy w nim odpowiedzi od 32% respondentów. Wymieniali oni następujące wyzwania.

Wyzwania — kontekst uczestników: ● Trudność zaangażowania ludzi niezaangażowanych, niechcących się wypowiadać; ● Zarządzanie różnorodnością uczestników (w spotkaniach uczestniczą osoby o różnych stanowiskach, różnych celach, ale też różnych charakterach); ● Różnice kulturowe na warsztacie, kiedy ma się multikulturowych i wielojęzycznych uczestników; ● Otwartość uczestników na nowe narzędzia.

Wyzwania — kontekst przygotowania się do spotkania: ● Poznanie grupy wcześniej i dobór do niej odpowiedniej metody; ● Wybór odpowiednich ćwiczeń; ● Popadnięcie w rutynę i projektowanie powtarzalnych szkoleń i sesji; ● Łączenie codziennych zadań z pracą facylitatora; ● Znalezienie czasu na spotkanie.

Wyzwania — kontekst świadomości, czym jest facylitacja: ● Pokazanie wartości warsztatów, respondenci deklarują, że wartość biznesowa facylitacji nie zawsze jest jasna dla biznesu; ● Fakt, że ludzie nie znają procesu facylitacji. Respondenci deklarują, że pierwsza sesja lub część warsztatu to okres przyzwyczajania do formy pracy, autonomii, (współ)odpowiedzialności za wkład i efektywne wykorzystanie czasu; ● Niezrozumienie przez niektórych roli facylitatora, często pojawiające się oczekiwania, że facylitator podsunie gotowe rozwiązania.

Wyzwania — kontekst rozwojowy: ● Brak pomysłu na własną ewaluację swojej pracy; ● Brak społeczności facylitatorów, miejsc i wydarzeń do wymiany doświadczeń; ● Stres i zarządzanie nim.

Wyzwania — kontekst sprawczości: ● Wdrażanie wypracowanych podczas sesji wyników.

48 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Jeśli facylitacja miałaby zyskać rangę „poważnej” profesji, biznes musiałby zrozumieć sens i różnicę działań z facylitatorem lub bez oraz wartość kompetencji facylitatorów.”

Ewa Kirsz, HR Business Partnerka, trenerka biznesu, pasjonatka facylitacji, BNP Paribas Bank Polska

Ewa Kirsz HR business partnerka, trenerka biznesu, pasjonatka facylitacji BNP Paribas Bank Polska

Jeśli facylitacja miałaby zyskać rangę „poważnej" profesji, biznes musiałby zrozumieć sens i różnicę działań z facylitatorem lub bez oraz wartość kompetencji facylitatorów.

Niewielka popularność dostępnych kursów może wskazywać, że umiejętność łatwo jest zdobyć, podpatrując innych w pracy. Że do prowadzenia spotkań facylitowanych nie trzeba specjalnego przygotowania. Z własnego doświadczenia wiem, że takie podejście może wynikać również z głębokiego przekonania, że tylko ilość „przelatanych godzin" na doskonaleniu swojego warsztatu może przynieść sukces. Podobnie jest z coachingiem, mentoringiem, czy mediacjami - czyli pracą z ludźmi. Każda sytuacja jest szczególna, każda grupa jest inna. Warto działać wg konkretnego frameworku, ale pozostałe elementy leżą w obszarze doświadczenia.

Aby mogła się zadziać magia za sprawą pracy w tle facylitatorów, organizacja, lider i sam zespół powinni wykazywać się odpowiednim poziome dojrzałości. Jeśli lider nie da wolnej ręki zespołowi w wypracowywaniu rozwiązań, będzie ingerował i ukierunkowywał spotkanie - nie ma sensu podejmować takich działań / korzyść nie będzie odczuwalna.

49 CZĘŚĆ GŁÓWNA RAPORTU

Narzędzia Z jakich narzędzi korzystają facylitatorzy?

Niezależnie od typu spotkań (zdalne, stacjonarne czy hybrydowe) narzędzia interaktywne mogą pomóc facylitatorom w prowadzeniu angażujących i skutecznych spotkań. Które narzędzia są najczęściej wybierane? Z jakich narzędzi do projektowania i planowania spotkań korzystają facylitatorzy, a z jakich do podsumowywania sesji?

50

Narzędzia do projektowania / planowania sesji facylitacyjnych Według odpowiedzi respondentów, wśród narzędzi do planowania, projektowania sesji, największą popularnością cieszą się wirtualne tablice - Miro (67%) oraz Mural (35%) oraz Google Docs (57%) i długopis i papier (52%). Ciekawe jest więc, że mimo szerokiej gamy różnorodnych narzędzi online, facylitatorzy wciąż sięgają po tradycyjne rozwiązania analogowe.

W odpowiedzi „Inne” respondenci bardzo często wskazywali również narzędzie FigJam). Analizując te wyniki możemy stwierdzić, że wirtualne tablice są najpopularniejszym narzędziem wykorzystywanym przez facylitatorów do projektowania i planowania sesji.

Pytanie: Z jakich narzędzi do projektowania / planowania sesji facylitacyjnych korzystałeś/aś regularnie w ciągu ostatnich 12 miesięcy?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 153 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

51

Narzędzia z których korzysta się podczas sesji facylitacyjnych Analizując wypowiedzi respondentów, najczęściej stosowanym przez nich narzędziem podczas sesji facylitacyjnych jest Miro (58%) oraz FigJam (54%). Wirtualne tablice są więc najpopularniejszym narzędziem do prowadzenia sesji facylitacji.

Pytanie: Z jakich narzędzi cyfrowych korzystałeś/aś regularnie podczas realizacji sesji w ciągu ostatnich 12 miesięcy?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 153 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

52

Narzędzia do ewaluacji sesji facylitacyjnych Respondenci deklarują, że do ewaluacji sesji facylitacji najczęściej wykorzystują Google Forms (aż 59% respondentów wskazało na to narzędzie).

Co ciekawe, mimo deklaracji respondentów o dużej popularności spotkań zdalnych i wskazania ich jako najczęstszej formy spotkań, wciąż wysoko jako narzędzie do ewaluacji pozycjonuje się papierowa ankieta (26%).

W odpowiedziach Inne” respondenci wymieniali następujące narzędzia: FigJam, Microsoft Forms, Mural, Slack, Surveymonkey, Onenote, Padlet, Klaxoon, Outlook, Webankieta, Miro, Sllido.

Pytanie: Z jakich narzędzi regularnie korzystałeś/aś przy ewaluacji swoich sesji (podsumowywanie efektów spotkania, zbieranie feedbacku od uczestników) w ciągu ostatnich 12 miesięcy?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 148 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

53

Metodyki i techniki W kolejnym pytaniu zapytaliśmy respondentów o to, jakich metod i technik używali regularnie na swoich sesjach w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Na pytanie to odpowiedziało 120 ze 164 respondentów.

Pomijając pojedyncze odpowiedzi wskazujące na daną metodykę i technikę, najczęściej pojawiającą się odpowiedzią wśród respondentów były:

→ Design Thinking

70%

→ Design Sprint

23.3%

→ Creative Problem Solving

13.3%

→ Liberating Structures

12.5%

→ Open Space Technology

6.6%

→ Service Design

4.1%

udzielających odpowiedzi wskazało tę metodykę lub technikę (120 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi wskazało tę metodykę lub technikę (120 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi wskazało tę metodykę lub technikę (120 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi wskazało tę metodykę lub technikę (120 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi wskazało tę metodykę lub technikę (120 odpowiedzi)

udzielających odpowiedzi wskazało tę metodykę lub technikę (120 odpowiedzi)

54

Zestawy narzędzi / biblioteki Obserwujemy, że nie każdy facylitator korzysta z narzędzi, bibliotek ćwiczeń i templatek. Aż 45% respondentów deklaruje, że nie korzysta z żadnych z tego typu rozwiązań. Łącząc te dane z poziomem doświadczenia w facylitacji, widzimy, że aż 45% początkujących facylitatorów zaznaczyło odpowiedź „Żadne”.

Pomimo to, wciąż pozostaje dosyć spora grupa osób deklarujących się jako średniozaawansowane i doświadczone, która nie korzysta z żadnego zestawu narzędzi i bibliotek.

Poza tymi osobami pojawiają się również respondenci, którzy deklarują korzystanie z niektórych bibliotek. Jako najpopularniejsze plasują się Mural Templates, Service Design Tools, Miroverse, Hyper Island oraz Liberating Structures.

Pytanie: Z jakich zestawów narzędzi / bibliotek korzystałeś/aś regularnie w ciągu ostatnich 12 miesięcy?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 134 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

55 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Musimy uważać, by same narzędzia i wybór interaktywnych platform nie był większą atrakcją niż temat spotkania.”

Martyna Tarnawska, Digital Innovation Lead, Facylitatorka, Socjomania

Martyna Tarnawska Digital Innovation Lead, Facylitatorka Socjomania

Narzędzia są nieodłączną pomocą i wsparciem dla facylitatora w jego codziennej pracy, zarówno na etapie planowania i projektowania sesji, jak i samego prowadzenia spotkania czy jego podsumowania. Musimy jednak uważać jako facylitatorzy na przerost formy nad treścią - by same narzędzia i wybór interaktywnych platform nie przytłoczył naszych odbiorców i nie był większą atrakcją niż temat spotkania.

To, co było dla mnie największym zdzwieniem, że większość respondentów nie korzysta z gotowych szablonów, zbiorów inspiracji z ćwiczeniami czy instrukcjami. Być może wynika to z nieznajomości tego typu platform, ale może też z niechęci do skorzystania z gotowych rozwiązań.

Według mnie mamy wielką szansę rozwinąć się szybciej, różnorodniej i skuteczniej, jeśli nauczymy się szukać nowych pomysłów na sesje, eksperymentować, łączyć je z tym, co już się u nas sprawdziło i wyciągać wnioski. Sama bardzo czesto korzystam z Hyper Island Toolbox czy Mural templates, dają mi dużo inspiracji i nowych pomysłów. Mam jednak ważną zasadę, co do której staram się zawsze stosować - nie robić ćwiczeń, których nigdy nie robiłam jako uczestnik lub których nie przetestowałam dla grupy wewnętrznej (np. mojego zespołu czy sama na sobie). Testowanie na samym sobie lub zaufanej grupie pomaga nam szybciej się uczyć adaptować ćwiczenie pod nasze potrzeby i przygotować się na plan B, C i D…

56 KOMENTARZ EKSPERCKI

„Wielu z nas nadal docenia swobodę tworzenia, rysowania i pisania ręcznie, co może być bardziej naturalne i intuicyjne."

Monika Drabczyńska, Digital Marketing Lead w Socjomani, CEO w I DESIGN, Facylitatorka

Monika Drabczyńska Digital Marketing Lead w Socjomani, CEO w I DESIGN, Facylitatorka

Chociaż niektórzy dawno już zakopali Design Thinking z badania wydaje się, że nadal pozostaje ono kluczową techniką w pracy facylitatora, co potwierdza aż 70% badanych. To nie przypadek, że pięcio-krokowa ścieżka, którą zaprojektowało IDEO, tkwi głęboko w naszych umysłach i trudno jest nam się od niej oderwać. Zaczynamy wdrażać Design Thinking, często wybierając tylko niektóre jego aspekty, takie jak etap empatyzacji czy narzędzia do generowania pomysłów. Niemniej jednak podkreślamy, że to tylko fragment większej całości, jaką jest Design Thinking.

Warto zaznaczyć, że ewaluacja po sesjach jest ważna nie tylko ze względu na narzędzia, ale także na szybkość zadawania pytań. Nie jest zaskoczeniem, że 26% facylitatorów nadal wybiera tradycyjne ankiety papierowe. Kiedyś usłyszałam nawet od uczestnika, że takie ankiety zapewniają większą anonimowość niż narzędzia online, ponieważ w internecie każda platforma wie, kim jesteś, zwłaszcza Google Forms.

Drugim przypadkiem, w którym lepiej sprawdza się ankieta papierowa, jest brak dostępu do Internetu. Możesz się teraz zdziwić, ale niestety jest to nadal często spotykany problem podczas warsztatów.

Co do narzędzi takich jak Miro i Mural, nie dziwi mnie, że uczestnicy raportu często je wykorzystują. Pandemia rzeczywiście zmieniła pracę facylitatorów. Niemniej jednak wielu z nas nadal docenia swobodę tworzenia, rysowania i pisania ręcznie, co może być bardziej naturalne i intuicyjne, szczególnie podczas rysowania diagramów czy szkicowania pomysłów.

57 ZAŁĄCZNIK

Podziękowania Współtworzenie to najlepszy sposób do rozwoju!

Dziękujemy wszystkim, którzy współtworzyli ten raport i pomogli nam w jego dystrybucji!

Dziękujemy szczególnie: ● wszystkim respondentom za ich udział w ankiecie, ● zespołowi Session Lab za współpracę i partnerstwo, ● ekspertom merytorycznym za cenne spostrzeżenia, uwagi i opinie, ● organizatorom WaysConf za możliwość udostępnienia ankiety ich uczestnikom.

Jesteśmy gotowi do pogłębienia tych danych przy kolejnej edycji raportu! Liczymy na to, że uda nam się dotrzeć do jeszcze większego grona respondentów, a co ważniejsze - szerzyć świadomość na temat skutecznej facylitacji

Maria Blecharz i Martyna Tarnawska z zespołu Socjomanii

58 ZAŁĄCZNIK

O badaniu Kto brał udział w naszej ankiecie?

Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje o respondentach, którzy wzięli udział w ankiecie przeprowadzonej od 01.06.2023 do 08.09.2023 roku.

Znajdziesz tam informacje o: ● Województwie, z którego pochodzą; ● Dane dotyczące wieku respondentów; ● Informacje o płci respondentów.

59

Województwo Pytanie: Gdzie obecnie mieszkasz?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 164 z 164 respondentów.

Zastrzeżenie: Zdajemy

sobie

sprawę,

że

wielu

respondentów

dotarło

do

ankiety z kanałów

Socjomanii czy przez udział w lokalnych wydarzeniach, więc z pewnością jest to jedna z przyczyn, dla których zauważamy nadreprezentację osób z województwa małopolskiego i mazowieckiego. Mamy nadzieję, że kolejne edycje raportu pozwolą nam dotrzeć do jeszcze szerszego grona respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023..

60

Wiek Pytanie: Ile masz lat?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 154 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

Płeć Pytanie: Które z poniższych opisują Cię najlepiej?

Na to pytanie odpowiedzi udzieliło 149 z 164 respondentów.

Wyniki w ramach raportu „Stan Facylitacji w Polsce 2023”. Realizacja badania: czerwiec - wrzesień 2023.

61 SOCJOMANIA

Socjomania Socjomania to zespół ekspertów i liderów w zakresie digital marketingu, szkoleń, planowania strategicznego, transformacji digital.

Działamy na rynku od 2012 roku jako firma konsultingowo-szkoleniowa, której główną misją jest stały rozwój — rozwój naszych klientów i ich organizacji, rozwój naszych pracowników i ich kompetencji, rozwój rynku i digitalizacji.

Konsultanci Socjomanii realizujący projekty, szkoleniowe, strategiczne i audytowe to certyfikowani trenerzy Digital Marketing Institute oraz praktycy wykorzystujący na co dzień swoją wiedzę w procesach digitalizacji przedsiębiorstw oraz w projektach szkoleniowych i rozwojowych.

Nasze doświadczenie Przeszkoliliśmy ponad 10 tysięcy osób, w tym m.in pracowników Orange, PKO BP, Velux; przeprowadziliśmy ponad 100 projektów strategicznych i badawczych, zmieniając podejście do digitalizacji takich marek jak Wyborowa, Volvo, Totalizator Sportowy, Kupiec; zaprojektowaliśmy i przeprowadziliśmy ponad 25 procesów i warsztatów w metodyce service design, optymalizując produkty i usługi m.in. firmy Continental, Codecool czy Lasy Państwowe. Od lat prowadzimy procesy edukacyjne, konsultacje i szkolenia w formie online.

Wprowadzamy klientów i firmy w świat digital. Rozwiązujemy problemy i zwiększamy szansę działania w obszarze komunikacji, marketingu internetowego i optymalizacji, porządkowania lub tworzenia nowych produktów/usług. Zajmujemy się digitalizacją biznesu.

62

Nasze filary Nasze produkty i usługi opieramy o trzy filary: ➔ nowa ekspertyza (kompetencje, wiedza, trendy dotyczące digitalizacji biznesu), ➔ nowe modele biznesowe (wykorzystujące potencjał technologii digital), ➔ nowe metody pracy (zmiany w obrębie kultury organizacji, rozwoju pracowników i firmy).

Nasze podejście wyróżnia stosowanie nowatorskich metod (design thinking, service design, change management) i iteracyjne podejście do procesów - dostosowujemy się do zmian i potrzeb klientów, a naszą pracę wykonujemy z niegasnącą pasją i ludzkim podejściem.

Współpraca z Uczelniami Nasi liderzy prowadzą zajęcia na studiach magisterskich, podyplomowych i MBA na czołowych polskich uczelniach, m.in. ➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔ ➔

Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Leona Koźmińskiego, Akademia Górniczo-Hutnicza, Collegium Da Vinci, Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera, Wyższe Szkoły Bankowe, Uniwersytet SWPS.

63 ZAKOŃCZENIE

Co dalej?

Ten raport podsumowuje stan facylitacji w Polsce w 2023 roku. Dziękujemy wszystkim za jego współtworzenie!

W kolejnym kroku - warto skorzystać z wiedzy, którą kryje globalna wersja tego raportu przygotowana przez Session Lab. Kolejna edycja raportu Pierwsza edycja polskiej wersji raportu Stan Facylitacji jest dla nas testem, jak temat facylitacji jest ważny dla biznesu i nie tylko. Chcemy dotrzeć do jak najszerszej grupy docelowej, dlatego jeśli chcesz nam pomóc, zrób dwie rzeczy: - udostępnij ten raport dalej - do swoich współpracowników, przełożonych, klientów i partnerów, - zapisz się do naszego newslettera, by być powiadomionym o kolejnej edycji raportu (prawdopodobnie przeprowadzimy go w wakacje 2024 roku).

#Prasówka Ciekawi Cię więcej źródeł wiedzy, inspiracji i ciekawostek? Poniżej zgromadziliśmy dla Ciebie nasze rekomendacje w języku polskim do przeczytania i/lub wysłania dalej Twojemu zespołowi.

1. E-book: Współtworzona encyklopedia facylitacji [link] 2. Artykuł: Czym jest facylitacja w biznesie?[link] 3. Wideo: Jak facylitować w praktyce? [link]