Soap januari 2014

P A o S

SOCIOLOGISCH ANTROPOLOGISCH PERIODIEK

Vrijheid

SINDS 1970

JAARGANG 45, NUMMER 2 JANUARI 2014

Redactioneel

W

aar vrijheid in onze huidige samenleving een vanzelfsprekend goed lijkt is het lange tijd, en in sommige delen van de wereld nog steeds, een waarde geweest waar om gestreden moest worden. De dood van Nelson Mandela deed ons terugdenken aan de tijd waarin een groot deel van de Zuid-Afrikanen geen vrijheid kende en we stonden stil bij alles wat Mandela voor de samenleving betekent heeft. Het is bijna niet voor te stellen dat de apartheid tot laat in de 20e eeuw veel Zuid-Afrikanen beperkte in hun vrijheid. En ondanks het feit dat Mandela heeft gezorgd voor grote ontwikkelingen in het land, blijven de leefomstandigheden van veel Zuid-Afrikanen slecht. Zo is een goede educatie voor veel mensen niet vanzelfsprekend en is er in de meeste gebieden een grote mate van armoede. Ook in andere delen van de wereld lijkt vrijheid voor veel mensen ver weg. Vrijheid om te schrijven wat je wilt, vrijheid om je eigen godsdienst uit te oefenen, vrijheid om voor je seksuele voorkeur uit te komen, vrijheid om te wonen waar je wilt; het zijn waarden die niet overal gerespecteerd worden. Er wordt gevreesd dat na de dood van Mandela de situatie in het land weer zal verslechteren omdat Mandela als een soort buffer tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Zuid Afrika zou dienen. Ik denk juist dat de dood van Mandela ons met beide benen op de grond zet en ons doet realiseren wat hij allemaal heeft weten te bereiken maar vooral ook; wat er allemaal nog bereikt kan worden.

In deze tweede editie van SoAP dit jaar zal aandacht worden besteed aan het thema ‘vrijheid’. Voor deze editie spraken wij met Rob Wijnberg, exhoofdredacteur van de NRC Next en oprichter van het nieuwe concept ‘De Correspondent’, over journalistieke vrijheden en belemmeringen (p. 6).

Ook de artikelen zijn gerelateerd aan vrijheid en benaderen dit begrip vanuit meerdere oogpunten. Vragen als “Hoe is het gesteld met de keuzevrijheid in het Nederlandse schoolsysteem?” en “In hoeverre wordt vrijheid bevorderd door het communisme? zullen beantwoord worden. Uiteraard komen ook de vaste rubrieken en columns terug in deze SoAP. Naast Anna en Hannah hebben wij ook Jan-Kornelis Dijkstra, geliefd onderzoeker en docent binnen onze vakgroep, mogen verwelkomen als SoAP columnist.

In deze editie schrijft hij over ‘de vrije samenleving’ waarin hij ingaat op ‘het web van de overheid’ dat onze vrijheid mogelijk beperkt (p. 3).

In SoAP: Rubrieken 2

Redactioneel

12

NGO’s: De omstreden vrijheid van vereniging

16

De studentenkamer van: Stef Hakkenes

24

Uitgediept: Waarom minder soms meer is

Columns 3

Vrije samenleving (Jan Kornelis Dijkstra)

10

Vrij (Anna Herngreen)

20

Sigaret (Hannah Achterbosch)

Artikelen 4

Communisme en vrijheid: een logische combinatie?

6

De journalistieke cultuur en haar beperkingen

11

De tirannie van de lifestyle

18

De participatiesamenleving

21

Van vredesprijs naar vrijheidsprijs

22

Rusland, de groeten!

Tot slot wil ik u nog wijzen op het feit dat SoAP niet ophoudt na de komende 28 pagina’s, maar verdergaat op onze website: soapgroningen.nl.

Veel leesplezier!

Nienke Tebbens

2 SOAP

Kijk ook op onze vernieuwde website:

Colofon

Redactie

Sociologisch Antropologisch Periodiek Contact: soap.groningen@rug.nl Vakgroep Sociologie t.a.v. ‘SoAP’ Grote Rozenstraat 31 9712 TG Groningen Jaargang 44, nummer 2, Januari 2014 Drukwerk: Drukwerklab.nl

Nienke Tebbens

Dieko Bakker

Robin Luiten

Emma Kok

Daan Bloem

Chaim la Roi

Kasper Nelissen

Bram Hogendoorn

Laurens Verhoeff

David Duijst

Djamila Boulil

Thomas Buursma

Verzending: Rijksuniversiteit Groningen Lay-out: Kasper Nelissen & Laurens Verhoeff SoAP-Logo: Thomas Bos Eindredactie: Nienke Tebbens Oplage : 600

Marion de Vries

Anna Herngreen

Lisa de Leeuw

Hannah Achterbosch

Jeroen de Boer

Miriam van Voornveld

Jelmer Draaijer

Auke Beeksma

www.soapgroningen.nl Of volg ons

@SoAP_Groningen facebook.com/SoAP-Groningen

Jan-Kornelis Dijkstra is docent en onderzoeker aan onze vakgroep en schrijft sinds kort columns voor SoAP. Als onderzoeker is hij geïnteresseerd in sociale relaties en doet hij onderzoek naar begrippen als ‘status’ en ‘antisociaal gedrag’. De meeste studenten zullen hem kennen van het vak PSO (Primaire Sociale Orde), dat hij geeft aan de eerstejaars.

Vrije samenleving Foto: Jeroen van Kooten

T

egenwoordig cc ik elke mail naar de NSA. Wel zo handig. Scheelt hun tijd om te ontkennen dat ze mijn mails controleren; scheelt de AIVD tijd om de gegevens op te vragen; en scheelt minister Plassterk het spelen van een toneelstukje geveinsde verontwaardiging.

Ben wel blij dat ik geen Twitter of Facebook heb. Had ik ze daar ook nog van op de hoogte moeten houden. Let tegenwoordig wel op de zoektermen die ik gebruik in Google. Met de komst van Sinterklaas voor de boeg, had ik niet ‘route intocht Sinterklaas’, ‘kinderporno’, ‘kunstmest’, en ‘vuurwerk’ op één dag durven Googlen. Reken maar dat de alarmbellen bij de NSA en haar kleine broertje AIVD zouden gaan rinkelen. Eén of andere collega-kinderlokker wil een aanslag plegen tijdens de intocht van onze goed heiligman. Code rood.

Profiling noemen ze dat. Beangstigend vind ik het. Voordat je het weet word je tijdens de intocht vanuit de lucht door een drone tot stukjes reepjesvlees geschoten. Sinterklaas Klaboempje. Vraag maar aan Merkel. Geloof er niks van dat die kamikaze drone die op het podium naast haar neerstortte in de aanloop naar de Duitse verkiezingen een foutje was.

Natuurlijk niet. Boze Amerikanen die zich begonnen te realiseren dat Merkel meer wist van de NSA. Het blijven schietgrage cowboys die Amerikanen. Daar kunnen ze in Afghanistan, Jemen, of Guantánamo Bay over meepraten.

Nederland is geen haar beter. ‘Voor uw en onze veiligheid, laat uw eigendommen niet onbeheerd achter’. Intrigerende zin. Het is dus beter voor mijn eigen veiligheid dat ik mijn eigen tas niet vergeet. Het is volgens mij gewoon heel onhandig om je tas te laten slingeren. Nee, dat zie ik dus verkeerd. De overheid waakt over ons. Cameratoezicht, identiteitspapieren, fouilleren, biometrisch paspoort, en dus ook telefoon- en internetgegevens. De intrede van het Telegraafliberalisme met criminaliteit als grootste bedreiging van onze samenleving heeft een rare omkering teweeg gebracht.

Werden wij ooit als burgers tegen de overheid beschermd, nu worden we door de overheid tegen onszelf beschermd.

Geïnstitutionaliseerd wantrouwen. Bij voorbaat verdacht in plaats van onschuldig tot het tegendeel bewezen is.

Maar ik heb toch niks te verbergen? Lees Kafka! Of vraag de leden van Pussy Riot hoe het is om als burger gemangeld te worden door hun overheid met een volkomen vrij speelveld.

Ik wantrouw de overheid. Natuurlijk voeren politie en justitie een ‘strijd’ tegen criminaliteit met één hand op de rug.

Dus voor hen is meer bevoegdheden minder gedoe. Om de massa mee te krijgen, wordt gepleit voor een versoepeling van privacywetgeving van burgers omwille van de aanpak van terrorisme en kinderporno. Tja wie is daar niet voor.

Maar zodra de bevoegdheden zijn verruimd, treedt er function creep op. Bevoegdheden worden gebruikt op terreinen waar ze aanvankelijk niet voor waren bedoeld. Wie volgt?

Hooligans? Dierenactivisten? Anti-globalisten? Republikeinen? Kritische sociologen? Om nog maar te zwijgen van het veranderen van de regels tijdens het spel. Nummerbordgegevens op snelwegen worden langer opgeslagen dan toegezegd. Parkeergegevens worden doorgespeeld aan de belastingdienst. We worden vernacheld waar we bij staan. Maar erger nog, er is geen weg terug. Geen politicus durft wetgeving om te draaien waarmee de kans bestaat dat schuldige criminelen niet worden veroordeeld. Dus raken we verder verstrikt in het web van de overheid.

De Fransman Alexis de Tocqueville voelde in 1835 na zijn reis door Amerika de bui al hangen. Wanneer de welvaart stijgt, bekommeren we ons steeds meer over onze vergaarde rijkdom. We zijn bereid om onze vrijheden uit handen te geven aan de overheid opdat zij onze vergaarde eigendommen beschermd. Tot we tot de conclusie komen dat niet de vrijheid de welvaart in gevaar brengt, maar dat de welvaart een product van de vrijheid is. Maar dan is het te laat.

SOAP 3

Communisme en vrijheid: een logische combinatie?

Bram Hogendoorn

A

Gedachte-experiment

ls we één blik op de geschiedenis werpen, zien we meteen dat het communisme geen vrijheid heeft gebracht. Politieke onderdrukking, lange werktijden onder slechte omstandigheden en een verbod op vrije media zijn daar slechts voorbeelden van. Toch zijn er nog steeds aanhangers te vinden van het communisme, tot voor kort zelfs hier in de provincie. Blijkbaar is er iets dat lonkt in deze ideologie. Vaak wordt gezegd dat “de linkse kerk” de waarde gelijkheid belangrijker vindt dan vrijheid.

Dat een communistisch systeem de vrijheid beperkt, doet er dan niet toe, zolang het maar meer gelijkheid weet te creëren dan het kapitalisme.

In dit artikel neem ik niettemin een iets andere positie in.

Wat nou als de bolsjewieken en mensjewieken van mening waren dat het communisme naast gelijkheid ook vrijheid kon bewerkstelligen? Om te laten zien dat zoiets inderdaad mogelijk is, gaan we een gedachte-experiment doen. Daar houden we het dan ook bij. Het is de lezer af te raden dit experiment in de werkelijkheid uit te voeren (voor twijfelaars, open Google en tik in “Stalin”).

4 SOAP

Het experiment wordt gedaan met behulp van logica. De lezer kan zelf beoordelen in welke mate de premissen (“als”) waar zijn, dus hoe waarschijnlijk het is dat de conclusie (“dan”) daar daadwerkelijk uit volgt. Hoe meer de daadwerkelijke samenleving overeenkomt met dit geheel van premissen, des te zekerder zijn we ervan dat communisme vrijheidsbevorderend is.

Assumpties

Alvorens te beginnen, neem ik aan dat de maatschappelijke vrijheid de som is van de individuele vrijheden van alle leden in een samenleving en dat de vrijheid van ieder individu evenveel waard is (MV = IV1 + IV2 + … + IVn). Dat is makkelijk, omdat we dan een model hebben dat uitgaat van een individu, maar toepasbaar is op de gehele maatschappij.

De tweede aanname is dat de individuen niet in staat zijn elkaars vrijheden te beïnvloeden, dat wil zeggen vergroten of ontnemen. De overheid is de enige die de verdeling van vrijheden kan beïnvloeden.

De derde aanname is dat het paraplubegrip individuele vrijheid uit drie delen bestaat. De drie delen overlappen elkaar niet en vormen het geheel aan vrijheid. Dat betekent dat een toename van één vrijheidsdeel niet gepaard gaat met de toename van een ander deel. Het betekent ook dat hoe mooi een

De drie vrijheden Economische vrijheid

beleidsmaatregel ook klinkt, als hij niet aangrijpt op één van de drie onderdelen, grijpt hij niet aan op de vrijheid.

Deze drie delen zijn economische vrijheid, politieke vrijheid en psychische vrijheid (IVi = {ei, pi, zi}). Psychische vrijheid wordt door een “z” weergegeven, omdat ik het gelijkstel met de mogelijkheid tot zelfontplooiing.

De vierde aanname gaat niet over de opbouw van het model zelf, maar is een premisse die in gedachten aan elk van de drie onderstaande vrijheidsargumenten moet worden toegevoegd.

Ze houdt in dat communisme een gelijkere verdeling van welvaart over alle leden van de samenleving tot stand brengt. Met andere woorden, de “economische onderbouw” verandert, zodat dat er geen proletariaat meer is. De reden waarom ik deze premisse toch een modelaanname noem, is dat ze zo centraal staat in het Marxistisch denken.

Nu de assumpties gemaakt zijn, kunnen we de voorwaarden op papier zetten voor de stelling dat communisme de maatschappelijke vrijheid bevordert (MV ~ C). Dankzij onze aannames kan dat heel eenvoudig. Het enige wat aangetoond moet worden, is dat een communistisch systeem een toename veroorzaakt in elk van de drie genoemde individuele vrijheden.

Kapitalisme vs communisme

Ons model voor vrijheid in een communistische samenleving geeft geen uitsluitsel over de hamvraag welk systeem “beter” is in termen van vrijheid.

We hebben immers geen kapitalistisch model uitgewerkt. Toch zetten de premissen het eerste systeem impliciet af tegen het tweede systeem. De die-hard communist zou daarom tot de conclusie kunnen komen dat het communisme zowel vrijheid als gelijkheid realiseert Toch spreken de situaties in Rusland, Albanië, Vietnam en Noord-Korea boekdelen (deze boekdelen zijn overigens verboden in de genoemde landen).

Zodoende moet ik als volgt besluiten.

Ofwel het model is incorrect, ofwel aan de premissen wordt niet voldaan. Welk van de twee ook het geval is, ik denk dat we maar wat tevreden kunnen zijn met ons koude kikkerlandje.

(1) Als materiële welvaart leidt tot economische vrijheid, (2) Als dit plaatsvindt via een relatie van afnemende grensvrijheid, (3) Als de maatschappelijke welvaart in een communistische samenleving niet disproportioneel lager is dan die in een kapitalistische samenleving, --(e) Dan resulteert meer communisme in meer economische vrijheid.

Politieke vrijheid

(1) Als de maatschappelijke bovenbouw uit de economische onderbouw volgt, (2) Als de maatschappelijke bovenbouw de economische onderbouw in stand houdt, (3) Als deze instandhouding bestaat uit politieke vrijheidsbeperking van het proletariaat, --(p) Dan resulteert meer communisme in meer politieke vrijheid.

Psychische vrijheid

(1) Als meer vrije tijd leidt tot meer psychische vrijheid, (2) Als minder arbeidstijd meer vrije tijd betekent, (3) Als meer productie door kapitaal minder productie door arbeid betekent, (4) Als in een communistische samenleving meer productie afkomstig is van kapitaal dan in een kapitalistische samenleving OF {Als in een communistische samenleving het kapitaal gelijkmatiger is verdeeld EN Als de wet van afnemende meeropbrengsten van toepassing is op individuele kapitaalbezitters}, --(z) Dan resulteert meer communisme in meer psychische vrijheid.

In elk van de premissen wordt uitgegaan van het individu, tenzij anders weergegeven. “Materiële welvaart” bijvoorbeeld, moet gelezen worden als “individuele materiële welvaart”.

SOAP 5

De journalistieke cultuur en haar beperkingen Een interview met Rob Wijnberg 6 SOAP

Nienke Tebbens & Marion de Vries Foto’s: Marion de Vries

R

ob Wijnberg; de kersverse hoofdredacteur van De Correspondent, ex-hoofdredacteur van de NRC Next, een gewaardeerd filosoof en schrijver, en slechts 31 jaar. Op zijn negentiende schreef hij al een vaste column voor de Telegraaf en in 2005 verscheen zijn eerste essay in de Groene Amsterdammer getiteld “Waarom het de jeugd niet meer kan boeiuh”. Zijn carrière kwam vervolgens terecht in een stroomversnelling. Na 6 boeken gepubliceerd te hebben (naast de vele essays en columns die hij onder andere voor de Groene bleef schrijven) en een hoofdredacteurschap bij de NRC Next vond Wijnberg het tijd voor iets nieuws. Dit jaar lanceerde hij “De Correspondent”; een concept dat haaks staat op alles wat hiervoor gedaan is op het gebied van journalistiek.

In een interview met SoAP vertelt Rob Wijnberg over de journalistieke wereld waarin het concept van de Correspondent tot stand is gekomen. Een wereld die gekenmerkt wordt door een groeiende macht van adverteerders, veel eenzijdig nieuws, objectiviteit als hoogste goed en een verschuiving naar digitale media. Tijdens zijn hoofdredacteurschap bij de NRC Next besefte Wijnberg steeds meer dat veel van deze elementen de journalistiek niet ten goede komen. Toen hij van zijn functie bij Next ontheven werd, zag hij de mogelijkheid om een trend te doorbreken. In zijn boek ‘de Nieuwsfabriek’ zette hij al zijn gedachten op een rijtje; waar moet een ideale krant aan voldoen? Het logische eindproduct van deze gedachten was de Correspondent.

De waan van de dag

Het concept van de Correspondent verschilt volgens Rob Wijnberg wezenlijk van andere media, niet alleen van de Telegraaf en het Algemeen Dagblad, maar ook van de zogenaamde ‘kwaliteitsmedia’ als de Groene Amsterdammer en Vrij Nederland. Het project draait enkel op de financiering van leden (inmiddels meer dan 23.000) en is geheel onafhankelijk van externe sponsoren. De afwezigheid van adverteerders geeft de Correspondent complete vrijheid in het bepalen van haar onderwerpen en het aanspreken van doelgroepen. Naast financiële onafhankelijkheid streeft de Correspondent ook onafhankelijkheid van de zogeheten ‘waan van de dag’ na. Ze proberen nieuws de wereld in te brengen dat geheel los staat van het nieuws in andere media. Voorbij de waan van de dag dus en datgene als nieuws bestempelen wat de correspondent zelf belangrijk acht. “Het verschil tussen alle media wordt steeds kleiner. De Volkskrant, het NRC, het NOS journaal, de telegraaf en de Kamervragen die daarop volgen gaan vaak allemaal over hetzelfde”, aldus Rob Wijnberg. “Een probleem hierbij is dat alle media nieuws zien als datgene wat in de media is, zonder eigen afwegingen te maken of ze het wel belangrijk genoeg vinden. Vervolgens wordt dat nieuws dan vaak ook heel snel en onzorgvuldig overgenomen.”

Het journalistieke bedrijf

In de loop van de tijd zijn adverteerders een steeds grotere rol gaan spelen in de journalistiek. Zonder advertenties zijn journalisten nergens en dus zijn veel media gaan luisteren naar wat Wijnberg ‘de wetten van de markt’ noemt. “Ze tonen geen karakter meer in wat zij nieuws noemen en zijn gaan denken in termen van doelgroepen die ze willen bereiken om adverteerders te bereiken; zoveel mogelijk clicks genereren en zoveel mogelijk lezers hebben”. Er wordt dus gesleuteld aan de inhoud met het oog op potentiële consumenten. Wat dat betreft lijkt de Blokker catalogus niet sterk af te wijken van het gemiddelde medium in Nederland.

De Correspondent is onafhankelijk van adverteerders en voorkomt zo dat investeerders invloed uitoefenen op de inhoud van het medium. Om toch voldoende geld binnen te halen om het project te financieren laat Wijnberg zijn leden 60 euro per jaar betalen en neemt hij enkel geld aan van sponsoren die niet willen investeren omwille van rendement, maar vanwege specifieke journalistieke doelstellingen. Het lidmaatschap is voor een jaar, wat de redactie meer zekerheid geeft dan wanneer ze afhankelijk was geweest van adverteerders. “Adverteerders zijn onvoorspelbaar”, aldus Wijnberg.

Geheel onafhankelijk is de Correspondent natuurlijk niet; de lezers bepalen uiteindelijk het succes. Gezien het grote aantal leden dat het medium in een korte tijd heeft weten te behalen lijkt dit geen problemen op te leveren. “De lezer wil goed geïnformeerd worden en wij willen goede journalistiek bedrijven. De belangen zijn hetzelfde.”

Volledig lijkt Wijnberg echter niet te ontkomen aan het belang van commercie in de journalistieke wereld. Toen het concept in maart dit jaar in de Wereld Draait Door werd gepresenteerd, zaten Jelle Brandt Corstius en Femke Halsema aan beide zijden van Wijnberg. “Als ik niet had gezegd dat zij mee zouden komen, waren we überhaupt niet uitgenodigd”, aldus Wijnberg.

Papier versus internet

Er zijn al media die de waan van de dag hebben weten te doorbreken en onderwerpen toelichten met meer diepgang, zoals de Groene Amsterdammer, de VPRO en Vrij Nederland. Wat de Correspondent van deze media zou onderscheiden is dat het een digitaal medium is en het daardoor niet de beperkingen heeft die papieren media wel hebben. “Met de correspondent kunnen we dossiers opbouwen en op allerlei niveau’s lagen toevoegen die op papier niet mogelijk zijn.”

Met de correspondent wil Rob Wijnberg multidimensionale verhalen aanbieden waarbij onderwerpen worden belicht vanuit verschillende invalshoeken, waarbij de lezer zelf kan bepalen hoe ver hij of zij in de materie wil duiken en waarbij lezers zelfs de mogelijkheid krijgen zelf bij te dragen aan het verhaal. Met een zogenaamd volgmodel hoeft de Correspondent geen doelgroep te kiezen van leken, gemiddeld geïnteresseerden en experts, maar biedt het verschillende niveaus gelinkt aan een bepaald onderwerp.

SOAP 7

Wijnberg illustreert dit aan de hand van de opkomst van Wikipedia. “Toen het medium net online kwam waren veel mensen sceptisch over het idee, omdat het veel zou lijken op Britannica (een prestigieuze Britse encyclopedie). Inmiddels, na veel jaren en veel groei, is het iets héél anders geworden. Het is in 200 talen beschikbaar, het is uitbreidbaar, je kunt alle bronverwijzingen met een link aan artikelen toevoegen en er staan honderdduizenden artikelen meer in dan in een gewone encyclopedie.

De dynamische groei heeft ervoor gezorgd dat het eindproduct sterk afwijkt van het statische originele product waar het van afgeleid is.”

Gezien het digitale aspect van de Correspondent hoopt Wijnberg op een soortgelijke ontwikkeling van zijn medium. Door een medium enkel digitaal aan te bieden, blijven er mensen over die hij niet kan bereiken. Wijnberg is zich hier bewust van. “Je houdt altijd groepen. Door verschillende lagen aan te brengen kun je echter meerdere soorten groepen bereiken. Toch blijven er altijd mensen buiten de boot vallen.” Deze beperking neemt hij dus voor lief. Niet alleen ziet Wijnberg meer mogelijkheden voor digitale media, hij voorspelt zelfs een een teloorgang van papieren media in de nabije toekomst: “Ik denk niet dat we over 40 jaar nog papieren kranten hebben. Wellicht worden deze uitgestald in een soort ‘vintage museum’ waar ze nog kunnen worden bekeken. Ik kan me niet voorstellen dat mijn kinderen zullen begrijpen dat er vroeger nog een pakketje papier door de brievenbus werd gegooid.”

8 SOAP

De journalist als scheidsrechter

In zijn boek ‘de Nieuwsfabriek’ schreef Rob Wijnberg over zijn beeld van een ideale krant. “Mijn ideale krant vraagt van haar journalisten wel te oordelen. Niet door een bepaalde politieke ideologie aan te hangen of de wereld vanuit een bepaalde waarheid te beschrijven, maar door zich als scheidsrechter in de beeldvorming op te stellen. Mijn ideale krant is onafhankelijk, maar ook subjectief: slechts twee kanten van ieder verhaal laten zien is niet voldoende, de journalist moet ook uitzoeken welke kant het geloofwaardigst is en waarom.” De vraag die hierbij reist is hoe een journalist een goede scheidsrechter kan zijn zonder de mogelijkheid terug te vallen op een leidraad van regels. Handelt een journalist niet altijd uit zijn eigen ideologie en denkbeelden? Wijnberg legt het ons uit. “Ik bedoel met scheidsrechter meer iemand die de regels interpreteert, niet iemand die alleen de regels opvolgt. Een computer bijvoorbeeld kan geen scheidsrechter zijn; het is niet een geval van als ‘A’ dan ‘B’. Het blijft een soort oordelen wat een scheidsrechter doet.

Ik wil hiermee zeggen dat een journalist niet alleen maar moet vertellen wat er aan de hand is, maar ook expliciet zou moeten maken waarom iets gebeurt en waarom het belangrijk is om dat te weten. En juist dat wordt heel vaak achterwege gelaten. Sla een willekeurige krant open, dan zie je wie, wat, waar, wanneer, maar je ziet bijna nooit waarom. Waarom is het belangrijk om dit te weten? Dat staat er nooit bij.” Om als journalist je lezers te kunnen vertellen waarom iets belangrijk is, moet de journalist volgens Rob Wijnberg expertise hebben van hetgeen waarover hij schrijft. Het is geen kwestie van een mening geven, maar van een meer objectieve beoordeling vanuit een bepaalde vakkennis. Oftewel: “Beoordelen vanuit een perspectief met regels die je zelf expliciet maakt. Dat wil ik graag zien.”

De toekomst

Het doel van de Correspondent is niet alleen om mensen diepgravend te informeren over hoe de wereld werkt, ze willen in de toekomst ook de kennis van leden zelf binnenhalen en gebruiken. Momenteel kan er al gereageerd worden op gepubliceerde stukken en dit gebeurt veelvuldig. “De reacties zijn in tegenstelling tot de reacties op de meeste fora vaak heel inhoudelijk en constructief. Zeker driekwart van de reacties voegt ook daadwerkelijk wat toe aan de discussie.” Er is ook sprake van een extreem hoog percentage hoog opgeleiden onder de leden. Ongeveer 8% van alle leden is gepromoveerd. “En dat zie je ook aan de reacties.” Wijnberg ziet deze interactie met leden graag nog sterker. Leden zouden in de toekomst kunnen aangeven wat hun expertise is en misschien zelfs een soort sub-correspondentschap onderhouden die andere mensen op hun beurt weer kunnen volgen. Het idee is dat de Correspondent een journalistiek forum wordt waar geen meningen, maar kennis wordt uitgewisseld. “Leden kunnen dan net zo ver in de materie gaan tot elk niveau van hun kennisbehoefte wordt bevredigd.”

Ook op de toekomst van de journalistiek in het algemeen heeft Wijnberg een visie. Ondanks het feit dat de journalistiek sterk is veranderd is Wijnberg van mening dat het belang van journalistiek nooit zal verdwijnen. “Journalistiek zal nooit weggaan. Het is net als religie, iets dat blijft, ondanks veranderingen in vorm. Over 300 jaar zullen we misschien niet meer geloven in Jezus of Allah, maar dan geloven we wel weer in iets anders. In de journalistiek zal informatie

misschien niet meer op papier worden uitgewisseld, maar informatie uitwisselen zullen we blijven doen. Ik denk ook dat mensen er voor willen blijven betalen. Mensen willen gewoon weten wat er om hen heen gebeurt. Het is een eerste levensbehoefte.” Veranderingen in de journalistiek die ons volgens Wijnberg in de toekomst te wachten staan zijn het organiseren van de journalistiek in ‘niches’ met een beperkte doelgroep per medium en meer nadruk op de wisselwerking tussen de zender en ontvanger van berichtgeving.

De Correspondent; het medicijn?

Het concept van de Correspondent lijkt in goede aarde te vallen en het hoge ledenaantal wijst er op dat veel mensen de ideeën van Rob Wijnberg delen. In hoeverre de Correspondent invloed zal hebben op de journalistieke wereld - en haar beperkingen - is niet duidelijk. Zal de Correspondent in staat zijn het tij te keren en ons te verlossen van alle waanzin in de journalistiek? Heeft Wijnberg daadwerkelijk hét medicijn tegen de waan van de dag in handen? Als we zijn woorden mogen geloven hoeven we hoe dan ook niet te vrezen voor de toekomst van de journalistiek. Hoe de journalistiek er ook uit zal zien in de toekomst; het zal altijd onderdeel zijn van onze leefwereld.

SOAP 9

Anna is één van onze columnisten en schrijft voor zowel de papieren editie van SoAP als onze digitale SoAP. Lees haar ervaringen over het schrijven van haar scriptie op soapgroningen.nl!

Vrij W

e zijn niet vrij. Is het niet God, dan is het wel ons brein, of ons milieu, of gewoon ‘het systeem’, of natuurlijk een combinatie van dit alles, dat ons in de tang heeft.

We blijven echter altijd over vrijheid praten. Hoeveel discussies zijn er wel niet gewijd aan vrije wil, vrije markt, vrijheid versus gelijkheid, vrijheid die pas mogelijk is als er gelijkheid is, vrijheid van godsdienst, vrijheid in godsdienst, enzovoort. En ook in ons privéleven is vrijheid een centraal thema geworden: van keuzevrijheid tot liefdesrelaties die met een zelfgenoegzaam glimlachje beschreven worden als volgt: “We laten elkaar gewoon heel vrij om onszelf te zijn en ons eigen ding te doen.” En vergeet natuurlijk niet de vrijheid die je je kind moet bieden om zijn eigen fouten te maken en daarvan te leren. En dan hebben we natuurlijk nog, erg belangrijk, de vrij te besteden vrije tijd in het weekend. Die vrijheid waarvoor we de hele week onvrij zijn.

Maar los van die verhalen over vrijheid – grote verhalen over democratie en religie, kleine cliché verhalen over ons privéleven – ervaren we onszelf nou als vrije wezens? Natuurlijk, je maakt voor je gevoel de bewuste keuze voor je studie, je baan, je bijbaan, je wekelijkse balletles, je afspraken, maar voel je je over het algemeen vrij?

Als ik voor mezelf spreek moet ik toegeven dat ik me eerder een gevangene van mijn agenda voel dan een vrij mens. Wat natuurlijk nergens op slaat, omdat ik de enige ben die die agenda vol schrijft. Toch denk ik dat ik niet de enige ben. Nederland is een land van volle agenda’s, hard werken, zaterdag

10 SOAP

patatdag en zondag naar de schoonouders en met het bord op schoot naar Studio Voetbal kijken. Om de sleur tegen te gaan, probeer je dan af en toe eens lekker uit de band te springen. Dat uit de band springen past echter wel het beste in je agenda op vrijdag, dus voor je het weet is zelfs het uit de sleur ontsnappen een wekelijkse sleur geworden.

Hoe kan het dat ik nooit vrijer geweest ben (en zal zijn) dan nu – geen werk, geen kinderen, geen ouders die nog iets over me te zeggen hebben – en dat mijn hele leven in het teken staat van het ‘moeten’? Ik moet die scriptie af, ik moet solliciteren, ik moet sporten, ik moet nog werken, ik moet nog dat cadeautje kopen, ik moet nog even die vriendin bellen die ik zo lang niet gesproken heb. En voor je het weet zijn allemaal dingen die ik eigenlijk heel leuk vind in een last veranderd.

Ik vul mijn agenda op met duizend dingen en laat me vervolgens door het ding regeren alsof het God of het systeem of mijn brein is. En ik weet zeker dat ik niet de enige ben die dit doet. We willen vrijheid, maar kiezen voor een sleur om daar vervolgens over te klagen.

Waarom zouden we dat doen? Omdat echte vrijheid doodeng is. Volledig vrij om alles te doen is immers ook volledig verantwoordelijk voor alles wat je doet – je hebt er zelf voor gekozen. En om opeens volledig verantwoordelijk te zijn voor je eigen geluk en ongeluk is beangstigend. We zijn “gedoemd tot vrijheid” zei Sartre, maar we nemen onszelf onze vrijheid, en daarmee onze verantwoordelijkheid, af middels onze agenda.

De tirannie van de lifestyle

Chaïm la Roi

V

rijheid is een groot goed.

Om te voldoen aan sociale conventies, perken we onze persoonlijke vrijheid soms echter vrijwillig in. Uiterlijk en lifestyle zijn hier karakteristieke voorbeelden van. Waarom is mij een raadsel.

Een ieder die graag op de hoogte wil blijven van de nieuwste trend op het gebied van haarmode voor de man, is aan te raden met enige regelmaat wedstrijden uit de Nederlandse Eredivisie te bekijken. Ontluikende trends op het gebied van kapsels worden binnen een mum van tijd namelijk aangemeten door het gros van de spelers (wellicht deels omdat Neerlands hoogste voetbalafdeling inmiddels is gedevalueerd tot een speeltuin voor dertien in een dozijn-voetballers, maar dit terzijde).

Toen binnen enkele speelronden de laatste van vluchtige trends, de retro vetkuif met opgeschoren slapen, ook de derde doelman van Heracles Almelo had bereikt, begonnen mijn raderen te draaien. Als, zelfs in een land waar individualisme zo ongeveer onderdeel van de nationale identiteit is geworden, modetrends zich sneller dan het griepvirus over de bevolking verspreiden, dan kunnen voorkeuren over uiterlijke schoonheid niet anders dan sterk sociaal bepaald zijn.

Dat gedrag deels sociaal wordt bepaald, is voor de gemiddelde socioloog gesneden koek. Maar je uiterlijk conformeren aan modetrends, is iets wat ik nooit heb kunnen begrijpen. Want wie moet je kleding en kapsel dragen, wie moet het betalen en kopen, en wie moet er in iedere spiegel en/of ruit tegenaan kijken? Inderdaad, niemand minder dan jijzelf. Je uiterlijk is dus iets heel persoonlijks. Mode en trends daarentegen, worden bepaald door ‘de samenleving’. Ze zijn compleet anoniem. Met het willoos volgen van de mode laat je een deel van je persoonlijke identiteit dus bepalen door een anonieme kracht. Snap ik niet. Snap ik echt niet. Voor alle duidelijkheid, ik vind niet dat hoe je je kleedt een belangrijk onderdeel is van je identiteit, want dat is het niet. Maar, als je dit WEL vindt, (en modegevoelige mensen vinden dit denk ik belangrijk) waarom gooi je je identiteit dan te grabbel aan de trend van het moment? Waarom is er dan niet zoiets als een persoonlijk referentiekader voor uiterlijke vertoon? Alhoewel, terwijl ik dit schrijf besef ik me dat een persoonlijk referentiekader niet bestaat.

Een vader die altijd (altijd!) in T-shirt en spijkerbroek getooid gaat en een moeder wiens levensmotto ‘een dag geen pimpelpaarse kleren gedragen is een dag niet geleefd’ is, zullen waarschijnlijk een meer dan geringe rol gespeeld hebben in mijn lage waardering voor hipheid.

Maar voordat ik de rest van de aan mij toebedeelde pagina verkwist aan een vruchteloze poging tot een grondige analyse van het zojuist beschreven verschijnsel, wil ik van de mogelijkheid gebruikmaken een gerelateerde persoonlijke grief uit de doeken te doen. Een sociale wetmatigheid waar ik het nut niet van in wil zien. Het betreft de schijnbaar niet te bedwingen drang van mensen om woorden te gebruiken, die karakteristiek zijn voor de subgroep waar ze deel vanuit maken. Het opmerkelijke van dit sociale jargon, is dat schoonheid in ieder geval GEEN rol speelt. Snap ik ook niet. Echt niet. Het betreft de schier onbedwingbare neiging van mensen om woorden te gaan gebruiken die op dat moment in zwang zijn in hun sociale subgroep. Vooral studenten hebben hier last van. Een Vindi doet bijvoorbeeld nooit iets leuks, maar beleeft slechts dingen die ‘dik zijn ouwe’.

En als studentes willen laten weten dat iets prima is, dan ´korten´ ze dat tegenwoordig af met ‘priem’. Dat is niet eens korter! Priem. Bij persoonlijk taalgebruik gaat, vind ik, dezelfde vlieger op als bij uiterlijk. Wie is degene die altijd moet luisteren naar je eigen geleuter? Precies, dat ben jezelf.

Dus waarom dan verbale kots produceren, als je ook mooie woorden zou kunnen gebruiken? Ik snap het niet.

Maar het zal wel aan mij liggen.

SOAP 11

Vanuit het perspectief van één van de ordes van het OMOP-model wordt elke editie het thema van SoAP beschouwd. Deze editie:

NGO’s De omstreden vrijheid van vereniging

Bram Hogendoorn

I

n de rubriek OMOP heeft SoAP iedere keer aandacht voor één van de vier ordes uit het welbekende OMOPmodel. In deze editie komen de organisaties aan bod.

Deze orde is van groot belang binnen het functioneren van de samenleving. Zowel in de privésfeer, de zakelijke sfeer en de maatschappelijke sfeer vinden veel activiteiten plaats binnen organisaties. Wanneer we het begrip in zijn ruime zin gebruiken, zouden we zelfs het gezin of het groepje collega’s van de vrijmibo organisaties kunnen noemen. Wellicht voelt de socioloog al enigszins aan wat de rol is van vereniging in een vrije samenleving. In dit artikel zal ik aandacht besteden aan die positieve rol. Maar daarmee rijst ook de vraag: welke negatieve invloed hebben organisaties op vrijheid?

Machtsevenwicht

Artikel 8 van onze Grondwet luidt als volgt: “Het recht tot vereniging wordt erkend. Bij de wet kan dit recht worden beperkt in het belang van de openbare orde.” Over dit artikel valt veel te zeggen. Voordat we naar de inhoud kijken, valt de formulering van dit artikel op. Er is een recht dat “wordt erkend”. Een snelle blik op de rest van de Grondwet laat zien dat dit geen unieke formulering is. Toch zijn er in totaal maar drie rechten die worden erkend. Taalkundig is dat interessant, omdat het laat zien dat het recht tot vereniging blijkbaar al bestond voordat het op schrift werd gesteld. In die zin leidt dit recht een autonoom bestaan, of de wetgever het nu erkent of niet. Het lijkt er dus op dat de opstellers van de Grondwet de vrijheid van vereniging cruciaal vonden voor het functioneren van de democratische rechtsstaat.

Die gedachte is niet vreemd. Het belang van de vrijheid van vereniging is uitgebreid besproken door de Franse jurist Alexis de Tocqueville. De Tocqueville leefde in de eerste helft van de negentiende eeuw, en heeft in deze korte periode een zeer invloedrijk werk geschreven over de democratie in

12 SOAP

de Verenigde Staten. In die tijd werd in Europa met argusogen naar democratie gekeken, als gevolg van de chaos en het daaropvolgende schrikbewind na de Franse Revolutie.

Daarentegen was de democratie in de Verenigde Staten een succes. Vanuit die achtergrond schreef De Tocqueville zijn boek De la démocratie en Amérique. Daarin noemt hij een aantal factoren die bevorderlijk zijn voor een goed functionerende democratie, waaronder de vrijheid van vereniging.

Kort gezegd komt de positieve rol die organisaties in de democratische samenleving op het volgende neer. Volgens de Tocqueville vergroot democratie het aandeel van de bevolking dat deelt in de welvaart. Tegelijkertijd zal dit resulteren in een meer individualistische en materialistische bevolking, en staat zij tegenover een sterke overheid vanwege van de eerdere roep om gelijkheid. Het gevolg is een verlies van burgerschap en daarmee verlies van een tegenwicht voor de overheid, uitmondend in een “tirannie van de meerderheid”.

Dit bewoog De Tocqueville tot zijn beroemde uitspraak dat de democratie zichzelf democratische kan opheffen.

Zo wordt een tirannie van de meerderheid voorkomen Niettemin is er een aantal factoren die deze opheffing voorkomen, waaronder de vrijheid van vereniging. Als gevolg van de gelijkheid in de democratische samenleving, bezit ieder individu weinig macht. Dientengevolge voelen individuen de noodzaak om zich te verenigen, als zij hun belangen willen behartigen. Een neveneffect van het ontstaan van deze belangenorganisaties is dat er op macroniveau een constante

Zwakke staten

Sterke staten

Ontwikkelingslanden

Landen in de Hoorn van Afrika en Centraal-Afrika (Somalië, Zuid-Sudan)

Sommige ex-communistische landen (Wit-Rusland, Noord-Korea)

Ontwikkelde landen

Weinig (VS beweegt deze kant op wegens ontmanteling van zijn geweldsmonopolie)

Noord-Europa (Zweden, Nederland)

twijfel aan en vernieuwing van ideeën plaats vindt. Dankzij deze belangenbehartiging en ideeënvernieuwing wordt een allesbeheersende tirannie van de meerderheid voorkomen.

De vrijheid van eenieder wordt zo gewaarborgd.

Staatskracht en ontwikkeling

Het bovenstaande argument klinkt natuurlijk mooi en sluit aan bij onze ideeën over organisaties. Het verhult echter de zwarte kant van het verhaal. Om dit duidelijk te maken verschuiven we onze focus naar ontwikkelingslanden met een zwakke staat. Daarvoor moet eerst een onderscheid worden gemaakt tussen sterke en zwakke staten. Een sterke staat is een land waarin de overheid zijn kerntaken en overig beleid doeltreffend en doelmatig kan uitvoeren. Denk bij kerntaken aan het verdedigen van de grenzen, het handhaven van de openbare orde en veiligheid, het beschermen van gemeenschappelijke hulpbronnen, het verschaffen van collectieve goederen, en het innen van belasting om het voorgaande mogelijk te maken. Een zwakke staat kan dit vanzelfsprekend niet.

Alhoewel sommige mensen snel een link leggen met ontwikkelingslanden, is het niet zo dat niveau van welvaart en kracht van de overheid hetzelfde zijn. Het doet er niet toe in welke mate sociaal beleid gevoerd wordt zoals het garanderen van onderwijs en gezondheidszorg, voor het label “sterke staat”. Neem bijvoorbeeld Wit-Rusland, met een laag welvaartsniveau en weinig sociaal beleid, dat we desalniettemin een politiestaat kunnen noemen. Dat is heel anders dan bijvoorbeeld Moldavië, waar de overheid in grote delen van het land totaal geen gezag kan uitoefenen en de maffia vrij spel heeft.

Toch lijkt een sterke staat wel een voorwaarde te zijn voor de eerste stappen in ontwikkeling. Dat is precies de reden waarom er zoveel organisaties actief zijn in ontwikkelingslanden met een zwakke overheid. Een groeiend aantal ont-

wikkelingsorganisaties verricht taken in deze landen waartoe lokale overheden niet in staat zijn, daarbij gesteund door overheden uit de ontwikkelde wereld die hun geld steeds vaker verdelen onder deze organisaties in plaats van onder de staten zelf.

Non-gouvernementalisme

Wetenschappers uit het ontwikkelingsveld zoals Sadhvi Dar en Mary Kaldor beschrijven de opkomende rol van het maatschappelijk middenveld, waar ontwikkelingsorganisaties toe behoren, in ontwikkelingslanden met een zwakke staat. De organisaties in het maatschappelijk middenveld dragen ook wel de naam non-gouvernementele organisaties (ngo’s), omdat ze los staan van de staat. Tevens zijn het geen ondernemingen gericht op het behalen van winst.

Dit leidt tot het idee van een win-win-winsituatie Zoals gezegd is deze rol toe te schrijven aan de wanprestaties van lokale overheden. Maar het is juist het aannemen van deze rol, dat de prikkels tot goede prestaties wegneemt. Dat heeft de volgende redenen. Allereerst worden ngo’s vaak bevolkt door vrijwilligers, die vanzelfsprekend goedkoper zijn dan overheidsfunctionarissen. Daarbij is de financiering van ngo’s vaak grotendeels afkomstig uit het buitenland. Doordat ngo’s de diensten leveren waar overheden vanaf zien, neemt bovendien de druk af van de lokale bevolking op de overheid om deze diensten alsnog te leveren. Dit leidt tot het idee van een win-win-winsituatie: ngo’s zelf zien vooruitgang, dus lijken goed werk te leveren. De overheid in het ontwikkelings-

SOAP 13

Overheid

Maatschappelijk middenveld

land ziet ook vooruitgang en hoeft minder geld en moeite te steken in het bereiken van haar doelstellingen. En de lokale bevolking geniet meer “collectieve” dienstverlening. Omdat iedereen tevreden is, versterkt dit mechanisme zichzelf. Een nieuwe ideologie is geboren onder de noemer “non-gouvernementalisme”.

In zwakke staten proberen overheden succesvolle ngo’s soms in te kapselen door ze te financieren en onder controle te zetten. Op die manier kunnen de overheden meeliften op het succes van ngo’s , zonder al te veel publieke middelen in te zetten. Tevens kunnen ze ongewenste kritiek op het eigen optreden de kop indrukken. Als dit lukt, wordt wel gesproken van government organised non-gouvernmental organisations (gongo’s). Het ontstaan van gongo’s bedreigt de vrijheid van het maatschappelijk middenveld ontzettend. Omdat het geen echte overheidsinstellingen zijn, opereren deze vaak niet op het gehele territorium van de staat en is er geen volledig vrije toegang tot gongodiensten. Tegelijkertijd wordt de gongo niet meer direct door burgers bestuurd, maar door een overheid die niet kan garanderen dat elke burger gelijke invloed heeft op haar besluitvorming. Een gongo is dus minder democratisch dan een zuivere ngo én minder democratisch dan een ware overheidsinstelling.

Het interessante is dit fenomeen van non-gouvernementalisme zich ook voor doet in sterke staten, maar dan de andere kant op. We zien dit in het ontstaan van quasi-autonome non-gouvernementele organisaties (quango’s). Dit zijn een soort zelfstandige bestuursorganen die overheidstaken uitvoeren, gericht op het behalen van winst, die niet democra-

14 SOAP

Markt

tisch gecontroleerd worden. Het proces van overheveling van overheidsinstellingen naar quango’s wordt ondersteund door de aan invloed winnende privatiseringsideologie.

Geboortecyclus

Uit het voorgaande blijkt dat gongo’s en quango’s in essentie aan hetzelfde probleem lijden. Democratische controle en de daarmee gepaard gaande vrije toegang tot de diensten van deze organisaties worden geschaad doordat ze zich “ergens” in de sfeer van de overheid bevinden, maar ze op hetzelfde moment ongrijpbaar zijn voor die overheid. Om opnieuw zeggenschap te krijgen over een eigen ideële vereniging of om druk uit te oefenen op de overheid om haar democratische controle te versterken, zullen nieuwe organisaties ontstaan vanuit het maatschappelijk middenveld.

De vrijheid van vereniging heeft een dubbele betekenis De vrijheid van vereniging heeft daarmee een dubbele betekenis. Enerzijds biedt het de mogelijkheid tot hernieuwde vrijheid binnen een eigen vereniging. Anderzijds bestaat er vereniging om de collectieve vrijheid te waarborgen. Wanneer overheden zich niet anders gaan opstellen, zullen de nieuwe ngo’s wederom overgaan in gongo’s en zullen over-

Overheidsinstelling QUANGO NGO GONGO heden door blijven gaan met het afstoten van taken naar quango’s. Er ontstaan steeds meer ngo’s. Met name in zwakke staten, maar ook zeker in sterke, bestaat de kans op een geboortecyclus.

Het doorbreken van de cirkel

Het bestaan van een cyclus waarin telkens opnieuw ngo’s worden opgericht, geeft aan dat er iets aan de hand is. Het zou niet nodig moeten zijn de vrijheid van vereniging te gebruiken wanneer iedereen tevreden is met de politieke situatie in een land. Als we de cirkel willen doorbreken, zullen we deze situatie dus moeten aanpakken.

In sterke staten is deze situatie het gevolg van het privatiseringsdogma. Om de eeuwige wedergeboorte van ngo’s tegen te gaan, moeten inwoners en politici van deze staten inzicht krijgen in het feit dat privatisering geen toename van de vrijheid betekent. Het gevolgde discours veronderstelt vaak dat een grote staat te weinig ruimte biedt aan de markt. Door te privatiseren krijgen ondernemers meer vrijheid en volgens de economische theorie heeft dat tot prettig gevolg dat de doelmatigheid van openbare dienstverlening toeneemt. Dat laatste blijkt overigens vaker niet dan wel het geval te zijn.

Er is echter een negatief neveneffect. De toegenomen economische vrijheid gaat ten koste van de politieke vrijheid, doordat quango’s niet onder democratische controle staan.

Zij kunnen dus eenvoudig de individuele vrijheden schenden. Van het autonoom optreden van dergelijke organisaties kan iedereen actuele voorbeelden noemen.

In zwakke staten is de slechte situatie het gevolg van die zelfde zwakke overheid. Het idee van non-gouvernementalisme biedt geen oplossing voor dat probleem, omdat het niet aangrijpt op zijn oorzaken. Sterker zelfs, non-gouvernementalisme werkt wat dat betreft averechts. Het houdt een overheid in stand die geen vrije en gelijke toegang tot publieke voorzieningen kan garanderen. De omvorming van ngo’s tot gongo’s is dan ook grotendeels te wijten aan de leden van ngo’s zelf die deze ideologie omarmen. Ngo’s moeten overheidsovernames niet accepteren, ook niet bij financieel gewin, en dienen hun traditionele rol weer op zich te nemen.

Zo kan de aandacht weer gericht worden op het probleem in plaats van op zijn symptomen.

Het privatiseringsdogma en het non-gouvernementalisme lijken niet geheel toevallig sterk op elkaar. Beide leken een oplossing te bieden voor verschillende problemen. De voorgaande analyse laat echter zien dat deze oplossingen niet worden gerealiseerd. De interactie tussen zwakke en sterke staten, die nog steeds overtuigd zijn van hun ideeën, draagt er helaas aan bij dat er weinig ruimte is om een nieuwe weg te bewandelen. Juist daarom moeten burgers de vrijheid van vereniging opeisen en ten volle benutten. Alleen zo wordt het pad ingeslagen naar de vrije samenleving.

SOAP 15

Elke editie gaat onze redactie op zoek naar bijzondere studentenkamers en de bijzondere verhalen erachter.

In deze editie is de kamer van Stef Hakkenes aan de beurt.

Lisa de Leeuw Foto’s: Kasper Nelissen

O

p een maandagavond, veel te dicht op de deadline , bezocht ik de studentenkamer van vierdejaars socioloog Stef Hakkenes. Onder de meeste sociologen wel bekend en ook actief geweest bij de Almanak. Hij heeft afgelopen jaar zijn bachelor afgerond en is nu begonnen aan de twee jaar durende educatieve master. Verder werkt en voetbalt hij nog thuisthuis, in het Twentse Ootmarsum.

Het huis, ook wel Huize Oatmuske genoemd, ligt op een prachtig plekje pal aan het Noorderplantsoen en dicht bij de faculteit. Het is een mooi en oud huis en het lijdt dan ook aan een aantal ouderdomskwalen. Toch vinden Stef en zijn huisgenoot het een heerlijke plek. Ze hebben samen de hele benedenverdieping en delen alles met zijn tweeën. Een verbetering ten opzichte van zijn vorige huis vindt Stef, want daar woonde hij met vier mensen en dat zorgt soms toch voor het nodige gedoe. Bijna twee jaar geleden kwamen hij en zijn huisgenoot er tegelijkertijd wonen en ze vervingen daarmee twee andere sociologen die er daarvoor woonden, een echt sociologenhuis dus. En dat is ook meteen te zien aan de SoAP sticker op de voordeur (die overigens door Daan Bloem en niet door Stef zelf is opgeplakt).

Belangrijk aan het huis vindt Stef dat het “een zoete inval” is.

In zijn vorige kamer van 12m2 kwamen bijna nooit mensen over de vloer, maar hier is het zeker zo’n drie keer per week raak. Soms wordt er ’s avonds laat op zijn deur geklopt door mensen die bij zijn huisgenoot op bezoek waren omdat ze zagen dat het licht nog aan was. Er worden ook weleens huisfeesten gegeven en die zijn altijd goed raak. Zo wil Stef graag meteen even van de gelegenheid gebruik maken om een op-

16 SOAP

De stu dent en kamer roep te doen in de SoAP: of de daders van het gat in zijn deur en de afgetrapte knop van de verwarming zich nog even willen melden. De functie van de kleine achtertuin waar nooit zon is, wordt met huisfeesten ook meteen duidelijk. Dan is het de mannen wc.

Het eerste wat opvalt als je de kamer van Stef binnenkomt zijn de drankflessen en flesjes die pontificaal aanwezig zijn.

Al zou bij mij, vrouw zijnde, volgens Stef het plafond als eerste moeten zijn opgevallen. Dat is volgens hem namelijk hetgene wat vrouwen altijd meteen opvalt. Ik moet toegeven dat het ook wel een mooi plafond is, wit met ornamenten. Toch blijf ik bij de drank. Op de oude schoorsteenmantel staat een voorraad waar je u tegen zegt. Van Safari tot een Oranje Bittertje, gekregen van Michiel (die vorige keer in de rubriek studentenkamer stond). Zelf drinkt Stef alleen de Gin en de voorraad is dan ook door de jaren heen verzameld en het zijn voornamelijk cadeautjes. Naast de grote flessen op de schoorsteenmantel staan er ook veel kleine flesjes, onder andere in de raamkozijnen. Deze heeft hij van zijn vader gekregen en hebben eerst een jaar onder zijn bed gelegen. Toch hebben ze uiteindelijk een mooi plekje gekregen en zijn ze ook nog eens functioneel. Naast decoratie fungeren ze namelijk als camouflage voor de tape die de tocht door de ramen buiten houdt.

Aan de ene kant van de schoorsteenmantel hangen twee Grolsch bierplaten aan de muur. Niet uit Twentse trots, maar meer omdat het gewoon leuk is om wat aan de muur te hebben hangen. Aan de andere kant van de schoorsteenmantel hangen twee grote posters, ook over bier. Het was een flauw cadeautje volgens Stef en er staan dingen op als ‘bier + lelijke vrouw = mooie vrouw’.

Al zijn de Grolsch platen dan niet per se Twents , zijn roots

komen toch wel ergens naar voren. Boven zijn bed hangt een enorme vlag van F.C. Twente, waar hij een seizoenkaart voor heeft. De vlag is samen met het bureau en de gordijnen meteen het enige voorwerp in de kamer wat niet tweedehands is.

De slaapkamer is een soort apart gedeelte van de kamer.

Een kledingrek fungeert als een soort scheidslijn tussen het woon- en slaapgedeelte. Het kledingrek vervangt een kledingkast en dat is volgens Stef super handig, want “je hoeft nooit je kleren te strijken”.

Midden in de kamer heeft Stef sinds deze zomer een soort bar-tafel, waaraan we met koffie plaatsnemen. Dit geeft meteen een gezellig gevoel, omdat je lichaam denkt dat je op een barkruk zit. Noem het een soort Pavlov reactie. Op de bartafel staat een laptop en ligt de NRC Next. Omdat ik mezelf ken en weet dat kranten ondanks goede voornemens altijd op de deurmat blijven liggen, vraag ik daarnaar. Dit is bij Stef niet het geval. Hij staat elke dag expres iets eerder op om rustig wakker te kunnen worden met een kop koffie en de krant.

Boven de bar hangen twee grote witte boekenplanken aan de muur, die niet heel vol staan. Op de vraag naar zijn lievelingsboek krijg ik een serie kleine boekjes te zien wat allemaal korte introducties zijn op grote onderwerpen. Zo zijn er boekjes over het begrip ‘niets’, het boeddhisme, de wetenschapsfilosofie en het mormonisme. Ook staat er op de boekenplank iets wat natuurlijk in de kamer van Stef niet mag missen: Stef Stuntpiloot. Al zegt hij het zelf echt een verschrikkelijk spel te vinden.

Aan de muur boven de boekenplanken hangt een aantal mooie zwart-wit foto’s. Het zijn foto’s van de Poaskearls uit Ootmarsum, een soort paascommissie waar Stef onderdeel van is die de voorbereidingen treft voor de traditionele paasfeesten in Ootmarsum. De mannen zijn te herkennen aan hun lange beige regenjas, zwarte broek en hoed. De foto’s zijn

gemaakt door de mysterieuze “fotograaf met het petje” waarvan niemand de naam weet, maar die elk jaar foto’s maakt van de Poaskearls.

Films en muziek zijn niet gauw te vinden in Stefs kamer, maar dit komt omdat hij bijna alles digitaal heeft. Hij kijkt wel veel films en is dan ook heel blij met zijn nieuwe dvdspeler met USB aansluiting. Nu de top 250 van IMDB (op onvindbare Chinese films uit 1950 na) gezien is, is hij begonnen aan het lijstje van filmaanraders van René Veenstra. Ook kijkt hij films die als recensie in de NRC staan. Qua muziek heeft hij een wat minder verfijnde smaak en luistert hij als feestmuziek het liefst naar Duitse Carnavalsmuziek. Deze liefde kan hij tot zijn spijt niet met mensen delen.

Tot slot vroeg ik naar zijn meest waardevolle voorwerp in zijn kamer. Hier maakt hij een grappig onderscheid tussen duur en waardevol. Het meest waardevol zijn de foto’s boven de schoorsteenmantel van zijn vrienden, moeder, vriendin en oma. Het duurste is de Duitse verkeersboete aan de muur.

Omdat hij ergens inhaalde waar het niet mocht, moest hij ter plekke 225 euro pinnen. Hij heeft de boete toen maar aan de muur gehangen, want dan doet hij er tenminste nog wat mee.

Alles bij elkaar genomen vond ik het een hele toffe kamer en een mooi huis. Ik raad iedereen aan om eens aan de gezellige tafel-bar een drankje te doen, de knalroze wc te aanschouwen en mijn verwachtingen voor de huisfeesten van Huize Oatmuske zijn hoog opgelopen.

Heb jij ook een bijzondere kamer of ken jij iemand met een kamer die absoluut in de SoAP moet komen? Laat het ons weten!

Stuur een mailtje naar soap.redactie@gmail.com.

SOAP 17

De participatiesamenleving Robin Luiten

P

articipatiesamenleving is het woord van het jaar 2013. Deze nieuwe orde van het kabinet Rutte II werd tijdens de troonrede dit jaar formeel aan het Nederlandse volk geïntroduceerd. Koning WillemAlexander deelde ons mede dat vanwege de toegenomen mondigheid en zelfstandigheid van het Nederlandse volk, gecombineerd met de noodzaak van de overheid om het begrotingstekort terug te dringen, de klassieke verzorgingsstaat zal veranderen in een participatiesamenleving. “Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving. Wanneer mensen zelf vormgeven aan hun toekomst, voegen ze niet alleen meer waarde toe aan hun eigen leven maar ook aan de samenleving als geheel. Zo blijven Nederlanders samen bouwen aan een sterk land met zelfbewuste mensen”. Deze passage uit de troonrede doet mij denken aan een fragment uit het boek Wealth of Nations van liberaal-econoom Adam Smith, waarin de bakker uit eigen belang zijn brood bakt en daarmee indirect het algemene belang dient. Met de introductie van de participatiesamenleving lijkt niet alleen het startsein te zijn gegeven voor een omslag in het denken over de rol van de overheid, maar ook voor een sterkere verankering van het liberalisme in onze samenleving.

Het betoog voor de participatiesamenleving vindt daarmee aansluiting bij het liberale gedachtegoed van de regeringspartijen – met name die van de VVD - en vormt een passende verpakking om de door Europa aangezwengelde bezuinigingsdrift naar de achterban te verantwoorden. De transitie naar de participatiesamenleving is echter een serieuze testcase voor het Nederlandse volk. De stapsgewijze terugtrekking van de overheid zal betekenen dat de burger in toenemende mate zelf verantwoordelijk wordt voor zijn of haar eigen zelfstandigheid, onafhankelijkheid en zelfredzaamheid. Niet iedereen zal in staat zijn deze verantwoordelijkheid te nemen. Aangezien men veel zaken die de overheid

18 SOAP

voor ons faciliteert als vanzelfsprekend is gaan ervaren, is het de vraag of iedereen zich in voldoende mate kan blijven redden wanneer deze vanzelfsprekendheden wegvallen. Een grotere en actievere rol van de gemeenschap, vooral als het gaat om de zorgverlening, wordt als oplossing voor dit probleem naar voren geschoven.

Taakoverdracht van de overheid naar de gemeenschap zal weinig veranderen aan de omvang van de totale zorgbehoefte. De bejaarde man moet nog steeds verzorgd worden en de invalide vrouw heeft nog steeds hulp in de huishouding nodig. Structurele problemen als gevolg van de groeiende zorgvraag worden niet verholpen; enkel de uitvoering en financiering van de zorgverlening zullen komen te verschuiven. De gemeenschap kan zeker in bepaalde mate taken van de overheid overnemen. De gemeenschap is zelfs beter in staat problemen van haar leden tijdig te onderkennen en soms ook te behandelen. Daarnaast is de gemeenschap niet overgeleverd aan de kantoortijden van overheidsinstanties of de bureaucratie van zorgcorporaties. Het is echter onrealistisch te verwachten dat de gemeenschap het gat dat de overheid achterlaat volledig kan opvullen. Gemeenschapszorg kent een hoge mate van amateurisme en zal geleverd moeten worden in de vrije tijd van mensen. De belangrijkste vraag is echter in hoeverre de gemeenschap over brede reciprociteitsnetwerken beschikt om voldoende gemeenschapszorg te verlenen zonder bepaalde leden van de gemeenschap onevenredig zwaar te belasten.

Een van de mogelijke gevolgen van het ontbreken van voldoende reciprociteitsnetwerken is dat het huidige netwerk van vrijwilligers en mantelzorgers onder druk kan komen te staan. Volgens de Eurobarometer 2012 stoppen Nederlanders vergeleken met andere Europese landen al relatief veel tijd in vrijwilligerswerk en hulp aan anderen. Er wordt dus al veel ‘geparticipeerd’. Het zou zonde zijn als een vrijwilliger zijn inspanningen voor de voedselbank moet staken omdat zijn hulpbehoevende buurvrouw ondersteund moet worden.

Een mantelzorger die een toenemend aantal zorgtaken vanuit de gemeenschap krijgt, zou overspannen kunnen raken en daardoor wellicht op haar beurt van anderen afhankelijk worden. Dergelijke voorbeelden kunnen afbreuk doen de intrinsieke motivatie, voldoening en gezondheid van vrijwilligers en mantelzorgers. Het is daarom belangrijk om te kijken wie wat al doet en wie wat nog kan doen. Het is namelijk de bedoeling dat de participatiesamenleving leidt tot meer participatie en niet tot verplaatsing of zelfs een afname van participatie. Bij het organiseren van gemeenschappelijke zorgtaken is het belangrijk dat reeds actieve en potentiële participanten een stem hebben. Immers, een kenmerk van participatie is dat er zeggenschap ontstaat en invloed op besluitvorming uitgeoefend kan worden.

Het is belangrijk om te kijken wie wat al doet en wie wat nog kan doen Een ander mogelijk gevolg van het ontbreken van voldoende reciprociteitsnetwerken is dat een groot deel van gemeenschapszorg weleens op het bordje van de deeltijd werkende vrouw zou kunnen vallen. Een aanzienlijk deel van de Nederlandse gezinnen bestaat immers uit anderhalf verdieners, met een voltijd werkende man en een deeltijd werkende vrouw. Vermoedelijk zal men in de regel aannemen dat er onder deeltijdwerkers meer ruimte is voor inspanningen voor de gemeenschap. De kans bestaat dus dat uit praktische overwegingen de deeltijd werkende vrouw eerder gevraagd wordt om ’s middags na het werk boodschappen voor de gehandicapte buurvrouw te doen of haar zus bij het ziekenhuis op te halen. Hoewel hier niets mis mee is wanneer hier in goed overleg toe wordt besloten, kan dit wel de landelijke arbeidsparticipatie van vrouwen belemmeren. In de Scandinavische landen werken steeds meer vrouwen in voltijdbanen.

Als we willen dat vrouwen in Nederland dezelfde ontwikkeling doormaken, moet men ervoor waken dat deze groep niet onevenredig zwaar met gemeenschappelijke zorgtaken wordt belast.

schap moet daarom de perceptie van groepsgrenzen naar een breder, hoger niveau getild worden. Recategorisering van individuen uit andere groepen als leden van de eigen groep zou onderlinge coöperatie kunnen bevorderen. In dit proces is het belangrijk dat de sociale cohesie wordt bevorderd en dat er naar een meer uniform stelsel van normen en waarden wordt gestreefd. Het is echter de vraag of dit mogelijk is in onze multiculturele samenleving waarin waarden zoals individuele vrijheid van religie vaak zwaarder lijken te wegen dan het nut van het algemeen.

Bij de transitie naar de participatiesamenleving komt nogal wat kijken. Hoewel de overheid zich nooit volledig zal terugtrekken, staat buiten kijf dat de rol van de overheid kleiner wordt. Diverse deskundigen komen met tal van argumenten waarom dit riskant, onrealistisch en onwenselijk zou zijn.

Maar er zijn er ook genoeg die de positieve kant van het verhaal benadrukken. Het is daarom nu aan de burger om te bepalen of de participatiesamenleving als een bedreiging of als een kans wordt gezien. Wanneer men de participatiemaatschappij omarmt, zal men moeten beseffen dat deze alleen succesvol kan zijn wanneer de juiste condities gecreëerd worden. Een van de belangrijkste condities is een actieve rol van de gemeenschap waarbinnen brede reciprociteitsnetwerken georganiseerd worden. In deze gemeenschap zullen individuen vrijheden moeten opgeven om de gemeenschap te kunnen dienen. Dit betekent dat de bewuste bakker, naast het bakken van zijn brood, ook tijd vrij moet maken om hulpbehoevenden in zijn omgeving te ondersteunen. Daar staat dan tegenover dat hij zelf ook op hulp mag rekenen wanneer hem wat overkomt. Wanneer men besluit tot deze ‘hernieuwde’ rol van de gemeenschap zal de participatiesamenleving niet zozeer leiden tot een sterkere verankering van het liberalisme in onze samenleving, maar eerder tot een samenleving met een socialer gezicht.

Het is dus zaak om voldoende reciprociteitsnetwerken te organiseren. Hierbij moet men echter voorkomen dat deze reciprociteitsnetwerken zich strikt rondom etnische en culturele groepen gaan organiseren. Mensen stellen zich namelijk coöperatiever op naar leden van hun eigen groep dan naar niet-leden. Er kunnen op grond van cultuur en religie bezwaren zijn om hulp te vragen van leden van andere groepen. Een hulpbehoevende moslim met een zorgvraag klopt waarschijnlijk niet zo snel aan bij zijn seculiere Hollandse buurvrouw. Het sociale categorisatieproces kan dus een barrière voor brede reciprociteitsnetwerken vormen en verdere segregatie in de hand werken. In termen van groepslidmaatSOAP 19

Hannah is één van onze columnisten.

Zij volgt op dit moment de master Multiculturalisme in vergelijkend perspectief. in Utrecht.

De sigaret D

e smaak van bier in je mond. Buiten in de gure wind met je jas open. Met je duim tegen de geribbelde ontsteker.

In je ene hand tussen wijs- en middelvinger het zachte papier. De andere hand in een kommetje als bescherming tegen de wind. Diep inademen en de bittere smaak van tabak in je mond.

Even je ogen dichtdoen en uitademen. Soms is vrijheid niets meer dan het opsteken van een sigaret.

Aan vrijheid wordt vaak een veronderstelde universele betekenis gegeven. Dit begon al bij de Franse Revolutie toen massaal “Vrijheid, gelijkheid en broederschap” werd geroepen. Vrijheid voor iedereen. In het liberale Westen zijn we er dol op om te roepen hoe vrij we zijn in ons denken en doen. Een Amerikaan die fietsen verhuurt bij Central Park zei tegen mij “In Nederland zijn jullie zo vrij, dat jullie Nederlanders er geen eens misbruik van maken”.

Vrijheid is iets goeds. Vrijheid is alles kunnen doen wat je wilt, zonder dat andere mensen er last van hebben, omdat al die andere mensen ook vrij zijn.

Vrijheid is onafhankelijkheid en ongebondenheid, maar tegelijkertijd claimen de politiek, de economie en talloze wetenschappen dat vrijheid maakbaar is. Ze claimen zelfs dat vrijheid zal leiden tot gelijkheid. De Westerse wereld organiseert vrijheid met het doel om tot een goed functionerende samenleving te komen.

20 SOAP

Ander culturen die ver van de Franse Revolutie en het Westerse Liberalisme zijn weggebleven, zien vrijheid veel meer als spiritualiteit en symboliek.

Termen als “geloven” in plaats van “zeker weten” en de term “dreamtime” van de aboriginals in plaats van “schepping”. Vrijheid wordt in het Westen altijd gedefinieerd in vaststaande termen als weten, beheersen, scheppen en vooral nut. Econoom Adam Smith stelde als eerste dat ultieme vrijheid zou leiden tot gelijkheid tussen mensen. Vrijheid is nuttig voor een samenleving. Als vrijheid tot iets nuttigs moét leiden, hoe kan vrijheid dan nog vrij zijn? Als we vooraf bepalen wat vrijheid is en waar het toe moet leiden, is het bij voorbaat al niet vrij.

Ik pleit er daarom voor om vrijheid niet te definiëren, maar om vrijheid te zien als een fenomeen dat geen hoger doel dient dan het fenomeen vrijheid zelf. Toen ik op mijn zestiende voor het eerst een sigaret - camel light - opstak, voelde ik me als de songtekst van Douwe Bob “I was born to be wild and free, life’s too short not to be”. Niet denkend aan het feit dat het roken van sigaretten het leven doorgaans nog korter maakt dan het al is, of aan het feit dat alleen het proces van geboren worden al een kwestie van moeten is en baby’s per definitie afhankelijk en gebonden zijn aan hun moeder.

Mochten die enkele sigaretten mijn leven korter maken, dan kan ik in volle tevredenheid zeggen dat ik mij in mijn leven vrij heb gevoeld. Hoe nutteloos dit ook mag klinken.

Van Vredesprijs naar Vrijheidsprijs Dieko Bakker

I

n het testament van Alfred Nobel stond het als volgt omschreven: De prijs moest worden uitgereikt aan “de persoon die het meest heeft gedaan voor verbroedering tussen naties, voor het afschaffen van staande legers en voor het houden van vredescongressen”. Sinds 1901 wordt volgens dit criterium jaarlijks de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt. Niet voor niets klinkt het criterium tegenwoordig gedateerd. Er is sinds 1901 veel veranderd in de verhoudingen tussen landen en de regelmaat waarmee grote conflicten voorkomen.

De negentiende en begin twintigste eeuw waren het tijdperk van de de natiestaten; grote sterke rijken met gecompliceerde en gespannen onderlinge verhoudingen. In Europa werd de landkaart gedomineerd door de uitgestrekte gebieden van Duitsland, Frankrijk, Rusland, Oostenrijk-Hongarije en Italië. Daarbuiten lag nog Groot-Brittannië, klein in Europa maar met een enorm overzees rijk. Tijdens het leven van Alfred Nobel, van 1833 tot en met 1896, kende Europa minstens zeven grootschalige gewapende conflicten tussen naties. Van onze geschiedenislessen kennen wij daarvan in elk geval de Krimoorlog (1853-1856) en de Frans-Duitse oorlog (1870).

In de twintigste eeuw kwamen hier nog eens de Eerste en Tweede wereldoorlog bij. Met die voorgeschiedenis was het niet vreemd dat Alfred Nobel het bevorderen van vrede zag als het voorkomen van oorlog tussen natiestaten.

Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn conventionele oorlogen tussen natiestaten, eerst in Europa en daarna langzaamaan ook in de rest van de wereld, steeds zeldzamer geworden.

Dat wil niet zeggen dat er zelden meer gewapende conflicten zijn. De website Conflictenteller.nl houdt bij waar op de wereld op dit moment gevochten wordt. Op het moment van schrijven zijn er wereldwijd meer dan twintig gewelddadige conflicten aan de gang. Het grote verschil met vroeger is dat directe confrontaties tussen naties wél zeldzaam zijn geworden. Alleen de slepende conflicten tussen Noord- en ZuidSoedan en tussen Israël en Palestina kunnen met wat moeite een ‘traditionele’ oorlog genoemd worden.

In deze nieuwe context heeft Alfred Nobel’s oorspronkelijke criterium voor het uitreiken van de Vredesprijs weinig betekenis meer. Op internationaal niveau is tegenwoordig bijna altijd sprake van vrede, zelfs wanneer troepen van verschillende nationaliteiten elkaar bevechten. Zelfs bij grens-

overschreidende conflicten zijn de tegenover elkaar staande partijen vaker bevolkingsgroepen dan hele landen. De oorlogen die we de laatste jaren voorbij hebben zien komen zijn nagenoeg zonder uitzondering burgeroorlogen. Gewapende conflicten bestaan nu uit gevechten tussen bevolkingsgroepen, zoals in Somalië waar al jaren gewapende clans vechten om de macht, of uit gevechten tussen bevolking en regering, zoals recent in Egypte en Libië. Het bevorderen van de vrede betekent nu veel meer het vreedzaam en gelijkwaardig samen laten leven van verschillende bevolkingsgroepen.

Het Nobelcomité is in het uitreiken van de Vredesprijzen met deze ontwikkeling meegegaan. Met name de afgelopen tien jaar neemt het Comité steeds vaker de woorden ‘vrijheid’, ‘democratie’ en ‘mensenrechten’ in de mond. Een goed voorbeeld is de winnaar van 2010, Liu Xiaobo, die de Nobelprijs voor de Vrede kreeg vanwege zijn jarenlange geweldloze strijd voor fundamentele mensenrechten in China. Over de geschiedenis van de Vredesprijs in de 20e eeuw is het vaker voorgekomen dat een voorvechter van mensenrechten de prijs in ontvangst mocht nemen. In 1964 al werd Martin Luther King voor zijn werk beloond. De regelmaat waarmee het uitreikend comité de Vredesprijs de laatste jaren toekent aan vrijheidsstrijders, activisten en hulporganisaties is echter nog niet eerder vertoond.

De veranderende toon in de redenen voor het uitreiken van de Nobelprijs voor de Vrede laten zien hoe het idee van vrede over de afgelopen eeuw veranderd is. Conflicten zijn steeds vaker niet tussen gecoördineerde staten met een conventioneel leger, maar tussen partijen waarvan tenminste één kant bestaat uit losse verzamelingen strijders die samenkomen door een gedeelde ideologie of identiteit. Het comité dat de uitreiking van de Nobelprijs voor de Vrede verzorgt laat zien dat ze begrijpt dat in die omstandigheden een rechtvaardige en stabiele politieke situatie het allerbelangrijkst is om een blijvende vrede te waarborgen. Oorlogen kunnen niet meer worden beëindigd door vredescongressen, door onderhandelingen tussen twee partijen die diplomatiek met elkaar kunnen overleggen, omdat zo’n georganiseerde structuur vaak amper bestaat. De nieuwe manier om de wereldvrede te verzekeren in het voorkomen dat oorlogen beginnen, en het waarborgen van menselijke rechten en vrijheden is daarbij essentieel. Zo worden de spanningen tussen bevolkingsgroepen, culturen en lagen van de samenleving die tot conflict kunnen leiden, weggenomen.

SOAP 21

Rusland, de groeten!

Daan Bloem

H

et Nederland-Ruslandjaar, dat op 8 april 2013 begon en vervolgens bol stond van ongemakkelijke gebeurtenissen, is goddank 9 november jongstleden tot zijn eind gekomen. Wát een jaar, en vooral; wát een gezeur met die Russen. Nog voor het grote toneelstuk moest beginnen, besloot Russisch activist Aleksandr Dolmatov (tevens lid van de oppositiepartij ‘Een Ander Rusland’) zichzelf in een Nederlandse cel van het leven te beroven. Consternatie alom en staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven ontkwam maar net aan een motie van wantrouwen. Een paar maanden later, toen het Nederland-Rusland jaar ondanks veel media-aandacht voor bijvoorbeeld de omstreden anti-homowet en de in mijn ogen ontoelaatbare schending van mensenrechten rustig verder kabbelde, besloot Rusland het Greenpeaceschip Arctic Sunrise te enteren en alle opvarenden aan te klagen voor piraterij. Inmiddels zitten deze activisten, waaronder veel Nederlanders, nog steeds in hechtenis. Het lijkt er op dat de Russen hun poot stijf houden en het is maar de vraag of de activisten binnenkort hun vrijheid tegemoet zien.

Tel vervolgens bij deze toch wel zorgelijke gebeurtenissen het achterlijke gedrag van een Russisch diplomaat in Nederland en zijn aanhouding, de daarop volgende mishandeling van een Nederlands diplomaat in Rusland op en

22 SOAP

de strekking lijkt me duidelijk: weg met die Russen! Het is in mijn ogen dan ook volstrekt absurd dat koning Willem Alexander en koningin Maxima tegen het einde van het Nederland-Ruslandjaar toch besloten de poppenkast af te sluiten met een bezoek aan Poetin. Voor mijn part laten we de Russen in de kou zitten daar in Moskou en halen de Nederlanders hun aardgas vanaf nu gewoon uit Groningen.

Ik zie geen enkele reden om nog banden te onderhouden met zo een barbaristisch volk. Een volk wiens normen en waarden in onze hedendaagse, westerse cultuur niet alleen lachwekkend, maar ook ondenkbaar zijn.Hoe ontzagwekkend en integer was het geweest als onze koning meer ballen had getoond en ook simpelweg had gezegd: ‘Rusland, de groeten!’

Helaas is niets minder waar dan dit droomscenario en zitten wij Nederlanders opgescheept met een toenemende afhankelijkheid van grootmacht Rusland. Dit levert mijns inziens een principieel probleem op. Wij Nederlanders willen namelijk helemaal niet afhankelijk zijn van een stel barbaren dat homo’s haat en vervolgt, vrouwen en andere maatschappelijke groepen die opkomen voor hun democratische rechten onderdrukt en internationaal keer op keer laat zien niets te geven om hun betrekkingen met andere democratische landen. Kunnen we van onszelf zeggen dat we moderne normen en waarden van gelijkheid en mensenrechten nastreven, als we ons inlaten met een volk dat precies het tegenovergestelde doet? In mijn ogen niet.

En ik durf daarnaast gerust te stellen dat wanneer onze afhankelijkheid van Rusland geen bittere economische noodzaak was, ook regering-Rutte zich wel drie keer zou bedenken voor het nog met Rusland in zee zou gaan.

Om toch vrede te kunnen krijgen met deze afhankelijkheid is er in mijn ogen maar één oplossing: ga relativeren.

Onder het mom van ‘know your enemies’ is het belangrijk om de Russen eens op een andere manier te gaan bekijken dan dat we nu doen. In andere woorden: Zet onze internationale, objectieve culturele waarden eens af tegen de subjectieve culturele waarden van de Russen. Iemand die heel goed is in het anders kijken naar de Russen is schrijver en journalist Jelle Brandt Corstius. Na het lezen van zijn boek ‘ Rusland voor gevorderden’ kom je al gauw tot de conclusie dat de gemiddelde Rus niet te vergelijken is met ons verwende Nederlanders. Het leven in Rusland is zwaar en de Russische maatschappij is kei- en keihard.

Geen wonder dat menig Rus naar de wodka grijpt en zich liever druk maakt om het eigen hachje dan om de geschonden mensenrechten van een ander en de emancipatie van homo’s (wat zijn dat eigenlijk?). In de desolate uithoeken van Siberie en Kamtsjatka houdt men niet van zeuren en is er nog sprake van de meer traditionele rolverdeling tussen geslachten.

We moeten de Rus even niet als autonoom denkend wezen, maar als een hoogst interessant studie-object zien

wetenschappelijke methode van observatie en daarop gebaseerde relativatie leren we de Rus pas echt goed kennen en kunnen we uiteindelijk dus niets anders dan concluderen dat ook de Russen het allemaal best goed bedoelen.

Het is volstrekt absurd dat koning Willem Alexander en koningin Maxima bij Poetin op bezoek zijn geweest.

Met het zojuist ontstane beeld van de Rus in het achterhoofd wordt het feit dat wij afhankelijk zijn van zo een barbaristische natie gelijk stukken draaglijker. Sterker nog, ik denk dat we beter kunnen spreken van een wederzijdse afhankelijkheid met daarin de rol van de Nederlanders als ethisch voorbeeld in een noodzakelijke Russische culturele ontwikkeling. Het feit dat daar aan bijdraagt is dat de normen en waarden waar wij westerlingen zo prat op gaan, en welke we tevens zo missen in het huidige Rusland, bij ons ook nog niet zo heel erg lang bestaan. Misschien gaat het ons daarom wel lukken de Russen van onze eigen snelle ontwikkeling te laten leren en er voor te zorgen dat ook hun denkbeelden zich uiteindelijk gaan staven naar die van de huidige westerse democratie.

Het anders proberen te benaderen van onze ongewenste bondgenoot gaat vervolgens beter als we de Rus even niet als rationeel denkend mens zien, maar in plaats daarvan de Rus als hoogst interessant studie-object benaderen. Als wij ons in het huidige Rusland begeven is het ons sterk aan te raden dit met dezelfde insteek te doen als een David Attenborough die zich door de jungle beweegt. Kortom: observeer en leer. Een dergelijke methode levert ons veel bruikbare data en interessante inzichten op. Zo heeft bijvoorbeeld de site Dumpert.nl de afgelopen jaren een zeer groot scala aan waardevol beeldmateriaal van Russen in hun natuurlijke habitat verzameld. Naast de hoge mate van hilariteit die ze ons schenken, helpen die beelden ons ook de Russische denkwijzen en idealen te begrijpen. Via de

SOAP 23

Uitgediept:

Waarom minder soms meer is

Jeroen de Boer

H

et thema van deze SoAP is vrijheid. Ik zou in deze rubriek, uitgediept, kunnen trachten een begripsdefinitie op te stellen. Zeker interessant, maar wel een mer à boire (klinkt veel mooier dan ‘een onbegonnen taak’, niet waar?). Velen hebben tevens al gepoogd zoiets te doen en er zullen vast mooie definities van het concept vrijheid te vinden zijn.

Veel interessanter voor deze rubriek is de theorie dat meer individuele keuzevrijheid tot een ongelukkiger leven leidt.

Deze theorie staat bekend als de paradox of choice, bekend gemaakt door de Amerikaanse psycholoog Professor Barry Schwartz (1946) in zijn in 2004 verschenen boek The Paradox of Choice: Why More Is Less (voor de gretige lezer ISBN13: 9780060005696). Zijn boodschap is kort maar krachtig: meer keuze werkt niet bevrijdend maar leidt tot verlamming.

24 SOAP

In de Westerse geïndustrialiseerde samenlevingen is vrijheid een groot goed. Het wordt gezien als iets dat van zichzelf - intrinsiek - goed is, wat ons deels tot mens maakt en ons in staat stelt zelfstandig te handelen. Hoe meer vrijheid wij ervaren des te groter zal onze welvaart zijn. De manier om dit te doen is om onze keuzemogelijkheden te vergroten; een zo groot mogelijk menu met opties. Dat is het dogma dat heerst in onze wereld. Volgs Schwartz is het zo diep ingebed in onze samenleving dat ook niemand er meer aan twijfelt.

Ik denk dat iedereen er zich ook wel iets bij kan voorstellen. Het moment voor een anekdote. Afgelopen weekend ben ik uit eten geweest bij de Italiaan. Prima toko, aardig personeel en fijne sfeer. Maar dan komt het moment dat de menukaart wordt uitgedeeld; het moment waarop de sfeer omslaat. Het angstzweet begint bij enkelen uit te breken want het moment is aangebroken waarop moet worden gekozen. Het begint al met het ontvouwen van een gela-

mineerde puzzel waar een origami artiest jaloers op zou worden, een voorproefje van de werkelijke strijd van de avond. Wordt het pasta, al dan niet vegetarisch, of lasagna in tien verschillende soorten? Of misschien dan toch de pizza? Natuurlijk wil ik de pizza, zo’n vette deegcirkel met veel kaas, met krokante korsten en dan een keer niet van de Albert Heijn. Maar de angst slaat mij om het hart; niet tien, niet twintig, maar wel vijftig pizza’s om uit te kiezen. De moed zakt mij in de schoenen. Ik wil zo graag pizza, maar welke? Ik begin globaal de kaart te scannen naar mogelijke kanshebbers. Ansjovis hoef ik niet, blijven er gelukkig nog maar 45 pizza’s over, dat scheelt. Maar dan houdt het ook wel op; ik lust eigenlijk alles wel. Moet ik dan gaan voor de oude vertrouwde pizza Hawaï (ja dames en heren, fruit op een pizza kan best)? Nee, ik wil iets anders.

Meer keuze werkt niet bevrijdend maar leidt tot verlamming Ondertussen zijn we al een kwartier verder met loeren naar de menukaart en de gebruikelijke small talk, en dan komt de ober: “heeft u al een keuze kunnen maken?” Uiteraard niet, maar uit beleefdheid is er altijd wel iemand die pardoes “jazeker” zegt, en dan hoop je dat de ober aan de andere kant van de tafel begint, maar nee hoor ik mag als eerste. Ik geef de moed op. Uit mijn tien potentïele kandidaten ga ik toch maar voor de Del Buongustaio (geen idee hoe dit uit uitgesproken dient te worden, en nummers, ho maar!) Immers, hoe meer op de pizza zit des te beter, denk ik dan maar. Uiteindelijk smaakt het prima. Maar toch blijft het knagen, had ik toch niet liever de Parma of de Del Re gehad, of de lasagna want dat zag er ook allemaal zo lekker uit. Wanneer ik later in bed lig voel ik mij leeg, “wat als …”, spookt er door mijn hoofd.

Er is niemand meer die ons vertelt wat wij moeten doen, de keuze is aan ons. Geen arts die ons voorschrijft wat wij zouden moeten doen maar een arts die alle opties voorlegt en de keuze aan ons laat. Natuurlijk heeft keuzevrijheid zijn voordelen zoals iedereen weet en waarschijnlijk ook wel kan bedenken. Maar volgens Schwartz zijn er ook negatieve aspecten die de overvloed aan keuze teweegbrengt.

De eerste is al in de inleiding genoemd; te veel keuze leidt tot verlamming. Stel je wilt naar het buitenland om je minor te doen, maar je komt erachter dat er tientallen mogelijkheden zijn en ze allemaal wel ‘iets’ hebben, waardoor de keuze zo moeilijk wordt dat je uiteindelijk maar besluit je minor gewoon in Groningen te doen. Een gemiste kans niet waar?

Als je toch de verlamming had verslagen en wel een keuze had gemaakt, was de kans groot dat je minder tevreden bent met je keus dan wanneer er minder keuze was. Bij veel keuze is het eenvoudiger voor te stellen dat andere keuzes beter zouden zijn geweest. De kans dat je ontevreden bent met je keuze of spijt hebt van je keuze is in deze situatie veel groter. Hetgeen hier speelt zijn de opportunity costs; het verlies van het nut dat het beste alternatief zou hebben geboden. “Gemiste kansen” denk je wellicht, terwijl je objectief toch een goede keus hebt gemaakt. Je kunt je echter afvragen over of je wilt blijven twisten of je liever je minor had gedaan in Barcelona in plaats van Brussel, of in Praag.

Hoe meer opties je toevoegt des te hoger worden de verwachtingen en ga je je keuze die je wellicht ziet als ‘goed’ vergelijken met een verwachting die ‘perfect’ was. Doordat er zoveel keus was moet er namelijk wel een perfecte optie zijn. Als je dan je goed smakende pizza Del Ré op hebt vraag je je af of er niet een perfecte pizza was. Immers, er was zoveel keus dat de perfecte pizza er wel tussen had moeten zitten. Ook dit vermindert je tevredenheid over de gemaakte keuze. Je wordt namelijk nooit meer blij verrast doordat door alle keuzemogelijkheden je verwachtingen zo hoog zijn.

Wie zijn schuld is het dat wij minder tevreden zijn? Ik denk dat wij zelf vanwege alle gecreërde keuze mogelijkheden en onze autonomie hiervoor voor verantwoordelijk zijn. We kunnen het maar slecht aan onszelf uitleggen waarom we minder tevreden zijn als gevolg van meer keuzes. In plaats daarvan verwijten wij het ons zelf dat we betere keuzes hadden moeten maken.

Doordat er zoveel keus was moet er namelijk wel een perfecte optie zijn

Schwartz zijn devies is dan ook dat een beetje keus beter is dan geen keus, maar dat meer keuze niet perse beter is dan een beetje keus. Waar we in het Westen te veel keuze hebben, is er in ontwikkelende en derde wereld landen te weinig keus. Het zou mooi zijn als wij onze overvloed aan keuze konden schenken aan diegenen die te weinig keus hebben, als een pareto efficiënte situatie. Maar dat is een lastige opgave.

Ga voor de Ted-talk van Barry Schwartz naar de volgende site: http://www.ted.com/talks/barry_schwartz_on_the_ paradox_of_choice.html

SOAP 25

De keuzevrijheid van het Nederlandse onderwijssysteem David Duijst

I

n het Nederlandse onderwijssysteem krijgen de scholieren, studenten en hun ouders veel keuzes voorgelegd. Voorbeelden van deze keuzes spannen van de keuze van de studie tot de keuze van de basisschool voor jonge kinderen. Een ander voorbeeld is de profielkeuze op het VWO, welke bepalend kan zijn voor hun toekomstige perspectieven. Het is belangrijk om te weten welke keuzes er gemaakt moeten worden in het Nederlandse systeem. Op basis van deze informatie kunnen we een sceptisch beeld opwerpen van de opzet van dit systeem.

De eerste keuze die plaatsvindt in een schoolloopbaan is de keuze voor een basisschool. Nadat een leerling de basisschool heeft doorlopen, dient de keuze voor een middelbare school zich aan. Hierin speelt de keuze voor het niveau van voortgezet onderwijs ook mee. Gedurende de middelbare school zijn er nieuwe keuzes die gemaakt moeten worden. Bijvoorbeeld binnen het VWO, dienen leerlingen een keuze te maken uit verschillende profielen. Aan deze profielen zijn vakkenpakketten verbonden, welke elk een andere specialisatie voorstellen. Aan het einde van de middelbare school is er de volgende grote keuze die gemaakt moet worden. De keuze voor de vervolgstudie vindt dan plaats, natuurlijk kunnen leerlingen dan ook kiezen om geen vervolgopleiding te volgen. Binnen de vervolgopleiding op bijvoorbeeld de universiteit dienen zich ook weer nieuwe keuze aan, met betrekking tot specialisaties, minoren en masteropleidingen.

We kunnen concluderen dat er in het Nederlandse onderwijssysteem heel veel ruimte is voor vrije keuze. We kun-

26 SOAP

nen ons afvragen of deze keuze niet in overdaad bestaat en of deze vele keuzemogelijkheden wel wenselijk zijn. Barry Schwartz biedt hier een antwoord op in zijn boek The Paradox of Choice. Why more is less. De paradox van de keuze leert ons dat keuze gelukkig maakt, maar dat teveel keuze twijfel en ongeluk brengt. Er zijn drie onwenselijke effecten die Schwartz aanstipt. Veel keuze zorgt ervoor dat keuzes maken meer moeite kost, fouten sneller gemaakt worden en de psychologische consequenties van fouten groter zijn.

De keuzes in het Nederlandse onderwijssysteem worden gebaseerd op verschillende overwegingen. Hier is er sprake van de onwenselijke effecten zoals geformuleerd door Schwartz. Bij de keuze voor de basisschool wordt de keuze veelal gemaakt door de ouders, gezien de kinderen nog te jong zijn om een goed afgewogen keuze te maken. Op basis van verschillende overwegingen kan deze keuze worden gemaakt. Deze overwegingen bestaan uit de prestaties van scholen, geloofsovertuiging van scholen en de locatie van de scholen. Het afgelopen jaar heeft RTL Nieuws de citoscores van alle Nederlandse basisscholen gepubliceerd.

Hiermee brengen ze de mogelijkheid naar voren om basisscholen te vergelijken. Ze geven hier ook aan dat de citoscores van een school niet alleszeggend zijn. Naast de prestaties van de scholen speelt de geloofsovertuiging ook mee. In Nederland hebben we tal van Christelijke basisscholen uit verschillende stromingen, Islamitische basisscholen, openbare basisscholen en ga zo maar verder. De derde overweging is de locatie van de school. Bij een basisschool zal deze factor erg zwaar meewegen, gezien het jonge kinderen betreft.

Deze zelfde overwegingen zullen van belang zijn bij de volgende keuze in het onderwijssysteem. De keuze voor de middelbare school van de leerlingen. Bij deze keuze hebben de kinderen meer inbreng, maar de ouders zullen ook hier betrokken zijn. Een extra keuze in deze fase van het onderwijssysteem is het aangeboden niveau. Deze keuze is niet volledig vrij, gezien er veel wordt gebaseerd op de citoscore van een kind.

de keuze niet veel makkelijker maakt. In de informatie die aangeboden wordt, kunnen ook misleidingen en foutieve informatie zitten. Een ander voorbeeld is de studentenvakbond LSVb die aangeeft dat de brochures over de studies niet volledig zijn. Informatie over het gemiddelde startsalaris van afgestudeerden en het arbeidsmarkt perspectief missen veel in deze brochures. Scholieren oriënteren zich suf, vaak zonder een stap vooruit te komen.

De keuzes binnen het voorgezet onderwijs kunnen al tekenend zijn voor de mogelijkheden die een leerling heeft in de latere loopbaan. Op het VWO kiezen leerlingen voor hun vierde jaar een profiel, met hierbij specifieke vakken.

Het kiezen voor bepaalde profielen zullen latere mogelijkheden uitsluiten. Een keuze voor het cultuur & maatschappij profiel zal een studie geneeskunde uitsluiten, omdat ze hier niet de vakken volgen die nodig zijn om de studie te starten. Hierin zijn de psychologische consequenties van verkeerd kiezen zichtbaar. Het is mogelijk dat een verkeerde keuze ervoor zorgt dat iemand zijn of haar passie niet meer kan volgen. Mocht in het geval van het genoemde voorbeeld de leerling later bedenken dat ze toch geneeskunde willen studeren, dan is dit niet mogelijk. In het huidige systeem zijn gelukkig wel andere wegen om toch een studie geneeskunde te volgen. Bijvoorbeeld de mogelijkheid van een toelatingsexamen om alsnog een studie te volgen buiten de mogelijkheden van de profielkeuze van de middelbare school.

Veel scholieren kiezen een studie op basis van onvolledige informatie en twijfel. Hoewel dit bij velen goed kan uitpakken, zien we toch een hoog uitvalpercentage in het eerste jaar. Ook in de latere jaren zie je nog uitval van studenten, omdat ze ‘toch niet de juiste studie hebben gekozen’. Er zijn studenten die bezig zijn met hun derde studie, omdat ze steeds verkeerd kiezen. Het is prettig dat de vrijheid bestaat om te wisselen tussen studies, het enorme studieaanbod zorgt voor veel twijfel over de huidige studie en de gemaakte keuzes worden gezien als foutieve keuzes. De studenten bedenken zich of er niet toch een andere studie wordt aangeboden die beter bij hen past.

De overwegingen voor de keuzes van het vervolgstudie bestaan weer uit andere factoren, bij deze keuzes zal ik het hoger onderwijs als illustratie bieden. Scholieren moeten bij deze keuzes rekening houden met hun toekomstplannen en hun passies. Hoewel de afstand met de ouderlijke omgeving voor de meeste studenten niet meer van belang is, is de stad waar ze gaan studeren voor sommigen wel van groot belang. Bij de keuze voor de studie worden ze overweldigd met mogelijkheden. Eerst de richting waarin ze willen studeren en binnen elke richting zijn ook weer tal van mogelijkheden. Als een scholier bijvoorbeeld ‘iets met criminaliteit’ wil gaan doen, dan hebben ze nog een overvloed aan mogelijkheden. Een greep hieruit is bijvoorbeeld rechten, criminologie, psychologie en sociologie. Na het initieel kiezen van een studie, hebben ze vervolgens ook nog binnen de studie keuzemogelijkheden, bijvoorbeeld een minor. Tot slot hebben studenten de keuze om een masteropleiding te kiezen. Ook hierin zijn ze afhankelijk van de mogelijkheden die ze hebben als gevolg van hun eerdere studiekeuzes, maar alsnog is het aanbod overweldigend.

In het huidige Nederlandse schoolsysteem bestaat er een overvloed aan keuzes. Deze overdaad heeft veel negatieve effecten volgens de paradox van de keuze van Schwartz.

Het lijkt verstandig om de keuzemogelijkheden terug te brengen, om de twijfel en daarmee de fouten te voorkomen. Hiermee moeten we wel oppassen dat we niet belanden bij een volledig eenzijdig systeem waarin helemaal geen keuze mogelijk is. We mogen ons wel gelukkig prijzen met de betrokkenheid van de maatschappij in de keuzes die ieder moet maken. Hierdoor is er een grote drang naar volledige en juiste voorlichting, zodat iedereen zijn keuzes kan baseren op volledige informatie.

In het onderwijs is de aanwezigheid van veel mogelijkheden een reden dat de keuzes meer moeite kosten. Op de universiteit wordt dit deels opgevangen door de vele voorlichtingsmomenten, maar dit zorgt er niet voor dat de keuze veel makkelijker wordt. Ook bij de eerdere keuzes zijn er genoeg voorlichtingsmomenten en mogelijkheden om informatie te verwerven, maar ook hier geldt dat dit SOAP 27

Gezocht: Nieuwe redactieleden Denk jij..

- het leuk te vinden om te schrijven - te willen leren om een journalistiek artikel te schrijven - te kunnen vormgeven of dit te willen leren - te beschikken over een goede fotocamera - of het gezellig te vinden om onze structuur te versterken??

Stuur dan een mailtje naar onze redactie: Soap.redactie@gmail.com

OP ZOEK NAAR EEN LEERZAME (BIJ)BAAN?

Intraval is een sociaal-wetenschappelijk onderzoeks- en adviesbureau in Groningen. De werkterreinen zijn: • verslaving • leefbaarheid • welzijn • jeugd Intraval heeft regelmatig plaats voor onderzoeksassistenten die op oproepbasis kunnen assisteren bij onderzoekswerkzaamheden.

De werkzaamheden bestaan onder andere uit: • respondenten werven • enquêtes afnemen • observaties uitvoeren • data invoeren • interviews uitwerken Tevens zijn er verschillende stagemogelijkheden en werkervaringsplekken voor (bijna) afgestudeerde sociale wetenschappers.

Geïnteresseerd? Neem dan contact op met Martin Haaijer.

28 SOAP

Sint Jansstraat 2C www.Intraval.nl info@ Intraval.nl 050-3134052