Κάτω Από Τον Ατσάλινο Ουρανό
Κάτω Από Τον Ατσάλινο Ουρανό Pikap Κato Ολύμπου 57, Θεσσαλονίκη 11-20 Ιανουαρίου 2024 Σάκης Γκουντρουμπής Ξενής Σαχίνης Τριαντάφυλλος Τρανός Χρυσάνθη Τρύφων Μαρία Τσίρου Ιωάννα Φλώρου Κατερίνα Χαραλαμπίδου Κείμενα: Τριαντάφυλλος Τρανός Επιμέλεια: Τριαντάφυλλος Τρανός Σάκης Γκουντρουμπής
Αfresh like a stone violently
Raymond Chandler turned under menacing skies.
Εν μέσω της απειλητικής γενίκευσης πολεμικών συγκρούσεων οι οποίες, όπως συμβαίνει σήμερα στην Παλαιστίνη, αναβιώνουν την τρομακτική προοπτική της εξέλιξής τους σε γενοκτονία, με παρούσα τη δραματική κλιματική αλλαγή και την παγκόσμια οικονομία βυθισμένη σε δομική κρίση η κάποτε ελπιδοφόρα «εποχή της επικοινωνίας» αποσαθρώνεται. Γερνά βίαια, μεταμορφώνεται σε μια στιφή Σφίγγα η οποία γεννά ακατάπαυστα γρίφους και αινίγματα που δείχνουν να μην έχουν λύση. Οι δραματικές αλλαγές στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η αυξανόμενη επιρροή του διαδικτύου, τα προσφυγικά ρεύματα, οι διαδοχικές οικονομικές κρίσεις που αποδομούν τη δημοκρατία προκαλούν όχι μόνο την κοινωνική και πολιτική θεωρία που οφείλει να ερμηνεύσει τα νέα δεδομένα αλλά και την καλλιτεχνική πρακτική και κυρίως την κριτική συνείδηση απέναντι στην τέχνη. Αυτές οφείλουν να ανταποκριθούν σε αυτή τη συνθήκη με τα δικά τους μέσα. Η εμφατική τέχνη που στηρίζεται στα ιδιοδεικτικά της μέσα (σημειωτικό υλικό, σχέδιο, χρώμα, υλικός φορέας, πλαστική διαδικασία κ.ο.κ) προσπαθεί να διαχειριστεί το διαφαινόμενο αδιέξοδο με επιμονή, συχνά και με ευρηματικότητα, όμως γνωρίζει πως δεν μπορεί να εκπληρώσει τα ενδοσυστημικά κριτήρια της χωρίς να ανανεώσει την παράδοση των ισχυρών συγκρούσεων και αναταράξεων που χαρακτηρίζουν το παρελθόν της, ιδιαίτερα εκείνο που συγκροτεί τον περιπετειώδη χαρακτήρα των ιστορικών πρωτοποριών του 20ου αιώνα. Οι τραχιές ποιότητες, οι σπινθήρες και τα θραύσματα που άφησαν οι συγκρούσεις αυτές στο σήμερα κατάγονται από το παρελθόν, δε μένουν όμως φυλακισμένες σε αυτό. Προοιωνίζονται το μέλλον. Ενώ τέχνες αργής ιστορικής ωρίμανσης, όπως η ζωγραφική, η χαρακτική, η γλυπτική ή η κεραμική, παραμένουν δεμένες με τα ιδιαίτερα εκφραστικά και τεχνικά τους μέσα η πλημμυρίδα κάθε είδους ψηφιακών προϊόντων, τεχνικών παραγωγής εικόνας και προσομοιώσεων τέχνης καθίσταται ασυγκράτητη. Αυτή παρασύρει με την ορμή της ακόμη και τα σημαντικά έργα του παρελθόντος τα οποία ως προνομιακοί φορείς της ανεπίληπτης μπενγιαμικής αύρας θεωρούνταν έως τώρα απρόσβλητα από την αγοραία συνθήκη και την πληβειακή «επιμόλυνση». Αυτό το άτεγκτο γεγονός υποδηλώνει όχι μόνο τη δυνητικά οριστική απώλεια του ελέγχου των μέσων έκφρασης από τους ίδιους τους καλλιτέχνες αλλά και το τέλος της τέχνης όπως τη γνωρίζαμε ως τώρα. Κάτω Από Τον Ατσάλινο Ουρανό
Τέοντορ Αντόρνο
Η τέχνη μάς γνωρίζει καλύτερα από όσο γνωρίζουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας.
Η ρευστή κατάσταση πραγμάτων ωθεί πολλούς καλλιτέχνες όπως αυτούς-ες που συμμετέχουν στην έκθεση Κάτω Από Τον Ατσάλινο Ουρανό να αντλήσουν στρατηγικές, παραδείγματα και ενέργεια από την εξασθενημένη αλλά ζωντανή κληρονομιά του Μοντερνισμού. Εργάζονται μέσω της κινητοποίησης ενός ιδιαίτερου εκφραστικού ιδανικού και μιας ορισμένης ποιητικής που συνδέεται με αυτό, ώστε να καταφέρουν να εκφράσουν με συνέπεια τις νέες συνθήκες. Κάποιοι-ες επιλέγουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εποχής μέσα από την αμεσότητα της εικόνας και τη συμβατική εννοιολόγησή της. Άλλοι-ες αναπτύσσουν έμμεσες στρατηγικές: την αλληγορία, την ειρωνεία, το χιούμορ, την αποστροφή, τον τρόμο, την τεχνολογία, ακόμη και την εργασία καθαυτή, επιδιώκοντας έτσι την ευκταία έκφραση του Zeitgeist, του πνεύματος που διαπερνά τον ορίζοντα ολόκληρης της εποχής, μέσω της διασταύρωσης της εργασίας τους με τον κόσμο και την «ανάσα» του..................................................... Με αυτές τις πρακτικές η τέχνη ανασαίνει και αντιστέκεται. Αφενός προσδιορίζει ποιητικά τις θεμελιώδεις παραμέτρους αναζωογόνησης της ικανότητας των υποκειμένων για πραγματική εμπειρία αφετέρου επαναφέρει σε κάποιο βαθμό την ξεθωριασμένη αξιοπρέπεια του Λόγου. Καθιστά ταυτόχρονα απολύτως αναγκαία τη συστηματική προσπάθεια ανάδειξης της διαλεκτικής έντασης που υφίσταται μεταξύ του ιστορικού βάθους, του ενεστώτος χρόνου, της μνήμης και της προσδοκίας. Αυτή η υποχρέωση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους καλλιτέχνες ως μία ακόμη υπόθεση εργασίας μεταξύ πολλών αλλά ως ασυμβίβαστη απαίτηση που αφορά στο μέλλον και δεν μπορεί να παρακαμφθεί. Προϋποθέτει, πέρα από το καθημερινό hard labour της καλλιτεχνικής εργασίας, την εξοικείωση των καλλιτεχνών με μια σειρά ασυνήθιστων διανοητικών και πνευματικών εγχειρημάτων Όσα έργα τέχνης συλλαμβάνονται στο πλέγμα αυτού του ασταθούς αστερισμού, αναδύονται στην επιφάνεια από τη δοκιμασία της πραγμάτωσής τους με διττή ενέργεια: απελπισμένα και αναζωογονητικά ταυτόχρονα. Αφομοιώνουν τις σκοτεινές εμπειρίες του παρόντος και τις μετουσιώνουν σε γοητευτικά και ταυτόχρονα δυσεπίλυτα αινίγματα, διδάσκοντας όχι μόνο στον καλλιτέχνη αλλά και στο θεατή τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από το «να μάθει να αποτυγχάνει κάθε φορά καλύτερα». Τα έργα αυτής της κατηγορίας δε διαμορφώνονται πλήρως στον καιρό τους. Ανήκουν σε μεγάλο βαθμό στο μέλλον Αυτή η σχεδόν ερμητική τέχνη ως φορέας μιας ορισμένης δυσπραγίας και μιας τρόπον τινά «αντεστραμμένης» προοπτικής κατακτά σήμερα τη νόμιμη ιστορικά θέση της μόνο με μια διαλεκτική ανατροπή. Λειτουργεί περίπου ως κλεψύδρα μέσω της οποίας η άμμος του μέλλοντος συσσωρεύεται αθόρυβα στο παρόν απολιπαίνοντας τα γρανάζια του πανίσχυρου συστήματος αποπλάνησης του βλέμματος στο οποίο συμμετέχει και η ίδια.
Η σημερινή καλλιτεχνική και διανοητική παραγωγή δε θα κριθεί μόνο στον παρόντα χρόνο. Αυτό το γεγονός όμως δεν επιτρέπει κανενός είδους εφησυχασμό ή παρηγοριά στους καλλιτέχνες. Αντίθετα επιβάλλει στους πιο επίμονους να μάθουν να ξεπερνούν την οργή και την απογοήτευση, τους διδάσκει όχι μόνο να κατανοούν αλλά και να δρουν με τα δικά τους όπλα με τέτοιο τρόπο ώστε να καταφέρουν κάποτε να εκφράσουν με πληρότητα κάθε στιγμή και κάθε πτυχή της ζοφερής εποχής που διανύουμε, επειδήόπως έχει ήδη γραφτεί- «μόνο η δράση στεγνώνει τα δάκρυα» με τα οποία μας σκουριάζει ο ατσάλινος ουρανός.
Σάκης Γκουντρουμπής Σάκης Γκουντρουμπής 2023, Στο Μάτι Της Καταιγίδας
Τα ερωτήματα που τίθενται από την διαμεσική καλλιτεχνική προσέγγιση του Γκουντρουμπή ξεπερνούν τον ειδικό χαρακτήρα των αισθητικών διερωτήσεων που θέτουν οι μεμονωμένες τέχνες καθεαυτές και τη κλασική ταξινόμησή τους, αφορούν περισσότερο στην καρδιά της περιοχής μιας κοινής αισθητικής των εικαστικών τεχνών όπως αυτές αναπτύσσονται συνδυαστικά τις τελευταίες δεκαετίες. Τα έργο του Γκουντρουμπή είτε πρόκειται για την πρόσφατη σειρά με τα ρεαλιστικά μπρούτζινα γλυπτά είτε για τις παλαιότερες μεγάλου μεγέθους αναλογικές φωτογραφικές εκτυπώσεις προσφέρει μια ασυνήθιστη θεώρηση της εργασίας του τεχνίτη και της στενής της σύνδεσης με το έργο και τις ηθικές αξίες. Πραγματεύεται κατά βάση μια ουσιαστική ανθρώπινη ενόρμηση: την επιθυμία να κάνουμε καλά την δουλειά μας ως αυτοσκοπό ενώ ταυτόχρονα την ξεπερνά προς μια καθολικότερη ιδέα, αυτή της τέχνης ως πολιτικής λειτουργίας. Σε ό,τι αφορά στην εργασία του Γκουντρουμπή με τη φωτογραφία αυτή ξεκινά με τη μορφή σημειώσεων που περιγράφουν οπτικά τα στάδια της φωτογραφικής επεξεργασίας που ακολουθεί και έπειτα ο ίδιος αποφασίζει για τα εργαλεία της φορμαλιστικής σύνθεσης χωρίς ποτέ να εγκαταλείπει την πρόθεση για μια τέχνη που τα αίτιά της είναι κοινωνικά αλλά η εικονοποιία της αποφορτισμένη, ουδέτερη και σημειολογική. Η ανακάλυψη της φωτογραφίας όχι μόνο δεν συνετέλεσε τελικά όπως πολλοί προέβλεψαν στα τέλη του 19ου αιώνα στον περιορισμό της αυτονομίας των ισχυρών ακαδημαϊκών τεχνών, αντίθετα υπήρξε η αιτία για την απελευθέρωσή τους από την αναπαραστατική λειτουργία σηματοδοτώντας έτσι την αρχή της σύγχρονης τέχνης. Χρησιμοποιεί το άσπρο-μαύρο όχι τόσο ως αισθητική αξία αλλά ως όχημα για την απόρριψη των περιττών αφηγηματικών στοιχείων. Όπως ένα σήμα του κώδικα οδικής κυκλοφορίας που δεν διδάσκει τίποτα κατά τη λειτουργία του μια δεδομένη στιγμή αλλά λειτουργεί μόνο ως «διακόπτης» ο οποίος ανασύρει αυτόματα την πληροφορία που προϋπάρχει, έτσι οι επεξεργασμένες εικόνες του Γκουντρουμπή απαλλαγμένες από όλες σχεδόν τις περιγραφικές λεπτομέρειες μετατρέπονται σε μια σημειωτική «γλώσσα» των ουδέτερων, κενών εικόνων που κατακλύζουν την κοινή συνείδηση. Από την επιθυμία του για μια λιγότερο «εσωτερική», περισσότερο κοινωνική μετουσίωση των προσωπικών βιωμάτων και παραστάσεων, που μόνο η επίμονη εργασία και η καλλιτεχνική επεξεργασία της εικόνας είναι ικανές να αναδείξουν, αναδύονται στην ολοκληρωμένη εργασία του Γκουντρουμπή εκείνα τα προσωπικά «πλαστικά» στοιχεία που είναι απαραίτητα για την αναβάθμιση του κάθε τεχνουργήματος σε έργο τέχνης. Μέσα από την διαμεσικότητα μπορούν σήμερα να καταστούν καλύτερα ορατές οι βαθιές αλλαγές που επηρεάζουν την τέχνη τόσο στην διαδικασία παραγωγής της όσο και στην κοινωνική πρόσληψή της, όπως αυτές που επέφερε η ραγδαία εξάπλωση του Διαδικτύου, η τεχνολογία που σχεδόν έχει αυτονομηθεί από τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας ακόμη και αυτές οι αγριότερες νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές.
Βαθμιαία η τέχνη συμβάλλει και αυτή στο να καταστούν ορατά και να κατανοηθούν αυτά τα περίπλοκα φαινόμενα, τουλάχιστον ως προς τις συνέπειές τους. Υπό το φως αυτής της προοπτικής η σημερινή τέχνη γίνεται και αυτή εν δυνάμει παρακλάδι του «θερμού» ρεύματος του ευρύτερου Διαφωτισμού Περιγράφοντας την προσπάθεια της ανθρωπότητας να διαπραγματευτεί τη μετάβαση από ένα τεχνολογικό καθεστώς στο επόμενο ο Walter Benjamin χρησιμοποίησε την εικόνα ενός παιδιού που προσπαθώντας να πιάσει μια μπάλα απλώνει το χέρι του προς το φεγγάρι και έτσι μαθαίνει πώς να κατανοεί. Με ανάλογο τρόπο καλλιτέχνες, όπως o William Kentridge που χρησιμοποιούν σήμερα ένα εύρος τεχνικών και εκφραστικών μέσων, εστιάζουν στην παραγωγή έργων που συνδυάζουν «τεχνολογικά» και «παραδοσιακά» στοιχεία ώστε να αναδείξουν στρατηγικές καλλιτεχνικής παραγωγής στις οποίες η διαφορά μεταξύ κατανόησης και παρανόησης, γλώσσας και οπτικοποίησης να ταλαντώνεται ανάμεσα στο μέγιστο και το ελάχιστο. Η ιδέα της συνδιαμόρφωσης ενός κοινού τόπου έκφρασης του Σάκη Γκουντρουμπή με τον Τριαντάφυλλο Τρανό ώστε να εκτεθεί από τους δύο συνδυασμένο και εκ νέου επεξεργασμένο το ξεχασμένο σχεδόν υλικό δύο και πλέον δεκαετιών εντάσσεται στο παραπάνω πλαίσιο και σχεδιάστηκε προγραμματικά ως μια διαδικασία παραγωγής συλλογικής σκέψης και πράξης παράλληλα με τα ιδιαίτερα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα. Σάκης Γκουντρουμπής 2023, Στο Μάτι Της Καταιγίδας (Λεπτομέρεια) Σάκης Γκουντρουμπής 2023, Περιστέρι, Ορείχαλκος 17χ34χ37 εκ
Ξενής Σαχίνης Ξενής Σαχίνης, 2023, Από τη σειρά Το Μεγάλο Ταξίδι Στυλό Διαρκείας σε χαρτί 29,7 x 42 εκ
Ο εικαστικός λόγος στην περίπτωση του Σαχίνη λειτουργεί ως θεματοφύλακας της μνήμης του Ολοκαυτώματος συνολικά, αλλά και ειδικότερα επιλέγει γεγονότασταθμούς που δηλώνουν τη μοναδική φύση του εγκλήματος και συνθέτουν αναλυτικά την έννοια της Γενοκτονίας. Η σχετικά πρόσφατη σειρά των έργων του Σαχίνη που εκτίθεται στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης έχει αντικειμενικό σκοπό να αντιπαρατεθεί στους αρνητές του Ολοκαυτώματος όχι περιστασιακά αλλά αντιπαλεύοντας τους με όπλο την εικαστική γλώσσα. ................................................ Η διαισθητικά ισχυρή απεικόνιση από τον Franz Kafka του φόβου και των υποκειμενικών παραγόντων που οδήγησαν αργότερα ολόκληρους λαούς στην προπολεμική Γερμανία και αλλού στην αποδοχή του επελαύνοντος ολοκληρωτισμού και τελικά στην καταστροφή επανεμφανίζεται σήμερα στις συνθήκες μιας παρατεταμένης, ποικιλόμορφης κρίσης. Αυτή η ανησυχητική ψυχολογική διάσταση, εμφανής στη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή, υπακούει σε μια πραγματική ανάγκη η οποία εκπορεύεται από το γεγονός πως απειλείται πλέον στα σοβαρά η έως πρόσφατα τακτοποιημένη ζωή των ανθρώπων. Σήμερα βοά υπόκωφα ο φασισμός και όχι μόνο αυτός της «χαμηλής έντασης». Το πεπαιδευμένο βλέμμα μπορεί να διακρίνει σχεδόν παντού πλέον τα ανησυχητικά συμπτώματα μιας άνευ σοβαρών αντιστάσεων αποδοχής της βαρβαρότητας. ................................................................................................. Η εξέλιξη του εικαστικού έργου του Σαχίνη, με αφετηρία την αρχική του εμπειρία ως ζωγράφου και χαράκτη, βασίστηκε όπως περιγράφεται σωστά στα κριτικά σημειώματα που τον αφορούν στην έρευνα γύρω από τον τρόπο παραγωγής της εικόνας. Στα παλιότερα έργα του, όπως σημειώνεται εκεί, υπάρχουν στοιχεία παραστατικά και αφαιρετικά, χειρονομιακές επεμβάσεις, τεχνικοί και χρωματικοί πειραματισμοί, ενώ η ζωγραφική και η χαρακτική του πορεύονται παράλληλα. Βαθμιαία ωστόσο περνάει σε σύζευξη των δύο τεχνών, η δουλειά του οδηγείται σε τρισδιάστατες κατασκευές με ξύλο και λαμαρίνα. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι αναζητήσεις του για το ρόλο της χάραξης στην απόδοση της εικόνας τον στρέφουν προς τη χρήση του πλεξιγκλάς. Δημιουργεί διαφανείς κατασκευές, χρησιμοποιεί καθρέφτες που πολλαπλασιάζουν το είδωλο και τεχνητό φως που «αποτυπώνει» την εικόνα, ενώ σύντομα εντάσσει στη δουλειά του και ψηφιακά μέσα. Στο έργο του κυριαρχεί η ποιητική ατμόσφαιρα, που συχνά συνδυάζεται με αιχμηρά κοινωνικά σχόλια. Οι αναφορές στην ιστορία της τέχνης και η ευρύτατη χρήση της αυτοπροσωπογραφίας χαρακτηρίζουν την πρόσφατη δουλειά του. Αυτό που είναι όμως πραγματικά νέο, ιδιαίτερα μετά την αφυπηρέτησή του από το Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, είναι η τρόπον τινά «επιστροφή στα θρανία» του πρώην καθηγητή. Σήμερα ο ήσυχος και έντονα παρατηρητικός μαθητής που υπήρξε ο Σαχίνης στη νεότητά του «ιχνογραφεί» ξανά ως σε ημερολόγιο μια εν προόδω ευρισκόμενη, εκτεταμένη σειρά λιτών «μπλέ» σχεδίων φτιαγμένων με στυλό διαρκείας. Σε αυτά τα σχέδια οι
Τα σχέδια δημιουργούν ένα καφκικού τύπου αφήγημα. Στο διήγημα του Kafka Σωφρονιστική Αποικία η μηχανή που πρωταγωνιστεί είναι ταυτόχρονα κοινωνικό μοντέλο σε σμίκρυνση και θαύμα της τεχνολογίας, κάτι σαν τα τρενάκια -μινιατούρες τα οποία συναρμολογεί στον ελεύθερο χρόνο του ο Σαχίνης. Πρόκειται για ένα «ιδιόρρυθμο μηχάνημα» που θα αναλάβει να στίξει στο δέρμα του κατάδικου την εντολή που παραβιάστηκε. Ο κατάδικος τοποθετείται γυμνός σ' ένα κρεβάτι, δεμένος, με φίμωτρο στο στόμα. Εκεί με καρφιά και ακίδες χαράζονται στο δέρμα του οι λέξεις που περιγράφουν το αδίκημά του και οι οποίες θα μπορούσαν να είναι τίτλος σε ένα έργο του Σαχίνη: «Τίμα τους ανωτέρους σου». Στον ενθουσιώδη περιγραφικό λόγο του, ο Αξιωματικός στο διήγημα του Kafka αποδίδει μια αισθητική διάσταση στη λειτουργία της μηχανής: «Άλλωστε, το μηχάνημα εξακολουθεί να λειτουργεί και έχει ύπαρξη αυτόνομη. Θα λειτουργούσε ακόμη κι αν ήταν το μοναδικό αντικείμενο σε αυτό το φαράγγι. Και το πτώμα, με μια ασύλληπτα απαλή κίνηση, πέφτει τελικά στο λάκκο». Σήμερα θα μιλούσαμε ίσως για performance. Η δερματοστιξία μέχρι θανάτου προοικονομεί στον Kafka τη δημιουργία των στρατοπέδων συγκέντρωσης της ναζιστικής θηριωδίας εκεί που η ανθρώπινη αξία κατέπεσε σε έναν χαραγμένο αριθμό που περιμένει τη σειρά του στον αφανισμό. Tα σχέδια του Σαχίνη ανήκουν σε μια κατηγορία που όπως το δυστοπικό έργο του Kafka προσφέρεται για μια πολυπρισματική προσέγγιση. Η σημερινή τέχνη με τη χρήση μορφών που ενδύονται σύγχρονες εκδοχές του Πάθους δείχνει ότι μπορεί να ξεπεράσει σε ό,τι αφορά στην παραγωγική διαδικασία αλλά και στην υποκειμενική πρόσληψή της τους διαχρονικούς περιορισμούς που έθετε ως τώρα η καθολική κυριαρχία της Όρασης στην επικράτειά της Κινείται πλέον προς μια πολυαισθητηριακή κατεύθυνση. Το εργοτάξιο της μνήμης των καλλιτεχνών χρησιμοποιεί υλικό που προέρχεται από όλες τις αισθήσεις. Η σκέψη γύρω από αυτή παρακινεί στην έκφραση τον καλλιτέχνη, το «χέρι» του απλώς υπακούει. Με αυτόν τον τρόπο ακόμη και οι πλέον αφηρημένες, τραχιές παραστάσεις που εννευρώνουν τους φόβους, τις προσδοκίες, τα πάθη και τις ελπίδες των καλλιτεχνών και κάποτε δείχνουν να μην έχουν καμιά σχέση με την κοινωνία ή τη Φύση, καταφέρνουν τελικά να βρουν το δρόμο τους και να ενταχθούν με κάποιο τρόπο στην πραγματικότητα. στην περίπτωση του Σαχίνη η μνήμη αντλεί όχι μόνο από την ατομική βιογραφία αλλά εξίσου από τον ζοφερό ιστορικό ορίζοντα και παράγει αέναα εικονογραφικές συσχετίσεις. ανάγλυφες απτικές ποιότητες παρέχουν στον προσεκτικό παρατηρητή ένα διακριτικό αλλά περισσότερο εύγλωττο «κείμενο» κατανόησης του χαρακτήρα και της σημερινής εποχής περισσότερο ακόμη και από τα δραματικά θεματικά αναπαραστατικά στοιχεία που τα συγκροτούν και τα οποία αφορούν στο Ολοκάυτωμα.
Παρακολουθώντας τις εξελίξεις των οπτικών τεχνών αλλά και ανάλογα παραδείγματα που εξελίσσονται σε όμορους με τις εικαστικές τέχνες χώρους ένα προγραμματικό σχέδιο ανάκτησης της αισθητικής εμπειρίας καθίσταται ρεαλιστικό σήμερα σε ένα περιβάλλον με θολό «ορίζοντα προσδοκίας», όπου οι παραδόσεις και τα επιτεύγματα του Μοντερνισμού και του Διαφωτισμού δεν μπορούν να εγγραφούν πλέον σε μια προοπτική ιστορικής συνέχειας. Με μια, έσχατη ίσως, πονηριά του Λόγου, χωρίς συχνά να έχουν πλήρη συνείδηση του γεγονότος, καλλιτέχνες όπως ο Σαχίνης ενσωματώνουν ακούραστα στην αισθητική σφαίρα κάθε είδους σπαράγματα της μνήμης τα οποία αλλιώς μοιάζουν καταδικασμένα οριστικά στη λήθη. Η μετουσιωμένη μέσω της ομοιόστασης χρήση τους στην τέχνη καθιστά ορατά τα άδηλα συμπτώματα ανησυχίας, βίας και μελαγχολίας που αναβλύζουν από όλους τους πόρους της εποχής. Ξενής Σαχίνης, 2023, Από τη σειρά Το Μεγάλο Ταξίδι Στυλό Διαρκείας σε χαρτί 29,7 x 42 εκ Ξενής Σαχίνης, 2023, Από τη σειρά Το Μεγάλο Ταξίδι Στυλό Διαρκείας σε χαρτί 29,7 x 42 εκ
Τριαντάφυλλος Τρανός Τριαντάφυλλος Τρανός, 2006 Working Model (Λεπτομέρεια)
Μέχρι το 1998 o Τρανός εργάστηκε με μελάνι, κάρβουνο και ελάχιστο χρώμα σε χαρτί ή σε απροετοίμαστο καμβά παράγοντας ένα πλήθος έργων μικρής κλίμακας. Οι μορφές σε αυτά τα έργα έτειναν να μιμηθούν φυσικά μορφώματα κυρίως δόντια, αστέρια ή βουνά. Ως βοηθητικό μηχανισμό παρατήρησης και άσκησης χρησιμοποίησε τότε όπως και σήμερα αυτοσχέδια auto queueς και φορητά επιδιασκόπια για να μελετήσει διαφάνειες και τρισδιάστατα μοντέλα που κατασκεύαζε ο ίδιος από ταπεινά υλικά......... Αυτοί οι πειραματισμοί οδήγησαν τα επόμενα χρόνια στη δημιουργία μιας σειράς μεγαλύτερων έργων και περίοπτων κατασκευών μεγάλης κλίμακας τα οποία συνδυασμένα συγκροτούν έναν αντι-προοπτικό χώρο που έρχεται σε σύγκρουση με την Ευκλείδεια αντίληψη του γεωμετρικού χώρου. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης καταλήγει σε μια αναπαραστατική πρόταση που «περιστρέφεται» με τους δικούς της κανόνες ασκώντας συχνά στο θεατή την αποπροσανατολιστική επίδραση ενός βίαιου, ταραγμένου περιβάλλοντος που δύσκολα αναγνωρίζεται ή χαρτογραφείται. Σε αυτά τα έργα εξαιτίας της συνεχούς χωρικής και μορφικής αναδιαπραγμάτευσης o χώρος αναφοράς αναγνωρίζεται οριακά. Τα περισσότερα από αυτά εξελίχθηκαν στο πέρασμα του χρόνου με παρεμβάσεις και επικαλύψεις. Οι ημερομηνίες τους είναι ενδεικτικές, η ακρίβειά τους σχετική, κάποτε παραπλανητική. Τα θέματα είναι λιγοστά, ενσωματώνουν ως απο-γραφήματα στοιχεία αυτοβιογραφικού χαρακτήρα όχι όμως με προφανή και άμεσο τρόπο...................................................... Δεδομένα και εικόνες από ταξίδια εξερεύνησης του βαθέως διαστήματος, έργα επιστημονικής φαντασίας, η νευροαισθητική και η οπτική θεωρία επηρέασαν σε διαφορετικό βαθμό και συνεχίζουν να επηρεάζουν ακόμη σήμερα τη δουλειά του. Η ποίηση του Paul Celan και του Νίκου Καρούζου και ένα συγκεκριμένο είδος μουσικών έργων όπως αυτά του Anton Webern έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο: λειτούργησαν ως έναυσμα και ως παράδειγμα ταυτόχρονα. Οι τίτλοι των έργων του Τρανού όπως και πολλών άλλων ζωγράφων δεν είναι δεσμευτικοί για το θεατή. Ο θεατής μπορεί να κάνει χωρίς αυτούς, για το ζωγράφο παραμένουν βολικές συμβάσεις, έως ότου ηχήσει το σήμα κινδύνου που τον προειδοποιεί για το υπερβολικό ξεστράτισμα στις λέξεις της επικοινωνιακής γλώσσας. Η αντίδραση στην επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας είναι για τους καλλιτέχνες σχεδόν αναπόφευκτη επειδή πάνω τους ασκείται μόνιμα η αμβλεία πίεση μιας άλλης «γλώσσας» : εκείνης που «μιλούν» τα πράγματα, οι καταστάσεις και οι τόποι. Τη διαύγεια και την ακρίβειά της οι καλλιτέχνες προσπαθούν να μεταφέρουν, κομματιασμένη συνήθως, στο έργο τους. Για λίγο μόνο κάποτε φανερώνεται κατά τη διάρκεια της προσπάθειας των καλλιτεχνών για έκφραση η δυνατότητα μιας βαθύτερης κατανόησης που αφορά στην αντίληψη, το νόημα και τις συνέπειες της αιφνίδιας
εκδήλωσης της φύσης των πραγμάτων Αυτό καθίσταται εφικτό μόνο με το ανακλαστικό, διαισθητικό άδραγμα της πραγματικότητας μέσω ενός συνήθως απροαίρετου γεγονότος Τα έργα του Τρανού επιδεικνύουν μια σχεδόν μελετημένη αδιαφορία για την οπτική τάξη. Προσπαθούν να «μιλήσουν» στο θεατή μέσω της υπαινικτικής γλώσσας χωρίς οι εικόνες που παράγουν να εμπνέουν κάποια εξαιρετική αποκάλυψη. Είναι σαν να σκοντάφτουν ως προς τη σημασία. Παρόλα αυτά τα θεματικά υλικά και τα οπτικά στοιχεία που τα συνθέτουν παράγουν με έναν ορισμένο τρόπο ένα αποτέλεσμα που δεν είναι απλό. Αυτό μοιάζει με τον τρόπο που κινητοποιείται ο μνημονικός μηχανισμός όταν σκεφτόμαστε το κενό του διαστήματος, την αταξία και την απεραντοσύνη της θάλασσας, το χιόνι που πέφτει, το κρύο, τον αέρα, τη μοναξιά, την απόσταση και την επιθυμία που όλα αυτά συνεπάγονται. Αποπνέουν ένα ρίγος που διαπερνά το θεατή στιγμιαία και ύστερα εξαφανίζεται όπως ο ψυχρός άνεμος που έρχεται το χειμώνα από τα βουνά ή εκείνος που φυσά καταπάνω μας από έναν άλλο πλανήτη. Τριαντάφυλλος Τρανός, 2006 Caught In The Eye Of The Storm 203 χ 150 εκ. Τριαντάφυλλος Τρανός, 2023 Working Model
Χρυσάνθη Τρύφων
Χρυσάνθη Τρύφων, 2022
Scribble, 70x50x5 εκ
Σε ορισμένα σύγχρονα έργα τέχνης που αποθησαυρίζουν τον πλούτο και τη μιζέρια της καθημερινότητας όπως ένας κατάλογος εμπορευμάτων (stocktaking), η υλική όψη μπορεί να φανερώνεται σαν διάγραμμα ή σαν άνυσμα που δείχνει το αποτέλεσμα των δυνάμεων που ενεργούν και ταυτόχρονα υποδηλώνουν επί του υλικού χαρακτήρα και του νοήματος του έργου τέχνης. Μπορεί το συνολικό έργο ενός καλλιτέχνη να μοιάζει ακόμη με διάγραμμα ροής το οποίο εκθέτει και συγκρίνει τα βήματα της διαδικασίας μετάβασης από τις σχετικά απλές λειτουργίες της αισθητηριακής αντίληψης, της συλλογής, του συνδυασμού, της μεταφοράς και της μίμησης προς άλλες, πλουσιότερες κατασκευές όπως η αλληγορία, το μοντάζ, το «μωσαϊκό» ή η πραγματεία Αυτή η μορφή έκφρασης προσπαθεί σήμερα ενεργητικά, σχεδόν πολεμικά, να προσεγγίσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερα και ευρύτερα ακροατήρια χρησιμοποιώντας στοιχεία και θέματα που συχνά αναστατώνουν τους θεατές. Η εικαστική έρευνα της Τρύφων που διεξάγεται σήμερα σχεδόν εν κρυπτώ ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Τα έργα της, αναλογικά και ψηφιακά, τα οποία χαρακτηρίζονται από την πληθωρική ορμή της νιότης και την χαρακτηριστική αντικουλτούρα της νέας γενιάς εμπλέκουν σε αυτήν την αντίληψη ακόμη και το διαβρωτικό χιούμορ απέναντι στην κατασταλτική δυναμική της trash tv και των social media είναι συνήθως μικρής κλίμακας, στοιχειακά, φτιαγμένα από εφήμερα υλικά και ελάχιστο χρώμα. Αυτό το αταξινόμητο υλικό συνιστά ένα «άτακτο» σώμα ζωγραφικών έργων, σχεδίων και τρισδιάστατων κατασκευών, χρήσιμο στην ίδια ώστε να μπορέσει να κατανοήσει και να μεταπλάσει, όπως συμβαίνει με πολλούς καλλιτέχνες ανάλογης ευαισθησίας, το φευγαλέο χαρακτήρα της καθημερινότητας και τον περίπλοκο μηχανισμό αλληλοεπίδρασης της όρασης, της μνήμης, της συνείδησης και της εμπειρίας................................................................... Στα έργα της Τρύφων οι ανοίκειες μορφές κυριαρχούν. Στοχεύουν στο ορατό μόνο έμμεσα. Η Τρύφων ενσωματώνει βαθμιαία στο έργο της σπαράγματα από τα ελάχιστα δυνατά κομμάτια γραφής και κινούμενης εικόνας, αποσπάσματα τα οποία δεν προορίζονται για να εκτεθούν αλλά αποτελούν τα υλικά της επεξεργασίας των σκέψεων της. Το έργο της περιέχει ταινιάκια, shorts, καταγραφές ονείρων ή συναισθηματικών αναμνήσεων, μεταγραφές συνομιλιών με φίλους καλλιτέχνες ακόμη και μικρά μανιφέστα οργής, απελπισίας και τρυφερότητας που οργανώνονται σε ένα είδος χαλαρών οπτικών δοκιμίων. Χρησιμοποιεί ως ένζυμα και οπτικούς καταλύτες τα περιπλανώμενα θραύσματα από την παρατήρηση των παραπροϊόντων του αστικού και περιαστικού περιβάλλοντος επιδιώκοντας την σύγκλιση και την ενσωμάτωσή τους στο έργο της που χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα επίμονη, ισχυρή φαντασία, εκείνου του είδους όμως που δένεται σφιχτά με τον πραγματικό κόσμο. Όπως συμβαίνει συχνά με τους νέους καλλιτέχνες το έργο συνιστά ταυτόχρονα τεκμήριο του παρόντος αλλά και μια εν δυνάμει πρόταση στοιχήματος. Αυτό το στοίχημα αφορά όπως πάντα στο μέλλον, το οποίο ως γνωστόν «διαρκεί πολύ» και στο οποίο αυτή η μορφή φαντασίας θα πάψει πλέον να περιθωριοποιείται και θα δυναμώνει κάθε στιγμή με το χιούμορ και την τρυφερότητα.
Wrapping
Χρυσάνθη Τρύφων, 2022 Don’t Move, 70x50 εκ Χρυσάνθη Τρύφων, 2022 heads around my problem, 70x50 εκ
Μαρία Τσίρου Μαρία Τσίρου, Kεραμικό γλυπτό από τη σειρά Scorched Marks - Κεκαυμένα Ίχνη 2023 31 χ 21 x 22 εκ
Όπως ο πρωτοπόρος τόσο του ντανταϊσμού όσο και του σουρεαλισμού Max Ernst στη γλυπτική του οποίου η ίδια αναφέρεται συχνά η Μαρία Τσίρου εργάζεται με διττή ενέργεια: αφενός διοχετεύει με όχημα τα κεραμικά γλυπτά της τις ψυχολογικές περιπλοκές των διαδοχικών κρίσεων της εποχής μας και τις καλυμμένες ανησυχίες που συνδέονται με αυτές, αφετέρου ενεργοποιεί ένα σχεδόν θεραπευτικό πεδίο θερμής εκφραστικότητας. Η αίσθηση μιας σε εξέλιξη προσωπικής μυθολογίας με κύριο χαρακτηριστικό τη συμπάθεια στο ανόργανο στοιχείο αναδύεται από τα ωριμότερα έργα της. Η Τσίρου χρησιμοποιεί συνδυαστικά αυτοματισμούς, τόσο τον ψυχικό όσο και τον εικαστικό-πλαστικό αλλά και τη συνειδητή, πειθαρχημένη εργασία του αγγειοπλάστη για να μπορέσει να αξιοποιήσει εικαστικά το υποσυνείδητό της. Η διαδικασία αποφέρει όλο και πιο συχνά πλέον χυμώδεις, σχεδόν «μαύρους», καρπούς-με την έννοια του μαύρου που αποδίδουμε κάποτε σε μια ειδική εκδήλωση του χιούμορ. Τα έργα της συνδυάζουν κοινά στοιχεία αντικειμένων, ανθρώπων και ζώων όπως περίπου συμβαίνει στις ταινίες της Betty Boop, της ηρωίδος του μεσοπολεμικού «μοντερνισμού της καθημερινότητας». Η Τσίρου οικειοποιείται όχι τόσο τα καθημερινά αντικείμενα, όπως έκανε ο Ernst, αλλά περισσότερο θα λέγαμε τους «μορφασμούς» των αντικειμένων απέναντι στη δυσπραγία των δυσλειτουργικών χρηστών τους από την οποία προκειμένου να προστατευτούν αφήνονται να «ψηθούν», κυριολεκτικά στα καμίνια της αγγειοπλαστικής και μεταφορικά σε αυτά της βασανιστικής καθημερινότητας. Ο στόχος που εδώ εξυπηρετείται είναι να αυξηθεί η μηχανική αντοχή που θα τους βοηθήσει να επιβιώσουν. Από τι; Όχι μόνο ασφαλώς από τα μπουφονικά καθημερινά ατυχήματα αλλά κυρίως από τα τηλέφεια τραύματα, όμοια με αυτά που προξένησε στον Τήλεφο ο Αχιλλέας κατά τη μεταξύ τους μονομαχία στη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου. Τα τραύματα αυτά δε θα θεραπεύονταν παρά μόνο, σύμφωνα με χρησμό, από εκείνον που τα προκάλεσε: είναι γνωστή η σχετική φράση στα αρχαία ελληνικά: «ο τρώσας και ιάσεται» Ο Οδυσσέας, ο πρώτος εκπρόσωπος του Διαφωτισμού, ήταν τελικά αυτός που συμπέρανε πως το δόρυ που δημιούργησε τις πληγές θα έπρεπε να τις γιατρέψει. Πραγματικά, τα τραύματα επουλώθηκαν μόνο όταν έβαλαν πάνω τους σκουριά από τη λόγχη του Αχιλλέα. Ο όρος «τηλέφεια τραύματα» έμεινε για να χαρακτηρίζει γενικώς τα αθεράπευτα τραύματα. Η σκουριά που σήμερα καλύπτει και διαβρώνει τον παροπλισμένο Λόγο αναλάμπει κάτω από το απειλητικό φως της εποχής μας. Αυτή τη σκουριά προσεταιρίζονται οι διακριτικοί αστερισμοί οξειδώσεων που ενθυλακώνονται στα κεραμικά γλυπτά της Μαρίας Τσίρου. Η σημερινή τέχνη την έχει ανάγκη περισσότερο από ποτέ τόσο ως υλικό όσο και ως συντακτικό παράδειγμα για να διαλύσει το σκοτεινό, θαμπό φως που εκπέμπει η εποχή. Μόνο το Όμοιο αναγνωρίζει το Όμοιο. Αυτή την Αριστοτελική επαγωγική επιταγή που συνδέει έμμεσα τα έργα της Τσίρου με τον κόσμο, την ωραία φαινομενικότητα της τέχνης με τη βασανιστική καθημερινότητα, τη γνωρίζουν οι καλλιτέχνες καλύτερα ίσως από τον καθένα.
Μαρία Τσίρου, Kεραμικό γλυπτό από τη σειρά Scorched Marks - Κεκαυμένα Ίχνη 2023 44 χ 23 x 22 εκ
The Road Not Taken, 2020
Ιωάννα Φλώρου Ιωάννα Φλώρου,
Κάρβουνο σε χαρτί 70x50 εκ
Η μεθοδική χρήση του κάρβουνου και του μελανιού ως σημειωτικού υλικού και του χαρτιού ως φορέα από την Ιωάννα Φλώρου έχει παραμείνει λίγο-πολύ σταθερή τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, μέσα σε αυτές τις προαποφασισμένες, λιτές παραμέτρους η ίδια ανακαλύπτει χώρο και δυνατότητες πειραματισμού σχεδόν απεριόριστες. Η Φλώρου ασκείται στο οπτικό παιχνίδι της πύκνωσης και της διάλυσης των μορφών διατηρώντας παράλληλα την ένταση μεταξύ της λεπτοφυούς υλικότητας των σχεδιαστικών υλικών, του ίχνους που αφήνουν αυτά στην επιφάνεια και της εικονογραφικής ψευδαίσθησης Οι σκιές και τα ανισότροπα εφέ φωτισμού υποδηλώνουν διακριτικά βάθος και έκταση δημιουργώντας τακτικά «ρηχά» διαστήματα που διευκολύνουν τη μετάβαση του βλέμματος, ενώ μια ιδιοσυγκρασιακά σκοτεινή παλέτα βοηθά στη διεκδίκηση της προσοχής του θεατή, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως αναπόσπαστο δομικό και εκφραστικό στοιχείο. Στα μεγάλα σχέδια της Φλώρου οι σχέσεις μεταξύ μορφής και θεματικής ανάπτυξης εμφανίζονται αποκατεστημένες μόνο μετά από ήπια σε ένταση αλλά συνεχή σχεδιαστική προσπάθεια που βρίσκεται σε συνεχή ροή, όπως αυτή που χαρακτηρίζει την κολύμβηση ή ορισμένα αναρριχητικά φυτά των οποίων η χωροκατακτητική μορφή ανάπτυξης βασίζεται σε μακριά στελέχη-πλοκάμια που τους επιτρέπουν αντί να επενδύουν ενέργεια για την κατασκευή του υποστηρικτικού τους ιστού, να φτάσουν στο φως του ήλιου με ελάχιστη ενέργεια. Ορισμένα όπως ο Δακτυλίκαπνος αναπτύσσουν σκοτοτροπισμό, ένα είδος αρνητικού φωτοτροπισμού. Η ανάπτυξη μακριά από το φως επιτρέπει στο φυτό να φτάσει τελικά στον κορμό ενός κοντινού δέντρου, ώστε να μπορέσει στη συνέχεια να σκαρφαλώσει υποβοηθούμενο προς φωτεινότερες περιοχές. Η διαδικασία της σταδιακής προσαρμογής του φωτός που υιοθετεί στα σχέδιά της η Φλώρου, της τελειοποίησης της ισορροπίας των μερών σε σχέση με το σύνολο, επεκτείνεται τελευταία και στην προσέγγισή της σε ό,τι αφορά την εγκατάσταση μιας έκθεσης. Ανταποκρινόμενη στην αρχιτεκτονική του χώρου και την υφή των τοίχων ενεργοποιεί τον αρνητικό χώρο που υφίσταται μεταξύ της φέρουσας επιφάνειας των γραμμών και των σημαδιών που καταλείπει η σχεδιαστική διαδικασία, ενώ οι πρόσφατοι πειραματισμοί της με διμερείς εγκαταστάσεις ενσωματώνουν και το ελαφρύ ανάγλυφο του τοίχου της γκαλερί στη σύνθεση. Ξεκινώντας συχνά χωρίς πρωτογενές θεματικό υλικό και χωρίς προκατάληψη για τη μορφική συνέπεια που θα την καθοδηγήσει στην τελική σύνθεση, η Φλώρου οδηγείται από μια σειρά διαισθητικών αποφάσεων που επιτρέπουν τη σταδιακή εξέλιξη της εσωτερικής λογικής κάθε έργου. Οι φόρμες ορίζονται, σβήνονται και ανακαλύπτονται εκ νέου μέσα από μια διαδικασία συσσώρευσης και διάλυσης, με κάθε σχεδιαστική πράξη ταυτόχρονα τρυφερή και νευρική να μετακινεί την εικόνα πιο κοντά στην τελική σύνθεση. Ευμετάβλητες περιοχές σκοτεινού υλικού συσσωρεύονται, πυκνώνουν ή αραιώνουν με διαφορετικές ταχύτητες. Σποραδικά εμφανίζονται ρήγματα και διάκενα, έτσι ώστε η τελική εικόνα να διατηρεί ορατά τα ίχνη της εξέλιξης των μορφών σε όλη τη σχεδιαστική επιφάνεια.
Ιωάννα Φλώρου, Point Of No Return, 2020 Κάρβουνο σε χαρτί 70x50 εκ
Κατερίνα Χαραλαμπίδου Κατερίνα Χαραλαμπίδου, Argo Navis, 2023 Μολύβι σε χαρτί. Διαστάσεις μεταβλητές, έκαστο 21,5 Χ 27,5
Υπάρχει ασφαλώς διακύμανση στον τρόπο πρόσληψης και αποδοχής της σύγχρονης τέχνης. Η διακύμανση είναι ανάλογη με τον τόπο και με την εποχή που την υποδέχεται και τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της. Η σύγχρονη καλλιτεχνική και θεωρητική εργασία που εστιάζει κυρίως στη μεταμοντέρνα εξωστρέφεια και στην επικοινωνιακή «επιθετικότητα» είναι αναγκαίο να εξετάσει σήμερα κατά προτεραιότητα τις πιθανότητες πραγμάτωσης ενός χαμηλόφωνου μεν αλλά ευανάγνωστου και καθαρού εικαστικού ιδιώματος στο οποίο επενδύουν «μοντερνιστές» καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες (εδώ ο όρος μοντερνισμός ενέχει κυρίως ποιοτικά χαρακτηριστικά). Με αυτήν την έννοια το έργο της Χαραλαμπίδου εντάσσεται και αυτό στον ευρύτερο εικαστικό Μοντερνισμό όπως αυτό της Agnes Martin, έργο με το οποίο το συνδέει συνάφεια και αναλογικότητα. Η Χαραλαμπίδου χρησιμοποιεί συχνά σειριακές διαδικασίες και παρατακτικές συνθετικές στρατηγικές που περιλαμβάνουν -μεταξύ άλλων- εγκαταστάσεις χάρτινων οριζόντιων πολύπτυχων ενός θέματος(π.χ. σύννεφα) που εξελίσσεται με όρους σχεδόν μουσικής μετάβασης. Το αντιληπτικό πεδίο σε αυτά τα έργα ενισχύεται από τις αναδιπλώσεις των έργων στον πραγματικό χώρο οι ακμές των οποίων λειτουργούν όπως οι διαχωριστικές κάθετες στην μουσική παρτιτούρα, όπου η «ταξιθέτηση» των οργάνων και των φωνών γίνεται πάντα από τα οξύτερα προς τα βαρύτονα. Η επιφάνεια–φορέας των έργων, χαρτί ως επί το πλείστον, καλύπτεται από διακριτικά στίγματα και σημάδια, ενώ ενσωματώνει αποτελεσματικά τις πλαστικές πρακτικές της ζωγραφικής και του αναλογικού παραστατικού σχεδίου. Στα πρόσφατα έργα της η Χαραλαμπίδου στηρίζεται σε ένα εξελιγμένο συντακτικό ιδίωμα. Κάποτε θολώνει ή επικαλύπτει μεγαλύτερα ελλειπτικά σχήματα και μικρότερα νεφελώματα δημιουργώντας επιμελημένες γκριζόμαυρες περιοχές που υποδέχονται τις οπτικές δονήσεις που δημιουργούν τα γραφιστικά σημάδια της. Τα στίγματα του γραφίτη, η ανωμαλία των κουκκίδων και η ανομοιομορφία των γραμμών δημιουργούν διακριτικά ενεργητικό χώρο που περιβάλλεται από κενά περιγράμματα, χώρος ο οποίος αναδεικνύει την εύθραυστη ενδεχομενικότητα του αγγίγματος της καλλιτέχνιδος. Η υποχρωματισμένη σχεδιαστική επιφάνεια, συνήθως υποκίτρινος καμβάς ή ουδέτερο χαρτί, κατά κάποιον τρόπο «αναβοσβήνει». Έτσι εμφανίζεται στιγμιαία η σχεδιασμένη δομή, όσο αφαιρετική και να είναι, ως μορφή πλέον η οποία αντιπαρατίθεται στο φόντο διακόπτοντας την τάση του διακριτικού πλέγματος το οποίο συγκρατεί τις μορφές από την άπειρη επέκταση Οι φωτεινές υποχρωματισμένες διαφάνειες τονίζουν την αλληλεξάρτηση της τονικότητας και της μορφής, της αδιαφάνειας και της διαφάνειας, της γραμμής και του πεδίου διαλύοντας την αυστηρή γεωμετρία των οριζόντιων περιοχών. Οι πίνακες και τα σχέδια της Χαραλαμπίδου (επηρεασμένοι από το ενδιαφέρον της για τα χαϊκού και από τις αισθητηριακές αναμνήσεις και εμπειρίες από τη φύση) συγκροτούνται από ακολουθίες λιτών μορφών δημιουργώντας ένα ευρύ φάσμα οπτικών, απτικών και «υφαντικών» υπαινιγμών. Όπως το έθεσε κάποτε η Agnes Martin γράφοντας για τη δική της καλλιτεχνική προσέγγιση, τα έργα αυτής της κατηγορίας είναι «ταυτόχρονα «φως, ελαφρότητα, συγχώνευση, φαινομενική μόνο απλοϊκότητα, εξαΰλωση μορφών».
Argo Navis, 2023
Κατερίνα Χαραλαμπίδου,
Μολύβι σε χαρτί 21,5 Χ 27.5 (2) Κατερίνα Χαραλαμπίδου,
Μολύβι σε χαρτί 21,5 Χ 27,5 (6)
Argo Navis, 2023
Αfresh like a stone violently turned under menacing skies.
Raymond Chandler
Στην προσπάθειά του να ανανεώσει το αστυνομικό μυθιστόρημα του καιρού του ο κατεξοχήν τεχνίτης του είδους Raymond Chandler χρησιμοποιεί σε ένα από τα πρώτα του διηγήματα τη συνήχηση φρεσκάδας απέχθειας και απειλής που προκαλεί στη φαντασία η εικόνα μιας αναποδογυρισμένης πέτρας σε ένα λασπωμένο παράδρομο. Η εικόνα αυτή «προσβάλλει» ανελέητα τις αισθήσεις του ήρωα-ντετέκτιβ και του αναγνώστη παρέχοντάς τους ως αποζημίωση όμως το σοκ που τους βοηθά να κατανοήσουν την ολότητα των στοιχείων που συνιστούν τον φαινομενικά άλυτο γρίφο του διηγήματος. Θέτοντας αυτή τη μεταφορά ως σημείο εκκίνησης η έκθεση Κάτω Από Τον Ατσάλινο Ουρανό εστιάζει, πέρα από την αναγκαία «ανταλλαγή ύλης» μεταξύ των καλλιτεχνών διαφορετικών γενεών που συμμετέχουν στην έκθεση, στην παρουσίαση ενδεικτικών έργων από την παραγωγή τους, έργα που συνδυάζουν το «παραδοσιακό» καλλιτεχνικό εργασιακό ήθος με νεωτερικά στοιχεία και τεχνικές. ................................................. Αν και σήμερα κυριαρχεί η άποψη ότι με την εκρηκτική ανάπτυξη των ψηφιακών και των τεχνολογικά προηγμένων μέσων έκφρασης η εργασία του τεχνίτη έχει χάσει πλέον τη σημασία της στην τέχνη, η επικράτεια του τεχνίτη εξακολουθεί να είναι πολύ ευρύτερη από την ειδικευμένη χειρωνακτική εργασία. Η τέχνη παρά τον παιγνιώδη χαρακτήρα της και την απαίτησή της για δεξιοτεχνία δεν είναι απλώς ένα εργώδες παιχνίδι με τις μορφές και τα σημειωτικά υλικά που χρησιμοποιεί. Οι καλλιτέχνες υιοθετούν απροκατάληπτα ήδη από την περίοδο του μεσοπολέμου ποικίλα εκφραστικά μέσα και σημειωτικούς τρόπους που είχαν υποτιμηθεί από την ακαδημαϊκή τέχνη όπως π.χ. το σχέδιο, το collage, το assemblage ή την κεραμική και τη διασταύρωσή τους με τον ορατό κόσμο. Με αυτές τις πρακτικές μέσω του θεραπευτικού βραχύβιου σοκ που προκαλούν επανέρχεται κάπως στην τέχνη η ξεχασμένη αξιοπρέπεια του Λόγου. Αντανακλάται σε αυτήν κάτι από την πολυεπίπεδη αισθητηριακή πρόσληψη της Ολότητας που επικαλείται η μεταφορά του Raymond Chandler, ενώ ταυτόχρονα η τέχνη επαναπροσδιορίζει ποιητικά τις θεμελιώδεις παραμέτρους που είναι αναγκαίες για την ανανέωση της ικανότητάς μας για εμφατική εμπειρία.
Υπό το φως αυτού του αστερισμού όσα έργα τέχνης βρίσκουν σήμερα έστω με δυσκολία τη θέση τους στη δημόσια σφαίρα αναδύονται από τη δοκιμασία της πραγμάτωσής τους στην επιφάνεια με διττή ενέργεια: απελπισμένα και ταυτόχρονα αναζωογονητικά Αφομοιώνουν τις σκοτεινές εμπειρίες του παρόντος και τις μετουσιώνουν σε γοητευτικά, δυσεπίλυτα αινίγματα. Τυπικά τα έργα τέχνης αυτού του είδους, όπως συμβαίνει με τα αστυνομικά μυθιστορήματα, επιδεικνύουν μια σχεδόν μελετημένη αδιαφορία για τις παραδοσιακές αισθητικές κατηγορίες όπως είναι αυτές του Ωραίου και του Υψηλού. Μας «μιλούν» μέσω μιας φτωχής οπτικής γλώσσας, φαινομενικά μόνο απλής, χωρίς οι εικόνες που παράγουν να εμπνέουν κάποια εξαιρετική αποκάλυψη. Δεν διδάσκουν, δεν ηθικολογούν, δεν παρέχουν απαντήσεις. Δείχνουν όμως τόσο στον καλλιτέχνη όσο και στο θεατή το πιο σημαντικό ίσως στοιχείο του γρίφου που συνιστά η ερμητική τέχνη της σκοτεινής εποχής μας: να μάθουν και οι ίδιοι «να αποτυγχάνουν καλύτερα» όπως κάνουν για λογαριασμό μας τα έργα τέχνης που αξίζουν ακόμη το όνομά τους σήμερα.
Κάτω Από Τον Ατσάλινο Ουρανό Σάκης Γκουντρουμπής Ξενής Σαχίνης Τριαντάφυλλος Τρανός Χρυσάνθη Τρύφων Μαρία Τσίρου Ιωάννα Φλώρου Κατερίνα Χαραλαμπίδου Κείμενα: Τριαντάφυλλος Τρανός Επιμέλεια: Τριαντάφυλλος Τρανός Σάκης Γκουντρουμπής 11-20 Ιανουαρίου 2024 Σχεδιασμός: καπάνι gr aphix