Schooldomein 4: Duurzaam en Circulair organiseren

SCHOOLDOMEIN

Onze adviseurs en bouwprojectmanagers brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

ICSadviseurs biedt huisvestingsadvies en projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiënte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken om naar hartenlus t te leren, le ven, spelen, werken, zorgen en on tmoeten.

Vestiging Amsterdam

Contactweg 66

1014 BW Amsterdam

Vestiging Eindhoven

Klokgebouw 263

6e verdieping

5617 AC Eindhoven

Vestiging Zwolle

Burgemeester Roelenweg 13H

The Mayor

8021 EV Zwolle

Vestiging Rotterdam

Van Nelleweg 1

Ingang 1 | Unit 2.4

3044 BC Rotterdam

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

DUURZAAM EN CIRCULAIR ORGANISEREN!

Als transitiemaker bij Squarewise en innovatiecoach bij TKI Urban Energy voorspelde Niels Rood voor het platform Stedenbouw en Architectuur welke innovaties het in 2024 gaan maken: volgens hem breekt biobased door, zowel in de nieuwbouwopgave als in het isoleren van bestaande panden. Daarnaast groeit de markt voor gerecycled materiaal en materialen die eindeloos hergebruikt kunnen worden. Dat komt allemaal terug in dit nummer, waarin het thema duurzaam en circulair organiseren centraal staat. Heel treffend is het grote interview met René de Klerk, die stelt: “De doelstelling van de overheid is om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren. Als ik nu kijk naar de aanbestedingen wordt er nog maar heel weinig circulair aanbesteed.” Nog genoeg werk aan de winkel dus! Een mooi voorbeeld is de ‘zo circulair mogelijk’ gebouwde sporthal Het Binnenveld in Wageningen, waar in gesprek met de betrokken partijen het circulaire proces centraal staat. Het nieuwe centrum voor sport, welzijn en cultuur Het Wolderhuus in Zuidwolde laat zien dat een circulair gebouw ook tot maatschappelijke verbindingen kan leiden. Kijk vooral naar de prachtige parametrische gevel, die zorgt voor de illusie van een permanente beweging. Dat is dan ook een belangrijke doelstelling van het nieuwe stichtingsbestuur. In Moerkapelle staat een circulaire en modulaire tijdelijke school,

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en

maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk,

wordt mede mogelijk gemaakt door:

die door de gemeente Zuidplas de komende dertig jaar bij allerlei uitbreidingsopgaven wordt ingezet. Bijzonder is de natuurlijke houten gevel met zijn grote vensterpartijen. OBS De Plevier in Hoogvliet is op een bijzonder duurzame manier verbonden met de omgeving en stelt het buiten spelen en leren centraal. De onderwijsvisie werd dan ook goed in het programma van eisen vertaald. Mindlabs is het duurzame bruisende hart van de onderwijs- en kantoorruimtes van Fontys Hogescholen en de Onderwijs Groep Tilburg. Architectuur en interieur zijn hier op een prachtige wijze op elkaar afgestemd. Het Maris College in Den Haag laat zien hoe je in een monumentaal pand op een respectvolle en tegelijk innovatieve wijze het binnenklimaat kunt verbeteren. Kortom; wat is het weer leuk om te zien en vooral ook te ervaren hoeveel goede praktijkvoorbeelden er in Nederland zijn. Ik merk als hoofdredacteur van Schooldomein dat zowel opdrachtgevers als betrokken partijen binnen de keten duurzaamheid als uitgangspunt van hun opgave zien. Niet alleen fysiek, maar ook in verbinding met de omgeving rond de school. Dat leidt dan weer tot allerlei vraagstukken over het op een andere en meer bewuste wijze organiseren van het ontwerp- en bouwproces. Of zoals René de Klerk in zijn verhaal stelt: “Leuk effect is dat mensen die vooraf de meeste bedenkingen hebben vaak na afloop de beste ambassadeurs van het circulaire proces zijn.”

Veel leesplezier gewenst!

Sibo Arbeek

Hoofdredacteur Schooldomein

waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

12

THEMA

Duurzaam en Circulair Organiseren

Duurzaam en circulair organiseren is een voorwaarde voor elk bouwproces. Prima; maar wat moet je aan de voorkant organiseren om het goed te doen? Daarom begint circulair organiseren met een helder begrip van definities en haalbare doelstellingen. Welke opdrachtgever stelt dat we geen nieuwe materialen aan de aarde mogen onttrekken, omdat er al genoeg aanwezig is voor hergebruik. Elk bouwproces begint daarom sowieso met een analyse van herbruikbare materialen. En niet te vergeten; circulair bouwen betekent vooraf met restwaarde leren rekenen, want materialen zijn herbruikbaar. Kortom: lezen maar!

BESTUUR EN BELEID

6

10

De kracht van circulair organiseren Het belang van herbruikbare grondstoffen

Debat over duurzaam en circulair organiseren

Het wordt beter maar veel opdrachtgevers doen maar wat

VISIE EN ONTWERP

18

Sportieve nieuwbouw De Plevier

De balans tussen open en geborgen in een geslaagd gebouw

21 Een nieuw hart voor gemeente De Wolden Een bijzonder proces dat zich vanzelf vormde

26 MindLabs is het bruisend hart

Ontmoetings- en inspiratieplek voor onderwijs en bedrijfsleven

BOUW EN INRICHTING

28 Optimaal comfort tijdens sporten

30

34

Pulastic vloeren in nieuwe Rodenborch College

Circulaire tijdelijke school Moerkapelle

Permanente kwaliteit voor flexibele inzet

Sporthal Het Binnenveld is zo circulair mogelijk

De keuzen tijdens het ontwerp- en bouwproces

INRICHTING BUITENRUIMTE

38

42

Vergroenen van schoolpleinen basisscholen Als we het doen, laten we het dan goed doen!

Krachtige aanpak nodig

Duurzaam en circulair organiseren van een schoolplein

Beelden cover:

Het Wolderhuus Zuidwolde - pagina 21

OBS De Plevier Hoogvliet – pagina 20

Sporthal Het Binnenveld Wageningen - pagina 35

De Avenir – uniek project met hergebruikt staal – Foto: IMd

BELEVING EN BEHEER

44 Decentrale ventilatie voor Maris College Goed binnenklimaat voor beter en gezonder onderwijs

46

Samen spelen, leren en ontwikkelen in een oase van rust

Akoestische panelen met een smoel

48

50

Het plooibare schoolgebouw Hoe flexibel kan het onderwijs zijn?

Gouden Cradle to Cradle Certified®certificering voor nora Eerste rubber vloer met goud!

RUBRIEKEN

15 Column Adri Pijnenburg

16 Kort nieuws

52 Kort nieuws

53 Column Jan Jonker

54

Vooruitblik Schooldomein 5

DE KRACHT VAN CIRCULAIR ORGANISEREN

Grondstoffen die herbruikbaar blijven

Circulair organiseren betekent dat je alles doet wat nodig is om het beoogde circulair resultaat voor elkaar te krijgen als circulair adviseur, samen met de betrokken marktpartijen. Voorwaarde is het vinden van een standvastige opdrachtgever en partijen met wie je vooraf je visie deelt en die daardoor bewust met elkaar willen samen werken. René de Klerk van Rendemint vertelt over zijn passie.

“Van oorsprong kom ik uit de inter nationale interieurbouw en project inrichting”, opent René. “In 2009 zag ik de VPRO Tegenlicht documentaire ‘afval is voedsel’ over Cradle to Cradle en realiseerde me dat we het meeste dat we maken na gebruik weer weggooien. Dat gold zeker voor de interieurbouw waar bijvoorbeeld winkelketens om de aantal jaar nieuwe concepten bedenken en de oude inrichting als afval afgevoerd wordt. Ik kreeg dat idee niet meer uit mijn hoofd en begon zelf een circulaire visie te ontwikkelen, geïnspireerd op Cradle to Cradle. Zo is ons bureau Rendemint BV ontstaan dat de transitie naar de circulaire economie en circulair inkopen en aanbesteden begeleidt en realiseert voor opdrachtgevers. Een van de eerste projecten was de vaste en losse inrichting van provinciehuis Friesland, waar we voor 24.000 m 2 maatwerkinrichting de circulaire begeleiding hebben gedaan. Dit proces omvatte eerst de circulaire engineering. Dat betekent het omvormen van ontwerp naar volledig los maakbaar en het vertalen van de look and feel in circulaire

materialen, zonder giftige stoffen, zonder lijm en zonder nietjes. Daarna volgde het circulair inkopen traject en aansluitend de realisatiefase tot en met de oplevering.”

GEZOND EN CIRCULAIR

“In de wereldwijde zoektocht naar een circulair plaatmateriaal voor het provinciehuis Friesland kwamen we per toeval Rubberwood tegen. Rubberwood bleek een duurzaam, kwalitatief sterk, volledig en vrijwel oneindig gelijkwaardig herbruikbaar materiaal te zijn en bovendien formaldehyde vrij en C02 negatief. Het hout is afkomstig van de rubberboom waar latex uit afgetapt wordt. Na zo’n 25 jaar geeft de boom niet voldoende latex meer en wordt hij vervangen door een jonge boom. We vonden een hightech fabriek met zeer goede werkomstandigheden die de bomen met geothermische energie verwerkt tot een toxisch-vrij product. In het provinciehuis is al het plaatmateriaal met formaldehyde, zoals spaanplaat, multiplex en mdf, vervangen door Rubberwood. Daarmee is het op afstand het meest gezonde en circulaire project geworden van die tijd.”

OBJECTIEF METEN

“Om onze circulaire visie handen en voeten te geven hebben we in 2009 de PRP -methode ontwikkeld om opdrachtgevers te helpen. PRP staat voor Pre Returnable Procurement en dat betekent concreet dat we de terugkeer van de grondstoffen al vooraf bij het inkoopproces en de aanbesteding vastleggen. De PRP®methode is ontwikkeld om objectief te kunnen kijken naar producten, de materialen waarvan die producten gemaakt zijn en naar (alle) grondstoffen die gebruikt zijn om tot een bepaald resultaat te komen, inclusief de grondstoffen voor energieopwekking. De uitkomst daarvan wordt vergeleken met de grondstoffen die behouden zijn gebleven; hoe minder grondstofverlies, hoe beter het resultaat. Dat is anders dan de trend die op dit moment lijkt te ontstaan om met name ‘producten’ zo lang mogelijk te behouden/her te gebruiken of om zo weinig mogelijk nieuwe grondstoffen te gebruiken, ongeacht of die grondstoffen daarna alsnog verloren gaan. De essentie is juist om grondstoffen gelijkwaardig te behouden voor toekomstige generaties en ze ‘tijdelijk’ in te zetten voor de producten die op dit moment nodig zijn. De tool kun je vervolgens gebruiken om circulariteit objectief te meten en te vergelijken bij aanbestedingen en voor het opstellen van geverifieerde materiaalpaspoorten.”

LEF EN STANDVASTIGHEID

“De doelstelling van de overheid is om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren. Voor 2030 heeft het kabinet een tussendoelstelling geformuleerd: de halvering van het gebruik van de hoeveelheid primaire abiotische grondstoffen, ofwel: alles wat niet groeit. Als ik nu kijk naar de aanbestedingen wordt er

nog maar heel weinig circulair aanbesteed. Dat is met name een verantwoordelijkheid van de inkopende overheden. Je hebt er naast visie en ambitie ook lef en standvastigheid voor nodig. Voorwaarde voor het welslagen is dat je de mensen achter je krijgt. Daarom beginnen we een circulair proces vaak met het trainen in circulaire kennis van de betrokken medewerkers maar soms zoals bij Wageningen ook wel de gehele organisatie, tot en met wethouders. Daarna houden we een of meerdere ambitie-sessies: wat willen we precies en hoe ver willen we gaan? Dat mondt vaak uit in best hoge ambities vanuit het enthousiasme vanuit de trainingssessies. Daarom volgt daarna altijd een bereidheidssessie: wat zijn de consequenties van onze ambitie en hoever zijn we bereid te gaan om dat te realiseren? Vaak schrikt men daarvan en wordt het plan meer realistisch gemaakt met de grootste kans op intern draagvlak en medewerking van de markt. Daarmee starten we het inkooptraject en daarna de uitvoering omdat de opdrachtgever dát plan wil en kan en zal verdedigen, ook als het moeilijk wordt qua planning en budget.”

WERKEN MET WEERSTAND

“Marktpartijen reageren overwegend positief op het uitgangspunt om circulair te produceren of bouwen, maar uiteraard heeft iedereen een noodzakelijk commercieel belang. Wanneer de gevolgen op aspecten als tijd, geld, inzet, nog-niet-eerder-gedaan of het toepassen van andere materialen zichtbaar worden, zie je dat er weerstand komt. Dan is het zaak dat de opdrachtgever achter de circulair adviseur blijft staan. Door vol te houden, te overtuigen en vooral ook te laten zien dat het anders kan krijg je partijen mee. Vervolgens kunnen we met kennis en creativiteit aan de uitdagingen onderweg gaan werken. Leuk effect is dat mensen die vooraf de meeste bedenkingen hebben vaak na afloop de beste ambassadeurs zijn van het circulaire proces. En bij de meeste van onze projecten laten we zien dat circulair ontwerpen en bouwen niet duurder hoeft te zijn dan traditioneel bouwen.”

PURE MATERIALEN

“Er zijn vele definities rond circulariteit. Veel organisaties gebruiken de R-ladder, waarbij Refuse bovenaan staat en Recycling onderin. De achterliggende gedachte is dat je circulair bezig bent wanneer producten of materialen hergebruikt kunnen worden. Dat is wat ons betreft een beetje kortetermijnvisie. Onze visie is dat je natuurlijk producten zo lang mogelijk moet hergebruiken; dat noemen we Lineair Extension, oftewel lineair verlengen. Maar er komt altijd een moment waarop het product niet meer wenselijk is of op geen enkele manier meer gebruikt kan worden en dan is het belangrijk of we de grondstoffen waar het product ooit

15 meter lange tassenkast voor hockey en voetbal met kluisjes. Vloer monoliet beton. Ontwerp en realisatie circulair meubel atelier The Rendem Series. Met C2C Gold certificaat.

van gemaakt is kunnen behouden voor toekomstige generaties - wat de oorsprong is van zowel de Cradle to Cradle als de circulaire visie. Dat betekent dat je als het kan met zo puur mogelijke, homogene, materialen werkt, waardoor onderweg zo weinig mogelijk afval ontstaat. Staal is staal dat je bijna zonder verlies een andere verschijningsvorm kunt geven als je dat doet met hernieuwbare energie en hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld het Rubberwood waar ik het over had, dat vrijwel geheel gelijkwaardig herbruikbaar is. Betonnen kanaalplaten kunnen herbruikbaar zijn, maar dat betekent wel dat je op kanaalplaten een folie aanbrengt waarop een afwerkvloer gestort wordt zodat dat na gebruik makkelijk en zonder schade weer te scheiden is. Zoals bij ons circulair project bedrijvenpark Ambachtszoom eerder regel dan uitzondering is.”

ANGST VOOR HET ONBEKENDE

De sporthal in Muiden is bijvoorbeeld verregaand circulair georganiseerd. De verplichting voor de uitvoerende partijen om tijdens het proces circulair mee te blijven denken was vastgelegd in de opdracht. Daardoor had de opdrachtgever het recht om elke

“Als ik nu kijk naar de aanbestedingen wordt er nog maar heel weinig circulair aanbesteed”

marktofferte in te zien. Wij kunnen beoordelen of de argumenten reëel zijn wanneer iets niet circulair was en daar eventueel andere offertes tegenover zetten. Rendemint vindt in zo’n proces vaak andere circulaire oplossingen of ontwikkelt zelf nieuwe circulaire oplossingen in samenwerking met de markt. Wanneer die een gelijke prijs en kwaliteit hebben dan neemt de uitvoerende partij dit over. In sommige gevallen stellen we zelf onderaannemers voor, waarvan we weten dat ze innovatief en oplossingsgericht kunnen denken en meewerken. Ik denk dat er veel meer kan in publieke gebouwen. Opdrachtgevers moeten snappen dat het niet duurder hoeft te zijn en vooral iets meer durven. Daarnaast moet je loskomen van de mainstream uitleg van circulariteit. Het gaat om veel meer. Een gebouw zonder hergebruikte materialen, dus met alleen nieuwe materialen kan weldegelijk zeer circulair zijn, als de materialen – en de grondstoffen waarvan het gemaakt is - makkelijk losmaakbaar en gelijkwaardig herbruikbaar zijn.”

Kijk voor meer informatie op www.rendemint.nl of www.therendemseries.com

Circulaire inrichting sporthal Bredius Gooise Meren. Ontwerp en realisatie The Rendem Series BV.

Debat Duurzaam en Circulair Organiseren

Schooldomein bracht zes experts bijeen om te debatteren over het duurzaam en circulair organiseren van het ontwerp- en bouwproces. Dat bracht scherpe reacties en mooie inzichten met zich mee die kunnen helpen om de eigen gedachten verder te vormen.

Circulair organiseren betekent in de eerste plaats een helder begrip van definities en haalbare doelstellingen

Jan Willem van Kasteel: “Meetbaar maken is een optie, maar als er ontwerpstrategieën worden aangehouden en de MPG, de MKI of de BCI gehanteerd wordt, wordt er al gewerkt met uniforme definities. Zelf zou ik graag voornamelijk sturen op CO2. Zowel de uitstoot en opslag bij de realisatie en ook in de gebruiksfase. Super helder en uitlegbaar aan een opdrachtgever. En vervolgens met een vastgesteld budget de markt laten aanbieden wat volgens hen daarbij het meest haalbaar is. Concurrentie op kwaliteit en niet op de laagste prijs.”

Jan Willem van de Groep: “Circulariteit wordt in dit verband nogal verengd tot het hergebruiken van materialen die vrijkomen bij de EOL van gebouwen.

Voor mij persoonlijk draait circulair om het voorkomen van materiaalgebruik waarvan de grondstoffen en/ of verwerking van die grondstoffen tot materialen een ernstige impact hebben op het klimaat en/of het leefmilieu. Daarnaast moet worden voorkomen dat we onze nazaten opzadelen met milieu-, klimaat- en grondstofproblemen. Het gebruik van secundaire grondstoffen is daar een onderdeel van maar ik denk dat er maatregelen zijn met aanzienlijk grotere impact. We bouwen namelijk veel meer gebouwen dan dat we gebouwen slopen.”

Pim: “Het helder formuleren van de circulaire ambities is mogelijk met het BouwWaardeModel wat door de uitvoeringstafel circulair ontwerpen bij het betonakkoord is opgesteld en door het staalakkoord is geadopteerd, maar toepasbaar op alle bouwmaterialen.”

DEELNEMERS:

Jan Willem van de Groep VD Groep

Pim Peters IMd Raadgevende Ingenieurs

Thomas Vullings Thomas Architecten

Tjerk van de Wetering Spring Architecten

Marco de Winter Gemeente Kaag en Braassem

Jan Willem van Kasteel ICSadviseurs

Tjerk: “Dat lijkt me een basisvoorwaarde. Daarnaast is het belangrijk om vooraf de ambities en doelstellingen van alle betrokken partijen te bespreken en duidelijk vast te leggen. Later in het proces als er bijvoorbeeld een bezuiniging moet plaatsvinden, dan zorgt dit document voor een gestructureerde discussie en een afgewogen besluitvorming.”

Marco: “Dat is de basis en biedt houvast. Daarmee creëren we een vertrekpunt en meetlat waaraan we kunnen toetsen.”

Jan Willem van de Groep Pim Peters

Thomas Vullings Tjerk van de Wetering Marco de Winter Jan Willem van Kasteel

Thomas: “Het is nu nog te veel een containerbegrip en moeilijk te meten. Dat is kostbaar en vraagt om expertise. Vooral in onderwijs zijn budgetten beperkt en zou het goed zijn om haalbare doelstellingen te maken. Het hoeft niet direct 100% circulair te zijn.”

Duurzaam en circulair organiseren is een voorwaarde voor elk bouwproces

Jan Willem van Kasteel: “Het is duidelijk dat de bouw als grote vervuiler anders zal moeten gaan werken. Dit gaat over reduceren van de milieu-impact als gevolg van het maken van het gebouw maar ook dat de materialen in de toekomst nog weer hoogwaardig her te gebruiken zijn. Motivatie kan zowel vanuit aspect van het milieu zijn, op het vlak van beschikbaarheid, reductie van klimaatproblematiek, of het borgen van de toekomst van onze kinderen. Zelfs ook op het gebied van financiën, omdat het hergebruiken van beschikbare materialen zal gaan lonen in een economie die circulair is in 2050.”

Jan Willem van de Groep: “De belangrijkste circulaire stappen voor mij: bouw niet maar renoveer en hergebruik gebouwen. Als je moet bouwen denk dan vanaf stedenbouw al aan de andere eigenschappen van niet traditionele bouwmaterialen zoals hout, vezels en hergebruikte bouwdelen. Gebruik secundaire materialen en gebruik zoveel mogelijk biobased materialen zoals hout en vezels. Verzin tenslotte materialen en producten met een lage klimaat- en milieu-impact als substituut.”

Pim: “De ambities op dat vlak sneuvelen vaak om economische redenen. Er wordt dan alleen voldaan aan de bouwbesluiteisen voor de mpg-berekening, die

eenvoudig te realiseren zijn. Uiteindelijk zal circulariteit leiden tot een lagere milieulast en het aanscherpen van de mpg-berekening zal circulariteit bij de producenten en fabrikanten stimuleren, waardoor vanuit zowel ontwerp als leveranciers de circulariteit meer wordt opgenomen in het bouwproces.”

Tjerk: “Duurzame gebouwen worden gemaakt aan het begin van het ontwerpproces, als de inkooporganisatie van de aannemer nog niet in beeld is. Om die reden sneuvelen duurzame ambities vaak. Een betere organisatie van het bouwproces kan dit voorkomen.”

Marco: “Dat zou het eigenlijk niet moeten zijn, maar omdat niet duidelijk is wanneer iets duurzaam of circulair is blijft het vaag . We moeten anders gaan denken en op die manier zou het niet een voorwaarde moeten worden, maar als een vanzelfsprekendheid een plek moeten krijgen in het proces.”

Thomas: “Daar moeten we naar toe kunnen werken, maar ik zie bij onze opdrachtgevers dat dit nog lang niet voor 100% georganiseerd kan worden. Eerst haalbare en realistische doelen stellen lijkt mij dan ook zinvol. Zodoende zien opdrachtgevers ook dat circulair ontwerpen bijdraagt aan een beter klimaat en leefomgeving.”

Veel opdrachtgevers doen maar wat, maar denken dat ze circulair bezig zijn

Jan Willem van Kasteel: “Ja, dat klopt eigenlijk wel. Veel ambitie, maar zodra het financieel moeilijk lijkt te worden, wordt er veel circulariekoek verkocht.

Energy Academy - Groningen

Hierbij geldt deels dat men onbewust onbekwaam is. De transitie naar een duurzamere wereld is inmiddels zo complex én gepolariseerd dat het ook moeilijk is de goede keuzes te maken. Als je kiest voor houtbouw maakt iemand anders zich zorgen over het bos. Als je kiest voor remontabel beton, komt iemand anders met CO2 uitstoot. Er is altijd wel een tegengeluid.”

Jan Willem van de Groep: “Ik zit denk ik in een koplopersbubble waarbinnen opdrachtgevers hier heel bewust mee bezig zijn. Het grote probleem is het gebrek en de wildgroei aan tooling waarmee zogenaamd aangetoond wordt hoe circulair of duurzaam een gebouw is. Die tools bestaan op dit moment niet.”

Pim: “Het containerbegrip circulariteit leidt in de bouw tot verschillende definities van wat dit inhoudt. Als je het heel plat slaat kan je op verschillende niveaus circulariteit bewerkstelligen; gebouwniveau, componenten/elementen niveau en materiaal niveau. Als je naar de waarde kijkt die de grondstof vertegenwoordigt is dit ook de volgorde waarin je de ambitie van circulariteit zou moeten bekijken. Vanuit het beton- en staalakkoord is dit vertaald naar het BouwWaardeModel en dit kan als hulpmiddel om de opdrachtgevers mee te krijgen in circulair ontwerpen worden toegepast.”

Tjerk: “Iedere opdrachtgever heeft circulaire ambities. Omdat circulair bouwen vraagt om integrale oplossingen is het voor opdrachtgevers niet eenvoudig om vooraf een duidelijke koers te bepalen. Opdrachtgevers moeten worden meegenomen in het (ontwerp)proces om de initiële uitvraag nog scherper te formuleren.”

Marco: “Veel opdrachtgevers pionieren op hun eigen manier en er is nog onvoldoende één breed geaccepteerde werkwijze. Iedereen is het op zijn manier nog een beetje aan het uitvinden en er is nog veel onbekendheid en onwennigheid. We zijn nu eenmaal gewend om het op een bepaalde manier te doen en de transformatie naar een andere manier van denken kost tijd.”

Thomas: “Wij zien vooral dat opdrachtgevers het nog moeilijk vinden om zelfs gedeeltelijk circulair te willen zijn. In een gesloten bouwplaats, waar materialen worden geoogst in plaats van gesloopt, is het makkelijker om de opdrachtgever te overtuigen. Maar als het van daarbuiten moet komen wordt het al moeilijker. Als het dan ook nog een extra investering vraagt komt de ambitie vaak ook nog te vervallen.”

Circulair bouwen betekent vooraf met restwaarde leren rekenen, want materialen zijn herbruikbaar Jan Willem van Kasteel: “Circulair impliceert dat een product nog van waarde is aan het einde van de levensduur. Dat kan een opbrengst achteraf zijn of een berekende waarde die er voor zorgt dat de

gebouweigenaar er ook zorg voor heeft die restwaarde te behouden. Maar afschrijven naar nul is niet meer nodig. Slopers snappen dit al heel lang. Die zien wel de waarde van het vastgoed. Betekent wel dat er losmaakbaar gebouwd moet worden.”

Jan Willem van de Groep: “In 2010 verzonnen we ook allerhande rekentrucs om energiesystemen die niet rendabel waren rond te rekenen. Nu is dat niet meer nodig. Rekenen aan zogenaamde circulaire modellen met tijdsperspectieven die meer dan generaties van ons vandaan liggen is een vorm van opportunisme en wishful thinking die ik slecht trek. Wordt heel veel misbruik van gemaakt door bedrijven die producten leveren met een enorme klimaat- en milieu-impact NU. De bouwpraktijk die ik hierboven benoem heeft schaal nodig om volwassen te worden. Stimuleer dus vooral die opschaling.”

Pim: “Als je de hoogste waarde van circulariteit wil bereiken in het bouwproces moet je vooral onderzoeken of het bouwwerk een tweede en derde leven kan faciliteren. Flexibiliteit voor functie en indeling in het gebouwcasco ondersteunt dit. Door de toepassing van hybride constructies kan dit op een goede en betaalbare manier gerealiseerd worden. Door met de ‘total cost of ownership’ van het bouwwerk te rekenen en niet voor de korte termijn van 10 jaar zal de waarde van adaptieve gebouwen veel beter tot zijn recht komen.”

Tjerk: “Dat is één van de onderdelen van circulair bouwen. Niet alle materialen zijn eenvoudig herbruikbaar. Het is belangrijk dat er tijdens de engineering van een gebouw losmaakbare detaillering wordt toegepast. Pas dan hebben materialen mogelijk een restwaarde.”

De Avenir in Eindhoven, hergebruikt staal (donorskelet) is toegepast bij de realisatie van de school – Foto IMd Raadgevende Ingenieurs

Marco: “Restwaarde is zeker onderdeel van circulair bouwen, maar de vraag is in hoeverre er vóóraf gerekend dient te worden. Naast dat dit afhankelijk is van factoren die op dat moment mogelijk niet bekend zijn, is het ook nodig dat de regelgeving hieromtrent wordt geactualiseerd.”

Thomas: “Qua gedachte is dat mooi, maar wie staat garant voor die restwaarde over bijvoorbeeld 40 jaar? De investering moet toch aan voorzijde worden opgehoest. Binnen scholenbouw zie ik dat dat nu al moeilijk is om aan de voorzijde te kunnen investeren in bijvoorbeeld een energieneutraal gebouw in plaats van bijna energieneutraal”.

We mogen geen nieuwe materialen onttrekken aan de aarde; er is al genoeg aanwezig voor hergebruik

Jan Willem van Kasteel: “Helaas is dat nog niet het geval. Er is wel heel veel hernieuwbaar materiaal beschikbaar. Onttrekken kan dus wel, maar enkel als de natuur zich daarin kan herstellen. De huidige sloop output is afkomstig uit gebouwen die niet ontworpen zijn om uit elkaar te halen. Om dat in de toekomst wel mogelijk te maken zullen we hierop moeten ontwerpen. En dan ook gericht op een zo klein mogelijke CO2 impact.”

Jan Willem van de Groep: “Er is per definitie niet genoeg om de bouwopgave te realiseren door hergebruik. Dat laten de jaarlijkse gap-reports duidelijk zien. We bouwen veel meer dan we slopen. Ik zou dat frame ook niet willen propageren. We moeten dus naar een bouwpraktijk die in basis uitgaat van hernieuwbare en secundaire grondstoffen en vervolgens als de wiedeweerga aan de slag gaat om de overblijvende vraag te ontdoen van grote impact op klimaat en milieu.”

Pim: “Last but not least is het materiaal dat na ‘End Of Lifetime’ in het bouwwerk zit nog goed inzetbaar op

zowel component/element niveau als materiaal niveau. Hiervoor pleiten wij om naast het materialenpaspoort ook een constructiepaspoort in te gaan zetten. Door vastleggen van de constructieve eigenschappen, als onder andere materiaaleigenschappen, opneembare krachten van de elementen en verbindingen, is niet alleen recycling van het materiaal gewaarborgd maar meteen een Donorskelet voor de toekomst vastgelegd.”

Tjerk: “We bouwen nu in een lineair systeem waarin we grondstoffen ongelimiteerd gebruiken, produceren en weggooien. Door aan het begin van het ontwerpproces, niet alleen na te denken over hoe je een gebouw in elkaar zet, maar ook na te denken over wat je met de materialen kunt doen als je ze niet meer nodig hebt, kunnen we de hele keten veranderen.”

Marco: “Ik denk niet dat er voldoende materialen aanwezig zijn om te voorzien in de bouwvraag op dit moment. Er wordt meer gebouwd dan gesloopt en bij dat wat wordt gesloopt is in het gros van de gevallen nooit nagedacht over hoe materialen hergebruikt zouden kunnen worden.”

“Het zou goed zijn als we meer structuur en regelgeving kunnen aanbrengen in circulaire maatregelen en prestaties”

Thomas: “Dit is een stelling waarvoor we de hele keten nodig hebben. Ook hier zou ik graag zien dat we eerst realistische doelen stellen. Materialen die we uit de aarde onttrekken maar keer op keer zijn her te gebruiken zou ik niet direct uitsluiten. Maar we moeten de waarde gaan inzien van bestaande producten en deze opnieuw inzetten of in een andere vorm gaan hergebruiken. Het is belangrijk dat onze volgende generatie dit bewustzijn begrijpt, voortdraagt en uitstraalt. Hoe mooi is het dan ook dat je in een kindcentrum deze middelen zichtbaar kunt implementeren zodat de leerlingen iedere dag de positieve effecten hiervan zien en ervaren.”

Elk bouwproces begint met een analyse van herbruikbare materialen

Jan Willem van Kasteel: “Ik hoorde bij It Swettehûs dat ze gewerkt hadden met een materiaalscout. Iemand die actief op zoek gaat naar restromen. Zelf hebben we een sloper betrokken in het ontwerpproces om de architect op voorhand mee te nemen in de beschikbare materialen uit sloopprojecten. Goed om hier de opdrachtgever wel in mee te nemen en te motiveren om dit vast te houden. En bijkomend belangrijk om ook de DNR aan te passen (opdracht aan de architect) zodat deze ook echt deze werkzaamheden in opdracht krijgt.”

Jan Willem van de Groep: “Volgens mij moet er een slimme manier bedacht worden om ontwerpers die bezig zijn met een ontwerp snel en adequaat toegang te geven tot bibliotheken waarin herbruikbare bouwdelen zijn te vinden uit het hele land. Het geneuzel met lokaal beschikbare bouwmaterialen of bouwdelen kent over het algemeen nogal een amateuristisch niveau.”

De Avenir in Eindhoven – Foto IMd Raadgevende Ingenieurs

Pim: “We moeten geen ingezette primaire grondstoffen verspillen en deze juist inzetten om nieuwe bouwwerken te maken. Dat kan door het transformeren of hergebruiken van constructieve elementen met het Donorskelet. Als dat niet lukt dan moeten we de grondstoffen recyclen en inzetten als secundaire grondstoffen. De bouwopgave is zo groot dat we niet kunnen zonder nieuwe primaire grondstoffen, dus moeten we ook zoeken naar biobased bouwmaterialen om de impact op het milieu te beperken.”

Tjerk: “Onze computersoftware staat in directe verbinding met Madaster, waardoor wij al in een vroegtijdig stadium van het ontwerpproces kunnen onderzoeken welke materialen beschikbaar zijn. Dit vraagt om een andere organisatie van het ontwerpproces en inkoop van producten.”

Marco: “Bestaande bouwwerken zijn niet toegespitst op het zoveel mogelijk hergebruiken van materialen, waardoor het aanbod in zekere zin ook beperkt is. Dat zou ook de kansen om zaken goed circulair te organiseren belemmeren.”

Thomas: “Vanaf de start van een ontwerpproces zoeken wij al naar mogelijkheden om het bestaande gebouw te handhaven door het bestaande casco opnieuw in te zetten of materialen uit het pand te oogsten. Daarom moeten we zorgen voor een goede database met aanwezige en circulaire materialen. Wanneer er niet voldoende herbruikbaar materiaal voorhanden is zoeken we naar oplossingen om de benodigde materialen zoveel mogelijk te beperken. Dit doen we door het gebruik van modulaire elementen, waarbij het ontwerp is opgebouwd uit losse modules zodat deze in de toekomst makkelijk hergebruikt kunnen worden.”

“Rekenen aan zogenaamde circulaire modellen met tijdsperspectieven die meer dan generaties van ons vandaan liggen is een vorm van opportunisme en wishful thinking die ik slecht trek”

Met een lineair proces krijg je geen circulair resultaat Jan Willem van Kasteel: “Als je met nog te oogsten materialen moet werken dan is de kennis van die beschikbaarheid vooraf nodig. Er kan onmogelijk gezocht worden naar bestaande producten die een ontwerper zonder kennis hierover bedenkt. Zowel bij de advieskant als de uitvoeringskant is veel expertise opgebouwd die beschreven, getoetst en aangeleverd zal moeten worden. Dit verlangt een veel sterkere samenwerking in de hele bouwketen, om daarmee ook bij te dragen aan een bewust bekwame opdrachtgever.”

Jan Willem van de Groep: “Ik denk dat we heel veel grote vraagstukken in de wereld toch met lineaire processen moeten oplossen. Processen die altijd wel een keer bediscussieerd worden rond circulaire vraagstukken en dan omgaan.”

Pim: “Voor een circulair bouwproces moeten we inderdaad een ander proces inrichten. Of hier sprake is van een niet lineair proces weet ik niet. De ervaring die wij hebben bij het inzetten van een Donorskelet is dat alle partijen in ieder geval vanaf dag één aan tafel zitten en in het principe van hergebruiken van constructieve elementen geloven. In het ontwerp is duidelijk dat de partijen de kennis en samenwerking met het sloopbedrijf en leverancier inzetten om een haalbare casus te realiseren. Hiermee worden ook aanbod en vraag op elkaar afgestemd. Door het ontbreken van regelgeving op het toepassen van hergebruikte elementen, is samenwerking in de keten noodzakelijk voor de waarborging van veiligheid.”

Tjerk: “Met een lineair proces krijg je een traditioneel gebouw. Innoveren is vooruitzien en soms een stapje terug in het proces zetten om een nog betere oplossing te verzinnen.”

Marco: “Het gaat om een transitie in denken. Dat ‘nieuwe normaal’ kan volgens mij prima een plaats hebben in een lineair proces.”

Gemeente Gennep, veel meubilair is circulair ingezet en bouwmaterialen uit het oude pand zijn geoogst – Foto Thomas Architecten

HET ECO DUURZAAM ONDERWIJSSYSTEEM VAN DE TOEKOMST

Kijken over de grenzen in andere landen en daarmee over je eigen grenzen naar de toekomst van kansrijke ecosystemen die gericht zijn op het duurzaam circulair beroepsonderwijs. Oftewel; hoe breng je een adaptief beroepsonderwijs vmbo-mbo-hbo-universiteit in verbinding met de regio?

Een regio bovendien die continu in beweging is en steeds sneller in moet spelen op de dynamische arbeidsmarkt?

Dit is een interessant onderwerp waar Pijnenburg Techniek Scouting druk mee bezig is. Wij nemen veel onderwijsbestuurders, directies, ondernemerskringen en gemeenten mee om over de grenzen te ervaren hoe anderen het doen. Zo kijken we in Estland, Duitsland en Vlaanderen en niet te vergeten de World Expo die onlangs in Dubai georganiseerd werd. De onderwijsprofessionals dompelen we onder in de thema’s van morgen en we laten ze de ‘bouwstenen’ van de eco onderwijssystemen van de toekomst zien. In 2025 gaan we dit weer ervaren op de World expo in Japan, waar 150 landen bijeen komen om hun innovaties op het gebied van educatie, energietransitie en de steden van de toekomst te laten zien. ‘Wat levert dit eigenlijk op?’, vroeg onlangs een CVB lid aan mij, ‘nou’, antwoorde ik, ‘vraag het eens aan de collega’s die mee zijn geweest, het verrijkt ze met een toekomstbestendige visie waardoor ze zich meer bewust zijn van de duurzame koers van hun organisatie’. Koersen op een toekomst die daarna wordt uitgewerkt in concrete plannen, als een anker voor het gehele duurzame circulaire eco systeem en dus de mensen die het samen gaan doen. Dat zijn de onderwijsprofessionals van de werkvloer, die hun innovatiekracht inzetten om die visie in praktijk te brengen.

Als ontwikkelrichting is het belangrijk de focus van de regio centraal te stellen zoals bijvoorbeeld Smart Delta dat voor het hele onderwijs doet. Wat zijn dan de succesfactoren en hoe kom je in zo’n proces tot succesvolle bouwstenen? Dit zijn wetenschap en onderzoek gekoppeld aan een concreet thema, zoals bijvoorbeeld Smart Delta. Uit onderzoek ontstaat nieuwe kennis, diensten en producten. Kennis die wordt geborgd in het onderwijscurriculum. De diensten en producten worden verbonden aan nieuwe bedrijven, de start ups. Deze worden door het bedrijfsleven en overheden ondersteund om ‘volwassen’ te worden, zodat ze op eigen benen leren staan en opschalen naar scale ups. Deze kansrijke bedrijven die gericht zijn op duurzaamheid en circulariteit verbinden we aan vmbo-mbo-hbo opleidingen ‘ondernemen’ in een technische context. Studenten komen dan al vroeg in aanraking met de nieuwe praktijk en docenten lopen ook verplicht stage bij deze start en scale ups.

Dit is de manier waarop een duurzaam toekomstbestendig circulair ecosysteem tot stand komt. Kansrijk, jazeker, mits u ook over uw grenzen durft te stappen. Dan doen we bijvoorbeeld ook op de 7e landelijke vmbo – mbo conferentie, u bent welkom en samen verleggen we op 22 maart 2024 onze grenzen. U bent duurzaam en circulair welkom.

Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting Trendontwikkelaars en innovatieversnellers vmbo & mbo Techniek

Kort nieuws

Mobieltjes uit de klas

Inhet nieuwe schooljaar 2024-2025 wordt het gebruik van mobiele telefoons ook in het primair en voortgezet speciaal onderwijs niet meer toegestaan. Dat heeft minister Mariëlle Paul (Onderwijs) vandaag afgesproken met belangenorganisaties. De basisscholen en scholen in het gespecialiseerd onderwijs volgen daarmee afspraken die al voor de zomer gemaakt werden met middelbare scholen. Alleen als de mobiele telefoons noodzakelijk worden geacht voor de inhoud van de les, mogen ze worden gebruikt. Ook als leerlingen afhankelijk zijn van de telefoon bijvoorbeeld om medische redenen is dit toegestaan. “Veel kinderen hebben al op jonge leeftijd een mobieltje. Daarom ben ik blij dat we nu voor alle scholen hebben afgesproken dat mobieltjes in principe niet meer zijn toegestaan in de klas”, zegt Paul. “Zo beschermen we de leerlingen, waarbij het mogelijk blijft om een mobieltje te gebruiken als dat écht nodig is. Geen mobieltje meer in de klas biedt duidelijkheid voor iedereen. We hebben in het voortgezet onderwijs gemerkt dat het snel went en rust geeft aan leerlingen en leraren.” Een wettelijk verbod komt

er overigens niet. Op een later moment wordt geëvalueerd of dat wel nodig is. Het is de komende tijd aan alle scholen om met leraren, leerlingen en hun ouders te bespreken hoe het weren van mobieltjes uit de klas er precies uit gaat zien. De afspraken die worden gemaakt gaan dan vervolgens in het nieuwe schooljaar in. Op het middelbaar onderwijs gebeurt dit al vanaf januari volgend jaar. Tot die tijd proberen scholen op allerlei manieren nog op hun eigen manier om te gaan met mobieltjes in de klas. Dat kan in de praktijk tot verrassende ontdekkingen leiden: “Ik dacht in de eerste week vaak: wat moet ik nu doen tijdens pauzes of tussenuren?”, vertelt Iris (16), vijfdeklasser op lyceum de Lindenborg in het Groningse Leek, over het mobieltjesverbod. “Maar inmiddels heb ik diepere gesprekken met mijn beste vriendin. Ik bleek niet eens te weten wat haar favoriete kleur is.”

Scholen niet op het net

De krapte op het net begint ook scholen te raken.

Nieuw te bouwen scholen in de Lelystadse wijk Warande worden niet aangesloten op het elektriciteitsnet, maar krijgen een dieselaggregaat voor de stroomvoorziening. Er is krapte op het net,

wat maakt dat er voor nieuwe scholen, bedrijven en wellicht in de toekomst ook woningen geen ruimte is voor een aansluiting. Wethouder Dennis Grimbergen: “Het is een algemeen probleem, dat speelt in meer delen van Nederland. Het is

een dure, maar tijdelijke noodvoorziening. Een dieselaggregaat daarnaast is niet het beeld dat je wilt uitstralen. Het doet afbreuk aan je eigen doelstellingen. Maar scholen moeten wel de garantie van stroom hebben. Natuurlijk investeren we ook in zonnepanelen en goed geïsoleerde gebouwen.” Om de krapte op het elektriciteitsnet op te lossen, is er een nieuw elektriciteitsstation nodig en moet de capaciteit van vier hoogspanningstransformatoren worden verzwaard. De Brede school Zilverackers die wordt gebouwd in Veldhoven is slachtoffer van het overvolle elektriciteitsnet. Het gebouw kan niet worden aangesloten op het net. Twee basisscholen en twee kinderopvangcentra komen daardoor waarschijnlijk vijf tot tien jaar zonder stroom te zitten. De gemeente zoekt druk naar een noodoplossing: een van de mogelijkheden is een dieselaggregaat. Het nieuwe schoolgebouw is duurzaam gebouwd volgens het principe ‘nul op de meter’. Het gebouw wekt evenveel energie op als het verbruikt. Het heeft geen gasaansluiting, maar wel zonnepanelen en warmtepompen. De school heeft wel een zware stroomaansluiting nodig, maar die is er voorlopig dus niet.

BESTELLEN KAN NU!

Het

nieuwe Inspiratieboek Kindcentra in hun omgeving is uit.

Op 20 april werd het boek Kindcentra in hun omgeving tijdens het gelijknamige symposium gelanceerd en aangeboden aan de voorzitter van de PO-Raad Freddy Weima, de voorzitter van de BMK Loes Ypma, de directeur van de BK Emmeline Bijlsma en de bestuurder van de VNK Ad Vos.

• Elk project is prachtig gedocumenteerd met verhalen, foto’s en plattegronden

• De gebruikers komen aan het woord en vertellen over hun ervaringen

Het centrale thema van het boek is dat kindcentra vanzelfsprekend verbinden met hun omgeving, zowel maatschappelijk als ook ruimtelijk. Dat levert gebouwen op met een groene omgeving, waarin kinderen zich op een natuurlijke manier ontwikkelen en van en met elkaar leren en spelen. Een goed kindcentrum verbindt het gebied met het gebouw en de inrichting ervan. Dat begint al bij de visie op een kindcentrum, waarbij het gebouw in zijn omgeving de organisatie rond het kind stimuleert en faciliteert en de natuurlijke ontwikkeling niet belemmert. Waarom is dit boek belangrijk:

• Het beschrijft 50 adaptieve en duurzame kindcentra en speel- en leercentra

• Waarbij de omgeving meedoet met groene pleinen om te leren en te spelen

• Het boek bevat facts and figures en een uitgebreid overzicht van alle programma’s.

Meer nog dan een inspiratieboek is dit boek een manifest en een aansporing om vooraf goed na te denken over de impact van het gebouw in zijn omgeving op de organisatie van het kindcentrum en de vanzelfsprekende ontwikkeling van het kind in verbinding met zijn omgeving. Het is daarom een must voor bestuurders, beleidsambtenaren, directeuren en alle partners in het proces van ontwerpen, bouwen, inrichten en beheren.

Bestel het boek nu via de QR-code:

SPORTIEVE NIEUWBOUW DE PLEVIER

De balans tussen open en geborgen

De nieuwe Plevier verbindt de wijk met de natuurlijke omgeving. De nieuwe school is transparant, waarbij de buitenruimte beweging stimuleert. Welbevinden staat centraal, verbonden met een gezonde leeromgeving.

De is een sportieve basisschool met voorschool in de Boomgaardshoek waar ongeveer 450 leerlingen worden uitgedaagd om lekker te bewegen. Bewegen was ook één van de uitgangspunten van het ontwerp, waarbij de bestaande school is gesloopt en op dezelfde locatie een nieuwe school is gebouwd. Schooldomein sprak met ICSadviseur Teun van Wijk en architect Gert Jan Doelman van Cita architecten. Gert Jan: “Het oude gebouw voelde als een soort gevangenis met hoge hekken eromheen, afgekeerd van de omgeving.

Onze opdrachtgever BOOR werkt met een poule van architecten. Hier ging het om een minicompetitie, waarbij de visie op het ontwerp, het plan van aanpak en de prijs bepalend waren. Wij wonnen vanwege onze totaalvisie, waarbij we de stedenbouwkundige uitgangspunten goed vertaald hebben en begrepen wat de gebruikers wilden. Wij hebben de verbinding tussen de bestaande wijk uit de jaren 80 en het park gezocht. Het tweelaagse gebouw heeft een Z-vorm. Aan één zijde richt het gebouw zich op de buurt met het dorpsplein en aan de andere zijde richt

het gebouw zich op het park, met daar tussen in de pleinen en het binnenplein met aula en speellokaal. De Z-vorm heeft een begin en een eind, als een gemetselde slang met twee koppen. Aan de ene kant met een pergola en aan de andere kant een soort gezicht naar de buurt. In het midden liggen de twee transparante en uitnodigende entrees met de mooie luifels en een andere kleur baksteen. De school heeft nog twee entrees voor de kleuters en de onderbouw.”

Teun vult aan: “Het moest ook een veilige school worden, met de klas als vertrouwde plek. Het centrum is

VISIE EN ONTWERP

“Het gaat om de balans tussen de plekken die open zijn en plekken die rust en geborgenheid bieden”

heel transparant, met in het centrale hart het speellokaal, een tribunetrap met glijbaan, klimwanden, ringen en beweegpaden. De clusters met groepsruimten zijn zelf rustig en meer gesloten zodat je geconcentreerd kunt werken. Je komt op vier plekken het gebouw binnen en dat brengt rust; je ziet altijd het centrum van de school. Alle onderwijsclusters grenzen aan het hart. De onder-, midden- en bovenbouw bestaan uit clusters van elk vier lokalen die aan een werk- of leerplein liggen. Het gaat om de balans tussen de plekken die open zijn en plekken die rust en geborgenheid bieden. Zo hebben we het glas tussen de lokalen en de leerpleinen wat teruggebracht om minder onrust in de klas te hebben, zodat kinderen geconcentreerd kunnen werken. Om kinderen uit te dagen in hun persoonlijke ontwikkeling en talenten is er ook een kook-, handvaardigheid- en muzieklokaal in het nieuwe gebouw.”

vlnr Teun van Wijk, Gert Jan Doelman en Janneke Westra (directeur)

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw OBS De Plevier Hoogvliet

Opdrachtgever

Stichting BOOR

Architect

Cita architecten

Adviseur

ICSadviseurs

Constructieadvies

Van de Laar raadgevende ingenieurs

Installatieadvies

De Blaay- Van den Bogaard

Bouwfysica

W/E Adviseurs

Aannemer

Capelse Streekbouw B.V.

Volume 2.877 m2

Ingebruikname

Augustus 2023

MARKANTE PLEKKEN

Gert Jan: “Het gebouw sluit heel mooi aan op de woningen die dicht op de school staan, waarbij zorgvuldig gebruik is gemaakt van de bestaande bomen. Zo ontstaan markante plekken, met overal mogelijkheden om te klauteren en te ontdekken. Het gebouw heeft in zijn verschijningsvorm knikjes, waardoor het een bepaalde zachtheid krijgt en het zich perfect verhoudt tot zijn omgeving. De mooie reeks van pleinen rond het gebouw zijn specifiek ingericht op de verschillende doelgroepen. Je vindt er een trapveldje, klimrekken, hinkelpaden met verschillende niveaus, boomstammen, duikelrekjes, klimbomen en evenwichtsbalken. Een pad rond de school koppelt alle pleinen en sportvoorzieningen en oefeningen aan elkaar, samen vormen ze een omloop van 300 meter, die inmiddels de ‘Ronde van Plevier’ heet.”

WELBEVINDEN GEBRUIKERS

“Het uitgangspunt van elke opgave is het welbevinden voor de gebruikers”, legt Teun uit; “voel je je goed en op je gemak waar je bent? Dat komt in dit gebouw tot uiting door de organische ruimten in en om de school en het stimuleren om op avontuur uit te gaan en te bewegen.

Dat levert fijne plekken op waar je graag wilt zijn, dat zit hem in verschillende schalen van groot naar klein. Als iets natuurlijk aanvoelt dan voelt het goed, los van de onderwijsvisie. De natuurlijke omgeving op de begane grond zet zich door op de verdieping; waar een groot terras ligt waar leerlingen bloemen en planten kunnen verzorgen en tafels staan om te werken. Dat maakt dat je overal in het gebouw het gevoel hebt dat je met buiten verbonden bent. We hebben enorm gepuzzeld om kwaliteit uit elke meter te halen. Zo hebben we geen aparte bergingen gemaakt, die veel ruimte kosten, maar vaste kasten langs de leerpleinen. Daarmee konden we de leerpleinen ook groter maken.” Gert Jan knikt: “Bovendien grenzen de clusters aan het hart, zodat er weinig extra verkeersruimte nodig is. We hebben het vaste interieur mee ontworpen en ook het groen. IVN gaf ons een plantenlijst van eetbare planten, zodat we een moestuin konden aanleggen. De school heeft beneden een prachtige keuken waar ze kookcursus geven. Ze kunnen hier groente kweken, oogsten maar ook klaarmaken. Het is één en al gezondheid op De Plevier.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl en www.cita.nl

EEN NIEUW HART VOOR DE GEMEENTE DE WOLDEN

Bijzonder proces dat zich vanzelf vormde

Misschien is het proces van de totstandkoming van het Wolderhuus in Zuidwolde wel het meest circulair. Het doel was namelijk om activiteiten rond sport, welzijn en cultuur een gezamenlijke plek te geven. Op een centrale plek in het dorp ontwikkelde zich in goede harmonie een organisch gebouw dat ontmoeting faciliteert.

Het Wolderhuus biedt onderdak aan gebruikers en bezoekers van de sporthal, gym- en turnzaal, tennishal, het dorpshuis, de bibliotheek en speelotheek, Stichting Welzijn De Wolden, biljartvereniging De Boerhoorn en de praktijk voor fysiotherapie Prima Life. Een

omvangrijk aanbod en het nieuwe Wolderhuus staat dan ook fysiek en sociaal in het hart van de gemeenschap. Rond een ruimtelijk hart ontwikkelt zich het brede programma op een natuurlijke manier, met centraal de horeca en bibliotheek. Schooldomein sprak met de

betrokken wethouders Albert Haar en Rudi

Hooch Antink, de nieuwe bestuurders Douwe

Oosterveen en Geert Wemmenhove, gemeentelijk projectleider Gerjen Haisma, ICSadviseur

Erwin Veneklaas Slots en de architecten Walter Kemperman van bct architecten en Lennaert van Capelleveen van the ArchiTech Company. Albert trapt af: “Het eerste idee ontstond rond 2017 toen de oude sporthal aangepakt moest worden. De vraag was of we voor renovatie of nieuwbouw moesten gaan. Het bestaande dorpshuis was ook redelijk verouderd en toen kwamen we op het idee om de functies sport, ontmoeting en cultuur

in een nieuw gebouw samen te brengen. Een kans moet je ook willen zien en grijpen. Op de locatie van het nieuwe gebouw stond vroeger het badhuis van Zuidwolde. In de vorige eeuw was er veel ziekte en hadden mensen vaak nog geen eigen douche. In het badhuis konden kinderen voor een dubbeltje douchen. Het is dus niet alleen een nieuw gebouw, maar ook een verhaal over onze geschiedenis. Wolderhuus staat voor de nieuwe gemeente De Wolden; een gemeente met veel verschillende kernen. Dit huis is voor de hele gemeente en iedereen kan elkaar hier ontmoeten.”

Foto gemaakt voor oplevering

Foto Walter Kemperman

TRANSPARANTE OPZET

Rudi knikt: “Er is behoefte aan ontmoeting en dat wilden we met dit gebouw mogelijk maken. In de hele samenleving groeit de behoefte om activiteiten te delen. Vroeger werd alles apart gehuisvest, maar dat kan niet meer omdat het aantal leden afneemt en de afzonderlijke exploitaties onder druk staan. Vroeger ging je als jongere op voetbal of op korfbal, nu zie je dat de behoefte aan individuele sporten groeit. Daar moet je in je aanbod op inspelen.” Douwe vult aan: “Het is geweldig dat mensen van het koor of cabaret zien dat andere mensen aan het

“Door de parametrische gevel, die als een golf langs het gebouw gaat is het ook een organisch gebouw”

Vlnr: Douwe Oosterveen, Geert Wemmenhove, Gerjen Haisma, Erwin Veneklaas Slots, Albert Haar, Rudi Hooch Antink, Lennaert van Capelleveen, Walter Kemperman

badmintonnen, biljarten of lekker met een kop koffie in de bibliotheek aan het lezen zijn.”

MAATSCHAPPELIJKE IMPACT

Douwe: “De Stichting is eigenaar van het gebouw en heeft het voor 17 miljoen euro van de gemeente gekocht. Dit bedrag wordt in 50 jaar vanuit de exploitatie afgelost. Wij zijn als werkgever verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud en hebben dus ook personeel in dienst. Veel activiteiten zijn maatschappelijk en ook vanuit sociaal beleid van de gemeente belangrijk. De intentie is om binnen vijf jaar een gezonde business case te hebben, maar de eerste jaren is een bijdrage van de gemeente noodzakelijk. We hanteren verschillende tarieven; de fysio is bijvoorbeeld een commerciële huurder en betaalt een marktconforme huur.” Gerjen legt uit: “De gemeente wil bewust geen eigenaar zijn van maatschappelijke gebouwen en dus ook niet verantwoordelijk zijn voor het beheer en de exploitatie. De Stichting is gevormd door betrokken inwoners met voldoende ervaring. Zij weten als geen ander wat er speelt onder de inwoners en

welke behoefte aan activiteiten er is.” Geert knikt: “Daarom hebben we ook in de overeenkomst goede en vooral transparante procesafspraken gemaakt en werken de financiële mensen van de Stichting en de gemeente goed samen. Het is een kansrijke opgave, maar uiteraard ook zwaar en complex.” Albert legt uit: “Het is in deze gemeente het grootste project ooit met veel maatschappelijke impact. We zijn begonnen met de begrotingen van de sporthal en het dorpshuis in elkaar te schuiven en toen kwamen er andere activiteiten bij. Je begint met een papieren werkelijkheid, maar weet nu nog niet hoe het in de werkelijkheid gaat uitpakken. Daarom moet je zo’n proces ook samen doen.”

BRINK MET MARKTPLEIN

Erwin: “We hadden een businesscase, op basis waarvan we het programma van eisen hebben gemaakt. Dat was de basis voor de Europese architectenselectie. Een vastomlijnd stedenbouwkundig kader was er nog niet. De geselecteerde architectencombinatie bct architecten en the ArchiTech Company voelden goed aan hoe het programma ruimtelijk en visueel het beste georganiseerd kon worden, met behoud van de identiteit en eigenheid van alle gebruikers. In hun ontwerp was circulair ontwerpen en bouwen het uitgangspunt, als een vertaling van de duurzame ambitie van de opdrachtgevers. Zo zijn de spanten van de oude sporthal blijven staan en zijn de houten panelen uit de oude sporthal verwerkt in de wanden en inrichting van de centrale hal van het Wolderhuus. De basis is een rationeel georganiseerd programma met een centraal hart; om dat hart zijn de functies gelegd die allemaal met dat hart in verbinding staan. Het gebouw is op een landelijke manier ingepast in het landschap, met veel hout en groen. We zien het als een brink met een marktplein. Walter: “Het interieur was ook onderdeel van onze opgave. Het centrale hart is prachtig geworden, met veel licht, ruimtelijk, een mooie bar in het middengebied, waar ook de bibliotheek ligt. Dat hebben we in samenspraak met alle partijen gedaan.”

PARAMETRISCH ONTWERP

Lennaert legt uit: “De gevel bestaat uit houten latten, die verticaal en ritmisch zijn aangebracht, terwijl horizontale lijnen zorgen voor een betoverd spel. Optisch zie je een golfbeweging met een knik. De hoeveelheid latten varieert naar de behoefte van transparantie van het programma erachter. Parametrisch ontwerpen is een proces waarbij op basis van data of relaties tussen onderdelen een optimaal ontwerp ontstaat dat bijdraagt aan een perfect en comfortabel binnenklimaat. De gevel zorgt voor 40% meer daglicht en er is 30% minder energie nodig dan wanneer we traditioneel gebouwd en ontworpen hadden. De toegepaste latten zorgen ervoor dat het daglicht optimaal is in het gebouw en

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Wolderhuus

Opdrachtgever

Gemeente De Wolden

Adviseur

ICSadviseurs

Architect

bct architecten en the ArchiTech Company

Aannemers

Hesco Bouw BV en Niemeijer Installatietechniek BV

Circulair slopen

Bork Groep

Volume

5.000 m2 bvo

Ingebruikname

januari 2024

opwarming minimaal. De gebouwschil gebruiken we als bouwfysische jas voor de gebruiker.” Walter knikt: “De sleutel is dat het niet om de vorm gaat, maar wat de vorm presenteert.” Rudi lacht: “Het gebouw levert zeker discussie op, waarbij de houten latten in de volksmond ijsstokjes worden genoemd. Maar iedereen is er blij mee en dat komt zeker door de unieke uitstraling.”

ORGANISCH GEBOUW

Lennaert: “De aanleiding was van bouwtechnische aard, maar uiteindelijk is een bouwtechniek een middel om iets mogelijk te maken. Door de parametrische gevel, die als een golf langs het gebouw gaat is het ook een organisch gebouw dat goed past in het dorp. Het wordt alleen maar mooier als straks het oude dorpshuis circulair is gesloopt en het buitenterrein is ingericht. Het is op alle niveaus een duurzaam gebouw. De CO2 footprint is laag, veel hout van de oude sporthal is hergebruikt en er is minimaal staal en beton toegepast. Alle houtwerk uit de oude sporthal, is gedemonteerd en hergebruikt. De spanten van de oude sporthal zijn deels blijven staan. Het oude dorpshuis wordt door de circulair sloper Bork gedemonteerd en de pannen worden hergebruikt. De gevels en kozijnen en vliesgevels zijn van hout. De vloer blijft los van de betonvloer en is geluiddempend, waardoor de akoestiek prettig is. Het gebouw is op zand gefundeerd, waardoor er minder beton nodig was.” Erwin: “Het is een verbindende plek, waarbij nu ook het terrein rondom wordt aangelegd. Er komt aandacht voor buitensport en een bewegingspad voor ouderen.” Rudi vult aan: “Op het terrein komt ook een kunstwerk als zit-

en ontmoetingsplek in de vorm van een melkbus. Het symbool van de melkbus grijpt terug op de oorsprong van het dorpshuis als landbouwschool.”

SOCIALE SAMENHANG

Erwin tenslotte: “We hebben op een vanzelfsprekende manier heel goed samengewerkt, zonder dat alles vooraf precies vastlag. We hadden wel uitgangspunten in het technisch programma van eisen meegegeven, maar onderweg lieten we ons graag door goede ideeën verrassen. Dat heeft een op alle niveaus duurzaam gebouw opgeleverd.” Rudi: “We zijn er trots op dat De Wolden een prachtig gebouw heeft gekregen dat zorgt dat mensen activiteiten met elkaar delen. De polarisatie in het land is groot en als gemeente wil je ontmoeting stimuleren en ook de eenzaamheid en zorg aanpakken.” Albert knikt: “Als gemeente wil je iets uitstralen. De Wolden geeft energie en dit gebouw biedt kansen. Dat trekt mensen aan die ook kansen zien. Dit gebouw biedt veel kansen. Iedereen in de regio heeft het beste voor met de gemeente. Hoogeveen heeft een professioneel theater De Tamboer en wil ons kleine theater met 150 plaatsen onder meer voor try-outs gebruiken. Iedereen ziet de meerwaarde van zo’n gemeenschapsvoorziening, waarbij meer sociale samenhang en gemeenschapsgevoel ontstaat.” Geert vult aan: “Het sentiment in de Drentse samenleving is afwachtend. Er verdwijnt iets en er ontstaat iets nieuws. We zijn zes weken open, maar ik zie nu al dat er een gevoel van trots ontstaat. Dit is ons Wolderhuus.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl, www.bctarchitecten.nl en www.architechcompany.com

Athletic Skills Model (ASM)

Foto Walter Kemperman

ONTMOETINGS- EN INSPIRATIEPLEK VOOR ONDERWIJS EN BEDRIJFSLEVEN

MindLabs

Jarenlang repareerde de NS er treinen. Sinds augustus 2023 is in Hal 70 van Spoorzone Tilburg

MindLabs geopend. Een kenniscentrum rondom digitale technologie, ‘Where Minds, Media & Technologies Meet’. Verschillende kennisinstellingen, overheden, bedrijfspartners en startups werken hier samen.

Onderwijsinstituten en commerciële bedrijven die elkaar ontmoeten en inspi reren. Dat is dé gedachte achter MindLabs, opgericht door Fontys Hogescholen, ROC Tilburg, Tilburg University, Provincie Noord-Brabant, Gemeente Tilburg en DPG Media. Samen met een groeiend aantal andere partners zorgen zij voor innovaties en oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Ector Hoogstad Architecten ontwierp het nieuwe gebouw voor MindLabs. Gispen vertaalde het concept van de architect door naar het interieur en meubilair van het centrale plein – het Bruisend Hart – én alle onderwijs- en kantoorruimtes van Fontys Hogescholen en de Onderwijs Groep Tilburg.

CENTRALE ONTMOETINGSPLEK

In Spoorzone Tilburg is Hal 70 omgetoverd tot een centrale ontmoetingsplek voor alle partijen die de naam ‘Bruisend Hart’ eer aandoet. Aan de Oostzijde

van de hal is een nieuw gebouw van vijf verdiepingen verrezen met duurzaam ingerichte onderwijs- en kantoorruimtes. Onder meer voor Fontys Hogescholen (hbo), opleidingen Journalistiek en ICT, en de Onderwijs Groep Tilburg (mbo). Gispen verzorgde de volledige inrichting voor deze twee onderwijsinstituten én de inrichting van het Bruisend Hart. Opdrachtgever Michel van der Zanden van Fontys Hogescholen: “Wij werken al sinds 2011 samen met Gispen. Ik verzamel graag de juiste key players om me heen om dergelijke grote interieurprojecten professioneel te laten verlopen.”

EEN OPEN EN MULTIFUNCTIONEEL PLEIN

Michel: “Samen met interieurontwerper Claartje ten Have van Gispen hebben we heel nadrukkelijk stilgestaan bij de invulling van het Bruisend Hart. Het moest een multifunctioneel, open plein worden dat we kunnen inzetten voor grote evenementen en

Specialist aan het woord

“MindLabs is een mooi voorbeeld van duurzaam inrichten.

Al het nieuwe meubilair is modulair en circulair en op een CO2-neutrale wijze geproduceerd. Daarnaast plaatsten we gerefurbishte bureaustoelen uit onze REVIVED collectie, rechtstreeks leverbaar vanuit onze Circulaire Hub. Het is bijzonder om te zien hoe de verschillende partijen gebruikmaken van het pand. De diverse ruimtes lopen in elkaar over. Dit sluit mooi aan bij het doel van het pand: ontmoetingen stimuleren.”

Maarten Houdijk, Accountmanager bij Gispen

recepties, voor de ontvangst van nieuwe studenten én als meet and greet plek voor dagelijks gebruik. Een grote diversiteit aan meubilair zorgt er nu voor dat zowel zittend als staand gebruik kan worden gemaakt van de ruimte.” Blikvangers zijn de grote oranje kranen bovenin die nog verwijzen naar de tijd dat de NS hier treinen repareerde. Naast grijs beton en houtkleuren komt oranje dan ook in het hele gebouw terug als accentkleur. Michel: “Ik vind het een mooi idee dat een oude NS-werkplaats uit 1868 nu een duurzame toekomst heeft gekregen in de vorm van MindLabs. Samen met Gispen hebben we de ruimte passend gemaakt voor modern onderwijs en onderzoek.”

REVIVED BUREAUSTOELEN

Maarten Houdijk, Accountmanager bij Gispen: “Het mooie aan dit pand is dat mbo-, hbo- en universitair studenten elkaar ontmoeten. Met de inrichting wilden we de onderlinge interactie dan ook stimuleren. Staand werken aan hoge tafels, comfortabel zitten, in grotere of kleine groepjes overleggen; het is allemaal mogelijk.” Op het plein komt iedereen samen. De afzonderlijke opleidingen hebben eigen domeinen waarin zowel open als gesloten werken en leren mogelijk is. Toegepaste producten zijn onder meer Gispen MultiLounge, een modulair loungeprogramma,

Klant aan het woord

“Met de inrichting wilden we de onderlinge interactie dan ook stimuleren. Staand werken aan hoge tafels, comfortabel zitten, in grotere of kleine groepjes overleggen; het is allemaal mogelijk”

“Wij werken alweer sinds 2011 samen met Gispen. Hele korte lijnen, dat typeert de samenwerking. Ook als er bijvoorbeeld restpunten zijn. Gispen heeft zich heel flexibel getoond. Zo verzorgden zij tijdelijke opslag van het meubilair toen de bouw uitliep. Interieurontwerper Claartje wist net als bij andere projecten heel goed naar onze wensen te luisteren. Zij vertaalde het concept van de architect prachtig én functioneel, dus studentproof, door.” Michel van der Zanden, Senior Projectleider Huisvesting en Facilitaire Zaken bij Fontys Hogescholen

de zeer duurzame Gispen NOMI en Triennial stoelen, Gispen TEAM tafels en Gispen STEE – een duurzaam, modulair en comfortabel bankenprogramma. Maarten: “Al het nieuwe meubilair heeft een hoog percentage ‘non-virgin’ materialen ofwel bestaande grondstoffen, en is dus zeer circulair van aard. Daarnaast plaatsten we REVIVED meubilair uit onze Circulaire Hub; gerefurbishte Ahrend 230 bureaustoelen.”

HOE BEVALT HET?

Michel: “Iedereen die binnenkomt omarmt het gebouw en het gebruik ervan. Dat kan alleen maar als de voorbereiding en basis heel gedegen is. Elke keer als ik binnenloop ontdek ik weer iets nieuws. We zijn met elkaar tot een zeer inspirerend eindresultaat gekomen waar ik trots op ben.”

Kijk voor meer informatie op www.gispen.nl

Multifunctionele Pulastic-sportvloeren in gloednieuwe sporthallen

Het Rodenborch College is een LOOT-school voor jonge sporttalenten. Naast dat het Rodenborch College een officiële Topsport Talentschool is, kunnen leerlingen ook Highschool Sport of Highschool Dans volgen. Daar horen hele goede sportvloeren bij!

SIKA® OPLOSSING

Het Rodenborch College is een scholengemeenschap in Rosmalen die onder het bestuur van de vereniging

Ons Middelbaar Onderwijs (OMO) valt. Een belangrijk profiel in het curriculum is sport; zo is er een aangepast lesprogramma om onderwijs met sport te combineren. Sika werd geselecteerd om de sportvloeren te leveren; zo zijn in de twee hallen verschillende verschillende type Pulastic®-(sport)vloeren toegepast. De ene sporthal is voorzien van de sportvloer Pulastic® Pro 180 XLS. Deze vloer is door NOC*NSF gecertificeerd als klasse I. Dat betekent dat deze vloer geschikt is voor topsport. De Pulastic Pro 180 XLS is een high-end sportvloer met optimaal comfort, veiligheid en belastbaarheid

voor ieder prestatieniveau. Van intensieve training en competitie tot beweegonderwijs. Deze vloer is multifunctioneel te gebruiken, geschikt voor training, competitie en topsport. Ook belangrijk is dat deze vloer toepasbaar is in een intensief belaste omgeving, in combinatie met tribunes.

MULTIFUNCTIONEEL EN DUURZAAM

In de naastgelegen sporthal is de Pulastic® Pure 150 toegepast. De keus viel op deze sportvloer vanwege het comfort, de uitstraling en de kwaliteit van het product.

De Pulastic Pure 150 is onderdeel van de Pulastic Pure Line-systemen. Pulastic Pure Line-systemen zijn multifunctioneel en zeer duurzaam door het hoge

“Ik heb voor Pulastic gekozen omdat de kwaliteit en aftersales net iets beter is. Ik heb meerdere scholen mogen bouwen en daardoor deze ervaring opgedaan. Ook het renoveren van de vloeren ging perfect”

PROJECTINFORMATIE

Project

Rodenborch College Rosmalen

Opdrachtgever

Vereniging Ons Middelbaar Onderwijs

Aannemer

Burgland Bouw B.V.

Architect

RoosRos Architecten

Gemeente

‘s-Hertogenbosch

Applicatie

Het Pulastic® applicatieteam

aandeel gerecyclede en hernieuwbare grondstoffen. Deze vloer is slijtvast, kan zeer goed belast worden, heeft een uitstekende demping en is 100% circulair. Daarnaast is de vloer makkelijk te reinigen en heeft gedurende de levensduur lage onderhoudslasten.

NET IETS BETER

Leon van Gelder is projectleider bij OMO. Hij is enthousiast over het resultaat: “In Nederland zijn er verschillende bedrijven die sportvloeren leggen. De kwaliteit van deze bedrijven is over het algemeen goed. Maar ik heb voor Pulastic gekozen omdat de kwaliteit en aftersales net iets beter is. Ik heb meerdere scholen mogen bouwen en daardoor deze ervaring opgedaan. Ook het renoveren van de vloeren ging perfect. Hiervoor was de planning prima geregeld met een goede uitstraling weer van de vloer, maar ook de kwaliteit waar we om gevraagd hadden.”

Kenmerken van de Pulastic® Pure 150:

· Uitstekende weerstand tegen belasting

· Slijtvast

· Uitstekende demping

· 100% circulair

· Multifunctioneel

· Eenvoudig reinigbaar

· Gecertificeerd volgens de EUROFINS Indoor Air Quality

Gold-normen

· Lage onderhoudskosten gedurende de levensduur

Kenmerken van Pulastic® Pro 180 XLS:

· Multifunctioneel

· Geschikt voor training, competitie en topsport

· Toepasbaar in een intensief belaste omgeving/ accommodatie

· Toepasbaar in combinatie met tribunes

BERGINGEN

In de bergingen is de Sika Comfortfloor toegepast. De Solidfloor heeft met zijn dikte van twee mm een hard karakter en is zeer geschikt voor opslagruimtes en verkeersruimten met zware belasting. In combinatie met de andere vloeren heeft het Rodenborch College een prachtig samenhangend geheel van sportvloeren.

Kijk voor meer informatie op www.pulastic.sika.com

CIRCULAIRE TIJDELIJKE SCHOOL MOERKAPELLE

Permanente kwaliteit voor flexibele inzet

De gemeente Zuidplas breidt uit in De Jonge Veenen en Moerkapelle Zuid. Het directe gevolg is een groeiend aantal bewoners met kinderen en een behoefte aan tijdelijke huisvesting. De oplossing: een circulaire modulaire school met de uitstraling van een permanent gebouw.

Aan de Koningsspil in Moerkapelle liggen twee scholen naast de kantine en sportvelden van VV Moerkapelle. De Rehobothschool heeft een paar jaar geleden een nieuw gebouw gekregen en nu is de Keijzerschool aan de beurt. Totdat dit nieuwe schoolgebouw klaar is, is er extra ruimte nodig om alle schoolkinderen te huisvesten. Schooldomein sprak met gemeentelijk projectleider Norbert Kramer

en commercieel directeur Hans de Bonth van Peters Bouw en Onderhoud over de gekozen oplossing. Norbert: “Onze gemeente heeft visie op duurzaamheid en verantwoordelijk wethouder Wybe Zijlstra heeft zich hard gemaakt voor een duurzaam tijdelijk gebouw in afwachting van de nieuwe school. Circulair betekent voor ons ook dat je een flexibel en modulair gebouw neerzet dat we na het gebruik elders ook

kunnen inzetten. Voor de gemeente is het interessant, omdat we dan afhankelijk van de behoefte kunnen uitbreiden of krimpen. De gemeente Zuidplas is bezig met een vijfde dorp te ontwikkelen. Daar komen 8.000 woningen waarbij dit gebouw bijvoorbeeld jarenlang als school dienst zou kunnen doen en mogelijk ook uitgebreid kan worden met een verdieping erop. Dit gebouw gaat hier in december weer weg en gaat dan naar een andere locatie binnen de gemeente. We gaan ervan uit dat we het zeker twintig tot dertig jaar gaan inzetten en daarna is het bijna volledig demontabel en kent het relatief weinig afval.”

VIJFDE DORP

Norbert verder: “Je moet van tevoren goed over de business case nadenken. Omdat we eigenaar zijn, betekent dat een hogere investering vooraf, maar op de lange duur minder kosten. Een modulaire unit huren kost met alles erbij ongeveer drie ton per jaar. Dit gebouw kopen kost ons ongeveer € 2,4 mio ex btw. Daar komen de kosten van de fundering bij, zeg nog eens twee ton en daarnaast moet je het gebouw bij verplaatsing demonteren en opnieuw opbouwen. Dat kost nog eens een ton. Dit gebouw verdient zich dus in tien jaar weer terug en dan heb je gratis modulaire huisvesting voor nog eens twintig jaar. Hier kijken we dus flink vooruit.”

CIRCULAIR EN BIOBASED

“De gemeente kwam uiteindelijk bij ons uit”, legt Hans uit. “Er was haast en wij hadden de capaciteit en een mooi circulair concept. De komende jaren blijft er continu behoefte aan extra lokalen en de gemeente wilde een modulair gebouw, maar met de look en feel van een permanent gebouw. Het is een gebouw, waarbij de vloeren, wanden en het dak volledig uit hout zijn geconstrueerd. Het voldoet aan het Bouwbesluit en Frisse Scholen klasse B. Ons bedrijf is steeds meer bezig met circulair en biobased bouwen, hetgeen resulteert in gebouwen met een lage mpg en een hoge bci*. Dit product hebben we samen met Timbular Homes en onze strategische partner Kodumaja uitontwikkeld voor de Nederlandse markt en wordt in Estland gefabriceerd. Deze manier van bouwen leent

“De gemeente wilde weliswaar een modulair gebouw, maar met de look en feel van een permanent gebouw”

Hans de Bonth (l) en Norbert Kramer

PROJECTINFORMATIE

Project

Tijdelijk circulair gebouw De Koningsspil

Opdrachtgever

Gemeente Zuidplas

Bouwer

Peters Bouw en Onderhoud

Bvo

900 m²

Opening december 2023

zich erg voor circulaire principes. Opdrachtgevers willen met name een duurzame aanpak. Dat zie je steeds meer in uitvragen en daar wordt steeds meer op gestuurd.”

IN ZES WEKEN NEERZETTEN

Hans verder: “In mei 2023 kregen we de opdracht en eind oktober kon de school er al in. Het gebouw werd in zes weken neergezet. Ook dat is duurzaam. Het is eigenlijk een permanente school, die 20 tot 30 jaar mee kan, maar wel verplaatsbaar is. Je bent heel flexibel als je het wilt verplaatsen. Vergelijk het met een legosteen. Je kunt al naar gelang de behoefte een andere vorm maken. Het kan nu een school zijn, maar op termijn

ook een kantoor, buurthuis of apotheek. Op die manier blijft het gebouw ook voor de omgeving waarin het staat interessant. Vaak zie je dat wanneer een functie wegvalt een gebouw deels leeg komt te staan, waardoor bijvoorbeeld vandalisme optreedt.”

ZONDER FUNDERING

“Alle materialen zijn recyclebaar, behalve de funderingsplaat, die van schuimbeton is”, reageert Norbert. “Er ligt geen fundering onder, want gezien het karakter van het tijdelijke gebouw wilden we niet heien. Daarom ligt er een schuimbetonplaat onder het gebouw; een soort lichtgewicht plaat die eigenlijk in de bodem drijft. Een beperkte verzakking is mogelijk, maar gezien het korte tijdsbestek een acceptabel risico. Het gebouw zou in zijn geheel iets kunnen zakken, zonder dat je iets aan de constructie merkt. Vervolgens halen we de fundering weg en wordt dit terrein als een groene speelplaats ingericht.”

LEGOSTEEN

Hans verder: “Het gebouw heeft met zijn gevel van donker hout en raampartijen die tot de grond lopen een mooie uitstraling, waardoor het ook een permanent karakter heeft. Het is heel transparant met grote raamopeningen en veel daglichttoetreding, ook vanuit de lokalen naar het middengebied. De school is uit modules opgebouwd, met twee rijen lokalen en een grote middenruimte in de vorm van een leerplein. Een lokaal bestaat uit bijvoorbeeld twee modules en we kunnen het concept makkelijk uitbreiden, in volume, vorm en hoogte. Juf Maaike van groep 7 bevestigt het: “Het is een fijn gebouw en niet te vergelijken met eerdere noodlokalen. De temperatuur in de klas is goed en het middengebied als leerplein geweldig. Je hebt het gevoel dat je in een permanente school zit.”

*Een MPG (milieu prestatie gebouwen)berekening is verplicht bij de aanvraag van een omgevingsvergunning en geeft inzicht in de milieuprestatie van een gebouw op materiaalniveau. *BCI (building circularity index)  is een meetinstrument om de CO2-, milieu- en circulaire prestatie van een vastgoedobject of -portefeuille te meten, te optimaliseren en te rapporteren.

Kijk voor meer informatie op www.petersbno.nl en www.timbular.nl

Keuzen tijdens ontwerpen bouwproces

Aan de westrand van Wageningen presteert de zo circulair mogelijke sportaccommodatie op volle toeren. Het is een plek waar mensen graag komen; om te sporten en elkaar te ontmoeten. Tijd voor een mooi gesprek over de circulaire keuzen tijdens het ontwerp- en bouwproces.

Na het inspirerende verhaal over de circulaire sporthal in Muiden in Schooldomein 1 (maart 2024) besloten de deelnemende partners om ook het verhaal te vertellen van de ‘zo circulair mogelijk gebouwde’ sporthal in Wageningen, die in 2018 werd geopend. De levendige hal is overdag het domein van bewegingsonderwijs en ’s avonds en in het weekend van Korfbal Vereniging Wageningen (KVW); een bloeiende vereniging, die net onder eredivisieniveau (Korfbal League) speelt. Het gesprek met Schooldomein vond plaats op de avond dat de jaarlijkse sportprijzen door de gemeente Wageningen werden uitgereikt. Behalve sporttechnisch adviseur Odin Wenting waren circulair adviseur René de Klerk van Rendemint, architect Rob van Vugt van Lichtstad Architecten, Sander Krieger en Egbert-Jan Rots van Rots Bouw en Rutger Siderius van Herculan aanwezig.

HOOGWAARDIGE INDOORHAL

Odin opent: “Oorspronkelijk telde de KVW voor de fusie in 2010 drie locaties, die of te klein of te groot en vooral gedateerd waren, en ook niet indoor en outdoor bij elkaar hadden. Met als gevolg dat talentvolle jeugd voor de korfbalvereniging bij buurgemeente Bennekom koos. De vereniging en gemeente wilden daarom liever één hoogwaardige, nieuwe indoorhal, in combinatie met goede buitensportvoorzieningen. Dat was ook de wens van de gemeente met het oog op een sportaccommodatie voor de vier basisscholen in de buurt. Gemeente en sportverenigingen gingen op zoek naar een geschikte locatie en kwamen uiteindelijk bij de huidige plek uit. Hier was een drukkerijterrein en de oude gemeentewerf beschikbaar. De grond was niet geschikt voor woningbouw, maar wel goed genoeg voor de bouw van een sporthal, korfbalvelden en bijbehorende sportvelden. Dat was de start van een

vlnr: Egbert-Jan Rots, Sander Krieger,

“Deze sporthal was voor de gemeente een pilot op het gebied van ‘circulair inkopen’, vooral omdat het elk aspect in zich heeft; een sporthal, een publieksruimte met kantine, de buiten(sport)ruimte(n) en sportinventaris.”

dynamisch proces, waarbij in 2016 het programma van eisen klaar was en in 2018 het gebouw werd opgeleverd. De gemeente investeerde, maar ook de vereniging KVW droeg met 20% substantieel bij. Als sporthalbeheerder én hoofdhuurder mogen zij de hal zelf aan derden onderverhuren. In deze sporthal van ruim 3.800 vierkante meter, met een prachtige kantine, grote tribuneruimte, vipruimte, vipterras, bestuurskamers en een ruimte voor fitness, komen alle wensen samen.”

BRUISENDE ONTMOETINGSRUIMTE

Het gebouw ligt prachtig in zijn omgeving en overtuigt door zijn transparantie, met onder andere een bruisende ontmoetingsruimte met een aansluitend mooi buitenterras. Als je niet weet dat het een sporthal is zou het ook een congrescentrum kunnen zijn. Rob: “De sporthal rust op een natuurlijk talud met een groen karakter. Boven de plint verrijst een machtige ‘stalen doos’, die functioneel en tegelijk representatief is. Alle functies in het gebouw zijn compact georganiseerd zodat een zuiver bouwvolume ontstaat, met een zo gunstig mogelijke verhouding tussen vloer- en geveloppervlak. De algemene functies vind je in de plint (begane grond), de sportvloer met nevenfuncties en de horeca op de eerste verdieping. Een grote luifel nodigt de bezoeker uit om binnen te komen. Deze luifel geeft het gebouw zijn herkenbare uitstraling en loopt via de entree door naar het buitenterras, met goed zicht op de sportvelden buiten. Aan deze zuidzijde van het gebouw zorgt de luifel voor beschutting en schaduw. De luifel bestaat verder uit verticale lamellen met draaibare zonnepanelen van ‘Softs’ over de volledige breedte van het gebouw.” Het resultaat is een gebouw, dat alleen al door zijn uitstraling duurzaam is en toegevoegde waarde heeft voor de locatie. Odin knikt: “Je hebt het idee dat je een prachtig resort binnenkomt.”

Odin Wenting van Odin Wenting Bouwadvies

“Rots Bouw was uiteindelijk de enige aannemer die het aandurfde om al het benodigde materiaal, inclusief de constructie én afwerking aan de toets der circulariteit te onderwerpen.”

Egbert­Jan Rots van Rots Bouw

“De staalconstructie is onbehandeld en dat was op deze schaal uniek in Nederland.”

Sander Krieger van Rots Bouw

“De gemeente Wageningen had al een duurzaamheidsambitie met de renovatie van het gemeentehuis. Het uitgangspunt hier was zo circulair mogelijk bouwen.”

René de Klerk van Rendemint

“In de sporthal ligt een Mix-elastische sportvloer, die nooit afval zal worden. Een prachtig voorbeeld van een circulaire inrichting.”

Rutger Siderius van Herculan

“Het resultaat is een gebouw, dat alleen al door zijn uitstraling duurzaam is en toegevoegde waarde heeft voor de locatie.”

Rob van Vugt van Lichtstad Architecten

PILOT CIRCULAIR INKOPEN

René: “De gemeente Wageningen had al een duurzaamheidsambitie met de renovatie van het gemeentehuis. Het uitgangspunt hier was zo circulair mogelijk bouwen; de sporthal in Muiden is weer een next level op het gebied van circulaire toepassingen. In 2015 begonnen we met een training circulair inkopen bij de gemeente Wageningen met als doel een gezamenlijke en haalbare visie te ontwikkelen. Deze sporthal was een pilot op het gebied van circulair inkopen, vooral omdat elk aspect erin zit; een sporthal, een publieksruimte met kantine, de buiten(sport) ruimte(n) en sportinventaris. Het conventioneel

Odin Wenting, René de Klerk en Rutger Siderius

programma van eisen van Odin Wenting lag er al en Rendemint had de opdracht om een circulair programma van eisen te schrijven. We hebben eerst een aantal stappen ontwikkeld om de markt te inspireren. Een RFI (request for information) aan de markt met vragen: Wat kunnen jullie al? Wat kun je nog niet en wat zou je willen ontwikkelen? Vervolgens hebben we een interactieve marktverkenning gerealiseerd in de vorm van een ‘speeddate’. Mijn idee hierachter was dat je alle partijen nodig hebt voor een circulair succes. Dus naast de mogelijke aannemers zijn alle marktpartijen

uitgenodigd om informatie uit te wisselen. Dit resulteerde in een waardevolle bijeenkomst met meer dan 40 partijen. Mede op basis van de informatie uit de RFI en marktverkenning heb ik daarna het circulair PvE en het merendeel van de aanbestedingsstukken geschreven. Rots Bouw was uiteindelijk de enige aannemer die het aandurfde om al het benodigde materiaal, inclusief de constructie én afwerking aan de toets der circulariteit te onderwerpen, evenals de bouwprocessen zelf.”

“Het vernieuwende triggerde ons, hoewel het budget beperkt was”, vertelt Egbert-Jan. “Het was een designand-build project en dat vinden we als bouwer prettig omdat dit betekent dat we ook bij het ontwerpproces betrokken zijn. Hierdoor zijn we in staat om al vroegtijdig onze expertise en inzichten in te brengen. Toen onze projectleider overigens de circulaire ambities zag, was zijn eerste reactie: ‘Allemaal leuk, maar kunnen we ook normaal bouwen?’

“Dat ervaar ik vaker in een traject, waarbij de omvorming in een al rijdende trein moet plaatsvinden”, reageert René. “Maar uiteindelijk heeft iedereen goed meegewerkt. Rob dacht als architect heel goed mee met de circulaire ambities en verraste ons steeds met goede suggesties in het ontwerp.”

Rob knikt: “Dit project ligt mede ten grondslag aan onze visie circulair ontwerpen: ‘Puur Bouwen | De kunst van het weglaten’.”

PURE MATERIALEN

Sander vult aan: “De staalconstructie is onbehandeld en dat was op deze schaal uniek in Nederland. Het toepassen van pure materialen was een belangrijk

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw circulaire sporthal Wageningen

Opdrachtgever

Gemeente Wageningen i.s.m. KV Wageningen

Architect

Lichtstad Architecten Eindhoven

Sporttechnisch en ruimtelijk PvE

Odin Wenting Bouwadvies B.V. Wageningen

Circulair adviseur

Rendemint B.V. Schoonebeek

Aannemer

Rots Bouw Aalten

Sportvloer

Herculan Meerkerk

Staal

Bentstaal

Oppervlakte

3.800 m2

Ingebruikname

November 2018

uitgangspunt. Er is bijna geen lijm en kit gebruikt en de meeste onderdelen zijn losmaakbaar uitgevoerd. Wel zijn de wanden in de kleedkamers nog van steen en in de doucheruimten betegeld, terwijl in de sporthal Muiden alle binnenwanden van een circulaire en losmaakbare constructie zijn binnen een samenwerking van Rendemint, Rots Bouw en Intermontage. De betonvloer in de kantine loopt door tot in de keuken. Vanwege strikte hygiëneregels moest de betonvloer in de keuken toch worden voorzien van een speciale coating.” René: “Er zit veel beton in het gebouw, maar door het toepassen van hout heeft het een warme en stoere uitstraling gekregen. Het meeste dat je ziet is Rubberwood.” Odin vult aan: “In eerste instantie was de vereniging kritisch op het gebruik van Rubberwood, maar toen ze het eenmaal zagen

wilden ze het zelf ook toepassen in de inventaris van de kantine; in combinatie met stoelen van gerecyclede petflessen.”

CIRCULAIRE INRICHTING

“De bar is ontworpen door één van de clubleden”, vertelt René. “De overige inrichting, de kleedkamerbanken en het haaksysteem zijn ontworpen door Rendemint. The Rendem Series heeft de circulaire inrichting gerealiseerd, met een Cradle to Cradle GOLD certificaat! De tribune was oorspronkelijk in beton bedacht maar dat paste niet in het circulaire beeld. Ik heb een andere tribune bedacht in

“Deze sporthal was een pilot op het gebied van circulair inkopen, vooral omdat elk aspect erin zit; een sporthal, een publieksruimte met kantine, de buitensportruimte en sportinventaris”

hout en Rubberwood. Helemaal losmaakbaar en maximaal circulair. Rots Bouw heeft vervolgens de circulaire variant van de tribune perfect uitgewerkt en gerealiseerd. Dit was iets duurder maar met hulp van veel vrijwilligers is het gelukt. Zij hebben in het project bij elkaar zo’n 4.000 m² materiaal met natuurolie afwerkt. Alle houten wanden in de hal zijn geperforeerd, waardoor een fijne akoestiek ontstaat.” Rutger vult aan: “En in de sporthal ligt een Mix-elastische sportvloer, die nooit afval zal worden. Een prachtig voorbeeld van een circulaire inrichting.” De tribunes, de kozijnen, de deuren en de houten lambrisering zijn het resultaat van hergebruik: afvalproducten (de oude rubberboom) die opnieuw als grondstof zijn gebruikt en straks hergebruikt kunnen worden. De sporthal in Wageningen is misschien niet volledig circulair, maar we zijn een heel eind gekomen.”

Kijk voor meer informatie op www.rotsbouw.nl, www.lichtstadarchitecten.nl, www.odinwenting.nl, www.herculan.com en www.rendemint.nl

Circulaire inrichting, ontwerp en realisatie: The Rendem Series, met Cradle to Cradle Gold Certificaat

VERGROENEN VAN SCHOOLPLEINEN VAN BASISSCHOLEN

Als we het doen, laten we het dan goed doen!

Steeds meer scholen in Nederland kiezen voor een groen schoolplein. Een mooie ontwikkeling, maar de vergroening kan in veel gevallen beter!

Steeds meer scholen in Nederland kiezen voor een groen schoolplein met het idee dat een groen schoolplein een positieve bijdrage kan leveren aan een gezonde ontwikkeling van kinderen en aan de biodiversiteit en klimaatbestendigheid van de schoolomgeving. Groene schoolpleinen hebben zeker de potentie om aan deze doelen bij te dragen. De afgelopen jaren zijn veel prachtige pleinen

gerealiseerd. Tegelijkertijd zijn er ook veel pleinen opgeleverd die beter kunnen, of misschien zelfs wel moeten.

WAAROM HET BETER MOET

Een groen schoolplein kan een krachtig instrument zijn om in te zetten als ondersteuning van het onderwijs. Groene schoolpleinen kunnen namelijk bijdragen aan

“Op veel schoolpleinen die nu op de schop gaan kan het groen beter en bewuster ingezet worden”

een gezonde ontwikkeling van kinderen en hun kennis van en band met natuur versterken. Tevens kan een groen schoolplein bijdragen aan de biodiversiteit en klimaatbestendigheid van de omgeving, wat op langere termijn ook bij kan dragen aan de gezondheid en welzijn van kinderen én volwassenen.*

Om deze doelen te bereiken maakt een goed ontwerp en inrichting verschil. Op veel schoolpleinen die nu op de schop gaan kan het groen beter en bewuster ingezet worden. Zo wordt vaak ‘kijkgroen’ aangelegd; groen waar je alleen naar kan kijken, maar waar niet mee gespeeld kan of mag worden. Of er worden exact dezelfde speeltoestellen als op een ‘grijs’ schoolplein geplaatst, maar dan van hout. Ook wordt vaak gekozen voor kunstgras in plaats van echt gras of andere ondergronden.

Schoolpleinen met kunstgras, een houten klimrek, versierd met hier en daar wat struiken bieden weinig tot geen kwaliteiten en stimuleren niet of nauwelijks de biodiversiteit of klimaatbestendigheid in de schoolomgeving. Maar wellicht belangrijker voor een school, de superkrachten van de natuur voor de gezonde ontwikkeling van kinderen worden nauwelijks benut.

INRICHTING BUITENRUIMTE

Nu kunt u wellicht denken ‘alle beetjes helpen’ of ‘iets is beter dan niets’ maar dat valt te betwisten. Het aanleggen en onderhouden van een groen schoolplein kost een hoop geld. Vaak zijn het provincies, waterschappen, gemeenten en maatschappelijke fondsen die daar tienduizenden euro’s aan bijdragen. Met al dit maatschappelijk geld is het fijn als die investering ook zijn volle potentie bereikt.

HOE HET BETER KAN

Maar hoe moet het dan wel? Onderzoekers van de Vrije Universiteit van Amsterdam hebben dit op basis van wetenschappelijke literatuur en consultatie van Nederlandse experts op het gebied van groene schoolpleinen de afgelopen jaren onderzocht.

OP BASIS VAN DAT ONDERZOEK BLIJKT DAT EEN KWALITATIEF GROEN SCHOOLPLEIN DE VOLGENDE

VIJF KERNELEMENTEN STIMULEERT:

1. Gevarieerd gedrag en activiteiten: Goed ontworpen groene schoolpleinen bieden uiteenlopende elementen waarvan de (spel)functie niet op voorhand is vastgesteld. Het kind kan zelf bedenken welk spel het ermee speelt. Neem bijvoorbeeld een stok. Die kan het kind onder meer gebruiken als roerstaaf,

als toverstaf of als slaghout. En als het kind met anderen samenspeelt dan moet het de spelbetekenis van de stok uitleggen of wellicht zelfs over de functie ervan onderhandelen. Ook worden kinderen uitgedaagd op verschillende manieren te bewegen.

2. Zintuigelijke en lijfelijke ervaringen: goed ontworpen groene schoolpleinen stimuleren zintuigelijke ervaringen en maken leren met het hele lijf mogelijk. Tijdens het spelen op een goed ontworpen groen schoolplein moet er voor de kinderen van alles te zien, horen, proeven, ruiken en voelen zijn. Kinderen moeten uitgedaagd worden om te manipuleren, te experimenteren of te construeren. Door deze bezigheden kunnen kinderen oefenen met onder andere leren juist te handelen in uiteenlopende situaties. Kinderen leren hun lijf, de structuur van objecten en hun omgeving kennen, en vormen een idee van wat ze wel en niet leuk of moeilijk vinden. Dit vergroot hun grip op en begrip van de wereld, waardoor het zelfvertrouwen en de zelfstandigheid van kinderen wordt versterkt.

3. Herstel van stress of aandachtsvermoeidheid: Op school kunnen kinderen hun aandacht niet constant op hun werk houden. Pauzes op goed ontworpen groene schoolpleinen geven kinderen een welverdiende rust van de mentale inspanningen in de klas en bieden ruimte voor eigen activiteiten, alleen of samen met andere kinderen.

4. Biodiversiteit: een goed ontworpen groen schoolplein biedt een verscheidenheid aan soorten planten, dieren en micro-organismen.

5. Klimaatbestendigheid: een goed ontworpen groen schoolplein is bestand tegen buien met extreme neerslag, biedt schaduwrijke plekken om hittestress te verminderen en houdt rekening met het voorkomen van licht-, lucht- en geluidshinder.

Kortom, een groen schoolplein moet divers worden ingericht met een verscheidenheid aan mogelijkheden om in en met natuur te spelen en leren, om de natuur te ervaren met alle zintuigen. Als dat dan ook nog gedaan wordt met duurzame materialen en op een

manier die biodiversiteit en klimaatbestendigheid (waterretentie en tegengaan hitte) stimuleert, dan hebben we het ideale schoolplein van de toekomst te pakken.

HULP NODIG BIJ DE INRICHTING?

Voor iedereen die werk wil maken van een kwalitatief groen schoolplein is er nu, de ‘Groene Schoolpleinen Evaluatie Tool (GSET)’ waar de vijf kernelementen vertaald zijn naar concrete inrichtingselementen waar je op een groen schoolplein rekening mee moet houden. Deze is te vinden op: https://www.ivn.nl/ groenschoolplein.

VAN PLAN OM AAN DE SLAG TE GAAN MET EEN GROEN SCHOOLPLEIN?

Naast het ontwerp zijn ook de volgende aspecten essentieel voor het goed implementeren van groene schoolpleinen:

· Ontwikkel een visie over wat je wil bereiken met het groene schoolplein.

Betrek vanaf het begin van het project de belangrijkste doelgroepen (leerlingen, leerkrachten, ouders en buurtbewoners).

Het is zonde als het schoolplein alleen tijdens de pauzes gebruikt wordt. Als je investeert in een groen schoolplein is het goed ook te investeren in het opleiden van leerkrachten in het gebruik van het schoolplein in de lessen.

Na schooltijd kan het schoolplein fungeren als ‘huiskamer van de buurt’. Praat met buurtpartijen die wellicht ook activiteiten kunnen organiseren op het groene plein.

· Het beheer en onderhoud van een groen schoolplein kost over het algemeen meer tijd en geld. Hou hier rekening mee in de meerjarige begroting.

* zie https://www.ivn.nl/app/uploads/ sites/211/2022/11/whitepaper_groene_gezonde_ schoolpleinen.pdf

Kijk voor meer informatie op www.ivn.nl.

“Een duurzame en groene leeromgeving”

Sinds

Training

Over het verbod en strafbaarheid van agressie/pesten/ (seksuele)intimidatie op scholen

Wettelijk sinds 2004!

Doel van de training: Bespreekbaar maken van de (school)cultuur en vroegtijdige herkenning van signalen bij seksistisch, ongewenst gedrag of seksuele intimidatie op school. De interventies bij het verkleinen van de risico’s en grenzen stellen voor een adequate handelwijze ter preventie van seksueel niet geaccepteerd gedrag worden besproken en geoefend.

 Incompany traininingen alle vormen van Agressiepreventie

 Train de trainer opleidingen

 Opvang en nazorg projecten, aanvraag externe vertrouwenspersoon

 Organisatieadvies/onderzoek RIE, veiligheidsbeleid, aanvraag interim manager

De RADAR methode Regeer® (overheidsregistratie NL & EU, 1997) leo@leo.nl

06

www.leo.nl

DUURZAAM EN CIRCULAIR ORGANISEREN VAN EEN SCHOOLPLEIN

Krachtige aanpak nodig

Het duurzaam en circulair organiseren van een schoolplein begint al bij de start. Dat wil zeggen zodra de eerste ideeën zich gaan ontwikkelen. Dit kan worden gedaan door in het begin direct al voor een krachtige aanpak te kiezen om verspilling te verminderen en vervolgens gefaseerd aan de slag te gaan.

Schooltuinen helpt om door een gefaseerde aanpak een natuurlijke buitenomgeving te creëren. Het is daarbij van belang al vanaf het begin voor een duidelijke en resultaatgerichte aanpak te kiezen. Dat helpt om onderweg de juiste keuzen te maken en de natuurlijke buitenomgeving ook goed te beheren.

AANVANG PROJECT

“Het uitgangspunt is om naar het behoud van waarde en daarmee een natuurlijke kringloop te streven. En hiermee een duurzame consumptie te vergroten. Hierbij kun je denken aan grondstoffen en materialen die opnieuw gebruikt gaan worden in plaats van dat we het weggooien. Doel is op de lange termijn de materialen langdurig van nut te laten zijn op het schoolplein. Een duurzame toevoeging te geven aan de maatschappij en de natuur.”

UITWERKEN PROJECT

“Al bij de aanvang van het project raak ik bevlogen om aan de slag te gaan. In die eerste fase heb ik samen met de opdrachtgever de grote lijnen, de vormgeving van het ontwerp qua lijnenspel, de harmonie met het gebouw, de omgeving en het landschap, met een geheel eigen identiteit van het te ontwerpen perceel in kaart gebracht. De tweede fase gaat een stap verder. Daar gaat het om het inzoomen op de inrichting van het geheel qua materialen straatwerk, houtwerk, speel- en of sportelementen, bomen, struiken/ heesters en vaste planten, tuinen of straatmeubilair en ondergronden. Creatief

Korte Land Heemskerk

Schoter Tuyn Den Helder

uitwerken prikkelt mijn zintuigen als ontwerper en vormgever tot het uiterste. In deze fase gaat het namelijk echt gebeuren. De eerste ideeën gaan daadwerkelijk gestalte krijgen. We overleggen de diverse mogelijkheden, geven voorlichting over de verschillende materialen en mogelijkheden. We kijken hierbij niet alleen naar de aanschaf van materialen en grondstoffen, maar ook naar de duurzaamheid en het circulaire gebruik en beheer van het plein. Het start al met het leegruimen van het huidige plein, wat zou er hergebruikt kunnen worden? En voor welke ondergronden kiezen we?”

WATERDOORLATENDE ONDERGRONDEN

“Een blauw schoolplein heeft grote oppervlakten met natuurlijk waterdoorlatende ondergronden. Hierin kan er bijvoorbeeld gekozen worden voor padvast, een natuurlijk product dat vrijkomt bij zandwinning. Vervolgens worden de stenen op een bepaalde manier gebroken en afgezeefd. De manier van breken, het productieproces, geeft bepaalde eigenschappen. Die zo dusdanig zijn gevormd dat het product goed waterdoorlatend voor regenbuien is, hard wordt en daarmee een fijn materiaal is om mee te werken op onder andere pleinen en in parken.”

DUURZAAM BEPLANTINGSPLAN

“Voor het organiseren van bomen en planten keuzes geldt een goede voorlichting op het groen- en beheerplan. Heldere afstemming vooraf, om een duurzaam fraai groen plaatje tot groei en bloei te laten komen. Hierin is namelijk het eindresultaat in de loop van de jaren het doel. We hebben het allemaal over groene schoolpleinen die er als het goed is prachtig uitzien. Maar let erop dat wat groeit en bloeit ook de nodige aandacht en onderhoud nodig heeft. Een duurzaam beplantingsplan organiseren is een MUST voor de toekomst.”

SPORT- EN SPEELELEMENTEN

“Vervolgens is het leuk en spannend om over sporten speelelementen te denken. Het maken van de juiste keuzes door goede voorlichting is essentieel. Zelf ben ik een groot voorstander van duurzame sport- en speelelementen die liefst multifunctioneel zijn, die de fantasie prikkelen en uitnodigend zijn voor grote groepen leerlingen. Het is als ontwerper en vormgever in dit proces van beleid en vormgeving belangrijk om mee te kunnen veren en bewegen, met behoud van eigen creativiteit, herkenbaarheid en professionaliteit.”

CREATIEVE INZET

“Bedenk ook dat het niet alleen om de materialen gaat, maar ook aan het inzetten van (creatieve) leerkrachten, ouders en leerlingen die in dit

INRICHTING BUITENRUIMTE

proces hun steentje bij kunnen dragen. Een mooi ‘schoolvoorbeeld’ is een project waar ik momenteel mee bezig ben. Deze school krijgt een nieuw groen/ blauw schoolplein. De wensenlijst vanuit de werkgroep is omvangrijk. Ik heb een vlekkenplan en conceptontwerp gemaakt, die met enthousiasme zijn ontvangen. Het vrijgemaakte budget is waarschijnlijk niet voldoende om alle wensen en idealen in het ontwerp een plek te geven, wanneer we alles ‘nieuw en mooi’ willen gaan uitvoeren. Een alternatieve optie is dan om het plein te vernieuwen en fraai’ aan te leggen, waarbij we goed kijken naar de bestaande inrichting. Nieuwe prullenbakken voor het relatief grote plein betekent als snel een investering van 10.000,- euro. De huidige prullenbakken zijn degelijk, maar vormen wel een allegaartje. In overleg met de kunstgroep van de school gaan we de bestaande bakken pimpen? Hoe gaaf is dat? We gooien niets weg, we kopen geen nieuwe prullenbakken, maar zorgen ervoor dat de school straks een fraai kunstobject in de vorm van kleurige bakken rijker is. Qua design ga ik met deze groep om tafel om te brainstormen hoe we deze kringloop afvalbakken een nieuw leven kunnen geven.”

Kijk en ontdek meer op onze website: www.schooltuinen.nl

Wij zijn in heel

Nederland werkzaam, je kunt contact opnemen via info@ schooltuinen.nl of 085-0230622

De Optimist Den Helder

Medewerkers Schooltuinen

Goed binnenklimaat voor beter en gezonder onderwijs

Het Maris College aan de Anthony Duyckstraat werd in 1910 gesticht door het Haags Genootschap. Op een plaquette boven de deur staat: “In het gemoed zijn de bronnen des levens.” Daar valt geen speld tussen te krijgen, maar voorwaarde is wel dat het binnenklimaat goed is.

Schooldomein sprak met locatiedirecteur Ben de Haan van het Maris College, Ed Prins van Verkade Klimaat en Phillip Spencer Davies van Airmaster. Ben opent: “Wij zijn één van de zes locaties van het Maris College. Dit is een kleinschalige vmbo-school waar leerlingen terecht kunnen met het advies vmbo-basis, -kader of -gl. We zijn uniek vanwege de keuze aan bijzondere beroepsrichtingen waarbij we met Media, Design & ICT één van de weinige vmbo scholen in Den Haag zijn. Het praktijkvak Wonen & Interieur combineert ‘harde techniek’ met decoratie, stoffering en ontwerp. En Management & Hospitality vormt

een brede basis voor vervolgopleidingen in de zorgsector én de hotel- en horecabranche. We willen graag dat leerlingen zich hier thuis voelen; docenten kennen de leerlingen bij naam en ontvangen de kinderen dagelijks met een warm welkom. De school is niet alleen de plek om te leren, maar ook een sociale plek, waar je elkaar motiveert en nadenkt over de toekomst. En er is straks genoeg werk te doen voor deze leerlingen.”

GOED BINNENKLIMAAT

“Dit is een mooi oud gebouw in het Statenkwartier in Den Haag in vier lagen”, vertelt Ben. “In de loop van de tijd zijn er behoorlijk wat verbouwingen geweest en in feite blijf je altijd met zo’n gebouw bezig. Zo willen we nu een aantal ramen laten vervangen; ook omdat het houtwerk niet goed meer is. Verder zijn we actief met de buurt bezig om meer groen in de gebouwde omgeving te krijgen. Daarom hebben we ook een sedumdak aangelegd. Er werd ook aandacht besteed aan het binnenklimaat. Samen met de gemeente en het schoolbestuur VO Haaglanden hebben we de SUVIS-subsidie gebruikt om dat probleem te inventariseren en aan te pakken.” Phillip knikt: “Een goed binnenklimaat heeft een invloed op ons welzijn, humeur, energie, creativiteit en leervermogen. Dat was hier echt een aandachtspunt.” Ben vult aan: “Je merkte ook wel dat collega’s vaker over hoofdpijn klaagden. Dat hoor ik nu eigenlijk niet meer.”

KEUZE VOOR DECENTRALE UNITS

“VO Haaglanden had het bureau Wolf Dikken gevraagd om dit proces te organiseren, waarbij enkele bureaus konden inschrijven”, legt Ed uit. “Verkade Klimaat werd geselecteerd om het werk uit te voeren. We hebben nog wel even gekeken naar

centrale ventilatie, maar vanwege de structuur van het pand was dat geen goede keuze. We hebben eerst CO2-meters in de lokalen gehangen, om de situatie ter plekke te meten. Het was al snel duidelijk dat we de units van Airmaster wilden hebben, omdat het een goed systeem is en het bedrijf een goede service biedt. En de betrokkenheid is van belang; Phillip is vanaf het begin actief betrokken geweest.” Phillip vult aan: “Decentraal ventileren betekent dat de ventilatie-units in de ruimte zelf geplaatst worden en in tegenstelling tot een centrale installatie, is een uitgebreid kanalennetwerk overbodig. Dat was hier overigens makkelijker gezegd dan gedaan, omdat het een monumentaal pand is.”

CONSTRUCTIE AANPASSEN

Ed: “We hebben 19 units geplaatst. Dat zijn behoorlijke machines die zoveel mogelijk in het plafond zijn weggewerkt. Verder hebben we ze in de passende kleur gespoten, zodat ze niet echt opvallen. We hebben ze afgelopen zomer in zeven weken geplaatst en daar ging behoorlijk wat werk aan vooraf. Zo hebben we eerst een schetsontwerp gemaakt en hebben we goed gekeken naar de constructie van de wanden en plafonds. Soms had je hier nog delen van stuc op riet, daar moesten we eerst de constructie verstevigen. Waar mogelijk hebben we de apparaten aan de balkenstructuur gehangen. We konden niet naar buiten via de monumentale gevel aan de straatkant, dus moesten via het dak of binnendoor

“Het was al snel duidelijk dat we de units van Airmaster wilden hebben, omdat het een goed systeem is en het bedrijf een goede service biedt”

de kortste weg naar buiten vinden. Het was soms wel even puzzelen, maar uiteindelijk zijn we tot een mooi eindresultaat gekomen.”

GOEDE SAMENWERKING

Phillip is tevreden: “Het was gezien het pand wel een serieuze opgave, omdat we goed moesten kijken naar de constructie en het kanaalwerk. Dat betekent dat er ook bouwkundig en installatietechnisch het nodige moest worden gedaan. Het is een mooi proces geweest waarbij opdrachtgever en betrokken partijen goed met elkaar hebben samengewerkt.” Ben knikt: “Phillip is vanuit Airmaster intensief bij het project betrokken geweest en dat zie je niet vaak. Zo heeft hij ook het overleg met de gebruikers gecoördineerd. De conciërges hebben een korte opleiding gehad en zorgen ervoor dat de docenten weten wat ze wel en vooral niet hoeven te doen. Is er een melding, dan wordt dat automatisch aan Airmaster doorgegeven en door hen verholpen. Dat noem ik nog eens ontzorgen.”

Kijk voor meer informatie op www.airmaster-bv.nl

Ben de Haan (l) en Edwin Prins

Samen spelen, leren en ontwikkelen in een oase van rust

Huiselijk, knus, overzichtelijk en uitnodigend om te leren. Dat is in een notendop het nieuwe gebouw van Kindcentrum De Dromedaris in Beuningen. Een goed ontwerp en het gebruik van de juiste materialen van Knauf Insulation zorgen hier voor een rustige en vooral stimulerende leeromgeving.

Samen spelen, leren en ontwikkelen, dat is de slogan van Kindcentrum De Dromedaris. Maar hoe faciliteer je dat in een gebouw waar meer dan 300 kinderen dagelijks samenkomen? Dat was de grote uitdaging bij de realisatie van het nieuwe kindcentrum dat in maart 2024 de deuren opende.

SORS Architecten zorgde voor een ontwerp opgedeeld in vier clusters van telkens drie of vier lokalen en een aangesloten speelleerplein. Buss Ontwerp & Inrichting ontfermde zich over de look and feel in het gebouw en Knauf Insulation zorgde voor de bijpassende akoestische materialen. Goede samenwerking met Dromedarisdirecteuren Annemiek Breimer en Monica Lumkes deed de rest. De visie van de school was leidend in het hele proces.

“Wij kunnen elke afbeelding printen of infrezen op de akoestische panelen”

Danny Wilting, Knauf Insulation

Het resultaat is een school waar de leerlingen en leerkrachten zich vanaf dag één thuis voelen. Of, zoals Annemiek het verwoordt: “Een school die cozy aanvoelt. Niet een leerfabriek voor 300 kinderen.” Dat vraagt volgens haar wel iets van het gebouw, de inrichting en het onderwijs. “Het belang van rust en een goede akoestiek is hierbij niet te onderschatten. Dat hebben we tijdens het proces scherp in het oog gehouden.”

FUNCTIONEEL ONTWERP

De eerste stap werd gezet met het ontwerp. Een langgerekt gebouw met bijna alle lokalen aan de noordzijde. “Goede akoestiek begint met een goed functioneel ontwerp”, stelt architect Niels Peters van SORS Architecten. “Daarmee heb je de akoestiek

Vlnr: Danny Wilting, Annemiek Breimer, Niels Peters, Monica Lumkes, Veerle Diemer. Op de achtergrond een akoestisch paneel van Knauf Insulation met bloemenprint.

al voor 80% op orde. De overige 20% zit hem in het interieurontwerp, de toevoegingen en het gebruik van de juiste akoestische materialen.”

Organic, panelen van houtwolcement, zorgen in De Dromedaris voor de perfecte akoestiek die door de leerlingen en leerkrachten als prettig wordt ervaren. “Met het merk Organic richten we ons vooral op toepassingen waar de eisen aan vormgeving hoger zijn. Denk aan interieurtoepassingen”, verduidelijkt Danny Wilting van Knauf Insulation. “Maar het materiaal is wel aan een revival bezig. Steeds meer scholen en andere partijen herontdekken de voordelen van deze akoestische panelen.”

ACTIEF LEREN

De panelen in de nieuwe basisschool in Beuningen hebben naast hun goede akoestische eigenschappen nog andere eigenschappen die een belangrijke meerwaarde hebben voor het onderwijs. Ze zijn bedrukt met leerstof en zodoende onderdeel van het lesmateriaal. Monica: “Wij vinden actief leren heel belangrijk en bewegend leren is daar een onderdeel van. We hebben dit vormgegeven door bijvoorbeeld een honderdveld op de panelen weer te geven. Kinderen kunnen de tafels oefenen tijdens een balspel. Goede akoestiek combineren we zodoende met onderwijs. Hoe mooi is dat.”

“Goede akoestiek combineren we met onderwijs. Hoe mooi is dat”

Monica Lumkes, directeur OBS De Dromedaris

Over die visuals op de panelen is goed nagedacht. Annemiek: “Daar is veel tijd ingestoken om het precies goed te krijgen. Met de resultaten zijn we zeer tevreden.” Knauf Insulation heeft de visuals op de panelen geprint. Danny: “Wij leveren op aanvraag en kunnen elke afbeelding printen of infrezen op de panelen.”

STATAFELS

Ook Veerle Diemer van Buss Ontwerp & Inrichting had een belangrijke rol bij het creëren van de ideale leeromgeving voor De Dromedaris. “Het actief en bewegend leren hebben wij vertaald in het interieur. Dat uit zich niet alleen in de panelen, materialen en kleuren, maar ook in het meubilair. Zo hebben we statafels en tafels op hoogte toegevoegd. Verder hebben we meegedacht over de routing in het gebouw en de manier waarop we leren voor de kinderen aantrekkelijk kunnen maken.”

“De combinatie van ontwerp, inrichting, kleuren en materialen heeft in ons schoolgebouw precies het effect dat we hadden bedacht”, stelt Annemiek. “We hebben dagelijks ruim 300 kinderen in huis en toch ervaren we allemaal een fijne rust in het gebouw. De goede samenwerking tussen SORS Architecten, Buss Ontwerp & Inrichting en Knauf Insulation heeft hier aan bijgedragen. Die samenwerking heeft geleid tot een gebouw dat klopt. Een knusse school voor de kinderen en de leerkrachten.”

KIND CENTRAAL

Danny: “De basis is, zoals altijd, een goede onderwijskundige visie waarin het kind centraal staat. Dat kind moet zich in het schoolgebouw goed kunnen ontwikkelen. Alle partijen die betrokken waren bij De Dromedaris hebben meegedacht hoe we dat konden vormgeven. Niels vanuit zijn visie als architect, Veerle vanuit haar expertise als interieurontwerper en wij vanuit Knauf Insulation met onze kennis van akoestische materialen. Zo hebben we samen gezorgd voor een gebouw waarin de leerlingen optimaal kunnen presteren.” Monica: “We zijn ontzettend trots op ons nieuwe gebouw. Het is echt een verademing ten opzichte van de tijdelijke huisvesting waar we lange tijd inzaten. Bovendien zitten we nu met z’n allen op één locatie. Daardoor kunnen we veel beter samenwerken en als team van elkaar leren. Dat sluit perfect aan op onze slogan: ‘samen spelen, leren en ontwikkelen’. Ons nieuwe gebouw faciliteert ons daar fantastisch in.”

Kijk voor meer informatie op www.knauf.com/nl-nl of www.organic.design/nl/acoustic-solutions/education/

Vouwwand

Hoe flexibel kan het onderwijs zijn?

Hoe deel je een klas optimaal in? Hoe ga je om met grote groepen en verschil in niveaus? Op welke manier deal je met lerarentekort zonder dat leerlingen de dupe zijn? Hoe maak je een onderwijsgebouw geschikt voor én de musical én naschoolse opvang én samenwerkclusters?

Hoe geef je gehoor aan de gewenste flexibilisering in en van het onderwijs? Kortom: flexibel organiseren is een hersenkraker waar menig onderwijsprofessional mee worstelt. Tel daar de verschillen in omvang van groepen per leerjaar bij op en je weet dat er meer nodig is dan het bijzetten van een extra tafel. Dat komt zeker regelmatig voor bij scholen in de regio, waar het toch van belang is om goed onderwijs te geven. Het realiseren van goed, slim en duurzaam onderwijsvastgoed is dus een vak apart. Op veel van genoemde vraagstukken zijn flexibel in te delen onderwijsruimtes het antwoord.

IN EEN HANDOMDRAAI SAMENVOEGEN EN OPSPLITSEN

Neem een klaslokaal dat na het open zetten van de tussenwand één grote instructieruimte voor een grote groep leerlingen wordt en na de instructie weer kan worden gesloten zodat er in een rustige omgeving

kan worden gewerkt. Met een geluidsisolerende schuif- of vouwwand maak je het waar. BREEDVELD is vooraanstaand producent en leverancier van mobiele wandsystemen die omgevingen op een functionele en visueel aantrekkelijke manier flexibiliseren.

GELUIDSISOLERENDE SCHUIFWAND

Neem de BREEDVELD geluidsisolerende schuifwand. Bewezen techniek en jarenlange ervaring zorgen voor de juiste afdichting met een soepele bediening. Dit grote wandpaneel is in één beweging open en dicht te schuiven en ook qua geluidsisolatie laat BREEDVELD

“Flexibel organiseren is een hersenkraker waar menig onderwijsprofessional mee worstelt”

niets te wensen over. Kenmerkend voor deze wand is het feit dat deze in geopende toestand volledig wegvalt in de constructieve wand. Hiermee is de schuifwand de perfecte oplossing als u zoveel mogelijk vaste wandoppervlak wilt behouden. Altijd fijn voor kasten en andere presentatieruimte. Wilt u een grotere doorgang creëren? Ook daarvoor heeft BREEDVELD een goed geluidsisolerende oplossing. De vouwwanden van deze producent zijn even gemakkelijk en snel te openen en sluiten als hun schuivende broer en ook wat betreft geluidsisolatie hoeft u zich geen zorgen te maken: variant F(P)600 is leverbaar in 46 dB Rw die voldoende is om twee klaslokalen volgens de eis frisse scholen te kunnen afsluiten. BREEDVELD heeft ook vouwwanden die volledig vlak getrokken kunnen worden. Een kenmerk dat voor een extra fraai uiterlijk zorgt.

BELEVING EN BEHEER

SCHEIDING TUSSEN AULA EN GYMZAAL

De gymlessen, naschoolse opvang, samenwerkuren, speelkwartieren, studieplekken, presentaties en musicals verdienen allemaal een plek binnen de onderwijsomgeving. Paneelwanden zijn dé oplossing. Met een paneelwand transformeert u een omvangrijke aula gemakkelijk in verschillende kleinere ruimtes ten behoeve van opvang, studieplekken of gymles. Een mobiele paneelwand is een

ogenschijnlijk vaste wand die eenvoudig geopend en gesloten kan worden. Losse sandwichpanelen rollen via een bovengeleidingsrail naar de gewenste positie. Een telescopisch afdichtingsmechaniek zorgt voor de (akoestische) afdichting. Kiest u voor glas (uiteraard met doorvalbeveiliging), dan voegt u daar transparantie aan toe. Fijn wanneer toezicht aan beide zijden gewenst is.

AANDACHT VOOR HET DESIGN

De keuze in wandafwerkingen is even omvangrijk als de toepassingsmogelijkheden van de wandsystemen. De basisbeplating kan op vele manieren worden afgewerkt. Naast esthetiek spelen ook eisen met betrekking tot functie, krasbestendigheid en bijvoorbeeld hygiëne een rol in de keuze voor een wandafwerking.

HOOGSTAAND RESULTAAT

Goed om te weten: BREEDVELD werkt alleen met eigen monteurs. Zo zijn zowel de opdrachtgever als de producent zelf zeker van montage door mensen met kennis van zaken en hiermee van een kwalitatief hoogstaand resultaat. Oók in onderwijsgebouwen met een monumentale status. Het monteren van mobiele wandsystemen is hierdoor bovendien vaak zonder inmenging van een aannemer te realiseren.

Kijk voor meer informatie op www.breedveld.com

Scan de QR-code voor video over schuifwand S110gl

P110gl

Schuifwand S110gl

GOUDEN

CRADLE TO CRADLE CERTIFIED®-CERTIFICERING VOOR NORA

Eerste rubber vloer met goud!

De noracare rubber vloeren van nora® by Interface zijn als eerste ter wereld bekroond met de gouden Cradle to Cradle Certified®-certificering van het Cradle to Cradle Products Innovation Institute.

“We hebben onze producten en processen de afgelopen jaren voortdurend ontwikkeld op het gebied van duurzaamheid”

Dit toonaangevende instituut op het gebied van productbeoordelingen zet zich met de certificering in voor de ontwikkeling en bevordering van een circulaire economie.

25 van de 45 kleuren uit het noracare seneo en noracare uneo productassortiment hebben de gouden certificering ontvangen vanwege de hoge recyclebaarheid. Als wereldwijde marktleider van rubber vloerbedekkingen draagt nora® by Interface met haar producten bij aan duurzame eco-efficiëntie in de vloerenindustrie. “We hebben onze producten en processen de afgelopen jaren voortdurend ontwikkeld op het gebied van duurzaamheid. We zijn dan ook trots op onze teams dat deze tomeloze inzet nu beloond is met het behalen van de gouden Cradle to Cradle-certificering, en zijn gemotiveerd om ons werk voort te zetten,” aldus Rob Heeres, Managing Director van nora®.

GOUDEN EN ZILVEREN CERTIFICERING

Voor de rubbervloeren van nora® worden verschillende kleurpigmenten gebruikt voor het optimale resultaat. Al deze kleurpigmenten zijn individueel geëvalueerd en gecertificeerd. Naast de 25 gouden certificeringen

zijn de overige 20 kleuren uit het noracare seneo en noracare uneo assortiment bekroond met de zilveren certificering.*

CRADLE TO CRADLE CERTIFIED®-CERTIFICERING Het Cradle to Cradle Products Innovation Institute zet zich in voor de ontwikkeling en bevordering van een volledig circulaire economie. Ontwerpen en produceren volgens het cradle to cradle principe betekent dat alle gebruikte grondstoffen volledig hergebruikt kunnen worden, zonder hun waarde te verliezen. Voor de Cradle to Cradlecertificering worden verschillende categorieën onderzocht en beoordeeld: de gezondheid van de materiaalsamenstelling van de gebruikte grondstoffen,

BELEVING EN BEHEER

Over nora® by Interface

de recyclebaarheid van het product, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, verantwoord waterbeheer en de naleving van sociale normen. De te behalen certificaten zijn Basis, Brons, Zilver, Goud en Platinum. De laagste standaard die in een categorie wordt bereikt bepaalt de algemene beoordeling van een product. “Aangezien er nauwelijks producten op het gebied van technische consumptiegoederen zijn die 100 procent halen voor alle criteria, is goud - met name in de bouwsector - een bovengemiddeld resultaat”, bevestigt EPEA, een internationaal onderzoeks- en adviesinstituut voor de implementatie van Cradle to Cradle-oplossingen.

UITSTEKENDE MILIEU- EN GEZONDHEIDSCOMPATIBILITEIT

De Cradle to Cradle-certificering onderscheidt niet alleen de producten zelf, maar heeft ook een positieve invloed op de scores voor DGNB-, LEEDen BREEAM-gebouwcertificeringen. noracare is tot 100 procent recyclebaar, omdat de restmaterialen worden teruggevoerd in de productiecyclus en worden gebruikt voor nieuwe vloerbedekkingen. De innovatieve samenstelling van noracare zorgt voor hoogstaande oppervlakte-eigenschappen en maakt het product geschikt voor de hoogste eisen. Zoals alle nora vloeren zijn ook noracare vloeren vrij van PVC, andere gehalogeneerde polymeren en ftalaatweekmakers en dragen ze bij aan een goede luchtkwaliteit binnenshuis. Bovendien zijn noracare vloeren, net als alle andere

Interface Inc. is een internationale vloerenfabrikant, gespecialiseerd in CO2-neutrale tapijttegels en veerkrachtige vloeren, waaronder luxe vinyltegels (LVT) en nora® rubber vloeren. Al meer dan 25 jaar heeft het bedrijf de missie om de CO2-voetafdruk van haar vloerproducten te verlagen. Alle vloeren van Interface zijn CO2-neutraal over de gehele levenscyclus via het Carbon Neutral Flooring Programma. De rubber vloeren van nora® worden al meer dan 70 jaar in Duitsland geproduceerd en helpen bij het ondersteunen van productiviteit, gezondheid, veiligheid en welzijn op de werkvloer. Dit doet het merk door duurzame vloeren te ontwerpen die makkelijk zijn in het onderhoud, zorgen voor een prettige akoestiek en bijdragen aan sta- en loopcomfort. De productielocatie voor rubber in Weinheim is continu bezig met het verlagen van haar CO2uitstoot. In 2018 nam Interface nora® over en begin 2019 is nora® toegevoegd aan het Carbon Neutral Floors Programma van Interface.

Interface vloeren (tapijt, LVT en rubber vellen en tegels), gecertificeerd als CO2-neutraal via het Carbon Neutral Floors™ programma zonder extra kosten voor klanten. De rubberfabriek van nora by Interface werkt voortdurend aan het vermijden van CO2-uitstoot en verlaagt zo haar CO2-voetafdruk. De onvermijdelijke CO2-uitstoot wordt vrijwillig gecompenseerd.

Kijk voor de producten op:

https://www.nora.com/global/en/products/noracare-uneo

https://www.nora.com/global/en/products/noracare-seneo

Lees meer over nora® by Interface op www.nora.com

Meer lezen over duurzaamheid en nora by Interface? Kijk op:

https://www.nora.com/netherlands/en/sustainability

Kort nieuws

Vernieuwing en renovatie van schoolgebouwen

Het ministerie van Onderwijs moet de vernieuwing en renovatie van schoolgebouwen ‘hoog op de prioriteitenlijst’ zetten. Dat stellen de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de PO-Raad (primair onderwijs) en de VO-Raad (voortgezet onderwijs) dinsdag in een gezamenlijke brief aan demissionair minister van Onderwijs Mariëlle Paul. Tijdens het commissiedebat over onderwijshuisvesting in december vorig jaar erkende Paul, destijds Kamerlid, dit al, maar inmiddels geeft ze als minister aan dat de prioriteit op dit moment niet op onderwijshuisvesting ligt. Uit de brief die minister de Jonge

in december 2023 naar de Tweede Kamer stuurde, komt naar voren dat er wel actie is ondernomen om het maatschappelijk vastgoed te verduurzamen, maar nog niet genoeg. De subsidieregeling voor het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed (DUMAVA) zorgt volgens de minister voor een hogere CO2 reductie en energiebesparing. De derde tranche wordt in het voorjaar van 2024 opengesteld. In de nieuwe regeling komt meer geld vrij voor het verbeteren van energielabels, meer geld voor het renoveren naar de renovatiestandaard en geen geld meer voor investeringen met een korte terugverdientijd. Het Ontzorgingsprogramma Maatschappelijk Vastgoed dat via provincies loopt wordt verlengd. Hiervoor is € 25 miljoen voor 3 jaar beschikbaar. Ook het landelijk opererende Kennis- en innovatieplatform maatschappelijk vastgoed, dat is ondergebracht bij RVO, wordt tot 2030 met middelen uit het Klimaatfonds voortgezet. Het probleem met netcongestie wordt in de brief erkend, maar verder niet uitgewerkt. Juist dit laatste is een actueel knelpunt bij net opgeleverde of nog te realiseren schoolgebouwen en kindcentra.

Geef je plannen de ruimte

Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen.

bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer.

bbn adviseurs

T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

HET ORGANISEREN VAN WAARDEBEHOUD

“Circulariteit is het organiseren van waardebehoud in kringlopen. We moeten van een economie van weggooien naar een economie van waardebehoud, die een materiële of biologische kant kent. Doel is het hoogwaardig hergebruik van grondstoffen. Maar er is ook een sociale kant, want we gooien ook mensen weg in de manier waarop we de economie nu hebben georganiseerd.

Bedrijven moeten over de grenzen van hun eigen organisatie heen kijken, anders zijn de vraagstukken waar ze tegenaan lopen niet op te lossen.

De meeste sectoren opereren in een netwerk van wetten en regels die in een ander tijdperk zijn opgesteld. Veel juridische en boekhoudkundige regels zijn bedacht in de jaren ‘70, toen niemand nog van circulariteit of duurzaamheid had gehoord. Een bedrijf dat circulair wil werken, kan dat speelveld niet alleen veranderen. Bedrijven moeten daarom samen gaan kijken welke waarde ze creëren en wat dat juridisch, fiscaal en economisch betekent. Welke nieuwe verdienmodellen krijgen we dan?

Neem bijvoorbeeld afval. Vaak geldt iets als afval op het moment dat het een bedrijventerrein verlaat, terwijl dat maar weinig zegt over de bruikbaarheid als grondstof voor een ander proces. Er zijn regels over hoeveel gerecycled materiaal in stofzuigers en koffiezetapparaten mag zitten. Die regels zijn een halve eeuw geleden bedacht en verhinderen nu dat we meters kunnen maken. De internationale boekhoudregels zijn gebaseerd op afschrijving in plaats van waardebehoud. Boekhoudkundig is het oninteressant om aan circulariteit te doen. De transitie naar een circulaire economie zal op al deze niveaus, van bedrijven tot boekhoudregels, moeten plaatsvinden. Het zijn nu allemaal losse postzegeltjes, een pilotproject hier en daar. Er wordt door iedereen hard aan getrokken, maar als het klaar is, sterft zo’n project een razendsnelle dood. Ik zie wel lichtpuntjes; het hotelwezen zet

“Als we nu niet doorpakken, blijven we voor altijd hopeloos aanmodderen met die betere wereld”

heel voorzichtig stappen in de goede richting, net als de sloopbranche en de AGF-sector (aardappelen, groenten, fruit). Om grootschalig richting circulariteit te gaan, moeten we de spelregels veranderen. We geven in Nederland jaarlijks acht miljard euro uit aan fiscale voordelen voor de fossiele energiesector. Als we dat in tien jaar afbouwen en in de verduurzaming van de energievoorziening stoppen, veranderen we de spelregels. Duurzaamheid is geen kwestie van technologie maar een politieke keuze. In Denemarken is dit voorjaar een wet aangenomen die het parlement in staat stelt de regering naar huis te sturen als ze hun duurzame beloften niet nakomen. Als we nu niet doorpakken, blijven we voor altijd hopeloos aanmodderen met die betere wereld. Als ik nu premier was, zou ik een overstijgende politieke visie voor de toekomst willen creëren. Waar willen we als Nederland in 2030 zijn en hoe gaan we daarnaartoe?”

Jan Jonker | voormalig hoogleraar duurzaam ondernemen aan de Radboud Universiteit

no.5

Campus Scolair Millenmoaler, Echternach in Luxemburg

Duurzaam en circulair verbinden

In de mooie reeks van thema’s deze jaargang draait het volgende nummer om Duurzaam en Circulair Verbinden. Duurzaamheid en circulariteit gaat te vaak over de materiële aspecten van het publieke domein, maar echt circulair zijn de duurzame verbindingen, die ervoor zorgen dat er een betekenisvolle omgeving ontstaat, waar het gebouw is verbonden met het groen en openstaat voor allerlei kansrijke verbindingen. Begin mei 2024 valt deze Schooldomein weer in uw bus of is hij digitaal te bekijken.

Hieronder een greep uit de bijdragen:

Groot interview met Klaske Kruk: Wat we nu doen, is wijzen naar elkaar.

Debat over maatschappelijk verbinden: Waarom sommige brede voorzieningen goed werken.

Inclusief IHP gemeente Dijk en Waard: Alleen maar sturen op capaciteit is verleden tijd; het gaat om kansrijke samenhang.

Circulaire Nelson Mandelaschool Rotterdam: Een blijvend thuis in een duurzame leeromgeving.

Nieuwe basisschool BuitensteBinnen: Omdat de groene buitenomgeving actief meedoet.

IKC BinnensteBuiten: Ruimtelijke voorwaarden voor een verbindend kindcentrum.

Parkschool – Ibn-i Sina: Geslaagde integratie met behoud van eigen waarden en cultuur.

Brede school Zilverackers Veldhoven: Typologie oud klooster voor breed programma.

Nieuwbouw Campus Scolair Millermoaler: Geïntegreerd model met verschillende instellingen in één gebouw.

Nieuwe dagactiviteitencentrum voor SEIN: Comfortabel, inspirerend en goed voor de gebruikers.

colofon

Schooldomein

Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar.

Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever

Schooldomein is een uitgave van Schooldomein B.V. en Ten Brink Uitgevers

Redactie

Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems

Vaste medewerkers

Adri Pijnenburg, Ivo van der Hoeven, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie).

Redactieraad

De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres

Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370

E-mail: info@schooldomein.nl

Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein B.V., Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop, natascha@fizz.nl.

De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl.

Abonnementen

Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl.

Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie

Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

ScholenºConcept

10 product- en prestatiegarantie

KLIMAATBEHEERSING VOOR HET ONDERWIJS

Ventileren, verwarmen en koelen

Integraal systeem met complete aansturing van onder andere verlichting en zonwering met 100% gescheiden luchtstromen.

Betrouwbaar en bewezen totaalconcept Klaar voor moeiteloze toepassing in uw project, in meer dan 10.000 klaslokalen succesvol toegepast.

Hoge luchtkwaliteit door energiezuinig filter

De speciaal ontwikkelde filters behoren tot de hoogste classificatie.

10 jaar product- en prestatiegarantie Borgt afgesproken prestaties. Kosten voor onderhoud en onverhoopte reparaties zijn vooraf bekend.

Eenvoudige montage

De plug-and-play werkwijze voorkomt fouten en er is geen inregelproblematiek.

Uit het zicht en aangepast aan uw ontwerp

Geen apparatuur op het dak of in het zicht binnen het klaslokaal. Voor zowel nieuwbouw als renovatiebouw.

Topfavoriet onder scholen! ‘BREEDVELD geluidsisolerende schuifwanden’.

Zóóóveel flexibiliteit

Het realiseren van goed, slim en duurzaam onderwijsvastgoed is een vak apart. Op veel van genoemde vraagstukken zijn flexibel in te delen onderwijsruimtes het antwoord. BREEDVELD produceert mobiele wandsystemen waarmee een flexibele organisatie van het onderwijs binnen handbereik is. Letterlijk! De systemen zijn namelijk snel en eenvoudig te openen en te sluiten. Dat BREEDVELD ook de constructieve aanpassingen realiseert, maakt het verhaal af.

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden en vouwwanden. Scan deze QR code om direct op onze impressie pagina te komen.