Schooldomein 4: Natuurinclusief, klimaatadaptief en levensduurbestendig

SCHOOLDOMEIN

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving

GROOT INTERVIEW INGRID SLOOTS

De omslag naar

Natuurinclusief bouwen

Natuurinclusief, klimaatadaptief en levensduurbestendig

IKC REMIGIUS DUIVEN

Wachten en samenwerking worden beloond

SPORTVOORZIENING WADDINXVEEN

Toekomstbestendig bouwen voor sport en onderwijs

VAN DE REDACTIE

In deze Schooldomein staat het thema natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen en ontwerpen centraal. Natuurinclusief betekent letterlijk ‘de natuur inbegrepen’. De natuur geeft ons lucht, water, voedsel, rust en ontspanning. Ze beschermt ons daarnaast tegen droogte en extreem weer. Natuurinclusief bouwen richt zich dan ook op het versterken van de natuur overal en voor iedereen. Wie naar zijn leefomgeving kijkt ziet al snel: natuur begint al bij de voordeur!

Dit nummer heeft mij laten inzien dat het mogelijk is om de natuur als volwaardig onderdeel mee te nemen bij de inrichting van onze leefomgeving. Kennis is reeds aanwezig. Om deze kennis bij bouwprojecten vroegtijdig aan tafel te krijgen sprak ik met Ingrid Sloots en diverse experts. Bij die gesprekken merkte ik al snel dat er voor wat betreft de ontwerp- en ontwikkelopgave nog een wereld te winnen is. Natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen is echt meer dan het opnemen van die ene nestkastvoorziening. Beide vragen ons om anders te gaan denken. Het vraagt ons om te gaan denken vanuit een bovenliggend ecosysteem. De leeromgeving maakt daar integraal onderdeel van uit.

Bij het stimuleren en implementeren van natuurinclusieve en klimaatadaptieve maatregelen bij ruimtelijke plannen en projecten spelen provincies en gemeenten een belangrijke rol. Bijvoorbeeld door middel van beleid, subsidies en samenwerking

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en

maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt vier keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland.

Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk,

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert

Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

met andere partijen en-of andere beleidsvelden. Voordelen zijn alom aanwezig. Naast het vastleggen van CO2, kan de natuur ons helpen met de verbetering van lucht- en waterkwaliteit of het tegengaan van hittestress en warmteoverlast.

Naast de werkzaamheden rondom dit nummer, heeft het redactieteam zelf ook niet stil gezeten. Om Schooldomein naar de toekomst toe nog beter te laten aansluiten aan de behoefte van lezers, zijn we gestart met een lezersonderzoek. We willen graag te weten komen wat Schooldomein voor jou betekent. Wat maakt het blad voor jou relevant? Hoe kunnen we opgedane ervaringen uit de praktijk nog beter deelbaar maken met elkaar? We horen jouw mening graag.

Voor nu, fijne zomervakantie en veel leesplezier.

Marco van Zandwijk Hoofdredacteur Schooldomein

Redactieteam Schooldomein: Marco van Zandwijk, Rodric Leerling en Brenda Breems

waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar marco.van.zandwijk@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site

www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon. INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

Marco van Zandwijk

62

THEMA

Natuurinclusief, klimaatadaptief en levensduurbestendig

In Nederland staan we voor grote ruimtelijke en maatschappelijke opgaven. Met de investeringen die worden gedaan in het maatschappelijk vastgoed hebben we de kans om een positieve bijdrage te leveren aan het versterken van de natuur en het vergroten van de biodiversiteit. Wie verstandig is neemt natuurmaatregelen al vroegtijdig mee in een ruimtelijke ontwikkeling. De praktijk leert dat dit vertraging in de realisatie van het bouwproject kan voorkomen. Beschikbare kennis en voorbeelden uit de praktijk, ze komen mooi samen in dit nummer.

BESTUUR EN BELEID

06

10

Groot interview Ingrid Sloots

De omslag naar natuurinclusief bouwen

Expertsessie Natuurinclusief en Klimaatadaptief bouwen

Rondetafelgesprek met experts

ONDERZOEK EN BEDRIJFSVOERING

16

Het belang van goede akoestiek in de gymzaal

Kindcentrum Ruysdael Leidschendam

VISIE EN ONTWERP

18

Praktijk en theorie in een nieuwe warme jas Vernieuwbouw Markland Oudenbosch

20 Ontwikkelen met oog op toekomstige generaties

Duurzaamheid vanzelfsprekend onderdeel bij projecten

22 Inspirerende plek voor de Kunst van het Leren

Natuurinclusieve transformatie Berger Scholengemeenschap

26

Verbinding en ontmoetingsfunctie staan centraal in CKC de Ark

Nieuwe kindvoorziening Bunschoten-Spakenburg

28

Wachten en samenwerking worden beloond Complexe gebiedsontwikkeling IKC Remigius in Duiven

31 Mijn school

32

34

Dromen waarmaken

Nieuwbouw geeft uniek onderwijsconcept vorm Vrije school Zilverlinde in Roosendaal

Juiste balans in ontwerpkeuzes geven gebouw structuur

SALTOschool De Klapwiek te Eindhoven

38 Uienschuur als inspiratiebron voor nieuwe school

RoosRos wint architectenselectie voor MFA Sommelsdijk

40 Grijze gangen krijgen groene toekomst Graafschap College in Doetinchem

42

Uitvoeringsplan vormt brug tussen IHP en project

Beelden cover:

Havo Notre Dame des Anges Ubbergen - Foto Thea van den Heuvel

IKC Remigius Duiven – Foto Bas Gijselhart | BASEPHOTOGRAPHY

SALTOschool De Klapwiek Eindhoven – Foto Koert van As

Bezint eer ge begint

44 Alzijdige kindvoorziening in het groen IKC de Wijssel in Gendringen

Bethelschool Waddinxveen – Foto Kees Rutten

46

Groene buitenruimtes die het onderwijs verrijken

Buiten is het nieuwe binnen 48

Toekomstbestendig bouwen voor sport en onderwijs

Veelzijdige sportvoorziening gemeente Waddinxveen

50

Rust, ruimte en licht in Leerdam

Kindcentrum Broekgraaf in gebruik

Design & Build: tijdwinst en kostenbesparend

Nieuwbouw Kindcentrum Montfoort 54

Elkaars vertrouwen winnen kost tijd Lange weg naar nieuwbouw Kindcentrum Montfoort 56

Duurzame Pulastic vloer in nieuwe multifunctionele accommodatie

Geslaagde renovatie en nieuwbouw ’t Hart Nieuwdorp

58

Overkapping draagt bij aan klimaatbestendig schoolterrein

Uit de praktijk: Timotheusschool in Amsterdam

Scholen met DESSO AirMaster® van Tarkett

Binnenluchtklimaat en akoestiek verbeterd

62 Renovatie voelt na vier jaar nog steeds als nieuw

Bethelschool Waddinxveen

Column Martijn Droog

Kort nieuws 64 Aankondiging IVVD Onderwijsvastgoeddag

Column Adri Pijnenburg

Vooruitblik Schooldomein 5

Schooldomein

De omslag naar natuurinclusief bouwen

BESTUUR EN BELEID

Om klimaat- en natuurproblemen het hoofd te bieden is er steeds meer aandacht voor natuurinclusief bouwen. De verschillende bouw- en verbouwopgaven bieden kansen om anders naar de bodem, water en de natuur te kijken. Hoe moeten we naar deze ontwikkelingen kijken en wat kan natuurinclusief bouwen daarin betekenen? Schooldomein ging hierover in gesprek met Ingrid Sloots.

Ingrid Sloots is ambassadeur natuurinclusief bouwen en oprichter van Nest Natuurinclusief. In haar dagelijks leven geeft zij leiding aan een team van experts die allemaal willen bijdragen aan biodiversiteit en het vergroenen van de gebouwde omgeving. Doel van Nest Natuurinclusief is om natuurinclusief bouwen concreet te maken in beleid en bij ruimtelijke ontwikkelingen. Dit in samenhang met het vraagstuk van klimaatadaptatie en een verbeterde leefomgeving voor mens en dier.

IMPACT MAKEN

Om de natuur een plek te geven in de ruimtelijke opgave besloot Ingrid met haar werk een andere weg in te slaan. Wat begon als een klein project op gebied van natuur en ecologie kon de laatste vijf jaar uitgroeien tot een organisatie die op grote schaal bijdraagt aan natuurinclusieve gebiedsontwikkeling. Volgens Ingrid is dat het schaalniveau waar je echt impact kunt maken omdat de natuur gebaat is bij voldoende ruimte en verbinding. Zo kan ieder bouwproject bijdragen aan het versterken van de biodiversiteit.

ECOLOGIE AAN TAFEL

Natuurinclusieve projecten pakt Ingrid op met een team van ecologen, biologen en experts op het gebied van duurzaamheid. Doel is daarbij om verbinding te maken met zowel de wereld van de bouw, de architectuur als de natuur. Haar achtergrond als bedrijfskundige komt daar goed van pas. “Veel draait om goede communicatie. In de praktijk zie ik dat partijen op veel plekken langs elkaar heen praten. Om van toegevoegde waarde te zijn moet je snappen hoe deze verschillende werelden in elkaar

zitten. Waar in de praktijk veelal een bouwkundige, stedenbouwkundige, kostendeskundige en installatieadviseur met elkaar om de tafel zitten is het de vraag hoe je er voor zorgt dat ook kennis op het gebied van ecologie een plek krijgt in het proces. Om de natuur een stem aan tafel te geven is het nodig dat we de kennis en knowhow van bijvoorbeeld ecologen weten te integreren bij ruimtelijke opgaven. Door deze expertise op de juiste momenten in te schakelen zijn betere keuzes te maken. Neem bijvoorbeeld de wijze waarop natuurinclusief bouwen is omschreven als gunningscriterium bij een uitvraag aan marktpartijen. Het is dan toch handig als iemand met enige kennis van zaken mee heeft kunnen kijken”, aldus Ingrid.

GEBIEDSGERICHT KIJKEN

“Vanuit het vakgebied ecologie kan iedere ruimtelijke opgave gezien worden als kans voor natuurontwikkeling. Ecologie reikt daarmee verder dan alleen de plek zelf. Wil je de natuur echt versterken dan moet vanuit het omringende gebied naar de opgave worden gekeken. Anders gezegd, het bouwproject dient bij te dragen aan een groter geheel, de grotere structuur. Door alle ruimtelijke veranderingen in een bepaald gebied op elkaar te leggen kunnen deze samen een bijdrage leveren aan de grotere opgave. Dit als gemeente goed in kaart hebben is daarbij een pré. Dan hoeft niet in ieder project het wiel uitgevonden te worden. Daarnaast is het belangrijk dat ieder project bijdraagt. Het omgevingsplan binnen de omgevingswet is daar de juiste plek voor. Vanuit de Omgevingswet heeft de gemeente de taak toe te zien op een juiste inrichting van onze leefomgeving, het maken van verbindingen

“Iedere ruimtelijke ontwikkeling is een kans om de natuur en biodiversiteit in onze leefomgeving te versterken”

en daarin zorg te dragen voor de natuur. Waar de focus van de wet natuurbescherming van oorsprong lag op bescherming, is deze als integraal onderdeel van de omgevingswet veel meer komen te liggen op versterking.”

DUIDELIJKE KADERS

“Als je het over natuurinclusief bouwen hebt merk je al snel dat iedereen met een verschillend beeld van het begrip natuur aan tafel zit. Wie met een negatieve bril naar de situatie kijkt ziet dat we steeds een stukje van de natuur hebben weggenomen om te kunnen bouwen. Met een positieve bril zullen we zien dat we een hele dikke plus kunnen realiseren door met het bouwen natuur toe te voegen. Soms gaat het om kleine ingrepen die een grote impact kunnen hebben. Omdat algemene kennis ontbrak hebben wij samen met Vogelbescherming een gids met praktische richtlijnen opgesteld. Er zijn inmiddels gemeenten, zoals Arnhem, die deze gids als richtlijn aan ontwikkelaars meegeven. Daarmee geven zij een kader mee op welke wijze zij natuurinclusief bouwen voor zich zien.”

SCHOOL ALS AANJAGER VAN GROENSTRUCTUUR

Ingrid is duidelijk voor wat betreft de kansen voor natuurinclusief bouwen binnen het maatschappelijk vastgoed. “Scholen en kindcentra bieden bij uitstek een kans voor natuurinclusief bouwen. Het zijn immers gebouwtypes waarbij de buitenruimte integraal onderdeel uitmaakt van de ontwikkeling. Iedere opgave om een school te bouwen geeft de omliggende wijk de kans om samen te vergroenen. De vergroening stopt daarbij niet aan de randen van het bouwperceel. Het geeft kansen om ook verder te vergroenen binnen een wijk.” Om die reden adviseert Ingrid huiseigenaren en corporaties mee te nemen in de ontwikkeling en hen mee te laten denken om een ecologische kwaliteitsimpuls te realiseren voor

Provincie Zuid-Holland

Om het toepassen van natuurinclusief bouwen handen en voeten te geven tekende de provincie Zuid-Holland al in 2018 samen met diverse overheidsinstanties, ontwikkelaars, financiers en adviesorganisaties het ‘Convenant Klimaatadaptief Bouwen in Zuid-Holland’. Doel van het convenant was om klimaatverandering tegen te gaan door adaptieve maatregelen gericht op gebied van hittestress, langdurige droogte, extreme neerslag, vergroten van de biodiversiteit en bodemdaling. Met het ondertekenen van een convenant in 2018 was Zuid-Holland jarenlang koploper. Op dit moment heeft het convenant een doorvertaling gekregen in het convenant toekomstbestendig bouwen. Dat is veel breder dan enkel klimaat en natuurinclusief. Daar hangen ook de opgaven rondom circulair, mobiliteit en de energieopgave onder. Met het in 2018 gesloten convenant is veel kennis opgebouwd. Kunst is om deze goede voorbeelden te gaan ontsluiten.

DROGE VOETEN HOUDEN

Ingrid vervolgt: “Naast de natuurlijke kant, heb je ook nog de fysieke kant. Die heeft vooral met klimaatadaptatie te maken. Dan hebben we het bijvoorbeeld over de heftige regenval en de riolering die het niet aankan. Dit zijn meer de fysieke zaken en de harde kant van het omgaan met natuur. De gevolgen merkt een gemeente direct in zijn rioleringsplan. Het is één van de beleidsvelden waar ook financiële ruimte kan liggen. De combinatie klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit is daarom een logische. Zeker als je droge voeten en voldoende koelte wenst te houden. Ze liggen in het verlengstuk van elkaar. De doorlaatbaarheid van de bodem, het bufferen van het water raakt aan de opgave van biodiversiteit. Wie werk wenst te maken van natuurinclusief bouwen doet er goed aan dit vooral in combinatie met klimaatadaptatie aan te pakken.”

IMPACT MATERIAALGEBRUIK

Ook het gebouw zelf kan bijdragen aan natuurverbetering. Dit vooral vanuit zijn materialisatie. Ingrid noemt de voorbeelden van de levende natuur in een groen dak of een groene gevel. “Daarnaast

BESTUUR EN BELEID

heb je ook de biobased materialen. Daar gaat het eigenlijk meer over de dode natuur. Het bewustzijn bij mensen dat het gebruik van materialen een positieve of negatieve impact heeft groeit. Het besef is doorgedrongen dat niet ieder materiaal onbeperkt beschikbaar is. Al het materiaal dat wij gebruiken komt immers ergens vandaan.”

PRAKTISCHE KENNIS

Op het gebied van kennisdeling is er nog een wereld te winnen. Als goede voorbeelden noemt Ingrid de huidige samenwerking tussen provincies en het landelijk ‘Collectief natuurinclusief’ van de overheid. “Wat op een bepaalde plek goed werkt is vaak op heel veel andere plekken ook goed toe te passen. De verschillen zitten dan vooral in de ondergrond. De bodem is in de meeste gevallen bepalend voor het type beplanting dat er het beste past. Stedenbouwers, architecten en projectmanagers zijn op dit moment nog niet opgeleid om ook de ecologie van een plek helemaal te doorgronden. Daarom is het ook zo belangrijk een ecoloog te raadplegen. Een ecoloog kan uitleg geven wat wel en niet werkt en waarom.”

Een praktische gids met stappenplan en checklist, zoals hierboven al genoemd, kan partijen al op weg helpen. Deze kennis mag volgens Ingrid niet ontbreken in de gereedschapskist van de architect.

KOSTEN EN BATEN

Als het gaat over de kosten en baten van natuurinclusief bouwen is Ingrid duidelijk: ”De opbrengsten van positief natuurbeleid slaan vaak ergens anders neer. Daarom doet een gemeente er goed aan de opgave te benaderen vanuit een breder perspectief van leefbaarheid en te zoeken naar de juiste koppelkansen in beleid. Naast de bouw van een school moet de gemeente immers ook zorgen voor groen, water en ruimte om te spelen. En dan heeft het ook nog doelstellingen op gebied van klimaat en leefbaarheid. Ik denk oprecht dat er nog veel meer met de huidige budgetten te doen is dan dat we nu doen. Maar om die koppelkansen te zien en te benutten moet je wel de wijk in.” Als het aan Ingrid ligt vormen scholen een ideale oefenplaats. “Als we het in ons maatschappelijk vastgoed al niet proberen, is het niet reëel om te verwachten dat iemand anders het wel doet.”

Meer informatie:

• Gids_Natuurinclusief_Ontwikkelen_Synchroon_Vogelbescherming_Nest_Natuurinclusief.pdf

• Natuurinclusief bouwen voor gemeentes - Nest Natuurinclusief

• Praktische gids over natuurinclusief ontwikkelen - Nest Natuurinclusief

De Klapwiek Eindhoven

Rondetafelgesprek met experts

De ontwerp- en ontwikkelopgave van scholen en wijkvoorzieningen staat steeds meer in het licht van natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen. Wat vraagt dat van betrokken partijen bij de (her) ontwikkeling van schoolgebouwen? Schooldomein zocht experts op en ging met hen in gesprek over het hoe. Hoe kan bij het inrichten van de bebouwde omgeving worden geanticipeerd op de gevolgen van klimaatverandering? Maar ook hoe kunnen schoolgebouwen bijdragen aan het vergroten van biodiversiteit en-of het tegengaan van hittestress?

BREDERE BENADERING

Vraag experts naar hun ervaringen met natuurinclusief bouwen en je hebt een mooi gesprek. Breed gedeeld wordt het uitgangspunt dat natuurinclusief denken verder gaat dan het meenemen van een nestvoorziening. Vanuit zijn jarenlange ervaring spreekt Daan Josee, mededirecteur Maas Kristinsson Architecten: “Natuurinclusief bouwen gaat over ruimte maken voor al het organische leven, omdat we daar als mens mee verweven zijn. Een richel om te schuilen of langs te trekken kan voor een insect al het verschil maken. Het vraagstuk vraagt daarmee om een bredere benadering van de duurzaamheidsopgave. Het maakt het tot een opgave van algeheel welbevinden van mens en dier.”

MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE

Guus de Goede, projectmanager projectenbureau Gemeente Zoetermeer, herkent zich in deze brede

“Prima als iets moet, maar wie bepaalt betaalt”

– Jos Boon

benadering. Guus deed in 2023 onderzoek naar de maatschappelijke meerwaarde van natuurinclusieve onderwijshuisvesting (zie afbeelding).

“Natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen heeft een positieve impact op de omgeving. Zowel op het vlak van welbevinden, de waarde van het vastgoed als voor de biodiversiteit. Zo leert de praktijk dat een

Deelnemers:

• Daan Josee - mededirecteur Maas Kristinsson Architecten

• Guus de Goede - projectmanager projectenbureau gemeente Zoetermeer

• Jos Hermans - architect RoosRos Architecten

• Jos Boon - beleidsadviseur SPOU

• Rob van der Westen - beleidsadviseur SPOU

Tekst Marco van Zandwijk

MFA Duurstedelaan

Utrecht

BESTUUR EN BELEID

Afbeelding uit onderzoek naar maatschappelijke meerwaarde van natuurinclusieve onderwijshuisvesting (Bron: Guus de Goede 2023)

groen schoolplein helpt om het pestgedrag onder leerlingen te verminderen en een bijdrage levert om klimaatdoelstellingen te halen.”

WEL OF NIET VERPLICHT?

Scholen verplichten om maatregelen te nemen gaat de experts een stap te ver. Een verplichting zorgt in de praktijk al snel tot een versmalling in het denken volgens Daan. “Zo kan een nestkast in een stenige omgeving met gebrek aan volwassen bomen een goed idee zijn. Maar als een project pal naast een boomrijk park gelegen is schiet het verplicht meenemen van een nestkast zijn doel voorbij. Geef vogels daar vooral de kans om hun eigen nest te bouwen.”

RENTMEESTERSCHAP

Jos Hermans, architect bij RoosRos Architecten, vult aan: “Met meer dan 60 collega’s werken wij dagelijks aan de huisvestingsopgave van scholen. Wij vinden

dat je als architect de maatschappelijke verplichting hebt om iets goed te doen. Goed in de zin van een minimale milieu impact. Van een opdrachtgever vraagt dat respectvol rentmeesterschap. Dat komt er in de kern op neer dat deze in het ontwerpproces al een beeld heeft hoe de school in de toekomst zal worden afgebroken en-of hergebruikt. Duurzaam bouwen is daarmee ook gewoon een leuke denkoefening: Stel je zelf de vraag: Hoe ziet de ideale kringloopschool er uit?”

WERKEN VANUIT AMBITIES

Het al of niet verplichten roept ook vraagtekens op bij Jos Boon en Rob van der Westen, beide beleidsadviseurs huisvesting SPO Utrecht. Hun standpunt is dat een verplichting om toetsingscriteria en passende bekostiging vraagt: “Sommige maatregelen zijn kostenverhogend. Dan zeggen wij prima als dat moet, maar dan moet het wel duidelijk zijn waar de rekening heen mag. Wie bepaalt betaalt”, aldus Jos. De morele verplichting die je met elkaar voelt om bij te willen dragen is voor hem wel

Guus de Goede Jos Boon Daan Josee

Jos Hermans

Rob van der Westen

“Gemeenten kunnen natuurinclusief bouwen meenemen in een uitvraag aan de markt”

– Guus de Goede

herkenbaar: “Het werken vanuit ambities hoort bij ons als schoolbestuur. Daar begint het mee. Nodig is deze ambities duidelijk te formuleren aan het begin van een proces. Gedurende het proces moet blijken hoe ver je kunt komen. Wanneer je 7 van de 10 maatregelen hebt kunnen realiseren, is dat altijd beter dan dat je hier totaal niet over hebt nagedacht.”

DUURZAAMHEID EN FUNCTIONALITEIT

De stelling dat duurzaamheid ten koste gaat van de functionaliteit van scholen, houdt geen stand. Het één hoeft het ander niet uit te sluiten. Onderwijs vormt dan wel de primaire functie, maar daar zit een leefwereld omheen waar duurzaamheid integraal in mee te nemen is. Met een slim ontwerp gaan ze hand in hand. Duurzaamheid, gezondheid, belevingswaarde en functionaliteit zijn op die manier allemaal met elkaar verbonden. Jos Hermans vat het mooi samen: “Een goed functionerend gebouw is per definitie duurzaam en andersom.”

LUXE OF NOODZAAK

We gaan door op de vraag of klimaatadaptief bouwen een luxe of noodzaak betreft. Jos Boon trapt af met een voorbeeld uit de praktijk: “Het probleem van opwarming en warmteoverlast is een toenemend probleem in onze schoolgebouwen. De hoge isolatiegraad van gebouwen en het toenemend aantal warme periodes in het jaar maken het noodzakelijk om schoolgebouwen te voorzien van actieve koeling. Zelf zou ik echter liever zien dat we meer installatiearm gaan bouwen. Geld dat niet naar installatietechniek hoeft kan dan naar de inrichting en het onderhoud van een groen-blauw schoolplein. Een veel aangedragen oplossing is om bomen in te zetten zodat het gebouw in de schaduw komt te staan. Maar

het duurt wel even voordat bomen volwassen zijn en je van dat natuurlijke voordeel gebruik kunt maken. Het is veel effectiever om in het ontwerp de groepsruimten op het noorden te oriënteren.”

OOG VOOR UITVOERBAARHEID

Vanuit SPO Utrecht wordt de ontwikkeling naar klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen omarmt. “Wel lopen wij bij de realisatie tegen de grenzen van uitvoerbaarheid aan”, laat Jos desgevraagd weten. Als voorbeeld noemt hij de kosten van een groen schoolplein. Deze kost in de exploitatie al snel het 3-voudige van een traditioneel betegeld plein. Collega Rob vult hem aan: “De rekening voor de extra onderhoudskosten geeft altijd veel discussie. Het mag echter niet de reden zijn om iets niet te doen. Er zijn ook onderdelen die zonder al te veel kosten een bijdrage kunnen leveren aan klimaatdoelstellingen. Denk bijvoorbeeld aan extra bergingscapaciteit bij heftige regenbuien. Door een schoolplein wat lager aan te leggen kan het plein tijdelijk het regenwater opvangen en vasthouden op het eigen terrein. Door deze tijdelijke buffering kan het riool worden ontlast en kan wateroverlast elders voorkomen worden.”

KOSTEN EN BATEN

Met zijn onderzoek komt Guus tot vergelijkbare inzichten. Het nemen van maatregelen hoeft voor een gemeente niet altijd duurder uit te pakken. Zeker als deze maatregelen meteen vanaf het begin worden meegenomen en de kosten voor het (intensief) beheer kunnen verminderen. De opbrengsten zitten verder vooral aan de zachte kant van een prettige omgeving en het positieve effect op welzijn en welbevinden. Met deze opbrengsten blijft het volgens de experts nog wel lastig om een factuur voor gemaakte kosten te betalen. Om deze kosten betaald te krijgen kijkt Jos Hermans naar het rioleringsplan: ”Als er binnen de gemeente nog ergens geld is te vinden moet je daar kijken. Maatregelen die in het kader van klimaatadaptatie kunnen worden uitgevoerd ontlasten ons riool.” Als voorbeeld noemt hij het loskoppelen van regenwater net boven de grond:

“Die langzame afvoer van regenwater naar een wadi kan gelijk dienst doen als educatie. Maak er voor kinderen een zichtbaar keien stroompje van. Het mooie is dat je daarmee perfect aansluit op de nieuwsgierigheid en de leefwereld van kinderen. Hoe mooi is dat?”

REGIEROL GEMEENTEN

Vraag die op tafel blijft liggen is wie nu de regie moet nemen om natuurinclusieve scholenbouw te stimuleren. Natuurinclusief bouwen maakt

vlnr Jos Boon, Jos Hermans, Rob van der Westen, Daan Josee

“Stel jezelf de vraag: Hoe ziet de ideale kringloopschool eruit?”

- Jos Hermans

BESTUUR EN BELEID

immers geen onderdeel uit van de huidige wet- en regelgeving. Hierdoor komt het op de gemeenten, ontwikkelaars en andere organisaties zelf aan om deze wijze van bouwen te omarmen. Vanuit hun totaaloverzicht kunnen gemeenten het beste de verbinding leggen tussen de verschillende beleidsterreinen die met de huisvestingsopgave van het onderwijs te maken hebben. Guus vult aan: “Bij afwezigheid van groennormen vanuit het Rijk, lijken de gemeenten en provincies inderdaad de aangewezen gremia. Zij zullen hiervoor beleid moeten opstellen en een gelijk speelveld moeten faciliteren. Hierbij is het belangrijk om de politiek, denk dan aan het College van B&W en de gemeenteraad, vroegtijdig in het proces te betrekken om daarmee draagvlak te creëren. Ook kunnen zij het aspect van natuurinclusief bouwen meenemen in een uitvraag aan marktpartijen. Dit door bij een aanbesteding het gunningcriterium diervriendelijk en groen bouwen mee te nemen.”

2 VOOR 12

De discussie over wel of geen keuze hebben vindt Guus minder relevant. Hij wijst ons op de actualiteit: “Uit wetenschappelijk onderzoek (IPCC, 2024) blijkt dat het klimaat sterker verandert dan voorheen gedacht. Met onze gebouwde omgeving zullen we hier op moeten anticiperen om het leefbaar en veilig te houden. Investeringen uitstellen is dan ook eigenlijk geen optie meer, het is 2 voor 12. Nu geen maatregelen treffen levert in de toekomst alleen maar hogere kosten op.”

Meer (achtergrond)informatie:

• Inspiratieboek biobased en natuurinclusief bouwen (College van Rijksadviseurs)

• Agenda Natuurinclusief 2.0

• Handreiking klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen, inrichten en beheren

• Natuurinclusief Bouwen als nieuwe norm - Het Oversticht (Provincie Overijssel)

• www.toekomstbestendigeleefomgeving.nl

• www.checklistgroenbouwen.nl (checklist)

• Natuurinclusief gebouw | PIANOo - Expertisecentrum Aanbesteden (inkoop)

MFA Duurstedelaan Utrecht

De Klapwiek Eindhoven

Samen met u realiseren wij als bouwteamof Design & Build-partner dé perfecte omgeving voor leren, werken en recreëren – met oog op de toekomst.

Duurzaam

Innovatief

Toekomstgericht

Ontdek hoe bouwprojecten slimmer, sneller en duurzamer kunnen. Het innovatieve betonbouwconcept van BXL Systeembouw is modulair, flexibel, demontabel en toonaangevend in duurzaamheid en circulariteit. Dé oplossing voor opdrachtgevers, architecten, constructeurs en aannemers in de utiliteitsbouw die bouwen met het oog voor morgen.

www.bxlsysteembouw.nl

Overijssel investeert € 10 miljoen in natuurinclusie, circulariteit en klimaatadaptatie

De provincie Overijssel gaat €10 miljoen investeren in concrete projecten die bijdragen aan natuurinclusie, circulariteit en klimaatadaptatie (NCK). Dit hebben Provinciale Staten (PS) besloten tijdens de vergadering van 4 juni. Met het aangenomen voorstel wil de provincie impact maken op deze thema’s.

De provincie wil impact maken. Het wil dit bereiken door met deze thema’s rekening te gaan houden in het inkoopbeleid. Ook moeten de investeringen ervoor zorgen dat er meer gebruik wordt gemaakt van beschikbaar geld vanuit het Rijk en Europa.

De investering van de provincie sluit mooi aan bij de Landelijke Agenda Natuurinclusief 2.0 en de provinciale inspiratiessessies ‘Natuurinclusief bouwen in de praktijk’ die Het Oversticht organiseert. Beide werken aan het versterken van natuur in de breedste zin. Het zorgt er voor dat de natuur een plek krijgt bij de realisatie van andere opgaven, zoals bouwen, energie, infrastructuur, landbouw, onderwijs, recreatie, water, gezondheid en economie.

Meer informatie: www.overijssel.nl/nieuws www.hetoversticht.nl/natuurinclusief-bouwen-en-wonen www.collectiefnatuurinclusief.nl

NATUURINCLUSIEF, KLIMAATADAPTIEF

EN LEVENSDUURBESTENDIG

Gemeenten en schoolbesturen hebben samen een zorgplicht om te zorgen voor een veilige, gezonde en duurzame leeromgeving. Met de schaarse financiële middelen welke zij ontvangen is dat een hele uitdaging. Willen zij dan ook nog aandacht hebben voor natuurinclusieve, klimaatadaptieve en levensbestendige aspecten dan komt daar heel wat bij kijken. Maar wat wordt dan onder deze aspecten verstaan, hoe kunnen we dat dan vormgeven terwijl we de financiële middelen er niet voor ontvangen?

Schoolbesturen en gemeenten hebben aandacht voor natuurinclusief, soms ook gedwongen door allerlei instanties zoals provincies, omgevingsdiensten, wettelijke en/of gemeentelijke regelingen. We houden rekening met het klimaat en eigenlijk willen we daar nog meer rekening mee houden; we renoveren en bouwen nieuwe schoolgebouwen levensduurbestendig en we bouwen geen gebouwen meer voor 40 jaar maar 50 jaar of zelfs nog langer

Het bouwbesluit (en de daarmee gepaard gaande bekostiging) gaat uit van sober en doelmatig, laat staan dat we de gebouwen kunnen realiseren rekening houdend met deze aspecten.

Een eerste aanzet is een “beetje” gemaakt met het innovatieprogramma onderwijshuisvesting waarin subsidiegelden beschikbaar kunnen komen voor projecten welke zich bezig houden met biobased en natuurinclusief bouwen. De subsidie is echter voor een beperkt aantal projecten beschikbaar terwijl we van alles willen, er ook achter staan maar nog niet goed weten hoe we dat moeten vormgeven. Maar hulp mag altijd gevraagd worden.

Maar toch leeft het onderwerp nog niet zo en zullen we er, ook vanuit de LVO, meer aandacht aan moeten besteden en input moeten geven aan partijen die deze onderwerpen verder ontwikkelen.

Contact met de LVO is heel eenvoudig. Volg ons op LinkedIn of stuur een mailtje naar secretariaat@lvo-onderwijs.nl.

Martijn Droog | Landelijke Vereniging Onderwijsadviseurs (LVO)

KINDCENTRUM RUYSDAEL LEIDSCHENDAM

Het belang van goede akoestiek in de gymzaal

Een duurzaam schoolgebouw maken dat echt een monument is voor de toekomst. Dit vanuit de ambitie om een veilig en inclusief schoolklimaat te creëren, waarbij bewegen en met elkaar leren een centrale rol krijgt. Dat is wat KC Ruysdael voor ogen heeft voor het nieuwe kindcentrum in Leidschendam.

SLOOP EN NIEUWBOUW

Het project omvat de sloop van de Maria Bernadette school en de nieuwbouw van een kindcentrum met werktitel KC Ruysdael. In de nieuwbouw zal niet alleen een basisschool komen, maar ook een BSO, kinderdagopvang en gymzaal die in de avonduren gebruikt zal worden door tafeltennisvereniging VVV. Directeur van basisschool RKBS Maria Bernadette Eric Koele: “Bij het aangaan van zo’n groot project is het heel fijn een projectteam te hebben dat gedurende het hele traject meedenkt. Wij willen een gezond, veilig en duurzaam gebouw neerzetten en dat gaat het beste als je samenwerkt.”

VEEL AANDACHT VOOR AKOESTIEK

In dit project was er bijzonder veel aandacht voor de gymzaal. Deze is niet alleen voor de basisschool, maar is straks ook ’s avonds in gebruik. Daarnaast is de school een gezonde school, en de kinderen krijgen daarom extra gymles. Door het vele en

“Door het vele en wisselende gebruik is een goede akoestiek in de zaal zeer belangrijk”

wisselende gebruik is een goede akoestiek in de zaal zeer belangrijk. Gertjan Verbaan, adviseur bij

DGMR: “Het KVLO, NOC NSF en het programma van eisen Frisse Scholen geven wel enkele richtlijnen voor akoestiek maar deze spreken vooral over de nagalmtijd. Dus hoelang een geluid van bijvoorbeeld een stuiterende bal of spelende kinderen naklinkt. Maar het is ook belangrijk te kijken naar de spraakverstaanbaarheid.”

BALANS ZOEKEN

Hoe zorg je er nu voor dat een docent goed te verstaan is in de hele zaal, maar zelf niet teveel geluid hoort? En hoe zorg je voor de juiste hoeveelheid absorptiemateriaal? Bij teveel absorptie wordt de nagalmtijd te kort en moet de leraar steeds harder praten, met kans op oververmoeidheid tot gevolg. Eric: “En natuurlijk moet je ook rekening houden met functionaliteit. Je wilt ook dat kinderen met de bal tegen de muur kunnen stuiteren, dan moet daar geen zacht materiaal aangebracht zijn dat stuk kan gaan.” Uiteindelijk komt het neer op het zoeken naar een balans tussen nagalmtijd, spraakverstaanbaarheid en functionaliteit. “Die balans is goed te realiseren”, zegt Gertjan. “Tegenwoordig kunnen we met nieuwe software relatief eenvoudig een 3d model maken van de gymzaal, dan weet je hoe het geluid zich verspreidt. En dan kun je ook gerichter absorptie aanbrengen om enerzijds de nagalmtijd uit het Programma van Eisen (PvE) te behalen, maar ook goede spraakverstaanbaarheid.”

SPRAAKVERSTAANBAARHEID

Eric: “Rekening houden met de spraakverstaanbaarheid was een goede toevoeging, we hadden vanuit het PvE alleen rekening gehouden met de nagalmtijd. We willen natuurlijk duurzame inzetbaarheid voor de leerkracht, en een veilige omgeving voor zowel leerkracht als kinderen. Onze gymdocent staat al bijna 20 jaar voor de groep en werkt momenteel met

Tekst Sara van Wifferen

oordoppen. Dit werkt op zich redelijk goed maar nu we een nieuwe zaal krijgen is het zaak dit ook mee te nemen en te verbeteren voor de toekomst. Niet alleen voor onze vakdocent, maar zeker ook voor de kinderen.”

RUST, RUMOER EN RUIS

“Vorig jaar hielden we een wedstrijd hoogspringen waarbij het geluid zo hoog opliep dat enkele kinderen en docenten de gymzaal uit wilden, dat is niet de bedoeling natuurlijk”, vertelt Eric. Gertjan vraagt: “Merk je over het algemeen ook vaker dat kinderen gevoelig zijn voor prikkels?” Eric: “Ja dat merken we wel vaker, het onderwijs wordt inclusiever, dus het is een kunst om iedereen ook daarin te bedienen.”

KC Ruysdael koos in het ontwerp daarom ook voor veel golvende vormen voor een goede afwisseling van rust, rumoer en ruis. Ook is het extra advies om op het leerplein dezelfde akoestische eisen aan te houden als in de leslokalen omarmd. Dit ook omdat een leerplein tegenwoordig vaak als onderwijsplek wordt ingezet.

DUURZAAM EN INNOVATIEF

Naast een goede akoestiek wil de school ook een zeer duurzaam en innovatief gebouw neerzetten. Zo is het absorptiemateriaal bijvoorbeeld van duurzaam vilt en zal er veel groen in en rondom het gebouw zijn. Om de gymzaal ook voor schoolmusicals te gebruiken kunnen de wandrekken samen één podium vormen. Ook zal worden onderzocht of het mogelijk is de buitenzonwering achterwege te laten. Dit door een zonneluifel op afstand van het gebouw te plaatsen waardoor de zon tegengehouden wordt.

PARAMETRISCH ONTWERPEN

Eric: “Het overleg met het ontwerpteam heb ik echt op prijs gesteld, je ziet dan andere invalshoeken. Wat wil je nou met zo’n ruimte bijvoorbeeld. En ik was verrast over de mogelijkheden van DGMR voor parametrisch ontwerpen, bijvoorbeeld voor daglicht en bezonning. Zo kwamen we als ontwerpteam op die innovatieve luifel, als dat lukt en goed onderbouwd kan worden zou dat een mooie toevoeging aan ons bijzondere kindcentrum zijn.”

Samenwerking: BDG Architecten, Klicket Advies, Pieters bouwtechniek, HEVO, Pantha Rei. Kijk voor meer informatie op www.dgmr.nl.

Berekeningen geluid in de sportzaal

Copyright BDG Architecten

VERNIEUWBOUW MARKLAND OUDENBOSCH

Praktijk en theorie in een nieuwe warme jas

Wie als oud-leerling het vernieuwde Markland Oudenbosch binnenloopt, herkent vast nog de sfeer van vroeger: de brede trappen, het gele metselwerk, de lichte lokalen. Tegelijkertijd is er zoveel toegevoegd met hoge architectonische kwaliteit dat de school als nieuw oogt.

“Het Markland kan weer veertig jaar mee.”

PROJECTINFORMATIE

Project

Vernieuwbouw Markland Oudenbosch

Opdrachtgever

Gemeente Halderberge en Stichting

Markland College

Architect

Architecten|en|en, Eindhoven

Interieur

EX Interiors

Aannemer

Moeskops’ bouwbedrijf

Kosten

€ 21 miljoen

Ingebruikname

januari 2024

BEVLOGEN OPDRACHTGEVER

Zonder rector Michiel Maas was de vernieuwbouw van het Markland Oudenbosch in Oudenbosch niet zo’n succes geworden. Die stelling durven architecten Jeffrey Sonnema en Frans Benjamins van architecten|en|en wel aan. Michiel toonde zich een bevlogen opdrachtgever die er niet voor terugdeinsde eindeloos te lobby’en en onderhandelen met wethouders en raadsleden over geld en kwaliteit. “Er is heel veel gerekend”, zegt Michiel. “Niet alleen vanwege nieuwe inzichten van onszelf en hogere leerlingenprognoses, maar ook door externe factoren als stijgende bouw- en energiekosten. We moesten veel bijstellen en hebben meerdere scenario’s uitgewerkt, maar mét behoud van architectonische en technische kwaliteit, zowel binnen als buiten.”

GROENE CAMPUS

Het Markland Oudenbosch huisvest een breed spectrum aan voortgezet onderwijs voor ongeveer 1500 leerlingen: van vmbo basis/kader/gemengde en theoretische leerweg tot en met gymnasium. De scholen waren gehuisvest in een keten van gebouwen

uit verschillende bouwperiodes. Het besluit voor sloop-nieuwbouw inclusief woningbouw was al genomen, toen Michiel aantrad. Hij stuurde aan op een ruime, groene campus en behoud van een deel van de bestaande panden, met als belangrijkste gebouw het Thomas More College uit de jaren zeventig. “Dat gebouw leende zich dankzij de ruime lokalen nog prima voor theorie-onderwijs. Voor praktijklokalen en werkplaatsen was wel nieuwbouw nodig. Elk schooltype heeft nu een eigen leerhuis, maar er is ook verbinding tussen theorie en praktijk. Als leerling ervaar je: het leerhuis is mijn thuisbasis, maar de hele school is van mij.”

Om die eenheid ook naar buiten toe uit te stralen is een nieuwe buitengevel geplaatst die als een warme ‘jas’ alle scholen omvat. Op één monumentale gevel na, is de buitenkant bekleed met hout en rode minerale steenstrips met isolerende werking.

CONCEPTDENKERS

De warme jas is een idee van Jeffrey en Frans die al bij de eerste aanbesteding waren geselecteerd voor het ontwerp. “Het zijn goede conceptdenkers”, licht

Michiel de keuze toe. “Dat hebben ze in de praktijk ook bewezen. We waren tijdens het ontwerpproces een goed team. Acht jaar lang hebben we met elkaar om tafel gezeten. Af en toe was er een scherpe ontwerpdiscussie, want niet alles wat we in gedachten hadden kon. Maar en|en bewoog altijd mee.” De architecten liepen soms tegen hun eigen werkwijze aan, zegt Frans. “Wij tekenen geen mooie dromen die we achteraf moeten schrappen als ze onhaalbaar blijken te zijn. Wij denken meteen logisch en praktisch na. Dat betekent wel dat er bij financiële tegenvallers weinig knoppen zijn om aan te draaien. Oplossingen vonden we onder andere in hergebruik van materiaal van de gestripte gebouwen, zoals kozijnen.”

OVERTUIGINGSKRACHT

De architecten hebben eerst geïnventariseerd welke bestaande gebouwen ze bij de campus konden betrekken en welke gesloopt moesten worden.

Frans: “Een van de gebouwen was relatief jong – uit 2000 – maar had zo’n slechte kwaliteit dat alleen het betonnen skelet overbleef. Die keuze vroeg overtuigingskracht richting mede-opdrachtgever gemeente Halderberge. ‘Waarom ga je dat gebouw niet renoveren? Er zit een goede aula in waarom haal je die weg?’ Onze boodschap was altijd: boet nu niet in op kwaliteit, maar maak iets wat echt goed is met een lange levensduur. Uiteindelijk is dat gelukt.”

MEDIATHEEK

Zo is aan de ene kant gebruik gemaakt van de kwaliteiten van de oude gebouwen en aan de andere kant ruimte gemaakt voor nieuwbouw. Binnentuinen tussen de gebouwen zijn dankzij licht doorlatende overkappingen bij het schoolgebouw getrokken. Mooi voorbeeld daarvan is de mediatheek. Michiel: “Het Markland Oudenbosch heeft een van de beste mediatheken van Nederland. Daar hebben we extra op ingezet.” In de hoge ruimte zijn diverse soorten leerplekken gecreëerd. Er liggen fatboys om met een boek in te hangen, naast tafeltjes om rustig aan te studeren of een potje te dammen. Jeffrey: “In tegenstelling tot de twee roerige aula’s heerst hier rust. Het is bijzonder dat een school zo duidelijk kiest voor zo’n centrale mediatheek.”

“Het Markland Oudenbosch heeft één van de beste mediatheken van Nederland”

RESTAURANT

De mediatheek en de personeelskamer zijn verbonden met een restaurant, waar leerlingen in de praktijk leren. Ook buurtbewoners kunnen hier terecht voor een maaltijd. Niet zomaar een leslokaal dus, maar een plek om écht te oefenen in de praktijk. Michiel: “Met deze omgeving hopen we vmboleerlingen te inspireren voor hun vak. Hetzelfde geldt voor de industrieel vormgegeven praktijklokalen die echte werkomgevingen zijn voor metaal- en houtbewerking.”

FRISSE SCHOOL

Een groot deel van het budget ging op aan technische installaties. Het Markland Oudenbosch is nu een Frisse School klasse B. Ook werd geld vrijgemaakt voor een interieur- en kleurenplan van Odette Ex. Om het financieel rond te krijgen droeg ook de Stichting Markland College bij. Was dat het allemaal waard? Michiel: “Kijk om je heen! Medewerkers vinden het heel fijn werken en zijn blij met de gezamenlijke personeelskamer. Er zijn nog wat pijnpuntjes. We gaan de akoestiek in een praktijklokaal nog optimaliseren en één gebouw moet nog worden aangepakt. Maar wat er staat is van hoge kwaliteit en kan weer veertig jaar mee.”

Kijk voor meer informatie op www.architecten-en-en.nl.

vlnr Michiel Maas, Jeffrey Sonnema, Frans Benjamins

DUURZAAMHEID VANZELFSPREKEND ONDERDEEL BIJ PROJECTEN

Ontwikkelen met oog op toekomstige generaties

Het schoolgebouw is bij uitstek dé plek om na te denken over de toekomstige leefomgeving. De school vormt daarmee een fundament voor de ontwikkeling van toekomstige generaties.

Maar hoe krijgt duurzaamheid met actuele thema’s als natuurinclusiviteit en klimaatadaptatie op dit moment concreet vorm? In dit artikel zoomen we in op drie projecten uit de praktijk.

EDUCATIEVE WAARDE IN ROTTERDAM

De nieuwbouw van de Fridtjof Nansenschool in Rotterdam had als uitgangspunt dat duurzame maatregelen echt zichtbaar zouden zijn in het project. “Zowel de school als de gemeente vonden duurzaamheid belangrijk, maar dat moest wel gepaard gaan met de mogelijkheid om er ook les over te geven”, vertelt Koen Post, adviseur bij bbn adviseurs. “Daarom is er gekozen voor een glazen dak met zonnepanelen. Als je de aula binnenkomt, zie je meteen hoe dat werkt”, legt Koen uit. “ In het plan is ook gekozen voor een groen-blauw schoolplein met waterberging en een natuurspeelplaats. Het plein is zo ontworpen dat kinderen meer betrokken kunnen worden bij de natuur en hen te leren over waterbeheer. Er is een groot talud met een tribunetrap en veel beplanting, waar buitenbijeenkomsten kunnen plaatsvinden. Het dak van de school is toegankelijk en biedt ruimte voor moestuinen en zonnepanelen. Al deze aspecten zijn zichtbaar voor de kinderen om hen te onderwijzen over duurzaamheid.” Het gebouw won in 2023 de publieksprijs van de Rotterdam Architectuurprijs. Het gebouw is daarnaast energieneutraal (ENG) en gaat daarmee verder dan de wettelijke norm voor Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG).

DE VIJF KLIMAATTHEMA’S IN DELFT

Ook bij het project de Delftse Tuin speelt klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit een hoofdrol. Arend van Maanen, projectmanager bij bbn, geeft uitleg: “De focus in dit project ligt op vijf klimaatthema’s: wateroverlast, hittestress, droogte, bodemdaling en het vergroten van biodiversiteit. Om wateroverlast te beperken, worden blauwgroene retentiedaken gerealiseerd, wordt de verharding geminimaliseerd, wordt er gebouwgebonden groen aangelegd en inheemse beplanting toegepast. Daarnaast worden wadi’s en

ondergrondse tanks gebruikt voor waterberging en -opslag. Deze wateropslag wordt ook gebruikt voor een grijswatersysteem van het gebouw. Tegen hittestress worden groendaken en schaduwrijke plekken gecreëerd met inheemse bomen en struiken. Ook worden groene gevels met lichte materialen en galerijen gebruikt ter voorkoming van warmteaccumulatie. Deze maatregelen dragen tegelijk ook bij aan droogtebestrijding.”

Om bodemdaling te beperken, wordt waterdoorlatende half-verharding zoals boomschors en grind toegepast. De biodiversiteit wordt vergroot door groendaken en gevelgroen voor insecten, zomerverblijfplaatsen voor vleermuizen en nestkasten voor vogels, en de aanplant van inheemse bomen en struiken. Naast het vele groen worden ecologische wadi’s aangelegd. Allemaal om de schoolomgeving duurzaam en veerkrachtig te maken tegen klimaatveranderingen en bij te dragen aan een gezonde en groene leef- en leeromgeving voor de kinderen.

Fritdjof Nansen school Beeld: BDG Architecten

VISIE EN ONTWERP

VAN STEEN NAAR GROEN IN WEESP

Het derde bouwproject betreft de nieuwbouw voor basisschool Wisperweide in Weesp. Daar wordt de bestaande basisschool vervangen door een houten gebouw van ‘Schools by CircleWood’. Een bouwconsortium waar ook bbn deel van uitmaakt. “Het nieuwe schoolplein wordt groen, natuurinclusief met waterbufferende elementen. In samenwerking met de gemeente zal de naastgelegen openbare ruimte integraal worden meegenomen in het ontwerp, waardoor de impact van het plein verder reikt en extra groen kan worden toegevoegd. Uitgangspunt is dat het groen het water kan opvangen. Het riool wordt daarmee secundair,” vertelt Kasper Vroman van bbn.

Wisperweide is het eerste project van het programma Innovatiepartnerschap schoolgebouwen van de gemeente Amsterdam. “Het gebouw wordt opgetrokken met de HoutKern Bouwmethode, ontwikkeld door CircleWood, die hoge losmaakbaarheid en prefab bouwsystemen combineert. De flexibele indeling zorgt voor flexibiliteit en aanpasbaarheid in de toekomst. Het gebruik van biobased materialen zoals

“Klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit spelen een steeds grotere rol in duurzaamheidsambities”

hout en vlasisolatie zorgt voor een hoge duurzaamheidsscore. Door hout in het zicht te laten heeft deze bouwmethode ook een educatieve waarde. Dit in een wereld waarin mens en natuur steeds meer gescheiden raken.”

LEREN VOOR DE TOEKOMST

Bovengenoemde drie projecten illustreren hoe natuurinclusiviteit en klimaatadaptatie momenteel al in de praktijk worden gebracht. Door innovatieve en duurzame oplossingen te integreren in het ontwerp en de bouw van scholen, creëren we niet alleen een betere leeromgeving voor de huidige generatie, maar leggen we ook de basis voor een toekomst waarin duurzaamheid en educatie hand in hand gaan.

Kijk voor meer informatie op www.bbn.nl.

Delftse Tuin

Beeld: Vakwerk Architecten

Wisperweide Weesp

NATUURINCLUSIEVE

TRANSFORMATIE BERGER SCHOLENGEMEENSCHAP

Inspirerende plek voor de Kunst van het Leren

Door de jaren heen was de Berger Scholengemeenschap geworden tot een amorf conglomeraat van gebouwen, ongunstige looproutes en met weinig oog voor de omgeving. Het doel van de recente vernieuwbouw was dus niet alleen overzicht en eenheid scheppen, maar ook de natuur weer tot aan de voordeur te brengen.

De Berger Scholengemeenschap is een school voor voortgezet onderwijs met ruimte voor creativiteit en expressie; er is een theater en de gangen, afgewerkt met houten schilderijlijsten, zijn expositieruimten voor mode en kunst.

De Kunst Van Het Leren staat er uitnodigend boven de voordeur. Op vrijdag 14 maart 2025 werd het vernieuwde gebouw voor de 751 leerlingen en

“Het doel van de vernieuwbouw was om het onderwijs een fijne plek te geven en weer overzicht en eenheid te scheppen”

medewerkers geopend. Schooldomein sprak met de plaatsvervangend rector Marjan Onderwater en architect Marc de Rooij van BRTArchitecten. Marjan: “We hebben een heel goed proces achter de rug, waarbij onze onderwijsvisie is vertaald in een geweldig gebouw, waarin de Kunst van het Leren helemaal tot zijn recht komt. Onze liefde voor kunst en cultuur zie je terug in de ronde

Marc de Rooij en Marjan Onderwater

PROJECTINFORMATIE

Project

Vernieuwbouw Berger

Scholengemeenschap

Opdrachtgever

SOVON i.s.m. de gemeente Bergen

Architect

BRTArchitecten

Adviseur

ICSadviseurs

Aannemer

J.M. Putter

Installatieadvies

Klaver Giant Alkmaar

Installatietechniek

Dibo installatietechniek

Omvang

5.000m² bestaand, 2.000m² nieuw

Opening

Maart 2025

lijnen en de transparantie.” Marc vertelt: “Het doel van de recente vernieuwbouw was dan ook om het onderwijs een fijne plek te geven en weer overzicht en eenheid te scheppen. De nadruk van het gebouw ligt bovenal op de groene omgeving en natuurlijk het mooie licht buiten. De school stond wat verloren in de mooie groene omgeving. In het nadenken over een passend ontwerp heb ik me laten inspireren door de verscheidenheid in kleuren en texturen van het omliggende bos- en duinlandschap.”

CONGLOMERAAT VAN GEBOUWDELEN

Marc: “Het was een conglomeraat van gebouwdelen dat in verschillende fasen uit de jaren ‘50, ‘80 en 2006 is samengesteld; in feite een samenklontering van gebouwen met een soort noodgebouw ervoor. Elk gebouwdeel had een eigen cultuur en leerlingen en docenten voelden zich niet altijd verbonden met elkaar. Zo werkte je bijvoorbeeld in gebouw B of C. Ik heb de bestaande gebouwdelen opgenomen in een nieuw samenhangend beeld; door materialen en kleuren op elkaar af te stemmen en over te laten lopen, waardoor je niet meer ziet en ervaart wat nieuw of oud is. Je ziet delen met baksteen en geglazuurde tegels, afgewisseld met aluminium sandwichpanelen. De centrale nieuwbouw neemt de bestaande bouwdelen links en rechts onder de vleugels tot één herkenbaar hoofdgebouw met referenties naar de typische Bergense architectuur van baksteen en natuurlijke vormgeving. Daarnaast hebben we een nieuw theater annex aula gemaakt, met daaraan verbonden een theaterklas. De prachtige nieuwe tribunetrap is van buiten goed zichtbaar en is dan ook een visitekaartje voor de school. Door de transparante opzet is er meer ruimte ontstaan; je ziet waar mode en de theatergroep zitten. De theoretische lokalen liggen aan de binnenring op de rustige plekken en kijken uit op de binnentuin. Aan de buitenzijde hebben we juist specials toegevoegd, zoals het theater. Het is naar de toekomst toe mogelijk om het gebouw op te knippen en de gebouwdelen onafhankelijk te gebruiken.”

VISIE EN ONTWERP

LOGISTIEK EEN RAMP

“Het was ook organisatorisch een lastig gebouw, zonder een logische samenhang”, legt Marc uit. “Het was logistiek een ramp, met één gang waar alle leerlingen gebruik van moesten maken. De nieuwbouw loopt over twee verdiepingen waardoor de gebouwdelen beter met elkaar verbonden zijn. We hebben de centrale entree op dezelfde plek gelaten, maar veel meer ruimtelijkheid en routing gecreëerd. Door een mooie verbinding te maken tussen de begane grond met de verdieping konden we de verkeersdruk halveren. De school wilde ook graag in het interieur dezelfde look en feel hebben. Dat hebben we gedaan door simpele ingrepen: kleur, ronde vormen, type kozijnen met schuine stijlen en de schilderijlijsten die door het hele gebouw heen hangen. Dat zijn expositieplekken voor kunst en cultuur, waardoor ook geen wildgroei binnen de school ontstaat.”

GROEN TOT DE VOORDEUR

Marc: “Het idee vanaf het begin was om het groen weer tot aan de voordeur te laten komen. De nieuwe school staat nu weer met de voeten in het groen, een faunahotel siert de gevel tot boven de dakrand en de groene buitengevel is een binnenwand geworden. De groene ‘eilanden’ tegen het gebouw geven de school een natuurlijke plek in de groene omgeving. We hebben een bijzondere schoorsteen annex vleermuizenhotel in karakteristiek baksteen gemaakt, die ook in de aula zichtbaar is. Het is eigenlijk wel een natuurinclusieve school geworden, omdat de natuur en het welzijn van mensen ons uitgangspunt van denken was.” Conciërge Harry van der Linden tenslotte is ook blij met het nieuwe gebouw: “Het is veel rustiger geworden, door het anders organiseren van de leerlingstromen, de rondingen en mooie nieuwe ruimtes. Er was eerst geen samenhang, nu voelt het voor iedereen als een eenheid. Binnen heb ik minder werk, maar buiten juist meer, door het vele groen en de binnentuin. Maar het mooie is dat alle lokalen op die tuin uitkijken en leerlingen het vele groen ook prettig vinden. Daar doe je het voor.”

Kijk voor meer informatie op www.brta.nl.

HOOFD, HART EN HANDEN

Fijne plekken voor gebruikers

“Het inspiratieboek ligt nu te pronken bij ons op kantoor. Complimenten voor het resultaat!”

Dina Martins, Atelier PRO architecten

“Het boek bevat ruim zestig actuele en inspirerende projecten in het onderwijs. Daarbij staan fijne plekken centraal. Wij zijn trots dat ook VSO De Spinaker in Hoorn hierin is opgenomen.”

Architecten VOORMORGEN

“Culturele waarden ‘vertellen’ met de architectuur van schoolgebouwen. De betekenis van de plek, haar geschiedenis, de ‘Genius Loci’ door architectuur laten voelen en zien. Het nieuwste boek van Sibo is een fantastisch overzicht van de nieuwste generatie schoolgebouwen.”

Architect Erik Wiersema

“Een prachtig inspirerend boek voor iedereen die actief is of werkzaam in of rondom onderwijshuisvesting in Nederland. Dank voor dit cadeau aan de sector.”

Onderwijshuisvester Jonas Grütters

“Wij staan erin! In dit prachtige inspiratieboek is ook het project Winkler Prins Veendam opgenomen. Dit Leer- en Sportpark combineert onderwijs, sport en natuur en is een project van 19 het atelier architecten uit Zwolle. De buitenruimte is ontworpen door Buro Mien Ruys!”

Buro Mien Ruys

“Het boek is in één woord prachtig geworden en echt een inspiratie voor iedereen die bij gebouwen van voortgezet onderwijs is betrokken. Dank!”

Carien van Hoogevest, Architectuurhistoricus

Van Hoogevest Architecten

“Een perfect sluitstuk op je carrière Sibo! Een mooi congres en een prachtig boek! Ik heb de mijne nu al uitgeleend!”

Adviseur en toezichthouder Theo Fledderus

Absolute must voor opdrachtgevers, gemeenten, bestuurders en alle partijen binnen de onderwijsbranche

• 330 pagina’s en 60 actuele projecten binnen het vso, vmbo, avo/vwo en mbo

• Bijdragen van visionairs en veel facts en figures

• Inspirerende inleidingen over het belang van een fijne plek

• Vol mooie verhalen en prachtige foto’s die inspireren

Wacht niet, maar bestel het boek nu via de QR-code

NIEUWE KINDVOORZIENING BUNSCHOTEN-SPAKENBURG

Verbinding en ontmoetingsfunctie staan centraal in CKC de Ark

In de gemeente Bunschoten-Spakenburg worden volop scholen gerealiseerd. Afgelopen najaar is het Christelijk Kindcentrum (CKC) De Ark opgeleverd. Naast ruimte voor het basisonderwijs is er ook kinderopvang en een ruimte ingericht voor activiteiten in de buurt. Bureau Bos was betrokken bij de visievorming en mocht uiteindelijk ook het ontwerp verzorgen. Samen met directeur Jenneke Nijkamp blikken we terug op de periode van co-creatie, de samenwerking en de eerste bevindingen.

CO-CREATIE ALS FUNDAMENT

“In het ontwerpproces speelde de school continu een actieve rol”

Terugkijkend is, zowel de architect als gebruiker, trots op de uitstraling en positionering van het gebouw in de wijk. Met de keuze voor verhuizing naar de nieuwbouwwijk ontstond de unieke kans om een kindcentrum te realiseren waarin onderwijs, opvang en ontwikkeling naadloos op elkaar aansluiten. Bureau Bos werd door de gemeente als architect betrokken bij het co-creatieproces.

“We mochten samen dromen over hoe het ideale gebouw eruit zou zien.” Wat vinden wij belangrijk?

Hoe willen we dat kinderen zich hier voelen? Die

vragen stonden centraal, vertelt Jenneke Nijkamp, directeur van basisschool De Ark. “In verschillende brainstormsessies konden de verschillende gebruikersgroepen hun ideeën en wensen delen. Hier ontstond ook de wens voor een gebouw met ronde vormen. Onze inbreng werd serieus genomen. We mochten echt tot het allerlaatste moment meedenken, onze mening geven en aanpassingen doorvoeren.”

GEBOUW DAT SAMENWERKING STIMULEERT

“Een plek waar ieder kind – van 0 tot 13 jaar – zich veilig voelt en optimaal kan ontwikkelen. Dat was het uitgangspunt voor het ontwerp en de realisatie van het nieuwe kindcentrum in Bunschoten”, aan het woord is Elianne Reijers, architecte van Bureau Bos. “Het schoolgebouw is ontworpen als een paviljoen, waarbij de buitenruimte naadloos overgaat in het park. De afgeronde vormen en overstekende vloerranden geven het gebouw een uitnodigende uitstraling, terwijl de gevelbekleding met een houtlook bijdraagt aan een warme en prettige sfeer. Grote ramen, met glas tot aan de vloer, zorgen voor een open verbinding tussen binnen en buiten.

PLEIN MET WATERPOMP

Tegenover de supermarkt, is een kiss & ride-zone aangelegd voor het halen en brengen. Deze verharde zone kan ook dienstdoen als extra ruimte voor

Tekst Marco van Zandwijk Fotografie Robert Koelewijn

buitenspelen. Verder is het terrein voorzien van voldoende waterdoorlatende materialen zoals een natuurlijke afvoer van regenwater via een wadi. Park, schoolplein en leeromgeving vloeien zo naadloos in elkaar over.” Op het speelplein staat inmiddels ook een waterpomp. Deze maakt het regenwater beschikbaar om mee te spelen. De aannemer, Bouw Combinatie Eemnes, heeft samen met de architect deze ‘buurtput’ op het speelplein bedacht en gaven het cadeau aan CKC de Ark.

KOOKEILAND ALS BLIKVANGER

De school zelf biedt meer dan alleen leslokalen. De centrale hal, het gymlokaal en de tribunetrap zijn zo ontworpen dat ze samen kunnen functioneren als een theater. Daarnaast is er direct grenzend aan de centrale hal een open ruimte met een keuken. Jenneke licht toe: “Bij binnenkomst valt je blik direct op het kookeiland. De entree voelt daarmee als huiskamer.” Ondanks de open verbindingen zijn rust en rumoer goed van elkaar gescheiden in het gebouw. Klaslokalen beschikken over een werkruimte buiten de klas. Deze werkruimte ligt niet in de gang, maar juist tussen twee lokalen: een rustige plek met toezicht vanuit de groepsruimte.

FLEXIBEL EN AANPASBAAR

De gekozen materialisering is gericht op minimaal onderhoud en een lange levensduur. Het gebouw zelf is gasloos, energieneutraal en flexibel. “Dat het ontwerp goed aanpasbaar is bleek al tijdens de bouw”, vertelt Elianne. “Tijdens het bouwproces zijn er nog twee lokalen als een derde bouwlaag toegevoegd. Hiermee kan de school doorgroeien naar 400 leerlingen. Dit kon vrij gemakkelijk gebeuren omdat wij hier met oog op de toekomst in het ontwerp, de constructie en bij de omgevingsvergunning al rekening mee hadden gehouden.”

BUURTLOKAAL

In het gebouw is een buurtlokaal opgenomen. Jenneke vertelt daarover: “Recent is een buurtstichting

opgericht, die activiteiten voor kinderen, hun ouders, maar ook voor senioren gaat organiseren. De daarmee gecreëerde ontmoetingsfunctie is een aanwinst voor de wijk in opbouw. Het versterkt de sociale controle en zorgt voor eigenaarschap.” Het buurtlokaal ligt strategisch: aan de kant van de woningen, grenzend aan de gemeenschappelijke hal en nabij het speellokaal en de keuken.

NIEUW EN TOCH VERTROUWD

Doordat de oude locatie op loopafstand van de nieuwbouw lag, zijn er door de school tussentijds veel uitstapjes naar de bouw geweest. “Het gebouw voelde na de verhuizing ook meteen vertrouwd. Doordat we tijdens de bouwfase al regelmatig een kijkje mochten nemen, was de overstap voor zowel de kinderen als het personeel heel natuurlijk”, vertelt Jenneke.

Kijk voor meer informatie op www.bureaubos.nl/projecten/ ckc-de-ark-bunschoten/.

COMPLEXE GEBIEDSONTWIKKELING IKC REMIGIUS IN DUIVEN

Wachten en samenwerking worden beloond

In de zomer van 2023 zou het nieuwe IKC Remigius worden opgeleverd. Een combinatie van factoren gooide roet in het eten waardoor de daadwerkelijke bouw op zich moest laten wachten. Ondanks Corona en de complexe gebiedspuzzel hielden partijen elkaar vast om de plannen te realiseren. Het wachten was het meer dan waard. Er staat er nu een kindcentrum waar Duiven trots op kan zijn.

VISIE ALS VERTREKPUNT

Wilbert Arends, directeur IKC Remigius, is al vanaf de eerste ideeën betrokken geweest bij het nieuw te bouwen kindcentrum. Er werd vertrokken vanuit een duidelijke visie. Annemieke Miltenbrug, bestuurder bij Innerwaard Integrale Kindcentra, zegt daarover: “We hebben een hele heldere visie over hoe wij in het IKC integraal willen werken. Deze visie zie je niet alleen terug in het gebouw, maar ook in de mindset en de wijze waarop de directeur van het IKC samen met alle medewerkers van onderwijs en opvang de doorgaande ontwikkellijn 0-13 jaar vormgeeft.” Wilbert knikt: “De onderwijskundige visie op de doorlopende leerlijn was voor ons bepalend om ICSadviseurs te vragen om in 2019 het Programma van Eisen op te laten stellen.”

CORONA

“We waren nog maar net van start toen we te maken kregen met Corona.” Erwin Veneklaas Slots, senior adviseur maatschappelijk vastgoed bij ICSadviseurs, kan zich deze tijd goed herinneren. “Coronatijd kende veel restricties, en toch moesten we door met het proces. Mij staat nog helder voor de geest dat we toen in kleine groepjes hebben gewerkt, met sessies buiten op het schoolplein. In die tijd hebben we de huidige planopzet bedacht.”

COMPLEXE PUZZEL

De totstandkoming van het project ging vanaf dat moment alles behalve vanzelf. Het duurde enige tijd voordat er duidelijkheid was over de exacte locatie voor de nieuwbouw. Maar na de definitieve

PROJECTINFORMATIE

Bouwheer

Stichting Innerwaard

Architect

KOW architecten

Projectbegeleiding en advies

ICSadviseurs

Installatieadvies

Klictet Installatieadvies

Installatietechniek

Alferink Installatietechniek

Constructeur

Van de Laar

Bouwfysica

ZRi advies

Aannemer

Wam&VanDuren Bouw

Volume

2.300 m² bvo

Stichtingskosten

7,9 mln euro inclusief btw

locatiekeuze liep het proces opnieuw vertraging op. Er kwamen bezwaren uit de buurt, die uiteindelijk om een uitspraak vroegen bij de Raad van State. “De bezwaren uit de buurt waren niet zo zeer gericht op de komst van de school, maar meer over de verstedelijking van dit gebied”, licht Monique de Tombe, senior adviseur maatschappelijk vastgoed bij ICSadviseurs, toe. “De school was onderdeel geworden van een veel complexere puzzel. Te weten de centrumontwikkeling van Duiven. Er ging 1,5 jaar voorbij aan het proces van inspraak, bestemmingsplanwijzigingen en de exacte situering op de kavel. Die voorfase heeft daardoor best wel lang geduurd. Maar we hebben nooit de moed verloren”, aldus Monique.

GEBOUW MET TWEE GEZICHTEN

KOW architecten ontwierp vervolgens een gebouw met twee gezichten. Het gebouw kreeg een paviljoenachtige uitstraling aan de kant van het park en een zakelijke strakke gevel aan de centrumzijde. Het gebouw heeft een open plattegrond met eigentijdse leerpleinen. “Vanuit het team was het

VISIE EN ONTWERP

van boven naar beneden en vlnr Wilbert Arends, Annemieke Miltenburg, Erwin Veneklaas Slots, Monique de Tombe en Luuk Berends

al vanaf het eerste moment duidelijk dat iedere groepsruimte een duidelijke verbinding met buiten moest krijgen. Uiteindelijk heeft de architect dat letterlijk vertaald in het ontwerp. Ieder klaslokaal beschikt over zijn eigen buitenruimte. De lokalen op de verdieping kregen toegang tot een dakterras”, vertelt Wilbert.

DOORLOPENDE LEERLIJN

Het integrale kindcentrum biedt uiteindelijk onderdak aan zestien groepen voor onderwijs en vier groepen kinderopvang. Verspreid over het gebouw liggen vijf speel- en leerpleinen. De visie op de doorlopende leerlijn zie je letterlijk terug in het gebouw. De jongste kinderen van nul tot zes jaar zitten beneden. Op de verdieping zijn de groepsruimten voor de kinderen van 7 tot 12 jaar gesitueerd. Een centrale ruimte zorgt voor verbinding tussen onderwijs en kinderopvang. Deze ruimte is uitgerust met een podium, bibliotheek en een multifunctionele kook- en crearuimte. In het centrale hart is ook een uitleenpunt van de bibliotheek opgenomen. “Verbeelding begint immers bij lezen”, volgens de schooldirecteur.

CENTRAAL AANSPREEKPUNT GEMEENTE

“Het kunnen beschikken over één centraal aanspreekpunt binnen de gemeente, was cruciaal voor het proces”, vertelt Luuk Berends, huisvestingsadviseur van Stichting Innerwaard. “De aanwezigheid van één persoon die je wegwijs kan maken binnen de verschillende afdelingen van de gemeentelijke organisatie was cruciaal om de moed er in te houden. De vele zaken die geregeld moeten worden vragen, zeker bij zo’n complexe ontwikkeling als deze, om een vaste contactpersoon. Denk dan aan de vergunningen, maar ook zaken

“Kunnen beschikken over één centraal aanspreekpunt binnen de gemeente was cruciaal”

op gebied van verkeer, groen en riolering. Het gaat daarbij niet alleen om de aansturing, maar ook om iemand die zaken coördineert en daarvan ook een terugkoppeling geeft, als er vorderingen zijn”, licht Luuk toe.

PROCES EN DESKUNDIGHEID

“Consequenties van een bepaalde keuze zijn voor een school niet altijd goed vooraf in te schatten. Daarom is het fijn dat we hiervoor konden terugvallen op de professionele ondersteuning van

ICSadviseurs”, vertelt Wilbert. Annemiek vult aan: “Vanuit de bestuurlijke rol moet je gewoon kunnen vertrouwen op de aanwezige expertise van adviseurs. Als schoolbestuur heb je al die kennis niet in eigen huis. Fijne bijkomstigheid daarbij was dat Monique dichtbij het project woonde en daarmee bekend was met de lokale situatie. Zeker als het gaat over communicatie met de buurt is dat erg fijn.”

PROBLEMEN VOOR ZIJN

Luuk zorgde voor de directievoering namens het schoolbestuur: “Het werken met een uitgebreid bestek waarin alles goed was vastgelegd heeft ons ook wel geholpen. Veel stond vooraf vast. Met een aannemer uit Winterswijk en een installateur uit Groenlo hadden we het geluk dat deze uit de regio kwamen. Het was mijn taak om samen met hen te zorgen dat de prestaties werden geleverd die met het bestek waren afgesproken. Problemen met netcongestie konden wij gelukkig voorkomen. Ondanks dat wij formeel nog geen adres hadden dienden wij al in een heel vroeg stadium een aanvraag in bij Liander voor de Nuts-aansluitingen. Daarmee waren we het probleem van netcongestie voor.”

MATERIALEN EN INRICHTING

De buitenzijde van het gebouw is voorzien van rondingen en kent een rijk palet van minerale steenstrips. Het interieur is voorzien van natuurlijke, duurzame en onderhoudsarme materialen. De akoestische wandbekleding in de centrale hal en verdiepingshoge vaste kasten voor leermaterialen geven de leerpleinen rust en structuur mee. De toiletten in het gebouw zijn zo gesitueerd dat deze niet voor storende looplijnen in het leerplein zorgen. Om deze leerpleinen multifunctioneel te gebruiken zijn het meubilair en de garderobekasten voorzien van wielen.

VOLDOEN AAN HOGERE PRESTATIE-EISEN

Kindcentrum Remigius is gerealiseerd met de ambities van een gezonde, comfortabele en duurzame school. Het gebouw voldoet aan de eisen van Frisse Scholen Klasse B. Op het dak liggen 400 zonnepanelen, deze zorgen er voor dat het gebouw volledig energieneutraal (ENG) is. Het kindcentrum heeft daarnaast ook rekening gehouden met aanvullende ambities op het gebied van natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen. Dit is terug te zien in de inrichting van de buitenruimte. De schoolpleinen krijgen groene heggen, een gekleurd verkeersplein met sportveldjes en nestvoorzieningen en insectenhotels. Het gebouw biedt daarmee niet alleen onderdak aan kinderen. Ook vogels, vleermuizen en insecten hebben er een nieuw thuis.

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl en www.kow.nl.

MijnSchool: dromen waarmaken

MijnSchool is ontwikkeld voor het primair onderwijs om beter en slimmer de vertaalslag te maken van droom en visie naar een maatwerk schoolgebouw. Met de gestandaardiseerde procesaanpak worden ontwikkelkosten lager en het eindresultaat beter. Want hoe grootser en slimmer gedroomd, hoe grootser en slimmer bedacht en uitgevoerd.

SLIM PROCES MET MAATWERK

Elke school vraagt om maatwerk, maar sommige oplossingen of concepten zijn zo goed dat ze breed toepasbaar zijn. De technische concepten bieden betaalbare, flexibele en onderhoudsvriendelijke oplossingen, desgewenst met circulair materiaalgebruik. Ze zijn, onafhankelijk van fabrikant of leverancier, universeel toepasbaar.

ONBEZORGD ONTWIKKELPROCES

Ondersteuning van de budgettering tot de oplevering van het schoolgebouw. HEVO neemt het projectmanagement uit handen, is persoonlijk betrokken en zorgt ervoor dat jij je kunt richten op waar jij passie voor hebt: het onderwijs.

HEVO MijnSchool is vanuit deze kennis en ervaring specifiek ontwikkeld voor het primair onderwijs. HEVO werkt niet alleen volgens alle gangbare bouwvoorschriften, maar heeft ook ruime aandacht voor de visie op onderwijs en duurzaamheid. Het is niet meer dan logisch omdat we samen bouwen aan de toekomst.

https://www.hevo.nl/diensten/naar-markt/onderwijs/ mijn-school

www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073 – 6 409 409

VRIJE SCHOOL ZILVERLINDE IN ROOSENDAAL

Nieuwbouw geeft uniek onderwijsconcept vorm

Basisschool Zilverlinde is een vrije school in Roosendaal. In afwachting van de realisatie van een nieuw schoolgebouw werd advies- en bouwmanagementbureau HEVO benaderd om de unieke onderwijsvisie te vertalen naar een even bijzonder ontwerp, dat bovendien voldoet aan de hoogste duurzaamheidseisen. “De ambities zijn hoog”, vertelt Lizet Geertsma, projectmanager bij HEVO, “maar de vastberadenheid van alle betrokkenen om deze ambities waar te maken is nog groter!”

HANDEN, HOOFD EN HART

Het onderwijsconcept is in grote mate gebaseerd op de overtuiging dat kinderen leren door te doen, te denken en te voelen. “Er ligt veel nadruk op creativiteit en de combinatie van handen, hoofd en hart”, legt Lizet uit. “Deze visie moet dan ook volop worden ondersteund in het ontwerp van het nieuwe gebouw.” In de ontwerpplannen vertaalt deze zienswijze zich in het realiseren van een handvaardigheidslokaal, speelhoeken, maar ook bijvoorbeeld een moestuin. Plekken waar de kinderen praktisch bezig kunnen zijn met hun handen. Om de leerlingen geconcentreerd, met het hoofd, te laten werken, laten de leslokalen veel daglicht toe en heerst er een optimale en rustige akoestiek. Op de gang zijn extra ruimten gerealiseerd waar kinderen eventueel apart kunnen leren. De hartcomponent komt voor een groot deel tot zijn recht in de vorm van het gebouw. Er zijn geen doodlopende gangen, geen vierkante ruimten, maar wel veel organische vormen. Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van hout en natuurlijke materialen waardoor een warme sfeer ontstaat. De ruimten binnen en buiten staan sterk met elkaar in verbinding.

VISIE EN ONTWERP

NIET-STANDAARD ONTWERP

Anders dan in het reguliere onderwijs, is een vrije school voor het basisonderwijs niet georganiseerd in groepen 1 tot en met 8, maar is de indeling gebaseerd op twee kleuterklassen en vier klassen (groepen 1/2, 3/4, 4, 5/6). Daarnaast moet er ook een centrale zaal komen voor toneelvoorstellingen, jaaractiviteiten en evenementen. “Kortom, een schoolontwerp met best wat niet-standaard wensen en eisen”, geeft Lizet lachend toe.

“In sommige gevallen kan het goed zijn om met standaard vormen te werken die makkelijk bij verschillende opdrachtgevers herhaald kunnen worden”, vervolgt Lizet. “Maar een vrije school is daar doorgaans minder enthousiast over. Ook de gemeente heeft belang bij een mooi gebouw op haar grondgebied, en streeft naar tevreden leerlingen, ouders en schoolorganisaties die zich verbonden voelen met hun huisvesting. Bij het ontwerp van basisschool Zilverlinde lukt dat in ieder geval goed”, vertelt Lizet enthousiast. Ze wijst op de meerhoekige vormen van de lokalen op de ontwerptekeningen. “Overal zie je schuine hoeken en verspringende muurvlakken. Dus ja, niets is hier standaard, zeg maar!”

ORGANISCHE VORMEN, MAAR WEL CIRCULAIR

De organische vormgeving past volledig bij de wensen van de vrije school. Maar staat een dergelijk ontwerp het circulaire hergebruik van bouwmaterialen niet in de weg? “Het is leuk dat de klaslokalen niet rechthoekig zijn, en voor de vrije school is het zelfs van wezenlijk belang”, antwoordt Lizet. “Maar vanuit de circulaire ambities willen we wel dat de bouwmaterialen ooit hergebruikt kunnen worden. Dus zal in dit gebouw nog steeds bijna alles met materialen in standaardformaten worden opgebouwd. Wel is het zo dat er de nodige hoek- en passtukken gemaakt worden om de alternatieve, organische vormen te realiseren. Dit betekent meerwerk. Maar juist daarom zijn alle plannen vanaf het begin grondig doorgerekend.” Lizet: “Want hoe mooi we alle ontwerpwensen ook vinden, we zijn uiteindelijk ook gewoon een huisvestingsadviseur die ervoor moet zorgen dat alles realistisch en binnen het budget kan worden gerealiseerd. Daarnaast helpen wij de school om ervoor te zorgen dat de plannen aansluiten bij de circulaire en duurzaamheidsambities van de gemeente zoals die in het Integraal Huisvestingsplan (IHP) zijn opgenomen.”

PLANNING, PARTICIPATIE EN TOEKOMST

De planning is nu dat rond de komende jaarwisseling de aanbesteding wordt georganiseerd om de aannemers te selecteren. Vervolgens is er een jaar uitgetrokken om de bouw te realiseren. “Dat is een realistische planning”, geeft Lizet aan. “Maar er staat nog niets vast. De buurtbewoners worden nog

“Plannen voor de nieuwbouw sluiten goed aan bij de circulaire

ambities van de gemeente”

betrokken, onder andere in een participatietraject dat de gemeente samen met de school wil organiseren. Daarbij kunnen zij hun mening geven over zaken zoals de verkeersafwikkeling rondom het gebouw en de inrichting van het terrein.”

Als de plannen definitief doorgaan, zal de school worden gebouwd voor 150 leerlingen. Dit aantal is gebaseerd op de wens van de gemeente om een toekomstbestendige acht klassenschool te realiseren. Bovendien biedt dit ruimte voor een groei van het aantal leerlingen bij de vrije school. Een nieuwe onderwijsomgeving, afgestemd op het ontwerp van het gebouw, vergroot immers de aantrekkelijkheid van een school, zo blijkt uit de praktijk.

SAMENWERKING MET GEMOTIVEERDE PARTNERS

“Het zal dus nog heel even duren”, sluit Lizet af. “Maar we verwachten dat er eind 2026, begin 2027 een mooie school staat die het resultaat is van een samenwerking met zeer gemotiveerde partners. De gemeente Roosendaal staat achter alle circulaire en duurzaamheidsambities in het ontwerp. De samenwerking met schoolbestuur Pallas is soepel en prettig. En bij de architect, Schaap en Sturm, werken meerdere mensen met een vrijeschoolachtergrond. Zij begrijpen daardoor heel goed wat de schoolgebruikers zoeken en zorgen bovendien nog voor een stukje extra motivatie en wilskracht om dit ambitieuze ontwerp te laten slagen.”

Lizet Geertsma, Projectmanager HEVO | www.hevo.nl | info@hevo.nl | 073 – 6 409 409

SALTOSCHOOL DE KLAPWIEK TE EINDHOVEN

Juiste balans in ontwerpkeuzes geven gebouw structuur

Eindhoven gaat de komende jaren fors investeren in zijn scholen. Vooruitlopend op een nieuw IHP is het in de wijk Achtse Barrier gelukt om een eigentijdse, duurzame onderwijsomgeving te realiseren. Behalve een school hebben ook de GGD en de kinderopvang hier hun plek. Het nieuwe gebouw voldoet daarmee aan de Eindhovense ambitie dat een school meer is dan zijn onderwijsfunctie.

EINDHOVEN INVESTEERT

“Door na te denken over wat wel kan, kom je samen verder”

De komende zestien jaar zullen in Eindhoven maar liefst 44 scholen verspreid door de stad worden aangepakt. Gemeente en schoolbesturen stelden daarvoor begin dit jaar het nieuwe Integraal Huisvestingsplan Onderwijs (IHP) 2025-2040 vast. Met een omvangrijk pakket van 227 miljoen euro aan investeringen kunnen 18 projecten worden opgestart.

Bij de uitvoering van het IHP wil het gebruik maken van de ervaringen die zijn opgedaan met bouwprojecten uit de achterliggende periode. Goed voorbeeld is het vorig jaar opgeleverde Spilcentrum Achtse Barrier-Zuid van SALTO-school De Klapwiek. Een school van schoolbestuur SALTO die voor zo’n 315 leerlingen het onderwijs verzorgt.

STRUCTUUR EN RUST

Als uitgangspunt voor het ontwerp van de vervangende nieuwbouw werd destijds gevraagd om een laagdrempelig, open en licht ontwerp. Structuur en rust

waren belangrijk voor Karin Keijzer, directeur van De Klapwiek. Karin blikt terug: “Enerzijds wil je makkelijk met elkaar in contact kunnen komen, tegelijkertijd moet de instructie in de klas zelf niet verstoord worden. We voorzagen de wens dat rust en structuur daarom noodzakelijk zouden zijn. Als je nu terugkijkt naar het gebouw dat is opgeleverd zien we dat helemaal terug. Zowel in de klassen als op de leerpleinen is het voor leerlingen mogelijk om rustig en zelfstandig te kunnen werken.”

LEREN VAN ERVARINGEN

In het ontwerpproces bezocht de directeur samen met de architect enkele andere scholen. “Door zijn jarenlange ervaring wist Niels ons precies te laten zien wat werkt en wat niet werkt”, vertelt Karin. Voor Niels Peters, architect bij SORS architecten, zijn deze bezoeken met de opdrachtgever essentieel.

“Als architect bouw je voort op ervaring. Elke school die je ontwerpt, kan daardoor een verbeterde versie

Tekst Marco van Zandwijk

“Stop budget in zaken waar je straks jarenlang plezier van hebt”

van de vorige worden.” Als voorbeeld noemt Niels de mate van transparantie in het gebouw. “Om goed les te kunnen geven, weten we dat een teveel aan transparantie zorgt voor afleiding bij de leerlingen.” Daarom worden passief toezicht en zichtlijnen naar de leerpleinen heel gericht afgewisseld.

STANDAARDISATIE

Niels is er van overtuigd dat er in het ontwerpproces van scholen nog veel winst te halen is door in de materialisatie en technische uitwerking verder te standaardiseren. “In een markt, met een toenemende vraag naar bouw en-of verbouw van scholen, lopen gemeenten en schoolbesturen het risico dat de prijs en de beschikbare capaciteit om te gaan bouwen, uit de pas gaan lopen. “Geld dat voor de opgave beschikbaar is moet je daarom zo effectief mogelijk willen inzetten. Dan helpt het als je een goed werkend installatieconcept, of bepaalde technische details kunt door-ontwikkelen en je niet telkens alles opnieuw moet uitvinden”, aldus Niels. Sjoerd Rutten, medeeigenaar van SORS adviesgroep, knikt bevestigend: “Een opdrachtgever doet er goed aan hier in zijn aanbestedingsstrategie rekening mee te houden.”

VISIE EN ONTWERP

KOSTENEFFICIËNTER ONTWERPEN

Het proces dat aan de ontwikkeling vooraf ging was complex. “Een eerder gebouwontwerp op locatie, bleek door zijn opzet onbetaalbaar”, vertelt Sjoerd. Onder het motto ‘meer doen binnen hetzelfde budget’ werd SORS adviesgroep gevraagd het project vlot te trekken. Het nieuwe spilcentrum is uiteindelijk gerealiseerd met een investeringsbudget onder de € 3.000,- per m2 BVO. “Een absurd laag bedrag”, volgens Sjoerd. “Voor vergelijkbare projecten werden in diezelfde periode, projecten aanbesteed met een budget dat 20-30% hoger lag. Je hebt het dan concreet over een verschil van € 600,- tot € 1.000,per vierkante meter.” Hoe is het gelukt om binnen het budget te blijven? Sjoerd schat in dat een goed samenspel tussen architect, adviseur en bouwer al snel 10-15% in kosten scheelt. “De andere 10 tot 15% van de kostenefficiëntie zit hem plat gezegd in een slim ontwerp”, aldus Sjoerd.

SLIM ONTWERP

“Stop budget in zaken waar je straks in de gebruiksfase jarenlang plezier van hebt”, vult Niels aan. “Uit ervaring weet ik dat de omvang van de

vlnr Gerwin Leijtens, Karin Keijzer, Niels Peters, Sjoerd Rutten en Marco van Zandwijk

Virtual Reality bril kan helpen bij maken van keuzes Ecophon maakt onderdeel uit van Saint-Gobain. Om scholen bewust te maken van de keuzes die zij maken bij de bouw van een school, liet Saint-Gobain Solutions de innovatieve VR-tool ‘IMAGINE’ ontwikkelen. Hiermee kan een school zelf de impact van een ontwerpkeuze ervaren, nog vóórdat de eerste steen van het bouwproject is gelegd. Daarnaast heeft Ecophon zelf ook een Virtual Realitytool ontwikkeld, waarmee u direct kunt beleven welk effect bepaalde akoestische oplossingen hebben op de geluidsbeleving in een ruimte. Deze VR-ervaring biedt waardevolle inzichten voor het maken van weloverwogen keuzes bij het ontwerpen van leeromgevingen. Een demonstratie van deze Ecophon VR-tool kan worden aangevraagd bij Bianca Scherpenhuyzen, Concept Developer Education bij Ecophon. Zij kan u uitgebreid informeren over akoestiek in schoolomgevingen en wat het effect is op leren en welzijn. Neem contact met haar op voor meer informatie en een demonstratie via bianca. scherpenhuyzen@saint-gobain.com. Voor een demonstratie van de IMAGINE VR-tool van SaintGobain Solutions kunt u contact opnemen met Jürgen van Hulst via jurgen.vanhulst@saint-gobain.com.

installatie en de complexiteit van de draagconstructie grotendeels de prijs bepalen. Door de strakke financiële kaders, wist ik dan ook dat ik ingewikkelde bouwvormen in het ontwerp moest voorkomen. Als je daarmee rekening kan houden dan blijft er in het budget ruimte over om te kunnen investeren in kwalitatief goede materialen.” Als voorbeeld noemt Niels het speellokaal: “We hebben het speellokaal kunnen realiseren binnen de beschikbare standaard bouwhoogte. Een verhoging in de vloer is heel duur, dus als je het speellokaal in dezelfde bouwhoogte kan meenemen, dan scheelt dat al direct veel geld.”

GOED SAMENSPEL

Naast een slim ontwerp wijst Sjoerd op de ruimte voor ‘het zelf kunnen inkopen als aannemer’. “Ervaring heeft ons geleerd dat het werkt om de aannemer de ruimte geven om tot betere oplossingen te komen. Het spilcentrum is daarom uitgevoerd op basis van total engineering. Op basis van het

definitief ontwerp werd de omgevingsvergunning aangevraagd. Tegelijkertijd is er een bouwteam met hoofdaannemer en installateur geformeerd. Zaken waren vooraf niet dwingend voorgeschreven. Dat gaf Mullerbouw, de hoofdaannemer, ruimte om in de uitwerking samen met vaste leveranciers te zoeken naar de juiste prijs/kwaliteit verhouding. Wanneer een aannemer met zijn kernpartners en voor hem bekende toeleveranciers kan werken zijn de risico’s kleiner. Dat zie je direct terug in een lagere prijs.”

GOEDE RUIMTEAKOESTIEK

In de fase van uitwerking kwam ook Ecophon in beeld. Vanuit een brede benadering van duurzaamheid werd Gerwin Leijtens, project specification manager Ecophon Nederland, gevraagd mee te denken op het gebied van goede ruimteakoestiek. “Rustig kunnen werken was voor de school een belangrijk uitgangspunt. Gezocht is naar producten die goed presteren op een lage nagalmtijd en optimale spraakverstaanbaarheid. Daar kwam de wens bij, om te kijken naar een recyclebaar plafondpaneel met een lage vervuilingsfactor. Voor de klaslokalen en de open leerpleinen is uiteindelijk gekozen voor een Gedina A plafond. Een plafondpaneel dat aan de oppervlakte is voorzien is van een coating die een afstotende werking heeft op stof. De panelen behouden daarmee ook op termijn hun lichtrendement.” De betrokkenheid van Gerwin hielp ook in de wijze waarop de akoestiek van het speellokaal is ingevuld. “Hier hebben wij de balvaste Ecophon Super G B panelen direct tegen het bouwkundig plafond aangebracht. Door na te denken over wat wel kan kwamen we samen verder.”

Meer informatie:

Ontwerp > www.sorsarchitecten.nl

Bouwadvies > www.sorsadviesgroep.nl

Ruimteakoestiek > www.ecophon.nl

Bouwoplossingen > www.saint-gobain-solutions.nl

Een school is meer dan een gebouw. Het is een plek waar leerlingen groeien, ontdekken en dromen. Daarom bouwen wij groene, frisse, scholen, die inspireren én flexibel meebewegen met de tijd. Of het nu gaat om nieuwbouw, renovatie of uitbreiding, wij realiseren de school die vandaag werkt en klaar is voor morgen.

Hintham 156 | 5246 AK ’s-Hertogenbosch | T 073-6924433 Stationsstraat 78 | 5961 HS Horst | T 077-3984096

“Een duurzame en groene leeromgeving”

ROOSROS WINT ARCHITECTENSELECTIE VOOR MFA SOMMELSDIJK

Uienschuur als inspiratiebron voor nieuwe school

Een natuurinclusief schoolgebouw dat aansluit bij de historie en de richtingen van het natuurlijke landschap. Met die uitgangspunten heeft RoosRos een voorontwerp gemaakt voor een nieuwe Multifunctionele Accommodatie in Sommelsdijk. Het concept ‘juunrenne’ is gebruikt bij zowel de stedenbouwkundige opzet van het plan als ook de verschijningsvorm en uitstraling van de nieuwe MFA.

Het ontwerp voor de nieuwe school in Sommels dijk, een dorp op het eiland Goeree-Overflakkee, heeft een sterke link met het cultuurhistorisch erfgoed van de streek. De ‘juunrenne’, een bewaarschuur voor geoogste uien, vormde namelijk de inspiratiebron voor het ontwerp. De architecten Henk de Gelder en Mathijs Tabbers ontwierpen een speelse compositie van een aantal uienschuren die samen de multi functionele accommodatie vormen. Met deze knipoog naar het verleden, en met een combinatie van creativiteit, functionaliteit en kostenefficiëntie, wisten de architecten van RoosRos de opdracht binnen te halen.

MFA Sommelsdijk wordt de nieuwe thuisbasis voor openbare basisschool JC van Gent, Kibeo Kinderopvang en wijkvereniging de Zwaluw. De school krijgt een sterk natuurinclusief karakter. “Het gebouw wordt duurzaam en toekomstbestendig en sluit perfect aan op het landschap en de omringende natuur”, vertelt Mathijs. “Om hier op een goede manier invulling aan te geven hebben we een scan laten maken door Ecoresult, een ecologisch adviesbureau. Zij hebben onderzocht welke flora en fauna veel voorkomen in het gebied. Vervolgens hebben ze ons geadviseerd hoe we natuurinclusieve elementen zo goed mogelijk in het plan en in het gebouw kunnen integreren, tot de nestkastjes aan toe.”

“Het gebouw heeft een generieke structuur zodat de indeling in de toekomst veranderd kan worden”

DUURZAAM EN TOEKOMSTGERICHT

In het voorlopig ontwerp hebben de architecten ingezet op zo veel mogelijk biobased materialen. Mathijs: “We zijn uitgegaan van een volledig houten gevel en proberen via de aannemerselectie ook een houten constructie voor elkaar te krijgen. Alle materialen moeten zo veel mogelijk losmaakbaar en herbruikbaar zijn en waar mogelijk biobased. Het gebouw heeft daarbij een generieke structuur, zodat de indeling in de toekomst veranderd kan worden, mocht daarom gevraagd worden. Het wordt zodoende een flexibel en adaptief gebouw met veel natuurinclusieve elementen.”

In het voortraject hebben Mathijs en Henk de juunrenne grondig geanalyseerd. Een aantal sprekende kenmerken van deze uienbewaarschuur

hebben ze in het voorlopig ontwerp overgenomen. Zo krijgt de school een zadeldak en de kenmerkende verticale gevelstructuur met horizontale openingen. Mathijs: “De uitstraling van de uienschuur hebben we echt geprobeerd te vangen in het ontwerp. Dat hebben we vertaald naar verticale houten elementen in een bepaald ritme, met daartussen een horizontale verdeling van houten planken en ramen. Een uniek ontwerp, passend in de polder van Sommelsdijk.”

FLEXIBEL IN GEBRUIK

Door de constructie voor de school los te maken van de binnenwanden zorgen de architecten van RoosRos voor meer flexibiliteit. Zowel in het dagelijks gebruik als in de mate van adaptiviteit richting de toekomst.

Mathijs: “We hebben leerpleinen gesitueerd tussen de lokalen. Hier kunnen leerlingen zelfstandig werken of spelen. In het ontwerp hebben we daarnaast een speellokaal opgenomen met een vouwwand. Dit lokaal kan zowel door de kinderopvang als de school gebruikt worden. Zet je de vouwwand open, dan kan de ruimte ’s avonds gebruikt worden voor bijeenkomsten van de wijkvereniging. Zo kunnen verschillende ruimtes in het gebouw door de verschillende partijen gebruikt worden.”

Openbare Basisschool J.C. van Gent en Kibeo Kinderopvang zijn geen onbekenden van elkaar. Al jaren zitten ze onder één dak en zijn ze nauw verbonden. “Die verbinding hebben we ook in het ontwerp voor de nieuwe school geprobeerd vorm te gegeven”, stelt Mathijs. “Zo hebben we de onderbouw bij de kinderopvang geplaatst en deze een eigen entree gegeven. Hierdoor kunnen kinderen uit de kinderopvang langzaam wennen aan het basisonderwijs en ontstaat er een soort doorgaande leerlijn. Een natuurlijke overgang van kinderopvang naar basisschool.”

FRISSE SCHOLEN KLASSE B

Mathijs hoopt dat de bouw van de MFA aan het eind van dit jaar of begin volgend jaar kan starten. INNAX uit Veenendaal is verantwoordelijk geweest voor het advies van de installaties in de nieuw te bouwen MFA. Hierbij is Frisse Scholen klasse B het uitgangspunt. De aanbesteding voor de aannemer loopt de komende maanden. RoosRos hoopt onder de vleugels van de geselecteerde aannemer straks in nauwe samenwerking met de gebruikers van de toekomstige MFA de visie verder te vertalen naar het definitief ontwerp. Mathijs tot slot: “Er ligt natuurlijk al een prachtig voorlopig ontwerp, waar we op verder kunnen borduren. Ik verwacht dat we snel kunnen schakelen. Als alles volgens plan verloopt, kan de school in de zomer van 2027 worden opgeleverd. Dat zou ideaal zijn.”

Kijk voor meer informatie op www.roosros.nl.

GRAAFSCHAP COLLEGE IN DOETINCHEM

Grijze gangen krijgen groene toekomst

In vijf jaar tijd is het ROC Graafschap College in Doetinchem, stap voor stap getransformeerd tot een modern, gasloos en flexibel onderwijsgebouw. De complete revitalisatie sluit aan bij de nieuwste onderwijsvisie, waarin hybride, innovatief en gepersonaliseerd leren centraal staan. Het gebouw voldoet ook aan de eisen van ‘Frisse Scholen klasse B’. Het heeft daarmee een gezond, comfortabel en energiezuinig leerklimaat.

M“De verplichting om in 2030 de CO2­uitstoot te halveren hebben we aangegrepen om breder te denken”

et ongeveer 10.000 studenten en meer dan 900 medewerkers is het Graafschap College de grootste mbo-instelling in de Achterhoek. Het biedt een breed scala aan opleidingen in de sectoren Techniek & Informatica, Economie & Dienstverlening, Zorg, Welzijn & Sport en Educatie & Participatie. Tussen 2019 en 2024 is de locatie aan de J.F. Kennedylaan in vijf bouwfasen gerenoveerd en verduurzaamd.

LOGISCH MOMENT

“In 2018 stelden we een strategisch huisvestingsplan op voor deze locatie,” vertelt Tonko Oosterink, teammanager huisvesting. “Het gebouw was inmiddels 25 jaar oud en toe aan groot onderhoud. Tegelijkertijd zagen we de effecten van demografische krimp in de regio, wat het moment des te geschikter maakte om de renovatie in gang te zetten. Daarnaast kregen we, net als andere scholen, te maken met de overheidsdoelstelling om in 2030 de CO2uitstoot te halveren,” legt Tonko uit. “Wij hebben die verplichting aangegrepen om breder te denken: we streven niet alleen naar 50% minder CO2, maar ook naar de helft minder afval en fossiel vervoer. We hebben een Fietsplan, 2 deelauto’s voor werkwerkverkeer en stimuleren OV-gebruik. De uitstoot van mobiliteit bleek namelijk groter dan die van onze gebouwen. Ook willen we 50 procent meer groen

realiseren, zowel in als rondom onze gebouwen. Die vergroening van ons buitenterrein is de laatste fase van het project.”

CORONA

Bouwprojectmanager Mike van Weelden van Projectis: “In totaal gaat het om ruim 27.000 m2 bruto vloeroppervlak. Onze grootste uitdaging: waar laat je 11.000 leerlingen en medewerkers tijdens de renovatie? Daarom hebben we het gebouw in vijf fasen aangepakt, telkens één vleugel of etage, zodat het onderwijs zo veel mogelijk kon doorgaan. Grote sloopwerkzaamheden planden we vooral op strategische momenten, in de schoolvakanties. In 2021 en 2022 hielp corona onverwacht mee — het onderwijs vond toch al grotendeels op afstand plaats. De verschillende onderwijssectoren zijn, parallel aan de fasering, drie jaar lang tijdelijk elders gehuisvest.”

SCHETSONTWERP

Tonko: “In vervolg op het strategisch huisvestingsplan zijn we in gesprek gegaan met de gebruikers van het gebouw. Ik zie mezelf als de verhuurder van het pand; de input van onze huurders is essentieel. In sessies met docenten, sectormanagers en opleidingsmanagers zijn de wensen en behoeften geïnventariseerd. Op basis daarvan is een programma van eisen opgesteld — de basis voor het uiteindelijke schetsontwerp.”

VISIE EN ONTWERP

LEREN ZICHTBAAR MAKEN

“Het gebouw bestond oorspronkelijk uit drie losse panden, met donkere gangen en gesloten praktijklokalen,” vertelt architect Jorrit Hulshof van Maas Kristinsson Architecten. “Wij wilden juist openheid creëren en laten zien wat zich achter de gevels afspeelt. Daarom hebben we de hoge borstweringen van anderhalve meter verwijderd. Alle onderwijssectoren zijn nu op elkaar aangesloten en al in de entree zichtbaar. Je kunt van buitenaf zien waar de leerlingen aan werken. Dat is niet alleen een mooi visitekaartje voor de buitenwereld, maar ook prettiger voor de studenten zelf — ze mogen trots zijn op waar ze zijn en wat ze doen.”

ISOLATIEJAS

Leerlingen van de sector Techniek waren actief betrokken bij de uitvoering van de renovatie. Dit via stages bij installateurs en aannemers. Het was bepaald geen eenvoudige klus,” vertelt Tonko. “We gingen van traditionele verwarming naar een laagtemperatuursysteem. We hebben gekozen voor warmtepompen, luchtverwarming via plafonds en, incidenteel, vloerverwarming. Dan begin je bij de basis: de schil van het pand. We hebben het gebouw als het ware een nieuwe isolatiejas gegeven. De isolatiewaarde van het dak is verdubbeld, de gevels zijn waar mogelijk na-geïsoleerd, alle kozijnen werden vernieuwd en voorzien van triple glas.”

FRISSE SCHOLEN

Jorit vult aan: “We hebben strategische keuzes gemaakt. De grootste winst is gehaald met kierdichting, gevelisolatie en het vervangen van de 30 jaar oude aluminium vliesgevelkozijnen. In samenwerking met de oorspronkelijke fabrikant kon zo’n 80 procent van de bestaande kozijnen behouden blijven en worden opgewaardeerd met triple glas. Ook hebben we een aantal gevels kunnen behouden, door deze te voorzien van een HSB-wand met houten gevelbekleding of steenstrips op isolatie. Zo voldoe je met bestaande elementen toch aan de huidige eisen voor isolatie en comfort. Het gebouw draagt nu het predicaat ‘Frisse Scholen klasse B’.”

CIRCULAIR EN INNOVATIEF

Ook in de afwerking en inrichting is gekozen voor duurzame oplossingen, met natuurlijke materialen,

zoals rubber op de vloeren. “Voor het meubilair hebben we bewust ingezet op hergebruik,” zegt Tonko. “We hebben bestaand meubilair laten renoveren en besloten om in de toekomst geen nieuw lesmeubilair meer aan te schaffen, maar het bestaande op te knappen en opnieuw te gebruiken.”

HYBRIDE LEREN

Het vernieuwde Graafschap College is ingericht op hybride en gepersonaliseerd leren, met veel aandacht voor flexibiliteit in het gebruik van lesruimten. “Soms geeft het bedrijfsleven hier les, terwijl studenten juist de regio in trekken voor praktijkervaring,” legt Tonko uit. “Dat vraagt om een andere indeling van het gebouw. We hebben open leerpleinen gecreëerd, kleinere projectruimtes en flexibel in te delen zones. Bovendien stappen we over op centrale roostering, zodat lokalen en praktijkruimtes efficiënter benut kunnen worden.”

MBO VAN MORGEN

Met deze ingrijpende verduurzaming en herinrichting is het Graafschap College niet alleen als gebouw toekomstbestendig, maar ook als onderwijsinstelling. De vernieuwde leeromgeving sluit naadloos aan op de eisen van modern, flexibel en praktijkgericht onderwijs. Daarmee is het Graafschap College helemaal klaar voor de uitdagingen en kansen van het mbo van morgen. Bouwprojectmanager Mike van Weelden: “Wat ik tot slot nog wil toevoegen is dat een project als dit van bestuurlijk lef getuigt. En dan heb ik het niet alleen over budgettaire uitdagingen. Dit schoolbestuur heeft pioniersmentaliteit getoond en verder durven denken dan de wettelijke eisen.”

Kijk voor meer informatie op www.ma-kr.nl.

vlnr Mike van Weelden, Jorrit Hulshof en Tonko Oosterink

BEZINT EER GE BEGINT!

Uitvoeringsplan vormt brug tussen IHP en project

In de dagelijkse praktijk ziet RYSE adviseurs dat veel onderwijsprojecten opgestart worden op basis van een Integraal Huisvestingplan (IHP). Maar, is een IHP als instrument met een strategisch karakter hier eigenlijk wel geschikt voor? Is de stap van strategische ambitie naar de realisatie van projecten niet te groot? Volgens RYSE ligt de oplossing in een uitgewerkt uitvoeringsplan. In dit artikel geven zij hun visie op de nut en de noodzaak van zo’n uitvoeringsplan. Dit als basis om tot een zorgvuldige en daadkrachtige uitrol van projecten komen.

KLOOF TUSSEN IHP EN PROJECT

Pepijn van Sandijk, Senior huisvestingsadviseur RYSE, geeft uitleg: “Het IHP komt veelal op basis van generieke kengetallen tot stand en beschrijft op hoofdlijnen de financiële kaders en planningen voor renovatie en (ver)nieuwbouw van onderwijshuisvesting. Naast een gezamenlijke visie geeft het IHP kaders voor beleid welke de basis vormt voor toekomstige projecten. De plannen blijven bewust abstract. Inhoudelijke en politiekgevoelige keuzes worden tijdelijk geparkeerd, zodat er toch voortgang kan worden geboekt.”

BRUGFUNCTIE UITVOERINGSPLAN

“In de praktijk blijkt dat een IHP veelal verouderde gegevens bevat, maar ook onvoldoende rekening houdt met essentiële afhankelijkheden die de haalbaarheid van projecten sterk beïnvloeden (zie kader). Dat kan leiden tot forse vertragingen, oplopende kosten, frustratie en afnemend draagvlak bij stakeholders.” Om deze risico’s te beperken,

adviseert RYSE om een tussenstap in te bouwen: een uitvoeringsplan dat het abstracte IHP vertaalt naar concrete en actuele kaders voor de korte termijn van vier jaar. Pepijn: “Het uitvoeringsplan fungeert als een onmisbare schakel tussen de beleidsvorming, haalbaarheidsonderzoeken en de daadwerkelijke realisatie van projecten.”

GRIP OP PROCES

De ervaring van RYSE leert dat het uitvoeringsplan de uitgelezen kans biedt om grip te blijven houden op het proces. RYSE adviseert om het uitvoeringsplan op drie niveaus uit te werken. Pepijn geeft uitleg: “Ten eerste door procesafspraken te maken op programmaniveau. Dit gaat dan over het inrichten van een organisatie voor de realisatie van het uitvoeringsprogramma en monitoring/evaluatie van projecten. Ten tweede gaat het over procesafspraken op projectniveau. Denk dan aan het ontwikkelen van een uniforme wijze waarop gemeente en schoolbesturen samenwerken bij de realisatie van

FACTOREN MET IMPACT OP HAALBAARHEID

In de praktijk wordt de haalbaarheid van projecten die in het IHP genoemd staan sterk beïnvloed. RYSE noemt de volgende voorbeelden:

1. De onderlinge samenhang van projecten, bijvoorbeeld ten aanzien van gezamenlijk gebruik van tijdelijke huisvesting en/of wissellocaties, die de schuifplanning complex en kwetsbaar maken.

2. De samenhang van onderwijshuisvesting met andere voorzieningen zoals kinderdagopvang, sportvoorzieningen, zorg- en buurtfaciliteiten, waarvan de bekostiging niet via het IHP verloopt.

3. Projectspecifieke zaken die niet binnen de generieke kaders van een IHP op te vangen zijn, bijvoorbeeld een groot terrein, externe veiligheid, externe geluidbelasting en een verhoogde stedenbouwkundige complexiteit.

4. Gemeentelijk beleid dat nog niet in het IHP geïntegreerd is, bijvoorbeeld op het vlak van duurzaamheid, circulariteit, mobiliteit of inclusie.

5. Kwalitatieve ambities vanuit een duurzaam en toekomstbestendig gebruik van onderwijsgebouwen (exploitatiedenken).

6. Flora- en faunaonderzoeken die veel tijd vergen omdat ze over meerdere seizoenen plaatsvinden, en waarbij mitigerende maatregelen gevolgen kunnen hebben voor de omgevingsvergunning en betrokken stakeholders.

7. Netcongestie die een directe impact kan hebben op de uitvoerbaarheid van nieuwbouwprojecten en al in een vroeg stadium onderzocht moet worden.

projecten. Als laatste gaat het over het vaststellen van de programmering en de volgordelijkheid van projecten. Denk aan beschikbare locaties, tijdelijke huisvesting en het bundelen van projecten op onderdelen zoals haalbaarheidsonderzoeken, programma’s van eisen en/of aanbestedingen.”

ZORGVULDIGE AFSTEMMING

“Een goed uitvoeringsplan kenmerkt zich door realistische en breed gedragen kaders”, vult Danny Bosman, partner bij RYSE, aan. “Het bevat een duidelijke planning waarin projecten zijn geprioriteerd. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar nieuwbouw en renovatie, maar ook naar thema’s als duurzaamheid, spreiding van voorzieningen en

“Voorkom onduidelijkheden, grijze gebieden en ongewenste verrassingen”

multifunctioneel ruimtegebruik. De totstandkoming van het uitvoeringsplan vereist daarbij, net als bij het IHP, een zorgvuldige afstemming met betrokken stakeholders. Dit zijn onder meer schoolbesturen, gemeentelijke afdelingen (onderwijs, sport, vastgoed, financiën) en de gemeenteraad, maar ook de mede gebruikers zoals CJG/GGD en de Kinderopvang. Gezamenlijke werksessies, klankbordgroepen en periodieke overlegmomenten dragen bij aan wederzijds begrip, gedeelde verantwoordelijkheid en draagvlak voor gemaakte keuzes. Ook in de besluitvorming is deze afstemming cruciaal: het uitvoeringsplan benoemt expliciet welke partij welk besluit neemt, op welk moment, en op basis van welke informatie of randvoorwaarden. Daarmee ontstaat een heldere projectstructuur en duidelijke voorwaarden voor de invulling van het bouwheerschap.”

FINANCIËLE ONDERBOUWING

Als essentieel onderdeel van het uitvoeringsplan noemt Pepijn nog de financiële onderbouwing. Zo moet het uitvoeringsplan een overzicht bevatten van beschikbare budgetten, meerjarige investeringen, dekkingsbronnen en een meer gedetailleerde inschatting van risico’s. Pepijn: “Een heldere demarcatie biedt grip op zowel de haalbaarheid als de beheersbaarheid van de plannen. Gemeentelijke investeringen en bijdragen van schoolbesturen worden hierin opgenomen, evenals ruimte voor onvoorziene omstandigheden.”

VERSNELLING

Het uitvoeringsplan biedt een robuust fundament en schept voorspelbaarheid en zekerheid bij de uitrol en realisatie van onderwijsprojecten. Danny sluit af: “Het biedt partijen versnelling in plaats van verlamming. Door het toevoegen van een uitvoeringsplan, ondersteunend aan het IHP, worden randvoorwaarden en afspraken op programma- en projectniveau concreet gemaakt. Dit voorkomt onduidelijkheden, grijze gebieden en ongewenste verrassingen. Hete hangijzers worden aangepakt in plaats van doorgeschoven. Kortom Bezint eer ge begint! Niet hard en ongeleid naast je fiets blijven rennen, maar de rit goed voorbereiden en meteen op de fiets springen. Dat gaat een stuk makkelijker.”

Kijk voor meer informatie op www.ryse.nl.

Danny Bosman

Pepijn van Sandijk

IKC DE WIJSSEL IN GENDRINGEN

Alzijdige kindvoorziening in het groen

In Gendringen is het IKC De Wijssel gerealiseerd. Een voorziening voor kinderen van 0 tot 13 jaar uit Gendringen en omgeving. De nieuwe huisvesting biedt onderdak aan bijna 280 leerlingen van Stichting Essentius (basisschool) en 50 kindplaatsen van Humankind (kinderopvang en BSO). SMT

Bouw & Vastgoed uit ’s-Hertogenbosch was verantwoordelijk voor het ontwerp en de uitvoering. In het decembernummer van 2023 verscheen al eens een artikel over het ontwerpproces. Betrokkenen kijken terug op een proces dat heeft geresulteerd in een model school welke ook elders in het land goed inzetbaar zou zijn voor vergelijkbare opgaven.

GELIJKWAARDIGE PARTNERS

Sandra Giesen, directeur van de IKC de Wijssel, is al vanaf de eerste potloodstreep bij het project betrokken.

Wanneer zij terugkijkt met Diana Lanke, Manager bij Humankind Kinderopvang en Kindontwikkeling, is het samen optrekken voor hen beide een succesfactor.

“Al vanaf dag één zijn onderwijs en kinderopvang gelijkwaardige partners geweest. In het gebouw zijn beide partijen voor inwoners dan ook als één team zichtbaar. Doordat school en de opvang zich hier bevinden kan de ouderconsulent van de gemeente straks de brugfunctie tussen bewoners en de gemeente nog beter invulling geven.”

AFGERONDE VORMEN

Bart Wolbert, architect bij ARX architecten, over het ontwerp: “Het nieuwe IKC gebouw heeft een vriendelijk uitstraling met natuurlijke materialen en afgeronde vormen. Daarmee vormt het een alzijdig gebouw in het groen met een open uitstraling die overal voelbaar is. Het interieur is gestructureerd rondom een centraal atrium met een tribunetrap vanuit waar verschillende ‘speel- en ontdekpleinen’ en een ‘medewerkersplein’ worden bereikt. De multifunctionele leerpleinen bieden toegang tot de groepsruimtes die met grote schuifdeuren afsluitbaar zijn.”

PASSIEFBOUW

“In de uitwerking van het ontwerp is gezocht naar passieve slimmigheden. Dit om er voor te zorgen dat we zo min mogelijk met installaties hoeven te maken. Deels helpt dat door de compacte gebouwvorm. Deels ook door goed na te denken over de oriëntatie van de lokalen. Deze liggen zo min mogelijk op het

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw IKC De Wijssel Gendringen

Opdrachtgever

Essentius i.s.m. de gemeente

Oude IJsselstreek

D&B bouwer

SMT Bouw & Vastgoed

Architect

ARX Architecten

Interieur

ARX Architecten

Bouwfysica

Mobius Consult en Indusa Installaties

Constructie

Raadgevend Ingenieursburo Van Nunen

Volume

BVO 2.000 m²

Ingebruikname

Zomer 2025

zuiden en hebben zoveel als mogelijk een oriëntatie op het noorden en westen. Verder is het gebouw uitgerust met zomernachtventilatie en lamellen in de gevel. Dit alles met als doel om de temperatuur in het gebouw niet onnodig op te laten lopen in de periodes dat de zon zich laat zien”, legt Bart uit.

TOEKOMSTBESTENDIG

“Het gebouw is eenvoudig aanpasbaar te maken voor toekomstige ontwikkelingen”, vertelt Geron Verdellen, directeur bij SMT Bouw & Vastgoed. “In de uitwerking hebben wij rekening gehouden dat er in de toekomst functionele aanpassingen doorgevoerd kunnen worden zonder dat daarvoor gelijk dure bouwkundige ingrepen nodig zijn. Zo is de slaapruimte van de kinderdagopvang bewust wat groter gehouden mocht deze in de toekomst nodig zijn als onderdeel van een te huisvesten peutergroep. Daarnaast heeft het gebouw een heldere kolomstructuur en een centraal middengebied met installaties. Hierdoor kon in de groepsruimte maximale vrije verdiepingshoogte worden gerealiseerd.”

MODELSCHOOL

“Eigenlijk is de basis van het ontwerp, na het resultaat van de Design & Build aanbesteding, grotendeels in tact gebleven”, laat Geron weten. Als ontwikkelaar kijkt hij terug op een mooi proces en goed product.

“Het gerealiseerde bouwproject is te zien als modelschool”

“We hebben elkaar allemaal vastgehouden, om dit project te laten slagen binnen het daarvoor beschikbare budget.” Gevraagd naar mogelijkheden voor verdere standaardisatie ziet hij zeker kansen: “Het gerealiseerde bouwproject is te zien als modelschool. Het zou op een andere locatie in een vergelijkbare opzet doorontwikkeld kunnen worden. Voordeel van zo’n doorontwikkeling zou zijn dat een groot deel van de engineeringskosten niet opnieuw gemaakt hoeven te worden. Geld dat daardoor vrij valt is dan inzetbaar om extra te investeren in kwaliteit.”

GOED DOORDACHTE PLATTEGRONDEN

Diana kan die gedachte goed volgen: “Over de uitwerking van de plattegronden is functioneel zo goed nagedacht dat het eigenlijk zonde is als dit uitzoekwerk maar voor één project wordt gebruikt. Zo hebben we gestoeid met looplijnen en zijn in de uitvoering bepaalde deuren verschoven en de leerpleinen iets groter gemaakt. Dit zodat deze leerpleinen buiten schooltijd goed inzetbaar waren als ruimte voor de buitenschoolse opvang van de kinderopvang. Voor het onderwijs is dat ook min of meer van toepassing. In de uitwerking is er namelijk geen aparte afgesloten personeelskamer. Medewerkers kunnen elkaar ontmoeten op het medewerkersplein, welke ‘s avonds gebruikt kan worden als vergaderruimte voor de wijk. Ook hier vormt het samen optrekken en elkaar versterken de basis.”

Kijk voor meer informatie op www.nieuwbouwikcdewijssel. weebly.com, www.arxonline.nl of www.smtbv.nl.

vlnr Sandra Giesen, Geron Verdellen, Bart Wolbert, Diana Lanke

BUITEN IS HET NIEUWE BINNEN

Groene buitenruimtes die het onderwijs verrijken

We denken bij leren al snel aan klaslokalen, stoelen in rijen, schermen en digiborden. Maar wat als we dat beeld op z’n kop zetten? Wat als het plein, het groen, de buitenruimte óók klaslokaal is? Bij Spring architecten vinden we: dat is geen toekomstbeeld. Dat is nú al nodig. Groene buitenruimtes kunnen het onderwijs verrijken. Scholen zouden daar juist nú op moeten inzetten. Want buiten is het nieuwe binnen.

WAAROM BUITEN BELANGRIJK IS

Het onderwijs staat onder druk. Niet alleen door personeelstekorten en huisvestingsvragen, maar ook doordat leerlingen steeds meer mentale druk ervaren. Tegelijkertijd spelen kinderen minder buiten dan

ooit – terwijl juist natuur, beweging en buitenlucht zorgen voor rust en herstel. Voor Spring architecten is de buitenruimte bij scholen een vanzelfsprekend onderdeel van het geheel. Niet als extraatje ná het gebouw, maar als volwaardige leeromgeving. Een plek waar kinderen kunnen ontdekken, bewegen, samenwerken en tot rust komen. Buiten wordt zo letterlijk een verlengstuk van het onderwijs.

PARK VREDENBURG IN WADDINXVEEN

In Waddinxveen, midden in het groene Park Vredenburg, werkt Spring architecten aan een kindcentrum dat opgaat in zijn omgeving. Hier geen school als los object langs de rand van een park, maar een gebouw waar binnen en buiten in elkaar overvloeien. Het plein is niet één grote tegelvlakte, maar een verlengde van de leeromgeving met een mozaïek van leerplekken, speelzones, rustplekken en groen. Een klimaatadaptief plein met natuurlijke beplanting, boomschors als halfverharding, een kruidenrijk groendak en schaduwplekken onder bomen. De biodiversiteit wordt behouden en versterkt door de grote hoeveelheid inheemse beplanting samen met de nestkasten voor gierzwaluwen, huismussen en vleermuizen die als ornamenten zijn geïntegreerd in de gevel. Zo ontstaat een levendige buitenruimte waarin kinderen niet alleen pauze houden, maar ook leren – over natuur, klimaat en elkaar. Omdat het plein deels openbaar toegankelijk is, is het meer dan een schoolplein: het wordt een groene ontmoetingsplek voor de hele buurt.

KINDCENTRUM WASSENAAR

Ook het Kindcentrum in Wassenaar laat zien hoe buiten integraal onderdeel kan zijn van het ontwerp. Het gebouw is compact en helder, maar opent zich naar buiten met schuifpuien, terrassen en buitenklassen. De overgangen tussen binnen en

Donker Curtius Den Haag - Klimaatadaptief schoolplein

Donker Curtius Den Haag - Direct contact met buiten Foto: Loes van Duijvendijk

VISIE EN ONTWERP

“Durf het schoolplein te zien als leerplek; zie de boom als schoolmeubel”

buiten zijn soepel en uitnodigend. Kinderen kunnen hier leren in de moestuin, spelen onder bomen of zich even terugtrekken op een stille plek. De buitenruimte is opgebouwd in zones: actief, rustig, leerzaam en speels. Alles sluit aan bij de seizoenen, de behoefte aan beweging én het belang van rust en zingeving.

BUITEN IS MEER DAN PAUZEPLEK

Wat deze projecten gemeen hebben, is dat buitenruimte niet wordt gezien als een functioneel plein met hek eromheen, maar als een educatief en sociaal landschap. Een omgeving waarin leren plaatsvindt door te doen, te bewegen, te observeren. Een buitenruimte die klimaatadaptief is, biodiversiteit stimuleert en ruimte biedt voor ontmoeting. En ja, ook voor gewoon even niks – iets dat, in een wereld vol schermen en prikkels, steeds waardevoller wordt.

VAN BUITEN NAAR BINNEN ONTWERPEN

Bij Spring architecten geloven we dat gezonde, toekomstbestendige scholen ontstaan als we het ontwerp omdraaien. Niet eerst het gebouw, dan het plein – maar denken vanuit de plek, het landschap, het leerproces. De buitenruimte hoort bij het onderwijs. Niet ernaast, maar erin. We roepen schoolbesturen, gemeenten en ontwerpteams op om letterlijk naar buiten te stappen. Durf het schoolplein te zien als leerplek. Zie de boom als schoolmeubel. En ontwerp niet alleen voor vandaag, maar voor generaties die opgroeien in een veranderend klimaat – én een veranderende samenleving.

Want als we kinderen iets willen meegeven, dan is het wel dat leren overal kan beginnen. Soms gewoon… buiten.

Kijk voor meer informatie op www.spring-architecten.nl.

Havo Notre Dame des Anges Ubbergen - Binnen en buiten vloeien naadloos in elkaar over Foto: Thea van den Heuvel

KC Wassenaar - De buitenruimte hoort bij het onderwijs

Park Vredenburgh Waddinxveen - Natuurinclusief plein

VEELZIJDIGE SPORTVOORZIENING GEMEENTE WADDINXVEEN

Toekomstbestendig bouwen voor sport en onderwijs

De nieuwe Gouwehal in Waddinxveen is een toonbeeld van circulair denken. Al vanaf het eerste moment was duidelijk dat circulariteit de rode draad moest worden in het ontwerp- en bouwproces. Gericht hergebruik van sloopmaterialen in de constructie, vloer, plafond en tribune laten het verleden doorlopen in het heden. De inzet van QR-codes verwijzen naar de reis die de materialen hebben afgelegd. Het maakt de Gouwehal tot een leeromgeving over duurzaamheid.

In maart opende wethouder Brigitte Leferink in Waddinxveen de nieuwe Gouwehal: een functionele, circulaire, levensloopbestendige sportaccommodatie die niet alleen ruimte biedt aan sportverenigingen, maar ook een thuisbasis vormt voor het bewegingsonderwijs van scholen in de regio. De sporthal is ontworpen door Ronald de Rooij, architect bij Topos Stedenbouw Architectuur Bouwkunde in samenwerking met InFit Beweegconcepten. “Gemeenten hebben de taak om circulair te bouwen maar missen vaak de handvatten om dit concreet te maken. In de Gouwehal hebben we het heel concreet kunnen maken. Mede dankzij een gemotiveerde gemeente”, aldus Ronald.

EEN SPORTHAL MET EEN VERLEDEN –

EN EEN TOEKOMST

De nieuwe Gouwehal is geen traditioneel sportgebouw. Vanaf de start zijn er bewuste keuzes gemaakt op het gebied van materialen, energiegebruik en toekomstbestendigheid. Voor de sportvloer is gekozen voor een vernieuwende

oplossing: een bestaande sportvloer uit een gesloopte sporthal is gedemonteerd, gerecycled en vormt nu de basis van de nieuwe vloer. Voor de gevel van het gebouw is gekozen voor de circulaire geveloplossing van Ciskin. Een innovatieve ontwikkeling van Alkondor, bestaat uit een aluminium vliesgevel die later volledig kan worden gedemonteerd en hergebruikt. Dit zonder omsmelting van het materiaal. In juli 2024 verscheen hierover al een artikel in het Vakblad ‘Bouwwereld’.

DONORGEBOUWEN ALS GRONDSTOFBRON

In het bouwproject zijn materialen van twee lokale sloopprojecten benut. De gemeente Waddinxveen had de sloop gepland van het oude gemeentehuis en een voormalig kinderdagverblijf. Samen met architect Ronald de Rooij en de constructeur van IMd raadgevende ingenieurs, werd een materialeninventarisatie gedaan. Wat bleek: delen van de staalconstructie, houten plafonds en diverse (interieur-)onderdelen waren goed herbruikbaar. De stalen balken werden gestraald om oude coatings, waaronder mogelijk chroom-6-houdende verf, veilig

te verwijderen. Daarna kregen ze een duurzame antracietcoating, waarbij de nieuwe aanpassingen bewust zichtbaar zijn gelaten. “We hebben ervoor gekozen het verhaal van transformatie te laten zien”, vertelt Ronald. “Je ziet waar oud en nieuw samenkomen en dat maakt het gebouw krachtiger.”

SLOOPHOUT VOOR TRIBUNE EN PLAFOND

Een ander opvallend onderdeel van het ontwerp is de tribune in de sporthal, die meer is dan alleen een plek voor het publiek. Het is een speels klim- en beweegobject dat aansluit bij het beweegonderwijs en tegelijkertijd een voorbeeld is van slim hergebruik. De draagconstructie is volledig opgebouwd uit sloophout, met een afwerking van bamboe - een

VISIE EN ONTWERP

NATUURINCLUSIEF EN KLIMAATADAPTIEF

Naast circulariteit besteedt het ontwerp van de Gouwehal ook aandacht aan natuurinclusiviteit. In de gevels zijn nestkasten voor mussen en zwaluwen geïntegreerd. Het dak van het gebouw draagt actief bij aan het waterbeheer in de wijk en past in het streven naar een klimaatadaptieve leefomgeving.

ONTZORGEN VAN SCHOLEN

In de Gouwehal is er vanaf het begin goed nagedacht over het dubbelgebruik van voorzieningen voor sport en onderwijs. Zo is het gebouw ingericht op multifunctioneel gebruik. Dat wil zeggen dat de voorziening is uitgerust met voldoende bergruimte, goede akoestiek en een flexibele indeling. Zowel

snelgroeiende, duurzame houtsoort. Kinderen kunnen er niet alleen op zitten, maar ook op klauteren, overheen rennen en hun evenwicht oefenen. Dit past binnen de visie om sporthallen veelzijdiger te maken. Het plafond boven de tribune is een tweede blikvanger: samengesteld uit het originele houten plafond van het oude gemeentehuis. De variaties in houtsoort, kleur en textuur zijn zichtbaar gehouden. Daarmee wordt ook het plafond een verhaal op zich, waarin het verleden fysiek doorloopt in het heden.

QR-CODES EN VERHALEN

Een sporthal bouw je niet alleen voor de gebruikers van vandaag, maar ook voor de toekomst en het bewustzijn van morgen. Daarom zijn door het hele gebouw QR-codes aangebracht die verwijzen naar de herkomst van de materialen en het circulaire gedachtegoed. Leerlingen, sporters en bezoekers kunnen zo ontdekken waar het hout, staal of de gevel vandaan komen en welke reis de materialen hebben afgelegd. Het maakt de Gouwehal tot een leeromgeving over duurzaamheid.

scholen als verenigingen kunnen er probleemloos terecht. In samenwerking met de gemeente heeft Topos architecten de scholen volledig ontzorgd. De scholen kunnen rekenen op een hoogwaardige, duurzame sportvoorziening zonder de lasten van beheer en onderhoud. Alles is ontworpen op lange levensduur en lage exploitatiekosten.

INSPIRATIE VOOR ANDERE GEMEENTEN

Volgens architect Ronald de Rooij is de Gouwehal een voorbeeld dat navolging verdient. “We hebben laten zien dat circulair bouwen echt mogelijk is, zolang je vanaf het begin duidelijke keuzes maakt en samenwerking zoekt met alle betrokken partijen. Opdrachtgevers, leveranciers en aannemers kunnen zo samen meer bereiken en staan er niet alleen voor. Op die manier kunnen circulaire ambities hand in hand gaan met praktische uitvoerbaarheid en gebruiksgemak. Het nieuwe gebouw vormt daarmee een inspirerend voorbeeld voor andere gemeenten, schoolbesturen en sportorganisaties.

Kijk voor meer informatie op www.topos.nl.

Tekst Anje Romein

KINDCENTRUM BROEKGRAAF IN GEBRUIK

Rust, ruimte en licht in Leerdam

In 2023 schreven we een artikel over de bouw van Kindcentrum Broekgraaf in Leerdam. Een nieuwe thuisbasis voor twee scholen, een BSO en een kinderdagverblijf, aangevuld met een gymzaal en een buitenspeelplein voor de hele buurt. Twee jaar later zijn we terug om het eindresultaat te bekijken en ervaringen te horen. “Leerlingen vinden rust in het gebouw.”

Bij aankomst valt hij meteen op: de lichte knik in het midden van de voorgevel. Alsof het gebouw bezoekers wil omarmen en welkom heten. Dat welkom geldt dagelijks voor onder anderen de leerlingen en ouders van twee basisscholen: CBS De Klim Op en Jenaplanschool De Wilgenhoek. “We zijn twee totaal verschillende scholen, maar als besturen trekken we samen op”, zegt Gina Mimpen, directeur van De Wilgenhoek.

“We zijn trots op elkaars scholen, en dankzij onze verschillende identiteiten hebben ouders echt iets te kiezen.”

Derrick Flach, planontwikkelaar bij aannemer BM Van Houwelingen, vindt dat bijzonder. “Dat twee gebruikers met zo’n verschillende visie op onderwijs elkaar zo goed weten te vinden en kiezen voor samenwerking, dat zie je niet overal.”

É ÉN ENTREE

Vanwege het gevoel van saamhorigheid is bewust gekozen voor één gezamenlijke voordeur voor beide scholen. De entree komt uit in het hart van het Kindcentrum, dat het startpunt van het ontwerp vormde. In het midden van de grote hal staat een brede houten trap, met daarin verwerkt – we zijn tenslotte in Leerdam – glaskunst van kunstenaar Marinke van Zandwijk. Gina: “Voor onze minimaatschappij is ontmoeting heel belangrijk. Idealiter komen alle kinderen, leerkrachten en ouders via de centrale entree naar binnen. Maar om de doorstroming tijdens piekmomenten soepel te laten verlopen, zijn er ook aparte ingangen voor de kinderopvang en onderbouw.”

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw KC Broekgraaf

Opdrachtgever

Gemeente Vijfheerenlanden

Architect

RoosRos Architecten

Aannemer

BM van Houwelingen

Kosten Kindcentrum

(excl. woningen): € 11 miljoen

PODIUM

De centrale hal beschikt over flexibele, geluidsdichte wanden. Als deze gesloten zijn, ontstaat er een veilige speelplek voor kleuters. Wanneer ze openstaan vormt de hal een ideale presentatieruimte, in combinatie met een uitklapbaar podium en de trap als tribune. Gina heeft ‘moeten knokken’ voor dat podium, want presenteren is een essentieel onderdeel binnen het Jenaplanonderwijs. Kees de Bruine, adviseur en bouwkundig toezichthouder namens de gemeente Vijfheerenlanden: “Nadat Gina haar wensen kenbaar had gemaakt ben ik hiermee aan de slag gegaan. Er was geen standaardoplossing beschikbaar, dus we hebben samen met een aantal partijen een licht, eenvoudig in- en uitklapbaar podium laten ontwikkelen.”

METSELWERK

Voorbij de entree hebben de leerlingen van De Klim Op hun lokalen aan de linkerkant, die van De Wilgenhoek bevinden zich rechts. “Aan de buitenzijde is dit verschil subtiel zichtbaar in een iets andere tint metselwerk”, laat architect Arie-Willem de Winter zien. “Binnen hebben we gekozen voor een uniforme hoofdopzet en kleurstelling in rustig olijfgroen en licht hout.”

De scholen delen een toneel- en muzieklokaal en een kookklas. Verder is het verschil in identiteit duidelijk zichtbaar. De christelijke basisschool heeft een traditionele indeling met klassikale opstelling in rijen.

De Jenaplanschool kent meer conceptonderwijs met leerpleinen. In dit deel van het gebouw zijn flexibele wanden aangebracht en opvallende elementen, zoals plafondhoge kunststof bomen, kleurrijke kasten en speelse leermiddelen.

APPARTEMENTEN

Het Kindcentrum maakt deel uit van een voorzieningencluster tussen de nieuwe wijk Broekgraaf en Leerdam-West. Andere voorzieningen in deze wijk zijn een sportcomplex, een gezondheidscentrum en er worden zorgwoningen gebouwd. Bijzonder aan het project zijn de achttien appartementen boven de gymzaal en de ruimte van het kinderdagverblijf. Volgens Derrick is de combinatie wonen en onderwijs goed uitvoerbaar.

“Je moet wel duidelijke afspraken maken over zaken als beheer en onderhoud, gevels en fundering, en installaties die deels door de school lopen. Ook is een splitsingsakte aanwezig tussen de Vereniging van Eigenaren en de gemeente als eigenaar van de school en de gymzaal.”

De verschillende gebruiksfuncties brachten wel uitdagingen met zich mee. Zo moest voor de bewoners een aparte ingang worden gecreëerd. “Dat was best een puzzel,” zegt Arie-Willem. “Net

als het voorkomen van geluidsoverlast. De vloer van de gymzaal is daarvoor zwevend gelegd, los van de constructie. Zo voorkom je dat het hele gebouw trilt door bijvoorbeeld het stuiteren van basketballen.”

PROGNOSES

Mocht het aantal leerlingen in de toekomst dalen, dan biedt het gebouw voldoende flexibiliteit om lokalen om te bouwen tot appartementen. Maar voorlopig is dat niet aan de orde. Het Kindcentrum heeft een sterke aantrekkingskracht op gezinnen uit Leerdam-West en de nieuwe wijk Broekgraaf. “We zitten nu al bijna aan onze taks van 550 leerlingen”, zegt Gina. “Het gebouw straalt warmte, rust en ruimte uit – dat trekt mensen aan. Ook het extra grote, natuurvriendelijke en klimaatadaptieve schoolplein is geliefd bij buurtkinderen en ouders.”

ENERGIEVOORZIENING

De bouw van het Kindcentrum verliep grotendeels volgens planning. Op één aspect na: de energievoorziening. Kees: “Die hadden we keurig op tijd aangevraagd, maar werd pas een maand voor oplevering gerealiseerd. Dat kwam mede door de vele trafohuisjes die in de wijk gebouwd moesten worden en door complexe vergunningprocedures en congestie op het stroomnet. Als ik nu zie wat we hier samen tot stand hebben gebracht, ben ik daar best trots op.”

Kijk voor meer informatie op www.bmvanhouwelingen.nl.

vlnr Arie-Willem de Winter, Kees de Bruine en Derrick Flach

NIEUWBOUW KC MONTFOORT

Design & Build: tijdwinst en kostenbesparend

Drie basisscholen en een kinderdagverblijf zijn sinds maart 2024 verenigd in Kindcentrum Montfoort. Na een jarenlang voortraject ging het vanaf de gunning opeens snel. Mede dankzij de contractvorm Design & Build, waarin bouwbedrijf Pellikaan samen optrok met EGM architecten en met de constructeur en installateur.

Unieke patronen in het lichte metselwerk verraden dat er achter de gevel drie verschillende scholen en een kinderdagverblijf zijn gehuisvest.

“De wanden werden vooraf in de fabriek gemaakt, productie en plaatsing gingen heel snel”

Uítstekende steentjes (een staaltje vakmanschap!) vormen een bloem, een boom, een vlinder en een honingraat. Die figuren wijzen – samen met heel veel nestkastjes en een groen schoolplein – op de inspiratiebron van KC Montfoort: plant, dier en natuur.

LICHTINVAL

Binnen is een groot centraal hart gecreëerd met een bibliotheek en een kookeiland, een plek waar kinderen, medewerkers en ouders elkaar kunnen ontmoeten. Een lichte houten trap leidt naar de verdiepingen van de midden- en bovenbouw waar koepels zorgen voor een prettige lichtinval. In de gangen vallen de fraai afgeronde muren op, het gebruik van verschillende tinten groen en de leerpleinen waar kinderen zelfstandig of in groepen kunnen werken. “De gebruikers zijn heel nauw bij de nieuwbouw betrokken”, vertelt Eric van der Wal, directeur van de christelijke basisschool Graaf Jan, die voor de nieuwbouw gelijk optrok met de leiding van de basisscholen Howiblo (katholiek), De Hobbitstee (openbaar) en kinderopvang Kind&Co. Al tijdens de aanbesteding voor de selectie

van uitvoerende partijen werden dialoogsessies georganiseerd met de toekomstige gebruikers. Wat wil je? Wat voor soort school ben je? Hoe zie je de samenwerking? “Dat was heel fijn”, blikt Eric terug. “De aannemer en architect luisterden goed naar ons. Zij wisten de wensen van gebruikers goed in het ontwerp te vertalen. Mede daarom zijn zij unaniem gekozen in de Europese aanbesteding.”

TIJDWINST

‘Zij’, dat zijn bouwbedrijf Pellikaan en EGM architecten die voor het eerst samenwerkten in een Design & Build-aanbesteding. De betrokkenen kijken positief terug op het verloop van dit traject en de dialoogsessies. “Pijnpunten konden we er meteen uitfilteren”, zegt Jack Hazen, commercieel-directeur bij Pellikaan. Kwamen er andere wensen of bleek iets niet uitvoerbaar dan stelden we meteen bij.”

Ook Willeke Smit, architect bij EGM, is te spreken over deze werkwijze. “In een klassieke aanbesteding bedenk je soms dingen die voor de bouwer moeilijk uitvoerbaar zijn, waardoor het duurder wordt. Nu hadden we meteen overleg over materiaal en constructie. Dat voorkwam verrassingen achteraf.” De Design & Build-aanpak betekende ook tijdwinst. Jack

BOUW EN INRICHTING

spreekt over ‘een knap kunstje’. “Door de integrale aanpak met architect, constructeur en installateur zetten we in één keer een pakket neer. Dat leverde tijdwinst en kostenefficiency op.”

KALKZANDSTEEN

PROJECTINFORMATIE

PROJECTINFORMATIE

Xxxx

Opdrachtgever

Xxxx

Gemeente Montfoort

D&B hoofdaannemer

Pellikaan BV, Tilburg

Architect

EGM architecten, Dordrecht

Installateur

Terberg Totaal Installaties

Ingebruikname

Maart 2024

Budget

Ruim € 7,5 miljoen euro ex BTW

Oppervlakte

Ca. 4.100 m2

Pellikaan nam de opdracht aan voor een taakstellend budget. Voor EGM de uitdaging om voor een relatief laag bedrag een goed gebouw te maken dat ook nog eens duurzaam en toekomstbestendig is. Een oplossing werd gevonden in een flexibel, prefab kalkzandsteensysteem. Jack: “Deze bouwmethodiek is vrij nieuw in de markt, maar hierdoor bleven we binnen de financiële kaders. De wanden werden vooraf in de fabriek gemaakt, productie en plaatsing gingen heel snel. Het zijn robuuste wanden waarmee je een stevige kwaliteit levert maar ook kunt variëren. Het was heel leuk om dit met de architect én de installateur door te ontwikkelen.”

IDENTITEIT

De opdracht aan EGM was ook: ontwerp een kindvriendelijk gebouw voor circa 600 leerlingen, waarin de scholen samenwerken én hun eigenheid behouden. Met hun eigen identiteit én onderwijskundige visie. De Graaf Jan staat voor orde, rust en structuur en combineert klassikaal onderwijs met zelfstandig werken op kleine leerpleinen. De Hobbitstee identificeert zich met beweegonderwijs. Dat vraagt om grotere lokalen en er is zelfs een lokaal met een klimwand. De Howiblo heeft voor haar pedagogische onderwijsvisie juist

behoefte aan één groot leerplein. Schooldirecteur Eric: “Naast die verschillen zochten we ook naar eenheid. Alle lokalen hebben dezelfde grote ramen en glazen schuifdeuren met een lichthouten frame, waardoor leerkrachten goed zicht hebben op de leerpleinen. Daar ben ik heel blij mee. We delen ook ruimtes met elkaar, zoals de twee speellokalen voor de onderbouw, twee ateliers en een vergaderruimte.”

WIEL UITVINDEN

Alle scholen en het kinderdagverblijf zijn verbonden met de gezamenlijke centrale hal. “Dat was een hele puzzel, want de kavel is vrij langgerekt”, zegt architect Willeke. “Daarnaast zijn we lang bezig geweest met voldoende daglicht in gangen en lokalen. Door te variëren in hoogtes is een ruimtelijk gevoel ontstaan. Uiteindelijk is het een gebouw geworden met een heldere en rationele opzet. Daarbinnen zit veel variatie, zodat elke onderwijsvisie op een passende wijze een plek heeft gekregen.”

Volgens Willeke kunnen het concept en de ruimtelijke opzet van het Kindcentrum Montfoort als mooi voorbeeld dienen voor vergelijkbare projecten in het land. “Er zijn veel scholen die vernieuwd moeten worden, daar ligt een grote opgave. Dit concept en deze manier van bouwen zou je ook op andere plaatsen kunnen herhalen. Waarom zouden we het wiel steeds opnieuw uitvinden? Natuurlijk met de mogelijkheid van eigen inbreng van de gebruikers.”

Kijk voor meer informatie op www.pellikaan.com

Willeke Smit en Jack Hazen (staand), Eric van der Wal (zittend)

LANGE WEG NAAR NIEUWBOUW KINDCENTRUM MONTFOORT

Elkaars vertrouwen winnen kost tijd

Kindcentrum Montfoort is nu ruim een jaar in gebruik naar tevredenheid van de gebruikers. Maar de weg naar dit mooie resultaat was op z’n zachtst gezegd niet makkelijk. Huisvestingsadviseur Anne klein Breteler van ICSadviseurs en projectleider Diederik Dekker van de gemeente Montfoort vertellen waarom het toch is gelukt. “Openheid is alles.”

De eerste gesprekken over nieuwbouw voor de basisscholen Graaf Jan, De Hobbitstee en Howiblo in combinatie met kinderdagverblijf Kind&Co, stammen uit 2014. Onder andere door politieke verschuivingen en aanhoudende discussies over de locatie kwam er maar geen schot in de zaak. Totdat de gemeente Montfoort in 2019 contact opnam met ICSadviseurs om mee te denken over een gebiedsvisie en de locatie van de nieuwbouw.

“Ik had behoefte aan iemand die kon helpen het project goed op de rit te krijgen”, vertelt Diederik Dekker, projectleider Ruimtelijke Ontwikkeling gemeente Montfoort. “Op verzoek van de scholen was de gemeente bouwheer, maar ik had weinig ervaring met scholenbouw, althans niet op deze schaal met vier toekomstige gebruikers.”

MEERWAARDE

ICSadviseurs kreeg de opdracht zowel het functioneel als het technisch Programma van Eisen uit 2015 te

herijken en de mogelijkheden te onderzoeken. “De scholen zaten rug-aan-rug in een verouderd pand”, vertelt Anne klein Breteler. “Nu gingen we op zoek naar de meerwaarde van gezamenlijke huisvesting. Wat kunnen de scholen voor elkaar betekenen? Wat is hun pedagogische visie? Hoe kijken ze naar samenwerking? Hoe kun je elkaar versterken? Dit proces van het benoemen van eigen waarden naast gezamenlijke uitgangspunten heeft wel even geduurd. Maar het was belangrijk dit gesprek te voeren. Het leidde ertoe dat de scholen elkaar meer als partners gingen zien.”

VERTROUWEN

Want, zeggen ook de scholen, zo makkelijk is het niet om drie ‘eigenwijze’ onderwijspartijen met elkaar te laten samenwerken. Partijen die ook nog eens elkaars concurrenten zijn als het om nieuwe leerlingen gaat. Anne: “Om samen te werken met meer partijen in één gebouw is vertrouwen nodig. Vertrouwen onderling, maar ook vertrouwen tussen de scholen en de gemeente. Dat heeft tijd nodig. Uiteindelijk is dat vertrouwen er gekomen door altijd alles bespreekbaar te maken. Openheid en eerlijkheid is alles.”

Diederik beaamt dit en was blij met de ondersteuning van ICSadviseurs hierbij. “We hebben gebruik gemaakt van hun ervaring om partijen bij elkaar te brengen en ons gezamenlijk te richten op de toekomst.”

ALTERNATIEF

Op basis van een gebiedsvisie werd de locatie voor de vervangende nieuwbouw vastgesteld: een kavel naast de hockeyvelden. Een groep betrokken

Tips uit Montfoort

Sta je ook voor een traject met nieuwbouw voor meerdere partijen? Op basis van zijn ervaring geeft Diederik Dekker enkele adviezen:

• Zorg dat je het met elkaar doet. Werk samen aan onderling vertrouwen door je open en eerlijk op te stellen. Neem tijd voor dit proces.

• Neem een huisvestingsadviseur in de arm. Maak gebruik van de ervaring en onafhankelijkheid om partijen effectief en efficiënt te laten samenwerken.

• Geef scholen en andere partijen zoveel mogelijk inspraak.

• Betrek partijen al bij het traject van de aanbesteding bij de nieuwbouwplannen en laat ze meebeslissen.

• Vraag om een schetsontwerp en ga in dialoog als onderdeel van de inschrijving. Hoe goed wordt er naar de wensen van gebruikers geluisterd? Het plan krijgt hierdoor ook al een gezicht en gaat ‘leven’.

• Zorg tijdens het hele traject voor goede communicatie. Bijvoorbeeld met een goede website, actueel beeldmateriaal (foto’s, film) en regelmatig nieuwsbrieven.

inwoners kwam daarop met een alternatief plan. Kon er niet beter een sporthal komen op die plek en de nieuwbouw op de locatie van de huidige sporthal? De gemeente hield vast aan haar keuze. Anne: “We hebben daarvoor alles op een rij gezet: investeringskosten, planning, ruimtelijke inpasbaarheid, voor- en nadelen. Daarmee kon de gemeente aantonen dat dit toch echt de beste optie was. Maar ook dit kostte veel vergaderingen en tijd.”

HAALBAARHEID TOETSEN

Toen de locatie vaststond kon de Europese aanbesteding van start gaan. Gemeente Montfoort koos vanuit het oogpunt van efficiëntie en financiële zekerheid voor Design & Build, waarbij architect en aannemer binnen een taakstellend budget samen optrekken. Diederik kijkt tevreden terug op die keuze. “De nieuwbouw als één opdracht in de markt zetten is heel goed bevallen. Samenwerking tussen architect, aannemer en installateurs zorgden ervoor dat plannen meteen getoetst werden op haalbaarheid. We maakten sneller keuzes en de bouw verliep vlot.”

“Om samen te werken met meer partijen in één gebouw is vertrouwen en tijd nodig”

VLAGGENSCHIP

De bouw was al begonnen toen zich nieuwe spanningen voordeden in het proces. Omwonenden maakten zich zorgen over verkeer- en parkeerdruk en aantasting van hun woongenot. Een aantal buurtbewoners stapte met hun bezwaren naar de Raad van State. Die gaf ze op alle punten ongelijk. “Maar daarvoor moet je als gemeente wel verantwoorden dat je alles zorgvuldig hebt gedaan”, zegt Diederik. “Dat is gelukt. Het eindresultaat is een prachtige school voor de leerlingen waarin samenwerking tussen de scholen ook in de toekomst de ruimte krijgt. Ik kijk terug op een mooi en uitdagend proces.”

Diederik is trots op het resultaat en de manier waarop iedereen heeft bijgedragen aan het proces. Hij zou een vergelijkbaar project graag nog eens doen.

“Het gebouw en de groene omgeving zijn prachtig geworden. Dit kindcentrum was het sluitstuk van het vernieuwen van alle huisvesting voor onderwijs in de gemeente Montfoort. Het is echt ons vlaggenschip.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl

GESLAAGDE RENOVATIE EN NIEUWBOUW ’T HART NIEUWDORP

Duurzame Pulastic vloer in nieuwe multifunctionele accommodatie

In 2023 werd in Nieuwdorp de eerste paal geslagen voor het project in het dorpshart, dat onderdak biedt aan onder andere een basisschool, kinderopvang, een dorpshuis en aan een gymzaal voor de school en lokale sportverenigingen. Voor onder meer de sport- en gietvloeren heeft het bouwteam een beroep gedaan op Sika. Het resultaat mag er zijn!

Nieuwdorp is trots op de nieuwe multifunctionele accommodatie. Het is dan ook een proces waarbij bestaande gebouwen werden gecombineerd met nieuwbouw, met behoud van de karakteristieke uitstraling. Een zorgvuldig samengestelde beoordelingscommissie met de gebruikers, de gemeente en externe deskundigen hebben het proces intensief begeleid en onder meer de architect gekozen. Het voorlopige ontwerp is vervolgens met de omwonenden, het bouwteam en het dorp verder uitgewerkt naar een definitief ontwerp. Op de locatie van de nieuwe accommodatie stond een basisschool die is gesloopt met behoud van herbruikbare materialen. Bij de nieuwbouw en bij de renovatie van kerk en

pastorie is dan ook zoveel mogelijk gekozen voor duurzame en recyclebare materialen, want dat was een belangrijk uitgangspunt van de gemeente.

CENTRAAL ONTMOETINGSPUNT

In de MFA vinden onder andere CBS de Regenboogschool, Kibeo, het dorpshuis en een gymzaal onderdak. Zowel de voormalige Bethelkerk als de woning zijn hiervoor door de gemeente Borsele aangekocht; de bestaande Bethelkerk en de voormalig pastorie maken nu integraal onderdeel uit van het multifunctionele gebouw. De bestaande gebouwen zijn gecombineerd met een deel nieuwbouw, waardoor een verrassend nieuw ensemble is ontstaan; de voormalige kerk, pastorie en oude school zijn getransformeerd tot één

“Als een Pulastic® sportvloer na een gemiddelde levensduur van 30­40 jaar wordt afgebroken, wordt nagenoeg 100% van het vloerafval vermalen tot granulaat”

PROJECTINFORMATIE

Project

Renovatie en (ver-)nieuwbouw ’t Hart

Nieuwdorp

Vloeren

Sika Pulastic

Opdrachtgever

Gemeente Borsele

Architect

VG Architecten

Aannemer

Bouwgroep Schrijver

Opening

Voorjaar 2025

SIKA Producten

• Pulastic® sportvloer Pure 110

• Sika Marble FX Gietvloeren

De Pulastic® sportvloersystemen zijn als volgt samengesteld:

• Een speciale voorgefabriceerde P2P schokabsorberende rubbermat. De dikte van deze laag is afhankelijk van de uiteindelijke vereisten en het benodigde comfort versus multifunctioneel gebruik.

• De P2P rubbermat wordt met een oplosmiddelvrije lijm op de ondervloer gelijmd.

• Vervolgens wordt de rubbermat met diverse lagen zelfnivellerende polyurethaan opgebouwd.

• De vloer wordt afgewerkt met een matte kleurechte topcoating op waterbasis.

• Extra belijningen, logo’s en/of cijfers worden met watergedragen producten op de topcoating aangebracht.

centraal ontmoetingspunt voor Nieuwdorp. Het is een plek waar jong en oud elkaar kunnen ontmoeten, leren, sporten en samenwerken.

VERGULDE HAAN

In een kerk die 100 jaar oud is, staat niks recht, waardoor de aannemer niet zomaar standaardmaten kon hanteren. Om oud en nieuw naadloos op elkaar aan te laten sluiten, is de kerk daarom volledig digitaal ingemeten. Op basis van het digitale model zijn de kozijnen en andere elementen op maat gemaakt in de HSB-productieomgeving. Het hoogtepunt was het moment waarop de opnieuw vergulde haan zijn plek op de kerktoren terugkreeg. Het resultaat is een moderne, duurzame en toekomstbestendige accommodatie voor het dorp, met respect voor de historische elementen, die het project zo bijzonder maken.

BETROUWBARE PARTNER

Business Development manager Milan Hoekman: “Het is een project waarin nieuwbouw, renovatie en restauratie samen kwamen en waarin bestaande en nieuwe gebouwen zijn verbonden tot een multifunctioneel geheel. De gemeente Borsele

heeft sinds 1977 goede ervaringen met onze Pulastic sportvloeren en heeft ons ook voor dit project benaderd, met name in verband met de multifunctionaliteit en betrouwbaarheid. Behalve de sportzaal zijn ook de entree, gangen, douches, toiletgroep en keuken door ons van een Sika vloer voorzien.”

RECYCLING EN CIRCULARITEIT

“Wij zijn nog een stap verder gegaan op het gebied van recycling en circulariteit”, vertelt Milan. “Vanaf nu worden onze geliefde Pulastic® sportvloeren zélf gerecycled! Als een Pulastic® sportvloer na een gemiddelde levensduur van 30-40 jaar wordt afgebroken, wordt nagenoeg 100% van het vloerafval vermalen tot granulaat. Hiervan worden nieuwe schokabsorberende lagen gemaakt. Wij noemen dit proces met gepaste trots ‘Pulastic-2-Pulastic’ of kort gezegd ‘P2P’. Hierbij vormt het materiaal van oude, verwijderde sportvloeren de basis voor een nieuwe vloer. Een Pulastic® sportvloer is normaal al voorzien van een schokabsorberende laag die bestaat uit 100% gerecyclede banden. In de nabije toekomst gaan we dit als standaardoplossing bieden voor al onze sportvloeren. Na ruim anderhalf jaar bouwen is MFA ‘t Hart begin dit jaar opgeleverd. We zijn samen met alle gebruikers enorm trots op dit beeldbepalende project in Nieuwdorp.”

Kijk voor meer informatie op www.pulastic.com

UIT DE PRAKTIJK: TIMOTHEUSSCHOOL IN AMSTERDAM

Overkapping draagt bij aan klimaatbestendig schoolterrein

In het licht van toenemende hittegolven, grilliger weer, hevige regenval en druk op onze open (groene) ruimte, staan schoolbesturen en kinderdagverblijven voor een duidelijke uitdaging: Hoe creëren we buitenruimtes die beschutting bieden, uitnodigen tot spel, ontmoeting en leren, èn passen binnen een duurzaam en klimaatadaptief kader?

TOEKOMSTGERICHT DENKEN

“Bij Hoover Concepts geloven we dat functionele architectuur perfect hand in hand kan gaan met ecologisch en toekomstgericht denken. Onze zeiloverkappingen – licht van gewicht, flexibel en architecturaal verfijnd – bieden een antwoord op diverse uitdagingen waarmee scholen vandaag worden geconfronteerd”, aan het woord is Edwin van der Smissen, directeur Hoover Concepts.

“Een recente realisatie in Amsterdam toont hoe drie zeiloverkappingen, verspreid over het plein, perfect kunnen inspelen op de thema’s van deze editie van Schooldomein, zonder in te boeten op esthetiek, functionaliteit en gebruiksgemak.”

ERVARING UIT DE PRAKTIJK

De Timotheusschool is een basisschool in Amsterdam Nieuw-West. De school biedt alle leerlingen (taal)rijk en passend onderwijs, waarbij ze worden uitgedaagd om hun talenten te ontwikkelen en te tonen. De school staat voor een solide basis met oog voor talent, spelenderwijs en onderzoekend leren, en een breed aanbod aan Kunst & Cultuur. Edith Tjaden, directeur van de Timotheus- en Immanuelschool, deelt haar ervaring met Hoover Concepts: “In november hebben wij contact opgenomen met het bedrijf Hoover en vanaf het allereerste gesprek viel direct op hoe professioneel zij te werk gaan. De communicatie is helder en transparant: ze zeggen

wat ze doen en doen wat ze zeggen. Iets wat wij enorm waarderen. De samenwerking verliep vlot en aangenaam, en het resultaat mag er absoluut zijn. Het overtrof onze verwachtingen”, aldus Edith.

KLIMAATADAPTIEF ÉN UITNODIGEND

De zeiloverkappingen van Hoover Concepts zijn specifiek ontworpen om een antwoord te geven op de steeds extremere weersomstandigheden

“Bij regen vormen de zeiloverkappingen een droog verlengstuk van de klas”

waar klassieke schaduwdoeken niet tegen bestand zijn. “Ze bieden beschutting tegen felle zonnestralen en gevaarlijke UVA- en UVB-stralen, maar laten tegelijkertijd voldoende licht door om een aangename en veilige speel- of leeromgeving te behouden. Bij regen vormen ze een droog verlengstuk van de klas, zodat buiten spelen, creatief samen zijn of les volgen niet stopt bij slecht weer”, legt Edwin uit.

NATUURINCLUSIEF DENKEN

“Bij onze projecten wordt er bewust voor gekozen om de zeiloverkappingen te integreren in (groene) schoolomgevingen. Door hun minimale voetafdruk en het ontbreken van zware funderingen, laten onze structuren ruimte voor bestaande bomen, beplanting en biodiversiteit. De zeilen kunnen zelfs zodanig geplaatst worden dat ze de natuurlijke groei van bomen niet hinderen, en zonder in te hoeven grijpen in het bodemleven of wortelstructuren.”

LEVENSDUURBESTENDIG

Edwin vervolgt: “Duurzaamheid zit in meer dan alleen materiaalgebruik – het zit ook in het ontwerp, de flexibiliteit, functionaliteit, gebruiksgemak en de aanpasbaarheid op lange termijn. Alle zeiloverkappingen van Hoover Concepts zijn vervaardigd uit hoogwaardige technische doeken die jarenlang meegaan en bestand zijn tegen wind en weersinvloeden. Alle hardware en bevestigingsmaterialen, zoals ook de fundatie van de masten, zijn 100% recyclebaar.”

SLIM GEBRUIK VAN RUIMTE

Een op maat gemaakte zeiloverkapping kan daarmee een goede oplossing zijn voor het verruimen en

verrijken van een buitenspeelplaats of een speelruimte zoals een zandbak. “Het vergroot de tijd dat kinderen buiten kunnen spelen. En méér buiten spelen is gezond. Een zeiloverkapping draagt dus bij aan een méér functioneel gebruik van de buitenruimte – een troef voor elke onderwijsinstelling die wil investeren in zowel welzijn als efficiënt ruimtegebruik.”

MEER DAN SCHADUW ALLEEN

“Met honderden realisaties in scholen en kinderdagverblijven verspreid over Nederland en België, bewijst Hoover Concepts dat functionaliteit, design en ecologisch bewustzijn perfect verenigbaar zijn. Onze zeiloverkappingen zijn véél meer dan een schaduwdoek kan bieden. Het zijn slimme, duurzame oplossingen die ruimte creëren voor verbinding, spel en ontdekking – het gehele jaar door!”

Kijk voor meer informatie op www.hooverconcepts.com.

BINNENLUCHTKLIMAAT EN AKOESTIEK VERBETERD

Scholen met DESSO AirMaster® van Tarkett

Een gezond binnenluchtklimaat en goede akoestiek: het klinkt vanzelfsprekend, maar in de praktijk schieten veel scholen hierin tekort. Onderzoek toont aan dat een slechte luchtkwaliteit en storende geluiden leiden tot concentratieproblemen, vermoeidheid en stress bij zowel leerlingen als docenten. Terwijl juist een frisse, rustige leeromgeving de basis vormt voor goede leerprestaties en het welzijn van iedereen in het schoolgebouw. Basisschool De Sprong in Oirsbeek besloot dit concreet aan te pakken. Dit met de toepassing van DESSO AirMaster tapijttegels van Tarkett. Deze tegels dragen bij aan een betere akoestiek én reduceren fijnstof in de lucht. Daarmee is een belangrijke stap gezet richting een stillere en gezondere leer- en werkomgeving.

WHO-RICHTLIJNEN

In veel klaslokalen blijft de luchtkwaliteit een aandachtspunt. Zo worden er regelmatig verontrustend hoge concentraties fijnstof (PM10 en PM2.5) gemeten. In klaslokalen ligt de gemiddelde concentratie ongeveer 1,5 keer hoger dan wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aanvaardbaar acht bij langdurige blootstelling.

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat in ongeveer 80% van de Nederlandse klaslokalen het CO2gehalte regelmatig boven de aanbevolen grens van 1.200 ppm uitkomt, met uitschieters tot wel 2.500 ppm. Dit kan leiden tot klachten als hoofdpijn, slaperigheid en verminderde concentratie, met directe gevolgen voor het leerproces.

BELANG VAN AKOESTIEK

Akoestiek vormt daarnaast ook een onzichtbare stressfactor. Volgens de WHO zou het geluidsniveau in klaslokalen niet boven de 35 dB(A) mogen uitkomen. In de praktijk ligt dit echter vaak tussen de 50 en 70 dB(A) tijdens lessen. En dat heeft gevolgen: elke stijging van 10 dB zorgt ervoor dat 8- en 9-jarige kinderen gemiddeld 5,5 punten lager scoren op hun landelijke test. Ook voor leerkrachten is dit merkbaar: zij moeten gemiddeld vier keer harder praten dan in een goed akoestisch ingerichte ruimte. Het is dan ook niet verwonderlijk dat stemproblemen veel voorkomen onder leerkrachten.

BASISSCHOOL DE SPRONG

Basisschool De Sprong in Oirsbeek huisvest, naast de school, ook een peuter-, kinder- en buitenschoolse opvang. Het gebouw heeft een open en transparante structuur, met brede gangen en een speels splitlevelontwerp dat uitnodigt tot beweging en ontmoeting. Toch bracht deze opzet ook uitdagingen met zich mee. Geluidsgolven verplaatsen zich gemakkelijk tussen de niveaus, wat zorgde voor een constante akoestische ruis. Ook liet de luchtkwaliteit in bepaalde ruimtes te wensen over.

EFFECTIEVE STOFREDUCTIE

Bij de renovatie koos de school bewust voor DESSO AirMaster tapijttegels. De gepatenteerde technologie zorgt ervoor dat fijnstof uit de lucht wordt opgevangen en vastgehouden. Dit maakt de vloer tot wel acht keer effectiever in het vasthouden van fijnstof dan een gladde vloer en vier keer effectiever dan een standaard tapijttegel. Schadelijke stofdeeltjes blijven niet rondzweven in het lokaal, maar worden eenvoudig verwijderd tijdens regulier onderhoud. Zo draagt de vloer structureel bij aan een schoner binnenklimaat en een gezondere leeromgeving.

VERBETERING SPRAAKVERSTAANBAARHEID

Daarnaast biedt DESSO AirMaster duidelijke akoestische voordelen. De vloer dempt het loopgeluid en verbetert de spraakverstaanbaarheid,

“Belangrijke stap naar een stillere en gezondere leeromgeving”

zowel in klaslokalen als in gangen. Dit zorgt voor minder afleiding en meer rust tijdens het leren. Door te werken met twee DESSO AirMaster kleuren die subtiel in elkaar overlopen van klaslokaal naar gang, is bovendien een visuele eenheid gecreëerd. Hierdoor zijn de gangen veranderd in functionele leeromgevingen waar kinderen samen kunnen werken in een prettige akoestische setting.

CRADLE TO CRADLE

DESSO AirMaster is een uiterst duurzame vloer en past daardoor perfect binnen de duurzaamheidsambities van zowel scholen als Tarkett zelf. De vloer is Cradle to Cradle Certified® Silver, wat betekent dat hij voldoet aan hoge duurzaamheidscriteria op het gebied van materiaalveiligheid, hergebruik, energie, waterbeheer en maatschappelijke verantwoordelijkheid. De tapijttegels zijn bovendien ontworpen met circulariteit in het achterhoofd: ze bestaan uit zorgvuldig geselecteerde, recyclebare materialen en worden geproduceerd met 100% hernieuwbare energie.

MODULAIR ONTWERP

Een bijkomend voordeel is het modulaire ontwerp: bij schade of slijtage kan één enkele tegel worden vervangen, wat afval en kosten beperkt. Bovendien zijn de tapijttegels ontworpen voor eenvoudige demontage. Aan het einde van de levensduur kunnen de garens en de backing eenvoudig van elkaar worden gescheiden en hergebruikt in nieuwe tapijttegels. Dit sluit volledig aan bij de circulaire visie van Tarkett. Met het terugname- en recyclingprogramma ReStart® zorgt Tarkett ervoor dat gebruikte vloerbedekking en snijafval actief worden ingezameld en gerecycled tot nieuwe grondstoffen.

KOSTENEFFICIËNT IN GEBRUIK

Ook op het gebied van onderhoud is DESSO AirMaster een doordachte keuze. Dankzij de open

BELEVING EN BEHEER

structuur en speciaal ontwikkelde garens wordt fijnstof effectief opgevangen en vastgehouden in het tapijt. Regelmatig stofzuigen met een HEPAfilter is voldoende om de luchtzuiverende werking te behouden, zonder het gebruik van agressieve schoonmaakmiddelen of water. Dat maakt de vloer zowel milieuvriendelijk als kostenefficiënt in gebruik.

SLIM INVESTEREN IN SCHOOLGEZONDHEID

DESSO AirMaster biedt een bewezen effectieve oplossing voor twee grote uitdagingen in het onderwijs: een gezonde luchtkwaliteit en goede akoestiek. De praktijkervaring van basisschool

De Sprong laat zien dat investeren hierin loont. Want wanneer kinderen en leerkrachten zich beter kunnen concentreren, minder vermoeid zijn en rustiger samenwerken, profiteert de hele schoolgemeenschap.

Kijk voor meer informatie op www.tarkett.nl

Tekst Anje Romein Fotografie Kees Rutten

BETHELSCHOOL WADDINXVEEN

Renovatie voelt na vier jaar nog steeds als nieuw

De staalconstructie, het dak, de fundering en de muren tussen de lokalen. Dat waren de enige restanten van het gebouw waarin de Bethelschool in Waddinxveen gehuisvest moest worden. Binnen deze kaders is een eigentijds, duurzaam, transparant gebouw opgetrokken. Na vier jaar intensief gebruik oogt het nog bijna als nieuw.

Waddinxveen is een van de snelst groeiende gemeenten van Nederland. Het ZuidHollandse dorp is in trek bij jonge gezinnen en dus is er behoefte aan onderwijs. Ook de christelijke Bethelschool ervaart die groei en vroeg de gemeente jaren geleden al om nieuwe huisvesting voor uitbreiding en buitenschoolse opvang. Na meer dan tien jaar wachten – ook andere scholen klopten bij de gemeente aan –kreeg de Bethelschool een schoolgebouw uit 1971 aangewezen om grootscheeps te renoveren. “Renovatie heeft als voordeel dat je niet hoeft te heien of beton moet storten”, zegt directeur Aart Jan Damsteeg. “Je kunt sneller bouwen en de bestaande kaders geven je richting mee. De ijzerconstructie, het dak, de vloer en de muren tussen de lokalen zijn hergebruikt. Duurzaam en kostenbesparend dus.”

“Leerkrachten hebben recht op een schoon gebouw”

HET DAK OP

Voor de renovatie was 70 procent van het nieuwbouwbudget beschikbaar. Een tegenvaller daarbij was de ontdekking van achterstallig onderhoud aan het gebouw van meer dan drie ton. De gemeente kocht dat deels af, maar er was onvoldoende geld voor een warmte-terugwin-installatie en een warmtepomp. “Toch hebben we een duurzame basis kunnen leggen”, zegt Aart Jan niet zonder trots. “Er is vloerverwarming, het gebouw is goed geïsoleerd en er zit een prima ventilatiesysteem in dat de CO2-norm netjes op peil houdt. Nadeel is, dat er bij hitte te warme lucht en bij strenge vorst te koude lucht naar binnen stroomt. Dan ga ik persoonlijk het dak op en zet ik het systeem uit. Gelukkig komt dat zelden voor.” Onlangs kwam er goed nieuws uit de lokale politiek. Op aandringen van de gemeenteraad zijn er in het huisvestingsplan duurzaamheidsmaatregelen opgenomen voor de vier scholen in Waddinxveen die indertijd geen nieuwbouw kregen maar moesten renoveren. Aart Jan: “Dat betekent dat we een volgende stap kunnen maken in duurzaamheid. Ik denk dat we kiezen voor zonnepanelen en een warmtepomp.”

EEN NIEUW HART

Terug naar de renovatie. Voor het ontwerp viel de keuze op architect Gert Arkema van ARCOM, die ook het bouwmanagement op zich nam. “Een krachtige combinatie”, vindt Aart Jan. “Zeker met het oog op ons krappe budget was een stukje nuchterheid en praktisch denken nodig. Daarnaast wilde ik een architect die samen met het team een plan zou maken. Vooraf hebben we met elkaar goed nagedacht over praktische routes en logische groeperingen van functies in het gebouw.”

Door het behoud van de muren tussen de lokalen, hebben deze hun ruime afmeting uit de jaren zeventig behouden – nog zo’n voordeel

PROJECTINFORMATIE

Project

Renovatie basisschool Kleurrijk tbv de Bethelschool in Waddinxveen

Opdrachtgever

Gemeente Waddinxveen

Architect ARCOM, Gert Arkema

Aannemer

BoerBouw

Vloerbedekking

nora by Interface

Ingebruikname

Januari 2021

BELEVING EN BEHEER

van renoveren. De school is transparant en licht en heeft een nieuw hart gekregen. Twee patio’s kregen een nieuwe functie. De ene is met een overkapping omgebouwd tot gemeenschappelijke aula/leerruimte: het hart. Aan de zijkanten zijn open cabines gemaakt waar leerlingen apart of in groepjes kunnen lezen of werken. In de andere patio zijn moestuintjes aangelegd en een plek om buiten te lunchen. De school heeft een houten pui en ook binnen is veel hout verwerkt – grenen. Om de gewenste rust te creëren is gekozen voor verschillende tinten groen.

RUBBEREN VLOERBEDEKKING

De school is inmiddels vier jaar in gebruik, maar oogt nog fris, opgeruimd en schoon. Dat is mede te danken aan de prettige eigenschappen van de nora rubberen vloerbedekking. “Het grote voordeel van onze rubberen vloeren is de lange levensduur en het beperkte onderhoud”, zegt Cornelis Zoeteman van Interface. “Zo is er in tegenstelling tot andere harde vloeren geen waslaag of polymeer nodig. De vloer is bestand tegen zeer intensief gebruik. De vloer is ongelast verwerkt als één vlak. Dat oogt niet alleen mooi, maar zorgt ook voor minder vuil en stof in de naden.”

Aart Jan kan dit alleen maar beamen. Hij is zeer te spreken over de onderhoudsvriendelijke vloer in combinatie met akoestische plafondplaten. Voor reiniging is een schrob-zuig-apparaat aangeschaft en de schooldirecteur kan het soms niet laten er zelf

even een rondje mee te lopen. “Ik vind dat gewoon leuk om te doen”, lacht hij. “Je ziet meteen resultaat, doordat je het vuil niet verspreidt, maar echt weghaalt. Ik vind het belangrijk dat dit gebouw mooi en schoon blijft. Leerkrachten hebben daar recht op, het vak is al ingewikkeld genoeg. Het complete plaatje van rust, reinheid, overzicht en een prettige akoestiek zorgen ervoor dat mensen hier met plezier werken.”

KLIMAATADAPTIEF

De Bethelschool houdt van groen, ook buiten. Het schoolplein is klimaatadaptief. Er is een gescheiden rioolsysteem aangelegd, waarbij het regenwater via een groot ondergronds bassin de sloot inloopt. Op het ruim bemeten terrein rond de school is een schooltuin gemaakt met stoere houten speelrekken. Ondertussen groeit Waddinxveen onverminderd door. Aart Jan: “We hebben nu 309 leerlingen en dat is eigenlijk ons maximum. Het handvaardigheidslokaal is al een gewoon leslokaal geworden. Van het fietsenhok gaan we binnenkort een werkplaats maken. We blijven zoeken naar uitbreidingsmogelijkheden, want kinderen niet toelaten, dat is geen optie.”

Kijk voor meer informatie op www.interface.com.

Aart Jan Damsteeg en Cornelis Zoeteman

Onderwijsvastgoeddag 2025

The Next Step in onderwijshuisvesting

1 okt

9.45 – 16.30 uur / Fort Voordorp, Groenekan / 6 PE-punten

Versnellen in onderwijshuisvesting kan. Ook in een tijd van krappe budgetten en beperkte capaciteit. Tijdens de Onderwijsvastgoeddag nemen we samen met de sector en stakeholders de bouwstenen voor gezonde, inclusieve, duurzame en toekomstbestendige schoolgebouwen onder de loep.

We kijken hoe schoolbesturen en gemeenten kunnen samenwerken in een programmatische aanpak en hoe

Wat u kunt verwachten?

IHP 2.0: het IHP naar een volgend level

Maarten Groenen, ICSadviseurs en Sander de Clerck, Republiq

Verduurzamen in tijd van krappe budgetten

Bart Advokaat, Merosch

Gezonde leeromgeving dankzij AI

standaardisatie en schaalvergroting de processen kunnen versnellen. We bieden een stoomcursus parametrisch ontwerpen, duiken in de wereld van het bewegingsonderwijs en laten zien welke oplossingen er zijn op het gebied van modulair, circulair en biobased bouwen.

Programma en deelname Het programma bevat zes plenaire sessies en er zijn twee blokken met break-out sessies.

Bewegingsonderwijs in beweging

Dave Van Kann, lector ‘Leren Bewegen in en rondom School’

Rekenen met circulaire restwaarde

Cheimaa Aouni, Invest-NL en Jan Willem van Kasteel, ICSadviseurs

Dagvoorzitter

Tom van ‘t Hek

We starten om 9.45 uur en sluiten de dag om 16.30 uur af met een netwerkborrel.

Deelnamekosten

€ 495,- excl. btw voor onderwijsinstellingen en andere maatschappelijke organisaties

€ 595,- excl. btw voor overige organisaties

Biobased kinderdagverblijf van hout

Sebastiaan Dekkers, de Ontdekkersgroep

Versnellen in renovatie en herontwikkeling

Wilma Kempinga, stichting Mevrouw Meijer

Lennaert van Capelleveen en Anna Konstantopoulou, The ArchiTech Company

Scan de QR-code voor het volledige programma en meld je aan.

GROENdruk

GROENdruk is het groene Programma van Eisen voor duurzame toekomstige huisvesting.

Wereldwijd leeft de urgentie om van onze planeet een betere plek te maken. We willen een duurzame wereld achterlaten voor onze leerlingen, kinderen en kleinkinderen. Bij de realisatie van projecten is duurzaamheid daarom niet meer weg te denken. Maar wat betekent dat concreet als je bezig bent met de toekomstige huisvesting van jouw organisatie?

Bij de ontwikkeling of verduurzaming van een onderwijsgebouw of een MFA liggen de investeringskosten en exploitatiekosten vaak niet bij dezelfde partij. Dit leidt vaak tot een ‘split incentive’. Met GROENdruk maken we dit bespreekbaar. Met een helder en interactief proces verbinden we alle betrokkenen met elkaar en leggen we samen hoge ambities vast in het Programma van Eisen.

We vertalen het containerbegrip “duurzaamheid” naar concrete maatregelen in de thema’s energie, circulariteit, klimaatadaptief en biodiversiteit. Naast de kosten maken we ook de ecologische impact van de keuzes inzichtelijk.

Benieuwd hoe GROENdruk zonder extra inspanning jouw duurzaamheidsambities waar kan maken en meerwaarde voor je op kan leveren? Neem vandaag nog contact met ons op voor een kennismaking.

bbn adviseurs

T +31 (0)88 226 74 00 E info@bbn.nl W bbn.nl

WIJZE LESSEN DIGITALE DIDACTIEK

Beschrijft op een wetenschappelijk onderbouwde manier (evidence informed ) hoe educatieve technologie (EdTech) zijn plaats heeft in het onderwijs.

De implementatie van EdTech hoort niet alleen duurzaam maar ook ambitieus te zijn.

2995

232 pagina’s

De Toekomst van Werk en Onderwijs VMBO EN MBO IN DE SPOTLIGHTS

De arbeidsmarkt verandert sneller dan ooit. Automatisering, digitalisering en duurzaamheid zorgen voor een revolutie in hoe we werken en wat we leren. Juist in deze dynamische tijden spelen het vmbo en mbo een cruciale rol. Waar hbo- en wo-opleidingen vroeger de spotlight kregen is het nu het vmbo & mbo wat de toon maakt.

De vraag naar praktisch en theoretisch geschoolde vakprofessionals blijft groeien. Denk aan computergestuurde verspaansen (CNC), 3D CAD tekenaars, elektrotechnici, zorgverleners, en ICT-specialisten; allemaal beroepen waar een solide mbo-opleiding de basis vormt. Deze sectoren zijn niet alleen het fundament van onze economie, maar ook van onze samenleving. Het vmbo legt hier de basis door jongeren al vroeg de juiste vaardigheden aan te leren en hen te laten ontdekken waar hun talenten en interesses liggen.

Wijze lessen. Digitale didactiek bestaat uit drie delen:

• De digitale (r)evolutie in het onderwijs

• Inzichten uit de wetenschap

• Twaalf bouwstenen voor effectieve digitale didactiek

Wijze lessen. Digitale didactiek, 1e editie 2024, uitgave van Ten Brink Uitgevers

Scan de QR-code om te bestellen

voor ons aanbod zie www.tenbrinkuitgevers.nl

Maar hoe bereiden we deze jongeren optimaal voor op de toekomst? Flexibiliteit en innovatie moeten centraal staan. Het curriculum moet meebewegen met opkomende technologieën zoals AI en duurzame energie. Samenwerking tussen scholen vmbo & mbo, opleidingsbedrijven zoals bedrijfsvakscholen en instellingen in regionale ECO systemen is essentieel om jongeren niet alleen theoretisch, maar ook praktisch klaar te stomen voor de banen van morgen. Stages en praktijkgericht leren moeten worden versterkt, zodat leerlingen direct aanvoelen wat de arbeidsmarkt vraagt.

Het vmbo en mbo zijn geen ‘tussenstappen’ meer maar vitale pijlers van ons onderwijssysteem. Door te investeren in deze opleidingen, investeren we in een toekomst waarin iedereen kan bijdragen aan een duurzame en innovatieve en toekomstbehendige samenleving. De toekomst van werk begint in het vmbo, met handen die weten wat ze doen, met passie en hoofden die begrijpen wat nodig is.

Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting Toekomstverkenners & experts vmbo mbo

Wijze lessen Digitale didactiek

no.5

Thema: Samen ontwerpen van ontmoetingen

In oktober valt het volgende nummer van Schooldomein weer in uw bus of is hij digitaal te bekijken. Het samen bouwen aan de opgave van onderwijs, kinderopvang en sportvoorzieningen vraagt om gebouwen waarin het ontmoeten centraal staat. Hoe geef je dit ontmoeten en deze samenwerking vorm?

Hieronder een greep uit de bijdragen:

• Duo-interview met Bertus Koot en Joke Kuijf: In gesprek over samen bouwen aan de opgave van onderwijs en kinderopvang.

• Debat met experts: Experts in gesprek over samen ontwerpen van ontmoetingen.

• Roderik van Voorst School Emmeloord: Gezond binnenklimaat als basis.

• IKC Het Kristal Dordrecht: Organisch onderdeel van de wijk.

• Natuurinclusieve onderwijshuisvesting: Kennisdocument laat kansen zien.

• IKC De Zevensprong Best: Jaren ’70 school stijgt boven zichzelf uit.

• Dorpshart Zwarte Waal: Basisschool, dorpshuis en sportzaal in één.

• KC ’t Loont in Overloon: Visie op onderwijs vertaald naar eigentijdse leergemeenschap.

• Hogeschool Zeeland: Studeren met het strand om de hoek.

colofon

Schooldomein

Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt vier keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever

Schooldomein is een uitgave van IVVD B.V. en Ten Brink Uitgevers

Redactie

Marco van Zandwijk, Rodric Leerling, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems Vaste medewerkers

Sibo Arbeek, Adri Pijnenburg, Ivo van der Hoeven, Anje Romein, Linda Smolders, Nicole Beaujean, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie).

Redactieraad

De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres

Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370

E-mail: info@schooldomein.nl

Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Rodric Leerling van Schooldomein, Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, telefoon 06-83232625. rodricleerling@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop, natascha@fizz.nl.

De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl.

Abonnementen

Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt vier keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 32,- en voor losse nummers e 8,50 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie

Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 3.

Bijschrift: IKC Het Kristal Dordrecht

LEZERSONDERZOEK SCHOOLDOMEIN

Jouw mening doet er toe!

Wij zijn benieuwd hoe jij Schooldomein leest en ervaart; welke onderwerpen jou aanspreken en welke zaken je mist.

Daarom willen we je vragen om mee te doen aan ons lezersonderzoek. Invullen kost een paar minuten van jouw tijd. Met de uitkomsten kunnen we Schooldomein nog beter laten aansluiten bij jouw wensen!

SCAN DE CODE EN DOE MEE!

Deelname kan anoniem: als je jouw mailadres invult aan het einde van de vragenlijst, maak je kans op een cadeaubon van 25 euro.

Z VEEL WANDEN MET MOBIELE FLEXIBILITEIT

BREEDVELD heeft dé oplossing als uw ruimte flexibel ingedeeld moet kunnen worden. Makkelijk verschuifbaar en zeer goed geluidsisolerend. Wij produceren, bouwen constructies om de wand heen en monteren met eigen specialisten. Bezoek onze website breedveld.com voor impressies of bel onze deskundige op 0487 - 54 28 88.

Wanneer flexibiliteit gewenst is! ‘BREEDVELD mobiele paneelwanden’.

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden en vouwwanden.

Scan deze QR code en bekijk onze impressies. www.breedveld.com