Schooldomein 4: Intelligent Hergebruiken

Onze adviseurs en bouwprojectmanagers brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

ICSadviseurs biedt huisvestingsadvies en projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiënte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

om naar hartenlus t te leren, le ven, spelen, werken, zorgen en on tmoeten.

Vestiging Amsterdam

Contactweg 66 1014 BW Amsterdam

Vestiging Eindhoven

Klokgebouw 263

6e verdieping

5617 AC Eindhoven

Vestiging Zwolle

Burgemeester Roelenweg 13H

The Mayor

8021 EV Zwolle

Vestiging Rotterdam

Van Nelleweg 1

Ingang 1 | Unit 2.4

3044 BC Rotterdam

088 235 04 27

icsadviseurs.nl

Intelligent hergebruiken is het pakkende thema van alweer het vierde nummer van deze jaargang. Het thema inspireerde een aantal experts om met elkaar in debat te gaan. We zijn erg blij met het grote interview met de voorzitter van de PO-Raad Freddy Weima. Hij stelt in het artikel bijvoorbeeld het volgende: “We hebben een hele enthousiaste minister, maar ik zou graag zien dat hij wat actiever opereert in verbinding tussen onderwijs en opvang. De landelijke overheid is sterk verkokerd en de samenwerking tussen onderwijs, zorg, opvang en sport dreigt te stagneren.”

Freddy Weima vertelt in het interview over enkele kindcentra die hij heeft bezocht, waarvan het aanbod inspeelt op de behoefte uit de wijk. Zo stelt hij: “In termen van kansengelijkheid is het zonde dat kinderen elkaar pas op 4-jarige leeftijd op school treffen; daar schiet ons systeem in tekort.” In het vorige nummer stond een artikel met mijn reactie op het debat van de minister met de vaste Kamercommissie Onderwijs. De minister stelde dat hij zich in een doolhof waant, met allemaal partijen die iets van hem willen, terwijl hij niet eens meer over de huisvesting gaat. Hij speelt in op de breed gevoelde wens om meer geld voor de kwaliteit van de onderwijshuisvesting ter beschikking te stellen door een fonds op te richten van waaruit door middel van systeembouw mandjes van vergelijkbare projecten seriematig

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen.

Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

worden uitgevoerd. Ik heb daar stevig op gereageerd en dat artikel heeft veel losgemaakt op de sociale media. Een impressie van deze reacties in dit nummer. Verder vooral weer veel geslaagde good practises, zoals de nieuwbouw van Spinoza20first in Amsterdam, de zeer geslaagde vernieuwbouw van het Keizer Karel College in Amstelveen en het mooie project voor gespecialiseerd onderwijs Dynamica in Wormerveer. Zeker lezenswaardig is het artikel over De Elementaire school in Amsterdam, waarbij wordt ingespeeld op de vraag om een innovatief concept voor de bouw van IKC’s te ontwikkelen, met daarin ruimte voor primair onderwijs, kinderdagopvang, gymnastiekonderwijs en breedtesport voor de buurt, buitenschoolse opvang plus een schoolplein. Noteert u vooral 20 april in uw agenda; dan organiseert Schooldomein het symposium ‘Kindcentra in hun omgeving’, in het IKC De Vaart in Ter Aar; als bezoeker en deelnemer ontvangt u na afloop gratis het gelijknamige boek met ruim vijftig geslaagde voorbeelden van kindcentra die zowel maatschappelijk als ook ruimtelijk met hun omgeving verbinden. Het symposium wil toekomstige opdrachtgevers, beleidsambtenaren en alle partners in het ontwerp- en bouwproces stimuleren om niet vanuit de functie, maar vanuit de omgeving naar de opgave te kijken. Dan ontstaan adaptieve gebouwen, die ook in de tijd waardevol zijn voor verschillende groepen gebruikers. Kortom; veel leesplezier gewenst en we zien u graag op 20 april. In dit nummer meer informatie!

Sibo Arbeek Hoofdredacteur Schooldomein

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

Intelligent Hergebruiken

Dat lijkt vanzelfsprekend, maar is het niet. Uit onderzoek van Schooldomein blijkt dat steeds meer opdrachtgevers kiezen voor een transformatie van het bestaande gebouw. Dat is vaak aantrekkelijker dan nieuwbouw en heeft te maken met de ruimtelijke kwaliteit, het volume en de ligging in de omgeving. Een goed gebouw ligt niet voor niets op een plek die van nature al met de omgeving verbonden is. Om een bestaand gebouw te transformeren naar de eisen en wensen van deze tijd is creativiteit en een zekere mate van intelligentie nodig. Het gaat immers om de combinatie van onderwijskundige vernieuwing, renovatie en verduurzaming. Dat vraagt om aandacht, liefde voor het gebouw en vooral goed vakmanschap. En wat is er duurzamer dan het intelligent hergebruiken van het bestaande vastgoed?

BESTUUR EN BELEID

6

10

Goed onderwijs voor elk kind

Een gedreven bijdrage van PO-Raad voorzitter Freddy Weima

Debat Intelligent hergebruik

Experts over liefdevolle aandacht en oplossend vermogen

15 De maatschappelijke verbreding van scholen

De samenleving schreeuwt om een oplossing

18

Het doolhof van de minister

De kwaliteit van onderwijshuisvesting staat ter discussie

VISIE EN ONTWERP

27 Kindcentrum Noord onderdeel Sportpad

Vitaal bewegen centraal in samenwerking partners

30

Duurzame en logische renovatie

Nieuw leven voor Johannes Fontanus College in Barneveld

32 Veilig van binnen; herkenbaar van buiten Nieuw gebouw Dynamica ontworpen als een wandeling

35 Ensemble van vier verbonden huisjes

Onderlinge verbinding kern nieuwe Hellenbroekschool

38 Maatwerk voor het Keizer Karel College

Fijne leer- en werkomgeving door slimme keuzen

40

Borging hoge kwaliteit door constructieve samenwerking

Geslaagde bijdrage aan toekomstgericht onderwijs

42 De Elementaire School

Een complete visie die vertrouwen uitstraalt

44 Het landschap van Spinoza20first

Een open en initiatiefrijk gebouw

46 Uitdagende studieomgeving die motiveert Geslaagde inrichting voor domeinoverstijgend onderwijs

Foto cover: Spinoza20first Amsterdam

Foto: Walter Frisart FOTOwerk

Woonzorggebouw Ravensteijnweg Rothuizen architecten en adviseurs

BOUW EN INRICHTING

48 Sports Building faciliteert meer dan 50 sporten

Multifunctionele vloer presteert op topsportniveau

50 Groene, leuke en mooie schoolpleinen Schooltuinen brengt de natuur dichterbij

52 Het vak staat onder druk

Een aantrekkelijke werkomgeving werkt beter!

55 Terugblik NOT 2023

Vijf dagen lang ontwikkeling en groei

BELEVING EN BEHEER

56 Laplace wordt Neuron

Geslaagde transformatie zorgt voor licht en ruimtelijke leeromgeving

58 Flexibele schoolinrichting met ruimte voor vakmanschap

Flexibiliteit is wel een voorwaarde

RUBRIEKEN

22 Kort nieuws

23 Column Adri Pijnenburg

60 Kort nieuws

61 Column Audrey Wilschut

62 Vooruitblik Schooldomein 5

34

37

44

54

Goed onderwijs voor elk kind

Freddy Weima is de gedreven voorzitter van de PO-Raad. De omstandigheden zijn complex met veel problemen en uitdagingen, maar de missie staat als een huis: samenwerken voor goed onderwijs voor elk kind. Daar hoort goede en duurzame huisvesting bij.

Freddy Weima studeerde politicologie in Amsterdam en San Francisco. Na een korte periode als universitair docent werkte hij achtereenvolgens bij de ministeries van OCW, Sociale Zaken en Justitie. Tussen 2012 en 2021 was hij directeur-bestuurder van Nuffic, een Nederlandse organisatie die zich inzet voor internationalisering, wereldburgerschap en internationale samenwerking in het onderwijs. Een maatschappelijk breed georiënteerde voorzitter en dus ging Schooldomein graag met hem in gesprek. Freddy:

“De PO-Raad is een vereniging en ik ben er trots op dat ik in maart 2021 door de leden gekozen ben, overigens midden in de coronatijd. Ik zie mezelf als een maatschappelijk gedreven bestuurder en ik hoop in mijn periode het belang en de impact van het primair onderwijs nóg meer voor het voetlicht te brengen. Daarbij past dat de school meer en meer een samenleving in het klein is. We staan voor de uitdaging om nog beter samen te werken om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, in samenwerking met opvang en de omgeving waar de school staat. In termen van kansengelijkheid is het zonde dat kinderen pas op 4-jarige leeftijd elkaar op school treffen; daar schiet ons systeem in tekort. Met vier jaar is het verschil vaak al gemaakt.”

Met welke maatschappelijke ontwikkelingen hebben we te maken?

“Het zijn internationaal onzekere tijden en dat heeft zijn weerslag op onze samenleving. We zijn nog aan het bijkomen van de zware coronajaren en inmiddels is er de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne met daarbij een enorme vluchtelingenstroom. Schoolbesturen werken hard met de gemeenten aan voorzieningen om de grote groep vluchtelingenkinderen onderwijs te bieden. Iedereen heeft last van de energiecrisis en we zien een groeiende armoede onder veel gezinnen in Nederland door gestegen kosten van levensonderhoud. De gevol-

gen worden vaak als eerste op de basisschool gevoeld; bijvoorbeeld kinderen met problemen thuis, of die zonder ontbijt op school komen. De plotseling fors stijgende energiekosten betekenen ook weer een aanslag op de exploitatie van veel scholen, waardoor minder mogelijk is. Al met al is onze samenleving complexer geworden vergeleken met tien of twintig jaar geleden. Kijk alleen al naar de effecten van de digitalisering; een dominant thema binnen het onderwijs. Het gaat om de digitale veiligheid van scholen, medewerkers en kinderen. We hebben al vervelende voorbeelden in het mbo en bij universiteiten gezien, en ook in de zorg zijn organisaties getroffen. En dat tegen een achtergrond van grote tekorten op de arbeidsmarkt.”

Waar richt de PO-Raad zich de komende jaren op?

“We bestaan inmiddels vijftien jaar en hebben als vereniging een eigen positie binnen het maatschappelijk bestel. Daarin zijn we niet uniek, want elke sector wordt wel vertegenwoordigd, zoals de NVZ voor de ziekenhuizen of de VNG voor de gemeenten. Binnen het onderwijs heb je onder meer de VO-Raad, de MBO-raad en in de private sector vertegenwoordigt bijvoorbeeld Bouwend Nederland de bouwsector. We hebben ongeveer 800 leden met een enorme variëteit van enkele tientallen tot enkele tienduizenden leerlingen. We zijn bij uitstek een netwerkorganisatie; waarbij we met partners samen optrekken. Daarbij zijn we succesvol; denk aan het dichten van de loonkloof tussen het primair en voort gezet onderwijs, waar we samen met PO in actie en de vakbonden hard voor gestreden hebben. Onze missie is om samen te werken aan goed onderwijs voor elk kind. Die missie was er al en hebben we ongewijzigd gelaten bij het vaststellen van onze nieuwe strategische agenda. Daarin staan drie thema’s centraal; de kwaliteit van het onderwijs, kansen voor kinderen en de tekorten op de arbeidsmarkt. Mede als gevolg van de demografische ontwikkelingen zien we

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Katja Mali

personeelstekorten in onze en andere sectoren, zoals de zorg en opvang. Veel scholen worstelen met een goede bezetting, terwijl we zo graag meer bevoegde en bekwame leraren voor de klas willen hebben. Dat vraagt ook om creatief denken en concepten waarbij de leraren beter ondersteund worden. Onder meer om deze reden sta ik positief tegenover de vorming van kindcentra, effectievere combinatiefuncties van onderwijs en opvang kunnen helpen bij een betere personele bezetting. Je ziet dat veel gemeenten, schoolbesturen en kinderopvangorganisaties daarop inzetten.”

Welke rol heeft de rijksoverheid in die ontwikkeling?

“We hebben een hele enthousiaste minister, maar ik zou graag zien dat de minister wat actiever opereert in verbinding tussen onderwijs en opvang. De landelijke overheid is sterk verkokerd en de samenwerking tussen onderwijs, zorg, opvang en sport dreigt te stagneren. Ik vond recent het debat over onderwijshuisvesting op onderdelen teleurstellend. De minister stelt daar dat hij van de inhoud is en maar beperkt van de gebouwen, maar volgens mij is de minister van onderwijs er ook voor de schoolgebouwen. Ik begrijp ook wel dat we het ingewikkeld georganiseerd hebben met zes ministeries die erover gaan. De aanleiding voor het debat was een interdepartementaal onderzoek naar de kwaliteit van de onderwijshuisvesting. Daaruit blijkt dat het rijk jaarlijks driekwart miljard te weinig uitgeeft aan scholen en er daardoor te weinig duurzame gebouwen zijn met een goed binnenklimaat. Die middelen zijn er niet, want staan niet in het coalitieakkoord. Er is decennialang te

weinig in schoolgebouwen geïnvesteerd. Dat los je niet op met allerlei leenconstructies of een revolving fund zoals nu voorgesteld door de coalitiepartijen. Het is geen gekke vraag om voldoende middelen in duurzame en toekomstbestendige schoolgebouwen te investeren. Het betaalt zich uit; we weten uit onderzoek dat goede gebouwen een positief effect hebben op de onderwijskwaliteit en andersom heeft een slecht gebouw een negatief effect op de arbeidsomstandigheden. De kern is dat de rijksoverheid meer in huisvesting moet investeren en dat we niet opgezadeld worden met tijdelijke leen- en financieringsconstructies. We moeten het binnen het huidige stelsel oplossen en er is ook geen alternatieve rolverdeling. Alles weer terug naar het rijk is zeker geen optie, dan stuit je op uitvoeringsproblemen. Alles naar gemeenten of scholen is ook niet realistisch. De huidige verdeling in geld en verantwoordelijkheden tussen gemeenten en schoolbesturen kan op onderdelen duidelijker worden ingevuld, zodat schoolbesturen nog beter weten waar ze aan toe zijn. Wetsvoorstellen die meer helderheid bieden juichen wij toe, waarbij we moeten oppassen voor overregulering.”

Waar zie je kansrijke ontwikkelingen?

“Er zijn meerdere departementen bij onderwijs, opvang, verduurzaming, zorg en de financiering betrokken; laat ze wat meer samen optrekken. De minister zou bijvoorbeeld in wet- en regelgeving samen met zijn collega van Sociale Zaken de vorming van kindcentra kunnen stimuleren. Dat geldt overigens ook voor het stimuleren van groene en duurzame omgevingen. Daarom hoop ik dat er

“In termen van kansengelijkheid is het zonde dat kinderen elkaar pas op 4­jarige leeftijd op school treffen; daar schiet ons systeem in tekort”

Het Mooiste Blauw in Nuenen

in de toekomst één minister komt voor jongeren van 0-18 jaar. Ik was recent bij het kindcentrum De Statie in Sas van Gent; dat is een gemeenschap in het klein waar ook opvang en zorg samenkomen. De ontwikkeling van het kind staat centraal en de wijk is actief betrokken bij het aanbod. Datzelfde geldt voor kindcentrum De Samenstroom in Hellevoetsluis dat kinderen van 0 tot en met 13 jaar onderwijs, opvang, zorg en behandeling en ondersteuning in het (speciaal) basisonderwijs biedt. Vanuit één gedeelde visie en onder één dak werken onderwijs, opvang, zorg en behandeling samen met brede aandacht voor ontwikkeling van ieder kind. De rol van de school in de samenleving verandert en daarom moeten we scholen goed begeleiden in de keuzen die ze maken. Veel gemeenten werken gelukkig goed samen met schoolbesturen en maatschappelijke organisaties, waardoor mooie samenwerkingsvormen ontstaan.

Een initiatief als de Rijke Schooldag juichen we toe. Ik vind een langjarig lokaal beleid belangrijk, met de focus op een duurzame bekostiging en financiering en het stimuleren van de samenwerking tussen onderwijs, sport, opvang, cultuur en zorg. Daar is nog veel winst te boeken; waarbij ik signaleer dat er lokaal meer mogelijk is dan landelijk.”

Hoe zie je de rol van de PO-Raad in die transformatie?

“Er wordt vaak goed samengewerkt, ook landelijk met VNG en de VO-Raad. Toch kan het nog beter. Ik zie bijvoorbeeld scholen met een regiofunctie voor

gespecialiseerd onderwijs, waarbij de betreffende gemeente niet de verantwoordelijkheid neemt om in een goede huisvesting te voorzien. We zien dat veel gemeenten het ook financieel lastig hebben, waarbij ook nog eens de kwaliteit en kennis op het gebied van onderwijshuisvesting achterblijft. De deskundigheid is vaak niet in huis en dat geldt ook voor schoolorganisaties. Een organisatie als Ruimte OK kan hierin goed werk verrichten, voor ons een belangrijke kennispartner, waar wij als netwerkorganisatie goed mee samenwerken. Hiermee kunnen medewerkers actief en gericht worden ondersteund. Daarnaast zit er een stelselwijziging voor kinderopvang aan te komen. We hopen dat het meer een publiek systeem wordt dat beter aanhaakt bij het onderwijs, waardoor CAO-vorming, toezicht en natuurlijk ook de huisvestingsregels beter zijn geregeld. We hebben samen met collega-organisaties en ministeries een brochure huisvesting voor kindcentra opgesteld; het laat zien hoe complex de werkelijkheid is op dit moment; we hebben het elkaar niet makkelijk gemaakt. We zetten in op de brede ontwikkeling van gebouwen, waarbij gemeenten en schoolbesturen in gebouwen investeren die een duurzame pedagogische visie kunnen ondersteunen. Daarnaast is het belangrijk om goede voorbeelden uit te dragen en collega’s te inspireren. Er zijn heel veel hele mooie projecten, maar er zijn er nog veel te weinig.”

De Statie in Sas van Gent (Atelier PRO Architecten) Foto: Petra Appelhof

Debat intelligent

Intelligent hergebruiken van bestaande gebouwen vraagt om liefde, aandacht en creativiteit. Maar ook om opdrachtgevers die zich bewust zijn van de kwaliteit van bestaande plekken en gebouwen. Schooldomein liet een aantal experts losgaan op prikkelende stellingen.

INTELLIGENT HERGEBRUIK IS EEN PLEONASME; HERGEBRUIK IS ALTIJD INTELLIGENT

Suzanne: “Hergebruiken is noodzakelijk, maar dat maakt niet elk hergebruik intelligent. Je kunt het nog steeds fout doen. Het is pas dan intelligent als een gebouw weer helemaal op maat is voor het gebruik, weer betekenis heeft voor haar gebruikers en omgeving en er weer minstens dertig jaar tegen kan. Dat kan betekenen dat sommige gebouwen beter van functie kunnen veranderen of dat alleen de materialen of bouwelementen nog waarde hebben. Je wilt een gebouw geschikt maken voor meerdere nieuwe levens, zoals het in het verleden ook verschillende functies of bewoners heeft gehad. Weerbaar voor lange tijd. Intelligent is het toevoegen van waarde ten opzichte van het bestaande.”

Wouter: “Hergebruik van vastgoed is potentieel intelligent. De toekomstbestendigheid van het eindresultaat en het borgen van de geschiktheid voor jarenlang gebruik van het vastgoed zijn belangrijke voorwaarden. Het integraal bekijken van de verduurzamingsopgave voor hergebruik in een vroeg stadium is belangrijk. Hergebruik is vooral anders denken en anders naar bestaande gebouwen kijken. Te vaak zien we alleen de knelpunten zoals gebouwen die niet meer voldoen aan de huidige eisen, een verouderde indeling of een torenhoge energierekening. Door de goede eigenschappen van deze gebouwen te belichten ontstaan kansen die bij het verzilveren ervan kunnen leiden tot echte parels.”

Dorte: “Hergebruik is altijd wel intelligent, maar sommige ingrepen zijn intelligenter dan andere. Om

hergebruik

een gebouw te slopen, helemaal terug te brengen tot grondstoffen en die daarna ergens anders opnieuw te gebruiken…dat is iets wat we móeten doen. Maar het is intelligenter om een gebouw gewoon opnieuw te gebruiken, om het aan te passen aan de eisen die een nieuwe functie en een hogere mate van duurzaamheid met zich meebrengen. En het is nóg intelligenter wanneer je ogenschijnlijk ‘onmogelijke’ combinaties kunt maken, zoals we hebben gedaan met het ontwerp voor de British School of Amsterdam. Daar hebben we een historische gevangenis omgevormd tot een school,

EXPERTS

Suzanne Ellis

partner-architect Brique Architecten

Wouter Houet

partner HEVO | Experts in huisvesting en vastgoed

Dorte Kristensen

directeur architect Atelier PRO architecten

waarbij we de ziel van het gevangenisgebouw hebben weten te bewaren en tegelijkertijd een gesloten blok hebben omgetoverd tot een open kinderwereld. Dat gaat qua ‘intelligentie’ dus wel wat verder dan slopen en opnieuw opbouwen.”

HERGEBRUIK KAN ALLEEN ALS DE PLEK BETEKENISVOL IS

Wouter: “De plek waar een schoolgebouw staat is veelal midden in een gemeenschap, maar dat is niet doorslaggevend. Een tweede leven geven aan een

Grescollege Reuver - HEVO

Grescollege Reuver - HEVO

gebouw is vooral samen geloven in de toekomst en meerwaarde van het gebouw en de functie ervan.”

Suzanne: “Als je met een duurzame blik kijkt, betekent het dat de gebouwde toekomst al voor een groot deel bestaat. Dat betekent dus dat voor alle gebouwen hergebruik de eerste optie moet zijn, niet alleen voor bijzondere gebouwen of gebouwen op bijzondere plekken. Met een goed architectonisch vooronderzoek kun je inzichtelijk maken wat de kansen voor hergebruik zijn. De gebruikers of eigenaren van een gebouw zien alleen nog de dingen die niet voldoen; een goed ontwerp brengt de intrinsieke kwaliteiten van een gebouw naar boven en enthousiasmeert mensen voor hergebruik. Hergebruik kan een plek juist weer betekenisvol maken, als het weer mensen aantrekt en verbinding maakt met haar omgeving. Kijk maar naar placemaking om een gebied weer op de kaart te zetten. Dat gebeurt vaak in bestaande gebouwen. Bijvoorbeeld ons stationsgebouw in Kwadijk, een geïsoleerde plek. Door een tussenverdieping toe te voegen is het gebouw weer rendabel en klaar voor de toekomst. Door de nieuwe bedrijvigheid staat ook de plek weer op de kaart.”

Dorte: “Nee, dat hoeft niet, maar als een plek betekenisvol is maakt dat hergebruik wel makkelijker. Als een plek dat níet is, is het de kunst om haar met je interventie (weer) betekenisvol te maken - en dat vraagt méér van een architect. Een voorbeeld: de voormalige gevangenis van de British School was voor de transformatie een hele nare omgeving geworden. Door de toegevoegde lagen gericht te verwijderen konden we het gebouw terugbrengen naar haar oorspronkelijke kracht.”

HERGEBRUIK MOET MET LIEFDE PLAATSVINDEN

Dorte: “Alles wat je doet moet met liefde plaatsvinden - waar blijft anders je plezier in het leven? Maar los daarvan: om een gebouw goed te kunnen hergebruiken moet je als architect wel open staan voor de context. Je moet de soms onopgemerkte schoonheid van bestaande gebouwen willen en kunnen herkennen én gebruiken - dat levert vaak juist verrassende ontwerpen op. Je moet de historische gelaagdheid van de gebouwde omgeving waarderen en je afvragen: welke kwaliteiten kunnen we behouden en welke kunnen we toevoegen om meerwaarde te creëren?”

Suzanne: “Hergebruik vraagt een open blik, die de kwaliteit van het bestaande doorgrondt, en, zoals elk goed ontwerp, zorgvuldigheid en aandacht. Zo maak je architectuur die lang houdbaar is: goed ingebed in de stad en verbonden met de maatschappij. Gebouwen die mensen willen behouden; de monumenten van nu en van de toekomst. Te veel liefde maakt blind, voor goed hergebruik moet je de goede én slechte

eigenschappen van een gebouw herkennen. Eerst moet je het karakter van het gebouw goed leren kennen. Daarna ga je uiteraard te werk met aandacht en respect. Je benut en versterkt de goede kanten en lost de zwakke plekken op.”

Wouter: “Een gebouw is meer dan een opeenstapeling van materialen. Een gebouw vertegenwoordigt vaak symbolische en cultuurhistorische waarde en heeft daardoor een grote emotionele waarde voor de omgeving en gebruikers. De drive om bestaand vastgoed te behouden is intrinsiek. Zeker bij een karakteristiek monumentaal pand is het emotie en liefde om hergebruik zo te organiseren dat het karakter en de monumentale waarde behouden blijft terwijl het gebouw op alle fronten toekomstbestendig wordt gemaakt.”

INTELLIGENT HERGEBRUIK IS PER DEFINITIE DUURZAAM EN CIRCULAIR

Suzanne: “De meest duurzame oplossing is te zorgen dat alle gebouwen en gebouwonderdelen zo lang mogelijk meegaan. Dat maakt hergebruik van het bestaande per definitie duurzamer dan nieuwbouw. Circulair hoeft het niet altijd te zijn, het is belangrijker dat het weer lang meegaat. Bijvoorbeeld het metselwerk van bestaande gebouwen is niet circulair, want niet demontabel, maar een fantastisch product. Het is historisch gezien belangrijk in de Nederlandse bouw en zeer duurzaam. Het is sterk, blijft heel erg lang mooi en vraagt weinig onderhoud.”

“Als je met een duurzame blik kijkt, betekent het dat de gebouwde toekomst al voor een groot deel bestaat”

Stationsgebouw Kwadijk - Brique Architecten

Dorte: “Hergebruik is in essentie circulair, maar hergebruik is niet altijd duurzaam - dat ligt aan de maatregelen die je neemt én aan wat je definitie van duurzaamheid is. Als je een gebouw hergebruikt, hergebruik je automatisch een groot deel van de aanwezige grondstoffen en dat is duurzaam. Maar daarmee is het gebouw niet meteen energetisch duurzaam; daar moet je meestal aanvullende maat regelen voor nemen. Hergebruik is per definitie wél duurzamer dan nieuwbouw.”

Wouter: “Klopt; intelligent of slim hergebruik zorgt voor behoud van bestaande materialen, verlagen van energiegebruik en verbetering van gebruikskwaliteit op alle fronten. Het is duurzaam om bestaande gebouwen te blijven gebruiken én slim om gebouwen functioneel, duurzaam en gezond te maken. Het is de kunst om de bestaande eigenschappen van het gebouw zoveel mogelijk te volgen, ook voor het gebruikscomfort, waarmee minder de noodzaak ontstaat om nieuwe materialen toe te voegen.”

INTELLIGENT HERGEBRUIK HEEFT VOORAL MET INSPELEN OP ONVERWACHTE SITUATIES TE MAKEN

Dorte: “Bij een gebouwtransformatie weet je nooit helemaal van tevoren hoe dingen in elkaar zitten en hoe alles gaat lopen, maar dat is ook het leuke van dit soort opgaves. Bij de British School bijvoorbeeld bleek gaandeweg dat de wensen voor het programma niet in de bestaande vier vleugels van het gebouw pasten. Daarom hebben we drie van de vleugels aangevuld met nieuwbouw, waarin zich nu de klaslokalen bevinden. Hierdoor konden de cellen, geschakeld aan de lokalen, omgevormd worden tot flexibel inzetbare onderwijsruimtes; deze ruimtes hebben een smart structure om zo duurzaam en toekomstgericht mogelijk te zijn. Ze vormen een aanvulling binnen het onderwijs van de BSA, versterken de mogelijkheden van de nieuwbouw en respecteren de historische gelaagdheid van het gebouw. Ook zijn ze zo gezoneerd dat er een natuurlijke overgang ontstaat tussen de sociale en dynamische wereld van de gangen en de concentratie en diepgang van de lokalen. Op deze manier hebben we een onverwachte beperking om weten te vormen tot een verrijking.”

Wouter: “Hergebruik van gebouwen is een specifieke tak van sport, waarbij andere onderwerpen en vragen spelen dan bij nieuwbouw. Een doordachte (risico)analyse is noodzakelijk zodat onverwachte situaties en extra kosten zoveel mogelijk worden vermeden. Vervolgens is het belangrijk om de risico’s te beheersen en om te buigen naar kansen. Bestaand en zeker monumentaal vastgoed, heeft vaak veel meer kwaliteiten dan gedacht. Denk aan de ‘gratis’ vrije hoogte en de ruimtelijke beleving die je in monumentale gebouwen tegenkomt. Deze eigenschappen worden qua beleving hoger gewaardeerd dan dezelfde eigenschappen in een genormeerde nieuwbouwschool.”

Suzanne: “Het ontwerp- en bouwproces van een transformatie of renovatie is soms minder voorspelbaar dan voor nieuwbouw. Maar een bestaand gebouw biedt ook houvast. Gedegen vooronderzoek voorkomt verrassingen tijdens de uitvoering. En als je onverwachte omstandigheden incalculeert, zijn ze dan onverwacht? Intelligent

Stationsgebouw Kwadijk - Brique Architecten

hergebruik is voor ons vooral onderzoekend ontwerpen. Goed onderzoek en interpretatie van de bestaande situatie geeft inzicht in de business case en dus ook in de risico’s. Daarmee voorkom je onverwachte situaties of kun je er rekening mee houden.”

VOOR INTELLIGENT HERGEBRUIK HEB JE ZELF­

BEWUSTE OPDRACHTGEVERS EN PARTNERS NODIG

Wouter: “Kiezen voor hergebruik betekent dat je bereid moet zijn om verder te kijken dan geijkte oplossingen en gelooft in de meerwaarde van een bestaand gebouw. Het vraagt van alle betrokkenen om creatiever te zijn. Je hebt daarbij expertise nodig die naast het inpassen van de onderwijskundige functionaliteiten ook kijkt naar de kwaliteiten van het gebouw en de potentie voor het eigen gebruik. Daarnaast is creativiteit aan de budgetkant nodig. Door allerlei subsidies op het gebied van verduurzaming is een project vaak financieel beter haalbaar dan vooraf gedacht. Hier is durf én visie voor nodig. Een mooi

voorbeeld hiervan is de herbestemming van de Greswarenfabriek in Reuver. Het gebouw is één van de zeldzame overgebleven fabriekspanden van de voor Limburg zo kenmerkende greswaren-industrie. De cultuurhistorische waarde van het gebouw is groot, maar het gebouw had al jaren geen gebruiksfunctie meer en verkeerde in deplorabele staat. Toch geloofden Stichting Onderwijs Midden-Limburg (SOML), de provincie Limburg en de gemeente Beesel in de droom om dit karakteristieke pand een duurzame, maatschappelijke en multifunctionele bestemming te geven. Dat die droom werkelijkheid is geworden is mede te danken aan hun lef, doorzettingsvermogen en krachtige gezamenlijke visie.”

Suzanne: “We moeten af van het idee dat renovatie de risicovolle, ingewikkelde oplossing is en alleen weggelegd voor bepaalde typen gebouwen of opdrachtgevers. Het vraagt wel om opdrachtgevers én architecten met een open blik (en flexibiliteit); soms past een bestaand gebouw iets anders beter dan dat wat op voorhand is bedacht. Bij hergebruik kan de waarde van het bestaande en de nieuwe functie elkaar versterken, en krijg je als opdrachtgever meer dan de som der delen. Een gebouw renoveren en herbestemmen is ook een kennisintensieve opgave. Ervaring helpt daar zeker bij, maar bedenk: ook elke specialist heeft het ooit voor de eerste keer gedaan. Met een zorgvuldige aanpak en een flinke dosis gezond verstand kunnen we het allemaal.”

Dorte: “Volgens mij gaat het om het hebben van een coherente visie van alle stakeholders, dus dat alle neuzen dezelfde kant uit staan. En je moet het ook in breder perspectief zien: hergebruik is echt een onderwerp van deze tijd, maar we staan pas aan de vooravond; er zijn allerlei initiatieven, maar ze zijn niet gelinkt. Als dát gebeurt, dan gaat het pas echt lopen, binnen het hele vakgebied. Het is dus geen kwestie van alleen opdrachtgevers en partners meekrijgen. Het moet breed gedragen worden.”

British School Amsterdam - Atelier PRO architecten

Foto: Eva Bloem

British School Amsterdam - Atelier PRO architecten

Foto: Eva Bloem

De maatschappelijke verbreding van scholen

Scholen zou je heel goed kunnen combineren met wonen of andere functies. Een kansrijk perspectief, want de samenleving zoekt naar een oplossing voor het woningtekort. Wat is er nodig voor de maatschappelijke verbreding van scholen?

Rond het thema maatschappelijke verbreding organiseerde Zenzo Maatschappelijk Vastgoed een workshop, waarbij hoofdredacteur Sibo Arbeek van Schooldomein, partners Michiel Wijnen en Gert van Uffelen van Zenzo, Floor Driessen van ICSadviseurs en Marco van Zandwijk van Ruimte-OK met elkaar in gesprek gingen. Michiel: “Er is een nijpend woningtekort en de druk op de zorg neemt toe. Tegelijk staat de meerderheid van de schoolgebouwen na schooltijd voor 80% leeg en neemt de eenzaamheid onder ouderen in de wijk toe. Dan lijkt het toch vanzelfsprekend dat er een verbinding wordt gemaakt tussen het school(gebouw) en de directe omgeving? In de praktijk zie ik echter nog maar weinig gedeelde aula’s met ouderen en zorgwoningen

boven een school met een gezellig hart waar iedereen welkom is.”

HET KIND CENTRAAL

“Scholen zijn wel bezig met de maatschappelijke verbreding, met name vanuit de leerling bekeken’’, opent Floor; “zorg of maatschappelijke functies worden in huis gehaald om leerlingen optimaal te kunnen ondersteunen. Dat zie je ook wanneer een school actief met de wijk bezig is. Doel is dan vaak om die leerling burgerschapszin bij te brengen of stageplekken te bieden. Prima, maar er is meer uit te halen als partijen als volwaardige samenwerkingspartners met elkaar om de tafel gaan.” Gert knikt: “De mens staat centraal, maar altijd in relatie tot het gebouw en de omgeving.

“Je moet in het maatschappelijke en fysieke domein voor aanleidingen zorgen, waardoor spontane ontmoetingen vanzelfsprekend zijn”

Hart van Vathorst

Floor Driessen

Een school staat niet op zichzelf, maar vormt een actief onderdeel van de omgeving. Denk aan de relatie met bewoners, maar dat kunnen ook bedrijven, zelfstandigen of andere voorzieningen zijn. Je wilt eenzaamheid tegengaan, iets doen aan ondersteuning bij zorg of de ontmoeting tussen mensen faciliteren. Scholen spelen een belangrijke rol bij het verminderen van kansenongelijkheid. Dan kom je snel op de verbinding met de wijk. Veel mensen hebben behoefte aan activiteiten, om uit het eigen isolement te komen en om nog mee te kunnen tellen. Kunnen scholen daar iets in betekenen?

floor.driessen@icszorg.nl

Dat past ook bij de duurzaamheidsopgave, waarbij gemeenschapsvorming een belangrijk doel is.”

ONDERWIJS, OPVANG EN ZORG

Telefoon 06 - 82 41 71 36

“Het begint altijd bij de gebruikers zelf”, reageert Floor, “van daaruit kijk je wat op een natuurlijke manier kan verbinden, waarbij het gebouw dat kan faciliteren. Een mooi voorbeeld is het IKOC (Integraal Kind- en Ouderen Centrum) in NoordScharwoude. Dat gaat verder dan alleen opvang en onderwijs, want hier heb je ook een combinatie met ouderenhuisvesting. Het is een uniek nieuwbouwproject waar onderwijs, wonen, zorg, buurt, jong en oud verbonden zijn. Aanleiding is tweeledig; het huidige schoolgebouw van Allente is verouderd en Horizon Zorgcentrum zoekt uitbreidingsmogelijkheden en nieuwe vormen van zorghuisvesting. Beide partijen zijn door gemeente Dijk en Waard aan elkaar gekoppeld om een verregaande samenwerking te onderzoeken, met het IKOC als uitkomst. ICSadviseurs ondersteunt beide partijen bij het vertalen van de gemeenschappelijke visie naar dit nieuwe concept, waar mensen van 0 tot 104 samen wonen, werken en leren. Een fysieke aanleiding kan dus heel goed tot een maatschappelijk gewenst initiatief leiden. We hebben bijvoorbeeld

In een inclusieve samenleving heeft maatschappelijk vastgoed een sleutelrol; als pleisterplaats voor ontmoetingen, als versterker van sociale samenhang en als plek waar de ontwikkeling van mensen wordt gestimuleerd. Het werken aan inzichten en strategieën die positieve impulsen geven aan onz e leefomgeving is wat mij drijft.

Mijn expertise ligt op het gebied van zorghuisvesting. De vraagstukken die daar spelen zijn actueel, complex en breed. Daarom geloof ik in een integrale aanpak, waarbij de grenzen tussen domeinen worden losgelaten. Ik ben met mijn achtergrond als architect geoefend in het leggen van verbanden tussen het gebouw, de gebruiker en de omgeving en in het vormgeven van een toekomstperspectief, inclusief het proces ernaartoe.

Huisvestingsvraagstukken verken ik graag op een analytische manier. Een gebouw, als ruimtelijke oplossing voor een behoefte , komt tot stand door het begrijpen van de vraag, het meenemen van alle belangen, het ontwikkelen van scenario’s en het in het oog houden van de realiseerbaarheid. Ik zoek daarbij naar man ieren van samenwerking waarin alle belanghebbenden een rol hebben – van gebruikers en lokale organisaties tot overheden en professionals

Het IKOC is de maatschappij in het klein en dat betekent dat je rekening houdt met elkaar.”

BURGERSCHAPSZIN

Werkervaring

Periode: 2019 – heden

Werkgever: ICSadviseurs

Functie: senior adviseur

Periode: 2016 – 2019

Werkgever: eigenaar Kaap O

Functie: architect en onderzoeker

Periode: 2008 – 2015

Werkgever: OD205 architectuur

Functie: architect

Periode: 2003 – 2008

Werkgever: KOW architectuur

Functie: junior architect

Opleiding

● Architectuur, Technische Universiteit Delft

● Arquitectura, Universitat Politècnica de Catalunya (deel master)

Expertises

“In Het Hart van Vathorst hebben we ook voor een centraal hart gekozen als ontmoetingspunt tussen alle gebruikers en de wijk”, vertelt Michiel; “een ander voorbeeld is Trivium; een school voor voortgezet praktijkonderwijs in Amersfoort. Daar gaat het niet om wonen, maar ligt het accent op de leerwerkervaring van de jongeren en het bevorderen van hun burgerschapszin. Ondernemers uit de omgeving exploiteren samen met de wijk het centrale hart. De bedrijven hebben arbeid nodig en de leerlingen willen graag aan het werk; een winwinsituatie. Dat geeft een nieuwe dimensie aan de school en zorgt er ook voor dat de school actief onderdeel van de wijk wordt.” Gert vult aan: “In Zeist hebben we de MFA Het Binnenbos gerealiseerd; een mooi voorbeeld van efficiënt ruimtegebruik en maatschappelijke ontmoeting. Het Binnenbos is een ontmoetingscentrum gericht op zorg & welzijn, zelfontplooiing en ontmoeting voor alle inwoners van Zeist-Oost. De woningen boven het centrum zijn een thuis voor 42 cliënten van Abrona. Het gezondheidscentrum heeft drie huisartsen, een apotheek, twee fysiotherapiepraktijken en een praktijk voor oefentherapie. De muziekschool is een vaste huurder. In de kelder liggen de gymnastieklokalen voor de basisscholen en wijksportorganisaties. En dat alles in combinatie met een gezellig eetcafé, waar leerlingen van de naastgelegen school kookles krijgen. Die leerlingen maken ook meteen broodjes die door de buurt gekocht kunnen worden. Door al die activiteiten met

● Organisatie en Ruimte

● Zorghuisvesting

● Architectuur

Marco van Zandwijk

Gert van Uffelen

Floor Driessen

elkaar te verbinden konden de partners in goede horeca-apparatuur en een gemeenschappelijke horecaruimte investeren.”

MAATSCHAPPELIJKE VOORZIENINGEN

“Een mooi voorbeeld van een community is IKC de Vaart in Ter Aar”, vult Sibo aan; “daar vind je een school, kinderopvang, de bibliotheek, het CJG, bewegen voor ouderen, een ouderenontmoetingspunt en een sporthal. De kernpartners bewaken de

EXPERIMENTEERRUIMTE

samenwerking en stemmen hun activiteiten op elkaar af. Een doorlopende ontwikkellijn voor kinderen is het uitgangspunt en van daaruit kijk je naar de behoefte uit de omgeving. Een arrangement kan per omgeving verschillen; de ene wijk heeft behoefte aan een centrum voor Jeugd en Gezin, maar op een andere plek kan de ontmoeting met ouderen uitgangspunt zijn. In alle gevallen moeten het gezellige plekken zijn waar je graag wilt komen.” Marco knikt: “Wijken en buurten hebben aantrekkelijke ontmoetingsplaatsen nodig. De school is potentieel zo’n plek, maar is gek genoeg geen openbaar gebouw. Van oudsher werken wij in Nederland met onderwijsbestemmingen. Met de huidige druk op ruimte is dit alleenrecht voor het onderwijs eigenlijk niet langer uit te leggen. Ga denken aan een maatschappelijke voorziening vanuit het sociaal domein en er ontstaan veel meer mogelijkheden. Dan kun je veel makkelijker ontmoetingen faciliteren in en rond zo’n gebouw. Als onderdeel van de leeromgeving kunnen kinderen van betekenis zijn voor de omliggende wijk. Zo kent Groningen een brede school waarbij kinderen helpen om een duurzaamheidsloket te beheren. De wijk kan daar informatie krijgen over de werking van een zonnepaneel of een waterbesparende douchekop. Die kinderen helpen actief mee om de verduurzaming in hun wijk te stimuleren. Dat is ook een belangrijk onderdeel van burgerschapsvorming.”

“Ontmoeten is uiteindelijk verbinden”, vult Michiel aan, “als mensen elkaar ontmoeten gaan ze vanzelf aan de slag om samen initiatieven te ontplooien. Je moet in het maatschappelijke en fysieke domein voor aanleidingen zorgen, waardoor spontane ontmoetingen vanzelfsprekend zijn.” Floor knikt: “Er is experimenteerruimte nodig om die schotten en normen wat creatiever te verkennen. Je zou binnen het budget voor het ontwerp en de bouw kunnen onderzoeken of er ruimtelijk en maatschappelijk meer mogelijk is, zonder dat nog duidelijk is uit welk potje het betaald moet worden. Vaak werken opdrachtgevers met businesscases vooraf; waarbij je heel veel kansen mist als je op een traditionele manier de haalbaarheid toetst. Die zou je ook vanuit een maatschappelijke hoek kunnen aanvliegen. Dus niet alleen kijken wat het kost, maar ook wat het oplevert. Denk aan bewegen en gezond leven, waardoor mensen minder afhankelijk van zorg zijn of aan het werken aan taalachterstanden en een wijkregisseur. Dat levert op alle niveaus veel rendement op, waar nu niet mee gerekend wordt. Het vraagt ook om een beetje lef van bestuurders en opdrachtgevers om niet alleen vanuit het eigen perspectief, maar ook vanuit de omgeving en de maatschappelijke opgave naar een renovatie- of nieuwbouwopgave te kijken.”

SAMENVATTING

Iedereen heeft een beeld bij de noodzakelijke maatschappelijke verbreding van voorzieningen, maar we staan nog maar aan het begin van een noodzakelijke transformatie. Duidelijk is dat we (school)gebouwen en de omgeving niet langer moeten benaderen als een statisch eindpunt, maar als dynamisch middel om te verbinden. Belangrijk is ook dat het bewustzijn bij bestuurders, wethouders en hun beleidsambtenaren groeit over de kansen om ruimtelijk en maatschappelijk breder naar de fysieke opgaven te kijken. Daarbij kan de school of het kindcentrum een verbindende schakel zijn, waarbij arrangementen per omgeving anders kunnen zijn. Tenslotte zou er ruimte moeten zijn om te experimenteren; er zijn voldoende geslaagde voorbeelden die als inspiratie kunnen dienen.”

Kijk voor meer informatie op www.zenzo-mv.nl.

Michiel Wijnen

Sibo Arbeek

Het doolhof van de Minister

In de vorige Schooldomein, nummer 3, stond mijn reactie op het debat van minister Wiersma met de vaste Kamercommissie Onderwijs. Hij bepleit daar de vorming van een revolving fund van waaruit door middel van systeembouw en standaardisatie meerdere vergelijkbare schoolgebouwen kunnen worden gerealiseerd.

Ik constateer daar dat 25 jaar na decentralisatie en het professionaliseren van de Nederlandse scholenbouw en in breder perspectief het transformeren van het fysieke publieke domein, het wel erg droef is dat de oplossing nu lijkt te liggen in systeembouw, terwijl het volgens mij gaat om gebiedsgerichte oplossingen voor met elkaar samenhangende vraagstukken. De tijd dat je alleen maar een schoolgebouw realiseert zonder de vragen en kansen uit de omgeving te betrekken zou voorbij moeten zijn. Op mijn pleidooi werd op sociale media flink gereageerd, waarbij hier enkele duidelijke stellingnamen:

Winfried van den Bosch, directeur HEVO: “Interessant artikel, Sibo; standaardisatie zou inderdaad niet een doel op zich moeten zijn. Juist de optimale inzet van de expertise van de geweldige architecten, adviseurs en bouwers die we in Nederland hebben, leidt tot beter passende en meer innovatieve huisvesting. Maatwerk wordt mogelijk door gebruik van slimme doelmatige en daarmee betaalbare oplossingen. Volgens mij is daar de komende tijd veel behoefte aan.”

Maarten Groenen, senior adviseur ICSadviseurs: “Mooi verwoord; scholenbouw, kindcentra of brede maatschappelijke voorzieningen zullen altijd om maatwerk vragen. Standaardisatie van processen of

producten kan helpen om de realisatie landelijk te versnellen, maar dat is inderdaad niet het doel op zich!”

Wubbo Haaijer, programmamanager gemeente Het Hogeland: “Mooie reactie, Sibo. Ieder project moet je als opdrachtgever als maatwerkproject benaderen. Het resultaat is dat ieder project uniek is. Standaardwerk of mandjes leveren bovendien onderlinge vertraging op, omdat bijvoorbeeld het participatietraject bij de ene langer duurt dan bij de ander. Aan het eind noem je terecht het scholenprogramma in het noorden als goed voorbeeld. In de gemeente Het Hogeland hebben we vijftien nieuwe kindcentra in vijf jaar gerealiseerd en ik zie vergelijkbare prestaties in de andere gemeenten.”

Jeroen Paas, senior adviseur duurzaam onderwijs: “Ik zie wel degelijk een noodzaak voor meer standaardisatie. We hebben met elkaar een dusdanig complex stelsel gecreëerd waardoor er een enorm verdienmodel is ontstaan voor partijen die het ontstane hiaat gaan oplossen. Meer standaardisatie van het proces en een beter zelflerend vermogen is uitermate hard nodig. Ik ben de afgelopen 15 jaar bij veel scholen betrokken geweest waar partijen er met elkaar een rommeltje van gemaakt hadden en waar het bijna onmogelijk was voor het schoolbestuur om betrokkenen hun verantwoordelijkheid te laten nemen. En dat waren ook scholen waar

OBS Klazienaveen

gerenommeerde bouwmanagement bureaus bij betrokken waren. Te veel nieuwe schoolgebouwen worden te warm, zijn niet daadwerkelijk energiezuinig, zijn soms kantoren in plaats van scholen, zijn niet flexibel, hebben een enorme milieu-impact en ga zo maar door. Daar zijn we allemaal bij betrokken geweest en het decentrale stelsel is daar mede debet aan. Nu de schone taak aan markt, centrale en decentrale overheid en schoolbesturen om dit probleem op te lossen. Maar laten we alsjeblieft als betrokkenen ook zelfreflectief blijven.”

Mariken Brink-Van Helden, hoofd huisvesting Scope

Scholengroep: “We zijn gaan zoeken naar andere aanbestedingsvormen zodat we partijen (zoals architecten, adviseurs, aannemers) langer aan ons

om vraagstukken die bij ons speelden met elkaar te delen. Zodoende hebben de deelnemers aan de Kopgroep veel kennis en kunde met elkaar kunnen delen. Een aantal vraagstukken bleek bij vrijwel alle (ver)nieuwbouwprojecten te spelen: de vergoeding voor de nieuwbouw is in de meeste gemeenten krap, de (innovatieve) installaties voldoen vaak niet aan de verwachtingen, de exploitatie bleek vaak hoger dan gedacht en de doorlooptijd van het gehele proces is bijzonder lang. Budgetten bleken uiteraard een probleem (zoals vele onderzoeken inmiddels hebben aangetoond). We verwachtten echter niet dat de overheid (veel) meer budget voor nieuwbouw ter beschikking kan stellen. We zijn daarom gaan kijken aan welke knoppen we wèl kunnen draaien, waar we als besturen dus wel invloed op uit kunnen oefenen

konden binden waardoor er meer een partnership ontstaat en we gezamenlijk van ‘fouten’ kunnen leren. Zo’n 80% van het programma van eisen bleek voor alle scholen vrijwel gelijk. Door dat deel te standaardiseren konden besturen en adviseurs zich richten op de 20% unieke (en vaak meest interessante) deel van de bouwopgave. Hierdoor werd het bouwproces verkort, kosten verlaagd en de kwaliteit van het eindontwerp verbeterd. Wellicht zijn dit allemaal druppels op de gloeiende plaat maar wat ons betreft zijn ze de moeite waard en blijven ze de mogelijkheid tot maatwerk bieden. Wellicht zit het ook in de definitie: wat wordt onder ‘standaardisatie’ verstaan. Wat ons betreft denken we niet aan een ‘eenheidsworst’, want de eigenheid per school of kindcentrum moet tot uitdrukking blijven komen. Een aantal jaar geleden hebben we met een aantal schoolbesturen ‘de koppen bij elkaar gestoken’

en welk deel van het bouwproces we slimmer kunnen organiseren waardoor schoolgebouwen beter, betaalbaar en sneller gebouwd kunnen worden. Zodoende zijn we uitgekomen op standaardisatie. Niet als dé oplossing maar als een oplossing.”

Samengevat is het goed dat er van verschillende kanten druk op het ministerie wordt gezet om meer geld en aandacht te geven aan de kwaliteit van de onderwijshuisvesting, zodat er versneld kan worden. Naast meer middelen zou het stelsel ook op onderdelen moeten worden aangepast. De snelle ontwikkelingen in de bouwtechniek maken het vanzelfsprekend om vanuit een TCO-benadering over de totale levensduur naar een gebouw te kijken.

Reageer gerust: sibo.arbeek@schooldomein.nl of bel even: 0622267795.

“Maatwerk wordt mogelijk door gebruik van slimme doelmatige en daarmee betaalbare oplossingen”

Spinoza20first Amsterdam

Keizer Karel College Amstelveen

SYMPOSIUM

KINDCENTRA IN HUN OMGEVING

Datum: Donderdag 20 april 2023

Programma: 13.00 – 18.30 uur

Locatie: IKC De Vaart in Ter Aar

Het symposium bestaat uit een inspirerend programma met pitches en een interactief debat met vooraanstaande stakeholders, een carrousel waarin u vier workshops van interessante projecten bezoekt, een rondleiding door IKC De Vaart en tenslotte de inleiding en reactie op het nieuwe boek door Freddy Weima. Verder zal op een feestelijke wijze aandacht worden gegeven aan het heugelijke feit dat Schooldomein 35 jaar bestaat.

Middagsymposium ‘Kindcentra in hun Omgeving’ voor besturen en directies van onderwijs- en kinderopvangorganisaties, beleidsambtenaren en wethouders van gemeenten en partners binnen de ontwerp-, advies-, bouw- en inrichtingsbranches.

Schooldomein organiseert samen met IVVD op 20 april het middagsymposium ‘Kindcentra in hun Omgeving’. Tijdens het symposium wordt het Inspiratieboek ‘2015-2025 Kindcentra in hun Omgeving’ aangeboden aan de voorzitter van de PO-Raad Freddy Weima.

Voor wie?

Het middagsymposium is bij uitstek interessant voor iedereen die zich vanuit beleid, visie, ontwikkeling en realisatie bezig houdt met kindcentra die zowel ruimtelijk als maatschappelijk verbonden zijn met hun omgeving. Toekomstige opdrachtgevers kunnen inspiratie halen uit de vele projecten die inhoudelijk en beeldend in het boek worden beschreven.

Deelname

€ 325,- exclusief btw en inclusief het rijk gedocumenteerde en geïllustreerde Inspiratieboek

‘2015-2025 Kindcentra in hun Omgeving’, ter waarde van € 38,50.

Wij hopen u te mogen begroeten bij IKC De Vaart op donderdag 20 april!

Sibo Arbeek

Hoofdredacteur Schooldomein

Inclusief gratis boek ‘Kindcentra in hun omgeving’

IKC Vossepark

IKC De Vaart

KC Speel en Leer

PROGRAMMA

13.00 uur: Inlooplunch met koffie en thee

13.30 uur: Welkom door Sibo Arbeek – dagvoorzitter/moderator en hoofdredacteur Schooldomein

13.35 uur: Interactief debat met pitches:

• Marijke Kieboom – directeur Basisschool De Vaart

• Bart van Kampen – architect | partner De Zwarte Hond

• Vincent van der Veen – Product Markt Manager Kind & Natuur bij IVN Natuureducatie

• Marco van Zandwijk – expert huisvesting Ruimte–OK

• Ad Vos – bestuurder VNK en PIT kinderopvang & onderwijs

Aan de hand van enkele stellingen kunt u zelf mee debatteren.

14.15 uur: Pauze

14.45-15.15 uur: Start carrousel 1: presentatie 2 bijzondere projecten / rondleiding*

15.20-15.50 uur: Start carrousel 2: presentatie 2 bijzondere projecten / rondleiding*

15.55-16.25 uur: Start carrousel 3: presentatie 2 bijzondere projecten / rondleiding*

16.30 uur: Samenvatting carrousels

16.50 uur: Inleiding Freddy Weima, voorzitter PO-Raad

17.10 uur: Aanbieden Inspiratieboek ‘2015-2025 Kindcentra in hun Omgeving’ aan Freddy Weima

17.15 uur: Toast op Inspiratieboek en 35 jaar Schooldomein waarbij het boek aan iedereen wordt uitgedeeld

17.30-18.30 uur: Einde symposium, nazit met hapje en drankje

*Carrousel:

Sportzaal: Presentatie project IKC Rijnvliet in Utrecht

Presentatie project IKC De Stappen in Wouw

Theaterzaal: Presentatie project KC De Droomgaard in Avenhorn

Presentatie project IKC Vossepark in Hillegom

Rondleiding: Begane grond, buitenterrein en 1e verdieping

De presentaties worden verzorgd door de opdrachtgevers en leden van het team.

Adres parkeren

Parkeren kan gratis bij Sportpark Aardam-West, Argonnestraat 51 in Ter Aar. Er zijn verkeersregelaars die u begeleiden naar uw parkeerplaats. Het IKC De Vaart is vervolgens via een looproute tussen de sportvelden bereikbaar. Gelieve bij voorkeur niet te parkeren in de directe omgeving van IKC De Vaart.

www.ivvd.nl/agenda/symposium_schooldomein

Sprekers

Ad Vos

Marco van Zandwijk

Vincent van der Veen

Freddy Weima

Marijke Kieboom

Bart van Kampen

Sibo Arbeek

Kort nieuws

Meer aandacht voor techniek

Steeds meer leerlingen in het vmbo kiezen voor een technische opleiding. Net als een jaar eerder groeide het aantal vmbo’ers met het profiel Produceren, Installeren en Energie (PIE). Er zijn nu 4.971 leerlingen in het derde studiejaar, een stijging van 8 procent ten opzichte van vorig jaar. Ook meisjes maken steeds vaker de keuze voor een technische vmbo-richting. Volgens voorzitter

Doekle Terpstra van ondernemersorganisatie Techniek Nederland is er sprake van een belangrijke kentering: “Dit is natuurlijk positief nieuws. Dit is het eerste teken dat jongeren snappen dat de techniek de toekomst heeft.” In het schooljaar 2021/2022 nam het aantal leerlingen met een PIE-profiel ook al met 2 procent toe ten opzichte van het jaar daarvoor. “De vmbo-cijfers zijn hoopgevend, maar één zwaluw maakt nog geen zomer”, zegt Terpstra. De voorzitter van Techniek Nederland wijst erop dat de trend in het vmbo een uitzondering is. “Op de havo en het vwo zien we nog steeds dat de belangstelling voor technische profielen afneemt.”

Techniek kampt met groot tekort aan personeel

De techniek kampt al jaren met een groot personeelstekort. De komende jaren zijn er twintigduizend elektrotechnici, verwarmingsmonteurs, koeltechnisch monteurs, loodgieters en ander technisch personeel nodig om vaart te maken met de verduurzaming van ons land. Bovendien krijgt de sector te maken met een enorme uitstroom door de vergrijzing. “We moeten deze problemen

samen beter in bouwen

BM van Houwelingen zet zich graag in, om een omgeving te creëren waar mensen fijn kunnen wonen, werken en zich thuis voelen. Dit doen wij met veel enthousiasme voor de segmenten scholen, zorg en woningbouw. Afhankelijk van de vastgoedvraag biedt ons team een totaal concept bestaande uit ontwikkeling, nieuwbouw en onderhoud.

systematisch aanpakken. Mensen die instromen, krijgen een werkgarantie en een opleidingstraject. En om werknemers te behouden, moeten we meer perspectief bieden, zoals een betere verdeling tussen werk en privé. Dat waren zaken die voorheen niet op tafel lagen”, aldus Terpstra. Om de tekorten terug te dringen, heeft Techniek Nederland samen met een aantal andere branches, zoals de metaalsector, het Aanvalsplan Techniek opgesteld. Het doel is om in totaal 60.000 vacatures structureel in te vullen.

Boekjes van thuis

Vorig jaar brak in Oekraïne de oorlog uit en duizenden mensen sloegen op de vlucht. Veel gezinnen moesten binnen een uur beslissen dat ze zouden gaan, met slechts wat schamele bezittingen. Gezinnen met kleine kinderen. Kinderen die gewend waren dat ’s avonds voor het slapen gaan een verhaaltje werd voorgelezen. Maar denk je aan voorleesboeken als je op de vlucht bent? Die vraag kwam pas later, toen ze veilig en wel een (tijdelijk) onderkomen hadden gevonden. Voor Stacey Knecht, oprichter van Stichting Books Away from Home, aanleiding om het project Books for the Youngest Ukrainian Refugees op te zetten. Met het geld dat hier wordt ingezameld, verstrekt het team Oekraïenstalige prentenboeken aan Oekraïense kinderen in Europese vluchtelingenopvangcentra, scholen, gezinnen en gastgezinnen en ziekenhuizen.

De stichting is er voor alle vluchtelingenkinderen, uit meerdere taalgebieden. Althans, dat is hun streven. Het Oekraïense project (Books for the Youngest Ukrainian Refugees) is het eerste van — hopelijk — veel meer.

Inmiddels hebben 20.000 prentenboekjes hun weg gevonden naar al die kinderen die weer voorgelezen worden! Via Sibo Arbeek voelden wij ons als educatieve uitgeverij verantwoordelijk om deze boekjes samen met Stacey Knecht op de markt te brengen.

Wil je een donatie doen?

Kijk dan op www. booksawayfromhome.org.

ONDERWIJSKUNDIG LEIDERSCHAP

Nieuwe tijden in het onderwijs en bedrijfsleven vragen om nieuw leiderschap: authentiek, verbindend en transformatief. Dat dit nog eerder uitzondering dan regel is in het bedrijfsleven, blijkt uit het interview met Boskalis topman Peter Berdowski. Hierin beklaagt hij zich over de politiek, overheid, wetgeving en NGO’s, waarbij de ‘idealisten’ het hebben gewonnen van de ‘realisten’. Nogal klassiek dreigt hij daarop met zijn bedrijf uit Nederland te vertrekken.

Mijn punt voor deze bijdrage is dat Boskalis een heel innovatief bedrijf is. Het bedrijf staat bovendien open voor samenwerking met het onderwijs. Denk nog even aan het vastgelopen containerschip in het Suezkanaal dat vorig jaar door Boskalis werd vlot getrokken. De hele wereld keek mee en daar waren en zijn we als Nederland trots op. Net zoals we vroeger ook op Shell trots waren, maar dat nu al een aantal jaren niet meer zijn. Datzelfde dreigt voor Boskalis ook. Want dit innovatieve bedrijf is bepaald geen koploper op het gebied van duurzaamheid. Het investeert wel in transport voor windmolenparken en kustverdediging, maar olie en gas zijn ook de komende jaren nog dominant voor hun transport en bedrijfsvoering.

Ben je als leider een ‘meestribbelaar’, die ja zegt, maar nee doet, of beweeg je mee en zet je vol in op duurzame verandering in het bedrijfsleven en onderwijs? Modern leiderschap betekent dat je accepteert dat de wereld om je heen verandert en dat je je daartoe passend verhoudt. Verbindend leiderschap betekent dat je niet afgeeft op de politiek maar juist de verbinding zoekt en kijkt hoe je er samen uit kunt komen. Authentiek leiderschap betekent dat je staat voor wat je zegt en bijvoorbeeld de eigen klimaatprestaties meet en openbaar maakt. Transformatief leiderschap betekent dat je de verandering als uitgangspunt neemt en het eigen bedrijf en daarmee ook het (beroeps-)onderwijs probeert om te vormen naar een duurzaam proces. Een mooi voorbeeld van transformatief leiderschap liet Feike Sybesma met DSM zien. Binnen het onderwijs constateer ik dat veel schoolleiders duurzaam inzetten op de toekomst.

Kortom, niet klagen en zeuren, maar laten zien hoe het wel kan. Vanuit een heldere visie en vertrouwen. Dat vergt dan ook een persoonlijke transitie: van ‘bouwer en bulldozer’ naar ‘duurzame verbindende koploper’. De ‘leiders’ met visie, lef en verbindend vermogen zijn de transformers van vandaag, vandaag begint in het onderwijs waar de leiders ‘gekweekt’ worden voor de toekomst van morgen.

Adri Pijnenburg | Pijnenburg Techniek Scouting

Innovatieversneller vmbo & mbo Techniek

ESTHER BLEUMINK ­ BCT ARCHITECTEN

INNOVA vroeg om passend ontwerp

INNOVA begeleidt, stimuleert én daagt leerlingen uit om het beste uit zichzelf te halen. De gehanteerde onderwijsvorm voor het voortgezet onderwijs gaat ervan uit dat elke leerling uniek is. Met eigen ambities en talenten. Leerlingen hebben een individueel rooster en een eigen coach. De oorspronkelijke functie van het gebouw (stadsdeelkantoor gemeente Enschede en politie) kende veel kleine, gesloten ruimten. Nu is het een open en transparante indeling met leer-domeinen en instructieruimten.

We hebben vooraf onderzocht of de onderwijsambities en het PvE Frisse scholen met een zo hoog mogelijke ambitie haalbaar zou zijn. De stichtingsen bouw- en exploitatiekosten waren onderdeel van ons haalbaarheidsonderzoek.” Het schoolbestuur kreeg daardoor goed inzicht of haar onderwijsdoelen pasten in het bestaande gebouw. Ook werd duidelijk wat deze verbouwing zou inhouden: meer kwaliteit door extra daglicht in het gebouw, akoestische voorzieningen en een flexibele indeling. En: een veel duurzamer gebouw, met een evident lagere exploitatie. De rol van bct als gesprekspartner richting gemeente heeft heel goed uitgepakt; er is aanvullend budget toegekend. En met onze daglichtsimulaties maakten we de mogelijkheden voor het visueel comfort (en klasse) inzichtelijk.

Door samenwerking met gebruikers zijn we tot een goed eindresultaat gekomen. Met Atelier Pro architecten voor het interieur advies, ConStabiel als adviseur voor de constructies en INNAX voor de installaties hadden we een integraal ontwerpteam. In het gebouw realiseerden we meerdere functionele leerdomeinen waar verschillende werkvormen

mogelijk zijn. Leerlingen kunnen hier zelfstandig werken, samenwerken en presenteren, geheel in lijn met het onderwijsconcept. We brachten verder veel daglicht in het gebouw door extra openingen in daken en verdiepingsvloeren te maken. Daarnaast zijn er transparante lesruimten in het gebouw waar vakdocenten instructielessen geven. Ook heeft de school een kantine, praktijklokalen, een (school) bibliotheek, collegezalen, een moderne gymzaal en diverse buitensport mogelijkheden. De docenten omschrijven de leerdomeinen met aangrenzende instructieruimten als mini-scholen in het grote geheel. Bij een bezoek aan de school is ‘rust en overzicht’ het eerste waar je aan denkt, juist mede door de transparante omgeving.

www.bctarchitecten.nl

‘Intelligent hergebruiken’ is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en Verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters beeldende voorbeelden.

JELMER TUINHOF ­ ROTHUIZEN ARCHITECTEN EN ADVISEURS

Woonzorggebouw Ravensteijnweg

Aan de zuidkant van Middelburg ligt een voormalig schoolgebouw dat begin jaren ’90 is gebouwd als onderwijsgebouw voor Middelbaar Beroepsonderwijs. Zorginstelling Zorgstroom gaat op deze locatie vanaf 2024 wonen met zorg aanbieden. Daarnaast komen in het gebouw ook het centrale kantoor, een behandelcentrum, jeugdhonk en een biljartvereniging.

Rothuizen kreeg de opdracht om van het grijze, verouderde gebouw een echt woongebouw te maken voor de diverse doelgroepen. Op de locatie ligt de nadruk op wonen, participatie en (verantwoorde) vrijheid in bewegen. De vrijheid in bewegen blijft niet beperkt tot het gebouw zelf, maar is ook mogelijk buiten het gebouw. Dit wordt door techniek ondersteund (domotica). Bewoners kunnen rondlopen binnen een veilige omgeving en hebben de keuze om aan te sluiten in de huiskamer waarvan de sfeer hem of haar op dat moment aanstaat.

In het ontwerp is gezocht naar een optimale invulling van het bestaande modulaire betonsysteem met kolommen en prefab gevels. Het casco en de dichte geveldelen blijven behouden en worden gecombineerd met nieuwe gevelopeningen en een compleet vernieuwd inbouwpakket. Het bestaande gebouw wordt ‘geoogst’, waarbij de houten kozijnen en andere bruikbare elementen opnieuw worden gebruikt. Tussen de gebouwvleugels is een loopcircuit gemaakt met paviljoens en beschermde patio’s met veel groen. Dementerende bewoners kunnen binnen deze zones vrij bewegen. Het verharde terrein met tegels wordt omgezet naar een groen park dat een verbinding legt met de naastgelegen woonwijk, maar ook op de verdiepingen wordt het straks mogelijk om naar

buiten te gaan. De getrapte dakvlakken worden niet alleen voor zonnepanelen gebruikt, maar worden ook ingezet als daktuin. Door de flexibele structuur van de voormalige school optimaal te gebruiken, gaat het gebouw weer een nieuwe levensfase in.

www.rothuizen.eu

… een groene, frisse school waar een aangenaam en gezond leer- en werkklimaat heerst. Een duurzaam, flexibel gebouw, dat de onderwijsvisie ondersteunt en makkelijk kan worden aangepast aan de wensen van gebruikers. Een school, die financieel haalbaar is, met een eigen identiteit en uitstraling. Wij brengen deze school tot leven…”

Bewegen centraal in uniek complex voor onderwijs, opvang en sport

Het nieuwe Kindcentrum Noord vormt samen met sportcomplex De Tweesprong de dynamische aanjager van het nieuwe Sportpad. De gemeente Kaag en Braassem en betrokken partners sloegen de handen ineen om een ambitieuze gebieds- en maatschappelijke ontwikkeling mogelijk te maken.

Schooldomein sprak met de bestuurder Ariaan Bohnen van onderwijs SSBA, directeur financiën en bedrijfsvoering Sonja Bakker van Kindkracht 0/12 en directeur-bestuurder Roel Koops van het Sportbedrijf Kaag en Braassem. Roel: “De kern Roelofarendsveen groeit, waardoor de behoefte aan goede en goed bereikbare maatschappelijke voorzieningen toe is genomen. Door het dorp loopt het sportpad; een centrale groene drager, waaraan nu verenigingen voor sport en recreatie, waaronder ook het zwembad, liggen.

De drie basisscholen de Roelevaer, de Klimboom en Elckerlyc en twee opvanglocaties Zonnewijzer en Grote Beer liggen ook in de directe omgeving. Veel gebouwen zijn technisch en onderwijskundig sterk verouderd en dat geldt deels ook voor het sportcomplex de Tweesprong met de sporthal en het zwembad. Veel gemeenten kiezen ervoor om de voorzieningen voor sport en bewegen in de periferie te leggen, met in het centrum het accent op woningontwikkeling. Deze gemeente heeft er bewust voor gekozen om sport, bewegen

PROJECTINFORMATIE

Project Nieuwbouw Kindcentrum Noord samen met sportcomplex De Tweesprong

Opdrachtgever

Gemeente Roelofarendsveen

Adviseur

ICSadviseurs

Architect

VenhoevenCS architecture + urbanism

Bouwteam

Aannemer: Pellikaan

Installatieadviseur: Nelissen

BVO

5.034 m² onderwijs, 1.597 m² opvang en 5.000 m² sport

Ingebruikname

Zomer 2025

en ontmoeten samen met de ontwikkeling van kinderen naar het hart van de gemeenschap te brengen.” “De visie van de gemeente en ons als betrokken partners sluit naadloos op elkaar aan, namelijk om kinderen en inwoners te verleiden om naar het hart van de gemeenschap te komen”, vult Sonja aan. Ariaan knikt: “De sportverenigingen aan het Sportpad hadden zich begin 2020 al verenigd als Sportpad United. Kindkracht 0/12, SSBA en de Tweesprong waren ook bij elkaar aan tafel gegaan in hun zoektocht naar een plek voor een nieuw Kindcentrum. Roel: “We willen de komende jaren het Sportpad transformeren tot een multifunctioneel gebied voor sport, onderwijs, kinderopvang en cultuur. We geloven dat je daardoor kinderen een veel betere motorische en cognitieve ontwikkeling biedt, waardoor bijvoorbeeld het aantal gedragsproblemen sterk zal afnemen en de leerprestaties juist toenemen. Leren en bewegen gebruiken dezelfde systemen in de hersenen en daardoor versterkt bewegen de ontwikkeling van het brein voor nu en later.” De nieuwe plannen resulteren in de bouw van een

nieuw zwembad, sporthal en horeca, in combinatie met 6.000 m² kindcentrum en ruim 3.000 m² buitenruimte. In het te ontwikkelen programma wordt met alle verenigingen rekening gehouden, zoals de jeu de boules- en tafeltennisvereniging, de sportschool en fysiotherapie, die in de huidige situatie letterlijk aan de Tweesprong vast zitten. ICSadviseurs ondersteunt de gebruikers, ontwikkelt het programma van eisen en is verantwoordelijk voor de selectie van partijen en het projectmanagement. De architect VenhoevenCS architecture + urbanism is verantwoordelijk voor het ontwerp. Adviseur Guido van de Weem: “Het is een uitdagende opdracht, met veel verouderde functies. Daar willen we nu een mooie ruimtelijke en architectonische samenhang in brengen. Tegelijk willen we gefaseerd bouwen en slopen, zodat activiteiten in gebruik kunnen blijven. Dat vraagt veel van de betrokken partijen en uiteraard ook van de gebruikers.”

BEWEGEN INTEGRAAL ONDERDEEL

Het nieuwe KC Noord biedt kinderen van 0 tot 13 jaar straks vanuit één visie een doorgaande leerlijn. Ariaan: “Wij creëren één leefwereld voor kinderen en hun families, waarbij we de focus leggen op plezier in bewegen, leren en samen spelen. We willen kinderen en jongeren de ruimte bieden om te worden wie ze zijn.” Roel vult aan: “Het sportcentrum heeft een tennishal, squash en gymzaal, dus er is een breed aanbod, waaruit je kunt kiezen. Ik geloof dat levenslang sporten en bewegen ook zorgt dat je beter kunt ontdekken waar je talenten liggen. Gezamenlijk ruimte creëren voor kinderen om zich te ontwikkelen vraagt ook veel van de professionaliteit en competenties van de medewerkers. De sportcoach, leerkracht en pedagogisch medewerker zijn tijdens die ontwikkeling partners die in dezelfde lijn bezig zijn, of het nu in de sporthal, het kindcentrum, het zwembad of buiten op het veld is.” Sonja knikt: “In het kindcentrum werken we met grondvormen van bewegen gedurende de dag, waarbij we het model van Athletic Skills Model gebruiken.”

DOMEINEN EN VELDEN

Het nieuwe gebouw kent een centrale entree, die naar een ruime ontvangstruimte leidt. Aan de linkerkant liggen het zwembad en de sporthal, gecombineerd met een aantrekkelijke ruimte voor horeca en ontmoetingen. Aan de rechterkant van de centrale entree ligt het kindcentrum, dat uit drie lagen bestaat. Om de kleinschaligheid te bevorderen worden binnen het kindcentrum op alle verdiepingen en bij alle domeinen meerdere eigen ingangen gerealiseerd. Ariaan: “Het gaat om een groot kindcentrum, met alleen al 940 kinderen in de basisschool leeftijd. Op de begane grond komen de domeinen voor 0-3 jaar en 3-7 jaar, op de eerste

verdieping het domein voor de leeftijd van 7-10 jaar en op de tweede verdieping voor de groepen van 10-12 jaar. Om de kleinschaligheid te borgen werken we in de domeinen met meerdere velden waar elk 75 kinderen hun eigen plek hebben. Een veld kent een diversiteit aan leer-, speel-, en werkaanleidingen. De velden worden via beweegpleinen verbonden en dat zijn ook de belangrijke aders en verbindingen tussen de velden. De verbinding tussen binnen en buiten is erg belangrijk. Voor de 0-3-jarigen maken we een inpandig buitenterrein. Op de 1e verdieping komt een buitenterrein dat verbonden is met de velden eromheen. Daarnaast kunnen de kinderen als vanzelfsprekend gebruik maken van het zwembad en de faciliteiten van het sportcentrum. Zo vormt bewegen een vanzelfsprekend onderdeel van de ontwikkeling van de kinderen.” Sonja: “We gebruiken ruimtes dubbel. Zo hebben we het speellokaal ingeleverd en maken de kinderen gebruik van ruimtes binnen de sporthal. We hebben ook geen aparte BSO-ruimte. Wanneer je straks bij ons binnenloopt ervaar je geen verschil tussen onderwijs en opvang. De professionals van onderwijs en opvang organiseren met elkaar de dag.”

VISIE LEIDEND

Roel: “Voor de ontwikkeling van het gebouw is de visie op de inhoud leidend. De nieuwe omgeving

moet de natuurlijke ontwikkeling van de gebruikers stimuleren.” Guido knikt: “Het is een omvangrijk project dat gefaseerd in de tijd wordt uitgevoerd; de nieuwbouw van het hart kan pas beginnen als het oude zwembad gesloopt kan worden. Parallel aan de bouw van het nieuwe zwembad wordt gewerkt aan het nieuwe kindcentrum dat als eerste gerealiseerd zal worden. Het kindcentrum, de sporthal en het zwembad vormen onderdeel van hetzelfde ruimtelijke complex, dat ook een overkoepelende naam gaat krijgen. Als onderdeel van de gebiedsimpuls worden aan de andere zijde van het Sportpad ook de sportvelden heringericht en wordt een nieuw clubhuis gerealiseerd, allemaal vanuit een gezamenlijke visie op sport en bewegen. Uiteindelijk ontstaat er een samenhangend gebied waarin leren, bewegen en ontmoeten op een vanzelfsprekende manier hand in hand gaan.”

SAMENWERKEN OP BEHEER EN EXPLOITATIE

Roel: “We gaan onze kantoren delen en samen een beheerstichting oprichten om eenduidig het onderhoud en de exploitatie van ruimten aan te pakken. Doordat verschillende functies hun gebruik op andere tijden kennen, kan dezelfde ruimte door verschillende groepen worden gebruikt. De kiss en ride-zone voor het kindcentrum wordt tijdens piekmomenten ‘s ochtends en ‘s middags gebruikt; tussendoor wordt het gebruikt als uitbreiding van de speelruimte van het schoolplein.” Guido tenslotte: “Het hele project ademt duurzaamheid en circulariteit uit. Zo rekenen we met de innovatieexperts van de gemeente aan een circulaire restwaarde, zodat er aan de voorkant nog meer ambitie is om een energieopwekkende- vitale- en groene omgeving te maken. We onderzoeken ook of we met aquathermie kunnen werken, waarbij het gebouw wordt verwarmd en gekoeld door gebruik te maken van de warmte en koude van het oppervlaktewater, afvalwater of het drinkwater. Op zowel maatschappelijk als duurzaamheidsgebied is dit een uniek project, waarbij onderwijs, opvang en sport samen optrekken en straks een vitale omgeving voor gebruikers van alle leeftijden ontstaat.”

Kijk voor meer informatie op www.icsadviseurs.nl

“Wij creëren één leefwereld voor kinderen en hun families, waarbij we de focus leggen op plezier in bewegen, leren en samen spelen”

Duurzame en logische renovatie

‘Zorg ervoor dat wij de komende decennia op een duurzame manier modern onderwijs kunnen blijven geven.’ Dat was de opdracht voor de architecten, ingenieurs en adviseurs van bureau bos. Het resultaat is een duurzame en logische renovatie van het Johannes Fontanus College in Barneveld.

In het verleden waren verschillende domeinen van het JFC door bureau bos al grootschalig gerenoveerd en verduurzaamd. Het grootste gebouwdeel uit 1984 was nu aan de beurt. Dit deel was sterk verouderd en voldeed zowel in functionele, bouwkundige als klimatologische zin niet meer aan de eisen van deze tijd. Ook de uitstraling van het gebouw was binnen en buiten aan een flinke opknapbeurt toe. Het te renoveren deel ligt in het midden van de school en vormt daarmee een cruciaal onderdeel voor een logische route door de school naar de verschillende domeinen. Ook de ontmoeting tussen de leerlingen vindt hier plaats. Het leerlingaantal was sterk gegroeid en dat had zijn weerslag op de rust in de ontmoetingsruimte. Bovendien waren de gangen die toegang gaven tot de ontmoetingsruimte niet berekend op dit grote aantal leerlingen. Al met al een bijzonder aandachtspunt tijdens de renovatie, waarbij het onderwijs moest doorgaan.

OVERVOLLE GANGEN

Modern onderwijs vraagt om andere soorten lesruimtes dan 35 jaar geleden. Waar een gang met daaraan lokalen vroeger voldeed is er nu behoefte aan verschillende soorten lesruimtes. Naast de ruimtes voor klassikale instructie is er vraag naar ruimtes voor zelfstandig werken, voor individueel gebruik, of voor groepen van verschillende grootte. De wens was dan ook om buiten het lokaal de ruimte op een andere manier te kunnen gebruiken.

NIEUW ONDERWIJSLANDSCHAP

De oplossing werd gevonden in een zogenaamde binnen-boulevard die centraal in het gebouw, op elk van de drie verdiepingen werd gerealiseerd. Deze brede verkeers- en ontmoetingsruimte vormt de centrale verkeersader die toegang geeft tot alle domeinen en de vernieuwde ontmoetingsruimte. De oude gangen dienen alleen nog om je intern te verplaatsen binnen het domein. Ze zijn verbonden met interne leerpleinen en maken daarmee onderdeel uit van het onderwijslandschap. De aanleg van de nieuwe boulevard heeft de oriëntatie wezenlijk verbeterd en daarmee de verblijfskwaliteit van de school. Dicht bij de hoofdingang is een nieuwe trap gerealiseerd waardoor de hoofdtrap ontlast is.

De leerlingen verplaatsen zich hierdoor sneller en eenvoudiger door het gebouw. De nieuwe trappen aan de boulevard lopen in één rechte lijn naar boven. Zo zie je altijd waar je naar toe loopt en hoef je geen ingewikkelde bochten te maken.

ARCHITECTUUR ALS CO ­ CREATIE

Architecten Anèt Meijer en Raban Haaijk: “Het is fantastisch om met dit project te laten zien dat het goed mogelijk is om binnen een bestaand gebouw een enorme kwaliteitsslag te maken: voor het onderwijs, de duurzaamheid én de beleving van de leerlingen en het team. Architectuur is bij ons in belangrijke mate een product van co-creatie. We hebben workshops georganiseerd om te ontdekken waar de werkelijke behoefte lag. Daar deden de vertegenwoordigers van alle domeinen aan mee en nadrukkelijk ook de leerlingen. Mede omdat we veel tijd hebben gestoken in de communicatie is het ontwerp breed gedragen door alle gebruikers van het gebouw.”

PRETTIGE LEER ­ EN WERKOMGEVING

De ontmoetingsruimte is verhoogd en voorzien van een enorm brede trap die tevens dienst doet als zitelement voor een groot deel van de leerlingen. Vanaf de boulevard hebben leerlingen nu een prachtig zicht op de ontmoetingsruimte. Het ruime en open karakter van de vernieuwde school zorgt voor een prettige leer- en werkomgeving. Het podium werd in het ontwerp behouden en een paneelwand

op de begane grond maakt dat de ontmoetingsruimte afsluitbaar is, maar ook geopend kan worden naar de boulevard. Het overige deel van deze centrale ruimte is vrij gehouden voor de plaatsing van stoelen bij vieringen en bijeenkomsten met publiek. Ook het domein voor bewegingsonderwijs werd vernieuwd; de twee gymzalen zijn nieuw gebouwd met een grotere afmeting conform de moderne normen. Met het herorganiseren van de zalen is een voorruimte ontstaan die gebruikt wordt als sportstudieplein en fitnessruimte.

BIJZONDERE UITSTRALING

De uitstraling van de school heeft binnen en buiten een facelift gekregen. De gevels uit 1984 voldeden volstrekt niet meer en zijn aan de buitenzijde geïsoleerd. Dat was ook een kans om op deze plek de uitstraling van het gebouw naast de hoofdentree te vernieuwen. De nieuwe gevels zijn geënt op de bestaande gevels van oranje baksteen maar dan met een modernere vormgeving. De gevels naast de ingang hebben een verticale indeling met glazen ‘vlaggen’, als begroeting en begeleiding naar de voordeuren. De gevels van de nieuwe boulevard zijn voorzien van horizontale lamellen tegen al te veel zoninstraling. Het sportdomein is voorzien van een interessante gevel: door de toepassing van een transparante strook lijken de verder dichte sportgevels bij wijze van spreken te zweven. Doordat het glas op ooghoogte ligt, wordt wel beweging, maar geen personen waargenomen. Er is contact tussen buiten en binnen zonder hinderlijke inkijk. Aan de binnenzijde is gekozen voor frisse kleuren en warme materialen en zijn groene binnenwanden toegevoegd.

De school is er energetisch en klimatologisch enorm op vooruit gegaan. De bouwfysica is volledig vernieuwd, met speciale aandacht voor de akoestiek, een uitstekende ventilatie met luchtbehandeling en een forse vermindering van het energieverbruik door warmteterugwinning, een bodemwarmtevoorziening, de opwekking van zonne-energie en hoogwaardige gevelisolatie. Het Johannes Fontanus College kan er weer decennia tegenaan!

Kijk voor meer informatie op www.bureaubos.nl.

“De aanleg van de nieuwe boulevard heeft de oriëntatie wezenlijk verbeterd en daarmee de verblijfskwaliteit van de school”

Veilig van binnen; herkenbaar van buiten

Het nieuwe gebouw van Dynamica aan de Noordsterweg in Wormerveer biedt huisvesting aan leerlingen van het gespecialiseerd onderwijs en het Dienstencentrum Zaan Primair. De architectuur met het groene buitengebied past naadloos in de omgeving. Binnen vallen vooral de ronde vormen op en natuurlijk de geweldige gymzaal met mooie akoestiek.

Directeur Paul Detering opent: “Dynamica is onderdeel van Zaan Primair. Onder dit bestuur vallen 24 reguliere basisscholen en 3 scholen voor speciaal basis- en voortgezet onderwijs. Onze SBO-school in Zaandam stamde uit de jaren 60 en was echt aan vervanging toe, zowel technisch als functioneel. Bovendien klopte de plek niet meer. We komen uit slechte gebouwen met veel vocht en stankoverlast. We wilden een gebouw dat bescherming aan kwetsbare kinderen zou bieden. Je bent al gauw tien jaar met deze opgave bezig en onderweg hebben we verschillende locaties bekeken. We mochten dromen en wilden graag een plek met veel ruimte en groen. In onze zoektocht dachten we een geschikte locatie gevonden te hebben, maar de buurt vond een school in een woonwijk geen goed idee. Het mooie van deze locatie aan de Noordsterweg is dat de locatie perfect is en

de buurt juist heel erg uitnodigend was. Hier lag eerst het zwembad, dat inmiddels gesloopt is. Onderdeel van ons nieuwe schoolgebouw is een hele mooie gymzaal, die ook door de buurt gebruikt kan worden. Het nieuwe gebouw huisvest naast leerlingen uit het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs ook het dienstencentrum met onderwijsprofessionals, zoals orthopedagogen, schoolmaatschappelijk werkers en tal van specialisten, dat meer dan dertig scholen in de regio ondersteunt met het vormgeven van passend onderwijs. Ook is er ruimte voor gespecialiseerde naschoolse opvang van Babino.”

NESTJES VOOR BESCHERMING

“Het is een groot programma met twee scholen, een gymzaal en het dienstencentrum en dat hebben we vertaald in een compact en toch transparant gebouw met mooie zichtlijnen”, legt architect Marc de Rooij

uit. “We begonnen met het ontwerpen van de nestjes; de kleine hoekjes in het gebouw, die bescherming bieden. De school wilde een rustige uitstraling maar ook overal uitzicht hebben op de buitenruimtes. De gevel bestaat uit verticaal gelijnde bakstenen en een steni gevelbekleding en past goed bij de uitstraling van de omliggende woningen. We hebben in de gevel verschillende grijs- en wittinten toegepast met variaties van mat tot glimmend en stuc. Voor de raamkozijnen hebben we Iroko toegepast. Een belangrijk uitgangspunt verder was de groene omgeving; alle klaslokalen op de begane grond hebben een uitgang naar de leerpleinen buiten. Achter het gebouw ligt een ecozone met de Watering, aan de voorzijde liggen de tuintjes waar de leerlingen straks producten kunnen verbouwen.”

DOELGROEP MET MAATWERK

“Van binnen ervaar je vooral de ronde vormen”, legt Christine uit; “het is geen hard en hoekig gebouw, maar voelt juist zacht en open aan. We hebben met Marc meegedacht over de kleuren en kleurstellingen in het gebouw. Het moest bij de belevingswereld van de kinderen passen. Voor onze doelgroep kinderen is echt maatwerk nodig. Zo hebben we kleuren op de muur tot aan de deurrand laten lopen, zodat de ruimtes wat lager lijken. Ook in de vloeren hebben we ronde vormen toegepast. Binnen heb je het gevoel alsof je op een mooie dag door het bos wandelt; elke plek is anders, maar voelt toch veilig en natuurlijk aan, omdat er overzicht is. Je voelt je hier niet anoniem en overal vind je nisjes en coupés om te zitten en te werken. De centrale trap biedt structuur en er is een duidelijke loopweg vanuit de hal, waar je een prachtig overzicht hebt over de begane grond en de verdieping. Leerlingen lopen zo vanaf de gang het lokaal in en ontmoeten elkaar veel minder in open

Rob van Sante Procesmanager gemeente Zaanstad

Christine de Jong Teamleider huisvesting Zaan Primair

Paul Detering Directeur Dynamica

Nadine Sikkes Adjunct directeur Dynamica

Ludo van Sprang Technisch adviseur Ecophon

Marc de Rooij Projectarchitect BRTArchitecten

“Binnen heb je het gevoel alsof je op een mooie dag door het bos wandelt; elke plek is anders, maar voelt toch veilig en natuurlijk aan, omdat er overzicht is”

vlnr Christine de Jong, Ludo van Sprang, Marc de Rooij, Rob van Sante, Nadine Sikkes en Paul Detering

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Dynamica

Opdrachtgever

Gemeente Zaandam

Akoestisch adviseur

Ecophon Architect

BRTArchitecten

Aannemer

J.M. Putter uit Uitgeest

Projectmanagement

Kieft Bouwmanagement

BVO

3.000 m² inclusief gymlokaal en dienstencentrum

Ingebruikname

20 oktober 2023

ruimten. We hebben hier geen leerpleinen en grote open schuifwanden; de lokalen zijn gesloten; maar er is wel zicht van binnen naar buiten.” Paul knikt: “Alles was er op gericht om het zo rustig mogelijk te maken. Je vindt hier ook geen hoekjes uit het zicht en je kunt dus letterlijk niet in de hoek gezet worden. Het is zo’n verschil met ons eerdere gebouw, waar het wel als een straf voelde wanneer je even uit de les moest. Hier ben je gewoon even op een andere plek als het even niet gaat. Het is een warm gebouw en je voelt je overal geborgen. Ik heb veel bouwtrajecten meegemaakt, maar nog nooit ervaren dat de droom zo dicht bij de realiteit ligt.”

SAMENWERKING MET BOUWERS

“Het is een transparant en toch ook wel gesloten gebouw”, vult Marc aan; “je kunt er niet zomaar binnen lopen en is niet bedoeld om een actieve rol in de omgeving te vervullen. Toch past het gebouw goed in de omgeving, waardoor het ruimtelijk klopt. Het interieur richt zich juist op de gebruiker en dat

geldt ook voor de inrichting van de buitenomgeving.”

Projectmanager Rob van Sante: “Bij elk project kijken we naar de doelgroep en het type onderwijs. Wij gaan als gemeente tot het uiterste om een goed en duurzaam gebouw te realiseren, ook als dat soms boven het taakstellend budget ligt. Het is mooi te zien hoe iedereen in dit project met elkaar verbonden was en dat gold ook voor de leerkrachten.” Nadine knikt: “Iedereen dacht mee over in- en uitgangen en de inrichting van het buitenterrein. Zo is er een busjesplan en een fietsparkeerplan gemaakt. De aanrijroute van de busjes is behandeld als een plein en niet als een lelijke asfaltweg, waardoor de warme uitstraling ook buiten voelbaar is.” “De gemeente heeft daar actief in meegedacht”, legt Marc uit, “het is ook een duurzaam gebouw, met energielabel A++++, gasloos en met zonnepanelen. We mochten een groen klimaat adaptief plein met een half open verharding ontwerpen dat past bij de architectuur. Het is een energiezuinig en gasloos gebouw dat met de voeten in het groen staat.”

GEEN ONNATUURLIJK GELUID

“De metafoor van het bos waarin je wandelt past ook goed bij de akoestiek van het gebouw”, legt Ludo van Sprang van Ecophon uit; “ons gehoor is oorspronkelijk op de buitenomgeving afgestemd en die akoestische beleving wilden we in het gebouw ook realiseren. We hebben panelen toegepast die het geluid 100% absorberen zodat het geluid minimaal wordt teruggekaatst en je geen vervelende nagalm en hoge geluidsniveaus ervaart. De verhouding tussen opname en verspreiding moet optimaal zijn. We hebben behalve de school en het dienstencentrum ook de gymzaal akoestisch ingericht. Een sportzaal is de omgeving die ik het meest als klacht zie terugkomen na oplevering. Veel sportdocenten worden gek van het geluid; daar hebben we hier goed over nagedacht. In deze sportzaal hebben we een combinatie van akoestische materialen en stootvaste materialen toegepast. Het plafond is impactresistent en het hele systeem eromheen is volledig geïntegreerd, met geluidsabsorberende wanden in de kleur groen. Je ervaart er een prettige akoestiek en ziet iedereen rustig naar binnen en na het sporten weer naar buiten gaan.” Paul tenslotte: “Om kinderen hier te plaatsen moet je aantonen wat ze niet kunnen. Als ze hier dan zijn vergeten we dat en kijken we wat ze wel kunnen. Het gebouw en de omgeving bieden onze kinderen een fijne plek. Ze kunnen hier ongeremd zijn, boos maar ook blij. Als ik terugkijk was iedereen vanuit de school, de gemeente en alle partners in het bouwproces met elkaar bezig om er iets moois van te maken. We zijn trots op het resultaat.’’

Kijk voor meer informatie over de akoestiek op www.ecophon.com.

ENSEMBLE VAN VIER VERBONDEN HUISJES

Onderlinge verbinding kern ontwerp nieuwe Hellenbroekschool

Eigenlijk lag renovatie in de lijn van verwachting, maar de gemeente Zwijndrecht bood de mogelijkheid om nieuw te bouwen. Een veilige en herkenbare omgeving voor de kinderen was het uitgangspunt; het werd een heel mooi en vooral natuurlijk schoolgebouw.

Architect John Mol van EGM architecten vertelt vol passie over de school. Niet toevallig, één van John’s kinderen zit hier nog op school, hij werkt er als vrijwilliger en was ook al betrokken bij eerdere ingrepen in het oude gebouw. Directeur Freek van Baarle: “Ons gebouw uit ongeveer 1975 was sterk verouderd en moest aangepast worden. De gemeente gaf ons de mogelijkheid voor 15 jaar te renoveren of nieuw te bouwen met een afschrijving voor veertig jaar. Daar had het bestuur in december 2018 maar een korte vergadering voor nodig. Er was dus geen onderwijskundige aanleiding, want we waren

juist bezig om het bestaande gebouw fasegewijs te renoveren. Tegelijk hadden we wel leegstand en was het efficiënter om nieuw te bouwen voor de ongeveer 200 leerlingen, in samenwerking met een peuterspeelzaal, die vanuit dezelfde reformatorische visie werkt. We hadden geen duidelijke eindbeelden van onze nieuwe school als eis; de kern van ons programma van eisen was dat we een kleinschalige leeromgeving wilden, waar kinderen zich gezien en veilig kunnen voelen. Wat we niet wilden was dat, als de bel gaat, kinderen met acht groepen tegelijk in een centrale hal zouden staan. Een school moet een beetje zoals

Foto John Mol

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Hellenbroekschool

Opdrachtgever

Ds. Abraham Hellenbroekschool Architect

EGM architecten

Aannemer

R.A. van Leeuwen Bouwbedrijf Adviseur

Ingenieursbureau IOB

Inrichting

ICH Interieurbouw

Omvang

1.429 m²

Ingebruikname

November 2022

thuis zijn. In 2019 hebben drie architectenbureaus een presentatie gegeven en EGM voelde het beste aan wat wij wilden.”

ONDERLING VERBONDEN

John: “Het oude gebouw was onoverzichtelijk met lange gangen en uitbreidingen, waardoor je weinig zicht op elkaar had. We hebben naar een vorm gezocht die bij de visie van de school past, maar ook toekomstwaarde heeft voor de omgeving. Kleine kinderen hebben een andere beleving dan grote kinderen en één van de varianten was om bij de leeftijdsgroepen aan te sluiten en die apart als huisje vorm te geven rond een brink; een groene patio met een gang rondom, die overzicht, licht en lucht in het gebouw brengt. Dat heeft uiteindelijk een gebouw opgeleverd dat uit vier bouwdelen bestaat die onderling verbonden zijn. Het ontwerp is zo opgezet dat je op een vanzelfsprekende manier van een openbaar gebied naar een algemeen gebied komt en vervolgens naar de verschillende domeinen die elk ook weer een specifiek eigen algemeen gebied hebben en uiteindelijk het eigen lokaal. Elk huisje heeft een leerplein, waarvandaan de overige ruimten in dit domein bereikbaar zijn. Iedere ruimte in de school is uniek en door de gekozen dakvormen ontstaan bijzondere en prettige leslokalen met veel hoogte. Daarnaast was duurzaamheid ook een

thema in de uitvraag en wilden we zoveel mogelijk materialen uit het oude gebouw hergebruiken. Het gebouw heeft door de huisjes meerdere entrees en je zou een huisje in de toekomst zelfs kunnen ontkoppelen en een andere functie kunnen geven. Elke huisje heeft eigen installaties, zodat je decentraal een eventueel probleem kunt oplossen.”

KINDEREN ZIJN KACHELTJES

“Het gebouw heeft een gemetselde gevel en is verder voornamelijk in hout opgetrokken”, vult Hans van der Torren van Ingenieursbureau IOB aan. “We hebben samen met EGM ingeschreven op de tender, waarbij wij voor de bouwfysica en het installatie- en constructieontwerp verantwoordelijk waren. Je moet eerst bouwfysisch naar een opgave kijken en vervolgens zo weinig mogelijk installaties plaatsen om het gebouw te koelen of te verwarmen. De puntdaken geven niet alleen ieder huisje zijn eigen karakter, maar dragen door de vorm ook bij aan een duurzame en energiezuinige installatie, grotendeels gebaseerd op natuurlijke toevoer en warmteterugwinning. Installatietechnisch hebben we rekening gehouden met de warmteontwikkeling van de leerlingen. De kinderen zijn feitelijk allemaal kacheltjes, dus heb je minder vermogen nodig en heb je dus minder energieverbruik. We hebben hier een laag-temperatuur-vloerverwarming met een WKOinstallatie ontworpen. Verder is de isolatiewaarde van het gebouw erg goed. Alles wat je kunt hergebruiken hoef je niet te produceren; vanaf het begin van de tender hebben we afspraken gemaakt met EGM over hergebruik van de bruikbare onderdelen van het oude schoolgebouw. Wat we konden hergebruiken uit het oude gebouw hebben we hier weer een plek gegeven, zoals de toiletpotten, wastafels, infraroodkranen, ledpanelen, systeemplafonds, wanden

en veel meubels. Ook komen alle schoolpleintegels buiten van de oude locatie. In eerste instantie was het idee om een staalconstructie neer te zetten, maar uit duurzaamheids- en kostenoverwegingen is gekozen voor een houtskelet, waarbij de houten balken en spanten in het zicht zijn gelaten. Het voordeel van natuurlijke materialen is dat je CO2 vasthoudt gedurende de levensduur. Het nieuwe complex voldoet aan de laatste BENG eisen en is gasloos. In elk huisje valt het daglicht ook vanuit de kap. Het bestuur heeft er extra geld bij gedaan om meer zonnepanelen op het dak te kunnen leggen. Het is nu beter dan BENG.”

NATUURLIJKE MATERIALEN

“Van huis uit zijn wij inrichter van vloeren en meubilair”, vertelt Erik van Houte van ICH interieurbouw. “Omdat ik moeite had om interieurbouw op tijd en met goede kwaliteit van andere partijen te ontvangen zijn we er zelf mee begonnen. Mijn zoon werkt bij EGM en liet mij tekeningen van dit project zien. Ik vond het prachtig dat er met hout werd gewerkt en ben met de school gaan praten. Ik mocht aan de slag en heb de vaste inrichting gedaan, zoals de kasten, bureaus en garderobes die van Pools grenen zijn gemaakt. Daardoor ervaar je dezelfde lijn van materialen door de hele school. De tribunetrap loopt bijvoorbeeld naadloos door in een meubel op het leerplein.” Freek knikt: “Je wordt blij van die rustige kleuren en de natuurlijke materialen. Het stond niet in het programma van eisen, maar het is fijn dat het een gebouw is met een hoog dak en dakramen, zodat je letterlijk naar de hemel kunt kijken. We wilden graag ergens in de school een natuurlijke

plek waaruit onze identiteit naar voren zou komen. Dat is indirect gerealiseerd. En we vinden het mooi dat je de houten plinten ziet en dat leerlingen zien hoe en welke materialen zijn toegepast.”

MOOIE PRESTATIE

“Het was een traditionele aanbesteding op basis van een technisch ontwerp, waarbij wij het werk gegund hebben gekregen”, vertelt Albert Bargeman van R.A. Van Leeuwen Bouwbedrijf. “EGM was tot en met het technisch ontwerp verantwoordelijk, maar wij konden actief meedenken in de uitvoering. Houtskeletbouw is mooi, waarbij we al veel in de fabriek konden voorbereiden. De spanten komen kant en klaar aan evenals de dakelementen. Op de daken ligt aluminium met een zinklook, die we op de bouwplaats zelf gemaakt hebben. We hebben in dit project bijna geen afvalstromen gehad.” “De onderlinge betrokkenheid was in dit project groot”, vult John aan. “Spannend was dat het concept kostentechnisch niet het meest voordelig was. Je had ook een blokkendoos kunnen plaatsen, maar daar hebben we niet voor gekozen. Bijzonder was verder dat we in plaats van staal voor een houten constructie hebben gekozen. En Albert heeft goed meegedacht in het circulair hergebruiken van de bestaande materialen. Gaandeweg moesten we nog wat verder bezuinigen, maar dat is niet ten koste gegaan van de kwaliteit van de school. Elk huisje is met acht spanten opgebouwd en die constructie is prachtig zichtbaar. Binnen het budget hebben we een uniek concept neergezet.” Freek knikt: “Het voelt goed; het is een licht gebouw waar je elkaar ziet en kinderen hun eigen plek hebben. De leerkrachten blijven na schooltijd ook graag nog even napraten of werken in de mooie personeelskamer. De kleinschaligheid is heel fijn en ook mooi is dat elk lokaal een groot raam heeft, waarin kinderen graag zitten om te lezen. Kinderen kwamen naar me toe om me te bedanken voor hun nieuwe schoolgebouw. Het mooiste compliment voor iedereen die hieraan heeft meegewerkt.”

Kijk voor meer informatie op www.egm.nl, www.ravanleeuwen.nl, www.iob.nl en www.ichinterieurbouw.nl.

“De puntdaken geven niet alleen ieder huisje een eigen karakter, maar dragen door de vorm ook bij aan een duurzame en energiezuinige installatie”

van boven naar beneden vlnr: Hans van der Torren, John Mol, Freek van Baarle, Erik van Houte en Albert Bargeman

Foto Webo

Een fijne leer- en werkomgeving door slimme keuzen

Het was een forse vernieuwbouw waarbij slimme ingrepen voor meer ruimte en kwaliteit zorgen. Doel was een goede leer- en werkomgeving voor leerlingen en medewerkers en een duurzaam gebouw.

Het Keizer Karel College begon 65 jaar geleden als een vooruitstrevende katholieke school. Toen telde de middelbare school nog slechts 53 leerlingen. De tijden zijn veranderd en hoe: Het ‘KKC’ is een begrip in Amstelveen en omstreken. Het leerlingenaantal nam flink toe; met zo’n 1.750 leerlingen én het einde van deze groei is nog niet in zicht. En de middelbare school? Die breidde telkens steeds een beetje verder uit. Tot recent, toen vond er nog een forse vernieuwbouw plaats.

Niet alleen om extra ruimte en kwaliteit toe te voegen, maar ook om dit onderwijsgebouw verder te verduurzamen.

BEHOUD VAN CHARME, KLAAR VOOR TOEKOMST

Deze laatste ingreep (een combinatie van renovatie en nieuwbouw) vormde voor Schooldomein een aanleiding om het ‘nieuwe’ Keizer Karel College te bezoeken. Onder leiding van voormalig conrector Charles Kauffman en architect Thomas Bögl van LIAG architecten en bouwadviseurs. Charles: “De laatste jaren, tot aan mijn pensioen, wilde ik het liefste lesgeven. Dit plan veranderde tussentijds. Het schoolbestuur vroeg mij namelijk om deze laatste vernieuwbouw te begeleiden. Terugkijkend hierop kan ik in ieder geval concluderen, dat het een geweldige laatste klus was.” Thomas: “Ook voor LIAG, om zo samen met Charles deze vernieuwbouw vorm te mogen geven. Wij kenden het Keizer Karel College immers al; zowel het gebouw als de medewerkers.

Thomas Bögl (l) en Charles Kauffman

PROJECTINFORMATIE

Project Vernieuwbouw Keizer Karel College

Opdrachtgever

Gemeente Amstelveen

Architect

LIAG architecten en bouwadviseurs

Omvang

9.700 m² renovatie en 4.400 m² nieuwbouw

Ingebruikname

Augustus 2022

Het uitgangspunt was om de charme ervan te behouden. En tegelijkertijd om dit gebouw technisch en functioneel te verbeteren.”

Het proces ging van start met ontwerpateliers.

Tijdens deze bijeenkomsten stond de volgende vraag

centraal: Hoe ziet het onderwijs van de toekomst eruit? Hoe ziet de ideale school er volgens hen uit? De vernieuwbouw was immers hét moment om onderwijskundige vernieuwingen door te voeren.

Charles: “Ik heb er van genoten om tijdens dit proces docenten, leerlingen én het ontwerpteam samen te brengen.” Thomas: “Dit was weer cruciaal voor een soepel verloop van het ontwerptraject. Op onze voorstellen kregen we direct feedback, waarmee we aan de slag konden. Charles had een belangrijke, verbindende rol.”

LEVEREN VAN MAATWERK

Het Keizer Karel College sluit aan bij de laatste onderwijskundige ontwikkelingen. Dat betekende het

aanbrengen van een logische clustering in vakken. Zo kreeg talen een plek in de nieuwbouwvleugel en lagen de bètalokalen niet langer verspreid in het hele gebouw. En de nabijheid van het creatieve cluster bij de onderwijsruimten van het Technasium, die het onderzoekend en ontwerpend leren stimuleren. Dat betekende bovendien het creëren van een diversiteit aan leergebieden. Charles: “Deze vernieuwde opzet vroeg om een andere manier van leren en werken; anders dan leerlingen en docenten tot dan toe gewend waren.” Thomas voegt toe: “Tegelijkertijd biedt dit hen ook veel. We organiseerden het gebouw rondom deze leergebieden. Zo’n centraal gesitueerde ruimte schept overzicht, voor zowel docent als leerling. Je ziet wat er speelt in het schoolgebouw. Het versterkt bovendien de onderlinge interactie.”

Zo’n leergebied biedt veel flexibiliteit én levert maatwerk: “Het ene moment fungeert zo’n gebied als verlengde van het klaslokaal, het andere moment wordt deze ruimte gebruikt door de leerlingen om tijdens een tussenuur in stilte of als groep aan een opdracht te werken. Maar vaak wel met toezicht of onder begeleiding van een onderwijsassistent.” Het zijn prettige ruimten om er te verblijven. Charles: “We merken nu al dat leerlingen zuinig zijn op hun nieuwe, mooie leeromgeving. Het is ruimer en lichter in het KKC. En dat heeft een positieve uitwerking op hen: het maakt ze rustiger.”

BLIKVANGER EN MEUBELSTUK

Elk leergebied heeft een eigen karakter. Zo is een van de vroegere patio’s getransformeerd tot een groene oase. Je zit er buiten én toch binnen. Meerdere grote planten, een bamboe afwerking en een glazen dak versterken dit gevoel. Thomas: “Het is een slimme ingreep. Het overdekken van zo’n ommuurde tuin is een échte win-winsituatie. Je voegt niet alleen meer ruimte toe. Het maakt het KKC bovendien compacter. Minder buitengevel betekent een energiezuiniger gebouw. Bovendien draagt deze oplossing bij aan een efficiënte ontsluiting en verloop van verkeersstromen. Daarnaast is in één van de andere leergebieden een heuse collegezaal te vinden. Het is een blikvanger en oogt als een meubelstuk. Charles: “We bereiden de leerlingen voor op het hoger onderwijs. Overigens is het gebruik ervan multifunctioneel: We geven les hier, organiseren er bijeenkomsten of zelfs muziekoptredens.”

Kijk voor meer informatie op www.liag.nl.

“Het is vanbinnen ruimer en lichter. Dat heeft een positieve uitwerking”

Borging hoge kwaliteit door constructieve samenwerking

In eerste instantie kwam abcnova aan tafel om het Keizer Karel College te helpen bij de huisvestingsaanvraag bij de gemeente. Hieruit volgden het opstellen van een plan van aanpak, programma van eisen en het overall projectmanagement.

Dennis Tonningen, projectmanager bij abcnova : “De insteek is altijd geweest om de oorspronkelijke bouwdelen uit 1968 en de toevoeging uit 2003 te behouden en voor de verschillende semi permanente toevoegingen vervangende uitbreiding te realiseren. Met deze insteek is het ontwerpteam aan de slag gegaan en is er door een combinatie van optopping, uitbreiding, renovatie en inbreiding in het oorspronkelijke bouwdeel een mooie variatie aan lokalen met aangrenzende leerpleinen en studieruimtes gecreëerd. Daarnaast is de school qua binnenklimaat aangepakt en duurzaam (BENG) gemaakt.”

GEFASEERDE AANPAK

Vincent Min, projectmanager bij abcnova: “Om de renovatie, uitbreiding en inbreiding mogelijk te maken is nagenoeg de gehele school voor één schooljaar tijdelijk gehuisvest in units op het achterliggende sportveld. Dit heeft veel van zowel personeel als leerlingen gevraagd maar was noodzakelijk voor de realisatie en had als voordeel dat de reistijd voor leerlingen gelijk bleef. Tegelijkertijd legde dit een grote druk op de uitvoeringsplanning van maximaal één schooljaar. Daarnaast is er voor gekozen om de practicumlokalen niet in de tijdelijke huisvesting terug te brengen maar het deel van het pand al na een half jaar in gebruik te nemen waarvoor we met het onderwijs een oplossing hebben gevonden. In een half jaar tijd is dit bouwdeel uit 2003 volledig gerenoveerd, inclusief de aanpassing naar practicumlokalen, en is het voorzien van een extra verdieping. Door deze gefaseerde aanpak was er veel aandacht voor veiligheid en de scheiding van verkeersstromen.”

RENOVATIE MET UITBREIDING

De verschillende scenario’s zijn op de criteria financiën, duurzaamheid, kwaliteit en planning

vergeleken. Dennis: “Uiteindelijk bleek het oorspronkelijk beoogde scenario renovatie met uitbreiding het meest gunstig en hebben we dit verder kunnen uitwerken. Ook hebben we verdere verduurzaming van de oudste bouwdelen kunnen afwegen en uiteindelijk kunnen doorvoeren. De energieopwekking is geregeld door middel van PV-panelen en een WKO-installatie; daarnaast is het hele gebouw BENG en gasloos. Door het oude bouwdeel buitenom volledig na te isoleren met een nieuwe isolatie schil werd het mogelijk om ook met deze energiebronnen voldoende comfort te realiseren in deze oude bouwdelen.”

CONSTRUCTIEVE SAMENWERKING

Het ontwerp is uitgewerkt in een bouwteam, waarin aannemer Dura Vermeer en haar onderaannemer Lomans intensief hebben meegedacht in de haalbaarheid en uitvoerbaarheid op met name veiligheid, planning, financiën en kwaliteit. De constructieve samenwerkingen tussen zowel adviseurs en aannemers, de schoolleiding en de gemeente hebben ervoor gezorgd dat dit gelukt is. De realisatie vond plaats op het hoogtepunt van de coronapandemie en dat zorgde voor veel extra uitdagingen. Zo liepen levertijden op, vormden materiaalprijzen een onzekerheid en waren niet altijd alle werknemers door ziekte beschikbaar. Dennis: “Vanaf het begin gingen alle partijen het commitment aan deze klus binnen tijd en budget te klaren. Soms door de werktijden op te rekken en soms door concessies te doen in de verhuisplanning. Ondanks de uitdagingen ten gevolge van de coronapandemie hebben we op die manier gezorgd voor beheersing. We kijken terug op een prachtig resultaat waar weer toekomstgericht onderwijs kan worden gegeven.”

Kijk voor meer informatie op www.abcnova.nl.

“Wij kijken terug op een prachtig resultaat waar weer onderwijs gegeven kan worden in een toekomstbestendig gebouw”

Dennis Tonningen (l) en Vincent Min

Onderwijs Huisvesting

• Algeco adviseert, ontwerpt en bouwt graag uw onderwijsgebouw

• Design en Build, Engineer en Build, Bouwteam

• Keuzevrijheid voor wat betreft ontwerp, indeling en installaties

• Snelle bouwtijd

• Onze gebouwen zijn flexibel herindeelbaar bij toekomstige veranderingen

• Toekomstbestendig en energiezuinig bouwen, altijd flexibel

• BENG, ENG, nul-op-de-meter. Wij realiseren het!

algeco.nl/nl/branches/onderwijs

AL 60 JAAR THUIS IN HET ONDERWIJS

De Elementaire School

Consortium M3V advies, Berger Barnett Architecten en Slokker Bouwgroep wint aanbesteding IPS Scholenbouw in gemeente Amsterdam

“Op 17 november hoorden we dat wij als consortium de klus voor de gemeente met nog twee andere partijen mogen gaan klaren”, vertelt Harry Vedder, partner van M3V advies tijdens een werkbezoek aan de school voor voortgezet onderwijs Wolfert Lansing in Bergschenhoek, waar de casco bouwer CD20 het modulaire demontabele bouwsysteem in prefab beton heeft geleverd. CD20 heeft zich voor deze fase aan het consortium verbonden. Zomaar een paar zinsneden uit het rapport van de beoordelingscommissie: ’de inschrijving biedt een complete visie die vertrouwen uitstraalt.’ En: ’de Lego serious play games kunnen gebruikers uitgebreid meenemen in het ontwerpproces en nodigen uit tot participatie.’

INNOVATIEF CONCEPT

Veelbelovend! Zo noemt de gemeente Amsterdam onze inschrijving voor het Innovatiepartnerschap Schoolgebouwen (IPS). De aanbesteding: ontwikkel een innovatief concept voor de bouw van IKC’s, met daarin ruimte voor primair onderwijs, kinder­

dagopvang, gymnastiekonderwijs en breedtesport voor de buurt, buitenschoolse opvang plus een schoolplein. De gemeentelijke vraag: hoe kunnen we met nieuwe bouwconcepten de almaar groeiende kloof tussen vraag en aanbod in de bouw zo veel mogelijk dichten? Harry: “En laat dat nou exact de vraag zijn waarop wij als M3V advies, Berger Barnett Architecten en Slokker Bouwgroep, zaten te wachten! Eindelijk een vraag die uitdaagt tot een echt innovatief aanbod in plaats van het aanbieden van een traditioneel bouwconcept, met alle problemen rond investering en exploitatie.”

LIVING

BUILDING CONCEPT

Een belangrijke pijler is het Living Building Concept (LBC), waarvan M3V aan de basis stond en de eerste pilot begeleidde: de nieuwbouw van Het Perron in Veenendaal. Harry: “Bij het LBC wordt de keten in de bouw omgedraaid. In plaats van als aannemers, architecten en leveranciers steeds per project een uniek gebouw/oplossing te creëren, ontwikkelen we een eigen volledig geëngineerd bouwconcept van waaruit we elk onderwijsconcept en daarop gebaseerd schoolgebouw op maat kunnen samenstellen. Ook op maat van bijvoorbeeld maatschappelijke ontwikkelingen, zoals gezond en verantwoord met grondstoffen en energie omgaan.”

VOLLEDIG CIRCULAIR

Harry verder: “Naast het Living Building Concept en het creëren van (toegevoegde) waarde, industrialisatie, standaardisatie en innovatie in ontwerp en bouwproces, onderscheiden wij ons op het vlak van volledig circulair bouwen en alle onderdelen volledig herbruikbaar maken. De naam van onze inschrijving is dan ook De Elementaire School. In het kort: gestandaardiseerde bouwstenen voor assemblage van het gebouw en optimale circulariteit met gestandaardiseerde en industrieel geproduceerde bouwstenen die in de markt grotendeels al bewezen beschikbaar zijn. Legostenen die bovendien demontabel worden geïnstalleerd en als voorraad kunnen fungeren voor toekomstige gebouwen.”

DESKUNDIGE LEVERANCIERS

“Tijdens het aanbestedingsproces is ons consortium aangevuld met deskundige leveranciers uit de markt.

Gezamenlijk schreven we het visiestuk waarop de gemeente Amsterdam haar eerste selectie heeft gebaseerd. Eind juni bleek dat ook de gemeente de waarde van De Elementaire School zag; we zaten bij de laatste vijf! Dat was een mooie bevestiging, maar het betekende ook: werk aan de winkel! Want nu de gemeente onze visie op de IPS­aanvraag kansrijk vond, was het tijd voor de beschrijving van ons Innovatief Concept en het opstellen van ons Plan van Aanpak. Weer zetten we de schouders er gezamenlijk onder en werkten onze plannen tot in detail uit. Veelvuldig voerden we overleg en er volgden maanden van schaven, uitwerken en detailleren. Met af en toe een stapje terugdoen, afstand nemen, en dan weer met volle vaart vooruit. Gedurende het proces kwamen we steeds weer tot nieuwe aanvullende inzichten. Deze inzichten gecombineerd met onze eerder genoemde pijlers vormen het geraamte van ons Plan van Aanpak en Innovatief Concept, dat stap voor stap werd uitgebouwd tot De Elementaire School er daadwerkelijk stond, maar dan nog in digitale vorm.”

KWALITATIEF HOOGWAARDIG

“Hiermee was ook helder wat ons consortium de gemeente Amsterdam en in het verlengde daarvan de schoolbesturen en door hen in Amsterdam te bouwen IKC’s te bieden heeft: kwalitatief hoogwaardige, flexibele en duurzame gebouwen die altijd aansluiten op de kindvisie en identiteit van de gebruikers, zoals onderwijs, kinderopvang, sport of andere maatschappelijke organisaties. Gebouwen die inpasbaar zijn op elke locatie, die voldoen aan alle stedenbouwkundige eisen en

Gemeente

Amsterdam

beschikken over de gewenste uitstraling. Gebouwen met toekomstwaarde, omdat ze snel en eenvoudig aanpasbaar zijn aan nieuwe ontwikkelingen en/ of veranderende eisen en wensen. Gebouwen die gegarandeerd functioneren en presteren als beloofd.”

BREED UITROLLEN

Harry tenslotte: “De aanbestedingsfase van ruim negen maanden ligt achter ons. We zitten nu midden in de fase van onderzoek en ontwikkeling, waarin we De Elementaire School samen met ons team van deskundigen verder engineeren naar een uitvoeringsontwerp. In april zijn de innovatieve bouwconcepten van de drie geselecteerde consortia afgerond. en zal de gemeente op basis van mini competities de eerste drie scholen aanbesteden. De bedoeling is dat de eerste in Weesp in het schooljaar 2025 wordt opgeleverd. Amsterdam wil dit gedachtegoed landelijk breed uitrollen, om zo onder meer de nieuwe uitvraag met alle gemeenten te delen. De kern van de nieuwe uitvraag is dat je daarmee innovatief aanbod stimuleert, wat met de traditionele aanbestedingen niet lukt. De gemeente onderzoekt in dit proces wat de uitvraag voor de processturing betekent en hoe partijen het beste met de financiering om kunnen gaan. Voor een optimaal hoogwaardig aanbod werk je namelijk het beste vanuit een TCO­benadering. Interessant is ook de vraag wat deze uitvraag betekent in de afspraken tussen gemeente en schoolbesturen en daarnaast de consortia.”

Kijk voor meer informatie over De Elementaire School op www.m3v.nl.

“De inschrijving biedt een complete visie die vertrouwen uitstraalt”

Het landschap van Spinoza20first

PROJECTINFORMATIE

Project

Nieuwbouw Spinoza20first

Opdrachtgever

Gemeente Amsterdam i.s.m. Stichting Spinoza

Lyceum Amsterdam

Architect

BDG Architecten

Aannemer

Hegeman Bouw & Infra

Interieurarchitect

ZENBER architecten

Volume 10.000 m² school en sporthal (en toekomstig jongerencentrum, nu tijdelijk ingevuld als boksschool)

Ingebruikname

September 2022

Op de plek van de oude Bijlmerbajes verrijst een groene en duurzame wijk. De gemeente wist de hand te leggen op een uitdagende kavel waar de nieuwbouw van Spinoza20first verrast door een licht, transparant en vooral uitdagend onderwijslandschap.

Het nieuwe gebouw van Spinoza20first ligt aan de Wenckebachweg op de oude locatie van de Bijlmerbajes. Schooldomein sprak met rector-bestuurder Jan Paul Beekman, rector Babs Sirach, technisch directeur René van Deuveren van Hegeman Bouw & Infra, uitvoerend opdrachtgever Marjolein Gerards van de gemeente Amsterdam en architect-directeur Wilco Scheffer van BDG Architecten. Jan Paul: “In 2015 sprak ik met de toenmalige wethouder Simone Kukenheim over de wenselijkheid van Dalton voortgezet onderwijs in de stad. Wij zijn toen met een

brugklas begonnen in een basisschool in zuid en groeiden snel. De afgelopen jaren zaten we in een tijdelijke voorziening in het Martin Luther King park en nu in dit geweldige gebouw, dat voor 1.000 leerlingen is neergezet.” Marjolein knikt: “De opgave was om in afstemming met de gezamenlijke schoolbesturen een geschikt kavel te zoeken aan de randen van de stad. Uiteindelijk kon de gemeente dit kavel van Rijksvastgoed kopen, als onderdeel van de duurzame en circulaire herontwikkeling van het gebied rond de gesloopte Bijlmerbajes.”

VISUELE VERBINDING

“Op het moment dat wij begonnen was de school nog bezig de eigen visie te ontwikkelen. Het voordeel was dat visieontwikkeling en ontwerp hand in hand gingen”, vertelt Wilco. “Omdat de locatie krap was moesten we voor de school de randen opzoeken en hadden we de maximale bouwhoogte nodig. De school heeft vier verdiepingen met daarop een dakterras, ook omdat er geen ruimte was voor een schoolplein op de begane grond. Tegenover de school, op de funderingen van de oude cipierswoningen, komt wel een openbaar park . Op de eerste verdieping vindt de ontvangst plaats en ligt de kantine, van waaruit er een visuele verbinding met de sportzaal is. Naast de school, maar ruimtelijk verbonden, staat de sporthal die we een verdieping opgetild hebben. De sporthal hebben we deels transparant gemaakt, zodat je van buiten de beweging van de kleedkamer naar de school kunt volgen. Het groene schoolplein op het dak wordt in een mooie verbinding al op de derde verdieping voorbereid. De grote tribuneachtige trappen vormen de logische verbinding die van het maaiveld naar het dak loopt, waardoor het gevoel ontstaat alsof je door een landschap loopt. Het gebouw heeft uitkragende elementen met groen gecombineerd met verblijfsplekken voor vogels en insecten.”

IN VERBINDING STAAN

“We zijn een school voor vmbo-T, havo en vwo met een heterogene onderbouw. Daltononderwijs is open en initiatiefrijk en het mooie aan dit gebouw is dat je je als leerling kunt blijven ontwikkelen”, legt Babs uit;

“één van de pijlers binnen ons onderwijs is bijdragen aan een duurzame wereld. Dat zie je terug in de gezonde kantine en onze green office. Uitgangspunt van Dalton is met elkaar in verbinding staan, waarbij

vaardigheden als samenwerken, zelfstandig werken en reflecteren belangrijk zijn. Dat betekent dat we een diversiteit aan soorten plekken en ruimtes nodig hebben.” Wilco vult aan: “Daarom hebben we grote multifunctionele lokalen voor 60-90 leerlingen gemaakt evenals onderwijsruimten van verschillende afmetingen, gegroepeerd rond leerpleinen. Op elke verdieping liggen docentenruimtes om op alle deelgebieden voldoende begeleiding en toezicht te hebben. Het gebouw biedt veel mogelijkheden waar je kunt leren, met de laptop of chillend op een tribunetrap. De inrichting is aantrekkelijk, met treinzitjes en diverse leer- en werkplekken die op verschillende plekken in de school liggen.” Babs knikt: “Ondanks het vele verkeer ademt het gebouw rust uit. Je komt in het hart van het gebouw binnen. Dat vonden wij een mooi idee. Vanuit de receptie heb je zicht op alles en iedereen. Overal is overzicht, waardoor iedereen een goede plek kan vinden.”

BINNENSTEDELIJK BOUWEN

“De plot voor de nieuwe school is een krappe locatie waar we een groot programma moesten realiseren”, legt Wilco uit; “met bovendien twee gebruikers: de school en de sport.” “Vanwege die krappe locatie hebben we twee inpandige torenkranen geplaatst voor de beide bouwstromen voor de sporthal en de school”, vertelt René; “het ecologisch gebied moest intact blijven en duurzaamheid was ook tijdens de bouw uitgangspunt. We hebben zoveel mogelijk emissieloos gebouwd en hebben bijvoorbeeld elektrische kranen gebruikt. Het gebouw is bijna energieneutraal en heeft een hoge luchtdichtheidseis, omdat het aan de metro- en spoorbaan ligt. Het heeft geluidsreducerende gevels met triple beglazing. De materialen in de gevel bestaan deels uit biobased materiaal, ook zijn er circulaire gipsplaten toegepast voor de afbouw. Het dak ligt vol met PV-panelen tot een maximum voor teruglevering.” Marjolein vult aan: “Het is ook deels circulair. Het beton is gerecycled, de oude sportvloer van de Apollo hal is in de sporthal gebruikt en ook in de gevelbekleding is hergebruikt hout toegepast. Dit is bovendien het eerste gebouw in de buurt en we zijn aangesloten op de gebieds-WKO.” Jan Paul tenslotte: “Ruimtelijk is het een hele mooie en duurzame school geworden, waarbij het verbindende landschap ontzettend goed werkt. Het Daltononderwijs kan hier de komende jaren flink doorgroeien.”

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Wilco Scheffer via pr@bdgarchitecten.nl of kijken op www.spinozalyceum.nl, www.hegeman.com of www.bdgarchitecten.nl.

“Daltononderwijs is open en initiatiefrijk en het mooie aan dit gebouw is dat je je als leerling kunt blijven ontwikkelen”

vlnr Babs Sirach, Jan Paul Beekman, René van Deuveren, Marjolein Gerards

Uitdagende en motiverende studieomgeving

ZENBER Architecten ontwierp een uitdagend en motiverend interieur voor Spinoza20first. De kernwaarden en ambities van Spinoza20first en het daltonconcept zijn voelbaar en zichtbaar in het hele interieur.

Spinoza20first werkt vanuit een uniek daltonconcept. De school onderscheidt zich van andere (dalton)scholen door de hoge autonomie die leerlingen hebben op hun leerproces, de leerstrategie en het werken aan samenhangende en domein overstijgende thema’s. Er wordt gewerkt aan de dalton- en 21ste-eeuwse vaardigheden en aan de kennislijnen van de verschillende domei -

nen en vakken. Het Amsterdamse Bajes Kwartier is in transitie naar een levendige groene stadswijk. In het kenniscluster ontwierp BDG Architecten de uitnodigende nieuw bouw van het Spinoza20first Daltonlyceum met sporthal en toekomstig jongerencentrum. Deze 3-in-1 opgave is het eerste nieuwbouwproject dat is opgeleverd in het nieuwe Bajeskwartier.

PROJECTINFORMATIE

Opdrachtgever

Spinoza20first / Projectmanagementbureau

gemeente Amsterdam

Locatie

Amsterdam

BVO

6.300 m2

Jaar 2022

Projectteam ZENBER

Eric Wezenberg, Ingrid Heijne, Carlien den Uijl en Ruby Ingwersen

Gebouwarchitect

BDG architecten

Projectmanagement

Projectmanagementbureau

gemeente Amsterdam

Interieurbouwer

Schröder interieurs

Groenleverancier

Green stories

RUIMTELIJKE BELEVING

Het ontwerp van de nieuwbouw kenmerkt zich door een ruimtelijke verbinding tussen de entree en het schoolplein op het dak van de 3e verdieping. Zo ontstaat in de school een levendige route met leerpleinen, tribunetrappen en terrassen met leerlandschappen. Hier kan je elkaar makkelijk vinden en ontmoeten. Het gebruik van kleuraccenten in de leerpleinen versterkt de oriëntatie in het gebouw. De entreezone grenst direct aan het levendige en centrale hart van de school met de aula en kantineruimte. Deze multifunctionele ruimte met imposante houten tribunetrap is onderdeel van de route door de school. Door een groot gordijn is deze tribunetrap visueel af te sluiten voor presentaties, bijeenkomsten, en (theater)voorstellingen.

AANTREKKELIJKE LEERPLEINEN

Het onderwijs wordt domein overstijgend aangeboden. Dit betekent dat er wordt samengewerkt wanneer vaardigheden en kennis gezamenlijk of juist in een keer voor meerdere vakken of binnen een thema aangeleerd kan worden. De open leerpleinen dragen bij aan het samenwerken en elkaar inspireren. Hier vind je een mix van studieplekken waar je individueel of samen kan leren en studeren. Elk leerplein heeft een eigen kleuraccent dat bijdraagt aan de herkenbaarheid en oriëntatie in het gebouw. De grote tafels met gebogen frames en hangplanten maken plek. Binnen elke kleurgroep is met ton sur ton kleuren gewerkt. Door heldere zichtlijnen en afwisseling van open en besloten plekken is er een grote sociale controle.

GROEN & DUURZAAM

De beplanting versterkt de verbinding tussen de verschillende verdiepingen. Grote bomen in de vides maken plek en versterken de route door het gebouw. Soms loop je onder de bomen door en op andere plekken ben je op ooghoogte met de groene boomkruinen. In combinatie met ovale plantenbakken met zitplekken zorgt dit voor een vriendelijke en gelaagde atmosfeer.

De toegepaste materialen passen in een duurzaam en toekomstbestendig interieur. De linoleum vloeren zijn gemaakt van natuurlijke grondstoffen en CO2 neutraal geproduceerd. Voor het maatwerk meubilair (o.a. tafelbladen en banken) is ESB gekozen. Een duurzaam en ecologisch alternatief voor OSB. De trappen en wanden van de bouwkundige kernen zijn bekleed met essenhout. Dit is een lokaal, uit Nederland afkomstig materiaal.

Kijk voor meer informatie op www.zenber.nl.

“Open leerpleinen dragen bij aan het domein overstijgende onderwijs. Elk leerplein heeft een eigen kleuraccent dat bijdraagt aan de herkenbaarheid en oriëntatie in het gebouw”

SPORTS BUILDING FACILITEERT MEER DAN 50 SPORTEN

Multifunctionele vloer presteert op topsportniveau

In het nieuwe sportgebouw van de Erasmus Universiteit kun je meer dan 50 sporten beoefenen, op beginners- en gevorderd niveau. Er vinden sportevents, toernooien, interne competities, personal training en body fit courses plaats. Dat betekent dat de vloer onder alle omstandigheden moet presteren.

Op uitnodiging van Sika sprak Schooldomein met de technisch beheerder van het sportcentrum Frans van der Kroef en zijn opvolger René Kruijthoff. Verder waren rayonmanager Timo Brouwer van Pulastic sportvloeren en zijn opvolger Bart Snoek aanwezig. Frans: “Het oude gebouw uit 1970 bestond uit twee sporthallen, twee trainingszalen, een dojo, drie squashbanen, tennisbanen en een sportstudio, naast een aantal kleinere ruimten met verschillende functies. In 1984 werd het uitgebreid met een sporthal en later werd de gevel verbreed voor een dojo en een grotere horeca. Het gebouw was technisch verouderd en er was behoefte aan meer halruimte. De verenigingen hadden zelfs ledenstops, omdat ze

geen trainingsuren konden krijgen. De universiteit besloot een nieuw indoor sportcentrum op deze plek te bouwen, waarbij het oude gebouw over een aantal jaren wordt afgebroken en het terrein dan als buitensportterrein wordt ingericht.” René: “Dit nieuwe gebouw van architect Verhoeven staat op zichzelf en vormt samen met zo’n 20 gebouwen de campus, waar zo’n 30.000 studenten gebruik van maken. Dit is een indoorcentrum, maar we hebben ook veel buitenactiviteiten met 27 sportverenigingen. Ze maken voor feesten, bijeenkomsten en vergaderingen ook gebruik van dit gebouw.”

KLIMAATNEUTRAAL GEBOUW

René verder: “Centraal in het programma van eisen was dat er een topsporthal bij moest komen. Je vindt hier drie NOC*NSF sporthallen, twee trainingszalen en fitnessruimten van 900 m². Het waren twee bouwplots en toch moest het één gebouw worden. Dat is opgelost door een semipublieke binnenstraat te maken, die straks ook de studenten van de hogeschool verbindt met de plaza. Het is een gebouw met een glazen gevel en de publieke functies liggen aan de randen, zoals de horeca, kantoren, ruimten voor de fitness en de PT-studio. De sporthallen liggen op de verschillende niveaus dieper in het gebouw. Qua architectuur past het goed in Rotterdam, met zijn industriële uitstraling. Uiteraard is het een klimaatneutraal gebouw met 0 op de meter. Het toegepaste hout in het gebouw is gerecycled, het plafond van de fitnessruimte bestaat uit materialen van de afgebroken jeugdgevangenis en we maken zoveel mogelijk gebruik van natuurlijke koeling en het gebouw is aangesloten op de WKO. Het is met Breeam excellent gewaardeerd en zelfs genomineerd voor een prijs.”

“In combinatie met de verschillende activiteiten kom je dan tot een select groepje vloeren dat aan de verwachting voldoet”

vlnr Bart Snoek, René Kruijthoff, Frans van der Kroef, Timo Brouwer

DE HOOGSTE EISEN

“In het gebouw wordt niet alleen gesport, maar ook les gegeven”, vertelt Frans. “Je vindt hier de opleiding sportmanagement en marketing en de opleiding (kinder-)fysiotherapie. De akoestiek voldoet aan de KVLO eisen, zodat docenten lekker kunnen werken. Dat betekent dat de vloeren ook voor verschillende activiteiten geschikt moeten zijn.” Timo knikt: “Wij maken de vloer primair voor de sporter, maar de universiteit gebruikt de hallen ook als tentamencentrum en in afstemming met de gemeente kan de hal ook als opvangcentrum voor vluchtelingen gebruikt worden. Dat betekent dat de vloer multifunctioneel moet zijn. We kijken eerst naar de soort sporten en kijken of we daar een type vloer voor hebben. In combinatie met de verschillende activiteiten kom je dan tot een select groepje vloeren dat aan de verwachting voldoet. Oorspronkelijk wilden we overal dezelfde combi-elastische vloer met een houten onderbouw leggen die ideaal scoort op de kwaliteiten elasticiteit en veerkracht. Vanwege de prijsontwikkelingen op de markt hebben we in overleg deels voor een topsportsysteem zonder hout gekozen, waarbij we met kunststof dezelfde eigenschappen nabootsen. In de trainingszalen ligt het combi-elastische systeem, in de overige zalen de kunststof toepassingen. Let wel; het zijn in alle gevallen Klasse 1 sportvloeren conform NOC*NSF eisen, omdat de vloeren ook aan de eisen van topsport moeten voldoen. Klasse 1 stelt de hoogst mogelijke sporttechnische eisen hiervoor.”

CIRCULAIRE VLOER

“Hier is de kleur staalblauw aangebracht, die er ook na gebruik mooi blijft uitzien”, legt Frans uit. Timo: “De vloeren die hier liggen gaan net zo lang mee als het gebouw zelf. Wij blijven ook bij het groot onderhoud betrokken, zodat de vloeren in een goede conditie blijven. Je moet ze regelmatig goed reinigen en afhankelijk van het gebruik na gemiddeld 13 tot 15 jaar voorzien van een nieuwe toplaag (facelift) inclusief belijning. Deze vloeren hoeven er niet meer uit, aangezien er meerdere keren een facelift toegepast kan worden. Dat maakt dat het hele duurzame vloeren zijn. Overigens zijn de speciale shockpads eronder gemaakt van oude sportvloeren van Pulastic, die we als circulair materiaal hergebruiken. Vanuit de TCObenadering heeft Pulastic deze vloeren in een lang ontwikkelingstraject vervaardigd.”

GOEDE RELATIE

Frans: “We hebben al jarenlang een goede relatie met Sika; als je weet wat je hebt, switch je niet zo snel meer. Ook in relatie tot de ervaring met andere sportcentra presteren deze vloeren.” René: “Ik krijg ook complimenten van gebruikers dat de vloer zo goed voelt. Vanuit volleybal, yoga en groepslessen.” Frans tenslotte: “We hebben hier studenten, trainers, ouders, docenten en heel veel verenigingen; iedereen met een andere duur en intensiviteit. Ik heb nog niemand horen klagen en dat is voor een sportvloer een goed teken.”

Kijk voor meer informatie op www.pulastic.com.

Foto: Lotte Hoekstra

Wij maken schoolpleinen een stukje groener, leuker en mooier!

Spelen op een schoolplein is voor kinderen een uitlaatklep tussen de lessen, die ze volgen. Spelenderwijs leren ze ontdekken, samenwerken en grenzen verkennen. Dat vraagt om een groen speelkwartier.

Uit een onderzoek naar het effect van een natuurlijke omgeving op de gezondheid van kinderen komen verrassende resultaten naar voren. Wisten jullie bijvoorbeeld dat kinderen die veel buitenspelen in de natuur gelukkiger en gezonder zijn? Ze zijn creatiever, zelfstandiger en ze durven meer dan andere leeftijdsgenootjes. Maar de natuur is voor veel kinderen ver weg, letterlijk en figuurlijk. Dat staat prominent in de meerjarenvisie van IVN uit 2021.

SCHOOLTUINEN BRENGT DE NATUUR DICHTERBIJ

Tot op heden was het lastig een plek te creëren die zowel praktisch in te richten was en een natuurlijke uitstraling biedt. Daar brengt Schooltuinen verandering in. Wij vergroenen het schoolplein en brengen de natuur een stukje dichterbij.

Wij verzorgen de aanleg voor schoolpleinen met uiterste precisie, wetend dat veiligheid en veelvuldig gebruik belangrijk zijn. En met zitvlonders en schaduwdoeken kun je zelfs buiten les krijgen.

STAP 1: VRIJBLIJVEND GESPREK

Wij maken graag een afspraak voor een inspiratiegesprek bij jullie op school. Samen bekijken we het huidige schoolplein en nemen we jullie wensen door. We adviseren jullie over de vormgeving, materialen, toestellen en beplanting. In ons inspiratiealbum staan veel voorbeelden!

STAP 2: FINANCIËN

Aan een nieuw schoolplein hangt een prijskaartje. Wisten jullie dat verschillende organisaties hier subsidies voor beschikbaar stellen? Wij hebben veel kennis en ervaring met de aanvraag van subsidies en ontzorgen jullie hier graag mee.

STAP 3: ONTWERP

Wanneer alle wensen en kosten besproken zijn, gaan onze ontwerpers aan de slag. Door middel van een 3D animatie presenteren wij de plannen aan de directie, leraren, ouders en de kinderen. Natuurlijk passen wij naar wens het ontwerp aan, want de schooltuin moet aan jullie wens voldoen!

STAP 4: REALISATIE

Is het ontwerp naar jullie wens? Dan zoeken we samen naar een geschikte datum om te starten. Onze

Natuurlijk spelen in en met de natuur

Kinderen hebben een rijke fantasie. En waar komt dat beter tot leven dan in de natuur?

Ze willen avonturen beleven, klauteren over boomstammen, over rotsen springen en spelen in het zand. Een natuurlijk schoolplein is voor kinderen dé aangewezen plek om op ontdekkingstocht te gaan.

vakmensen staan vol energie klaar om te beginnen aan de realisatie van de nieuwe schooltuin. Willen jullie de ouders en de kinderen hierin betrekken? Laat het ons weten, in overleg is alles mogelijk.

STAP 5: GENIETEN EN ONDERHOUDEN

De schooltuin is klaar! Spelenderwijs kunnen de kinderen in aanraking komen met planten en bomen. Om jarenlang van de schooltuin te kunnen genieten is goed onderhoud belangrijk. Onze hoveniers kunnen dit naar wens voor jullie organiseren.

Kijk en ontdek meer op onze website: www.schooltuinen.nl. In het volgende nummer nemen we jullie mee in de realisatie van een ‘nieuw’ groen schoolplein.

Wij zijn in heel Nederland werkzaam; je kunt contact opnemen via info@schooltuinen.nl of 0318-645737.

Een aantrekkelijke werkomgeving werkt beter!

Natuurlijk gaat het bij de inrichting van schoolgebouwen om goede leer- en werkplekken voor de leerlingen. Maar de afgelopen jaren krijgt de professionele werkomgeving van de leerkracht steeds meer aandacht. En dat is terecht!

Schooldomein sprak met commercieel manager Hans Haarman van Presikhaaf Schoolmeubelen, zijn collega’s onderwijs inrichtingsspecialist Jan van Schijndel en marketing en communicatie manager Ronald Burgers. Hans opent: “We merken breed in de markt wat stagnatie in de aanvragen voor nieuwbouw, maar de vragen over inrichting in het algemeen zijn op niveau. Dat komt, denk ik, omdat inrichting en beleving actueel blijven en onderwijsinhoudelijke vernieuwing een goede trigger is om over de inrichting van de onderwijsinstelling na te denken. Daarbij merken we in onze gesprekken met relaties dat de werkomgeving van leerkrachten aan belang

wint. Het gaat niet minder over de leerling, maar steeds vaker krijgen we ook de vraag wat we voor de leerkracht en overige medewerkers kunnen betekenen. Dat is zeker ook een interessante insteek gezien de huidige arbeidsmarkt. We zien een trend dat de werkplek voor leerkrachten steeds meer dezelfde aandacht krijgt, vergelijkbaar met de vragen die we vanuit de kantooromgeving krijgen.”

VERGADEREN, CONCENTREREN EN ONTSPANNEN

Jan knikt: “Ik werk inmiddels dertien jaar bij Presikhaaf Schoolmeubelen en heb zelf met mijn achtergrond als docent lichamelijke opvoeding ervaren hoe belangrijk een goede werkomgeving is. In mijn huidige rol als onderwijs inrichtingsspecialist denk ik daarom graag breed mee over ontwikkelingen op het gebied van inrichting, zoals nu op het Koning Willem 2 College in Tilburg en het Oelbert Gymnasium in Oosterhout. De werkplek voor leerkrachten is steeds meer een thema. Vijf jaar geleden adviseerde ik al over de zit-sta werkplek, om de bewegingsvrijheid van leerkrachten te vergroten. Scholen vonden het mooi, maar kozen er toen nog niet voor. Nu is het op bijna elke school een goede oplossing, naast het bestaande meubilair. Je merkt dat scholen hun leerkrachten koesteren en daar hoort een goede werkomgeving bij om te vergaderen, concentreren en ontspannen. Dat gebeurde tien jaar geleden allemaal in de doorsnee teamkamer, waar gegeten werd, maar ook desktop computers stonden om te kunnen werken. Inmiddels weten we dat ontspannen en geconcentreerd werken niet goed samen gaan. De teamkamer is een plek om rust te pakken en even ongedwongen over werk, de actualiteit en het leuke weekend te praten. Daar hoort dus een hele fijne inrichting bij. Scholen kijken meer naar activiteiten in relatie tot inrichtingsvragen.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Presikhaaf Schoolmeubelen

In de inrichting gebruiken we overigens steeds meer elementen die je ook in een professionele kantooromgeving tegenkomt. Dat vind ik een goede ontwikkeling omdat je ziet dat de onderwijsomgeving ook om een goede werkomgeving vraagt. Die activiteit georiënteerde benadering zie je terug in programma’s van eisen en schetsontwerpen. Welke activiteit koppelen we aan een bepaalde ruimte en hoe zorgen we ervoor dat jonge docenten zich snel thuis voelen?”

OPTIMAAL KLIMAAT

Hans vult aan: “In zekere zin was corona een trigger. Veel jongeren hadden moeite om vanuit de thuissituatie onderwijs te volgen en dat gold ook voor leerkrachten. De online werkomgeving functioneerde niet altijd goed en iedereen voelde hoe belangrijk

gezorgd dat we met andere bedrijven samen werken om de vraagstukken integraal te kunnen benaderen. We merken dat scholen daar positief op reageren.”

EFFECTEN DIGITALISERING

het fysieke contact was, zicht op elkaar en dus een goede leer- en werkomgeving. We zien dat scholen de lat hoger leggen en steeds vaker voor een goed ingerichte ruimte kiezen, waarbij per activiteit naar de specifieke beleving en functie wordt gekeken. Dat betekent dat we meer integraal naar een omgeving kijken; goed meubilair is belangrijk, maar akoestiek, licht, binnenklimaat en de vloeren doen ook mee, om een optimaal klimaat te realiseren. Je kunt voor een concentratieplek kiezen, of een ruimte om te vergaderen, maar zonder goede akoestiek werkt het echt niet. Zo kunnen harde vloeren ook storend werken in een ruimte waar de sfeer juist belangrijk is. We keken al integraal naar een vraag, maar deze periode heeft ons zeker gescherpt en heeft ervoor

Hans: “En vergeet de effecten van de digitalisering voor de dagelijkse werkbeleving ook niet. Leerkrachten hebben meer tools in handen gekregen om te differentiëren, maar tegelijk heeft elke leerling zijn eigen tempo en leerweg. Dat is prachtig, maar een leerkracht moet naast de vaste instructiemomenten op 25 niveaus maatwerk leveren en elk kind op het eigen niveau bedienen. Ga er maar aanstaan en dat speelt mogelijk mee in het tekort aan goede leerkrachten en het aantal burn-out klachten. Er wordt wel erg veel gevraagd van de professional en om die reden proberen wij ook met een goede inrichting de verschillende activiteiten te ondersteunen; klassikaal werken, in kleine groepjes, individueel coachen en met een groep aan het werk in een verlengde instructie. Het liefst zitten we daarom zo vroeg mogelijk in het traject aan tafel, zodat we mee kunnen denken over de inrichting. Een architect kan iets moois bedenken, maar het is zonde wanneer het niet praktisch is.” Ronald stemt in: “In KC Muiderkring waren de ouders en medewerkers vooraf bezorgd over de vele open ruimten; units voor drie groepen en een centrale ruimte daarvoor en dan ook nog eens zonder deur. Kun je dan nog wel voldoen aan de leerdoelen en

“Het vak staat onder druk. Als je er een leuke en uitdagende omgeving van maakt wordt

het leuker om het werk op school te doen en elkaar te ontmoeten”

is het wel werkbaar voor medewerkers? Je kunt niet met de ene groep rekenen en tegelijk met de andere groep muziek maken. Dat betekent dus dat het hele kindcentrum op dezelfde momenten dezelfde soort activiteiten doet, om het werkbaar te houden. In de ruimten wordt via kleurcoderingen aangegeven welke activiteit op welk moment plaatsvindt. Juist door die duidelijke regels en afspraken kunnen wij een ruimte ook multifunctioneel inrichten; zo is de teamkamer tegelijk een kookstudio waar de catering verzorgd wordt, maar de kinderen ook in workshops leren koken en met voedselproducten werken. Die

ruimte heeft de uitstraling van een grand café en is inmiddels een hele populaire plek waar iedereen graag komt.”

STAP NAAR VOREN

“Het gaat vooral om de stap naar voren”, voegt Jan toe; “hoe ga je je onderwijsdoelen halen met de ruimten en inrichting die je hebt? Een goede inrichting is daarom ook adaptief en kan mee bewegen met een veranderende visie. Daarom deelt onze ontwerpstudio in het voortraject via onze appgroepen inrichtingsvoorstellen met medewerkers, ouders en omwonenden, zodat we snel kunnen inspelen op de behoefte van betrokken partijen.”

“In feite is een goede werkomgeving een secundaire arbeidsvoorwaarde”, stelt Hans, “het vak staat onder druk. Als je er een leuke en uitdagende omgeving van maakt, stimuleer je mensen om het werk op school te doen en elkaar te ontmoeten. Wanneer een potentiële leerkracht komt solliciteren geven de inrichting en toekomstige werkomgeving de eerste indruk. Dan is het een pre wanneer de teamkamer er gezellig en uitnodigend uitziet en er plekken zijn om te werken en te vergaderen.

GOEDE BELEVING

Een gebouw kun je niet altijd verplaatsen, dus moet je een goede beleving in de school creëren. Met name in het hoger onderwijs zie je dat de werkplek integraal wordt aangepakt, met een goed restaurant en fijne plekken om te zijn en te blijven. “We kunnen de problemen in het onderwijs niet oplossen”, reageert Hans, “maar medewerkers wel maximaal faciliteren in hun drukke baan. Kortweg; als je de school binnenkomt moet je een wow gevoel hebben, omdat die coffeecorner zo goed is, de inrichting onderscheidend is en je het gevoel hebt dat je er graag wilt werken. Dat betekent dat wij als inrichters een thuisgevoel willen creëren. De leerkracht centraal en niet het kind centraal gaat wat ver, maar gezien ook de personeelsuitval en de vergrijzing in het onderwijs willen we de schoolleider graag helpen om het team te motiveren door een mooie en uitdagende inrichting. Dat oudergesprek voer je niet aan een kale tafel tegenover elkaar in een leeg lokaal, maar in een andere en vooral aantrekkelijke setting.” Jan tenslotte: “Ik denk dat wij door een gebouw goed in te richten niet alleen aansluiten bij de behoefte van de docent en medewerkers, maar ook bij de schoolcarrière en daarmee het perspectief van de leerling. Juist omdat leerlingen trots zijn op hun mooi ingerichte gebouw kijken ze met die verwachting naar hun toekomstige werkomgeving. De school is daarmee een afspiegeling van de werkelijkheid.”

Kijk voor meer informatie en inspiratie op www.schoolmeubelen.com.

De NOT 2023 zit erop!

Wat was het fijn om elkaar eindelijk weer live te spreken en zien op de beursvloer van de NOT. De kleurrijke, gezellige én grootste onderwijsbeurs van Nederland. Wat een passie, energie én trots was er te zien bij iedereen die bij het onderwijs betrokken is.

Prinses Laurentien en minister Dennis Wiersma openden samen de NOT 2023. Vijf dagen lang stond alles in het teken van ‘Ontwikkeling en groei’ en hoe samen het onderwijs te verbeteren. Bezoekers, exposanten en sprekers gingen volop met elkaar in gesprek en zochten de verbinding.

LEERZAME EN INSPIRERENDE KENNISSESSIES

Erik Scherder, hoogleraar klinische neuropsychologie, trok een vol EdTech College met zijn leerzame presentatie ‘Daag uit die hersenen!’. Vol passie pleitte hij voor het terughalen van muziek in de klas en bewegend leren. Topspreker Eric van ’t Zelfde nam zijn toehoorders mee op reis door onderwijsland en liet zien welke impact excellent onderwijs op de hele gemeenschap kan hebben. En de uit Zweden afkomstige Micael Hermansson vertelde over zijn micro-lessen methodiek ‘Grey of the day’. Laat kennis ‘cool’ zijn en enthousiasmeer zo je leerlingen!

NOT INNOVATIE AWARDS

Op de beursvloer van de NOT zijn de winnaars van de innovatie awards bekendgemaakt. Uit de door de vakjury genomineerden kwamen Sportibox van Sportdocent, VVN Minecraft Verkeerseducatie van

Veilig Verkeer Nederland en Infento Pro Kits van Infento als winnaars uit de bus. De Kleine Grote Denkers is met een ruime meerderheid aan stemmen door het publiek beloond met een award voor hun Denkmat.

NOTv MET JUF SANNE EN MEESTER SANDER

Juf Sanne en Meester Sander struinden tijdens de NOT als ‘razende reporters’ over de beursvloer. Zij deden verslag van de leukste activiteiten, programma onderdelen, interviewden bezoekers, exposanten en sprekers en spotten allerlei nieuwtjes. Alle afleveringen van NOTv én een interview met Erik Scherder kun je terugkijken op de website not-online.nl!

NOG ZOVEEL MEER

Er was nog zoveel meer te zien, doen en beleven op de NOT 2023. Van de Passend Onderwijsstraat, Kinderboekenland, het Bewegend Leren Plein, EdTech Lab met startups en AOb café tot signeersessies door Meester Mark en Paul van Loon...

Voor nu zit de NOT erop… Maar wij kijken alweer uit naar de volgende editie, van 21 t/m 25 januari 2025! Tot dan?!

“Vijf dagen lang stond alles in het teken van ‘Ontwikkeling en groei’ en hoe samen het onderwijs te verbeteren”

Geslaagde transformatie zorgt voor lichte en ruimtelijke leeromgeving

Laplace, het voormalige Rekencentrum van de Technische Universiteit Eindhoven, is getransformeerd tot een campusbrede ‘Education Center’, met een eigen plek voor het Eindhoven Artificial Intelligence Systems Institute (EAISI). VELUX Commercial zorgde voor het prachtige licht van boven.

Het prachtig getransformeerde gebouw kreeg de naam Neuron. Neuronen zijn de basiselementen van de hersenen, wat Neuron een zeer passende naam maakt voor de huisvesting van wetenschappers die grensverleggend onderzoek doen naar kunstmatige intelligentie. De benaming van Laplace verwees overigens naar de 18de-eeuwse wiskundige PierreSimon Laplace. Toen een logische naam, want het computercentrum werd speciaal gebouwd

in 1972 als een gespecialiseerde faciliteit voor de allereerste computers. Juist vanwege de educatieve waarde en architectonische kwaliteit koos de technische universiteit voor een transformatie van het bestaande gebouw. Het monumentale gebouw kenmerkt zich door een robuuste betonskeletconstructie met daarboven een slanke laag glas en staal. Door de functiewijziging van het gebouw en de gedateerde technische en bouwkundige staat was een grootschalige renovatie noodzakelijk. Dat is met liefde en aandacht gebeurd. In het ontwerp zijn kenmerkende elementen en kwaliteiten van het gebouw behouden of op eigentijdse wijze teruggebracht. Het resultaat is een gelaagd ontwerp, dat zowel in de grote gebaren als de kleinste details de originele architectuur eer aan doet. De begane grond is grotendeels intact gebleven en ingericht met onderwijszalen en een ontmoetingsgebied

LAPLACE WORDT NEURON

“Het resultaat van dat mooie daglicht van boven is een royale en representatieve ruimte midden in het gebouw die door een vide is verbonden met het ontmoetingsgebied op de begane grond”

PROJECTINFORMATIE

Project

Transformatie Laplace tot Neuron

Onderwijscentrum

Opdrachtgever

TU/e Eindhoven

Lichttoepassing

VELUX Commercial

Architect

Team V architecten

Aannemer

Berghege Heerkens bouwgroep en CroonWolter&Dros | TBI

Overige partners

Koninklijke Haskoning DHV, DGMR, Müller van Tol

Visuals

Ving6

Ingebruikname

September 2022

BVO

12.330 m²

met koffiepunt. De innovatieve dubbele gevel met luchtspouw op straatniveau regelt zowel luchtuitwisseling als vochthuishouding in de computerruimte. Een nieuwe hoofdentree aan de zuidkant zorgt voor een betere verbinding met de campus.

KARAKTERISTIEK SAMENSPEL

De grootste transformatie vond plaats op de eerste verdieping, waar de bestaande gevel is gestript en voorzien van nieuwe beglazing. De originele stalen kolommen en wanden van kasten langs de gang zijn bewaard gebleven, zodat de oorspronkelijke structuur leesbaar blijft. Deze kasten hebben verschillende functies; van opslag tot zitplaatsen. Ze verdelen de werkplekken en groepsruimten in functionele zones, zoals rustige studieomgevingen en werkplekken voor groepen. Originele kenmerken van de gevel, waaronder de balkons met rode buisprofielen en lattenluiken, keren in het nieuwe ontwerp op een meer eigentijdse manier terug. Hierdoor blijft het karakteristieke samenspel tussen de robuuste onderbouw en slanke bovenbouw behouden. Het is een prachtige leer- en werkplek voor studenten en medewerkers geworden, met een diversiteit aan goed gefaciliteerde ruimten. Onderdeel van de transformatie was bijvoorbeeld het realiseren van twee grote collegezalen met elk 75 zitplaatsen, diverse multifunctionele onderwijsruimten voor 3550 zitplaatsen, groepsruimten met twaalf zitplaatsen en ongeveer 650 studieplekken.

HOGE EN LICHTE ATRIUMRUIMTE

Op de verdieping lagen oorspronkelijk de kantoren van de rekenaars, gegroepeerd rond acht open patio’s. De patio’s zijn overkapt, waarbij over de middelste vier patio’s één grote kap is gekomen die hoger ligt

dan de rest van het dak. Het deels verhoogde dak heeft een bijzondere houten constructie gekregen. Door deze geslaagde ingreep ontstond een hoge en lichte atriumruimte op de eerste verdieping. Het resultaat van dat mooie daglicht van boven is een royale en representatieve ruimte midden in het gebouw die door een vide is verbonden met het ontmoetingsgebied op de begane grond. Daardoor ervaren gebruikers en bezoekers een prominent gevoel van ruimte in de kern van het gebouw. De TU/e-onderzoeksgroep Innovatief Constructief Ontwerpen voerde parallel aan het ontwerpproces een innovatieproces uit, om te onderzoeken of de dakconstructie kan worden vervaardigd met biobased hennepcomposiet. Dit illustreert het innovatieve karakter van het gebouw en inspireert op een vanzelfsprekende wijze de volgende generatie studenten en medewerkers. Specification manager Tony van Zon van VELUX Commercial is enthousiast over de kwaliteit van het licht: “Hier hebben we in afstemming met de architect en de aannemer de dakbeglazingsoplossing met DC Easy ramen toegepast. Dit is een combinatie van een daglichten ventilatieoplossing. Dit thermisch onderbroken roedensysteem bestaat uit aluminium profielen, verticale roeden en horizontale dwarsbalken die op locatie zijn gemonteerd. Het betreft ruiten van maar liefst zes meter en dat ziet er vanuit het atrium spectaculair uit.”

VELUX Commercial werkte in dit project samen met de bouwcombinatie Laplace Transformatie, gevormd door de Berghege Heerkens bouwgroep en CroonWolter& Dros | TBI. Team V Architectuur was verantwoordelijk voor het ontwerp. Kijk voor meer informatie op www.commercial.velux.nl.

Flexibele schoolinrichting met alle ruimte voor vakmanschap

Het Hout- en Meubileringscollege is met haar twee vestigingen in Amsterdam en Rotterdam een van de elf zelfstandige mbo-vakscholen in Nederland. Speciale aandacht voor vakmanschap, ambacht en creativiteit staan centraal op deze mbo-school. Flexibiliteit is een voorwaarde.

Daar zijn ook de twee onderwijsgebouwen op ingericht: zij bieden een kleinschalige en veilige omgeving waar specialistisch onderwijs wordt gegeven. Op de locatie in Rotterdam heeft BREEDVELD een bijdrage mogen leveren aan de flexibiliteit van deze onderwijsomgeving. Schooldomein ging in gesprek met Fred Sonders, gebouwbeheerder van HMC Rotterdam: “Ons gebouw was al uitgerust met een mobiele wand die precies de flexibiliteit biedt die ons onderwijs nodig heeft. Deze wand maakt het mogelijk om met meerdere klassen bij elkaar te zitten, iets wat niet in één lokaal lukt.”

BOUWKUNDIGE WERKZAAMHEDEN UIT HANDEN

“Binnen onze opleiding interieuradviseur is er behoefte aan meer van dit soort mogelijkheden ontstaan. Voor het geven van hoor- of gastcolleges of voor het geven van instructies aan grotere groepen. Daarom zijn we op zoek gegaan naar een partij die ons hierin kon voorzien. We zochten expliciet naar een partij die ons ook de bouwkundige werkzaamheden uit handen zou nemen. Diverse wandenleveranciers branden daar hun vingers niet aan, voor BREEDVELD was het geen enkel probleem. Zij hebben de bestaande bouwkundige metal stud wanden uitgezaagd en van vierhoog naar beneden afgevoerd. Het hierdoor ontstane gat in bouwkundige wand en plafond is vervolgens verrijkt

met een complete afhangconstructie en is daarna keurig afgewerkt met betimmering en voorzien van de zo gewenste paneelwanden. Dankzij BREEDVELD hoefden we dus geen extra afspraken met aannemers te maken en was er dus niet nóg een partij die zich aan

de toch wel strakke planning moest te confirmeren. En de rommel? Die werd elke dag keurig opgeruimd.”

REALISATIE IN DE ZOMERVAKANTIE

Fred verder: “BREEDVELD kon sneller leveren dan dat wij tijd hadden, omdat wij natuurlijk aan schoolvakanties gebonden zijn. Daarbij moesten de tijdelijke noodlocaties nog worden verwijderd, die in verband met de coronamaatregelen op ons parkeerterrein waren geplaatst. In eerste instantie hadden we namelijk het idee om de wanden met een hijskraan naar vierhoog te transporteren. De wanden zijn uiteindelijk overigens handmatig via de

trap naar boven gebracht. Het project is in de laatste week van de zomervakantie gerealiseerd. Het was een klus die we samen met BREEDVELD goed hebben voorbereid en we zijn dan ook super tevreden over de samenwerking en hoe het project is verlopen. Ook het contact met het team van BREEDVELD is van begin tot eind goed geweest.”

SPECIALE DWANGGELEIDING

Natuurlijk is het belangrijk om te weten hoe de wanden in de praktijk functioneren. “De wanden zijn mede dankzij de dubbele ophangpunten met speciale dwanggeleiding heel makkelijk te openen”, antwoordt Fred, “echt iedereen kan het. Alleen nog niet iedereen wéét het en daar gaan we de komende tijd verandering in brengen. Met deze wanden kunnen we een nog hogere kwaliteit onderwijs bieden.” En dat past goed bij een school waar vakmanschap, ambacht en creativiteit centraal staan.

Kijk voor meer informatie op www.breedveld.com.

“De wanden zijn mede dankzij de dubbele ophangpunten met speciale dwanggeleiding heel makkelijk te openen”

VAN ONDERWIJSVISIE NAAR SCHOOLGEBOUW

Praktische studiedag wijst u de weg

Als opdrachtgever is bouwen aan onderwijshuisvesting spannend en uitdagend tegelijk. Uw vrijheid als bouwheer is enorm, maar tegelijkertijd zijn er veel onzekerheden en risico's. Hoe u in deze tijd omgaat met nieuwbouw­ en renovatieplannen hoort u op dinsdag 28 maart 2023 tijdens de studiedag 'Hoe bouw ik een school?'.

De huisvestingsspecialisten van HEVO bieden u tijdens deze studiedag richting in de aanpak van uw bouwplannen. Zij coachen u, maken u attent op mogelijke valkuilen en geven praktische tips op basis van hun eigen ervaringen. In een groep van 10 tot 14 personen maakt u op een actieve manier kennis met de ins & outs van het ontwikkelen van een schoolgebouw, de vertaling van een onderwijsvisie naar Programma's van Eisen, de projectaanpak voor duurzame oplossingen, levensduurdenken, de nieuwe Aanbestedingswet, een verantwoorde gebouwexploitatie en de specifieke taal die hoort bij bouwen. U kunt uw eigen casus inbrengen en bespreken.

PROGRAMMA

09.00 uur Ontvangst met inloop

09.30 uur Opening en kennismaking

10.00 uur Wanneer heb ik een bouwproject?

GERHARD JACOBS, ADVISEUR

Gerhard is als adviseur actief op het gebied van besluitvorming, beleid en financiering van onderwijshuisvesting. Gerhard is betrokken bij verschillende IHP’s, financieringsvraagstukken en de begeleiding van doordecentralisaties in het primair en voortgezet onderwijs. Zijn motto: 'Een succesvolle ontwikkeling geeft iedereen de ruimte'.

ARTHUR VAN KEMPEN, PROJECTMANAGER

Arthur heeft veel expertise op het gebied van het verduurzamen van bestaand vastgoed met hoge duurzaamheidsambities en het realiseren van klein­ en grootschalige projecten in het voortgezet en primair onderwijs. Zijn motto is 'Het lef hebben om kritisch te zijn, leidt tot de mooiste oplossingen'.

LINDA KRÖSE, PROJECTMANAGER

Linda werkt ruim 18 jaar aan huisvesting voor onderwijs, van initiatieffase tot en met uitvoering. Hierdoor weet ze goed wat er speelt in het onderwijsveld en kan ze dit koppelen aan huisvesting. Middels workshops ontwikkelt zij samen met opdrachtgevers PvE's onder het motto 'De balans tussen kaders en creativiteit schept ruimte voor dromen'.

YVON KETELAARS, ADVISEUR

STUDIEDAG

Yvon is sterk in het vertalen van onderwijsvisie en ­ontwikkelingen naar huisvesting. Het realiseren van passende en ondersteunende huisvesting voor (kwetsbare) leerlingen en hun docenten is haar drijfveer. Yvon is met name actief in de initiatief­ en definitiefase. Middels creatieve workshops neemt ze mensen uit het onderwijs mee in de wereld van het bouwen.

ARNO AARTS, PROJECTMANAGER

Arno heeft veel projecten in het onderwijs gerealiseerd, van primair tot hoger onderwijs. Hij werkt ruim 25 jaar met veel plezier bij HEVO en haalt veel energie en voldoening uit tevreden opdrachtgevers, gebruikers en projectpartners. De kernwaarden van HEVO passen bij Arno: durven, initiatief nemen en waarmaken. Handelen vanuit visie.

Welke onderwerpen spelen in de initiatieffase van visievorming naar beslistraject? Bijvoorbeeld financiering, afweging tussen nieuwbouw of renovatie, bouwheerschap, IHP’s en doordecentralisatie.

Hoe leg ik mijn wensen vast?

Van onderwijsvisie naar huisvestingsvisie: het ruimtelijk, functioneel en technisch Programma van Eisen wordt besproken. Hoe leg ik mijn (duurzaamheids)ambities vast?

Het selecteren van architecten en adviseurs

Hoe verloopt een Europese aanbesteding, welke procedures zijn er? Waar moet ik op selecteren?

12.30 uur Lunch

13.30 uur Hoe heb ik invloed op het bouwproject?

De beheersaspecten geld, organisatie, tijd, informatie, kwaliteit en risico’s komen aan de orde en hoe u als opdrachtgever hierop kunt sturen.

Fasering van een bouwproject

Uit welke fasen bestaat een bouwproces en wat gebeurt er in elke fase?

Samenwerkingsvormen

Welke samenwerkingsvormen zijn er mogelijk bij een bouwproject en wat zijn de kenmerken van iedere samenwerkingsvorm?

Actuele thema’s

Lopende actuele thema’s worden behandeld, waaronder het klimaatakkoord en aanpassingen in de verordening.

16.00 uur Actuele vragen en evaluatie

16.30 uur Afsluiting en borrel

PROGRAMMA

09.00 uur Ontvangst met inloop

09.30 uur Opening en kennismaking

10.00 uur Wanneer heb ik een bouwproject?

Welke onderwerpen spelen in de initiatieffase van beslistraject? Bijvoorbeeld financiering, afweging of renovatie, bouwheerschap, IHP’s en doordecentralisatie.

Hoe leg ik mijn wensen vast?

Van onderwijsvisie naar huisvestingsvisie: het ruimtelijk, en technisch Programma van Eisen wordt besproken. (duurzaamheids)ambities vast?

Het selecteren van architecten en adviseurs Hoe verloopt een Europese aanbesteding, welke procedures Waar moet ik op selecteren?

12.30 uur Lunch

13.30 uur Hoe heb ik invloed op het bouwproject?

De beheersaspecten geld, organisatie, tijd, informatie, risico’s komen aan de orde en hoe u als opdrachtgever sturen.

Fasering van een bouwproject

HOE BOUW IK EEN SCHOOL?

Uit welke fasen bestaat een bouwproces en wat gebeurt fase?

Studiedag voor schoolbesturen, schoolleiding en onderwijsambtenaren

Samenwerkingsvormen

Welke samenwerkingsvormen zijn er mogelijk bij en wat zijn de kenmerken van iedere samenwerkingsvorm?

DINSDAG 28 MAART 2023

Actuele thema’s

Lopende actuele thema’s worden behandeld, waaronder klimaatakkoord en aanpassingen in de verordening.

16.00 uur Actuele vragen en evaluatie

16.30 uur Afsluiting en borrel

ALGEMENE INFORMATIE

Datum en locatie

Dinsdag 28 maart 2023, kantoor HEVO, Statenlaan 8 (7e verdieping) 's­Hertogenbosch.

Deelname

De studiedag is bedoeld voor bestuurders, directeuren en locatie­ of facilitair managers van onderwijsinstellingen en managers onderwijshuisvesting van gemeenten.

De kosten voor het bijwonen van deze studiedag zijn EUR 350 (exclusief btw) per deelnemer. Dit is inclusief lunch, verzorging gedurende de dag en de borrel.

Aanmelden

Op www.hevo.nl/actueel/events kunt u zich aanmelden voor deze studiedag.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Connie Pietersen: T +31 (0)6 51 66 05 93, E connie.pietersen@hevo.nl

Geef je plannen de ruimte

Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Of u nu gaat verhuizen, verbouwen, of nieuw gaat bouwen: wij kennen het hele proces. We begeleiden u van het initiatief tot en met de exploitatie bij het ontwikkelen, realiseren en gebruiken van onderwijsgebouwen.

bbn adviseurs heeft ervaring met primair en voortgezet onderwijs, MBO, HBO en universiteiten. We ondersteunen met vastgoedadvies, huisvestingsadvies, bouwmanagement, bouwkostenmanagement en advies op het gebied van onderhoud en beheer.

EEN INSPIRERENDE NOT VOOR ONTWIKKELING EN GROEI MET EN VOOR HET ONDERWIJS

Eind januari vond de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) plaats in Koninklijke Jaarbeurs. Na vier jaar afwezigheid hebben we eindelijk weer tienduizenden onderwijs- en kinderopvangprofessionals live kunnen inspireren op het grootste evenement voor onderwijzend Nederland. De NOT werd feestelijk geopend door Prinses Laurentien van Oranje en minister Dennis Wiersma. Vervolgens hebben we verspreid over de beursdagen het podium geboden aan vele topsprekers uit de onderwijssector. Zo hadden we een bomvol theater waar hoogleraar Erik Scherder onderwijsprofessionals inspireerde met zijn lezing over ‘Daag uit die hersenen’. Kwam de kinderboekenschrijver Paul van Loon om zijn nieuwste boek te signeren. Vertelde meester Mark over zijn boek hoe kinderen heelhuids het schooljaar doorkomen. Ook Meester Jesper pakte het podium en deelde hoe het is om influencer én leerkracht te zijn. Een andere topspreker was televisiepresentator en rector Eric van ‘t Zelfde. Hij nam bezoekers mee op reis door zowel het onderwijsland als de staat van Nederland en de impact hiervan op kinderen. Kortom het was een week vol inspiratie en dynamiek!

Prinses Laurentien bracht een waardevolle boodschap voor het onderwijs: “Kinderen hebben nog maar weinig levenservaring. Maar ze hebben wel ándere kennis en ándere denkkracht dan volwassenen, en dat maakt hun inbreng juist zo interessant. Een droom is een NOT met 50 procent kinderen en 50 procent volwassenen.” Dit deelde de prinses met de jongste reporter van de NOT van het platform Childpress.org.

Ik ben enorm trots dat we zo’n inspirerend programma met en voor het onderwijs konden neerzetten. Ik kijk enorm uit naar de volgende editie in 2025!

Audrey Wilschut | beursmanager NOT 2023

openbare Jenaplanschool Fridtjof Nansen Rotterdam met hun nieuwe onderkomen!

no.

5

Vanzelfsprekend verbinden

Vanzelfsprekend verbinden is het thema van nummer 5, dat begin mei 2023 weer in uw bus valt. Het schoolgebouw wordt bijna niet meer als aparte functie gerealiseerd, maar gaat steeds vaker de verbinding aan met de omgeving, zowel fysiek als sociaal-maatschappelijk. Hoe kan die verbinding in de huisvesting en inrichting van de buitenomgeving worden gerealiseerd?

Hieronder een greep uit de artikelen:

Groot interview met Loes Ypma: Focus op innovatie en duurzame kwaliteitsverbetering.

Vitaliteitscampus Alfa college Groningen: Vernieuwing in de techniek zichtbaar gemaakt.

IC De Marke in Roden: Een verbindend project met oog voor een groen plein.

IKC De Parelburcht in Oost Souburg: Ieder kind heeft talent, ieder kind telt.

Decentraal ventileren met hart en ziel: Gezond binnenklimaat in School met de bijbel.

Sporten in Stedelijk College Eindhoven: Een bijzonder speciale Pulastic Led-court sportvloer.

Nieuwbouw Gilde College Roermond: multifunctioneel met ruimte voor eigen identiteit. Onderwijshuisvesting op elk niveau: Goed schakelen tussen stakeholders en processen is een voorwaarde.

Schooldomein

Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar.

Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever

Schooldomein is een uitgave van Schooldomein B.V. en Ten Brink Uitgevers

Redactie

Sibo Arbeek, Natascha Bruinstroop, Brenda Breems

Vaste medewerkers

Adri Pijnenburg, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie).

Redactieraad

De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres

Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, tel 06-82548370

E-mail: info@schooldomein.nl

Arrangementen partners Schooldomein. Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein B.V., Contactweg 66, 1014 BW Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Natascha Bruinstroop, natascha@fizz.nl.

De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www.schooldomein.nl.

Abonnementen

Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20 voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie

Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 3.

Stedelijk College Eindhoven

FLEXIBILITEIT ALS OPLOSSING

Volle klassen en capaciteitsproblemen.

Vrijwel iedere school heeft ermee te maken. Vrijwel iedere school zoekt er oplossingen voor. Met haar mobiele wandsystemen draagt BREEDVELD bij aan de zo gewenste oplossing. Door klassen te scheiden om in rust te kunnen werken of juist te openen zodat één docent twee klassen kan instrueren. Dat het werkt, blijkt uit de praktijk. Bekijk onze impressies op breedveld.com of bel onze deskundige op 0487 - 54 28 88.

Mobiele paneelwanden, geluidsisolerende schuifwanden, mobiele glaswanden of vouwwanden. Onze producten hangen op honderden scholen in Nederland en België.

www.breedveld.com