Schooldomein 3 - januari 2020

3

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 januari 2020

Anders werken aan inrichten met beleving

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen.

Lees hier meer over op vms.velux.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

HET SCHOOLGEBOUW als inspirerend landschap VROUWEN in de bouw HERGEBRUIK in transparant warenhuis LEREN IN ongezonde gebouwen

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

DESIGN & AKOESTIEK

GEEN ZORGEN – DE LUCHT IS SCHOON! BREEDVELD maakt het centrale hart van OBS De Glashorst transparant en flexibel

PA N E E LWA N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

De combinatie van goed geluidisolerende mobiele paneelwanden met glas en schuifdeuren maakt gymmen

en tegelijkertijdrubber ongestoord werken in de naastgelegen aula mogelijk. unieke combinatie welke Met emissiearme vloerbedekkingen voorEen gezonde leefomgevingen volledig weggeschoven kan worden in een kast.

Goede binnenlucht en een rustige leeromgeving zijn van bijzonder groot belang Bekijk onzescholen nieuwe website boordevol informatie en impressies:vloerbewww.breedveld.com in kinderdagverblijven, en universiteiten.

Onze hoogwaardige dekkingen zijn daarom gemaakt van emissiearme materialen, die extreem sterk zijn en de geluidproductie minimaliseren. www.nora.com

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

BREEDVELD maakt het centrale hart van OBS De Glashorst transparant en flexibel De combinatie van goed geluidisolerende mobiele paneelwanden met glas en schuifdeuren maakt gymmen en tegelijkertijd ongestoord werken in de naastgelegen aula mogelijk. Een unieke combinatie welke volledig weggeschoven kan worden in een kast.

Bekijk onze nieuwe website boordevol informatie en impressies: www.breedveld.com

januari 2020

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiĂŤnte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6e verdieping

Unit 2.3.

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

VAN DE REDACTIE INSPIRATIEBOEK 2015-2020 In de afgelopen vijf jaar heb ik als hoofdredacteur van Schooldomein ruim 150 projecten binnen het primair en voortgezet onderwijs gedocumenteerd. Dat betekent dat ik in afstemming met een betrokken partner van Schooldomein naar welke stad, gemeente of regio in Nederland dan ook afreisde om zelf de projecten te ervaren, met de gebruikers en de betrokken partner te praten en vervolgens daar een goed inhoudelijk en natuurlijk beeldrijk verhaal van te maken. In feite allemaal documenten waarin de gebruikers over hun gebouw in relatie tot de omgeving en het gebruik verhaalden. Ik was en ben onder de indruk van de vele projecten die in Nederland worden aangepakt; wat daar ook bij opvalt, is dat het in toenemende mate om renovatie en vernieuwbouwprojecten gaat. Vanuit het oogpunt van verduurzaming is de tijd overigens voorbij dat een renovatiemeter 70% van een nieuwbouwmeter bedroeg. Een compilatie van prachtige voorbeeldprojecten dus die laten zien hoe belangrijk een goed programma, licht, lucht, binnenklimaat en verbinding met de omgeving zijn. Deze zomer kwam ik op het idee om een inspiratieboek 2015-2020 te maken, met 80-100 projecten die de afgelopen jaren nieuw- of verbouwd/gerenoveerd zijn rond de criteria samenwerken, verbinden, ontmoeten, verduurzamen en veranderbaarheid of mate van adap­ tiviteit. Dat boek gaat er komen als inspiratiebijbel voor de komende generatie opdrachtgevers. Met voorafgaand inleidingen van onder meer Floris Alkemade, Harold Bekkering, Henk Oosterling, Frank de

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen.

Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

Jong en Jitske Kramer en met tekeningen en bijdragen van onderwijskunstenaar Sjef Drummen. Bovendien de resultaten van de gebruikerservaringen van de gedocumenteerde projecten, uitgevoerd in samenwerking met Wim Pullen van het Center for People and Buildings en studenten van de Vrije Universiteit. Dat samen vormt het manifest voor de opdrachtgever die geïnspireerd willen maken en met hun project een bijdrage willen leveren aan een duurzame samenleving. En dat komt allemaal in het inspiratieboek 2015-2020 dus. Vervolgens kwam ik op de idee om dat te combineren met een symposium met goede inleiders, workshops, de presentatie van het gebruikersonderzoek en natuurlijk de presentatie van het boek zelf aan een bekende stakeholder. Dat bracht me weer op het idee om van elk gedocumenteerd project de opdrachtgever ook uit te nodigen, samen met zijn of haar meest betrokken leerling. Dat mondt uit in een prijsvraag naar de verbeelding in tekst of tekening van het ideale schoolgebouw, waarvan de mooiste tekeningen en verhalen ook in het boek komen. Samen met trendanalyses, tekeningen van Sjef Drummen en de betrokken kinderen, de inleidingen, het onderzoek en de prachtige projecten heb ik heel veel zin in het boek en het symposium: dat gaat we op woensdag 10 juni in het gebouw van DENISE in Amsterdam organiseren. Veel meer informatie volgt nog, maar noteer de datum vast in uw agenda. En deze Schooldomein?

Die staat weer bol met mooie verhalen, interviews, een actueel debat en prachtige afbeeldingen. Alleen de inhoudsopgave al …

En natuurlijk een mooi 2020 gewenst namens de hele redactie, vormgever Fizz en Ten Brink Uitgevers.

Sibo Arbeek, Hoofdredacteur

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs.

Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl.

Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt­ informatie zoeken.

INHOUD

BESTUUR EN BELEID

8

Catharsia Sjef Drummen, beeldend kunstenaar en voormalig schoolleider, vindt het huidige onderwijsstelsel failliet.

12

Vrouwen in de bouw Maken vrouwen in visie, ontwerp, advies, programma, aanbesteding en realisatie en beheer het verschil?

ONTWERP EN INRICHTING

20

De esthetiek van parametrisch ontwerpen Het nieuwe scholencluster Donker Curtiusstraat in Den Haag wordt een baanbrekend project.

18

23

Nieuwbouw stimuleert samenwerking

26

Leren in ongezonde gebouwen

29

Bewegend leren mag in kindcentrum de Vlinderboom

Nieuwe brede school maakt het centrum van Asperen af.

VELUX presenteert de Healthy Homes Barometer 2019.

Ruimte en meubilair stimuleren kinderen bewegend te leren.

32

THEMA

Anders werken aan inrichten met beleving 34 Anders werken aan inrichten met beleving is het thema van deze Schooldomein. Op verschillende manieren besteden we daar aandacht aan. Onder meer in de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

Vernieuwend onderwijs in Kindcentrum De Uitdaging Nijmegen Multifunctioneel gebouw faciliteert vernieuwend onderwijs maximaal.

Stoer schoolgebouw maakt leerling trots Praktijkschool Zuidwijk is een etalage van vakmanschap.

36 39

Licht, slim en energieneutraal IKC Triade in Aalsmeer voelt als een huiskamer.

Een klein steentje voor een groot resultaat Stichting Immanuel helpt een school in Nairobi, Kenia.

40

Foto’s cover Brede School Asperen (pagina 23) Huygens College in Heerhugowaard (pagina 62) Katedralskole in Roskilde, Denemarken (pagina 28)

Altijd de laatste updates van Schooldomein? facebook.com/schooldomein

6

Schooldomein

januari 2020

twitter.com/schooldomein

Fontys Eindhoven faciliteert het leren van morgen in gebouw Nexus Oud TNO gebouw getransformeerd tot nieuwe onderwijstempel.

42

Hergebruik in transparant warenhuis

45

Mooi concept op de juiste plek

48

Gebouw stimuleert creativiteit en ondernemerschap

MBO Amersfoort en Acht+ Meerwarenhuis bieden onderwijs en praktijkervaring gecombineerd aan.

Dankzij innovatieve financiering huurt Brede school De Fliert als een eigenaar.

De Jozefschool is een verrassend moderne ouderwetse gangenschool.

50

“Duurzame scholen bereik je door je partners ruimte te geven in het meedenken” LMC Voortgezet onderwijs kiest voor innovatief prestatiecontract.

55

CO2 dubbel beladen in scholen

59

“UvA keert terug naar geboortegrond”

Minder CO2 goed tegen opwarming van de aarde én voor een gezond binnenklimaat.

Indrukwekkende operatie: van ca. 85 panden naar 4 campussen.

FACILITAIR EN BEHEER

60

Het schoolgebouw als inspirerend landschap Het Huygens College in Heerhugowaard brengt vakmensen bij elkaar.

RUBRIEKEN

16 17 63 65 66

Kort nieuws

Onderwijstrends door Jaap de Kruijf

De etalage

Column van Frans Schrijver

Vooruitblik naar Schooldomein 4

32 40 48 51 60

“Val van Icarus III” , 2007, acryl op doek. 185 x 185 cm

Val van Icarus, kunstwerk door Sjef Drummen

8

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

BESTUUR EN BELEID

Tekst Sibo Arbeek

Catharsia Of het anti-mayonaiseboek ter voorkoming en bestrijding van educatieve alzheimer. Het opus magnum van Sjef Drummen, beeldend kunstenaar, voormalig schoolleider en medeoprichter van Niekée in Roermond. “Veel leraren gaan van ellende met 45 met pensioen. Maar ze blijven dan nog 25 jaar lesgeven.” Het huidige stelsel is failliet en het roer moet om.

“M

et anti mayonaise geef ik aan dat mensen denken dat ze weten wat onderwijs is, maar dat weten ze helemaal niet. Het huidige stelsel leidt tot educatieve alzheimer. Logisch dat niemand er meer wil werken. Mijn boek Catharsia staat voor catharsis en dat betekent emotionele zuivering. Dat bereik je o.a. via de kunsten. Onderwijs is dan ook een hogere kunstvorm en die zuivering is hard nodig.”

Op voorstel van Sjef Drummen vindt het gesprek plaats in het glaspaleis in Heerlen, zijn geboorte­ stad, waar op het plein een groot beeld staat dat door zijn vader (Sjef Drummen sr.) is gemaakt. D’r Maatbül; het beeld van een groenteboer die luid schreeuwend een bloemkool omhoog houdt. Sjef: “Dat is een hommage aan vier tot vijf generaties marktkooplieden die vanaf het begin van de markt, meer dan 150 jaar geleden, voor een enorme bedrijvigheid in de stad zorgden.” We spreken af in het Glaspaleis aan de Bongerd, een voormalig warenhuis dat in 1933 door de Heerlense architect Frits Peutz is ontworpen. Het is een belangrijk voorbeeld van het Nieuwe Bouwen in Nederland. Door de kolommenstructuur en het vele glas is het een tijdloos gebouw. Nu is het een cultuurpaleis met een fijn restaurant. Sjef: “Dit was het warenhuis van de familie Schunck. Als Heerlenaar ging je hier winkelen.” Tijdens zijn afscheid als directielid van Niekée in Roermond werd zijn boek Catharsia gepresenteerd, dat door het bestuur als blijk van waardering werd bekostigd. “Ik Sjef Drummen

oek ayonaise-b Het anti-m trijding ming en bes ter voorko er eve alzheim van educati

en Sjef Drumm

)

(Heerlen 1953

naar en beeldend kunste Drummen is en schoolleider t, teamleider beeldend docen op meer dan 40 jaar ijken hter van het en kan terugk mede -opric en varing. Hij is onder wijser e te Roermond . e gebouw Nieké rnieuwing Agora prijswinnend wijsve onder e de baanbrekend de Ververs winnaar van Hij was in 2014 2021.

Innovatieprijs

was bang dat het een soort Lijmen/Het Been van Elsschot zou worden, met wanden vol met onverkochte boeken, maar dat valt gelukkig mee, inmiddels loopt de verkoop goed. Verder heb ik het druk met het bouwen van een tweede huis voor mijn zoon. Dat bouw ik in mijn atelier, dat groot genoeg is. En ik ben actief in de taskforce onderwijs onder leiding van de emeritus hoogleraar Dolf van den Berg van de Radboud Universiteit. Wetenschappers en bestuurders zijn het erover eens dat het roer om moet. Het onderwijsmodel is failliet.”

EDUCATIEVE APARTHEID “67% van de leerlingen van Niekée haalden vorig jaar hun diploma. Dat was een mager slagingspercentage vond de buitenwacht. Maar bedenk dat deze kinderen bij aanvang een lager advies hadden, nooit zijn blijven zitten, nooit les hebben gehad, geen huiswerk hadden en op eigen kracht hebben leren leren. Agora is VObreed. Dan is het ineens weer een heel mooi resultaat.

Niekée heeft geleid tot een onderwijsvisie die we Agora hebben genoemd. Onze Agoriaanse meesters begeleiden een groep van 18 kinderen het hele jaar door, het zijn de schoolvaders of -moeders van een leergezin, waardoor er een natuurlijke sociale omstandigheid ontstaat in plaats van heel veel klassen en heel veel kinderen, waarvan je de helft niet kent. Onze docenten en kinderen worden eerst gedetoxed en dat betekent dat ze de eerste maanden alleen aan de relatie met de leerlingen mogen werken. Daarna kijken we verder wat bij de ontdekkingstocht van het kind past. Het recept per leerling levert maatwerk op en daarom ben ik ook tegen de educatieve apartheid waarin je indeelt in

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

9

de categorieën gymnasium, vwo of vmbo, waarbij je aan de poort bepaalt wat kinderen niet kunnen. Daar moeten we van af. Maatwerk betekent niet dat je narcistische mensen kweekt, Agora werkt in een sociale omgeving van 300 leerlingen die vreedzaam en spiritueel samenleven. Spiritueel staat voor zingeving. Laatst was er een item bij Pauw omdat 20% van alle kinderen mantelzorger blijkt te zijn. Het werd als erg en zielig gepresenteerd, maar waarom zien we ook niet dat het een enorme kwaliteit is dat ze dat doen en ze als mens er door groeien. Ik had een moeder die aan me vroeg wat we als school aan dyslectische kinderen deden, want haar zoon kon nergens goed meekomen en was inmiddels behoorlijk onzeker geworden. Ik gaf aan dat dyslexie juist een kwaliteit is want zo’n kind moet ter plekke woordjes verzinnen omdat het niet kan lezen. “Maar mijn kind is erg gevoelig voor prikkels”, zei ze. “Dan gaan we ervoor zorgen dat het de juiste prikkels krijgt”. Kennis is een bijeffect. Je moet focussen op hoe mooi het is dat je de wereld kunt ontdekken; het gevolg is dat je kennis cadeau krijgt. Er is geen verschil tussen kennen en kunnen. De verlichting heeft ons behoorlijk op het verkeerde been gezet. Alle leren moet zinvol zijn voor de leerlingen anders beklijft het niet. Met moderne technologie kun je die plannen op maat per kind heel goed volgen, skills meten en leerprocessen volgen; ik noem dat de educatieve Tom-Tom.”

Sjef Drummen bij het beeld D’r Maatbül, dat door zijn vader is gemaakt.

10

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

“De lerende mens heeft een actieve omgeving en een gebouw nodig, maar vooral ook de maatschappij”

GEVORMD OF VERVORMD. WE MOETEN SPELEN Sjef wijst op het werk van hoogleraar Filosofie Jan Bransen (RU), waarbij het gaat over de noodzaak ervaringen op te doen en leren te combineren. “Dat bepaalt of je gevormd of vervormd wordt. ‘We moeten spelen’ is het nieuwe boek van Rob Martens, (Nivoz) dat is de basis van alle educatie.” Het niet-weten is veel belangrijker dan het weten. Niet-weten in combinatie met verbeeldingskracht leidt tot nieuw weten.

Er is geen Nobelprijswinnaar die niet is uitgegaan van het niet-weten, anders zou hij of zij de Nobelprijs nooit hebben gewonnen. Wil je het weten kennen dan moet je het niet weten kennen. Het huidige onderwijs richt zich op het weten en verwaarloost het niet-weten. Ale knappe koppen op deze aardbol weten dit. Robert Dijkgraaf zegt het ook: de bron is het niet-weten en gebruik je verbeeldingskracht. Dat zijn de slimste mensen van de wereld die dat vinden.

Dat is ook de basis van Niekée en Agora; we weten niet wat we nodig hebben dus we maken een gebouw waarbij de gebruiker de functionaliteit gaat bepalen.

Wat je met het gebouw gaat doen moet je vervolgens aan de gebruikers overlaten. Dat betekent dat je niet uitgaat van begrippen als havo of vmbo en alles van tevoren al ingevuld is. Dat is een 19e -eeuws model in een 21e -eeuwse verpakking; het heeft geweldige gebouwen opgeleverd, die alleen niet vanuit de gebruiker zijn bedacht.”

AUTODIDACTISCHE LEERMACHIENTJES “De kern van mijn denken is dat kinderen (mensen) autodidactische leermachientjes zijn. Ik zie het aan mijn kleinkinderen; ze leren in een sociale context.

Foto: Kees Rutten

BESTUUR EN BELEID

Niekée Roermond, architect: LIAG In de periode 0 tot 24 jaar ontwikkelt de prefrontale cortex zich, die betrokken is bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing, Dat werkt zo dat je leert doordat je fouten maakt. Een kind valt 1.700 keer, maar het wil lopen, dus blijft het vallen tot het loopt. Wat doet het onderwijs: het stopt dat kind vanaf zijn vierde tot 24e jaar in de gevangenis, waarbij we het afleren te vallen en daardoor te leren. Gevolg is dat we dat kind zijn autonomie en de autodidactische kwaliteiten ontnemen. Curriculum is de opium van het onderwijs (Jan Bransen).

Je kunt niet bepalen wat kinderen moeten leren, je kunt ze alleen begeleiden. Als het kind het wil dan leert hij lezen. Dat is iets anders dan; in groep drie gaan we allemaal lezen. Dus wat is de werkelijkheid: als je 24 jaar bent en je master hebt gehaald mag je het als autodidact zelf doen en kom je er achter dat je monddood en geconditioneerd bent gemaakt. En dan moet je nog 80 jaar. Autonoom leren is overigens niet hetzelfde als gepersonaliseerd leren. De lerende mens heeft een actieve omgeving of een gebouw nodig, maar vooral ook de maatschappij.

Je kunt niet zeggen dat je van 9 tot 5 in een klas­ lokaal zit. Als je dat gaat doen mis je de boot van de toekomst. Jan Rotmans zegt het treffend: we leven niet in een verandering van tijdperk, maar in een tijdperk van verandering. Dat nieuwe tijdperk heeft nodig dat je met de dynamiek van de wereld kunt omgaan. Jan Bransen zegt: nieuwsgierigheid is de cognitie van de wil. Cognitie is leervermogen, je bent nieuwsgierig, je wilt zijn. Nieuwsgierigheid is de motor van alle leren en verbeeldingskracht is de

brandstof. Als dat het uitgangspunt is kun je niet meer een gebouw maken waarin kinderen opgesloten zijn, dan moet je de hele dynamiek van de maatschappij gebruiken.”

HOEZO LERARENTEKORT “Ik vond het prima dat een leerling op Niekée van een gesloopte auto een persoonlijke werkplek maakte. Hij voelde zich thuis en dat is een belangrijke randvoorwaarde om te kunnen leren. Een pedagogische ingreep is daarom ook gebaseerd op intuïtie; als het goed voelt voor de ander betekent het dat de ander wil ontdekken en leren. Om die reden noem ik Niekée ook een Gesammtkunstwerk; omdat alle vormen van het leven er vanzelfsprekend in samen komen. Scholen zijn communities met ouders en leerlingen. Als een kind niet meer wil leren moeten alle alarmbellen rinkelen, omdat leren een natuur­ lijke behoefte is. Nu is het zo dat 80% van de leerlingen niet meer wil leren. Docenten van nu pakken dat slecht aan. Wij organiseerden samen met ouders en bedrijven masterclasses voor de leerlingen. Dat loopt fantastisch en leerlingen leren van ervaringen in het echte leven. Hoezo is er een lerarentekort?

Dat ontstaat door het systeem wat we er op hebben gelegd met op elke groep een leerkracht. Het vak en het vakgebied kunnen zoveel zinvoller en daarmee leuker gemaakt worden.”

Het boek Catharsia is uitgevoerd in 228 pagina’s full colour en is naast een onderwijsboek ook een kijk- en kunstboek. Het is schitterend vormgegeven door Debby Peeters Design, grafisch designer en docent bij Niekée. Interesse? Kijk op onderwijskunstenaar.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

11

Vrouwen in de bouw Recent deed oud-minister Neelie Kroes in de media de uitspraak dat een aantal problemen in de bouwsector niet zouden zijn ontstaan wanneer vrouwen er eerder bij betrokken waren geweest.

Schooldomein legde drie vragen voor aan vier vrouwen uit de bouw.

12

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

BESTUUR EN BELEID

DRIE STELLINGEN • Klopt het dat vrouwen andere beslissingen zouden nemen dan mannen (rond versus vierkant, oranje versus blauw)?

• Wat zijn specifieke terreinen binnen de lijn van visie, ontwerp, advies, programma, aanbesteding en realisatie en beheer waarin vrouwen in het algemeen over betere competenties beschikken?

• Noem kort een voorbeeld in de eigen praktijk waaruit dat onderscheid en tegelijkertijd dat probleemoplossend vermogen van jou/vrouwen blijkt.

Ik ben ervan overtuigd dat vrouwen over het algemeen geen andere beslissingen nemen dan mannen. Alleen de manier waarop zij dat doen is verschillend.

Mannen hanteren een meer maatgevende leiderschapsstijl, zij geven bij voorkeur leiding door voorbeeldgedrag en zijn terughoudender in delegeren. Uit (hetzelfde) onderzoek blijkt dat vrouwen vaker de coachende en de participerende leiderschapsstijl hanteren. · Specifieke terreinen waar vrouwen over betere competenties beschikken.

JUDITH STEENVOORDEN Managing Partner Leaders for Solutions BV Bestuurder en toezichthouder

Vrouwen betrekken over het algemeen meer de medewerkers bij het tot stand komen van beslissingen en laten deze ook actief deelnemen in het proces van besluitvoering en tevens uitvoering (participatieve stijl). Ik weet niet of het zozeer een betere competentie is, maar wel een andere.

· Andere beslissingen dan mannen?

· Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk.

Mannen en vrouwen hebben zich in de loop der tijd anders ontwikkeld. Vrouwen zijn van oudsher meer gericht op zorgzaamheid en het gezin en minder snel geneigd aan te geven waar zij zelf goed in zijn. Van mannen werd lang verwacht dat zij kracht lieten zien, hun gedrag kenmerkt zich meer in daadkracht en resultaatgerichtheid.

Ik merkte dagelijks in mijn werk als bestuurder en ook nu als interim bestuurder/adviseur dat vrouwen bijna altijd de verbinding met zichzelf als ‘persoon’ maken, je eigen ik.

De meest krachtige vrouwelijke leiders zijn degenen met lef! Dus ik roep alle vrouwen op, ga leidinggeven en stop met twijfelen. WIJ kunnen zelf het verschil maken!

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

13

bouwproces een meerwaarde hebben. Echter is het aantal echt technische vrouwen nog zeer beperkt binnen de bouwsector en dat betekent dat je ze nog maar weinig tegenkomt in de realisatie en beheerfase. Zelf ben ik ook vaak betrokken geweest bij de realisatiefase, en dan blijkt dat je als vrouw zeer stevig in je schoenen moet staan en vaak scherper aan tafel moet zitten, dan in het visie- en ontwerptraject. · Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk.

SIMONE VAN DEN BRINK MARch. SBVisie bv · Andere beslissingen dan mannen?

Ik ben van mening dat je dit niet zo zwart wit kan zien. Het is namelijk heel afhankelijk van welke rol je als man of vrouw binnen de bouwsector hebt. En welke andere spelers er aan tafel zitten. Zelf ben ik al 30 jaar werkzaam in deze sector en heb ik heel veel rollen vervuld van tekenaar tot gedelegeerd opdrachtgever. Ik merk wel, dat ik vaak anders aan tafel zit, dan de mannen van mijn generatie, maar ik zie ook dat er nu binnen de bouwsector meer vrouwen werkzaam zijn en dat er daardoor een andere dynamiek ontstaat. · Specifieke terreinen waar vrouwen over betere competenties beschikken.

Vrouwen zijn in mijn ogen goede regelaars en verbinders. Ze luisteren over het algemeen beter naar wat andere partijen zeggen en trekken op basis daarvan conclusies, waarbij meerdere belangen afgewogen worden. Vrouwen kunnen dus in alle fases van het

14

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

Ik ben betrokken geweest bij de realisatie van De Vosheuvel in Amersfoort als senior projectmanager. Dit project had een zeer krappe planning en een beperkt budget. Dat betekent dat je op veel verschillende niveaus moet schakelen. En dat was precies waarom de opdrachtgever mij had geselecteerd. Naast dat je voor de gebruikers en de opdrachtgever het beste resultaat wilt halen, moet je ook de juiste verwachtingen communiceren. Mijn rol was daarnaast ook om samen met de gemeente te kijken of er een mogelijkheid was om extra budget te genereren. In dit geval zaten er ook bij de gemeente mannen aan tafel, die hier wel degelijk open voor stonden.

Uiteindelijk was mijn rol veel breder dan enkel het projectmanagement, door mijn ervaring was ik op verschillende niveaus (stuurgroepen en bestuurlijk overleg) actief als adviseur en procesmanager. En dat in de fases van ontwerp tot en met oplevering, want zelfs tijdens de uitvoering was mijn aanwezigheid soms zeer gewenst en noodzakelijk.

BESTUUR EN BELEID JANET VAN OORT Huisvestingsadviseur ICSadviseurs · Andere beslissingen dan mannen?

In een tijd dat genderneutraal trending is kunnen we het natuurlijk niet gaan hebben over de verschillen tussen mannen en vrouwen. De algemene stereotyperingen doen de werkelijkheid altijd tekort. Ik ken vrouwen in de bouw die de harde onderhandelingen kunnen voeren en ook mannen die een groot empathisch vermogen hebben en met eindgebruikers kunnen meebewegen of ze kunnen bijsturen. · Specifieke terreinen waar vrouwen over betere competenties beschikken.

Vrouwelijke professionals nemen andere beslissingen omdat ze andere drijfveren hebben en anders reageren dan andere (mannelijke) professionals. Het gaat erom dat je met die drijfveren, kennis en vaardigheden de slimste teams maakt. Slimme teams zijn doorgaans gemengde teams want met die mannelijke doelgerichte doorpakkers alleen kom je er wel, maar mis je ook kansen.

Een aantal problemen in de bouwsector zou niet zijn ontstaan wanneer aan de voorkant bewust een keuze zou zijn gemaakt voor teams waarin rond, vierkant én driehoek hun stempel kunnen drukken…voordat het te laat is. · Voorbeeld uit mijn eigen praktijk.

Voor sommige opdrachtgevers is een programma van eisen een document dat je af kunt vinken, terwijl dit het uitgelezen moment is om een (organisatie)veranderingsproces in gang te zetten. Als

je daar te weinig tijd aan besteedt, krijg je op een later moment in het proces met weerstand te maken omdat de gebruiker zich niet gehoord of gekend voelt. Kort door de bocht: deze fase en de duwkracht die een huisvestingsopgave kan hebben in organisatieveranderingen wordt vaak onderschat door mannen. De kracht zit in de herhaling en het resultaat is niet direct zichtbaar, maar zit in het hoofd van de betrokkenen. Een bouwopgave is altijd een transitieopgave en huisvesting is een van de middelen om die transitie te bewerkstelligen en niet alleen een doel op zich. Hoewel slechte huisvesting als doel heeft om door goede huisvesting vervangen te worden.

YVONNE DE BOER Projectmanager Huisvesting & Inkoop Dunamare · Andere beslissingen dan mannen?

Vrouwen hebben over het algemeen andere eigenschappen dan mannen. Voorbeelden hiervan zijn ‘bescheiden’, ‘luisteren’, ‘empathie’, ‘communicatief’, ‘doorzettingsvermogen’, ‘creatief’, ‘passie’, ‘georganiseerd’ en ‘innemend’. Dit maakt dat vrouwen van nature beter zijn in verbinden, communiceren en duiden. Mannen sturen traditioneel meer op feiten en cijfers, hierdoor zijn zij gericht op analyseren, meten en beslissen. Vrouwen vangen signalen vanuit personen, organisatie en omgeving op en gebruiken deze informatie. Zij zijn wat subtieler en navigeren veel op hun onderbuik en minder op ratio. · Specifieke terreinen waar vrouwen over betere competenties beschikken.

Wanneer je de lijn doortrekt van het verschil van de basis eigenschappen in het algemeen tussen vrouwen en mannen kan je

concluderen dat vrouwen over betere competenties beschikken voor de terreinen waarbij creativiteit, communicatie, opmerken en luisteren benodigd zijn. Voorbeelden hiervan zijn ontwerp, advies en programma. · Een voorbeeld uit mijn eigen praktijk.

Een mannelijke opdrachtgever en een mannelijke collega hadden een verschil van inzicht met elkaar over de gang van zaken bij een project. Over dit verschil werden over een weer e-mails gestuurd om de ander van zijn gelijk te overtuigen. Deze mailwisseling leidde niet tot een resultaat. Om deze impasse te doorbreken heb ik een overleg ingepland met de beide mannen. Elk van beide heeft ter plekke de eigen visie toegelicht. Door de tijd te nemen om elkaar te horen, kwam er begrip voor elkaars standpunten en was het mogelijk om tot een gezamenlijke oplossing te komen. Het fungeren als mediator tussen de verschillende partijen is iets waar vrouwen goed in zijn.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

15

Kort nieuws Basisschool De Molenwiek wint Lieven de Key Penning 2019

B

asisschool De Molenwiek Dalton is bekroond met de Lieven de Key Penning 2019, de driejaarlijkse architectuurprijs van de stad Haarlem. De jury verkoos de architectuur van De Molenwiek Dalton boven die van de negen andere genomineerde gebouwen. De prijs gaat naar Korth Tielens Architecten voor het ontwerp van de transformatie en uitbreiding van de jaren-zeventigschool die oorspronkelijk is ontworpen door Wiek Röling. Korth Tielens kreeg de opdracht naar aanleiding van het ontwerpend

onderzoek dat Mevrouw Meijer in 2015 op verzoek van de school, het schoolbestuur en de gemeente organiseerde. Mevrouw Meijer is trots dat haar eerste volledig uitgevoerde school deze prestigieuze prijs heeft gekregen. “Wij zien het als erkenning van ons pleidooi om bestaande schoolgebouwen niet klakkeloos te slopen, maar hun kwaliteiten te herontdekken en als uitgangspunt voor de toekomst te nemen, en om renovatie en transformatie als een volwaardige architectuuropgave te behandelen.”

De jury van de Lieven de Key Penning schrijft: “De Molenwiek is een voorbeeld van een oudere school die met een paar ingrepen en toevoegingen een heel mooi gebouw heeft opgeleverd. Zo moet je een project oppakken: kwaliteit toevoegen. Het oude gebouw wordt meegenomen in het totale project. De betrokkenheid van het bureau Mevrouw Meijer moet hier ook zeker genoemd worden. Het geheel getuigt van volwassen, ambitieuze, pure architectuur.” Meer informatie: schooldomein.nl/molenwiek.

Eerste kinderinnovatieraad van Nederland

O

p woensdag 11 december stonden 50 leerlingen van Ambion enigszins nerveus op het podium in IJsstadion Thialf. Onder het toeziend oog van ouders, broertjes en zusjes, leerkrachten en schooldirecteuren legden zij de eed af voor de Ambion Kinderinnovatieraad. Daarmee beloofden zij samen hun talenten aan te wenden om innovatieve oplossingen te ontwikkelen voor onderwijsvragen. Ambion is het eerste onderwijsbestuur in Nederland dat op deze manier een bovenschoolse kinderinnovatieraad in het leven roept. De Ambion Kinderinnovatieraad komt iedere week in groepjes van vier scholen (8 KIR leden) bijeen in het innovatielab van Codesignworld in Thialf Heerenveen.

Daar bespreken ze de leerwensen en vraagstukken die via het online platform zijn ingediend door de scholen. Met behulp van een stapsgewijze leerlijn gaan de KIR leden vervolgens op een zogenaamde

16

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

expeditie om te komen tot innovatieve oplossingen en ideeën. Deze worden gepresenteerd aan de opdrachtgever (school/organisatie). Inmiddels zijn

de eerste KIR-bijeenkomsten al geweest en ook de eerste resultaten worden binnenkort verwacht.

Meer informatie: schooldomein.nl /kinderraad.

Column Indrukwekkende her­ bestemming Greswaren­ fabriek in Reuver

E

en oude vervallen fabriek wordt een inspirerend onderwijs­ centrum waarin de onderwijsvisie van SOML tot haar recht komt.

SOML wil zich richten op ‘een contextrijke leeromgeving’. Dit komt erop neer dat leerlingen meer onderwijs volgen in het bedrijfsleven.

Zo komen leren, werken, onderwijs, maatschappij en bedrijfsleven bij elkaar. De Greswarenfabriek in Reuver is één van de oudste industriële gebouwen in Noord-Limburg en tegelijkertijd de grootste.

De gemeente Beesel heeft in mei 2014 de Greswarenfabriek als industrieel erfgoed op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.

De gemeente Beesel is met Rendiz, een maatschappelijke onder­ neming die zich richt op dagbesteding en activiteiten voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en/of beperking, en Stichting Onderwijs Midden-Limburg (SOML) gaan samenwerken op het gebied van onderwijshuisvesting en maatschappelijke activiteiten. Op deze wijze kon de Greswarenfabriek behouden blijven en heeft deze een nieuwe functie gekregen. Na de restauratie van de Greswarenfabriek beschikt SOML over een gebouw met meer grote ruimten, die ze op maat kan inzetten naar gelang het onderwijs dat verlangt.

Een toekomstbestendig gebouw waar de gewijzigde onderwijsvisie goed tot haar recht komt. Meer informatie: hevo.nl/projecten/ herbestemming-monument-Greswarenfabriek-Beesel.

Hoe klinkt het in uw school?

S

lechte akoestiek heeft een negatief effect op lesgeven en leren.

Al meer dan 50 jaar levert Ecophon akoestische oplossingen die bijdragen aan een gezonde werk- en leeromgeving voor docenten en leerlingen. Alle expertise op dit gebied, resultaten van onderzoeken en praktijkvoorbeelden zijn nu samengebracht in één online platform: Ecophon expertise web. Voor iedereen die zich bezighoudt met de inrichting van de leeromgeving. Meer informatie: ecophon.com/nl/knowledge/education.

Trends in Onderwijsland Vrijwel gelijktijdig met protesten over salaris, werkdruk en tekorten aan lesgevend personeel, verscheen de publicatie ‘Leerlingendaling’ van de VO-raad. De problemen van de korte termijn en ontwikkelingen op de (middel)lange termijn raken elkaar in een cyclische beweging.

Klachten over te weinig en éénmalig geld voor onderwijs zijn inmiddels genoegzaam bekend en blijven hier verder buiten beschouwing. Echter de leerlingendaling kan het huidige lerarentekort in het voortgezet onderwijs mogelijk grotendeels als sneeuw voor de zon doen verdwijnen. Enkele vakgebieden - zoals techniek - uitgezonderd.

Ook in het primair onderwijs kan een combinatie van krimp en een kleine ‘dip’ in de economie tot een ander beeld leiden. Een iets grotere betrekkingsomvang kan dan ineens aantrekkelijk zijn. Herstel van evenwicht tussen vraag en aanbod is wellicht dichterbij dan nu gedacht. Deze cyclische beweging is niet onbekend, maar wil in de hectiek van de korte termijn weleens vergeten worden.

Waar het de (middel)lange termijn betreft snijdt de denktank DenkWerk interessante ontwikkelingen aan, waarin onderwijs een belangrijke rol speelt. In de notitie ‘Arbeid in Transitie’ over de gevolgen van nieuwe technologieën op de arbeidsmarkt, komen we de termen tegen als ‘reskilling’ (omscholen), upskilling (opscholen) en ‘adaptieve beroepsbevolking’. De laatste term staat bij DenkWerk voor een beroepsbevolking die wil meegroeien met een snel veranderende arbeidsmarkt en zich blijft scholen.

Samengevat in de stelling ‘deze eeuw wordt er vooral één waarop we zullen concurreren op de snelheid van leren’. Eén van de belemmerende factoren blijkt overigens de discrepantie in opleidingsrichting (te veel gericht op de sector economie).

Oplossingen worden bijvoorbeeld gezocht in andere opleidingskeuzes, kortere opleidingstijd en minder strenge kwalificaties. Daarnaast zullen ook ‘learning on the job’ en digitale scholing bijdragen aan het geschetste toekomstperspectief. Zoals bij veel studies en notities het geval is, wordt ook hier de toekomst van mbo’ers op niveau 2 en 3 beperkt besproken. Voor dit deel van de toekomstige beroepsbevolking wordt geconcludeerd dat er nog veel bestudeerd en actief gestuurd moet worden. Dit lastige thema wordt afgesloten met het participatie paradigma ‘dat betaald werk ook niet als enige zaligmakende weg gezien moet worden voor een zinvol leven’!

Het thema ‘bildung’ geeft - gelukkig - een aanvullende kijk op een wereld in transitie, inclusief het aspect ‘arbeid’. In bildung-geïnspireerd onderwijs staat het individu als persoon centraal. Publicaties, zoals een recente van ECBO, tonen aan dat dit thema niet alleen is voorbestemd voor hoger en academisch onderwijs, maar ook voor het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. Een deel van de bildungdefinitie uit deze publicatie brengt evenwicht in de transitie gesprekken door te wijzen op ‘leren begrenzen door zich te verplaatsen in anderen en waarbij aandacht is voor collectieve verantwoordelijkheden’.

Jaap de Kruijf

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

17

Anders werken aan inrichten met beleving is het thema van deze Schooldomein. In de rubriek Architectuur en verbeelding geven architecten, ontwerpers en inrichters mooie voorbeelden daarvan.

RAFFAAN CONCEPTS ARCHITECTURE NIELS PETERS Het ontwerpen van een goede onderwijsomgeving is een teamprestatie. Naast de architect zijn verschillende disciplines betrokken, elk met hun eigen inbreng vanuit hun eigen expertise. Voor mij als architect bestaat het ontwerpen van een goede onderwijsomgeving uit het ontwerpen van een diversiteit aan samenhangende plekken voor verschillende soorten activiteiten gebaseerd op lesvormen en onderwijsvisie.

Deze plekken zijn niet alleen binnen maar ook buiten.

Om deze activiteiten goed te kunnen huisvesten maken we besloten, beschutte en open plekken elk met hun eigen vorm, afmeting, sfeer, licht, geluidscomfort en klimaat. Het beoogde gebruik leggen we vast in een functionele basiskaart. Hierin worden de plekken, hun technische specificaties en het be-

18

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

oogde gebruik samengevat. Daarna past het ons als architect om ruimte te laten aan het team dat samen met een interieurarchitect of inrichter de verschillende ruimten daadwerkelijk inricht. Hierbij vormt de functionele basiskaart het uitgangspunt van waaruit het team de ruimte tot HAAR onderwijsruimte kan maken.

Op de foto is een van de onderwijsclusters van het nieuwe Kindcentrum Beneden Leeuwen te zien.

In het ontwerp zijn besloten ruimten (instructie), beschutte plekken (individueel werken) en open plekken (groepswerken) gerealiseerd. Passend op dit beoogde gebruik en de hieraan gekoppelde voorzieningen heeft het team samen met een inrichter de ruimte verder ingericht.

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

MAS ARCHITECTUUR Met het ontwerp van (College) De Kleine Prins te Hilversum heeft MAS architectuur een goed voorbeeld afgeleverd van een ontwerp dat niet alleen vóór, maar vooral mét de organisatie en haar gebruikers is gemaakt. Het betreft een school voor speciaal onderwijs (SO), voortgezet speciaal onderwijs (VSO) en diplomagericht onderwijs (DGO) voor kinderen en jongeren met een lichamelijke of meervoudige beperking. Gedurende diverse workshops met zowel leerlingen als personeelsleden uit alle lagen van de organisatie is onder leiding van MAS gezocht naar de kernwaarden van de school en de wijze waarop dit ruimtelijk vorm krijgt. Bijzondere onderwijs en werkruimtes resulteerden in multi-inzetbare ateliers.

Tevens zijn een volwaardige sportzaal en zwembad aanwezig.

Gebruiker en omgeving Architect Daan ter Avest: “In de gesprekken tijdens workshops met de leerlingen bleek de locatie, in de bossen op het terrein van Merem Revalidatie, een identiteitsbepalend gegeven.” Hieraan is invulling gegeven door vanuit de werkruimten en ateliers de relatie met de buitenwereld zo sterk als mogelijk te maken. Onderwijsruimten op de begane grond hebben direct toegang tot het speelplein, verder zijn alle ruimten voorzien van grote raampartijen met te openen delen. Het bos kan hierdoor optimaal ervaren worden, niet alleen door het uitzicht maar

ook door geur en kleur. De relatie tussen lokalen, atelierruimtes en het bos werd goed vormgegeven.

Alle verblijfruimtes hebben maximale daglicht­ toetreding en vrij zicht op het bos en de open plek in het bos. Het zicht naar de open plek in het bos vormt hierdoor een geleidelijke overgang van binnen naar buiten. Door de afmeting van de overstekken was de daglichttoe­treding niet storend voor de centrale aula.

Omgekeerd zijn delen van het interieur nadrukkelijk ingezet als architectonische elementen om ruimten te creëren. Zo geven de zeer brede gangen veel overzicht naar de werkvertrekken. Het samen zijn in één gebouw wordt als zeer welkom ervaren.

Opdrachtgever: Stichting De Kleine Prins, locatie Hilversum, in samenwerking met Lies Willers, bouwpartners Boele van Eesteren, Homij, Aveco de Bondt, status gerealiseerd.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

19

Tekst Sibo Arbeek

EEN SCHOOLGEBOUW MET EEN STRAAT

De esthetiek van parametrisch ontwerpen Hij staat er pas in 2022, maar nu al wordt het nieuwe scholencluster Donker Curtiusstraat van Lucas Onderwijs in Den Haag een baanbrekend project. Vooral om het concept, dat de samenwerking tussen de verschillende partners versterkt. Maar daarnaast ook het parametrisch ontwerp, dat tot een behaaglijk gebouw leidt met een prachtige uitstraling.

T

jerk van de Wetering, Alfons Hams en Jurjen Vermeer van Spring Architecten starten met een mooie 3D simulatie: “Even nog niets opschrijven, maar gewoon naar het gebouw in zijn omgeving kijken en ervaren wat het met je doet.”

Daarna komt de uitleg. Alfons: “We zitten in een paradigmashift; wat moet een school kunnen, wat doet de energietransitie met de gebouwde omgeving; hoeveel geld mag het kosten en dat terwijl

20

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

de eisen worden opgeschroefd. De casus is een nieuwe uitdaging in de Haagse wijk Loosduinen, die na een Europese aanbesteding is gewonnen. Een project van 11.000 m², waarbij in 2020 de bestaande school wordt gesloopt en het cluster in de zomer van 2022 klaar moet zijn. Het scholencluster komt in een weidse en groene omgeving te staan, maar wel omringd met gebouwen in zes lagen. Het ligt in een groene long en de opgave is een autonoom

ONTWERP EN INRICHTING

gebouw te maken. Daarbij is het een uitdaging om de bestaande bomen te handhaven en te verbinden met het groene schoolplein. In zo’n opgave moet je goed luisteren naar de omgeving, waardoor je een mooie vervlechting van structuren krijgt. In dit gebouw komen kinderopvang, SBO Pastoor van Ars, de basisschool De Oase, Hofstad mavo-havo en drie sportzalen. Het resultaat is een diversiteit van didactische en pedagogische expertise waardoor je leerlingen van 0-18 jaar heel mooi kunt bedienen.”

VERHALEN VERTELLEN Alfons: “Het gebouw heeft een landschappelijke opzet, met de kashba uit het Midden-Oosten als referentie.

Dat zijn interessante gebouwstructuren, die door de hitte van de woestijn uit noodzaak ontstaan, waar mensen bij elkaar kropen als beschutting, handel dreven en elkaar verhalen vertelden. Die gebouwen zijn eeuwenoud en daar zit heel veel identificatie in.

Dit moet ook een gebouw worden waar je verhalen op kunt halen. Het gebied kenmerkt zich door de wandelgangen en paden door het groen. We trekken een wandelgang door het gebouw heen, die alles met elkaar verbindt, waardoor er een soort parelketting ontstaat met een rijkdom aan soorten ruimten. We willen niet op één plek wauw, maar overal wauw. De straat bevat de gemeenschappelijke functies en ruimten, waardoor samenwerken vanzelfsprekend wordt, maar niet noodzakelijk is. Je kunt ergens blijven steken, maar gaat ook als vanzelf van plek naar plek.

We hebben in een basisschool een theater gemaakt en bij het deel voortgezet onderwijs een aula met tribune, waarbij de scholen van elkaars voorzieningen gebruik kunnen maken. De aula heeft een flinke luifel en grenst aan de sportvelden. Op de begane grond zijn de verschillende identiteiten goed zichtbaar, op de verdieping hebben we in de leer­pleinen juist naar de samenhang gezocht. De leerpleinen zijn herkenbaar aan een kleurvlak op de vloer en een kleurvlak op het plafond; het zijn rustige, besloten clusters,

in combinatie met vijf of zes lokalen en de voorzieningen die er nodig zijn. Daar kun je groei en krimp opvangen en kunnen slimme leerlingen van De Oase deels meelopen in lessen van Hofstad. De binnenruimtes bestaan uit veel hout en lichte wanden en meubels. We hebben overwegend nuchtere materialen gebruikt, waarbij duurzaamheid overal doorheen speelt. Buiten ligt een ovale Panna court, waaromheen we de fietsenstalling hebben gelegd. Op die manier blijft het weg bij de school, maar heb je er wel goed zicht op.”

PARAMETRISCH ONTWERPEN Tjerk: “Bijzonder aan het gebouw is dat de gevel, samen met Architech Company, parametrisch is ontworpen. Dat hebben we aan de voorkant van het ontwerptraject gedaan, waarbij we belangrijke parameters als isolatiewaarde, de instraling van de zon, daglichtopbrengst en de open-dichtverhouding van de gevel in een computermodel hebben ingevoerd. Aan de hand daarvan hebben we een optimum gezocht naar daglicht- en warmtelast. Het leuke is dat er een wetenschappelijke onderbouwing onder zit, die je ook in je ontwerp gebruikt. Ik denk dat deze aanpak tot een revolutie in scholenland leidt omdat het een antwoord is op de grofstoffelijke methode van de frisse scholen; waarbij de focus vooral op glas­ oppervlak en daardoor te veel warmte in het gebouw blijft. Die frisse scholen zijn helemaal niet zo fris.”

Jurjen: “Parametrisch ontwerpen is heel technisch, maar je kunt er ook esthetisch mee werken, waardoor je tot een ander gebouw komt. Normaal blijft een programma van eisen de basis voor het ontwerp. Bij parametrisch ontwerpen bepaal je de belangrijkste zaken en die programmeer je. Alle verdere uitgangspunten sluiten daar op aan. We hebben bewust op vier oriëntaties de gevels ontworpen. Het kan niet zo zijn dat de noord- en zuidgevel hetzelfde zijn, dan gooi je gewoon geld weg. Als het daglicht hoog invalt komt er veel licht binnen, daarom hebben we ramen

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

21

tot de maximale hoogte van 3.20 meter gemaakt. Onze vier typen zonnekapjes zorgen dat de ergste warmte buiten gehouden wordt, waardoor we vervolgens kunnen kijken hoe we het gebouw zo goed mogelijk open kunnen maken; het gebouw moet kunnen communiceren met de omgeving. Met deze methode is een andere zonwering niet nodig. Er is daardoor altijd contact met buiten en verder hebben we in de gevel de open-dicht verhouding met 30% geoptimaliseerd.

Vanuit de benadering van een categorie frisse school zouden we op sommige plaatsen twee keer zoveel glas nodig hebben. Het gebouw heeft een compleet glazen gevel langs de aula, omdat daar de ochtendzon minder belastend is.” Alfons: “Voordeel is ook dat we substantieel minder energie nodig hebben, door de reductie van koelvermogen. Daarnaast zijn er minder kozijnen nodig omdat je minder glasoppervlak hebt. Je kunt de kosten op installaties dus sturen en dat levert in dit geval een energieneutraal gebouw op. “ DE BIJENETER Jurjen: “Het is een gebouw in drie lagen, waarbij we de derde laag laten doorlopen in het dak. Dat zorgt voor een bijzonder effect; omdat het daardoor als een tweelaags gebouw oogt en het een menselijke maat geeft. Alle ruimten onder het dak krijgen solatubes die aansluiten op de plafondtegels. Aan de gevel hebben we een smalle kijkstrook gemaakt, die een panoramisch overzicht over de omgeving biedt. Die loopt helemaal door. Daardoor ontstaat weer een hele andere sfeer en dat heeft weer een link met het onderwijs; hoe kan ik soorten ruimten maken met andere soorten lichtbeleving. Verder is het ook een circulair gebouw, dat helemaal demontabel is. De gevel

22

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

“De mogelijk­ heden van techniek moet je ook inzetten om de identiteit van het onderwijs weer opnieuw op de kaart te zetten”

is opgebouwd uit geanodiseerde aluminium platen in een champagnekleur, afgemaakt met een robuuste strook vezelcementplint in een zandkleur. Onze kleurspecialist Lucia Giminez heeft over de kleuren na­ gedacht. Zij vroeg zich af wat typische Den Haag plaatjes zijn; het strand versus de zee en duinen. Uiteindelijk hebben we zelfs de kleuren van de bijeneter die in Den Haag voorkomt gebruikt in ons kleurenpallet. De docenten waren verrukt; het levert kleurencombinaties op die echt super zijn en terugkomen in de verschillende ruimten en leerpleinen.”

SCHOONHEID VERSUS WETENSCHAP Alfons ten slotte: “De mogelijkheden van techniek moet je ook inzetten om de identiteit van het onderwijs weer opnieuw op de kaart te zetten. Architecten moeten zich niet uit het veld laten slaan door de beperkingen die ze soms voelen, ze moeten uit hun comfort zone komen en daar blij mee zijn. Het beeld was dat je als architect het proces uit wordt geëngi­ neerd, maar er komt juist een nieuwe dynamiek achter weg. Dit jaar is het 100 jaar Bauhaus, maar de beginselen van Bauhaus staan nog recht overeind; de schoonheid versus de wetenschap moeten bij elkaar gebracht worden; we moeten specialistische kennis hebben om topproducten te maken. We doen het allemaal voor de leerlingen, maar het gaat om het onder­wijs. En ik wil iets aanreiken waar de docent mee uit de voeten kan; het gaat om leerprestaties, maar ook om doceerprestaties.”

In dit project heeft Spring architecten samengewerkt met Architech Company. Kijk voor meer informatie op springarchitecten.nl.

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Frank Hanswijk

ONTWERP EN INRICHTING

BREDE SCHOOL ASPEREN MAAKT CENTRUM AF

Nieuwbouw stimuleert samenwerking De beide oorspronkelijke gebouwen van CBS De Open Poort en OBS De Zandheuvel waren allebei gezond, maar technisch en functioneel verouderd, met bovendien een lastige onderhoudssituatie.

SKCN zat met peuteropvang Piggelmee/BSO Fortkanjers in een noodgebouw tegen De Zandheuvel aan. Voldoende ingrediënten voor een nieuwe brede school in Asperen.

C

lusterdirecteur Ben Kennedie van het bestuur O2A5 en Ton Bavinck van Stichting LOGOS staan aan de wieg van de nieuwe brede school Asperen die in maart 2019 opgeleverd werd. Nieuwe gezichten zijn Margret van der Mooren, als directeur van De Open Poort en locatiecoördinator Monique Steenlage van de Zandheuvel, die ook leerkracht van groep 8 is. Trudy van Dalen van SKCN, verantwoordelijk voor het aanbod van de Peuteropvang

Piggelmee en BSO Fortkanjers is op afstand betrokken. Het proces naar nieuwbouw werd begeleid door Marian Huitema en Jaco de Wildt van bbn adviseurs.

Ton: “De toenmalige gemeente Lingewaal stelde in 2007 het Manifest van Lingewaal vast. Belangrijk speerpunt was de leefbaarheid in de kernen, met onderwijs als basisvoorziening, samen met voorschoolse opvang. Dat leidde in afstemming met ons als besturen ertoe dat we de ambitie uitspraken om

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

23

in elke kern een brede school ontwikkeling te starten voor opvang en onderwijs in moderne gebouwen, met een gezonde exploitatie en de mogelijkheid om flexibel op elkaar te kunnen reageren. We wilden uit de jaarlijkse cyclus van aanvragen en de eindeloze discussie over gescheiden geldstromen blijven. Die ambitie werd vastgelegd en voor de uitvoering ervan in de tijd uitgesmeerd. Door het opgaan van de gemeente Lingewaal in de nieuwe gemeente West-Betuwe per januari 2019 werd dat proces versneld. Het College wilde dat alle bedoelde voorzieningen gerealiseerd waren - of in een uitvoeringsfase kwamen - voor het moment van de feitelijke herindeling. In een voortvarend tempo werden veel projecten gestart; een stevige ambitie voor zo’n kleine gemeente, met projecten in Vuren, Herwijnen, Asperen en Heukelum.

POORTGEBOUW Jaco legt uit: “Het is een tweelaags gebouw met een klassieke, symmetrische opbouw; centraal de poort en aan weerzijden de vleugels voor de beide scholen.

Het gebouw biedt onderdak aan ongeveer 240 leerlingen, verdeeld over de beide scholen en kinderen die de peuterspeelzaal Piggelmee bezoeken en/of buitenschoolse opvang Fortkanjers. De begane grond is voor de jongste groepen en de peuterspeelgroep/ BSO; de verdieping is voor de oudere kinderen. We hebben meerdere locaties onderzocht, maar dit was toch de beste. Hier stond ook de oorspronkelijke Open Poort.” Ben Kennedie knikt: “Op deze locatie zijn we ooit samen begonnen om vervolgens op twee locaties verder te gaan. Mooi, dat we nu hier weer samen zitten.” “In feite is dit het centrumgebied”, vervolgt Ton. “Je hebt hier het gezondheidscentrum met de huisartsenpost, het vernieuwde dorpshuis, de SPAR in een nieuw jasje en de nieuwe levensloopbestendige appartementen in het project Buiten de Poort van corporatie KleurrijkWonen. Bij het ontwerp van deze school wilden we graag dat het aansloot bij het karakter van het oude historische stadje; het heeft dan ook de vorm van een poortgebouw gekregen, waardoor je de stad binnenkomt. Dat zie je ook aan het robuuste metselwerk, dat je hier in veel gebouwen herkent.”

SPONTANE ONTMOETINGEN Het programma van eisen voor de beide scholen verschilde duidelijk: de Zandheuvel heeft leerpleinen met daaromheen lokalen, de Open Poort heeft een meer traditionele opbouw met lokalen aan een gangzone. In het centrale deel zijn de functies gecombineerd; de grote trap voor beide scholen grenst aan het speellokaal dat met een schuifwand verbonden is met het centrale deel. Zo ontstaat een grote ruimte met tribune voor feesten en vieringen, zoals de Kinderboekenweek en Sinterklaas. Monique: “De architect

24

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

heeft goed met ons meegedacht; alles komt uit op het grote leerplein, waardoor je overal ziet wat er gebeurt, ook buiten je eigen ruimte.” Ben knikt: “Tijdens het proces hebben we muren geschrapt, om meer ruimte te bieden aan spontane ontmoetingen.” Margret knikt: “Wij hebben lokalen aan een gang, maar deze is zo breed dat het een leer- en werkstrook is, met tafels waar leerlingen aan kunnen werken. We zien dat de focus op les in het lokaal vanzelf verschuift naar een diversiteit aan werkvormen. Leuk te melden is dat we een ruimte hebben afgestaan aan de bibliotheek Rivierenland, zodat we een kleine bibliotheek in ons gebouw hebben, die door iedereen te gebruiken is.”

ONTWERP EN INRICHTING

zouden spelen. Nu we hier zitten zoeken we elkaar ook steeds meer op. We zijn nog net niet getrouwd, maar wonen wel stevig samen.” Ton: “Ik weiger om aan een brede school project mee te doen als verschillen het uitgangspunt zijn.” Jaco knikt: “Dan zet je de scholen met de ruggen tegen elkaar en dat bepaalt dan de toekomst van je onderwijs.”

GROTE RAAMPARTIJEN Jaco: “Het was een design en build contract, waarbij Van Hoogevest Architecten feitelijk het gezicht van de aannemer was en het eerste aanspreekpunt voor de scholen. Het is een BENG gebouw geworden, gasloos en categorie frisse scholen B. Het gebouw heeft topkoeling en het binnenklimaat is erg prettig.

Leerkrachten kunnen de temperatuur in het eigen lokaal met + of - 3 graden bijstellen.” Ton: “Vroeger had je in scholen machinekamers waar niemand wist

“Ik weiger om aan een brede school project mee te doen als verschillen het uitgangs­punt zijn”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw brede school Asperen met

Vlnr: Margret van der Mooren, Monique Steenlage,

twee scholen, peuterspeelzaal, BSO en een

Ton Bavinck, Ben Kennedie en Jaco de Wildt

waar wat voor bedoeld was, met alle ellende van dien.

Nu heb je een beperkte hele slimme ruimte en bel je een nummer als iets niet werkt en dan wordt het op afstand opgelost. De besturen hebben zelf geïnvesteerd in PV panelen en ledverlichting.” Ben: “Los van de techniek heeft de architect prachtig met natuurlijk daglicht en grote raampartijen gewerkt. Dat maakt dat je overal zicht op of de weilanden of de contouren van het historische centrum hebt. Dat heeft ze echt goed gedaan.”

bibliotheekvoorziening Opdrachtgever Gemeente Lingewaal (per 1 december 2019 de gemeente West-Betuwe) Adviseur bbn adviseurs (programma van eisen/ projectmanagement/directievoering) Architect Van Hoogevest Architecten, projectarchitect Ana-Maria Magdalinoiu Aannemer Van Leeuwen Meerkerk BVO 1.900 m² Stichtingskosten € 3 miljoen (exclusief btw) Ingebruikname Maart 2019

DEZELFDE VOETBALCLUB Ton legt uit: “De manifest projecten werden allemaal in een hele korte tijd gerealiseerd en dat zette logischerwijs de begrotingen wel wat onder druk.

De gemeente heeft vier projecten in uitvoering die door bbn adviseurs en ICSadviseurs voortvarend zijn opgepakt.” Jaco knikt: “Dat was zeker een uitdaging.

We hebben de teams in een bus gezet om van andere projecten te leren. We hadden hier te maken met een christelijke school, waarvan de toenmalige directeur duidelijke opvattingen had over de eigen identiteit.

Belangrijke thema’s waren wel of niet een hek om de school, een centrale entree of een gezamenlijk schoolplein. In het begin was alles gescheiden en stonden er grote hekken omheen, in de loop van de tijd zijn de scholen naar elkaar toe gegroeid.” Ben: “De kinderen zitten op dezelfde voetbalclub, dan is het toch gek dat ze hier van elkaar gescheiden

ECOSCHOOLS Margret: “Onze samenwerking hebben we verder vormgegeven in een project met EcoSchools. Een team van leerlingen, leerkrachten en ouders hebben samen nagedacht over de inrichting van de buiten­ ruimte. Dat heeft meer groen en mooie plekken buiten opgeleverd die we ook als onderwijsruimte kunnen gebruiken. Het is erg leuk om te zien hoe betrokken de kinderen zijn in dat proces. Die samen­ werking leidt er ook toe dat de beide scholen en ouders verder naar elkaar toe groeien. De volgende stap is het scheiden van afval. We merken dat onze kinderen dat ook belangrijk vinden. Daarmee werken we samen aan eigenaarschap; we zijn met z’n allen verantwoordelijk voor het gebouw en voor de wereld.

Mooi toch?”

Kijk voor meer informatie op bbn.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

25

Tekst Sibo Arbeek

VELUX PRESENTEERT DE HEALTHY HOMES BAROMETER 2019

Leren in ongezonde gebouwen Tijdens het VELUX Daylight Symposium en de Healthy Buildings Day in Parijs in oktober bracht de VELUX Groep als maatschappelijk verantwoord bedrijf ruim 600 internationale professionals bij elkaar voor twee kennisdagen vol nieuwe inzichten over het belang van daglicht en frisse lucht.

Centraal staat de brug tussen theorie en praktijk: hoe ontwerpen, bouwen en creëren we gezonde gebouwen en leefomgevingen? Kortom; het ging ergens over.

V

andaag de dag leeft één op de drie kinderen in Europa in een huis met gebreken die hun gezondheid negatief beïnvloedt. Het is bijna niet voor te stellen in deze tijd, maar het is zo. De barometer van VELUX is een wetenschappe­ lijk onderbouwde en beproefde methode die de effecten van ongezonde ruimten onderzoekt en de resultaten breed deelt. Het is een feit dat steeds meer mensen en kinderen een groot deel van hun leven binnen doorbrengen, zonder frisse en droge lucht en voldoende daglicht. De barometer laat ook zien welk verborgen potentieel er zou zijn wanneer de leef- en leeromstandigheden zouden verbeteren; meer gezonde mensen, meer energie, meer productiviteit en een positief effect op de economie. Morten Helveg Petersen is vicevoorzitter van de IRTE commissie van het Europees parlement, de commissie voor onderzoek, industrie en energie.

Hij stelt “dat we de gevolgen van klimaatveranderingen voor onze planeet niet langer mogen negeren. Het is de ambitie van een groot deel van het Europees Parlement om in 2050 van Europa het eerste klimaatneutrale continent van de wereld te maken.” CEO van de VELUX Groep David Briggs is het daarmee eens: “Sinds onze eerste barometer

Mariëlle Aarts - Assistant Professor TU Eindhoven

David Briggs - CEO VELUX Groep

26

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

in 2015 hebben we verder gewerkt aan een gezonde gebouwde omgeving en met name gericht op gezonde leef- en leeromgevingen voor kinderen.

Het is onze verantwoordelijkheid dat de huizen waarin ze opgroeien en de scholen waarin ze leren zo gezond mogelijk zijn. Onze studies naar scholen tonen aan hoe belangrijk het binnenklimaat is. Uit onderzoek blijkt dat 1 op de 3 Europese kinderen, en dat is meer dan 26 miljoen, in ongezonde huizen woont. Slechte ventilatie en vochtige huizen zijn slecht voor de gezondheid en veroorzaken aandoeningen als astma, allergieën en eczeem. In sommige landen lijden meer dan 20% van de kinderen aan astma. Uit onderzoek blijkt ook dat het niet alleen een probleem is in stedelijke gebieden, maar ook op het platteland, waar grote temperatuurverschillen en vocht aandoeningen veroorzaken. Uit de Barometer blijkt dat 90% van de kinderen hun tijd voornamelijk binnen doorbrengt.

ECONOMISCHE BIJVANGST Het verbeteren van het binnenklimaat voor kinderen is niet alleen goed voor de gezondheid, maar ook goed voor de economie, blijkt uit hetzelfde onderzoek. Het zou een injectie van € 300 biljoen opleveren in de

Harwil de Jonge - directeur Heijmans Vastgoed

ONTWERP EN INRICHTING komende 40 jaar. Dat bedrag is de helft van de kosten die de lidstaten van de EU in 2017 aan onderwijs uitgaven. Deze opbrengt wordt bepaald door minder uitval op school, een hogere productiviteit voor kinderen en hun ouders (lees: betere leerprestaties).

De toverwoorden zijn een betere ventilatie en het terugdringen van schimmel en vocht in ruimten waar kinderen leven en leren. Verder zijn er voordelen te halen door het minder blootstellen aan schadelijke geluiden, meer toegang tot natuurlijk licht en het structureel verbeteren van het binnenklimaat. Reken verder ook de indirecte kosten op het gebied van zorg, medicijngebruik, toename van zorg binnen het sociale domein mee; dat levert een verder verlies op aan productiviteit en het verminderen van kansen binnen het loopbaanperspectief.

ECONOMISCHE VOORDELEN Uit onderzoek blijkt dat de kosten om de standaard voor woningen en publieke voorzieningen, zoals scholen, te verbeteren binnen 18 maanden zouden worden terugverdiend door de positieve effecten ervan. Bedenk dan dat in deze opbrengsten nog niet eens de economische voordelen meegenomen zijn door de renovatie van publiek en privaat vastgoed in termen van waardevermeerdering van huizen en het besparen van energie. Dat betekent dat we met deze acties ook het inefficiënt gebruik van ons bestaande vastgoed kunnen aanpakken, dat verantwoordelijk is voor 40% van de energieconsumptie en meer dan 30% van de CO2-uitstoot. Ten slotte, en niet het minst belangrijk, is het een kans om de samenleving als geheel te verbeteren, onze bijdrage te leveren aan het terugdringen van de CO2-uitstoot en verschillen in de samen­leving te verkleinen, waarbij we geld besparen en onze schaarse en waardevolle grondstoffen ontzien.

WAARDE VAN DAGLICHT Mariëlle Aarts is Assistant Professor binnen de facul­ teit Gebouwde Omgeving aan de TU Eindhoven en gespecialiseerd in licht in de gebouwde omgeving, in het bijzonder in relatie tot het gedrag van mensen.

Daarbij onderzoekt ze de effecten van natuurlijk of kunstmatig licht op het gevoel van welbevinden.

Ze is daarbij speciaal geïnteresseerd in de relaties op werkomgevingen en zorgomgevingen voor ouderen. Zij onderzoekt daarbij ook de effecten van daglicht op het genezingsproces voor verschillende ziekten en de condities van licht in zorggebouwen en ziekenhuizen. Tijdens het symposium sprak zij over haar onderzoek naar de effecten van daglicht op de werktevredenheid van verpleegsters van OK-ruimten in ziekenhuizen. De hypothese is dat natuurlijk licht effect heeft op zaken als tevredenheid, werkgeluk, stress en het welbevinden van patiënten en medewerkers. Mariëlle: “We hebben 978 operatie­ kamers in Nederland, waarvan maar 35% een vorm

van uitzicht hebben. Uit ons onderzoek blijkt dat 94% van het verplegend personeel graag ramen en uitzicht wil in operatie­kamers, omdat dat een direct positief effect zou hebben op het eigen werk en de beleving bij patiënten op de OK. In de volgende fase van het onderzoek onderzoekt Mariëlle via een field-study hoe dezelfde groep medewerkers binnen de onderzoeksperiode reageert op de verschillende variabelen in OK-ruimten met en zonder uitzicht. De resultaten moeten de hypothese verder onderbouwen dat daglicht ook belangrijk is in ruimten die van oudsher juist gesloten bleven, vanuit oogpunt van privacy, hygiëne en het welbevinden van patiënten en medewerkers.

TOTALE LEEFOMGEVING Harwil de Jonge, directeur bij Heijmans Vastgoed, sprak ook tijdens de Healthy Buildings Day. Hij plaatst een gezond gebouw in een bredere context: “Je ziet dat natuur inclusief bouwen meer op de agenda komt. Zeker bij overheden is de vraag steeds prominenter. Binnen vastgoed zijn wij met onze projecten dagelijks bezig met de leefomgeving, dus ook met biodiversiteit. Welke dat zijn? Dat gaat om

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

27

“Uit ons onderzoek blijkt dat 94% van het verplegend personeel graag ramen en uitzicht wil in operatie­ kamers”

28

SCHOOLDOMEIN

materialen, ruimte, klimaatadaptatie, mobiliteit, de energieopgave, maar ook om het sociale; omzien naar elkaar. Wij bedenken en maken gebouwen en gebieden voor de eindgebruiker. Het creëren van een gezonde leefomgeving staat dan ook centraal in onze visie. Hoe stimuleer je lopen, hardlopen, wande­len en fietsen in een gebied?

KLIMAATADAPTIE EN BIODIVERSITEIT Bij klimaatadaptatie en biodiversiteit moet je denken aan het toepassen van het juiste groen bij een opgave. We kunnen de klimaatveranderingen niet meer ontkennen. Zowel bij hittestress als bij enorme hoosbuien speelt groen een positieve rol. Des te belangrijker wordt dat in de gebiedsontwikkeling als je kijkt naar de verdichting van onze steden. Groen kan ook alleen bestaan als er beestjes zijn en omgekeerd. We komen er steeds meer achter hoe je netwerken kunt maken, die plant en dier een kans geven om voort te leven.

Dat je die biodiversiteit werkende krijgt in de stad, is heel belangrijk. Een andere motivatie is dat we negentig procent van onze tijd doorbrengen in gebouwen. Groen is in zo’n geval een mooie stimulans om mensen naar buiten te halen. Als je een gebied erop inricht en er beleid op voert, gaan mensen ook buitenactiviteiten doen, wat weer bijdraagt aan andere maatschappelijke effecten. Alleen al het kijken naar groen heeft een positieve uitwerking op je gezondheid. Het sociale thema waar wij als bedrijf mee te maken hebben gaat erom hoe mensen een gebied ervaren, als voorwaarde voor een gezonde leefomgeving.

Simpel gezegd, de keuze tussen een ongezond gebouw in een gezonde omgeving of een gezond gebouw in een ongezonde omgeving is onmoge­ lijk. Het gaat bij gezondheid om meer dan een gebouw, het gaat om de totale leefomgeving en dat zijn geschakelde processen geworden. Groen niet voor lief nemen, maar er actief mee aan de slag gaan en doorpakken op wat er al ligt. Het is de tijd van doen! ”

januari 2020

OVER VELUX DAYLIGHT SYMPOSIUM EN HEALTHY BUILDINGS DAY De twee symposia van de VELUX Groep, het VELUX Daylight Symposium en Healthy Buildings Day, waren voor het eerst aansluitend georganiseerd, waarbij VELUX, wetenschappers, architecten, ontwikkelaars, stedenbouwkundigen, gebouweigenaren, beleids­ makers en bouwprofessionals bij elkaar bracht om sterkere synergiën te creëren in de hele waardeketen van gebouwen. Tijdens deze twee dagen werd kennis uitgewisseld en praktijkvoorbeelden gedeeld, zodat we de praktijk kunnen versnellen en gebouwen gezonder kunnen maken. Het VELUX Daylight Sympo­ sium, dat sinds 2005 om de twee jaar wordt gehouden, is een internationaal erkend evenement dat zich richt op daglichtonderzoek, onderwijs, praktijk en beleidsvorming. Het 8ste Daylight Symposium bevatte een brede architecturale agenda met betrekking tot daglicht, terwijl het nieuw baanbrekende onderzoek deelde. Het programma bevatte een mix van uitgenodigde sprekers en geselecteerde ingediende papers met betrekking tot daglicht, bouwprestaties en menselijke gezondheid, evenals architecturale casestudy’s.

Healthy Buildings Day, dat sinds de eerste editie in 2015 elk jaar wordt gehouden, brengt belangrijke spelers in de bouwsector samen voor een dialoog over waarde, ontwerp en gebruikerstrends. Er wordt een sterke focus gelegd op hoe daglicht en comfort in gebouwen tastbaar kan worden gemaakt door het tonen van cases, resultaten en gebruikerservaringen. Door slimme oplossingen zoals de combinatie van VELUX dakramen met VELUX ACTIVE te tonen laat de VELUX Groep zien hoe zij zich blijft innoveren om de gezondheid van gebouwen verder te verbeteren.

Het onderzoek voor de Healthy Homes Barometer 2019 is uitgevoerd door RAND: www.rand.org/t/RR3256. U kunt het volledige rapport downloaden op velux.nl/healthyhomes. Kijk voor meer informatie over het belang van natuurlijk licht in scholen op vms.velux.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

VERNIEUWEND ONDERWIJS IN EEN OUD JASJE

Bewegend leren mag in kindcentrum de Vlinderboom Het was even zoeken naar dat bijzondere kindcentrum de Vlinderboom in de wijk Heer in Maastricht. Het oude gebouw met een patioachtige opzet doet niet aan verleiding, maar dat wordt binnen ruimschoots gecompenseerd, waar de volop aanwezige ruimte en het meubilair kinderen stimuleren om te bewegen en vooral bewegend te leren.

Jan Slangen is directeur van basisschool de Vlinderboom en inrichtingsspecialist Marianne Richter van Presikhaaf Schoolmeubelen heeft hem geholpen zijn visie om te zetten in een leeromgeving waarin bewegen centraal staat. Jan vertelt eerst over het gebouw, de plek en de ambities: “Deze wijk Heer was van oorsprong een kerkgemeenschap en een

zelfstandig dorp, net als de dorpen in de omgeving. In 1969 werd Heer door Maastricht geannexeerd, maar niet nadat de gemeente deze school had gebouwd, met grote en vooral lichte lokalen, met 2.200 m² ruim van opzet en met voldoende buitenruimte. Nadat ook het ontmoetingscentrum Aan de Wan en het zwembad van Heer waren gebouwd was de kas leeg. De

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

29

Ray Swivel: verrijdbare, in hoogte verstelbare stoel met flexibele zitting, voorzien van zwarte rug en zwart frame, rug aan achterzijde voorzien van een tassenhaak, verkrijgbaar in diverse hoogten en uitvoeringen, AdjustT-Table: In hoogte verstelbaar van 75 tot 120 cm door middel van eenhandsbediening, uitgerust met twee wielen en twee stelvoeten, blad voorzien van CPL toplaag met een kunststof laseredge randafwerking, afmeting 70x50 cm., uitvoerbaar met twee smalle Gratnell laden.

Marianne Richter en

Vlinderboom is een van de scholen van MosaLira, de stichting in Maastricht die voor 21 scholen het onder­ wijs verzorgt. In het kader van het net vastgestelde Integrale huisvestingsplan Maastricht mag ik over drie jaar verbouwen. Vooral het dak moet worden aangepakt en geïsoleerd, want het is aan vernieuwing toe en door alle lekkages in de exploitatie kostbaar.

We willen het naar een Beng niveau brengen; eng lukt niet, daarvoor is het met zijn 50 jaar te oud. Het is een soort patioschool met een betonnen uitstraling; in 1989 is er flink verbouwd, met een uitbreiding in het middengedeelte, samen met de aula en kantoorruimten. Het lijkt een groot gebouw, maar is intiem van binnen. We willen bewust geen nieuwbouw, want dan krijgen we een uitgeknepen gebouw, zonder aula en gemeenschapsruimte. Nu hebben we lokalen van 60 meter waarin allerlei werkvormen mogelijk zijn.”

ONTSPANNEN OUDERS Jan verder: “We zijn in 2011 hier begonnen, als een fusieschool met twee andere scholen. De school telt ongeveer 375 leerlingen en bevat verder een peuterspeelzaal, kinderdagopvang en voor- en naschoolse opvang. We zijn een kindcentrum met één pedagogische visie en waren een van de eerste in Maastricht maar zeker uniek omdat alles onder één dak plaats vond. We trekken kinderen uit een groter gebied dan Heer alleen en onze kwaliteit is dat we alles hier kunnen bieden en bovendien flexibel zijn.

Voor kinderopvang geldt dat je de uren koopt die je nodig hebt. Ouders bellen drie weken van tevoren en wij zorgen voor opvang en onderdak. Zo hebben we de BSO ook geregeld; we willen dat ouders ontstrest worden. Onze BSO ging eerst open om 7.00 uur, maar we merkten dat veel ouders gespannen waren. Wat bleek, ze werkten in de zorg en hadden om zeven uur hun overdracht. Toen zijn we om half zeven open gegaan, met als gevolg meer relaxte ouders en dus ook kinderen. We staan voor kwalitatief goed onderwijs, met een mooie mix van jonge en oudere leerkrachten.

Zo selecteren we nieuwe collega’s meer op hun peda-

Jan Slangen

30

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

gogische dan op hun didactische vaardigheden. Ze moeten het leuk vinden om met kinderen om te gaan, die allemaal verschillend zijn. Die dichtregels hangen groot aan de muur: ‘Het kind is als een vlinder in de wind, de een vliegt hoog, de ander laag’.”

NATUURLIJKE BEWEEGBEHOEFTE “We gebruiken Snappet met instructiefilmpjes waardoor de kinderen de instructie van de leerkrachten altijd opnieuw kunnen bekijken. De klas is de sociale context waar je met je groep bij elkaar komt en samen een klas vormt. Kinderen willen ook ergens bij horen en een domein hebben dat hun thuisbasis is. Het is nog lastig om de resultaten van beweegbaar leren te meten. We zien dat kinderen het hier prettig vinden en als kinderen het prettig vinden op school gaat het leren ook makkelijker. Je vindt hier een gemêleerde populatie; binnen de ranking van de 20 scholen binnen MosaLira staan we op de 5e plek qua zwaarte. Onze resultaten zijn ver boven het gemiddelde in Nederland, dus dat zegt wel iets. Met onze partners spraken we al lang over beweegbaar meubilair, vooral omdat het praktisch was. De kinderen groeien snel uit hun oorspronkelijke posities en dat betekent dat je soms twee keer per jaar de setjes moet wisselen. Tot voor kort was beweegbaar meubilair nog niet zo’n trend en had elk kind een traditioneel setje. Nu zien we dat scholen vragen om flexibiliteit, om de mogelijkheid verschillend zittend en staand te leren. Binnen onze onderwijskundige visie staat de ontwikkeling van het kind centraal, ook buiten

ONTWERP EN INRICHTING

de school; alle kinderen hebben een eigen device en kunnen overal in het gebouw leren. Uit onderzoek blijkt dat kinderen beter opdrachten kunnen uitvoeren wanneer ze op kauwgom kauwen. Als je kinderen laat bewegen denken ze beter, stelt ook de hoogleraar neuropsychologie Jelle Jolles, gespecialiseerd in brein denken. We zijn met kinderfysio gestart, waarbij de therapeut in onze klassen keek; je ziet ogenschijnlijk een klas die stil zit, maar er is geen enkel kind dat niet regelmatig beweegt. Het bewegend leren hebben we in praktijk gebracht door onder de lessen met werkvormen te oefenen, waarbij kinderen konden bewegen. Die ontwikkeling wilden we ook in de inrichting van de klassen doortrekken en de komst van een vakleerkracht bewegingsonderwijs heeft voor een versnelling gezorgd. Leren gaat thuis ook door; en ik ben er van overtuigd dat kinderen thuis en buiten meer leren dan hier.”

SOCIALE CONTEXT “Op het AVS congres in 2017 kwam ik in aanraking met het flexibele meubilair van Presikhaaf Schoolmeubelen. De werkgroep inrichting was al snel om en we kozen integraal voor beweegbaar meubilair.

Dat was in het begin wel wennen; een gemiddelde leerkracht wil alles strak, geordend en rustig hebben.

Nu waren er opeens flexibele stoelen op wieltjes en tafels die in hoogte verstelbaar zijn. We merken wel dat de leerkracht een klein beetje regie wil houden, door de kinderen even bewust te maken van het verstellen in hoogte rond een bepaalde taak.” Marianne:

“Het kind is als een vlinder in de wind, de een vliegt hoog, de ander laag”

“Vroeger was de klas het domein van de leerkracht, nu zie je overal in het gebouw leer- en werkplekken.

Het meubilair hier was sterk verouderd en ook aan vervanging toe. We hebben alle stoelen en tafels geïnventariseerd en op herbruikbaarheid beoordeeld.

Alles vanaf groep drie ging eruit en is waar mogelijk hergebruikt of gerecycled. Vervolgens hebben we de lokalen ingericht met de Ray Swivel. De zitting van de Swivel heeft een flexibele zitting, die kan kantelen en daardoor ontstaat een natuurlijke en comfortabele zithouding. De setjes zijn in twee verschillende kleuren en hoogten geleverd; de kleinere stoelen voor de groepen drie tot en met vijf en vanaf groep zes de hogere versie, die ook herkenbaar zijn aan een andere kleur zittingen. De tafels zijn ook in twee hoogten geleverd; de onderbouw heeft een blauwe stoel met blauwe lades en de bovenbouw een zwarte stoel met transparante lades in de tafel. In alle klassen staan ook ronde instructietafels waar kinderen aan kunnen overleggen. De docent heeft een eigen werkplek met een bureaustoel, een werktafel en een verrijdbaar ladenblok. Je ziet dat de leerkracht steeds minder op een vaste bureauplek zit en op verschillende plekken in de klas contactmomenten heeft. Het is niet meer standaard dat de leerlingen naar de leerkracht gaan.”

Jan: “Deze inrichting is uniek en we zijn de enige school in Nederland die compleet is ingericht met bewegend meubilair. En dat in een oud jasje, dat nog heel erg goed past.”

Kijk voor meer informatie op schoolmeubelen.com.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

31

Vernieuwend onderwijs in Kindcentrum De Uitdaging Nijmegen In het gebouw van Kindcentrum De Uitdaging zijn een basisschool, kinderdagopvang en buitenschoolse opvang ondergebracht. Het kindcentrum biedt optimaal ruimte aan vernieuwend onderwijs waarbij maximaal gebruik wordt gemaakt van de ruimte in dit multifunctionele gebouw.

L

eerlingen verschillen qua aard, niveau en tempo in hun ontwikkeling. Bij de inrichting van het onderwijs wordt rekening gehouden met de verschillen in niveau en de wijze waarop leerlingen leren. Hiermee wordt passend onderwijs gerealiseerd zoals beschreven in het strategisch beleidsplan van Conexus; het schoolbestuur waaronder De Uitdaging valt.

32

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

NIEUW ONDERWIJSCONCEPT De Uitdaging heeft een nieuw onderwijsconcept toegevoegd aan de bestaande scholen in de om­geving en verzorgt één doorgaande leerlijn aan baby’s, peuters, kleuters en kinderen tot 12 jaar. Er wordt gewerkt vanuit centrale leerpleinen. De kinderen van verschillende leeftijden zijn samengebracht in verticale groepen. Onderbouw en bovenbouw zijn daarin gesplitst. Individuele leerdoelen en onderwijs op maat staan in De Uitdaging centraal. De Uitdaging staat in het kort voor efficiënt kwalitatief hoogwaardig ingericht onderwijs.

Dat betekent: • Onderwijs op maat met behulp van de ‘doelen­muur’.

• Kinderen zijn eigenaar van het eigen leerproces.

• De ontwikkeling van een kritisch beoordelings­ vermogen staat voorop.

• De Uitdaging geeft onderwijs aan de hand van 21e-eeuwse vaardigheden.

• Er is veel aandacht voor het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden via de leerlijn ‘leren’.

ONTWERP EN INRICHTING ONDERWIJSVISIE VERSUS GEBOUW Het gebouw heeft een hoofdentree met toegang tot drie leerpleinen. Het gedeelte waarin kinderdagopvang is gesitueerd heeft een eigen entree en is gepositioneerd in de noordgevel. Boven de hoofd­ entree bevindt zich de teamkamer, een plek waar het team in alle rust kan verblijven maar waar men ook zicht heeft op het speelplein. Het speellokaal op de begane grond bevindt zich in de overgang tussen school en kinderdagopvang, waardoor deze door school, kinderdagopvang en buitenschoolse opvang kan worden gebruikt. Er zijn ruimten waar leerlingen worden uitgedaagd om te leren, om te ontspannen en om te ontmoeten. De materialen zijn zo gemaakt dat de leerkrachten altijd oogcontact kunnen maken met leerlingen; ze kijken als het ware over

Dubbel gebruik podium leerplein

de materialen heen. Mobiele apparaten zorgen ervoor dat de leeromgeving veranderd kan worden.

RUIMTEN MAXIMAAL INGEZET VOOR ONDERWIJS In het gebouw worden alle ruimten optimaal benut.

In vergelijking tot traditioneel klassikaal onderwijs is er een beperkt aantal lokalen c.q. ateliers. De beschikbare vloeroppervlakte in het gebouw kent een enorm gunstige bruto-netto verhouding, waardoor een groot deel van het gebouw 100% voor het onderwijs kan worden ingezet. Er zijn nauwelijks verkeersruimten omdat deze zijn geïntegreerd in de leerpleinen.

BUITENONDERWIJS De school beschikt over een ruime en veilige daktuin (260 m²) voor buitenonderwijs. De tuin is ingericht met grote bakken waar onder meer groenten en aardbeien worden gekweekt. De speelruimte is contextrijk ingericht en voorzien van vele uit­ dagingen en is bovendien gerealiseerd met natuur­ lijke materialen die aansluiten op het gebouw.

MULTIFUNCTIONELE RUIMTE De school kent een drietal centrale ruimten die als leerpleinen worden gebruikt waaraan instructieruimten zijn gelegen. Tussen deze leerpleinen is een middenschip gepositioneerd waarin diverse ondersteu-

“De ruimte is maximaal ingezet voor onderwijs”

Werkplekken

nende functies als toiletten, keuken, lift en bergingen zijn ondergebracht. Vanuit de leerpleinen is het zicht op de buitenruimte optimaal door de grote glaspartijen. Door deze vernieuwende onderwijsvisie is het maken van gangen overbodig geworden, waardoor deze extra ruimte volledig kan worden ingezet voor het onderwijs. Hoogtepunt is de enorme multifunctionele ruimte op de verdieping. Door de oplopende daklijn ontstaat extra hoogte onder het verlaagd plafond waardoor een optimale ruimtelijke beleving ontstaat.

De multifunctionele ruimte wordt omringd door instructieruimten maar biedt vanuit het verhoogde leerpodium bovenal een fantastisch zicht naar buiten.

Deze ruimte is eveneens flexibel in te delen en biedt de mogelijkheid om grote vieringen te houden. Gezien

Leerplein bovenbouw

het transparante karakter van het gebouw is extra aandacht geschonken aan een goede akoestiek en een gezond binnenklimaat. Bijzonder is ook de mooie gymzaal, die ook na schooltijd actief wordt gebruikt.

GROEI EN FLEXIBILITEIT Het gebouw kan in de toekomst aangepast worden aan gewijzigde gebruiksfuncties of onderwijs­ concepten doordat wanden flexibel en demontabel zijn. Het aantal leerlingen van Kindcentrum De Uitdaging groeit snel maar met grote open ruimten kan deze groei gemakkelijk en organisch opgevangen worden.

ROL HEVO HEVO heeft in de vorm van Risicodragend Projectmanagement met een garantie op budget, tijd en kwaliteit een bijdrage geleverd aan de nieuwbouw van Kindcentrum De Uitdaging. HEVO ondersteunde in de initiatieffase bij het opstellen van het Programma van Eisen en de selectie van de landschaps- en interieurarchitecten. Het nieuwe gebouw voldoet aan klasse B van het Frisse Scholen-programma.

Kijk voor meer informatie op www.hevo.nl en www.rpmbyhevo.nl, bel met 073-6409409 of mail naar arno.aarts@hevo.nl of hans.heijltjes@hevo.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

33

PRAKTIJKSCHOOL ZUIDWIJK ETALAGE VAN VAKMANSCHAP

Stoer schoolgebouw maakt leerling trots Voor Het Praktijkcollege (HPC) Zuidwijk in Rotterdam-Zuid heeft architectenbureau De Zwarte Hond een stoer schoolgebouw ontworpen. De praktijk staat centraal in deze vorm van voortgezet onderwijs en dat merk je meteen bij binnenkomst in de centrale hal. Vanaf hier heb je overzicht over alle praktijklokalen.

Iedereen ziet wat de leerlingen allemaal kunnen op het vlak van techniek, horeca, detailhandel en zorg en welzijn. Deze etalage van vakmanschap en het gebouw zelf geven leerlingen een gezonde dosis zelfvertrouwen. De school is op dit moment in aanbouw en wordt in de zomer in gebruik genomen.

D

eze school voor jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar is een maatschappij in het klein en bereidt de leerlingen tegelijkertijd voor op een zelfstandig, werkend leven in de grotere maatschappij. De centrale hal functioneert zoals een centraal plein in de stad. Het is het kloppende hart van het gebouw. Hier staat het interieur volledig in het teken van de praktijk: de school als bedrijf en een bedrijf in de school. De praktijk­ lokalen bieden ruimte voor: • Lassen, metaalbewerking, houtbewerking en fietswerkplaats (praktijkvak techniek) • Koken en serveren in het restaurant (praktijkvak horeca) • Een winkel met magazijn en etalage (praktijkvak detailhandel) • Schoonmaak en uiterlijke verzorging (praktijkvak zorg & welzijn).

34

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

De zuid- en westzijde van de begane grond krijgen een leerveranda, zodat ook lessen in de buitenlucht mogelijk zijn. Bij mooi weer kan de horeca-praktijk­ ruimte worden uitgebreid met een buitenterras dat binnen en buiten met elkaar verbindt. Voor het praktijkvak horeca is er ook een eigen moestuin voor het zelf verbouwen van groenten en kruiden.

STOER EN TROTS HPC Zuidwijk krijgt een gebouw dat stoer en herkenbaar is én uitnodigend en transparant. Het is een compact gebouw met een markante gevel en een uitnodigende entree. De gevel is opgebouwd uit grote gestapelde elementen met opvallende schuin aflopende vlakken, die het gebouw een stevige uitstraling geven. Ook het interieur krijgt een stoer karakter. Hier wordt gestreefd naar een echt Rotterdams handen-uit-de-mouwen-gevoel dat past bij een

ONTWERP EN INRICHTING

praktijkcollege. Het totaal sluit aan bij de wijk en de schaal en belevingswereld van de tiener. “We willen de leerling een gevoel van trots meegeven”, zegt Bart van Kampen, architect en partner bij ontwerpbureau De Zwarte Hond. “Trots op hun school en op het vak dat ze hier leren.”

ROTTERDAM-ZUID IN DE LIFT De school bevindt zich in een groen deel van Rotterdam, vlakbij het Zuiderpark. Voor het ontwerp van de buitenruimte hebben de architecten aansluiting gezocht bij het parkachtige karakter van de omgeving. Zo maken het gebouw en zijn buitenruimte een verbinding met de omringende buurt en de wijk.

De Zwarte Hond kent de omgeving goed. Om de hoek heeft het bureau een complex met winkels en appartementen ontworpen, iets verderop verrijst het nieuwe Kunstenpand met daarin onder meer Theater Zuidplein en in Feijenoord wordt druk gebouwd aan basisschool De Sleutel. De nieuwe praktijkschool staat in zekere zin symbool voor de bloei die Rotterdam-Zuid doormaakt. Het staat voor nieuwe mogelijkheden voor de wijk en voor de leerlingen. De school helpt hen om hun talenten zo goed mogelijk te ontplooien; het gebouw is ontworpen om daar de optimale omstandigheden voor te creëren.

OVERZICHTELIJK EN LICHT De verschillende onderdelen van de school zijn op een overzichtelijke manier georganiseerd, zodat leerlingen, docenten en bezoekers makkelijk hun weg vinden. Het gebouw is flexibel in te delen en gemakkelijk aanpasbaar. Dit maakt ook hoge, overzichtelijke ruimtes mogelijk, zoals sommige praktijkruimtes. Dit is belangrijk, omdat overzicht, licht en ruimte bijdragen aan een gezonde en inspirerende leeromgeving.

RUSTIGE RING ROND HET RUMOERIGE HART De theorielokalen en werkplekken op de eerste verdieping liggen als een ring rondom de praktijk­ lokalen en het hart van het gebouw. Dit is een veilige en beschermde omgeving waar leerlingen zich goed kunnen concentreren. Door grote ramen in de omloop blijft het zichtcontact met het centrale plein behouden, zodat je je overal in het gebouw goed kunt oriënteren en contact hebt met de praktijklokalen.

Door het afwisselen van kleine en grote ruimtes / introverte en extraverte ruimtes / rustige en actieve ruimtes is er voor leerlingen en medewerkers voldoende plek om zich terug te trekken, te chillen, te overleggen, te concentreren of juist een demonstratie van hun kunnen te geven in een praktijkruimte of de centrale hal. Het maken van plekken met verschillende sferen is een belangrijke kwaliteit van Het Praktijkcollege Zuidwijk.

TRIBUNETRAP Een grote tribunetrap verbindt de centrale hal met de bovenverdieping. Leerlingen kunnen hier chillen en lunchen. De tribune kan ook gebruikt worden voor les of bijzondere evenementen, zoals een film of toespraak. De tribunetrap vormt de belangrijkste route naar de theorielokalen en de ondersteunende ruimtes, zoals de docentenkamer, teamkamer, flexplekken en spreekkamers.

AANGENAAM EN GEZOND Zoals alle scholen die De Zwarte Hond ontwerpt, is ook hier goed nagedacht over energiegebruik en een gezond binnenklimaat. Er komt veel daglicht het gebouw binnen. Qua luchtverversing valt de school binnen de hoogste norm voor Frisse Scholen. En ook qua geluid doet het gebouw het excellent. In sommige praktijklokalen wordt weliswaar veel lawaai geproduceerd, maar dat wordt zo veel mogelijk gedempt en afgeschermd met behulp van akoestische plafonds en akoestisch geperforeerde lambriseringen. In de hal voorkomt de zaagtandformatie van de glazen puien onaangename akoestische reflecties. “Wat je hopelijk wel veel zult horen…”, zegt architect Van Kampen.

“Leerlingen en docenten die enthousiast over hun nieuwe stoere school vertellen. De beste en hipste vakmensen vind je straks hier in Rotterdam-Zuid.”

“We willen de leerling een gevoel van trots meegeven; trots op hun school en op het vak dat ze hier leren”

Kijk voor meer informatie op dezwartehond.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

35

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Dion Huiberts

IKC TRIADE AALSMEER VOELT ALS EEN HUISKAMER

Licht, slim en energieneutraal Het eerste dat opvalt, is de pvc vloer met een houtlook. In samenhang met de ruimte, het licht en de vanzelfsprekende samenhang van de verschillende functies, maakt dat IKC Triade verrassend vertrouwd aanvoelt.

N

icole de Ridder is manager kinderopvang van IKC Triade. Samen met directeur onderwijs Laura van Rossen is zij verantwoordelijk voor het kindcentrum: “We hebben een proces van ruim tien jaar achter de rug, waarbij onderweg twee scholen gefuseerd zijn en we uiteindelijk op deze locatie aan de Dreef zijn gekomen met een doorgaande lijn voor 0-12 jaar. Op deze plek speelde vroeger het eerste van VV Aalsmeer, die met een andere vereniging is samen gegaan. We grenzen aan het park en op deze groene strook ligt verder een sportcomplex, de kinderboerderij, tennis en midgetgolf. Hier vlakbij wordt een free

running plein gebouwd en door het park heen is alles met elkaar verbonden.” Laura: “We bieden hier een totaalpakket voor opvang en onderwijs.

Mede­werkers van opvang en onderwijs kijken in gesprekken met de intern begeleider naar de groep als geheel. Zijn er kinderen die ondersteuning nodig hebben, dan worden ze individueel besproken.

Zo kan de opvang eventuele aandachtspunten overdragen aan het onderwijs. Ook is er tussen pedagogische medewerkers en leerkrachten overleg over kinderen die gebruik maken van onderwijs en de buitenschoolse opvang. We hebben hier 64 plekken voor kinderopvang, 50 BSO plekken per dag

“Het mooie aan dit gebouw is de rust en de warme uitstraling; niet alleen door de goede akoestiek, maar ook door het mooie licht en de ruimtelijke werking”

36

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

ONTWERP EN INRICHTING

Nicole de Ridder

het meest mooie aan dit gebouw is de rust die het uitstraalt; niet alleen door de goede akoestiek, maar ook door het mooie licht en de ruimtelijke werking.

Het is een open gebouw zonder gangen en je kijkt overal naar binnen. De huiselijkheid komt terug in de warme pvc vloer met een houten patroon.” Laura vult aan: “Op de begane grond hebben de 0-6-jarigen hun plek gevonden, op de verdieping vind je de lokalen en leerpleinen voor de groepen 3 en 4, 5 en 6 en 7 en 8.

Omdat het een zo ruim en uitnodigend gebouw is zijn we blij met onze conciërge, die de telefoon aanneemt en zorgt dat iedereen goed binnenkomt.”

en ongeveer 350 kinderen voor het onderwijs.”

Nicole knikt: “We werken als partners intensief samen en hebben samen één programma van eisen gemaakt. Zo worden de leerpleinen van het onderwijs ook door de BSO gebruikt en delen we de personeelsruimte beneden, vlakbij de geweldige open keuken, met een laag deel waar we met de kinderen kunnen koken.”

SAMEN ONTWERPEN Nicole: “We hebben bewust voor Huub Frencken gekozen. Huub onderscheidde zich omdat hij geen plannen vooraf had uitgewerkt, maar met ons samen het gebouw wilde ontwerpen, op basis van onze visie; dat sprak erg aan. We hebben een aantal projecten bezocht en leerden tijdens die ervaringen dat we een licht gebouw wilden, schuifdeuren tussen de lokalen en leerpleinen, de uitstraling van huiselijkheid en ook slimme kasten, wanden en tussenruimten, die je dubbel kunt gebruiken. Dat is allemaal gelukt en

MEERVOUDIG GEBRUIK Nicole: “Het gebouw heeft een centrale entree en twee zijingangen voor de hogere groepen, die naar de verdieping leiden. Vanuit de centrale ingang kom je direct in de grote hal, met links de kantoren en de balie, de open keuken, de ruimten voor de jongsten en in het midden de grote trappartij naar boven en het mooie speellokaal, dat aan de kant van het speelplein ligt. De ruimten voor opvang hebben zogenaamde staldeuren, die we half open kunnen zetten, maar ook volledig kunnen sluiten. Mooi zijn ook de multifunctioneel te gebruiken ruimten, zoals de slaapruimten, de keuken, de pantry’s en de toiletruimten. Onder alle trappen zit verborgen kastruimte; we hebben geen loze ruimten in dit gebouw. Ellen Kusters heeft ons geholpen met de styling en losse inrichting in het gebouw en samen met de architect die de garderobe­meubels, de balie en de keuken heeft ontworpen.” Laura: “De klaslokalen hebben schuifdeuren en komen uit op de leerpleinen. De grote leerpleinen zijn multifunctioneel te gebruiken, waarbij in de klas instructie wordt gegeven en de uitwerking op de

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

37

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw IKC Triade Opdrachtgever Gemeente Aalsmeer i.s.m. met Solidoe kinderopvang Architect Frencken Scholl Architecten

pleinen kan plaatsvinden. In de BSO tijd werkt het andersom; dan hebben ze hun stamgroep op de pleinen, maar kunnen ze zich ook voor rustig werken even in het lokaal terugtrekken. Het onderwijs is thematisch ingericht, waarbij ook met de kinderen wordt gekookt of in de keuzeateliers gewerkt. Daarnaast wordt de keuken ook gebruikt voor warme maaltijden voor de kinderen, wanneer ouders daarvoor kiezen. We hebben geen aparte lerarenkamer, maar zitten beneden bij de keuken of kunnen na schooltijd rustig werken op het leerplein van groep 7 en 8.” Vanuit de centrale ruimte voert een grote trap naar boven, die ook deels tribunetrap is. Nicole: “Die brede trap is er niet alleen voor bijeenkomsten en uitvoeringen, hij wordt ook actief gebruikt voor verschillende activiteiten met en door kinderen. Boven op de vide ligt onze schoolbibliotheek; met een korte trap kom je vervolgens op de leerpleinen van de bovenbouw.

Mooi is ook het natuurlijk daglicht van boven vanuit een modulaire lichtstraat: onze wens was om veel licht in het gebouw te hebben.”

Aannemer Vink + Veenman Nieuwkoop Ingebruikname Augustus 2019

NATUURLIJK DAGLICHT Nicole: “Het is een vierhoekig gebouw met een fraai uitstekende ronding aan de rechter kant, waar de opvang haar plek heeft. De architect heeft in samenspraak met ons gekozen voor een licht geel

38

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

gemêleerde gemetselde steen met een gevelrand van hout, die ook doorloopt rond de raampartijen en uitloopt in een middenrand. De kozijnen zijn in een taupe kleur uitgevoerd, wat heel mooi staat bij de uitstraling van het hout en de stenen. Het gebouw kenmerkt zich door verticale lijnen met een mooie houten kroonlijst met accenten bij de entrees.

Huub heeft gekozen voor terugkerende lijnen in het metselwerk en de ramen die helemaal doorlopen naar boven. Het gebouw is ontworpen als een paviljoen in het groen en het buitenterrein is samen met een landschapsarchitect ontwikkeld. We wilden een groene en uitdagende buitenruimte maken, met een goed evenwicht tussen stenen en groenplekken om te spelen. Ook bijzonder is dat het een energieneutraal en gasloos gebouw is. Het gebouw is aangesloten op het datacentrum NLDC, dat gebruik maakt van 100% duurzaam opgewekte groene stroom. Die komt deels uit het energienet en deels van de ruim 500 zonnepanelen op het dak van het datacenter. Het datacenter gebruikt energie-efficiënte vrije koeling en de racks zijn op­ gesteld in volledig gesloten koude gangen. De warmte die ze produceren leveren ze aan ons, het sportcomplex de Waterlelie en Fertiplant, een import exportbedrijf in planten. Mooi dat we met dit gebouw ook een bijdrage kunnen leveren aan een duurzaam klimaat.”

Kijk voor meer informatie op frenckenscholl.nl.

Tekst Gini Groothuis

ONTWERP EN INRICHTING

Een klein steentje voor een groot resultaat In de grootste sloppenwijk van Afrika, Kibera, nabij de hoofdstad Nairobi van Kenia, helpt Stichting Immanuel een school met ongeveer 300 kinderen, waar zij ook dagelijks een maaltijd krijgen. De school staat onder leiding van pastor Joshua, met een hart voor kinderen, die graag zijn school wil opknappen.

Onderwijs is zo belangrijk voor deze kansarme kinderen om te ontsnappen aan de spiraal van armoede!

O

mdat Kibera een onofficiële nederzetting is ontvangen ze van de regering geen stromend water, geen elektriciteit, geen scholen en geen ziekenhuizen. Daardoor is deze nederzetting afhankelijk van hulporganisaties. In 1918 heeft een vrijwilligersteam van Stichting Immanuel een aantal klaslokalen opgeknapt en een deel van schoolmeubels en uniformen vervangen. Tijdens de hulp­ reis van 2 weken, in sept 2019, waaraan ik mocht deelnemen, hebben we de lokalen aangepakt door ze op te frissen met een verfbeurt, de toiletten verbeterd, zodat de kinderen ook hun handen kunnen wassen en er was behoefte aan een speelplaats met speeltoestellen. We hebben ook het ‘schoolplein’ opgevrolijkt met een paar mooie muurschilderingen waaraan de oudste leerlingen zelf een bijdrage hebben geleverd door mee te helpen tekenen en schilderen! Er is talent genoeg!

CADEAUTJES Omdat we allemaal 2 stuks bagage van 23 kilo plus handbagage mochten meenemen, hadden we onze koffers volgestopt met ‘cadeautjes’ zoals schoolspullen, spelmateriaal, speelgoed etc. die erg welkom

waren! En door een crowdfund actie konden we ook nog alle leerlingen van een nieuw schooluniform voorzien! Zo krijgt de school langzamerhand een wat frissere uitstraling en worden de leerkrachten ondersteund in het lesgeven. De kinderen praten met elkaar in het Swahili, hun moedertaal, maar het onderwijs is Engelstalig. Met een schrift en pen voor de leerlingen en een versleten schoolbord voor de leerkracht zijn de kinderen vol aandacht en gretig om te leren! Ik heb grote bewondering gekregen voor de leerkrachten, die met zo weinig middelen en vaak een onvolledige vergoeding, zich iedere dag weer met zoveel toewijding inzetten voor hun leerlingen.

STEENTJE BIJDRAGEN Onderwijs is zo belangrijk voor deze kansarme kinderen om te ontsnappen aan de spiraal van armoede!

Ik voel me erg bevoorrecht dat ik hieraan een klein steentje mocht bijdragen! Helpen betekent iets geven van jezelf: tijd, moeite, geld, liefde, hoop en aandacht!

Helpen is hen laten weten: je bent ze niet vergeten en je bent waardevol! Daarvoor krijg je terug: liefde, voldoening, een andere kijk op de problemen en contact met bijzondere mensen!

SCHOOLDOMEIN

Een bijdrage voor dit belangrijke werk is bijzonder welkom: Stichting Immanuel (ANBI status) NL37RABO0320751163, Ovv code 1014 onderwijs Kenia.

januari 2020

39

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Chris van Koeverden

INDRUKWEKKENDE TRANSFORMATIE VOORMALIG TNO GEBOUW

Fontys Eindhoven faciliteert het leren van morgen in gebouw Nexus Een prachtig voorbeeld van geslaagd hergebruik waarbij de inrichting het verschil maakt. Het oude TNO gebouw in Eindhoven dat is getransformeerd tot de nieuwe onderwijstempel van de drie techniekinstituten van Fontys Hogeschool. Tekst en beelden spreken voor zich.

M

Maarten Houdijk (l) en Maarten Sars

40

SCHOOLDOMEIN

aarten Sars, projectleider dienst Huisvesting en Facilitaire zaken voor de inrichting van het gebouw: “Fontys kocht het gebouw aan de Rondom 1 van TNO. Het ligt centraal op de TU/e campus, dichtbij onze eigen campus en op loop­ afstand van het centraal station. Die aansluiting met de TU/e is voor ons belangrijk, vanwege de technische opleidingen die we hier aanbieden. Het was een gesloten en dicht gebouw van 20 jaar oud met een kille, zakelijke uitstraling en een statige entree. Fontys heeft het gebouw dat uit vier ver­ diepingen en een grote kelder bestaat, de afgelopen periode getransformeerd tot een onderwijs- en onderzoekgebouw voor 500 medewerkers en 2.500 studenten. Het gebouw heeft een vrije kolommenstructuur en is daardoor makkelijk aanpasbaar.

Uitgangspunt van het ontwerp is dat de studenten zichtbaar zijn. Dat was in het oude gebouw niet het geval, waar een kruip-door-sluip-door structuur was ontstaan. Hier hebben we alle dichte wanden vervangen door glas. Je komt via een grote buitentrap binnen op de eerste etage en bevind je dan gelijk in het hart van het gebouw, waarbij je vanuit het atrium via grote houten trappen de etages kunt

januari 2020

bereiken. Techniekopleidingen vragen veel gassen en bepaalde leidingsystemen die al in het gebouw zaten. Daar is in het ontwerp op doorgeborduurd, met de werkplaatsen vooral beneden en veel labora­toria op de 1e en 2e verdieping. We hebben een grote aanpassing gedaan door een gat in keldervloer te maken waar de opleiding Auto­ motive in een opengewerkte werkplaats is onder­ gebracht. Dat levert een prachtig schouwspel op.”

EIGEN IDENTITEIT Maarten vertelt verder: “Je vindt in het nieuwe gebouw Nexus studenten die onder meer de opleidingen Automotive Management, Mechatronica en Technische bedrijfskunde volgen. Een student heeft twee dingen nodig; een stopcontact en een goed draaiende wifi; daar begint het allemaal mee. Elke verdieping bestaat uit vier studiepleinen, die een eigen uitstraling hebben en ook gebruikt worden als leerwerkpleinen. Wij zien dat studenten zich op de studiepleinen thuis voelen, waarbij de kleine werk­ ruimten aan de randen het eerst vol zitten en daarna het middengebied met de huisjes en de banken aan de randen. De catering zit op de 1e verdieping, maar

ONTWERP EN INRICHTING

“Mooi in onze relatie is het hergebruik en opnieuw ontwikkelen van producten voor deze locatie”

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie voormalig gebouw TNO tot onderwijsgebouw Opdrachtgever Fontys

studenten mogen hun consumpties meenemen naar de studiepleinen. Dat brengt wat extra werk in de schoonmaak mee, maar we wilden de catering zo klein mogelijk houden. De openheid in het gebouw maakt ook dat er een goede sociale controle is, waardoor iedereen overal zichtbaar blijft. Elke verdieping heeft een eigen identiteit, waarbij Gispen ons heeft geholpen met de inrichting. Gispen accountmanager Maarten Houdijk: “Zo hebben we een zwart grit ontwikkeld en geleverd conform de tekeningen van Groen en Schild, waardoor de pleinen een extra accent krijgen en een mooi lijnenspel in de lange gangen ontstaat. Alle zitelementen zijn studentproof en door ons uitgebreid getest. Voor het meubilair hebben we vuilafstotende bekleding gebruikt, waarbij de gebruikers uit ons kleurenpalet konden kiezen.”

Inrichting Gispen Interieurarchitect Studio Groen+Schild Aannemer Build2Learn (Bouwcombinatie van Heerkens van Bavel & Berghege) Architect Architecten-en-en en EGM architecten Bvo 29.000 m2 Oplevering september 2019

HERGEBRUIK Maarten Sars: “Wij hebben een langjarig contract met Gispen, waarbij we het benodigde meubilair uit het basisboek bestellen. Mooi in onze relatie is het hergebruik en opnieuw ontwikkelen van producten voor deze locatie. Circulair gebruik van materialen vinden wij belangrijk en Gispen ook. We hadden een kuipstoel over die niet lekker zat; daar heeft Gispen een nieuwe kuip op ontwikkeld die perfect zit, waarbij de oude kuip door Gispen ook weer is doorontwikkeld.

Daarnaast hadden we een fijn zittende stoel met een kunststof zitting met schreeuwende kleuren. Daar is een nieuwe zitting en rug overheen geschoven met een

rustige uitstraling. Zo hebben we ook oude bureau­ stoelen opnieuw door Gispen laten stofferen en op werking laten controleren. Die hebben nieuwe armleggers en gasveren gekregen en dan ben je 1/3e van de prijs kwijt van een nieuwe stoel. De banken tegen het raam stonden vroeger in de kantine met hoge en lage ruggen. Hier hebben we alle zittingen hergebruikt en alle lage ruggen ook. Totaal hebben we 150 strekkende meter aan banken hergebruikt. De mensen denken dat het allemaal nieuw is, maar van de 5.300 items die we bij Gispen in opdracht hebben gegeven is meer dan 15% circulair gebruikt. Daarnaast hebben we 6.000 meubels meegenomen uit de oude locatie.”

EXTRA OPSLAG Maarten Houdijk: “Omdat het zo’n grote klus was, hebben we extra opslag gehuurd waarin de meubels werden opgeslagen om zo flexibel te kunnen leveren.

Afhankelijk van de planning van Fontys konden we leveren. Alles moest voor 1 september ingericht zijn, waarbij het eerste uitlevermoment 1 juli was.”

Maarten Sars lacht: “We hadden nog net niet dagelijks contact, maar het scheelde niet veel. Er stond enorm veel spanning op de korte doorlooptijd, maar Gispen was flexibel in de uitlevering, waardoor alles precies paste. Dat maakt dat je als team naar het resultaat toe werkt. We willen deze werkwijze daarom ook in onze volgende projecten toepassen.”

Kijk voor meer informatie op gispen.com.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

41

Tekst Sibo Arbeek

LEREN WERKEN BIJ MBO AMERSFOORT

Hergebruik in transparant warenhuis

42

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

ONTWERP EN INRICHTING

Het voormalig verkooppunt voor Bodyfashion aan de Valutaboulevard in Amersfoort is prachtig getransformeerd tot een onderwijsgebouw voor MBO Amersfoort. Onderdeel van het programma is ook het Acht+ Meerwarenhuis waar leerlingen leren om gebruikte goederen en inboedel op te knappen en als nieuw weer te verkopen. Zo worden onderwijs en praktijkervaring gecombineerd aangeboden.

M

anager ondersteunende dienst van MBO Amersfoort Martin de Vries is zichtbaar trots op het resultaat; zijn tweede kunstje na de eerdere transformatie van een voormalig bestaand bedrijfspand tot de Wereld voor Techniek: “Onze visie als MBO is dat we op verschillende posities in de stad willen zitten, geen gebouwen in eigendom hoeven hebben en plekken zoeken waar we makkelijk verbindingen kunnen maken. Hier was de opgave van het CvB om een locatie te vinden waar we met Acht+ Meerwarenhuis konden samenwerken.”

Schooldomein praat met Martin, architect Joris te Witt van ag nova architecten en Frans Schrijver, initiator van Acht+ Meerwarenhuis. Martin: “Er lopen hier zo’n kleine 1.000 studenten rond; waarbij de grootste groep entree deelnemers op niveau 1 zijn, een deel BOL opleidingen niveau 2 voor Econo­ mie en Ondernemen en 280 studenten niveau 2 en 3 opleidingen Handhaven en Veiligheid. Je vindt hier ook een omvangrijke groep statushouders, die de entree opleiding voor anderstaligen (EVA) volgen.

Je wordt binnen entree opgeleid voor basisberoepen zoals zorghulp, winkelbediende, assistent-timmerman en assistent horeca.

WERKPLAATS EN WINKEL Frans Schrijver is de initiator van Acht+ Meerwarenhuis: “We noemen ons een winkel voor talent en het credo is dat we meerwaarde geven aan mensen en producten. Het Acht+ Meerwarenhuis knapt gebruikte artikelen op, waarna het in de winkel weer als nieuw wordt verkocht. Het combineert een werkplaats met een echte kringloopwinkel. Op school leren ze de theorie en hier passen ze het in een levensechte setting in de praktijk toe. Het zijn vaak jongeren die van ver komen en die we weer een vak leren; ze leren vaardigheden als materiaal te selecteren en afvalstromen te scheiden, te naaien en etaleren, meubels schoon en weer toonbaar te maken en artikelen te prijzen, die vervolgens in de winkel binnen drie weken weer verkocht worden. Doelstelling is ze weer in het arbeidsproces te brengen en daar heb je skills voor nodig, die ze hier leren.” Martin: “Wij huren dit gebouw en Frans huurt van ons 2.200 m2; we kunnen ruimten onderverhuren als het als leerbedrijf bij ons onderwijs past. We betalen het Acht+ Meerwarenhuis een bijdrage voor kosten van de instructeurs, die hier rond lopen en de studenten begeleiden. Het leuke is

dat we nu al zien dat de wijk Vathorst ons omarmt.

De kerstmarkt die we laatst in de winkel organiseerden was binnen een paar dagen leeg. De tijd dat een kringloopwinkel alleen in een achterstandswijk stond is voorbij.”

“De transpa­ rante struc­ tuur paste perfect op de wens om herkenbare praktijk­ lokalen en les­lokalen rond een herkenbaar midden­gebied te situeren”

CENTRALE AS Martin verder: “Dit was een verkooppunt voor iedere retailer op het gebied van lingerie, nacht-, been- en ondermode. Door kritiek vanuit de branche op het centrum heeft het bestuur van Bodyfashion Nederland doen besluiten om te zien naar een alternatief.

Het is een betonnen constructie met op de koppen een glazen gevel, waarbij het vanuit de Valutaweg een ruimte met een grote etalage oogt. Het gebouw zit tussen twee doorgaande wegen in, waarbij aan de ene kant de nieuwe wijk Vathorst begint en de winkelentree aan de andere kant ligt, richting Ikea en de woonboulevard. Ideaal dus.” Joris: “Het gebouw heeft drie lagen en een bvo van 8.800 m2. De eerste verdieping is opgetild en onder het gebouw ligt de parkeerplaats en de entree met een lift voor Acht+ Meerwarenhuis, waar de goederen worden gebracht en gehaald. Je komt gelijk in het hart binnen en in feite hoefden we alleen maar kwaliteiten toe te voegen. In die zin is het eerder een interieurarchitectuur opdracht. De transparante structuur paste perfect op de wens om herkenbare praktijklokalen en leslokalen rond een herkenbaar middengebied te situeren.

Vlnr: Joris te Witt, Martin de Vries en Frans Schrijver

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

43

pen hebben we lokalen voor kleinere groepen van 15-18 studenten. Elke opleiding is herkenbaar aan een eigen kleur; entree heeft paars, economie geel en handhaven en veiligheid blauw. De gezamenlijke lokalen bevatten alle kleuren.”

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie voormalig winkelpand tot onderwijsgebouw met winkelfunctie Opdrachtgever MBO Amersfoort Adviseur ICSadviseurs (strategisch huisvestingsplan, programma van eisen, projectmanagement) Architect ag nova architecten Aannemer Bouw- en Aannemingsbedrijf Schoonderbeek B.V. Amersfoort BVO 8.800 m² BVO Stichtingskosten € 3,8 miljoen incl. btw Ingebruikname augustus 2018

44

SCHOOLDOMEIN

Wij hebben de structuur van het pand dan ook niet aangepast. Zelfs de entree met de plek voor de balie is hetzelfde gebleven. Kenmerkend is de binnenstraat van kop naar kop die de twee niveaus verbindt, waar ook de lingeriewinkels aan lagen. Het gebouw kent geen gangzones, alleen maar leerpleinen die de lokalen met elkaar verbinden. Het is een betonnen kolommenstructuur, waarbij we de kernen met de trappartijen en liften behouden hebben. In feite heb je een leeg vloerveld, waarbij alle binnenwanden eruit kunnen. De installaties hebben we zo flexibel mogelijk gemaakt. De akoestiek was slecht, maar dat hebben we opgelost door met plafondeilanden te werken, waardoor je ook heel mooi de oorspronkelijke hoogte blijft ervaren.” Martin: “Elke opleiding kent een combinatie van soorten lokalen aan een leerplein. We hebben grote gemeenschappelijke lokalen voor 30 of meer studenten, maar voor de entree groe-

januari 2020

TRANSPARANT EN VEILIG Martin: “De voorwaarde was dat het een transparant gebouw zou worden; je hebt hier te maken met niveau 1 en 2 studenten en dat is geen doelgroep die zich mag verstoppen. Je bent daarom nooit uit beeld in dit gebouw. Zicht en toezicht zijn belangrijk en er is uiteraard camerabewaking. De conciërges zitten midden in de ruimtes van de centrale ontmoeting en als je binnenkomt kom je niet langs de beveiliger, die je om je pasje vraagt. We werken niet met poortjes en iedereen wordt hier hartelijk welkom geheten. Verder is er vanuit de docentenkamers toezicht op de leerpleinen en ook op het middengebied. De leerlingen komen elkaar tegen, maar er gebeurt niets.” Joris knikt: “Veiligheid en zichtbaarheid waren uitgangspunten. Veel docenten waren bang dat dat fout zou gaan. Het is een open gebouw met balustrades aan het middengebied. Daarnaast heb je aan de ene kant reguliere studenten en aan de andere kant statushouders, die vaak met een taalprobleem hier onderwijs oppakken met als doel een vak te leren. Het zijn groepen die lastig te mengen zijn. Daarom kent het deel voor anderstalige studenten afgeplakte wanden.”

“Tegen onze zin”, reageert Martin, “die mensen zijn hier graag. Onze reguliere studenten staan na schooltijd gelijk buiten, maar deze groep blijft hier steevast tot het einde, omdat ze er graag bij willen horen.”

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de projectleider van ICSadviseurs, Doriene Bakker: doriene.bakker@ icsadviseurs of via 06-20613215. Of kijk op icsadviseurs.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

BREDE SCHOOL DE FLIERT HUURT ALS EEN EIGENAAR

Mooi concept op de juiste plek

“Belangrijk voor de partijen was de reductie in het onderhoudsrisico; ze hebben een nieuw en energieneutraal gebouw gekregen en kennen geen onderhoudssores meer”

Brede school De Fliert in Twello herbergt RK De Kleine Wereld, CBS De Oase, OBS De Hietweide en Smallsteps voor BSO en de peuterspeelzaal. De gemeente kreeg niet alle middelen bij elkaar, maar door een innovatieve financiering staat er nu een prachtig pand dat in potentie energie opwekt en de gebruikers verbindt.

D

onald van der Veen is directeur-bestuurder van Stichting Maatschappelijk Vastgoed (SMV ) en Stichting Accommodatiebedrijf Voorst, de eigenaar en verhuurder van de brede school De Fliert: “Twello ligt centraal tussen Apeldoorn, Deventer en Zutphen met goede verbindingen. Het is een ondernemende gemeente met veel bedrijvigheid. Door de centrale ligging groeit de gemeente; hier is nog plek voor jonge gezinnen. De drie oorspronkelijke schoolgebouwen waren op en hadden lekkende daken. Er werd al twaalf jaar gesproken over vervangende nieuwbouw, maar de gemeente zat aan de grens

van haar mogelijkheden. Woningcorporatie Goed Wonen (nu: IJsseldal Wonen) wilde het ontwikkelen, maar mocht vanwege nieuwe regelgeving niet verder. Vervolgens kwam SMV in beeld. Wethouder financiën Hans van der Sleen en gemeentelijk planeconoom Bernard Hoogeslag geloofden in het concept Huren als een Eigenaar en de innovatieve financieringsvorm en hebben het door de raad gekregen. De gemeente had 4 miljoen euro beschikbaar en wij hebben er een energieneutraal pand van 6.2 miljoen euro voor neergezet, waarbij ook het onderhoud is meegenomen.”

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

45

IN DE PRULLENBAK Donald verder: “Alles wat er aan plannen lag is in de prullenbak verdwenen en we zijn helemaal opnieuw begonnen, inclusief de stedenbouwkundige uitgangspunten en een nieuw bestemmingsplan. SMV heeft ook de aannemer geselecteerd en de vraagspecificatie meegegeven; het moest als hoofdopzet een gebouw worden met twee vleugels en een centrale hal. Daarmee kon de architect nog alle kanten uit. Bouwgroep Dijkstra Draaisma heeft de Design & Build aanbesteding met architect Daan Josee van Kristinsson architecten gewonnen en het gebouw gerealiseerd. Kristinsson heeft er een transparant gebouw van gemaakt met een prachtige centrale ruimte en voor de scholen een hoofdentree en twee zijentrees. We hebben een eigen kabel door de wijk naar een trafo getrokken en leveren aan netbeheerder Liander. Het is all electric

gebouw met 450 zonnepanelen op het dak en een gesloten bodemenergiesysteem. Uiteraard moesten we de drie schoolbesturen ook nog overtuigen met hun Raden van Toezicht, de drie Colleges van Bestuur en de concerndirectie van Smallsteps. Belangrijk voor de partijen was de reductie in het onderhoudsrisico; ze hebben een nieuw en energieneutraal gebouw gekregen en kennen geen onderhoudssores meer.

De exploitatie van het gebouw wordt gedekt door de huurinkomsten van Smallsteps en de MI-vergoeding voor onderhoud en energie van de onderwijsinstellingen. Normaal gesproken is bovenop de MI vergoeding nog een jaarlijkse gemeentelijke bekostiging ter dekking van de huur noodzakelijk. De gemeente heeft deze jaarlijkse bekostiging echter eenmalig afgekocht voor een periode van 40 jaar met een afkoopsom van 4 miljoen. Het hele proces is vervolgens transparant gevoerd waarbij de teams intensief betrokken zijn geweest bij het opstellen van het programma van eisen en het ontwerp.”

VANZELFSPREKENDE VERBINDING Directeur van De Oase Monique Rodenburg: “Het is een licht en open gebouw en dat horen we ook terug van de ouders. Er zijn veel ramen en voldoende lichtpunten. De glazen schuifwanden, die ook open kunnen, maken dat het flexibel is. De opzet is steeds hetzelfde; drie à vier lokalen rond een eigen leerplein.

We wilden niet te veel kleuren in het gebouw, maar wel een paar onderscheidende. De bergkasten in de leerpleinen hebben per school een eigen kleur zoals groen, geel en oranje. Voor de rest zijn er geen kleuren en dat biedt de mogelijkheid eigen accenten te leggen. Elke school in dit gebouw heeft een eigen identiteit en door die te delen kun je elkaar inspireren. We zoeken de verbinding; je moet wel directeuren hebben die dat willen, anders kun je het met drie

46

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE

Donald van der Veen en Monique Rodenburg

Project Nieuwbouw brede school De Fliert Opdrachtgever Gemeente Voorst en SKBG, Stichting Archipel, Stichting PCBO-Voorst, Smallsteps BV Ontwikkelaar Stichting Maatschappelijk Vastgoed, Alkmaar Eigenaar Stichting Accommodatiebedrijf Voorst Financier BNG Bank Aannemer Bouwgroep Dijkstra Draisma BV, Bolsward Architect Kristinsson Architecten, Deventer BVO 3.145 m2 Stichtingskosten € 6.2 mio (inclusief btw) Oplevering augustus 2017

scholen niet organiseren. Dan ben je niet anders dan drie aparte scholen die toevallig in hetzelfde gebouw gehuisvest zijn. We hebben een gemeenschappelijke teamkamer en lopen makkelijk bij elkaar naar binnen. De Koningsspelen 2018 zijn in dit gebouw geopend door Zijn Majesteit koning Willem Alexander en we hebben een zomer pub quiz georganiseerd om elkaar informeel beter te leren kennen. De Kinderboekenweek en Sinterklaas vieren we ook samen. De BSO heeft eigen ruimten, maar maken na schooltijd ook gebruik van onze ruimten. Andersom maken wij tijdens schooltijd weer van de BSO-ruimten gebruik.

Elke eerste maandag van de maand hebben we het zogenaamde Fliertoverleg, waarbij we alles bespreken, of het nu organisatorische dingen, omgaan met kinderen of het beheren van het gebouw betreft. We voelen ons samen verantwoordelijk voor de staat van dit gebouw en het gedrag van de kinderen. Ik noem dat creëer synergie en dat betekent dat je samen meer weet en kan dan alleen. Het pand stimuleert om samen te werken.”

NATUURSPEELPLEIN Donald: “Op deze centrale locatie stond de openbare basisschool De Hieweide, die we hebben gesloopt.

De Fliert ligt nu op een logische plek tegenover het Kulturhus en de sporthal. De Fliert kijkt uit op een natuurspeelplein met wadi’s, waardoor een natuurlijke verbinding wordt gelegd met de andere cultuur­ elementen. We hebben wadi’s met een waterberging en een natuur speelplaats bedacht en dat samen met de gemeente vormgegeven, inclusief de kiss en ride strook.” Monique knikt: “Ik vind dat het natuurlijk spelen erbij hoort. Wij vielen vroeger ook uit bomen en daar leerde je van. Ik communiceer ook in de nieuwsbrief dat ouders hun kinderen een setje droge kleren meegeven als ze bij de wadi spelen. Jaren

geleden hoorde ik een ouder ‘niet rennen’ tegen haar kind op een open veld roepen en dat kind heeft nu motorische training. We besteden ook veel aandacht aan de natuur in de school en duurzaamheid, zoals scheiden van afval en het opruimen van zwerfafval.

Je prikkelt kinderen na te denken. Op een scherm beneden in de hal kunnen we volgen hoe energie­ neutraal we bezig zijn.”

HUREN ALS EEN EIGENAAR Donald: “Het gebouw is voor ruim 500 kinderen gebouwd. Het idee is dat ruimten deels inwisselbaar zijn bij groei of krimp; zo zijn er ook een paar wissellokalen, die niet bij het eigen gehuurde domein horen. De Fliert kent vier huurders die met de speciaal voor de exploitatie opgezette beheerstichting een huurovereenkomst met een beheerplan en een beheersovereenkomst hebben. Ik vind het belangrijk dat er gezamenlijk beheer is en dat betekent dat de gebruikers samen een gebouwbeheerder hebben aangesteld. Het beheer wordt naar rato van een verdeelsleutel omgeslagen. Glenn Jacobs is de beheerder en daarmee de belangrijkste man van De Fliert en ook vaak gastheer. Daar heb je alleen maar lol van en bovendien krijg je anders snel een bedrijfsverzamelgebouw waarbij iedereen het eigen beheer regelt.”

Monique: “Als er echt iets aan de hand is dan bellen we SMV. Ik vind het prettiger met één persoon te maken te hebben dan met een aantal instanties. SMV weet welke bedrijven ingeschakeld moeten worden als er iets is.” Donald knikt: “En ik wil ook graag weten hoe het met het gebouw gaat. 1 à 2 keer per jaar hebben we speciaal overleg om te kijken of het goed loopt en elk jaar hebben we een overleg met de omwonenden, die overigens erg tevreden zijn.”

Kijk voor meer informatie op www.mvastgoed.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

47

Tekst Sibo Arbeek

JOZEFSCHOOL VERRASSEND MODERN IN EEN AUTHENTIEKE JAS

Gebouw stimuleert creativiteit en ondernemerschap De Jozefschool is een echte ouderwetse gangenschool die in de loop van de jaren steeds is uitgebreid. Het gebouw heeft zijn oorspronkelijke sfeer behouden, maar miste een goede gemeenschappelijke ruimte. Voor grotere ontmoetingen werden twee ruimten gebruikt, met een flexibele wand ertussen die niet geluiddicht was. Tijd voor een structurele oplossing!

“D

it was ooit boerenland, waar de spoorlijn richting Uithoorn langs liep.

Aalsmeer is een langgerekt dorp bij de Westeinderplassen. De Jozefschool ligt in het oudste deel van Aalsmeer en hieromheen zijn in de loop van de tijd woonwijken gecreëerd. Oorspronkelijk hoorde de toenmalige St. Jozef bij de parochie van het Karmelietenklooster dat hier ook stond.” Antoine Zwagerman is vanaf 1985 directeur van de Jozefschool: “Het vrijwillige bestuur, bestaande uit ouders, zit op afstand. Er wordt niets afgeroomd voor een bovenschools management,

“Wat eerst een ‘vervallen uithoek’ in het gebouw was, is door de nieuwe verplaatsbare wand, het nieuwe plafond en het licht een modern deel geworden” zodat alle financiële middelen naar de school en naar de kinderen gaan. Financieel hebben we daardoor meer armslag. We hebben een fulltime ICT’er, een vakdocent beeldende vorming en geven lessen muziekbeleving, van rock tot klassiek en jazz. Daarnaast zijn wij ook een natuurschool en hebben een natuurdeskundige in huis die veel activiteiten op dit gebied ontplooit en de collega’s hierbij onder-

48

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

steunt. De lessen vinden zoveel mogelijk buiten plaats. Ons onderwijs, deze extra’s en dit mooie gebouw hebben aantrekkingskracht op ouders en kinderen uit Aalsmeer en de omliggende dorpen.

We hebben nu vijfhonderd leerlingen in huis, maar ik heb een leerlingenstop en neem niet meer dan zestig leerlingen op jaarbasis aan. Daardoor weet ik precies wat er binnenkomt en dat is weer makkelijk met de formatie.”

OORSPRONKELIJKE ELEMENTEN “Het is een authentiek gebouw waarin veel oor­ spronkelijke elementen bewaard zijn gebleven. We zijn in 1933 begonnen met vier lokalen en hebben er inmiddels twintig. Er heerst hier nog een sfeer van vroeger, met veel glas in lood en mozaïek in vloeren en wanden. We zijn een traditionele school met aspecten van adaptief onderwijs. De kinderen krijgen een klassikale instructie, daarna gaan ze op hun niveau aan het werk. Er wordt veel op de gangen geleerd en extra ondersteuning kan daar ook plaatsvinden; de deuren van de lokalen staan altijd open. Ik lees Schooldomein en kijk met be­ wondering naar al die mooie schoolgebouwen, maar wat wij hier hebben krijg ik nergens anders.

Nieuwbouwscholen hebben vaak kleinere lokalen en geen opslagmagazijn, ik heb een hele zolder vol met materiaal dat leerlingen en ouders sparen of dat ik van bedrijven krijg, zoals wc-rollen en zeepdozen waarmee kinderen kunnen knutselen. “ FLEXIBEL EN HANTEERBAAR “In het oudste deel hadden we als scheiding tussen twee lokalen een schuifwand geplaatst, omdat we die ruimte ook voor bijeenkomsten gebruikten. Die

ONTWERP EN INRICHTING

Martijn de Wolf (l) en Antoine Zwagerman

wand was duidelijk aan vervanging toe, want de beide lokalen hadden last van elkaar omdat het erg gehorig was. Ik zag de advertentie van BREEDVELD in Schooldomein en was onder de indruk van de professionaliteit. Ik heb toen twee aanbieders laten pitchen rond de opgave om een nieuwe verplaatsbare wand te plaatsen die aan een aantal voorwaarden moest voldoen; de wand moest geluidwerend zijn, er mooi en tegelijkertijd neutraal uitzien en daarnaast flexibel en hanteerbaar zijn, met simpel te openen en te sluiten panelen. Hierdoor kunnen we de grote ruimte creëren waarin we ouderavonden en teamvergaderingen organiseren met rond de vijftig mensen.

Het is de enige plek in de school waar dat kan. Wat

verder ook meespeelde was het gegeven dat het ene lokaal groter was dan het andere Hierdoor was het lastiger in te richten.” Martijn de Wolf van BREEDVELD knikt: “Ik ben na die aanvraag gelijk komen kijken om de situatie in te schatten. Het gaat hier om een verschuifbare wand van 3,5 meter hoog en als je iets goed geluidsisolerend wilt maken moet je onder andere massa toevoegen. Alle wandsystemen hangen aan een bovenrail; de vraag was dus of de bouwkundige constructie boven het plafond zo’n zware verplaatsbare wand kon dragen. Daarom zijn we de zolder opgekropen, om naar de balkenconstructie te kijken. We hebben de draagbalk verzwaard om stijfheid in de constructie te brengen; in de bestaande situatie hadden we deze wand niet zo kunnen plaatsen. Verder hebben we het plafond in de lokalen en in de gang vervangen en er ledverlichting in geplaatst.

Het is een paneelwand geworden, waarbij we wat hoger in de wand geluidsisolerende ramen hebben geplaatst, om meer daglicht in de lokalen te krijgen en de vlakheid van de massa te doorbreken.” Antoine knikt: “Martijn begon gelijk mee te denken en leverde een integrale oplossing. Een groot voordeel vond ik ook dat alles met eigen personeel gebeurde, zodat je niet met onderaannemers hoeft te werken. Qua beleving is het een veel mooier en energiezuiniger gebied in de school geworden. Wat eerst een ‘vervallen uithoek’ in het gebouw was, is nu een modern deel geworden door de nieuwe wand, het nieuwe plafond en het licht. De leerkrachten zijn blij omdat ze nu twee volwaardige lokalen hebben en de wand is makkelijk open te schuiven, waardoor we een grote ruimte voor bijeenkomsten kunnen maken. We merken ook aan de kinderen dat ze rustiger zijn geworden door het heldere licht en de goede akoestiek; de nieuwe wand houdt alle geluiden tegen.”

Kijk voor meer informatie op breedveld.com.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

49

Tekst José van Santen Fotografie Studio Oostrum Den Haag

LMC VOORTGEZET ONDERWIJS KIEST VOOR INNOVATIEF PRESTATIECONTRACT

“Duurzame scholen bereik je door je partners ruimte te geven in het meedenken”

ONDERSTEUNING VAN GGD EN MINISTERIE IENW In de periode tussen 2014 en 2019 startte GGD GHOR Nederland, de landelijke vereniging van de GGD’en en GHOR-bureaus, in opdracht van het ministerie van IenW, het ondersteuningsprogramma voor de GGD bij de Green Deal Scholen. Eén van de activiteiten was het pilot traject ‘Aan de slag met prestatiecontracten voor een beter binnenklimaat en energieverbruik’. In deze pilot begeleidt de GGD en een specialistisch adviesbureau schoolbesturen en gemeenten om te komen tot prestatiecontracten voor een beter binnenklimaat én goede energieprestaties. GGD Haaglanden en GGD Rotterdam zijn, als koplopers, aan de slag gegaan met de implementatie van het prestatiecontract in zowel het primair als voortgezet onderwijs. LMC Voortgezet Onderwijs uit Rotterdam is één van de schoolbesturen die aan de pilot heeft deelgenomen.

Foto: Arjen Schmitz.

Onderhoud en vernieuwing van schoolgebouwen uitbesteden. En tegelijkertijd werken aan een duurzaam gebouw en een gezond binnenklimaat. Hoe doe je dat slim en efficiënt? LMC Voortgezet Onderwijs (LMC-VO) uit Rotterdam koos voor een prestatiecontract rondom duurzame innovatie.

LMC-VO werd hierbij begeleid door GGD GHOR Nederland en een specialistisch adviesbureau. Dit was in het kader van het ondersteuningsprogramma van de GGD bij de Green Deal Scholen. Senior bouwkundige Henk Korpershoek legt uit hoe hij heldere onderhoudsafspraken combineert om deze duurzame innovatie letterlijk van de grond te krijgen.

LMC-VO IS MET DERTIG GEBOUWEN EEN REDELIJK GROTE SCHOLENGEMEENSCHAP. HENK KORPERS­H OEK IS SENIOR BOUWKUNDIGE BIJ HET SCHOOLBESTUUR. Hoe bundel je onderhoud én verduurzaming voor al deze locaties?

“Toen ik hier bijna tien jaar geleden in dienst kwam, had iedere school afspraken met eigen installatie­ bedrijven. Dus je kunt je voorstellen dat de veelheid

50

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

ONTWERP EN INRICHTING

Henk Korpershoek

aan partners behoorlijk ingewikkeld was. Daarom hebben we in 2013 in één keer alle contracten beëindigd. Vervolgens hebben we een aanbesteding uitgeschreven met vernieuwende prestatie-eisen.

Na gunning bleek dat de praktijk weerbarstiger was dan het contract. Vooral het sturen op prestatie-eisen en de uitvoering ervan leidden uiteindelijk toch tot discussie. Zowel de opdrachtnemer als wijzelf kregen te maken met een hoog detailniveau. Het reguliere onderhoud verliep redelijk, maar onze ambities rondom energieprestatie zijn niet behaald. We merkten dat onze partner hier weinig aandacht aan gaf en dan blijft het liggen. Het leverde het bedrijf waarschijnlijk te weinig op. Voor ons werd steeds duidelijker dat het noodzakelijk is om effectief samen te werken als je duurzaam wilt innoveren.”

innovaties goedkoper geworden, denk bijvoorbeeld aan ledverlichting en zonnepanelen. Zo wordt duurzame innovatie steeds betaalbaarder. Door goed in te spelen op deze ontwikkelingen kun je als school maximaal rendement halen uit het publieke geld waarmee je werkt. Wat ook hielp, is dat vanuit het ondersteuningsprogramma van de GGD bij de toenmalige Green Deal Scholen een pilot ‘Aan de slag met prestatiecontracten voor een beter binnen­klimaat én goede energieprestaties’ in Rotterdam werd opgestart. Dit hield in dat we via de GGD begeleiding ontvingen als we in één keer tien bestaande scholen van een dergelijk prestatiecontract zouden voorzien.

Daar hoorde ook de ondersteuning van een specialistisch adviesbureau bij. Die gedegen aanpak zagen wij meteen zitten.”

Jullie hebben gekozen voor prestatiecontracten, en zelfs in een innovatievere vorm.

“Jazeker, want precies in die vijf jaar is er veel ontwikkeld. Zo is het Frisse Scholenprogramma afgerond en zijn duurzame energienormen als BENG en ENG ontwikkeld (bijna energieneutrale en volledig energieneutrale gebouwen). Tegelijkertijd zijn veel

Wat heb je nu echt anders gedaan dan de vorige keer?

“We hebben een duidelijke knip gemaakt in het bestek. In deel A zit het onderhoud en in deel B de verbeteringen in energie en klimaat. Dat werkt prettig omdat we in deel A een prestatiecontract hebben met duidelijke afspraken over het dagelijks beheer.

Daarin leg je onder meer vast hoe snel gereageerd en

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

51

Voortgezet Onderwijs. Vanuit zijn ervaring adviseert hij schoolbesturen over te nemen stappen om te komen tot een prestatie­ contract: 1. Weet waar je nu staat Breng je huidige energieverbruik en binnen­klimaat in kaart door de huidige bouwkundige en installatietechnische staat van je gebouwen goed te inspecteren en verbeteringen te in­ventariseren. Zo krijg je inzicht in welke ge­bouwen de hoogste prioriteit hebben om aangepakt te worden.

Hans van der Heide

Prestatiecontract: welke stappen neem je?

Hans van der Heide is senior adviseur bij DWA. Hij is betrokken bij de verduurzaming van diverse schoolgebouwen in Nederland, waaronder die van LMC

52

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

2. Onderzoek de verbetermogelijkheden en investeringskosten Bekijk de mogelijkheden voor verbetering van binnenklimaat en energiebesparing.

Een adviseur kan je informeren over de nieuwste technieken en innovaties. Formuleer je doelen, bekijk de mogelijkheden en check het beschikbare budget. Op basis hiervan kun je je keuzes maken.

3. Formuleer objectieve en goed meet­bare prestatie-eisen Formuleer je prestatie-eisen op zo’n manier dat je marktpartijen uitdaagt mee te denken. Bouw ruimte in voor hun kennis en ervaring. Daarbij is het belangrijk dat je prestatie-eisen objectief en goed meetbaar zijn.

4. Kies voor een samenwerking op basis van vertrouwen Je bereikt de beste resultaten als je goed, open en langdurig kunt samenwerken.

Bij een prestatiecontract neemt de marktpartij verantwoordelijkheid voor het risico en het resultaat. Geef deze partij dan ook de ruimte om haar kennis en ervaring optimaal in te zetten binnen de kaders van de ge­ formuleerde prestaties. Gebruikelijk is om na een jaar een evaluatiemoment in te bouwen.

ONTWERP EN INRICHTING

gerepareerd wordt. Zo weet je zeker dat installaties snel weer werken. We hebben deze werkzaamheden overigens niet vooraf afgekocht, maar geven ruimte aan het installatiebedrijf om met voorstellen te komen voor vervanging. Zo blijf je als schoolbestuur aan het roer. Heel belangrijk, want dan kun je zelf de afweging maken of een investering past bij het gebruik en de verwachte levensduur van een schoolgebouw. In deel B hebben we de verbeteringen in binnenklimaat en energiegebruik gestopt. Hierin zit onze duurzame innovatie. Omdat we veel verschillende schoolgebouwen hebben en toch een goede uitvraag wilden doen, hebben we gekozen voor een referentiegebouw. De marktpartij offreert op basis van deze referentiecijfers en maakt helder inzichtelijk wat de prijzen en kortingen zijn. Vanuit die referentiecijfers kijken we vervolgens naar maatwerk per gebouw.”

Wat is je belangrijkste inzicht bij het opstellen van zo’n prestatiecontract voor duurzame innovatie?

“Mijn advies aan andere schoolbesturen is om vooral de grote lijnen in zo’n contract mee te geven. Beschrijf welke uiteindelijke resultaten je wilt bereiken en geef ruimte aan het installatiebedrijf voor hoe je dat kunt bereiken. Neem ook een onafhankelijke, gespecialiseerde adviseur in de arm die meekijkt.

Zo zit je steeds met drie partijen die elk van hun eigen specialisme naar een opdracht kijken. Bij onze samenwerking krijgt de installateur op basis van feitelijke input de ruimte om een eerste aanzet te doen.

Met dat voorstel kijkt onze adviseur mee, deze draagt nog andere mogelijke opties aan. Omdat je vooraf hebt afgesproken wat de financiële opslagen zijn én de adviseur de inkoopprijzen kent, kun je een open en eerlijk gesprek voeren over de benodigde financiën.

Dat werkt heel prettig en transparant.”

Strategische adviezen zijn belangrijk. Toch zie je in de praktijk terughoudendheid van schoolbesturen op dat vlak. Hoe verklaar je dat?

“Dat heeft te maken met het verleden waarin veel besturen zijn geadviseerd door een installatiebedrijf.

Dat heeft niet altijd het gewenste resultaat opgeleverd. Zo worden de normen voor een gezond binnenklimaat vaak niet gehaald, omdat de kosten voor het onderhoud van de installatie te hoog zijn. Daarnaast gaan de ontwikkelingen heel snel, je moet echt

bijblijven in kennis. Dat is vaak voor kleine, lokale installatiebedrijven niet weggelegd. Tot slot zijn ze vaak gebonden aan één type leverancier voor de installaties, dat beperkt je keuzemogelijkheden. In deze pilot van de Green Deal Scholen heb ik een onafhankelijk adviseur. Die kijkt veel breder en heeft geen verkoopbelang. Ik zie hem veel meer als mijn gespecialiseerde collega, die naast me staat en voortdurend met me meekijkt. Wij werken heel intensief samen. En natuurlijk kost dat geld, maar ook met je adviseur kun je goede resultaatafspraken maken. Bovendien zit in vrijwel iedere duurzame aanpassing een mogelijkheid om je investering terug te verdienen.”

Hoe belangrijk is de onvoorwaardelijke steun van je schoolbestuur hierin?

“Die is natuurlijk essentieel. Gelukkig is het bewustzijn rondom duurzaamheid in het onderwijs groot.

Het is geen vraag meer óf we moeten verduurzamen, maar meer hoe snel we dit kunnen doen met de vergoedingen die we ontvangen. Wij werken iedere dag aan de toekomst voor onze leerlingen. Duurzaam omgaan met onze omgeving is een mindset die je meegeeft. Kinderen worden voortdurend geconfronteerd met energievraagstukken, dan kun je het niet met droge ogen verkopen als je dat in hun schoolgebouw niet doet. Een goed binnenklimaat draagt in grote mate bij aan hoe leerlingen en docenten een gebouw beleven. Daar zit uiteindelijk natuurlijk je grote winst, dat ook nieuwe leerlingen en medewerkers voor jouw scholengemeenschap blijven kiezen.”

HANDIGE TIPS 1. Zorg dat je als opdrachtgever bewust bent van wat er precies aan onderhoud en innovatie wordt gedaan. Je moet de vinger aan de pols houden, ook als je alles uitbesteedt.

2. Trek een goede adviseur aan. Een adviseur kost geld, maar bespaart je ook geld. Ook voor kleine scholengemeenschappen. Maak het terugverdienen van de investering onderdeel van de opdracht.

3. Kader de opdracht af met de resultaten die je wilt bereiken, maar gun je partners ruimte om zelf actief mee te blijven denken over hoe die resultaten kunnen worden bereikt. En zorg dat je er een prestatie-eis aan kunt hangen. De adviseur kan je hierin behoeden voor een te hoog of een te algemeen beschreven prestatieniveau.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

53

Froukje van Dijken

Een gezond binnenklimaat: hoe pak je dat aan?

Froukje van Dijken is Medisch Milieukundig Adviseur GGD Rotterdam-Rijnmond. De GGD’en in Nederland hebben een speerpunt gemaakt van het binnenklimaat in scholen. Dit is van belang voor de gezondheid en leerprestaties van leerlingen. In de periode tussen 2008 en 2014 hebben de GGD’en, in het kader van het bewustwordingsproject Binnen­milieu Basisscholen, bijna alle basisscholen bezocht om na te

54

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

gaan hoe het staat met de ventilatie van klaslokalen. Dit in opdracht van de ministeries van IenW en OCW. Rotterdam koos na uitvoering van het bewustwordingsproject voor een Frisse Scholen-ambitie die verder gaat dan de wettelijke eisen. Nieuwe scholen moeten allemaal voldoen aan deze ambitie. Froukje van Dijken van GGD Rotterdam-Rijnmond kijkt als specialist mee met ieder ontwerp van een nieuwe school of renovatie. Zij is ook betrokken bij de aanbesteding van LMC-VO.

alleen investeringskosten. Kijk ook naar de onderhoudskosten op langere termijn. Een eenvoudig aan te leggen ventilatiesysteem per klaslokaal, kan bijvoorbeeld op de lange termijn duur zijn in onderhoud.

Voor een strategische aanpak van het binnen­klimaat adviseert zij de volgende stappen:

3. Maak prioriteit van het binnenklimaat Prioriteer de verbetering van het binnenklimaat, bijvoorbeeld in een integraal huisvestingsplan. Het is logisch om hierbij aan te sluiten bij de onderhoudscyclus. Toch kan het soms nodig zijn om gebouwen met een mindere kwaliteit binnenklimaat naar voren te schuiven.

1. Leg je ambities vast Als je weet hoe het staat met het binnenklimaat van de schoolgebouwen, maak je een goed programma van eisen (PvE).

Werk hierbij zo veel mogelijk met meetbare prestatie-eisen. Het PvE Frisse Scholen van RVO.nl kan als voorbeeld dienen. Daarbij kun je kiezen tussen verschillende kwaliteitsniveaus.

Beschrijf wat de absolute prioriteiten zijn en welke nice to have zijn. Daarbij is het belangrijk om verder te denken dan

2. Zoek inhoudelijke partners De ontwikkelingen rondom een gezond binnen­klimaat gaan razendsnel. Vraag onafhankelijke, inhoudelijke specialisten om mee te denken. De GGD kan hierbij ondersteunen.

4. Kies ook voor prestatie-eisen bij het onderhoud Prestatiecontracten zijn niet alleen raadzaam tijdens de bouw, maar ook tijdens het onderhoud daarna. Zo kun je de kwaliteit van het binnen­klimaat ook op langere termijn borgen.

Tekst Ir. Annemarie Weersink, Senior adviseur duurzaamheid bij Lievense | WSP

ONTWERP EN INRICHTING

CO2 dubbel beladen in scholen Scholen staan voor de uitdaging om te verduurzamen. Minder brandstofverbruik draagt bij aan beperking van de opwarming van de aarde door minder uitstoot van het broeikasgas CO2. Energie­ besparing en inzet van duurzame energiebronnen, zoals zonnepanelen zijn daarom belangrijk. In het streven naar een gezond binnenklimaat moeten scholen zorgen voor een lage CO2 concentratie in de leslokalen. Ook dat is in veel bestaande scholen een uitdaging. Hoewel een paar eenvoudige maatregelen al zeer effectief kunnen zijn.

D

e mens zelf geeft CO2 plus andere lichaamseigen stoffen en warmte af als (rest)product van stofwisselingsprocessen. Ofwel scholen moeten rekening houden met CO2 als broeikasgas en als indicator voor de binnenluchtkwaliteit. Meer ventileren voor een gezond binnenklimaat kan leiden tot verhoging van het energiegebruik. Wordt goed ventileren van scholen nu een dilemma? Dat hoeft niet. Er zijn technische maatregelen die een oplossing kunnen bieden, maar tot het moment van energetische ingrepen heeft de leerkracht zelf een belangrijke troef in handen.

KWALITEIT BINNENLUCHT In veel bestaande scholen wordt de binnenluchtkwaliteit als slecht ervaren. Dit is veelal het gevolg van onvoldoende ventilatiecapaciteit door te weinig ramen of roosters, te weinig mechanische ventilatie, roosters die sterk vervuild zijn of ventilatievoor­ zieningen die niet onder alle buitenklimaatcondities goed werken. In het Bouwbesluit 2012 is de minimum vereiste ventilatie voor nieuw te bouwen scholen ca. 30% hoger geworden om een gezond binnen­ klimaat te bevorderen. De ventilatie is afgestemd op 1200 ppm CO2 concentratie. 1200 ppm is ook

Tijdens het spelen op het grote schoolplein kan worden geventileerd.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

55

Een automatische raamopener die wordt aangestuurd door CO2 sensoren en personentellingen

Ventilatieroosters laag in de gevel.

maakt vraaggestuurd ventileren mogelijk in combinatie met natuurlijke ventilatie (bron: Saxion).

een van de CO2 grenswaarden in het programma van eisen Frisse Scholen (klasse C); klasse B < 950 ppm en klasse A < 800 ppm. Veel bestaande scholen voldoen daar bij lange na niet aan. Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar effecten van de ervaren binnenlucht­ kwaliteit op gezondheid en leerprestaties (1,2,3).

Hoewel wetenschappers nog niet volledig in beeld hebben welke mechanismen ten grondslag liggen aan verminderde leerprestaties bij een slechter binnenklimaat, wijst Deens onderzoek (2) in de richting van hogere alertheid (arousal) en stress die hogere concentraties van CO2 in combinatie met andere lichaamseigen afvalstoffen kunnen veroor­zaken bij de mens. Dit kan leiden tot concentratie­verlies. Meer ventileren zorgt voor verbeterde omgevingscondities en bevordert daarmee leerprestaties.

CO2 concentratie (ppm)

HOE VENTILEREN? In veel bestaande scholen is de ervaren binnenluchtkwaliteit slecht vanwege ontoereikende ventilatievoorzieningen, maar ook omdat veel voorzieningen

1000

400

Meetresultaten ventilatieonderzoek in 15 leslokalen van verschillende middelbare scholen (bron: Lievense) (1200 ppm streefwaarde). Het verloop van de CO2 concentraties in de witte vlakken laat zien dat door 10-15 minuten effectief ventileren in pauzes de CO2 concentratie in het leslokaal fors verlaagt. Elke meting duurt circa 3 - 4 uur.

56

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

in de praktijk onvoldoende worden benut. Bijvoorbeeld omdat geopende ramen en roosters tocht­ klachten veroorzaken. Onvoldoende frisse lucht heeft als gevolg dat leerlingen en leerkrachten minder alert worden, hoofdpijn kunnen krijgen of benauwdheidsverschijnselen en concentratieverlies kunnen ervaren. Het probleem is dat de benauwde lucht in de klas vaak pas opvalt als het al te laat is en er al klachten zijn over dufheid en hoofdpijn. Hoe zorg je nu voor voldoende frisse lucht zonder overmatig energieverlies? Veel frisse scholen zijn voorzien van ventilatie met mechanische luchttoevoer en luchtafvoer. Dit systeem zorgt voor voldoende luchtverversing en is bovendien te combineren met warmteterugwinning met rendementen van ca. 65% tot zelfs 90%. Het nadeel is dat dergelijke systemen vaak een forse ingreep in een bestaand gebouw betekenen vanwege de lucht­ toevoer- en luchtafvoerkanalen. Met decentrale systemen kan de hoeveelheid kanalen worden beperkt. Wel is het voorkomen van installatiegeluid dan vaak een aandachtspunt. Een andere optie is CO2 gestuurde mechanische ventilatie. Dit kan in combinatie met natuurlijke- en mechanische luchttoevoer.

WARMTEBEHOEFTE Omdat elke leerling in een leslokaal van nature warmte afgeeft, zou de warmtebehoefte door ventilatie niet eens erg hoog hoeven te zijn in scholen - als het gebouw niet extreem luchtlek is. Een belangrijke voorwaarde daarbij is dat dan vraaggestuurd wordt geventileerd, ofwel niet meer ventileren dan nodig is bezien vanuit de behoefte aan frisse lucht van de aanwezigen. In de praktijk vertaalt zich dat naar een hoeveelheid ventilatieluchttoevoer afhankelijk van de gemeten CO2 concentratie in de afvoerlucht.

Wordt die te hoog, dan wordt extra geventileerd tot de gewenste CO2 concentratie. Ook is ventilatie mogelijk op basis van de concentratie vluchtige organische stoffen (VOC of VOS). Omdat deze concentratie over de dag pieken kent door bijvoorbeeld zweetproductie,

ONTWERP EN INRICHTING

Permanente ventilatie via roosters is vaak niet voldoende.

Voldoende ventilatie is nodig voor een goed binnenklimaat, maar tochtvrij ventileren via natuurlijke ventilatie is in scholen vaak ’s winters een probleem vanwege koudeval.

gebruik van deodorant, parfum, schoonmaakmiddelen of door bouw- en inrichtingsmaterialen kan CO2 sturing soms tekort schieten. CO2 gestuurde ventilatie is mogelijk met mechanische en natuurlijke luchttoevoer.

In combinatie met warmteterugwinning zal mechanisch toegevoerde lucht een voldoende hoge temperatuur hebben. Voor natuurlijke luchttoevoer is een te lage luchttoevoertemperatuur in de periode november tot en met februari een aandachtspunt wanneer de buitentemperatuur onder de 5 graden Celcius daalt.

Oplossingen daarvoor zijn voorverwarming van lucht of een betere, gelijkmatiger verdeling van de lucht­toevoer, bijvoorbeeld via het plafondvlak. Via automatische raamopeners die indirect worden aangestuurd door CO2 of VOS sensoren kan worden gezorgd dat de luchttoevoer goed geregeld wordt en de kans op tocht wordt beperkt, zelfs bij natuurlijke luchttoevoer.

HEFT IN HANDEN Tot het moment dat er nog geen goed te regelen tochtvrije ventilatievoorzieningen in de leslokalen zijn, hebben docenten en roostermakers het heft in handen.

Als in een vertrek onvoldoende wordt geventileerd

Mensen ademen CO2 uit. Zonder ventilatie met buiten­lucht die veelal een CO2 concentratie heeft van ca. 400- 450 ppm, neemt de CO2 concentratie in een leslokaal snel toe.

Hoe meer met verse buitenlucht wordt geventileerd, hoe langzamer de CO2 concentratie toeneemt. Dit geldt ook voor andere stoffen die door de mens worden afgescheiden, zoals transpiratie en andere lichaamsgeuren, parfum, schoonmaakmiddelen, alcohol en deodorant. Ook bouwen inrichtingsmaterialen scheiden ongezonde stoffen af, zoals formaldehyde. Voldoende ventilatie is ook nodig om de concentratie van die stoffen te verminderen, maar ook van fijnstof. Dit fijnstof wordt deels door de neus en keel afgevangen, maar ook zijn er deeltjes die in de longen kunnen komen en irritatie kunnen veroorzaken of gezondheidsproblemen bij bijvoorbeeld astmapatiënten.

“Tot het moment dat er nog geen goed te regelen tochtvrije ventilatie­ voorzieningen in de les­ lokalen zijn, hebben docenten en rooster­ makers het heft in handen”

neemt de CO2 concentratie snel toe. Het omgekeerde geldt ook. Door fors te ventileren neemt de CO2 concen­tratie ook snel af. Onderzoek heeft aangetoond dat met tien minuten tot een kwartier spuiventilatie al heel veel CO2 reductie is te bereiken (zie grafiek). Dit voorkomt cumulatie van de CO2 concentratie gedurende de dag tot zeer hoge concentraties.

Het plaatsen van een CO2 meter in de klas met een indicator (rood/geel/groen Led of een smiley) kan helpen om te duiden wanneer ramen moeten worden geopend, mits hierop adequaat geacteerd wordt. Zie dit als handmatige vraagsturing. Sterke toename van de CO2 concentratie in een leslokaal is ook in de hand te houden door vergroting van het volume. Dat is te bewerkstelligen door de deur naar de gang open te zetten. Dan vindt nivellering van de CO2 concentratie in het gehele gebouw plaats. Dit is natuurlijk alleen zinvol als de CO2 concentratie in de gang lager is en als daar wordt geventileerd. Helaas is deze simpele maatregel lang niet altijd mogelijk. Al is het alleen al vanwege geluidoverlast.

[1] Wargocki, P., & Wyon, D. (2007). The Effects of Outdoor Air Supply Rate and Supply Air Filter Condition in Classrooms on the Performance of Schoolwork by Children (RP-1257).

HVAC&R Research, 13(2).

[2] Zhang, X., Wargocki, P., & Lian, Z. (2015). Effects of Exposure to Carbon Dioxide and Human Bioeffluents on Cognitive Performance. In The 9th International Symposium on Heating, Ventilation and Air Conditioning (ISHVAC) joint with the 3rd International Conference on Building Energy and Environment (COBEE), 12-15 July 2015, Tianjin, China (Vol. 121, pp. 138142). Elsevier. Procedia Engineering.

[3] Usha Satish, Mark J. Mendell, Krishnamurthy Shekhar, Toshifumi Hotchi, Douglas Sullivan, Siegfried Streufert, William J. Fisk; Is CO2 an Indoor Pollutant? Direct Effects of Low-to-Moderate CO2 Concentrations on Human Decision-Making Performance; Environ Health Perspect. 2012 Dec; 120(12): 1671–1677.

Voor meer informatie mailt u met Annemarie Weersink van Lievense | WSP: aweersink@lievense.com.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

57

Het beste advies voor de beste gebouwen BOAadvies ondersteunt gemeenten, schoolbesturen en welzijnsinstellingen bij nieuwbouw, verbouw, aanpassing en onderhoud van hun vastgoed. Als gesprekspartner voor alle betrokken partijen zorgt BOAadvies voor heldere, professionele begeleiding in elke fase van het bouwproject.

Amsterdam

Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

088 235 04 27

088 235 04 27

www.boa-advies.nl

ONDERWIJS HUISVESTING. Leren in een fijne omgeving Bekijk onze projecten op

scholenvanbuko.nl

O N T W E R P • R E A L I SAT IE • OND ERHOU D

58

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

FLEX I B ELE OPLOSSI NGEN, COMPLETE DI E N S TV E R LE N I N G

Tekst Sherwin Neira/Esther Pasman Fotografie Esther Pasman

ONTWERP EN INRICHTING

INTERIMMER IN BEELD

“UvA keert terug naar geboortegrond” Ooit waren ze collega’s bij ICSadviseurs, Dennis Coenraad en Norbert Bruschke. Sinds medio 2018 is Dennis Programma Manager bij de Universiteit van Amsterdam en verantwoordelijk voor de huisvestingsontwikkeling van dé grootste universiteit van Nederland met het breedste opleidingsaanbod. Door een project bij de UvA werden zij weer even aan elkaar verbonden.

Dennis Coenraad (l) en Norbert Bruschke

EEN STUKJE HISTORIE In 1632 is de basis van de UvA gelegd en opgericht, toen nog gevestigd in de Agnietenkapel. In hartje Amsterdam staan de prachtige, maar ook complexe rijksmonumenten. Dennis: “Sinds 15 jaar is de UvA bezig de huisvesting terug te brengen van ca. 85 panden naar 4 campussen waar wetenschappelijke disciplines geclusterd gaan worden.” Kortom, een grootschalige renovatie in een uniek gebied met unieke panden en dat vraagt om een uniek team dat nauw met elkaar samenwerkt. Het doel? In 2025 moeten alle deuren van de gerenoveerde gebouwen feestelijk worden geopend!

ICSINTERIM “Het project was in volle gang en dan valt er een collega uit, voor langere tijd. Een vervelende situatie voor alle partijen, maar het project moet door”, gaat Dennis verder. ICSinterim levert interimdiensten

op maat en werkt samen met ervaren en betrouwbare professionals die vrijwel direct ingezet kunnen worden. Al snel zaten beide partijen aan tafel en bleek Norbert de meest geschikte kandidaat om de rol van Programma Manager Universiteitskwartier in te vullen. Dennis: “De urgentie was hoog en we zochten iemand met de juiste competenties; kennis van aanbestedingen, maar ook in staat de politiek bestuurlijke aspecten van dit project niet uit het oog te verliezen. De kracht van Norbert is dat hij in staat is alle stakeholders mee te nemen in de complexiteit van het proces.” Norbert: “Aanvankelijk werd gedacht dat mijn inzet voor 2 maanden voldoende was, maar ik heb met veel plezier ruim een jaar mee mogen werken aan dit fantastische project.”

Voor meer informatie kunt u mailen met Sherwin Neira of Esther Pasman: sherwin.neira@icsinterim.nl of esther.pasman@icsinterim.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

59

Tekst Forbo Flooring B.V. Fotografie Michael van Oosten

HUYGENS COLLEGE BRENGT VAKMENSEN BIJ ELKAAR

Het schoolgebouw als inspirerend landschap Voor de nieuwbouw van het Huygens College in Heerhugowaard is ruim de tijd genomen. Dat is er aan af te zien: volgens een goed doordacht plan is een licht en inspirerend gebouw verrezen dat door iedereen wordt omarmd. De vloeren zijn een markant onderdeel van het speelse ontwerp, dat zich manifesteert in kronkelende vormen die het Noord-Hollandse landschap weerspiegelen.

H

et moet prettig schoolgaan zijn voor de leerlingen havo, vwo en vmbo in Heerhugowaard. Het nieuwe Huygens College, locatie Middenweg, heeft een vrolijk, open en uitnodigend karakter. Dat begint al op het grote schoolplein, waar eilandjes zijn gecreĂŤerd voor leerlingen om in de pauze te relaxen. Bij binnenkomst is de ruimtelijke indeling een verademing: grote raampartijen in de aula zorgen voor veel licht en door het gebrek aan obstakels kun je alle kanten opkijken. De vlakke vinylvloeren strekken zich als een loper uit,

60

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

slechts onderbroken door stijlvolle Y-vormige pilaren. De wanden vallen nauwelijks op, ze zijn witter dan RAL 9010. Doordat de gangen niet volgens een strakke geometrie zijn aangelegd, maar schuin, rond en met haakse bochten, heeft het gebouw een fantasierijk karakter. De bollenvelden, duinen en dijken stonden hiervoor model. Zelfs in het plafond herken je de hoekige lijnen van de verkaveling, die de Noord-Hollandse polders hebben gevormd.

Lockers en schuin aflopende kastjes zorgen voor rustpunten in dit landschap: dat zijn volgens de

FACILITAIR EN BEHEER Architect Marc de Rooij en rector Henk Klaassen

architect de ‘dijken’ waar leerlingen even kunnen aanlanden. De vinylvloer loopt over de lockers heen, waardoor de gebruiker wordt aangespoord om erop te gaan zitten, inderdaad, zoals op een dijkje. “We wilden vloer en wand bij elkaar brengen in een harmonieus geheel”, zegt Marc de Rooij van BRT Architecten. “Door veel schuine en ronde vormen toe te passen, ook in de overgang van vloer naar wand, creëer je dynamiek en onderscheidende plekken. In de gangen loopt de vloer zelfs door in de lambrisering. Dat heeft ook een beschermende functie: de wanden zullen minder snel vervuilen en beschadigd raken.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Huygens College Heerhugowaard Opdrachtgever Gemeente Heerhugowaard i.s.m. SOVON Architect BRT Architecten Vloeren Forbo Flooring B.V. Adviseur ICSadviseurs (programma van eisen en aanbesteding) Aannemer Dijkstra Draisma BVO 7.300 m² Oplevering Voorjaar 2019

LOGISCHE ROUTING Het gebouw is ruwweg op te delen in twee vleugels, een onderwijsvleugel en een ondersteunende vleugel, in het midden verenigd door de aula. Het totale oppervlak bedraagt 7.300 m2 inclusief twee gymzalen.

Dat er twee aparte vleugels zijn was een wens van rector Henk Klaassen. “De docenten hebben weinig pauze. ’s Morgens een kwartiertje en tussen de middag een half uur. Dan is het belangrijk dat zij zich op die momenten toch even aan de drukte kunnen onttrekken. Dan kunnen ze bijvoorbeeld hun post doornemen of zich voorbereiden op het volgende lesuur.” Volgens Henk is de vanzelfsprekende routing een opvallende eigenschap van het gebouw: leerlingen hebben geen enkele moeite hun weg te vinden.

Hij wijst op de gekleurde banen in de vloer, die zich als een rivier door het gebouw slingeren. Ook heeft elk klaslokaal een duidelijke nummering met een kleurtje; die verschilt per verdieping zodat je altijd weet waar je bent. En doordat het gebouw in de basis heel functioneel is opgezet, zijn er geen loze ruimten.

“Je neemt dus niet zomaar een verkeerde afslag. Het leuke is dat de leerlingen de rustpunten onderweg ook als zodanig herkennen. De lockers zien eruit als een dijkje waarop je mag zitten en dat is precies de bedoeling. In veel scholen worden de gangen alleen maar gebruikt om snel van A naar B te komen. Bij

ons ziet een gang er niet uit als een gang. Leerlingen komen daardoor sneller met elkaar en met de leerkracht in contact. Dat komt het informele karakter van onze school ten goede.”

GESAMTKUNST De bouw van het Huygens College is het resultaat van de uitstekende samenwerking tussen gemeente, schoolbestuur, aannemer Dijkstra Draisma en architectenbureau BRT. Adviesbureau ICSadviseurs speelde een belangrijke rol bij de aanbesteding en de opstelling van het programma van eisen. “De bouw van deze locatie stond al langer op de rol, maar in 2016 zijn we echt met de voorbereidingen begonnen”, vertelt Henk. “We streefden naar een ruime, lichte school met een opgeruimd, fris karakter, waarin het persoonlijke contact tussen leerlingen en docenten bevorderd zou worden. Met BRT Architecten hebben we een moodboard ontwikkeld. Zo ontdekten we dat het landschap van onze provincie veel inspiratie biedt. Vervolgens zijn we een perfecte samenwerking aangegaan met de aannemer en de andere uitvoerende partijen. Iedereen heeft zijn beste beentje voorgezet.”

Architect Marc de Rooij deelt dat enthousiasme.

Volgens hem is het project een ‘Gesamtkunstwerk’: een ontwerp dat één geheel is, van het schoolplein tot het interieur en van het meubilair tot de huisstijl. Ook vloerenbedrijf Van der Laan leverde vakwerk, vindt rector Henk Klaassen. “Het was voor hen een prachtige klus, omdat dit geen kwestie was van strekkende meters maar een kunstzinnige uitdaging. Ze hebben de vloer precies geïnstalleerd volgens de afwijkende maten in het ontwerp, met schuine hoeken, gebogen plinten en andere lastige details. Ze zaten er bovenop, dachten goed mee. De vloer ligt er prachtig bij, mooi vlak en met keurig gelaste naden. Heel decoratief zijn de gele driehoeken in de aula. Die verwijzen naar de wiskundige vormen van Christiaan Huygens naar wie de school vernoemd is, maar ze lijken ook op zonnestralen.”

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

61

“Het project is een ‘Gesamtkunstwerk’: een ont­ werp dat één geheel is, van het schoolplein tot het interieur en van het meubilair tot de huisstijl” TUSSEN RUBBER EN VINYL De vloeren in het Huygens College zijn van Sphera, een homogeen vinyl dat sterke eigenschappen verbindt met duurzaamheid. Sphera is 100% vrij van ftalaten, stoot nauwelijks CO2 uit en is geproduceerd met groene stroom. Door zijn weerbare, veilige en hygiënische oppervlak is de vloer bestand tegen intensief gebruik, gaat het lang mee en is het eenvoudig reinigbaar. Bij de keuze voor de vloer ging het bestuur van de school, verenigd in de stichting Openbaar Voortgezet Onderwijs Noord-HollandNoord (SOVON), niet over één nacht ijs. Lang werd getwijfeld tussen een rubber vloer en een vinylvloer.

Twee vloeren van elk type werden een jaar lang getest op een andere school. Sven Meijer, hoofd bedrijfsvoering van SOVON, bestudeerde het effect van schoenen, schuivende stoelen, vuil en vocht. Zijn bijzondere aandacht ging uit naar krasbestendigheid, behoud van uitstraling en schoonmaakgemak. “Na een jaar konden wij niets anders dan concluderen dat beide vloeren gelijkwaardig presteren, ook in het langetermijnonderhoud. Toch gaf uiteindelijk de prijs van Sphera vinyl de doorslag. En nu de vloer ligt, mag het er zijn”, aldus Sven. “Zelfs in de trappenhuizen is gekozen voor vinyl maar dan uit de Eternal Wood collectie met de uitstraling van echt hout. Beton wordt namelijk snel vuil. Bovendien kijk je er door grote raampartijen naar binnen, dus moet de aanblik netjes en schoon zijn.”

Kijk voor meer informatie op www.forbo-flooring.nl.

62

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

De etalage Prinses Máxima Centrum in Utrecht bekroond Het Prinses Máxima Centrum is winnaar geworden van de German Design Award 2020, categorie architectuur. Op 27 november is het officieel in gebruik genomen. Het auditorium op het dak boven de onderzoeksafdeling wordt dé plek waar alle deskundigen op het gebied van kinderen en kanker uit de hele wereld kennis en ervaring kunnen uitwisselen en overdragen. En om internationale talenten het Prinses Máxima Centrum ‘binnen te halen’. De zaal biedt plaats aan circa 250 personen.

Het bouwwerk beschikt over een regie- en redactie­ ruimte die is voorzien van AV-faciliteiten, zodat kennis ook met de buitenwereld kan worden gedeeld. Voor elke gelegenheid is het mogelijk om het auditorium in te zetten. Heb je voor een bijeenkomst één grote zaal nodig of deel je de ruimte liever op in meerdere kleinere zalen? Het

behoort tot de mogelijkheden. Als ‘bioscoop’ kan er voor de jonge patiënten een film gedraaid worden.

De aanwezigheid van horeca- en overlegruimten vergroten nog meer het multifunctionele gebruik

voor het actief delen van kennis. Vorige week bracht Koningin Máxima een bezoek aan het auditorium.

Meer informatie: liag.nl/projecten/auditoriumprinses-maxima-centrum.

Revolutionair energie systeem voor nieuwe IKC Triade Aalsmeer De nieuwbouw van het recentelijk opgeleverde IKC Triade vormt onderdeel van de energy hub Aalsmeer.

Hierbij wordt warmte en koude uitgewisseld

tussen het IKC, NLDC (data centrum), Fertiplant (export tuin- en kamerplanten) en Sportcentrum de Waterlinie met een uniek duurzaam resultaat!

In opdracht Stichting Jongleren/gemeente Aalsmeer en Kinderopvang Solidoe heeft Frencken Scholl Architecten de nieuwbouw van het IKC ontworpen.

Het gebouw ligt solitair op het voormalig voetbal­ terrein aan de rand van de woonwijk en vormt de overgang naar het sportpark. Het gebouw is intrinsiek energiezuinig gemaakt: het heeft een compacte plattegrond, is goed geïsoleerd en heeft een luchtdichte schil zodat energieverliezen tot een minimum beperkt worden. Het IKC ontvangt warmte, in de vorm van warm water, van het nabij gelegen datacentrum en geeft het afgekoelde water terug. Op gelijke wijze worden Fertiplant en het Sportcentrum voorzien van warmte. Het gebouw is all-electric en Bijna energie neutraal (BENG!). Op het dak zijn zonnepanelen geïntegreerd om zo veel als mogelijk de elektriciteit zelf op te wekken. Het gehele IKC is uitgerust met led­ verlichting. De decentrale ventilatie ventileert op maat (CO2 gestuurd) en stuurt ook verlichting en buitenzonwering aan, waardoor steeds een optimaal binnenklimaat gerealiseerd wordt en het IKC zich tevens een frisse school klasse B mag noemen.

Meer informatie: frenckenscholl.nl.

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

63

De etalage Schooldakrevolutie: zonne­ panelen op 6800 schooldaken

Al een Energiebespaarder uitgenodigd?

Recent stuurde minister Kajsa Ollongren een brief aan alle schoolbesturen in Nederland. Hierin adviseert ze scholen om aan de slag te gaan met verduur­ zaming en de Schooldakrevolutie. Niet eerder heeft het kabinet op deze manier besturen aangezet tot actie. In de brief staan verschillende initiatieven die scholen helpen om te verduurzamen. Ook ziet het Rijk de Schooldakrevolutie als de onafhankelijke partij die scholen helpt lege schooldaken te voorzien van zonnestroom. Meer informatie: schooldakrevolutie.nl.

Het is u vast niet ontgaan: er wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid en het besparen van energie in schoolgebouwen. Dat is ook niet zo vreemd want er zijn volop kansen om met eenvoudige maatregelen energie en geld te besparen. Maar waar begint u? Die keuze is afhankelijk van meerdere factoren en misschien speelt u ook nog met de vraag waarom zou ik beginnen of wat levert het me op? Toch hoeft het niet zo ingewikkeld te zijn. Om op een eenvoudige manier met energiebesparing aan de slag te gaan is er het programma Scholen Besparen Energie. U krijgt direct en onafhankelijk ondersteuning onder andere door een gesprek met een Energiebespaarder die bij u op bezoek komt en snel ziet waar er kansen voor u liggen om energie en geld te besparen. Hij heeft volop ervaring met de verduurzaming van onderwijshuisvesting en richt zich in eerste instantie op relatief kleine maatregelen die u zelf kunt uitvoeren. Inmiddels zijn al 134 schoolbesturen, gezamenlijk verantwoordelijk voor meer dan 1900 scholen met energiebesparing aan de slag. De resultaten laten zien dat dankzij het programma Scholen Besparen Energie, een basisschool gemiddeld € 3500,- bespaart en een middelbare school € 15.000,-. Flinke besparingen!

Wilt u dit ook op uw locaties realiseren? Nodig dan een Energiebespaarder uit.

Maak een afspraak via telefoon 085 – 303 26 02 of info@scholenbesparenenergie.nl. Meer informatie: scholenbesparenenergie.nl.

’Inrichten met beleving’

64

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

www.eduhuys.nl

Eduhuys

Column

onderwijshuisvesting

IT Asset Management

“… een groene, frisse school. Een duurzaam, flexibel

gebouw met een gezond en plezierig leerklimaat. Een school, waar leraren en leerlingen zich thuis voelen...”

U BENT GEARRIVEERD!

Steevast frons ik mijn wenkbrauwen wanneer Google met “U bent gearriveerd!” aangeeft dat ik op mijn bestemming ben aangekomen.

Al bijna 25 jaar werk ik met mensen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt. De laatste twee jaar werk ik met ‘jongeren’ tussen de 16 en 28 jaar, allen zonder startkwalificatie. Soms is leren moeilijk voor ze, soms zijn ze door hun gedrag uit het reguliere onderwijssysteem gevallen.

Veelal missen ze een stabiele thuissituatie. Meestal is het een opstapeling van dit soort redenen.

Ik ben zelf een ‘drop—out’, ik had moeite met concentratie, was snel afgeleid en verveeld. Gelukkig had ik wel een stabiele thuissituatie en heb ik de kans gekregen mijn eigen route te vinden. Waarschijnlijk ligt hier de basis voor mijn ‘frons’ over de tekst van Google; “nee, ik heb het nog niet bereikt, ik ben niet gearriveerd.” Navigeren met Google heeft als voordeel dat je geen tweede kans nodig hebt om je bestemming te bereiken.

De jongeren waarmee ik werk hebben die tweede kans wel nodig. Het is geweldig om met ze op te trekken en hun ontwikkeling van dichtbij mee te mogen maken. De ene start onzeker aan het Entree-jaar, de ander dwars en brutaal. Maar de meesten behalen de eindstreep met een diploma MBO-1 en met relevante werkervaring op zak. Én, herwonnen zelfvertrouwen.

Bezoekadres

T (073) 6924435

Hintham 156

E info@eduhuys.nl

5246 AK ‘s-Hertogenbosch

W www.eduhuys.nl

www.eduhuys.nl

Ook Abdes verdient een tweede kans, al heeft hij dat zelf nog niet zo door.

Sinds zijn 14e – nu 7 jaar alweer –, brengt hij tussen 17.00 en 24.00 uur op zijn elektrische fiets de Sushi bij u thuis. Nee, dit is geen bijbaantje, het is zijn bestaan. Hij is minimaal aanwezig op school, de meeste uren van de dag brengt hij achter zijn spelcomputer door. Zijn ouders zijn ten einde raad. Wie dringt nog tot hem door?

En dan Eline. Zij komt van speciaal onderwijs. Maar dat vertelt ze u niet wanneer u haar in de supermarkt vraagt waar de ‘bakproducten’ liggen.

Ze reageert wat trager, omdat ze half zicht heeft en niet zo goed hoort.

Daarnaast is haar motoriek iets minder. Haar ouders zijn trots op haar, maar ze maken zich wel wat zorgen over haar toekomst. Zal zij in staat zijn haar eigen brood te verdienen? Wie geeft haar straks die kans?

Deze jongeren zijn stuk voor stuk toppers. Al beseffen zij dat nu nog niet altijd. Gearriveerd? Absoluut niet! Maar ze komen er wel. Eventueel met een omweg. Geeft u hen die kans?

Frans Schrijver | Namens Stichting Acht+ Amersfoort | www.acht-plus.nl

Schooldomein

januari 2020

65

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar.

Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers

Foto: Thea van den Heuvel.

4

no.

Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf, Anje (fotografie).

Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein.

Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein

Anders werken aan Investeren met ambitie

Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Paul Voogsgerd, Zuiderkruis 588, 3902 XS Veenendaal, paul.voogsgerd@ schooldomein.nl, 06-46337000. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www. schooldomein.nl.

Het volgende nummer van Schooldomein ligt medio maart in de bus en kent als thema ‘Anders werken aan Investeren met ambitie’; en wie wil dat niet tegenwoordig?

Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres­ wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl.

Een greep uit de artikelen:

Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voort-

• Groot interview met Stef van Dongen van Enviu: ondernemers kunnen een belangrijke rol spelen bij het oplossen van de grootste uitdagingen.

• Nora by Interface meets EromesMarko: debat met als thema ‘Ontwerpen met het klimaat in gedachten’.

• Monument Fons Vitae in nieuwe jas: het verslag van een metamorfose.

• SO Fier is energieneutraal en gasloos: hoe een slim gebouw en mooie architectuur hand in hand gaan.

• Uitbreiding International School of The Hague: de akoestiek is er fantastisch.

• BMV Hoensbroek is klaar: drie jaar na het eerste artikel staat hij er; en hoe!

• Een reis onder je voeten: In basisschool De Veerkracht in Amsterdam tref je een breed pallet aan kleurrijke vloeren aan.

gezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 46,20, voor losse nummers e 8,20 incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink.

Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

66

SCHOOLDOMEIN

januari 2020

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

DESIGN & AKOESTIEK

GEEN ZORGEN â&#x20AC;&#x201C; DE LUCHT IS SCHOON! BREEDVELD maakt het centrale hart van OBS De Glashorst transparant en flexibel

PA N E E LWA N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

De combinatie van goed geluidisolerende mobiele paneelwanden met glas en schuifdeuren maakt gymmen

en tegelijkertijdrubber ongestoord werken in de naastgelegen aula mogelijk. unieke combinatie welke Met emissiearme vloerbedekkingen voorEen gezonde leefomgevingen volledig weggeschoven kan worden in een kast.

Goede binnenlucht en een rustige leeromgeving zijn van bijzonder groot belang Bekijk onzescholen nieuwe website boordevol informatie en impressies:vloerbewww.breedveld.com in kinderdagverblijven, en universiteiten.

Onze hoogwaardige dekkingen zijn daarom gemaakt van emissiearme materialen, die extreem sterk zijn en de geluidproductie minimaliseren. www.nora.com

3

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 januari 2020

Anders werken aan inrichten met beleving

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen.

Lees hier meer over op vms.velux.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

HET SCHOOLGEBOUW als inspirerend landschap VROUWEN in de bouw HERGEBRUIK in transparant warenhuis LEREN IN ongezonde gebouwen