Halloween: Gruwelijk gezellig

Nederland is klaar voor Halloween

Gruwelijk gezellig

Gek op vampiers, heksen, lugubere clowns, zombies, monsters, demonen, bloedende bruiden, creepy dokters en mummies? Trek dan al je creativiteit uit de kast en zorg dat je op zaterdagavond 1 november in je meest gruwelijke outfit in Amsterdam bent. Om half 9 's avonds trekt dan de grootste Halloween Parade van Nederland door het centrum van Amsterdam, begeleid door een stoet van rochelende Deviant Mutant Vehicles: verminkte, omgebouwde voertuigen from hell. Huiver en geniet...

Al jaren proberen feestneuzen carnaval boven de grote rivieren van de grond te krijgen. Tot dusver met weinig succes. Noorderlingen laten zich kennelijk niet zo makkelijk verleiden om zich in een boerenkieltje dagenlang hossend te laten vollopen. Al wordt er tegenwoordig zelfs in bolwerken van nuchterheid als Groningen en Amsterdam carnaval gevierd, de optochten en lolbroekerij komen toch altijd wat geforceerd over. Niets zo treurig als een volksfeest dat zich slechts in een handvol kroegen en halflege partycentrums afspeelt,

terwijl de rest van de stad onverschillig z’n dagelijkse gangetje gaat. Zou Halloween hetzelfde lot beschoren zijn? Zuurpruimen beschouwen Halloween net als Valentijnsdag als een door de middenstand gehypte vorm van Amerikanisering, waarbij het alleen maar om geld draait. Op zich is dat niet eens zo’n vreemde gedachte: feestwinkels, pretparken, tuincentra en discotheken waren er als de kippen bij om Halloween aan te grijpen om in de stille dagen tussen de zomervakantie en Sinterklaas voor wat meer reuring te zorgen.

Amerika

Maar zelfs in Amerika, de bakermat van het moderne Halloween, dateert het feest van vrij recente datum. Pas in de jaren vijftig van de vorige eeuw begonnen Amerikaanse ouders hun kinderen met lampionnen langs de deuren te sturen, bedelend om snoep. Het duurde nog zo’n twintig

jaar voordat ook Amerikaanse volwassenen in de ban raakten van het feest, en pas toen werden ook uitbundige verkleedpartijen onderdeel van Halloween. Het duurde tot de jaren negentig tot de Amerikaanse versie van Halloween ook in Nederland belangstelling begon op te wekken.

Onze behoefte aan gezelligheid lijkt geen ideale voedingsbodem voor een parade van gereanimeerde lijken, rottende zombies en wraakzuchtige kwelgeesten.

Sint Maarten

Gezien de typisch Hollandse nuchterheid zien we half Nederland binnenkort nog niet massaal als levende doden vermomd over de straten zwalken. Onze behoefte aan gezelligheid lijkt geen ideale voedingsbodem voor een parade van gereanimeerde lijken, rottende zombies en wraakzuchtige kwelgeesten. Niet voor niets is Nederhorror een genre dat nooit echt van de grond is gekomen. Toch wordt in Nederland al eeuwenlang onze eigen versie van Halloween gevierd, al valt die op 11 november en is dat uitsluitend een kinderfeest waar vooral snoepfabrikanten en tandartsen blij van worden: Sint Maarten.

Samhain

Halloween heeft, net als al vrijwel al onze feestdagen, zijn oorsprong in de tijd voordat de kerk het in Europa voor het zeggen kreeg. De oerversie van Halloween is de Keltische Samhain viering, dat in het voorchristelijke Ierland en Schotland het eind van de oogsttijd en het begin van de winter markeerde. De dood speelde daarbij een grote rol; niet alleen was het slachttijd, ook legden veel ouderen het loodje als gevolg van de intredende koude. Spi-

ritueel werd deze periode als een overgangsfase beschouwd, waarin het vlies dat onze werkelijkheid scheidt van die van het elfen- en geestenrijk steeds ijler wordt, waardoor bovennatuurlijke wezens onze wereld kunnen binnendringen. Het was belangrijk die elfen en natuurgeesten te vriend te houden door ze eten, drinken en een deel van de oogst aan te bieden.

Slimme strategie

Met de komst van het Christendom verdwenen de oude gebruiken niet, maar werden ze in een nieuw jasje gestoken. De kerk gebruikte een slimme strategie om heidenen zonder bloedvergieten toch haar geloof op te leggen. De oude goden werden vervangen door katholieke heiligen, terwijl op heilige plekken kerken verrezen. Allerheiligen werd door de kerk in het jaar 609 op de katholieke kalender gezet, en viel toen nog op 13 mei. In 835 verplaatste paus Gregorius de Vierde het feest naar 1 november, waarschijnlijk om de heidense Samhain viering door een passend christelijk feest te vervangen.

Geesten van de doden

Toch bleef het oude geloof door het vrome katholieke vernislaagje heenschemeren. Zo werden de elfen en bosgeesten vervangen door de geesten van doden, die rond hun aardse woonplaats bleven rondspoken, totdat in het vagevuur werd bepaald of ze in de hemel zouden worden toegelaten of een enkele reis hel moesten maken. Er werden voor hen vaak plaatsen aan de eettafel gereserveerd en kaarsen aangestoken, opdat de dolende zielen de weg naar huis konden terugvinden. Het Keltische woord Halloween of Hallowe’en duikt pas in de 18e eeuw op, en betekent heilige avond. Het woord is een samentrekking van het oud-Schotse All Hallows Eve - de avond voor All Hallowes Day. Halloween valt op 31 oktober, de avond voor Allerheiligen en Allerzielen.

Jack-'O-Lantern

Door de massale immigratie van arme Ieren en Schotten naar Amerika kwam Halloween in de VS terecht. Het duurde enkele eeuwen voor het van oorsprong alleen door katholieken gevierde feest zich over heel Noord-Amerika verspreidde, waarbij het religieuze aspect steeds meer naar de achtergrond verdween. Beeldbepalend voor de moderne (Amerikaanse) halloweenviering is de Jack-'O-Lantern, een tot een grotesk masker uitgeholde pompoen met een brandende kaars erin. Pas in de 19e eeuw vervingen Ierse en Schotse immigran-

ten in Amerika de oorspronkelijk gebruikte koolraap door de pompoen, die niet alleen veel groter werd, maar ook makkelijker tot een masker was te bewerken. Oorspronkelijk stond deze symbool voor de ziel van de doden, later zou hij dienen om kwade geesten op afstand te houden. Ook het trick or treat, (door Intratuin ooit sullig vertaald als ‘halen we een trucje met u uit, of deelt u snoepjes uit?’) is gebaseerd op een oeroud gebruik. Net als bij ons met Sint Maarten trekken weldoorvoede Amerikaanse kinderen op Halloween met lampionnen langs de buren om snoepgoed te bietsen. Lang geleden waren het arme mensen, vaak kinderen, die op de avond voor Allerheiligen van deur tot deur trokken om 'zielenwafels’, de 'treats' (Nederlands: tractaties) - te verzamelen, speciaal voor de gelegenheid gebakken koeken die werden gezien als een manier om de zielen in het vagevuur te gedenken. Het 'trick' (Nederlands: pesten) verwijst naar de voorchristelijke tijd, waarin men geloofde dat het elfenvolkje zich rond Halloween aan allerlei vormen van plagerij schuldig maakte, zoals het zuur maken van melk.

Onschuldige pompoenen

In het Nederland van nu spelen de historische en religieuze achtergronden van Halloween echter geen enkele rol meer. "Wij nuchtere Nederlanders hebben niets met dat feest zelf," stelde de organisator die in de Amsterdamse discotheek iT in 1989 een van de eerste Halloweenfeesten van ons land lanceerde. "Halloween is vooral een leuke aanleiding om weer eens iets lolligs aan te trekken." Halloween past naadloos in de eindeloze reeks themafeesten en -festivals die de laatste decennia deel

uitmaken van de nationale feestcultuur. De ene keer kiezen we Las Vegas als thema voor een feest, de volgende keer het Wilde Westen, en eind oktober halen we de Halloweenspullen van zolder.

Halloween past naadloos in de eindeloze reeks themafeesten en -festivals die de laatste decennia deel uitmaken van de nationale feestcultuur.

Vehikel van de duivel

En die feesten vinden overal in het land plaats, van het kleinste gehucht tot grote steden als Rotterdam en Amsterdam. Halloween is ook niet uitsluitend een feest voor volwassenen: menig kleuterschool organiseert tegenwoordig Halloween-feestjes, en je kunt zelfs in de nietigste dorpen zomaar stuiten op een Halloween-parade. Christenen uit de zwarte kousenhoek maken zich grote zorgen over die ontwikkeling. Zo probeerde de SGP-fractie in het Zuid-Hollandse dorp Werkendam verleden jaar een Halloween-

optocht te verbieden. Voor de lokale SGPfractievoorzitter Theo Meijboom is Halloween het vehikel van de duivel. "Het waren eerst onschuldige pompoenen, nu zijn het bizarre uitmonsteringen waar kinderen in gekleed gaan. Daar willen wij onze jeugd niet aan blootstellen." Meijboom beweerde te beschikken over wetenschappelijk bewijs dat een Halloweenoptocht slecht is voor de jeugd: "Dat varieert van leerproblemen op school tot angststoornissen." Je bent gewaarschuwd.

Dikke pret

Voor vele anderen is Halloween echter bovenal een gezellig feest van saamhorigheid en creativiteit. Anders dan bij carnaval,

waar de meesten zich er vanaf maken met een boerenkiel uit de feestwinkel, tasten Halloweenvierders een stuk dieper in hun creativiteitsarsenaal. De kostuums, maskers en schminkkunsten die je bij parades ziet, bereiken grote hoogtes en zorgen bij zowel deelnemers als toeschouwers voor evenveel kippenvel als dikke pret.

Echt geniaal

"Eén woord: wauw! Wat een avontuur!" schreef een jonge Brabantse op haar blog over haar deelname aan de Amsterdamse Halloween Parade van 2013. De dames, verkleed als Sugar Skull en Dark Angel, komen maar net op tijd aan op Centraal Station en 'rengalopperen' van naar het startpunt op de Dam. "Wat we daar meemaakten zal ik nooit meer vergeten… Alsof we bekende sterren waren die over een rode loper liepen! Iedereen wilde met ons op de foto of een foto van ons maken. En iedereen die meeliep kreeg hetzelfde warme onthaal. Langs de kant stonden veel mensen verkleed te dansen… Je kunt het je zo gek niet voorstellen of bedenken! Echt geniaal!"

Carnaval?

Dat er op de overvolle feestagenda van Nederland plek is voor Halloween lijkt wel zeker. In het zuiden des lands zijn zelfs geluiden te horen die doen vrezen voor slijtageverschijnselen bij dat andere verkleedfestijn, carnaval. Volgens een enthousiaste Halloweenvierster uit Oisterwijk is Halloween 'veel beter dan carnaval'. "Dat gaat de laatste jaren alleen maar om het drinken. Een mooi kostuum, daar kun je trots op zijn." Feesten die zoveel plezier teweegbrengen verdienen het gekoesterd te worden. Duivels of niet.