Të drejtat e grave nga marrëdhënia e punës

RAPORT HULUMTIMI

MBI TË DREJTAT E GRAVE NGA MARRËDHËNIA E PUNËS

RRJETI I OJQ-ve TË GRAVE QELIZA Gjakovë

NGO WOMENS NETWORK QELIZA Gjakova

Publikimi i këtij raporti është bërë i mundur me përkrahjen e Ecumenical Women's Initiative/Ekumenska Inicijativa Žena (EIŽ/EWI). Opinionet, të gjeturat dhe rekomandimet e shprehura në këtë raport janë tërësisht përgjegjësi e Rrjetit Qeliza dhe nuk reflektojnë opionin zyrtar të donatorit.

Për çdo vlerësim, kritikë apo sugjerim, luteni të na kontaktoni përmes: Adresa: E-mail: Tel:

Rruga Përmet Vula, 25 50 000 Gjakovë, Kosovë rrjetiqelizagjakovë@gmail.com +383 (0) 44 188 336

Gjakovë, Gusht 2020

EKUMENSKA INICIJATIVA ŽENA Omiš

ECUMENICAL WOMEN'S INITIATIVE Omis

RRJETI I OJQ-ve TË GRAVE QELIZA Gjakovë

NGO WOMENS NETWORK QELIZA Gjakova

PËRMBAJTJA

05 HYRJE

07 RRETH PROJEKTIT

10 METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

13 KORNIZA LIGJORE

18-25 TË DALURAT NGA ANKETA

27 PËRFUNDIME

HYRJE Të dhënat zyrtare tregojnë se nga e gjithë popullsia në moshë pune në vendin tonë, 30.1 përqind janë të punësuar. Shkalla e punësimit ishte më e lartë për burrat se sa për gratë, ku 46.2 përqind e burrave në moshë pune ishin të punësuar, krahasuar me 13.9 përqind të grave po ashtu në moshë pune. Për më tepër, krahasuar me rezultatet e vitit 2018 nga Anketa e Fuqisë Punëtore në Kosovë[1] del se kemi rritje të shkallës së punësimit me 1.3 përqind, ku, kjo rritje tek burrat ishte 0.9 përqind derisa tek gratë kjo rritje ishte 1.6 përqind.

Gjithashtu, sipas Anketës së Fuqisë Punëtore (2019), në Kosovë ka pasur 125,305 persona të moshës 15-64 vjeç, që ishin të papunë, 81,576 nga të cilët ishin burra dhe 43,729 gra. Shkalla e papunësisë ishte 25.7 përqind, më e lartë ishte tek gratë me 34.4% se sa tek burrat, 22.6 përqind. Krahasuar me vitin paraprak të Anketa e Fuqisë Punëtore (2018), në Kosovë, kemi rënie të shkallës së papunësisë me 3.9 përqind, ku kjo rënie tek burrat ishte 5.9 përqind, përderisa tek gratë kemi rritje me 1.0 përqind.

Arsyet për këtë shkallë të ulët të punësimit të grave thuhet se janë vetë shkalla e lartë e papunësisë në Kosovë si dhe pjesëmarrja shumë e ulët e grave në fuqinë punëtore. E kjo e fundit supozohet se ndodh meqë një pjesë e madhe e grave kanë përgjegjësi familjare dhe nuk janë të interesuara për të kërkuar punë.

[1] Agjencia e Statistikave të Kosovës, Seria 5: Statistikat Sociale, Anketa e Fuqisë Punëtore 2019. Prill, 2020

5

Por, nëse shikohet përtej justifikimit të institucioneve zyrtare se shkalla e ulët e punësimit të grave ka të bëjë me përkushtimin e tyre në punë të shtëpisë, del se gratë në Kosovë ballafaqohen edhe me barriera të tjera të punësimit. Këto barriera tregojnë se përse gratë në Kosovë janë më pak të punësuara se sa burrat dhe shumë më pak të përfaqësuara në pozita të larta menaxheriale të cilat kryesisht dominohen nga burrat.

Me qëllim për të analizuar nivelin e vetëdijes për të drejtat e grave nga marrëdhënia e punës, Rrejti Qeliza ka realizuar një anketë me gratë e punësuara, gratë punëkërkuese dhe gratë të cilat kanë përfunduar marrëdhënie të punës paraprakisht, rezultatet e të cilave janë analizuar dhe paraqitur në këtë raport.

Ky studim synon të identifikojë barrierat me të cilat gratë ballafaqohen në fuqinë punëtore, si dhe të përcaktojë fushat dhe mundësitë për përmirësimin e kushteve aktuale të tregut të punës për gratë. Studimi përmban analizën e të dhënave primare të mbledhura përmes grumbullimit të të dhënave përmes anketës, si dhe të dhënave sekondare, si të politikave dhe analizave të tyre ashtu edhe të dhëna nga ana akademike.

6

RRETH PROJEKTIT Rrjeti Qeliza, që nga data 1 Shkurt 2020 ka filluar zbatimin e projektit "Të drejtat e grave nga marrëdhënia e punës", në komunën e Gjakovës dhe komunën e Pejës. Ky projekt është financuar nga Ecumenical Women's Initiative/Ekumenska Inicijativa Žena (EIŽ/EWI).

Me këtë projekt u synua që përmes aktiviteteve të parapara të ngrisim nivelin e informimit dhe vetëdijes tek gratë nga fusha e të drejtave të punës, për atë se çfarë parasheh ligji në situata dhe rrethana të ndryshme. Në bazë të punës në teren, çdo ditë ballafaqohemi me raste kur gratë kanë mungesë të dukshme të informacionit mbi të drejtat në punë, gjithashtu edhe mbi orientimin për të adresuar shkeljet eventuale të të drejtave të tyre. Njëkohësisht përmes këtij projekti gratë do të inkurajohen që të paraqesin problemet dhe shkeljet e tyre në punë, ashtu që të guxojnë të kërkojnë të drejtat që ju takojnë me ligj. Ndër qëllimet kryesore në këtë projekt është edhe parandalimi i shkeljeve të të drejtave të grave në punë, duke i vetëdijësuar ato paraprakisht.

Duke qenë se puna është pjesë shumë e rëndësishme për jetën e secilit qytetar nga e cila gjenerohen të ardhurat për jetesë, konsiderojmë se edhe ligji, rregulloret dhe aktet tjera nënligjore duhet të gjejnë zbatim në praktikë duke mos lënë hapësira të mundshme të interpretimit në dëm të punëtorit. Meqenëse është fakt i ditur se punësimi i qytetarëve në Kosovë në sektorin publik dhe privat ndikohet nga favorizimi, konflikti i interesit dhe nepotizmi, e jo nga merita, profesionalizmi apo parimet e parapara me ligj, mosbesimi i qytetarëve në punën e sektorit publik dhe privat vazhdon të jetë në rritje. Qytetarët tonë ballafaqohen me situata dhe rrethana të ndryshme ku ju shkelen të drejtat e tyre në punë siç janë: procedurat e rekrutimit dhe konkurseve publike, njoftimi i detajuar mbi kontratën e punës, puna provuese, orari i punës, pushimet, mbrojtja dhe siguria në punë, paga dhe benificionet tjera, ndërprerja dhe përfundimi i marrëdhënies së punës, realizimi i të drejtave nga marrëdhënia e punës, institucionet relevante nga niveli qendror dhe lokal.

8

AKTIVITETET 01

KAMPANJA MEDIALE fushatë mediale për informimin e të drejtave të grave në punë

02

ANKETA mbi nivelin e vetëdijësimit të grave për të drejtat e tyre nga marrëdhënia e punës

03

CIKLI I TRAJNIMEVE trajnime interaktive me fokus-grupe me ligjërues nga fusha përkatesë, gjegjësisht ajo sociale dhe juridike

04

SESIONET E KËSHILLIMIT DHE NDIHMËS JURIDIKE

adresimi i çështjeve konkrete nga gratë lidhur me marrëdhënien e tyre të punës.

05

TRYEZA DISKUTIMI dhe rekomandime nga cikli i trajnimeve, nga rastet e identifikuara gjatë sesioneve të këshillimit

9

METODOLOGJIA E HULUMTIMIT Metodologjia e hartimit të këtij raporti hulumtues bazohet në të dhënat kualitative dhe ato kuantitative. Gjatë gjithë procesit, vëmendje e veçantë i është kushtuar të dhënave kualitative, dokumenteve të politikave/strategjive në fushën e politikave socio-ekonomike. Poashtu, metoda e hulumtimit kuantitativ përfshinë analizën dhe shtjellimin e çështjeve të ngritura gjatë realizimit të aktiviteteve të këtij projekti në Komunën e Gjakovës dhe asaj të Pejës.

Në mënyrë që ky raport të nxjerrë të dhëna konkrete, anketa është kryer me 500 gra të punësuara dhe gra punëkërkuese, në format online, në tëre territorin e Kosovës. Anketa përmban pyetje mbi karakteristikat individuale, kushtet e punës, pengesat për gjetjen e një vendi të punës dhe ato me të cilat përballen në vendin e punës, si dhe të dhëna të tjera, të cilat analizohen në këtë raport.

Anketa ishte paraparë të zhvillohej në terren duke angazhuar anketuese në komunën e Gjakovës dhe të Pejës. Mirëpo, për shkak të situatës së krijuar me pandeminë COVD-19, anketa është realizuar në format online përmes platformës Google Forms, e cila ka qenë e hapur gjatë muajit Prill dhe Maj, në periudhë prej 35 ditësh.

10

Gjithashtu, në këtë raport hulumtimi janë të integruara edhe çështjet dhe problematikat që kanë dalë nga cikli i trajnimeve të organizuara si pjesë e aktiviteteve të projektit, me ç’rast u organizuan dhjetë (10) trajnime, nga pesë në secilën komunë.

Tema e trajnimeve ishte “Të drejtat e grave nga marrëdhënia e punës në komunën tuaj”, përkatësisht Pejë dhe Gjakovë. Ky cikël trajnimesh kishte për qëllim vetëdijësimin dhe informimin e vajzave dhe grave për të drejtat e tyre para, gjatë dhe pas përfundimit të marrëdhënies së punës, në sektorin publik dhe atë privat. Diskutimet mes pjesëmarrëseve ishin tejet përmbajtësore dhe konstruktive, ku edhe problemet e parashtruara ishin të ndryshme, duke u nisur nga: 1. Para fillimit të marrëdhënies së punës: - Politizimi i konkursve publike, - Mungesa e meritokracisë gjatë fazave të rekrutimit, - Nepotizmi.

2. Gjatë marrëdhënies së punës: - Mungesa e kontratës së punës, - Pagesa e pagës mujore në dorë, - Orari i stërgjatur, - Mbrojtja e amësise (mungesa e respektimit të pushimit të lehonisë dhe gjidhënja), - Diskriminimi gjinor në pune (pozita e njejtë - paga e ndryshme), - Zvogëlimi i pagës pa paralajmërim/arsyetim.

11

3. Pas ndërprejes së marrëdhënies së punës: - Mungesa e besimit në institucione për parashtrimin e padisë/ankesës, - Ndërprerja e kontratës nga punëdhënësi pa paralajmërim sipas ligjit, - Keqpërdorimi i tregut të punes nga punëdhënësit/kushtëzimet.

Numri i përgjithshëm i grave pjesëmarrëse në këto dhjetë trajnime ishte 165 pjesëmarrëse.

Gjatë periudhës implementuese te projektit, në fazën e sesioneve të këshillimit dhe ndihmës juridike online, kemi pranuar 24 thirrje përmes platformës Skype, të cilat janë paraparë të realizohen në takime të drejtëpërdrejta mirëpo për shkak të pandemisë globale Covid-19, kjo fazë e projektit u realizua me sukses në mënyrë virtuale. Problemet më të shpeshta që u adresuan, ishin: - Pagesa për oret shtesë në pune (5 raste), - Zvogëlimi i pagës (3 raste), - Mungesa e pagesës së trustit pensional (2 raste), - Njohja e punës vullnetare (2 raste), - Diskriminimi gjinor në pagesë mujore (2 raste), - E drejta në ankese në konkurse publike (5 raste), - Pushimi i lehonisë (4 raste), - Ngacmimet seksuale (1 rast - me kërkesë për anonimitet) Nga këto raste janë parashtruar 4 padi civile në rrugë gjyqësore dhe 1 denoncim penal për ngacmim gjatë orarit të punës.

Ndërsa rastet e tjera u rekomanduan të zgjidhen brenda institucionit të punëdhenësit, përmes Inspektoriatit të Punës apo përmes procedurave të tjera alternative.

12

KORNIZA LIGJORE Ligjet në fuqi të cilat rregullojnë marrdhëniet nga e drejta e punës janë (1) Ligji i Punës, (2) Ligji për Shërbimin Civil të Kosovës, (3) Ligji për mbrojtjen nga Diskriminimi - si ligj bazik krahas dy ligjeve të tjera.

Ligji i Punës[2] ka për qëllim të rregullojë të drejtat dhe detyrimet nga marrëdhënia e punës, dhe dispozitat e këtij ligji zbatohen për të punësuarit dhe punëdhënësit e sektorit privat dhe publik në Republikën e Kosovës. Neni 5 i këtij ligji rregullon ndalimin e të gjitha llojeve të diskriminimit, ku theksohet se: diskriminimi është i ndaluar në punësim dhe profesion, lidhur me rekrutimin në punësim, trajnimin, promovimin e punësimit, kushtet e punësimit, masat disiplinore, ndërprerjen e kontratës së punës ose çështjeve të tjera nga marrëdhënia e punës të rregulluara me këtë ligj dhe me ligjet e tjera në fuqi. Gjithashtu, punëdhënësi është i obliguar që në rastin e punësimit të punëtorëve, për të njëjtin vend pune të përcaktojë kritere dhe mundësi të barabarta si për femra ashtu edhe për meshkuj. Për më tepër, dispozitat e Ligjit nr. 2004/3 Kundër Diskriminimit, zbatohen drejtpërsëdrejti kur është në pyetje marrëdhënia e punës e lidhur në mes të të punësuarit dhe punëdhënësit.

[2] Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës, LIGJI NR. 03/L-212 I PUNËS, Prishtinë, Dhjetor, 2010

13

Mbi të drejtat nga marrëdhënia e punës, kreu IX i ligjit të punës tregon

për

procedurat

për

realizimin

e

të

drejtave

në

marrëdhëniet e punës, duke filluar nga mbrojtja e të drejtave për të punësuarin. I punësuari i cili vlerëson se punëdhënësi ka shkelur të drejtën e marrëdhënies së punës, mund të paraqesë kërkesë te punëdhënësi apo organi përkatës i punëdhënësit nëse ekziston, për realizimin e të drejtave të shkelura. Ndërsa punëdhënësi është i obliguar të vendosë sipas kërkesës së të punësuarit në afatin brenda pesëmbëdhjetë ditësh nga data e pranimit të kërkesës. Vendimi mbi kërkesën e të punësuarit i dorëzohet atij në formë të shkruar nga punëdhënësi në afat prej tetë ditësh.

Nëse i punësuari nuk është i kënaqur me vendimin e punëdhënësit ose nuk merr përgjigje brenda afatit të përcaktuar kohor, mund të nisë kontest pune në Gjykatën Kompetente.

Nëse Gjykata konstaton se ndërprerja e kontratës se punës nga ana e punëdhënësit është joligjore, atëherë do të urdhërojë punëdhënësin

që

të

ekzekutoj

njërën

prej

këtyre

dëmshpërblimeve, të ja paguajë të punësuarit kompensimin në shuma të cilat gjykata i konsideron të drejta dhe adekuate por të cilat nuk duhet të jenë më pak se dyfishi i vlerës së çdo dëmshpërblimi që i takon punonjësit në kohën e shkarkimit ose rikthimin e të punësuarit në vendin e tij të punës dhe kompensimin e të gjitha pagave dhe përfitimeve të tjera të humbura gjatë gjithë kohës së largimit të paligjshëm nga puna.

14

Kurse Punëdhënësi është i obliguar që në afatin e caktuar të zbatoj vendimin e gjykatës. Përveç mbrojtjes gjyqësore, realizimi i të drejtave të grave në punë mund të bëhet edhe përmes mekanizmave të tjerë siç janë: mbrojtja përmes procedurës së ndërmjetësimit, mbrojtja nga Inspektoriati i Punës, organizimet sindikale dhe marrëveshjet kolektive.

Një organ tjetër shumë i rëndësishëm është edhe Inspektorati i Punës, i cili është organ i pavarur i Administratës Shtetërore që vepron në kuadër të pushtetit ekzekutiv të Republikës së Kosovës, dhe bën monitorimin dhe zbatimin e legjislacionit nga fusha e marrëdhënies së punës si dhe sigurisë dhe shëndetit në punë. Ndërsa sipas ligjit për punë i punësuari në çdo kohë mund të ja dorëzojë ankesën Inspektoratit të Punës për çështje të cilat bien nën kompetencat e këtij organi. IP duhet të nxjerrë vendime lidhur me ankesën brenda tridhjetë ditëve ose ta informojë parashtruesin lidhur me zgjatje të afatit brenda të cilit duhet të merret vendimi. Në raste të shkeljeve të dispozitave të këtij ligji nga ana e punëdhënësit, IP do të shqiptojë masat ndëshkuese duke u bazuar në Ligjin për Inspektoratin e Punës.

15

DISPOZITAT E RËNDËSISHME NGA MEKANIZMAT NDËRKOMBËTARË LIDHUR ME PUNËN DHE APLIKIM E SAJ NË KOSOVË Dispozitat e Kartës Sociale të Evropës

Dispozitat Ligjore Vendore

Pjesa I, par 8:

1. Kontrata Kolektive – nuk ka dispozita ligjore të cilat parashohin mbrojtjen e gruas shtatzënë të punësuar.

“Gratë e punësuara në rast të lehonisë, kanë të drejtë mbrojtje të posaçme.”

në

2. Ligji i Punës – nuk përmban dispozita lidhur me mbrojtjen e posaçme të gruas në rast të lehonisë: ekzistojnë të drejta dhe obligime por nuk ekziston mbrojtja e posaçme.

Pjesa I, par 12 “Të gjithë punëtorët dhe varësit e tyre kanë të drejtë në sigurim social”

1. Kontrata Kolektive – asnjë dispozitë nuk parasheh të drejtën e sigurimit social për punëtorët dhe varësit e tyre.

2. Ligji i Punës – nuk përmend fare sigurimin shëndetësor.

Neni 24, par. a) “E drejta e punëtorëve për të mos iu përfunduar punësimi, pa arsye, me bazë për përfundim të tillë e cila lidhet me kapacitetet e tyre, sjelljen e tyre, ose bazuar në kërkesat operacionale të ndërmarrjes, themelimit ose shërbimit”.

16

Neni 71. 2 i Ligjit të Punës në Kosovë Punëdhënësi mund ta përfundojë një kontratë pune me njoftim në afat prej tridhjetë (30) ditë kalendarike. Punëdhënësi i cili nuk dëshiron ta përtërijë kontratën me afat të caktuar duhet ta informojë punëtorin së paku tridhjetë (30) ditë para skadimit të kontratës.

Dështimi për vepruar në këtë mënyrë jap të drejtë punëtorit një vazhdim me pagesë të plotë për tridhjetë (30) ditët e ardhshme kalendarike.

[3] Olof Palme, Solidar, Respektimi dhe mbrojtja e të drejtave të punëtorëve në Kosovë, Prishtinë, Tetor 2011

Vërejtjet dhe rekomandimet lidhur me implementimin praktik Marrëveshja ndërkombëtare e ratifikuar dhe normat juridikisht të detyrueshme të së drejtës ndërkombëtare kanë epërsi ndaj ligjeve të Republikës së Kosovës.[4] Karta duhet të ratifikohet dhe të aplikohet në Kosovë.

Sigurimi social në të gjitha format nuk është e përfshirë në asnjë ligj e cila merret me marrëdhënien e punësimit në Kosovë; për këtë arsye është një nevojë e menjëhershme që ligji i sigurimit të shëndetit dhe ligji për themelimin e fondit për invaliditet dhe pensionet të aprovohet.

Me dispozitat përkatëse ligjore është e caktuar mënyra e përfundimit të kontratës. Në praktikë në sektorin privat, punëdhënësit në shumicën e rasteve nuk i njoftojnë punëtorët për arsyet e përfundimit të kontratës, as me letër me shkrim e as në mënyrë orale, siç është e paraparë me ligj.

Rekomandim: Inspektorati i Punës duhet të jetë më aktiv dhe të inspektojë.

[4] Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 19, pjesa 2

17

TË DALURAT NGA ANKETA Ky kapitull analizon dhe shtjellon përfundimet e dalura nga ana kuantitative e studimit, përkatësisht anketën e zhvilluar me 500 gra të punësuara dhe gra punëkërkuese në Kosovë. Në seksionin e parë ofrohen informata mbi gjendjen e përgjithshme të pjesëmarrëseve të kësaj ankete, ku paraqiten të dhëna mbi moshën, statusin civil dhe edukimin, ndërsa në pjesën e dytë prezentohen të dhënat mbi kushtet e punës, pengesat për gjetjen e një vendi të punës dhe problematikat me të cilat gratë përballen për të gjetur vendin e punës dhe ato në vendin e punës.

MOSHA Mosha e grave të cilat janë anketuar, nis prej 18 deri në 64 vjeç.

Grup mosha 18-25 vjeç përfshinë 14.8 përqind të grave të anketuara, 39.2 përqind grup mosha 25-35 vjeç, 34.4 përqind grup mosha 35-50 vjeç dhe 11.6 përqind grup mosha nga 50-64 vjeç.

18-25

25-35 14.8 %

35-50 39.2 %

50-64 34.4 %

11.6 %

STATUSI CIVIL Sa i përket statusit civil, 53.4 përqind e grave të anketuara janë beqare, 38.8 përqind janë ligjërisht të martuara, 2.8 përqind janë të divorcuara po aq sa edhe të veja, dhe 2.2 përqind nuk kanë deklaruar se jetojnë me partnerin e tyre.

beqare

ligjërisht të martuara

të divorcuara

të veja

53.4 %

38.8 %

2.8 %

2.8 % 19

NIVELI I EDUKIMIT Sa i përket arsimit, 40.0 përqind e grave të anketuara kanë diplomë bachelor, pasuar nga 42.8 përqind që kanë diploma masteri, 1.6 përqind janë kandidate për doktoraturë ose kanë doktoruar, dhe 15.6 përqind që kanë diplomë të shkollës së mesme. Këto ndryshojnë në mes të sektorëve, ku në sektorin publik, një përqindje më e lartë e grave kanë përfunduar arsimin e lartë se sa gratë në sektorin privat.

shkollim i lartë

baqelor (BA)

master (MA)

doktoraturë (Ph.D)

15.6 %

40.0 %

42.8 %

1.6 %

BARRIERA MË E MADHE PËR TË GJETUR PUNË Si barrierën më të madhe për të gjetur punë, 66.8 përqind e grave të anketuara e shohin mungesën e përgjithshme të vendeve të punës në Kosovë, 31.5 përqind konsiderojnë mungesën e vendeve të punës me orar të pjesshëm, 7.2 përqind përshkak të kualifikimit të papërshtatshëm dhe 3.2 përqind përshkak të mungesës së kohës për punë si pasojë e obligimeve familjare.

20

APLIKIMI PËR NJË VEND PUNE Të pyetura se sa here kanë aplikuar për një vend pune, 41.3 përqind e grave kanë deklaruar se kanë aplikuar 1 deri ne 3 herë për një vend pune, 13.9 përqind për 3 deri në 5 herë, 38.2 përqind kanë aplikuar mbi 5 herë për një vend pune, ndërkaq 6.6 përqind nuk kanë aplikuar asnjëherë për vend pune përshkak të obligimeve dhe përkushtimit ndaj studimeve.

6.6 %

41.3 %

13.9 %

32.8 %

asnjëherë

1 - 3 herë

3 - 5 herë

mbi 5 herë

SEKTORI I PUNËS Në përgjithësi, nga gratë e anketuara, 51.2 përqind punojnë në sektorin privat, 18.8 përqind punojnë në sektorin publik, 6.0 përqind punojnë në OJQ, 3.6 përqind janë të vetëpunësuara, 2.0 përqind punojnë në një organizatë ndërkombëtare dhe 18.4 përqind janë punëkërkuese.

18.8 %

51.2 %

sektor publik

sektor privat

6.0 %

2.0 %

3.6 %

18.4 %

organizata jo organizata e e qeveritare ndërkomb. vetëpunësuar pa punë 21

KËRKIMI DERI NË GJETJEN E VENDIT TË PUNËS Sa i përket kohës së kaluar duke kërkuar punësim, 47.0 përqind e grave të anketuara kanë gjetur punën e tyre brenda 6 muajve.

11.6 përqind e grave kanë gjetur punë brenda 12 mujave, ndërsa 31.2 përqind e grave kanë pritur më shumë se 12 muaj për një vend pune. Për më tepër, 41.3 përqind e grave kanë aplikuar deri në 3 herë për një vend pune, 13.9 përqind deri në 5 herë dhe 38.2 përqind e grave kanë aplikuar mbi 5 herë për një vend pune.

0 - 3 muaj

10.2 %

3 - 6 muaj

47.0 %

6 - 12 muaj

11.6 %

mbi 12 muaj

31.2 %

KONTRATA E PUNËS Duke marrë parasysh ndjeshmërinë e informalitetit në ekonominë e Kosovës, gratë u pyetën për kushtet e tyre të punës. Në sektorin privat, 20.5 përqind e grave punojnë pa kontratë dhe nga pjesa tjetër, 32.7 përqind kanë kontratë me afat të caktuar.

Në sektorin publik, 42.6 përqind e grave kanë kontratë me afat të caktuar.

22

pa konratë

20.5 %

kontratë me afat të caktuar

32.7 %

kontratë me afat të caktuar

42.6 %

SHKELJET E TË DREJTAVE TË GRAVE NË PUNË Në pyetjen se a ka shkelje të të drejtave të grave në punë, 42.2 përqind e grave mendojnë se ka mesatarisht shkelje të të drejtave të tyre, 33.8 përqind se ka shumë shkelje, 17.6 përqind se ka pak shkelje dhe 6.4 përqind e grave konsiderojnë se nuk ka aspak shkelje të të drejtave të tyre.

aspak

6.4 %

pak

17.6 %

mesatarisht

42.2 %

shumë

33.8 %

SHKELJA MË E MADHE E TË DREJTAVE TË GRAVE NË PUNË Shkeljen më të madhe të të drejtave të grave në punë, 47.7 përqind e konsiderojnë ngritjen në detyrë, 44.8 përqind e grave përballen me trajtim jo të barabartë në vendin e punës. Ndërsa 31.5 përqind e grave konsiderojnë se niveli i ulët i pagës që ato marrin është poashtu e drejtë e shkelur. 23.7 përqind konsiderojnë shkelje të drejtën në pushim dhe 22.8 përqind e konsiderojnë mungesën e fleksibilitetit në orarin e punës si problem. trajtimi i barabartë

44.8 %

e drejta në pushim

23.7 %

mungesa e fleksibilitetit në orarin e punës

22.8 %

ngritja në detyrë

47.7 %

niveli i pagës

31.5 % 23

PAGA PËR POZITËN E NJEJTË TË PUNËS Të pyetura se a e konsiderojnë se gratë paguhen njejtë si një burrë në pozitën e njejtë të punës, 43.9 përqind e grave pajtohen se paguhen njejtë, 26.9 përqind nuk pajtohen dhe 29.2 përqind nuk e dijnë nëse paguhen njejtë si një burrë për pozitën e njejtë të punës. po

jo

nuk e di

43.9 %

26.9 %

29.2 %

PUNA JASHTË ORARIT TË RREGULLT TË PUNËS Dallimi mes sektorit publik dhe sektorit privat vazhdon të jetë i theksuar në orët e punës si dhe në punën jashtë orarit të rregullt.

Përkatësisht 39.8 përqind e grave në sektorin privat kanë punuar më shumë se 8 orë në ditë, krahasuar me 4 përqind të grave që punojnë në sektorin publik. 16.7 përqind e grave në sektorin privat kanë punuar gjatë fundjavave, dhe 10.5 përqind e grave në sektorin privat kanë punuar edhe gjatë festive zyrtare.

24

39.8 %

16.7 %

10.5 %

33.0 %

po, më shumë se 8 orë në ditë

po, gjatë fundjavës

po, gjatë festave zyrtare

jo

KOMPENSIMI I PUNËS JASHTË ORARIT TË RREGULLT TË PUNËS Përpos që duhet të punojnë jashtë orarit të rregullt, 22.3 përqind e grave rrallë herë marrin kompensim, krahasur me 51.4 përqind të grave të cilat asnjëherë nuk kanë marrë asnjë lloj kompensimi për këtë lloj pune. 9.9 përqind e grave shpesh here janë kompenzuar dhe 16.4 përqind e grave çdo herë janë kompenzuar për punën e kryer jashtë orarit të rregullt të punës.

51.4 %

22.3 %

9.9 %

16.4 %

asnjëherë

rrallë herë

shpesh herë

çdo herë

MBROJTJA E TË DREJTAVE PËRMES INSTITUCIONEVE Duke i kushtuar rëndësi mbrojtes së të drejtave të grave përmes inspektoriatit të punës apo gjykatës rezulton se 88.5 përqind e grave nuk kanë kërkuar mbrojtje përmes organeve të drejtësisë, ndërkaq 11.5 përqind e grave kanë kërkuar mbrojtje të të drejtave të tyre në punë si përmes inspektoriatit të punës poashtu edhe gjykatës. Pavarësisht nga ky numër i kërkesave drejtuar organeve të drejtësisë, vetëm 9.2 përqind e grave janë ndarë të kënaqura me trajtimin e çështjes së tyre, krahasuar me 47 përqind të grave që nuk janë ndarë aspak të kënaqura me trajtimin e çështjes së tyre në kërkim të të drejtave të grave në punë.

25

PËRFUNDIME Pavarësisht dispozitave ligjore që ndalojnë diskriminimin gjinor në punësim në të gjithë sektorët e punësimit, në sektorin privat hasim një diskriminim të drejtpërdrejtë gjinor kurse në sektorin publik, diskriminimi ndodh nga gjuha e konkurseve e cila dekurajon gratë që të aplikojnë.

Barrierat e vazhdueshme me të cilat gratë në fuqinë punëtore përballen rezultojnë nga mungesa e mundësive në tregun të punës, por edhe nga kufizimet shoqërore që rrjedhin nga rolet gjinore të paracaktuara në Kosovë. Pengesat, sidomos në gjetjen e vendeve të punës, e pasqyrojnë këtë qartë. Gratë e anketuara, por

edhe

gratë

pjesëmarrëse

në

ciklin

e

trajnimeve

e

konsiderojnë mungesën e vendeve adekuate të punës si pengesën kryesore me të cilën përballen kur kërkojnë punësim, e ndjekur nga mungesa e kohës për të punuar për shkak të detyrimeve familjare dhe mungesa e mundësive për punë me kohë të pjesshme.

Gjithashtu, ndër shkeljet më të mëdha të të drejtave të grave në punë, theksohet trajtimi jo i barabartë në vendin e punës, niveli i ulët i pagës, e drejta në pushim dhe mungesa e fleksibilitetit në orarin e punës.

27

PĂŤrmet Vula 25, 50 000 Gjakova +383 (0) 44 188 336 rrjetiqelizagjakove@gmail.com @rrjetiqelizagjakove Rrjeti Qeliza