Diskriminimi gjinor në vendin e punës

DISKRIMINIMI GJINOR NË VENDIN E PUNËS

RRJETI I OJQ-ve TË GRAVE QELIZA Gjakovë

NGO WOMENS NETWORK QELIZA Gjakova

Publikimi i këtij raporti është bërë i mundur me përkrahjen e Friedrich Ebert Stiftung, Prishtina Office.

Përmbajtja, të gjeturat dhe rekomandimet e shprehura në këtë raport janë tërësisht përgjegjësi e Rrjetit Qeliza dhe nuk reflektojnë opionin zyrtar të donatorit.

Për çdo vlerësim, kritikë apo sugjerim, luteni të na kontaktoni përmes: Adresa:

Rruga Përmet Vula, 25 50 000 Gjakovë, Kosovë

E-mail:

rrjetiqelizagjakovë@gmail.com

Tel:

+383 (0) 44 188 336

Gjakovë, Janar 2021

RRJETI I OJQ-ve TË GRAVE QELIZA Gjakovë

NGO WOMENS NETWORK QELIZA Gjakova

PËRMBAJTJA

04

RRETH PROJEKTIT

06

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

08

METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

09

REZULTATET E ANKETËS

17

REKOMANDIME

18

PËRFUNDIME

RRETH PROJEKTIT Diskriminimi gjinor dhe ngacmimi seksual në vendin e punës janë shkelje e të drejtave themelore të njeriut. Ato kanë efekte thellësisht negative në shëndetin, mirëqenien dhe produktivitetin e punëtorëve. Nga praktika e këtij projekti, rezulton se pavarësisht sektorit të shërbimit publik apo privat, shumë gra dhe vajza preken nga diskriminimi gjinor në vend të punës, e veçanërisht nga ngacmimet seksuale dhe akoma nuk ju ofrohet një perspektivë unike se si të identifikohen, monitorohen, raportohen dhe parandalohen abuzimet e këtij lloji. Me theks të veçantë ndjekja e procedurave të parapara ligjore deri tek zgjidhjet gjyqësore. Ky raport ofron një përmbledhje të qasjes së programit për adresimin e kushteve themelore që çojnë në ngacmime seksuale dhe metodat të përdorura për të vlerësuar mbi diskriminimin e këtij lloji.

Duke u bazuar në trendet në rritje të diskriminimit të grave dhe ngacmimeve seksuale në vende të punës, në institucione të edukimit, dhe duke ndjekur përkeqësimin e situatës së dhunës në familje gjatë kohës së izolimit ndaj pandemisë COVID-19, Rrjeti Qeliza ka realizuar projektin “Diskriminimi gjinor në vendin e punës”. Projekt ky i cili mëtoi në informimin dhe adresimin e shkeljeve të të drejtave të grave, si dhe për t’i zbehur mitet e kulturës së heshtjes ndaj ngacmimet seksuale në vende pune, institucione e hapësira publike.

Qëllimi i projektit ishte fuqizimi dhe ngritja e vetëdijes mbi diskriminimin gjinor në vend të punës dhe ngacmimin seksual, duke informuar e inkurajuar gratë për të thyer heshtjen e për të guxuar të raportojnë rastet e tilla. Njoftimi me të drejtat që rrjedhin nga ligjet bazike të kësaj fushe siç janë: Ligji për Mbrojtje nga Diskriminimi, Ligji për Barazi Gjinore, Ligji i Punës, Kodi Penal si dhe aktet juridike ndërkombëtare që kanë zbatim të drejtpërdrejtë në Kosovë, lidhur për procedurat administrative dhe ato gjyqësore për ndjekjet penale dhe procedurat e dëmshpërblimit.

4

FUSHATË MEDIALE për sensibilizimin e opinionit publik mbi diskriminimin gjinor në vendin e punës në tetë (8) komuna të Rrafshit të Dukagjinit, si: Deçan, Gjakovë, Istog, Klinë, Malishevë, Pejë, Prizren, dhe Rahovec. Me ç’rast janë realizuar tre (3) transmetime televizive dhe tre (3) radio emisione informative mbi projektin dhe aktivitetet përcjellëse.

CIKËL TRAJNIMESH me 24 trajnime interaktive me fokus-grupe të përqëndruara në dy aspekte kryesore, e para mbi pikëpamjen ligjore dhe e dyta mbi aspektin psiko-social, mbi përceptimet shoqërore ndaj diskriminimit gjinor dhe ngacmimeve seksuale në hapësira publike, në institucione edukativo-arsimore, si dhe në vende të punës.

Numri i përgjithshëm i pjesëmarrëseve në këto 24 trajnime ishte gjithsejt 412 pjesëmarrëse të grupmoshave të ndryshme.

ANKETË HULUMTUESE për të matur shkallën e njohurive të vajzave dhe grave mbi diskriminimin gjinor në vende të punës dhe dukurinë e ngacmimit seksual.

KRIJIM BASHKËPUNIMI mes Organizatave JoQeveritare dhe Qeverisë Lokale për të luftuar ngacmimin seksual në vende të punës, duke formuar rrjetin bashkëpunues për ngritjen e këtij problemi dhe sesnibilizimin e Instucioneve lokale përmes zyrës për barazi gjinore, zyrës për informim dhe media. U krijua një sinergji bashkëpunuese (task force) në tetë komunat e Rrafshit të Dukagjinit, me mundësi që në të ardhmen të inicohen aktivitete të përbashkëta për vetëdijësimin e vajzave dhe grave mbi ngacmimin seksual përmes fushatave avokuese mediale.

TRYEZË DISKUTIMI mbi të gjeturat e hulumtmit dhe rekomandimet nga cikli i trajnimeve.

Për realizimin e plotë të të gjitha aktiviteteve të mësipërme, sfida më e madhe ishte masa kufizuese e lëvizjes gjatë periudhës së pandemisë COVID-19, ku në një anë na shtyri të bëhemi më kërkuese drejt përmbushjes së programit tonë, duke e intensifikuar realizimin e dymbëdhjetë (12) trajnimeve fizike dhe dymbëdhjetë (12) të tjerave në format online. Duke rritur kështu numrin e trajnimeve nga aq sa ishin planfikuar në fillim të projektit, pra nga gjashtëmbëdhjetë (16) trajnime të plafikuara në fillim, kemi propozuar të realizojmë gjithsejt njëzet e katër (24) trajnime. Nga tre (3) trajnime në secilën nga tetë (8) komunat, Deçan, Gjakovë, Istog, Klinë, Malishevë, Pejë, Prizren, dhe Rahovec. Ndërsa, në anën tjetër na u vështirësua korrespodenca e vazhdueshme për të lidhur bashkëpunim me Inspektoratin e Punës së tetë (8) komunave të përfshira.

5

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE Barazia Gjinore dhe Fuqizimi i Grave janë ndër çështjet më të rëndësishme globale, ku sfidat e fuqizimit të vajzave dhe grave, stereotipet ndaj tyre, barazia gjinore e brishtë, diskriminimi etnik, ngacmimet seksuale, e shumë të tjera janë hendek i madh për të marshuar drejt vendeve të punës që garantojnë jo-diskriminim.

Ndër sfidat kryesore të grave në punësim janë: gratë të papërfaqësuara në proceset e vendimmarrjes; diskriminimi në punësimim, puna e papaguar, kujdesi për fëmijë dhe të moshuar, mos zhvillimi profesional dhe avancimi në vendin e punës, qasja në punë, përfshirë vendet e lira dhe të ndjeshme gjinore të shpallura; mungesa e informatave bazike mbi të drejtat ligjore në vendin e punës; mungesa e besimit në institucione për zgjidhjen e rasteve; ndikimi i faktorit ekonomik në përfaqësime juridike profesionale në procedura gjyqësore etj; Mungesa e transportit publik konsiderohet si një pengesë e rëndësishme për pjesëmarrjen e grave në tregun e punës, veçanërisht për gratë që jetojnë në zonat rurale; Mungesa e sigurisë rrugore dhe urbanizmi i ndjeshëm ndaj gjinisë mund të parandalojë që gratë të angazhohen në mënyrë aktive në tregun e punës; Gratë janë dukshëm më pak të angazhuara si sipërmarrëse për shkak të mungesës së kapaciteteve dhe njohurive; Normat kulturore i ndalojnë gratë të ushtrojnë të drejtën e tyre të pronës dhe trashëgimisë; Diskriminimi gjinor identifikohet në punësimin dhe avancimin profesional dhe akademik; Mungesa e infrastrukturës dhe siguria (dhuna në shkollë, ngacmimi seksual), kontribuon në pozicionin e margjinalizuar të vajzave dhe grave (braktisja e shkollës, mungesa e aftësive të punës, varësia ekonomike); Arsimi zyrtar profesional që pasqyron stereotipet ekzistuese gjinore mbi ndarjen e vendeve të punës dhe nuk përmban zgjedhje për margjinalizimin e vajzave dhe grave në tregun e punës, ndërkohë që nuk ka politikën e arsimit joformal.

Një aspekt tjetër është varësia e vajzave dhe grave në familje, mendësi kjo e formuar nga marrëdhëniet patriarkale socio-ekonomike. Poashtu, vazhdojnë të mos monitorohen dhe raportohen në rastet e dhunës nga policia dhe mediat, pasi ato përfaqësohen kryesisht nga meshkuj që shpesh kanë stereotipe dhe paragjykime gjinore; Pjesëmarrja politike dhe publike e grave dhe pjesëmarrja e votueseve gra në zgjedhje ka rënë si pasojë e dominimit të politikes jo demokratike dhe maskiliste. Pjesëmarrja dhe përfaqësimi grave në sistemin e drejtësisë mbetet më i ulët për gratë krahasuar me përfaqësimin e burrave; Aksesi në Drejtësi dhe Dhuna në Familje, Rastet e raportimit të diskriminimit me bazë gjinore mbeten minimale, përfshirë rastet e ngacmimeve seksuale; Raportimi i rasteve mbi dhunën në baza gjinore, mbesin akoma sfidë.

6

Mungesa e një mekanizmi përcjellës për të monitoruar rastet e dhunës me bazë gjinore, përfshirë rastet e diskriminimit, mbetet një sfidë në Kosovë. Mungesa e efikasitetit gjyqësor në rastet e urdhrave mbrojtës, politika ndëshkimore shumë e butë e gjykatave ndaj kryesve të veprave penale të dhunës në familje, sidomos për recidivistët e veprave të tilla apo të ngjashme. Vështirësitë proceduralo-teknike të qasjes në drejtësi të grave për të manifestuar të drejtat ligjore për procese të drejta dhe efikase gjyqësore.

Sfide tjetër po ashtu mbetet nevoja për të rritur transparencën e punës së gjykatës dhe rritjes së besimit te qytetarët për procese të paanshme dhe pa ndikime nga jashtë.

Shërbimet për kryerësit e dhunës në familje mbeten të kufizuara pavarësisht nga legjislacioni sekondar që parashikon masa të trajtimit psiko-social.

Tolerimi ndaj diskriminimit dhe heshtja ndaj saj u formua që nga tradita patriarkale dhe marrëdhëniet socio-ekonomike në mes gjinive, e më pas u transformuan jobarabartë tek të dyja gjinitë. Gjuha seksiste e aplikuar në institucione publike dhe private margjinalizon gratë në qasjen e tyre për shërbime. Vajzat dhe gratë diskriminohen për sa i përket lirisë së vendimit për planifikimin familjar, si dhe seksit dhe trupit të tyre në përgjithësi. Përfaqësimi gjinor në punë, shëndetësi, vendimarrje çalon, ku shumica e pozicioneve drejtuese nëpër Institucione u përkasin burrave; Ekziston një mungesë e të kuptuarit të ndikimit të gjinisë dhe shëndetit në programet mësimore, si në studimet themelore dhe të integruara.

Në përgjithësi, praktikat ekzistuese kulturore, mungesa e vetëdijes, qasja joprofesionale e punonjësve në të dyja sektoret dhe kapaciteteve njerëzore kontribuojnë në brishtësinë e çështjes së diskriminimit dhe i mbanë ato në heshtje dhe mosbesim për të adresuar rastet e diskriminimit.

Prandaj, ne duhet t'i japim fund pabarazisë dhe diskriminimit dhe t'i bëjmë vajzat dhe gratë të vetëdijshme për dispozitat ligjore dhe mundësitë që i kanë drejt punësimit, si dhe parandalimit të diskriminimit që mund të ju bëhet.

7

METODOLOGJIA E HULUMTIMIT Metodologjia e hartimit të këtij raporti hulumtues bazohet në të dhënat kualitative dhe ato kuantitative. Gjatë gjithë procesit, vëmendje e veçantë i është kushtuar të dhënave kualitative, dokumenteve të politikave/strategjive në fushën e politikave sociale.

Poashtu, metoda e hulumtimit kuantitativ përfshinë analizën dhe shtjellimin e çështjeve të ngritura gjatë realizimit të aktiviteteve të këtij projekti në tetë (8) komuna të Kosovës, si: Deçan, Gjakovë, Istog, Klinë, Malishevë, Pejë, Prizren, dhe Rahovec.

Në mënyrë që ky raport të nxjerrë të dhëna konkrete, anketa është kryer me 425 gra të punësuara dhe gra punëkërkuese, në komunat e lartë cekura. Anketa përmban pyetje mbi karakteristikat individuale, kushtet e punës, pengesat për gjetjen e një vendi të punës, mbi diskriminimin gjinor në vendin e punës, ngacmimet seksuale në vendin e punës, trajtimi i këtyre rasteve përmes institucioneve përkatëse si dhe të dhëna të tjera, të cilat analizohen në këtë raport.

Anketa është zhvilluar në dy forma, e para gjatë ciklit të trajtimeve në komunat e lartë cekura, ku pas çdo trajnimi, gratë pjesëmarrëse i janë përgjigjur anketës në mënyrë individuale dhe e forma e dytë është zhvilluar online, përshkak të rikthimit të masave kufizuese nga situata e krijuar me pandeminë COVID-19. Anketa ka qenë e hapur për tre (3) muaj, Tetor, Nëntor dhe Dhjetor.

Për më tepër, në këtë raport anë të integruara edhe çështjet dhe problematikat që kanë dalë nga cikli i trajnimeve të organizuara si pjesë e aktiviteteve të projektit, me ç’rast u organizuan njëzet e katër (24) trajnime, nga tre (3) në secilën nga tetë (8) komunat, Deçan, Gjakovë, Istog, Klinë, Malishevë, Pejë, Prizren, dhe Rahovec.

Tema e trajnimeve ishte “Diskriminimi gjinor dhe ngacmimet seksuale në vendin e punës”. Trajnimet kanë qenë të fokusuara në dy aspekte kryesore, e para mbi aspektin ligjor, duke shtjelluar legjislacionin aktual në Kosovë, adresimin e shkeljeve të të drejtave nga marrëdhënia e punës dhe realizimin e të drejtave nga marrëdhënia e punës përmes rrugëve institucionale. Gjithashtu, mbi përcaktimin ligjor për ngacmimet seksuale në vendin e punës, raportimin e rasteve dhe të drejtat e viktimës në procedurë.

Ndërsa e dyta, mbi aspektin psiko-social, mbi përceptimet shoqërore ndaj diskriminimit gjinor dhe ngacmimeve seksuale në hapësira publike, në institucione edukativoarsimore, si dhe në vende të punës. Diskutimet mes pjesëmarrëseve ishin tejet përmbajtësore dhe konstruktive, ku edhe problemet e parashtruara ishin të shumta.

8

REZULTATET E ANKETËS Ky kapitull analizon dhe shtjellon përfundimet e dalura nga ana kuantitative e studimit, përkatësisht anketën e zhvilluar me 425 vajza dhe gra të punësuara dhe punëkërkuese nga tetë (8) komuna, si: Deçan, Gjakovë, Istog, Klinë, Malishevë, Pejë, Prizren, dhe Rahovec. Në seksionin e parë ofrohen informata mbi gjendjen e përgjithshme të pjesëmarrëseve të kësaj ankete, ku paraqiten të dhëna mbi moshën, statusin civil dhe edukimin, ndërsa në pjesën e dytë prezentohen të dhënat mbi diskriminimin gjinor në vendin e punës, ngacmimet seksuale në vendin e punës, format më të shpeshta të ngacimit si dhe trajtimi i këtyre rasteve përmes institucioneve përkatëse.

GJAKOVË 85

MALISHEVË 40

PEJË 80

RAHOVEC 35

PRIZREN 80

ISTOG 30

DEÇAN 45

KLINË 30

9

MOSHA Mosha e të anketuarave, nis prej 18 deri në 64 vjeç. Grup mosha 18-24 vjeç përfshinë 42.0 përqind të të të anketuarave; 22.2 përqind grup mosha 24-29 vjeç; 6.7 përqind grup mosha 30-35 vjeç; 4.3 përqind grup mosha 36-39 vjeç; 14.6 përqind grup mosha 40-50 vjeç; dhe 10.2 përqind grup mosha mbi 50 vjeç.

42.0 %

18-24 vjeç

22.2 %

24-29 vjeç

6.7 %

30-35 vjeç

4.3 %

36-39 vjeç

14.6 %

40-50 vjeç

10.2 %

50-64 vjeç

STATUSI CIVIL Sa i përket statusit civil, 51.1 përqind e grave janë beqare; 33.7 përqind janë ligjërisht të martuara; 1.5 përqind janë të veja; 1.1 përqind janë të divorcuara; dhe 12.6 përqind nuk kanë deklaruar statusin e tyre.

51.1 %

beqare

33.7 %

të martuara

1.1 %

të divorcuara

1.5 %

të veja

12.6 %

të tjera

NIVELI I EDUKIMIT Sa i përket arsimit, 41.2 përqind e grave të anketuara kanë diplomë bachelor; pasuar nga 39.2 përqind që kanë mbaruar shkollimin e mesëm; 17.8 përqind kanë diplomë masteri; dhe 1.1 përqind janë kandidate për doktoraturë. Këto ndryshojnë në mes të sektorëve, ku në sektorin publik, një përqindje më e lartë e grave kanë përfunduar arsimin e lartë se sa gratë në sektorin privat.

39.2 %

shkollim i mesëm

41.2 %

baqelor (BA)

17.8 %

master (MA)

1.1 %

10

doktoraturë (Ph.D)

SEKTORI I PUNËS Në përgjithësi, nga gratë e anketuara, 52.6 përqind janë deklaruar të pa puna, prej tyre 6.3 përqind janë ende studente; 21.0 përqind punojnë në sektorin publik; 11.5 përqind punojnë në sektorin privat; 8.3 përqind punojnë në organizatë joqeveritare; 5.5 përqind janë të vetëpunësuara; dhe 1.1 përqind punojnë në një organizatë ndërkombëtare.

52.6 % 21.0 %

sektor publik

11.5 %

8.3 %

1.1 %

5.5 %

sektor privat

organizatë joqeveritare

organizatë ndërkomb.

e vetëpunësuar

6.3 %

e pa punë

DISKRIMINIMI GJINOR NË VEND PUNE Të pyetura se sa mendojnë se gratë diskriminohen në vendin e punës, 42.4 përqind e grave mendojnë se ka shumë diskriminim të grave në vend të punës; 38.0 përqind se ka mesatarisht diskriminim; 16.5 përqind se ka pak diskriminim; dhe 3.1 përqind e grave konsiderojnë se nuk ka aspak diskriminim gjinor në vend të punës.

3.1 %

aspak

16.5 %

pak

38.0 %

mesatarisht

42.4 %

shumë

Për aq kohë sa punoja në një byro

Profesori ynë gjithnjë insistonte

projektuese, private, asnjëherë nuk

“nëse

më dhanë mundësi të përfshihem

provimit

në mbikëqyrje të punimeve në

katedrën

terren.

gjithmonë

mbrëmjes”. Kur kam shkuar së

potenconte se gratë dhe vajzat nuk

bashku me partnerin tim, profesori

shkojnë

më tha: “Kolege, më jep indeksin”

Drejtori, në

punishte

për

të

mbikëqyrur realizimin e projekteve.

doni dhe

konsultime notës,

time,

në

rreth

ejani

në

orët

e

dhe më vlerësoi me një notë më të ulët.

- Inxhiniere e arkitekturës, Pejë

- Studente, Gjakovë

11

12

NGACMIMI SEKSUAL NË VEND PUNE Ngacmimi seksual është një formë e qartë e diskriminimit të bazuar në gjini, megjithëse kjo nuk ndërlidhet me dallimet biologjike në mes të grave dhe burrave, sa në rolet shoqërore që u atribuohen atyre dhe perceptimeve për seksualitetin mashkullor e femëror në shoqëri. Ngacmimi seksual është manifestim i dallueshëm i raporteve të pabarabarta të forcës dhe, rrjedhimisht, nuk ka të bëjë me përjetimin e kënaqësisë seksuale nga ky veprim, por imponimin dhe njohjen e pushtetit. Ngacmuesit në vendin e punës zakonisht mbajnë poste të larta dhe e përdorin autoritetin për vendimmarrje ose aspekte të tjera që kanë ndikim në karrierën e të punësuarve, ose dëshirojnë të ushtrojnë pushtet ose kontroll ndaj viktimës. Në anën tjetër, viktimat nuk kanë shumë autoritet për vendimmarrje, u mungon vetëbesimi, ndodhen në pozita të cenueshme ose të pasigurta, ose janë të prirë “të vuajnë në heshtje.”

Përmes manifestimit të ngacmimit seksual në vendin e punës, viktima kushtëzohet shpeshherë nga punëdhënësi për fitimin e të drejtave bazike që i takojnë me ligj.

Punëdhënësi duke keqpërdorur pozitën e vështirë ekonomike të punësuarës kërkon favore seksuale, në këmbim të njohjes së drejtave të caktuara, siç janë: ngritja e pagës, avancimi profesional, vazhdimi i kontratës se punës, ngritja në detyrë etj.

Në pyetjen se a ka ngacmime seksuale të grave në punë, 72.1 përqind e grave pohojnë se ka ngacmime seksuale në vend pune; 24.8 përqind shprehen se nuk e dijnë; dhe 3.1 përqind e grave konsiderojnë se nuk ka ngacmime seksuale në vend të punës. Me ç'rast, ky anketim konfirmon që numri i grave që kanë pësuar ngacmim seksual në vendin e punës është tejet i lartë.

Në mënyrë indirekte, disa herë jam

Nga përgjigjet e grave të anketuara, format më të shpeshta të

ftuar nga udhëheqësi, që të bëhem

ngacmimit seksual theksohen të jenë komentimet dhe

pjesë e partisë së tij. Kur ia kam

fishkëllimat në rrugë, që e bëjnë personin të ndjehet jo rehat;

bërë

kam

më pas vijojnë ofendimet verbale të natyrës seksuale,

pretendime të bëhem pjesë e

përfshirë shakatë; vështrimet epshore dhe gjestet vulgare;

politikës,

prekjet e padëshiruara, që nënkuptojnë këmbim të favoreve

të

qartë ai

mbikëqyrësin

së e

se

nuk

bashku

me

departamentit,

seksuale; përndjekjet fizike dhe virtuale.

kanë kërkuar punë shtesë nga ana

72.1 %

po

ime e që nuk janë të parapara në

3.1 %

jo

kontratë.

24.8 %

nuk e di

- Zyrtare në sektorin publik, Rahovec

13

FORMAT E NGACMIMIT SEKSUAL Ngacmimi përfshin çdo formë të sjelljes që ka për qëllim, ose që paraqet, cenimin e dinjitetit personal, apo krijon

atmosferë frikësuese, armiqësore, degraduese,

poshtëruese dhe sulmuese në vendin e punës. Në përgjithësi, ngacmimet seksuale paraqiten me akte që përsëriten në disa rrethana, por po ashtu edhe një akt i vetëm mund të konsiderohet si ngacmim seksual.

Sipas Kodit Penal të Republikës së Kosovës, definicioni ligjor i ngacmimit seksual është i përcaktuar me nenin 183, si vepër penale e cila dënohet me gjobë ose me burgim deri në tri (3) vjet.

Në bazë të analizës së një numri të politikave për ngacmimin seksual ne vendin e punës, në korporata dhe institucione publike në vende të ndryshme të botës, punonjësve nuk iu lejohen sjelljet e përkufizuara si: - Komente për pamjen; - Shtytje për ngacmime seksuale; - Kërkesë për seks si kushtëzim për pozitë më të lartë apo për përfitime tjera; - Presion i vazhdueshëm ose kërkesë për qëllime seksuale; - Prekje e individit, shtrëngim, përqafim dhe fërkim të vazhdueshëm me trupin e punëtorit tjetër, ose prekje e rrobave të tyre; - Kërkim dhe këmbëngulje për qëllime seksuale, të përcjella me kërcënime ose kushtëzime të dukshme lidhur me vendin e punës; - Dërgimi i letrave ngacmuese, duke përfshirë edhe letrat elektronike (email); - Thirrjet telefonike ngacmuese dhe shqetësuese, duke përfshirë edhe mesazhet SMS nëpërmjet telefonave mobil; - Gjuhë ose veprime vulgare apo imorale; - Ftesa të shoqëruara me premtime të kompensimit, kërcënime apo presione të tjera; - Paraqitja jo e drejtë e punës së dikujt apo vlerësimi jo i drejtë i punës së dikujt, mohimi i trajnimeve apo promovimit, mohimi i qasjes ndaj çdo mundësie tjetër akademike apo punësimi për shkak të refuzimit të favoreve të natyrës seksuale të definuara më sipër.sa të shoqëruara me premtime të kompensimit, kërcënime apo presione të tjera; - Paraqitja jo e drejtë e punës së dikujt apo vlerësimi jo i drejtë i punës së dikujt, mohimi i trajnimeve apo promovimit, mohimi i qasjes ndaj çdo mundësie tjetër akademike apo punësimi për shkak të refuzimit të favoreve të natyrës seksuale të definuara më sipër.

14

A KENI QENË E NGACMUAR SEKSUALISHT NDONJËHERË?

66.4 përqind e grave deklarojnë se janë ngacmuar seksualisht; 29.3 përqind mohojnë se janë ngacmuar ndonjëherë; ndërsa 4.3 përqind e tyre nuk e dijnë nëse janë ngacmuar ndonjëherë apo jo. Ndërkohë, 16.3% e grave kishin pësuar ngacmim seksual më shumë sesa një herë.

Ngacmimet më të shpenshta konsiderohet se vijnë nga persona të panjohur në rrugë dhe hapësira publike, dhe përfshijnë 43.1 përqind të rasteve të ngacmimeve seksuale; 21.4 përqind të rasteve vijnë nga udhëheqësi i tyre; 14.2 përqind e rasteve të tjera vijnë nga kolegët e punës; 10.6 përqind e rasteve nga palët e treta në vendin e punës, përfshirë këtu klientët; ndërsa 5.9 përqind e ngacmimeve bëhen nga mësimdhënësi/ja; dhe 4.8 përqind nga shoku apo shoqja e tyre.

66.4 %

po

29.3 %

jo

4.3 %

nuk e di

REAGIMI DHE RAPORTIMI NDAJ RASTEVE TË NGACMIMIT SEKSUAL Të pyetura se si kanë reaguar ndaj situatave të ngacmimit seksual, 52.7 përqind e grave deklarojnë se e kanë injoruar ngacmimin; 38.1 përqind e tyre janë kundër përgjigjur me fjalë; 6.1 përqind janë kundër përgjigjur fizikisht; përderisa 2.2 përqind e tyre kanë lajmëruar autoritetet përkatëse; dhe vetëm 0.9% e tyre kanë kërkuar ndihmë tek linjat e hapura telefonike.

Për më tepër, në 46.7 përqind të rasteve nuk ka pasur persona të tjerë të pranishëm; ndërsa në 11.4 përqind të rasteve ka patur persona të tjerë, por që nuk kanë reaguar apo kanë bërë sikur nuk dijnë gjë; nga ana tjetër, në 39.5 përqind të rasteve ka patur persona tjerë të pranishëm apo shoqërues të cilët i kanë dhënë mbështetje në ato momente; dhe në 2.4 përqind janë inkurajuar që të paraqesin rastin e ngacmimit seksual në stacionin më të afërt policor.

52.7 %

e kam injoruar ngacmimin

38.1 %

jam kundër përgjigjur me fjalë

6.1 %

jam kundër përgjigjur fizikisht

0.9 %

kam kërkuar ndihmë tek linjat e hapura telefonike

2.2 %

kam lajmëruar autoritetet përkatëse

15

SI E ADRESON NGACMIMIN SEKSUAL INSTITUCIONI, ORGANIZATA, KOMPANIA JUAJ? Dallimi mes sektorit publik dhe sektorit privat vazhdon të jetë i theksuar edhe në adresimin e rasteve të ngacmimit seksual në vendin e punës, përkatësisht 22.3 përqind nga gratë e anketuara deklarojnë se institucionet publike kanë rregullore për politika sinjalizuese ndëshkuese për ngacmimet seksuale; 9.6 përqind e tyre ofron proces të raportimit të ngacmimit seksual; 8.7 përqind e tyre mbajnë kuti postare apo linja anonime të raportimit; ndërkaq 50.2 përqind nga sektori privat nuk ofrojnë asnjë masë për të adresuar ngacmimin seksual në vend të punës. rregullore per politika sinjalizuese ndëshkuese për ngacmimin seksual

22.3 % 9.2 %

trajnime për punonjësit mbi luftimin e ngacmimit seksual

9.6 %

proces të qartë të raportimit të ngacmimit seksual

8.7 %

kuti postare apo linja anonime të raportimit

50.2 %

asnjëra nga këto

A MENDONI SE INSTITUCIONET TONA JANË EFIKASE NË TRAJTIMIN

E RASTEVE TË

Gjatë vitit të kaluar, në vazhdimësi kam marrë thirrje dhe mesazhe për

NGACMIMEVE SEKSUALE?

t’u takuar me profesorin, të njëjtin e

Sa i përket besimit tek institucionet në trajtimin e rasteve

kam refuzuar çdo herë. Miëpo,

të ngacmimeve seksuale, 43.6 përqind e të anketuarave

refuzimi

mendojnë se institucionet nuk trajtojnë siç duhet këto

penalizim nga ana e tij, kështu,

raste; 38.9 përqind shprehen se nuk kanë njohuri; dhe

duke më mohuar të drejtën e

17.5 përqind e tyre besojnë në efikasitetin e institucioneve

pjesëmarrjes

në trajtimin e rasteve të ngacmimeve seksuale.

ndërkombëtare. Si rezultat i këtij

im

ka

në

rezultuar

një

me

garë

17.5 %

po

rasti, por edhe shumë rasteve të

43.6 %

jo

ngjashme, në Fakultetin Juridik, të

38.9 %

nuk e di

Universitetit të Prishtinës është themeluar komisioni për shqyrtimin dhe trajtimin e rasteve të ngacmimit seksual.

- Studente, Prishtinë

16

REKOMANDIME 1.

Për t’i dhënë fund ngacmimit seksual nevoitet që në vazhdimësi të ofrohen trajnime adekuate për burra dhe gra, në mënyrë që të zhvendosen idetë e ngulitura për pabarazi gjinore e që janë thelbësore për të promovuar ndryshimin kulturor;

2.

Të kërkohet të aplikohet Politika kundër ngacmimit seksual, jo vetëm nëpër Institucione publike por edhe ato private, me parandalimin dhe sanksionimin e çdo forme të ngacmimit seksual. Të bëhet promovimi i një mjedisi të sigurtë, ku ngacmimi seksual është rreptësisht i ndaluar apo zero tolerant dhe të përcaktohen detyrat e punëdhënësit ndaj parandalimit të ngacmimeve seksuale në vendin e punës, si: të paraqiten pasoja penale të ngacmimit seksual, të organizohen punëtori dhe programe ndërgjegjësimi në intervale të rregullta për sensibilizimin e punonjësëve me dispozitat ligjore dhe mekanizmat e trajtimit të ankesave;

3.

Hartimi i akteve të brendshme juridike për përcaktimin, adresimin dhe ndëshkimin e ngacmimeve seksuale brenda vendit të punës, siç janë rregullohet, kodi i etikës apo ngjashëm për secilin institucion si punëdhënës qoftë në sektorin publik apo privat.

Përfshirja e dispozitave juridike lidhur me ndëshkimet e kësaj natyre në kontratën e punës.

4.

Themelimi i bashkëpunimit të ndërsjellë në mes të gjitha institucioneve relevante, në mes punëdhënësve, punëmarrësve, Inspektoratit të Punës, Organizatave Joqeveritare dhe Qeveritare,

Policisë së Kosovës, Prokurorisë dhe Gjykatës që

rastet e tilla të trajtohen me seriozitet të lartë dhe profesionalizëm, sepse rastet e trajtuara sot janë pasqyrë e sigurisë së gjeneratave të së nesërmes.

5.

Programe induktive nëpër institucione shkollore për mësimdhënës dhe studentë mbi promovimin e barazisë gjinore dhe ndërgjegjësimin mbi politikën e ngacmimit seksual, e që mund të përdoren materiale vizuale, si njoftime, postera, broshura për shpërndarjen e informacionit kundër ngacmimit seksual, ilustrime të ndryshme mbi stereotipet gjinore.

6.

Të monitorohet progresi në zbatimin e Politikave kundër ngacmimit seksual nëpër çdo institucion dhe të informojnë zyret për barazi gjinore apo grupet monitoruese për masat e ndërmarra dhe progresin e arritur;

7.

Ndarjen e burimeve për të financuar fushata efektive të komunikimit dhe vetëdijësimit mbi diskriminimin gjinor ndaj grave dhe vajzave, si dhe financimin e organizatave dhe mediave për të bërë promovimin e nismave të rregullta të vetëdijesimit përmes formave të ndryshme mediale.

8.

Nevoitet zgjerimi i përpjekjeve e për të luftuar ngacmimet seksuale, krijimi i sistemeve, duke përfshirë zbatimin e politikës kundër ngacmimit seksual. Kështu, duke siguruar mbështetje për krijimin e mekanizmave të ankesave dhe ofrimin e referimeve tek autoritetet përkatëse kombëtare.

17

PËRFUNDIME Nga trajnimet e zhvilluara dhe përvojat e nxjerrura, kemi hasur në qëndrime dhe vlera patriarkale të pjesëmarrsëve nga të gjitha komunat e Rrafshit të Dukagjinit, posaçërisht në Deçan, Malishevë dhe Rahovec. Vetëdijësimi gjinor (përceptimi) i ekzistimit të dallimeve gjinore, sociale, kulturore dhe rolet gjinore tradicionale u paraqiten gati në të gjitha sesionet e trajnimeve, ku në disa situata, u zhvillua debat kundërthënës mbi vlerat e Kanunit të Lekë Dukagjinit ndaj përceptimeve gjinore. Këto diskutime u hapën nga pjesëmarrësit e komunës së Deçanit dhe Rahovecit.

Pjesëmarrëset e kishin të qartë se ngacmimi seksual bazohet në gjini dhe nuk ndërlidhet me dallimet biologjike në mes të grave dhe burrave, dhe se rolet shoqërore në rrethet e tyre ku jetojnë më së shumë i atribuohen grave dhe vajzave pasi vërehet manifestimi i raporteve të pabarabarta të forcave. Një faktor tjetër i diskutuar në komunën e Gjakovës, Rahovecit dhe Prizrenit ishte përceptimi për seksualitetin mashkullor e femëror në shoqëri, mendësia e epërsisë dhe besim i tepruar i njërit seks si më superior ndaj seksit tjetër, e që për pasojë imponon kufizime në rolet gjinore (çfarë gratë dhe vajzat mund dhe duhet të bëjnë).

Shumica dërmuese e pjesëmarrseve në këto trajnime, mendojnë që perspektivat gjinore në Kosovë nuk janë afirmative dhe i favorizojnë normat shtypëse ndaj grave dhe atyre ndaj vetës së tyre, kjo shprehet sidomos nga nënat dhe gjyshet si kujdestare fanatike të moralit patriarkal. Për më tepër, shoqëria patriarkale rëndon të dyja gjinitë, por tek burrat maskohet me priviligje shoqërore. Ndonëse disa herë këto trajnime u zhvilluan të ndara në mes të grave të punësuara dhe atyre studente, u vërejten disa dallime në mendime rreth sesksizmit dhe stereotipeve gjinore. Nga grupi i grave u vu në dukje se seksizmi është i përhapur dhe mbizotërues në të gjithë sektorët e të gjitha etnitë, dhe se në Kosovë shpesh nënkuptohet si dukuri normale tradicionale e burrave ndaj grave. Kjo situatë i vë në dukje stereotipet gjinore dhe paragjykimet duke i induktuar normat, sjelljen dhe pritshmëritë e burrave dhe djemve, që shpien në akte seksiste.

18

Poashtu, tek grupet e të rinjëve është vërejtur ngatërresat në terme, ku seksizmin shpesh e ngatërrojnë me të qenurit seksi në dukje. Në rastet kur kemi pasur grupe të përziera mes moshave dhe gjinisë, disa herë është thënë me paragjykim se vajzat e reja provokojnë dhe joshin burrat duke i tunduar me linjat e tyre trupore. Kjo mendësi e gabuar e arsyeton fuqishëm iniciativën për trajnime, punëtori dhe ligjërata publike në vazhdimësi, në mënyrë që të ndërtohet një perceptimi real. Për më tepër, gjatë këtyre trajnimeve u vunë në theks temat mbi feminitetit e maskulinitetit dhe se çfarë do të thotë të jesh grua/vajzë seksualisht e abuzuar në shoqërinë bashkëkohore, duke e materializuar me shembuj të fushatave të ndryshme avokuese siç është “Me too” apo “Bombshell.” Për t’i bërë këto trajnime sa më efektive, ne jemi përqendruar tek edukimi i pjesëmarrësve në aspektin psiko-social dhe atë ligjor mbi diskriminimin gjinor në vend të punë në theks të veçantë ngacmimet seksuale në institucione publike dhe private.

Gjithashtu, pjesëmarrëset janë inkurajuar që të interpretojnë rastet eventuale të ngacmit seksual nga e kaluara, ndërsa për rastet e aktuale, janë këshilluar dhe shtyer për raportimin e tyre.

Megjitëse jemi të vetëdijshme për rëndësinë e pjesëmarrjes së burrave dhe djemve në punëtoritë edukuese mbi ngacmimet seksuale dhe është kryesisht joefektive pa pjesëmarrjen e tyre. Por fillimisht, ne jemi përqëndruar kryesisht në përfshirjen e grave dhe vajzave, për të shpresuar në përfshirjen e burrave e djemve në të ardhmen, me vullnetin e tyre të plotë e pa shkaktuar rezistencë. Se çfarë i ka bërë efektive dhe transformuese këto 24 trajnime, tregon pjesëmarrja dhe interesimi i grave dhe vajzave, si në trajnimet fizike të mbajtura në tetë komunat e lartëcekura, poashtu edhe në trajnimet virtuale duke përfshirë edhe grupmoshat e reja.

19

PĂŤrmet Vula 25, 50 000 Gjakova +383 (0) 44 188 336 rrjetiqelizagjakove@gmail.com @rrjetiqelizagjakove Rrjeti Qeliza