Sygnaly koni

#32156b

#33a3ef

ISBN 978-90-8740-266-2

12

Wszędzie i cały czas napływają do nas sygnały do wychwycenia…, jeśli tylko mamy własny „radar”. „Sygnały koni” podpowiadają, jak go odszukać i wyregulować.

Reasumując: to po prostu niezbędny poradnik dla każdego miłośnika koni!

ot

pr

KONI

ht op

r:51 g:163 b:239

r:50 g:21 b:107

Ten wyjątkowy i bogato ilustrowany poradnik jest przeznaczony dla wszystkich miłośników koni: i początkujących, i profesjonalistów.

Zawiera przejrzyste objaśnienia oraz ponad 350 „z życia wziętych” zdjęć i ilustracji.

C

www.ipostechnology.com

SYGNAŁY

ig

Na początek wyjaśniają, w jaki sposób patrzeć uważnie i obiektywnie, nie przechodząc od razu do wniosków, a zawsze zadając sobie najpierw trzy pytania: Co widać? Dlaczego tak się dzieje? Co zrobić? Lizanie, przykładowo, może dawać informacje o rytmie żywienia, a obrzęki kończyn – o braku ruchu. Tę wiedzę można wykorzystać do podjęcia nacelowanych działań. „Sygnały koni” pokazują różnicę między patrzeniem a dostrzeganiem.

www.roodbont.com

9 789087 402662

MENKE STEENBERGEN JAN HULSEN

Konie nieprzerwanie wysyłają sygnały o swoim stanie zdrowia, komforcie, odżywieniu i zachowaniu. Sztuką jest je wychwytywać, zrozumieć i wykorzystywać. „Sygnały koni” podpowiadają, jak to zrobić.

yr

A DOSTRZEGANIEM.

ec

KONI

RÓŻNICĘ MIĘDZY PATRZENIEM

www.apra.pl

te d

SYGNAŁY

„SYGNAŁY KONI” POKAZUJĄ

OBSERWUJ, ANALIZUJ, DZIAŁAJ

MENKE STEENBERGEN JAN HULSEN

#32156b r:50 g:21 b:107 #33a3ef r:51 g:163 b:239

ed ot ec t pr C op

yr

ig

ht

OBSERWUJ, ANALIZUJ, DZIAŁAJ

1 . Ja k o b ser wowa ć ko n i e Obserwacji można się nauczyć Uważne obserwacje Co można dostrzec?

Dlaczego tak się dzieje?

UNO: niesklasyfikowane, lecz znamienne obserwacje Jak należy postąpić?

Zagrożenia i problemy

6 8 9 10 12

56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67

6 . Po s tę p owa n i e z koniem Działanie poprzez nacisk Szkolenie naciskiem Praca z koniem Partnerski model relacji koń-człowiek Jak uzyskać kontrolę nad koniem Rozluźniony koń Postępowanie ze zwierzęciem stadnym Postępowanie ze zwierzęciem płochliwym

68 69 70 72 73 74 75 76 77

7 . O g ó l n a o p i e ka i p ielęgnac j a 78 Jak zbliżać się do konia Pierwsze wrażenie Ocena stanu zdrowia konia Szczotkowanie nr 1: zgrzebło Szczotkowanie nr 2: twarda szczotka Szczotkowanie nr 3: miękka szczotka Kontrola stanu kończyn Sprawdzanie stanu kopyt Kopyta – jakie sygnały wysyłają Strzyżenie i trymowanie Ciepło czy chłodno?

Czesanie ogona i grzywy Bezpiecznie dla koni Uzębienie

79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92

8 . Ko ń w tra kc i e p ra c y Siodło Kiełzno Ochraniacze na kończyny Siła mięśni grzbietu i równowaga Nauka giętkości i gibkości ruchów Faza 1: rytm i tempo Faza 2: giętkość i gibkość ciała Uspokojenie i rozluźnienie po treningu Pielęgnacja po pracy

94 95 96 97 98 100 101 102 104 105

I n d e ks

107

ot ec t

13 14 15

5 . N a p a s t w i s ku Struktura społeczna Wiosna Przyjazne pastwisko Oddawanie kału a pasożyty jelitowe Chwytanie konia Trujące rośliny Lato Trawy: wzrost i zawartość składników odżywczych Siano czy sianokiszonka?

Jesień Zima

ed

4

pr

2 . Ko ń – b u d owa c i a ła 16 W jaki sposób koń widzi otaczający go świat 18 W jaki sposób koń czuje zapachy z otoczenia 20 W jaki sposób koń słyszy otaczającą go rzeczywistość 21 Język koni 22 Pokrój 24 Szkielet 25 Postawa kończyn 26 Koń w ruchu 30

ig

ht

3 . W st ajn i Codzienna aktywność fizyczna Relacje społeczne Utrzymywanie w grupach Grupy żywieniowe Projekt stajni Ściółka Ciepło, chłód i światło Kontrola mikroklimatu Zdrowe warunki bytowania

C op

yr

4 . Pa sza i ży w i e n i e Żywienie Trawienie i budowa przewodu pokarmowego Pasze objętościowe: siano i sianokiszonka Pasze treściwe Odchody i sygnały, które wysyła żołądek konia Bacznie obserwuj Obserwuj i analizuj Ocena kondycji Nadmiernie wychudzony – w idealnej kondycji – zatuczony Grupy wysokiego ryzyka a żywienie Konie w podeszłym wieku i konie sportowe

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 46 48 49 50 51 52 53 54 55

S P I S T R E Ś C I

Wp rowa d ze n i e

3

Koń – budowa ciała 2

W naturze konie żyją w stadach, co zwiększa ich szansę na przeżycie. Gdy jeden koń czuwa, pozostałe odpoczywają.

ht

pr

H O E

E E N

PA A R D

I N

ot ec t

E L K A A R

Z I T

ed

R O Z D Z I A Ł

C op

yr

ig

Jakie są konie, każdy widzi: to roślinożerne, stadne, płochliwe zwierzęta, padające łupem drapieżników. Pierwotne warunki środowiskowe uczyniły z konia istotę ciekawską i dociekliwą. Jako zwierzę stadne, koń umie być przewodnikiem, podążać za innymi i nawiązywać relacje społeczne, a nadto jest ekspertem w odczytywaniu mowy ciała. Budowa fizyczna i umięśnienie decydują o sposobie poruszania się koni. Chcąc prawidłowo utrzymywać konie, należy zapewnić im warunki zgodne z ich naturą i odzwierciedlające w możliwie największym stopniu ich naturalne siedliska.

Zrozumieć zachowanie koni…

16

Być może najważniejszą rzeczą, którą należy zrozumieć, jest sposób, w jaki koń reaguje na człowieka. Innymi słowy, w jaki sposób ty

i twoje zachowanie wpływa na konia. Relacje partnerskie przyniosą korzyści, bowiem koń będzie uczyć się tylko pożądanych zachowań.

Nie zakładaj, że koń myśli tak logicznie, jak człowiek – konie reagują i uczą się na podstawie własnej ciekawości i relacji społecznych.

W pojedynkę koń zwykle jest niepewny i płochliwy. We dwójkę lub w grupie zwierzęta czują się znacznie bezpieczniej.

Konie to zwierzęta stadne, a bezpieczeństwo to liczby – wiele par oczu jest przecież lepszych niż jedna. Każdej grupie społecznej przewodzi klacz, która wie, gdzie jest dostępne pożywienie, i które miejsca są bezpieczne. Reszta grupy za nią podąża. W obrębie grup są wewnętrzne hierarchie, a także przyjaźnie. Konie komunikują się ze sobą, posługując się językiem ciała, a niekiedy skubiąc się, tocząc bójki. Ogiery bronią klaczy w stadzie i walczą z innymi ogierami o status posiadania.

ig

ht

pr

ot ec t

ed

W naturze konie padają łupem drapieżników, więc uciekają już przy pierwszej oznace zagrożenia. W grupie każdy koń nieustannie czujnie obserwuje pozostałe zwierzęta i otoczenie.

Konie potrafią poruszać się z niebywałą szybkością i są niezwykle wytrzymałe. Zwierzęta padające łupem drapieżników muszą mieć możliwość łatwej i bezpiecznej ucieczki. Co więcej, koń ma bardzo dobrą pamięć. Jako że nie chce popełniać dwa razy tego samego błędu, dokładnie zapamięta, co się stało, dlaczego do tego doszło i gdzie miało to miejsce.

C I A Ł A

W procesie ewolucji konie stały się zwierzętami żywiącymi się trawą, której muszą spożywać ogromne ilości, aby dostarczyć sobie odpowiednią porcję energii. W naturze konie pasą się nieprzerwanie nawet przez 16 godzin na dobę.

Ciągle są w ruchu, poszukując świeżej trawy, wody, miejsca do odpoczynku i czegoś, w czym można byłoby się wytarzać.

B U D O WA

Z W I E R Z Ę TA S TA D N E

–

P ŁO C H L I W E Z W I E R Z Ę TA

KO Ń

Z W I E R Z Ę TA Ż YJ Ą C E N A R Ó W N I N A C H

Obserwuj i ucz się

yr

Ciągle w ruchu poszukując pożywienia

C op

Konie mają nieodpartą potrzebę przemieszczania się w celu poszukiwania pożywienia, wody itd. Jeśli nie można zapewnić zwierzętom rozległego trawiastego pastwiska, należy w inny sposób dostarczać im dostateczną porcję ruchu i paszy objętościowej.

Konie mają umiejętność szybkiego kojarzenia miejsca, bodźca i zdarzenia, co jest przydatne przy szkoleniu zwierząt. Dla konia proces uczenia się trwa nieprzerwanie. Jeśli np. zareagujesz paniką, strachem czy zniecierpliwieniem, koń „nauczy się”, że dana sytuacja jest niebezpieczna. Gdy zachowasz się spokojnie, koń zrozumie, że nie ma powodu do paniki.

Mowa ciała

Konie są mistrzami w wychwytywaniu sygnałów mowy ciała i reagują na nie szybciej i lepiej niż ludzie. Koń wykształca z nami relacje, stając się przewodnikiem lub podążającym, więc należy pamiętać, że nasze zachowanie cały czas wzbudza reakcję konia.

17

węch

–

ot ec t

OCZY

ed

Wzrok, słuch i smak to najważniejsze zmysły koni. Nieprzerwanie wypatrują one i nasłuchują oznak zagrożenia i drapieżców. A między sobą porozumiewają się, używając węchu i mowy ciała. Konie, mimo iż smakują, wąchają i dotykają, nie są zbyt wybredne względem pożywienia. Zwykle lubią smaki słodkie, a unikają gorzkich, takich jak trujące rośliny. Na nozdrzach skóra koni jest niezwykle wrażliwa, a długie włosy wokół warg i nozdrzy spełniają rolę narządów czucia.

pr

Ś W I AT G O OTAC Z A J ĄC Y KO Ń W I D Z I

–

C op

yr

ig

ht

W

J A K I

S P O S Ó B

Wzrok – słuch dotyk – smak

Oczy u konia umieszczone są wysoko na bokach głowy, co oznacza, że pole widzenia każdej gałki ocznej jest naprawdę szerokie. Koń potrafi ocenić odległość tylko z przodu, więc do pełnego pola widzenia potrzebna jest para oczu.

18

U konia jeden z martwych punktów, w którym koń nie widzi, znajduje się tuż przed pyskiem. Widzenie kontrastów pomaga koniom oceniać odległość i dlatego zwykle łatwiej jest im dostrzec słupki pomalowane w paski niż te jednokolorowe.

W G O

C op

ot ec t

yr

ig

Ś W I AT

pr

OTAC Z A J ĄC Y

ht

KO Ń W I D Z I

Koń wszystko wokół siebie widzi tak naprawdę w promieniu poziomym, co sprawia, że może szybko odwracać głowę w stronę przedmiotu, na który chce spojrzeć.

S P O S Ó B

ed

J A K I

Ludzkie pole widzenia

Przy uniesionej głowie koń widzi niemalże w zakresie 360 stopni. Wzrok koni jest znacznie czulszy na postrzeganie ruchu niż kolorów. Widzą one jedynie barwy w spektrum od niebieskiego do żółtego, natomiast inne kolory wydają się szare i trudniej jest koniom je rozróżniać. Zdjęcie na górze pokazuje barwny obraz widziany przez człowieka, a na dolne – przez konia.

W półmroku konie widzą lepiej niż ludzie. Obszar znajdujący się w tylnej części gałki ocznej odbija światło, kierując je na wrażliwe na bodźce światłoczułe komórki siatkówki.

Pole widzenia człowieka (po lewej) jest znacznie mniejsze niż u konia (po prawej). Koń najlepiej oszacowuje odległość w strefie nakładania się pola widzenia obu gałek ocznych (zaznaczone na biało). Potrafi oceniać odległość również jednym okiem (pole jasnoniebieskie), nie tak precyzyjnie.

19

Pasza i żywienie 4

W naturze konie jedzą, przeżuwają i przemieszczają się przez około 16 godzin na dobę, z których 14 przypada wyłącznie na jedzenie. Naturalne pożywienie to głównie trawy uzupełnione ziołami, korą, liśćmi i gałązkami.

ht

pr

V O E D I N G

ot ec t

ed

R O Z D Z I A Ł

yr

ig

Koń pobiera paszę, aby dostarczyć odpowiednich składników odżywczych, zapewnić sobie zajęcie i wzmocnić więzi społeczne. Prawidłowe żywienie koni to znacznie więcej niż tylko wybór pasz objętościowych, zadanie ich do żłobu i uzupełnienie paszą treściwą czy suplementem.

C op

Tr o c h ę f i z j o l o g i i

42

Budowa przewodu pokarmowego koni jest przystosowana do wolnego trawienia. Białko i łatwo strawne składniki odżywcze są dość szybko wchłanianie w jelicie cienkim, gdzie pokarm jest przygotowywany do dalszego trawienia w jelicie ślepym i okrężnicy

(gdzie następuje jego rozkład przez bakterie i inne mikroorganizmy na drodze fermentacji).

W tych odcinkach wchłaniają się pozostałe produkty fermentacji będące głównym źródłem energii dla konia. Str. 44-45: budowa przewodu pokarmowego konia.

NA CO NALEŻY ZWRÓCIĆ S ZC Z E G Ó L N Ą U WAG Ę?

Pasza: czy skarmia się odpowiednią ilość paszy o optymalnej jakości?

Koń: czy koń wyjada zadaną paszę? Czy dobrze ją przeżuwa? Czy ma dużo energii?

Czy jest zdrowy? Czy kał jest dobrze uformowany? Jaka jest kondycja zwierzęcia?

Przy zadawaniu paszy należy regularnie ważyć dawki, aby skarmiać mniej więcej takie same porcje. Do ważenia paszy objętościowej można, na przykład, używać wagi sprężynowej.

pr

Wrażliwe i elastyczne wargi sprawiają, że koń może uchwycić i zjeść małe fragmenty zadawanej paszy. I choć niektóre są wybredne, w wielu przypadkach mogą pobierać spleśniałą czy zanieczyszczoną paszę.

ed

ot ec t

Dawkę żywieniową dla konia oblicza się na podstawie masy ciała i rzeczywistej aktywności fizycznej z uwzględnieniem zmian przewidzianych przez hodowcę. Dawkę należy skorygować, gdy koń przybiera lub traci na wadze.

Koń potrzebuje min. 1 kg s.m. na dobę (w formie paszy objętościowej) na każde 100 kg m.c., co odpowiada 1,2 kg siana lub 1,2-1,5 kg sianokiszonki/100 kg m.c. to minimum, więc im więcej paszy objętościowej, tym lepiej!

Zadawanie paszy treściwej nie zawsze jest konieczne, gdyż koń często może pozyskać dostateczną ilość energii z paszy objętościowej. Nie można skarmiać więcej niż 2 kg paszy treściwej na konia i 1 kg na kuca.

Ż Y W I E N I E

Dawka żywieniowa

Z a c z n i j o d p a s z y o b j ę to ś c i owe j

ig

ht

Porcje paszy treściwej należy ważyć, ponieważ jedna mieszanka może być lżejsza (mniej zbita) od drugiej. Dotyczy to w szczególności mieszanek gruboziarnistych.

yr

S U R O WC E PA S ZO W E, PA S Z E O B J Ę TO Ś C I O W E, PA S Z E T R E Ś C I W E I S U C H A MA S A

C op

Trawy, siano, pulpa czy granulat to przykłady surowców paszowych. Te zawierające włókna (>15% czystej celulozy) o długości min. 2,5 cm noszą nazwę pasz objętościowych. Włókno w takiej paszy pobudza przeżuwanie i tym samym wydzielanie śliny. Nadto stymuluje skurcze mięśniowe w ścianie jelit (motoryka) i jest konieczne do utrzymania zdrowotności i funkcji okrężnicy. Praktycznie każda pasza zawiera wodę i suchą masę, a ta

z kolei wszystkie składniki odżywcze i włókno pokarmowe. Zawartość suchej masy w sianie to 80-85%, w sianokiszonce dla koni – 55 do 75%, a w zielonce – 16%.

Aby dostarczyć tę samą ilość suchej masy, trzeba więc skarmić więcej zielonki niż sianokiszonki i więcej sianokiszonki niż siana. Zawartość suchej masy i składników odżywczych w surowcach paszowych może być różna, co należy brać pod uwagę przy żywieniu koni.

Dzień należy rozpocząć od paszy objętościowej podzielonej na 3-4 porcje, zadawane w odstępach co 8 godzin. Przed skarmieniem paszy treściwej należy odczekać pół godziny od skarmienia paszy objętościowej. Pobranie 1 kg siania zajmuje koniowi około 30-40 min.

Jeśli pasze treściwe skarmia się jednocześnie z objętościowymi, siano przyspiesza pasaż jelitowy, co pogarsza trawienie. Koń potrzebuje w efekcie więcej paszy, kał staje się rzadszy, a ryzyko zakłócenia procesów fermentacyjnych wzrasta.

43

ed

Przewód pokarmowy konia znacznie różni się od człowieka, świni, krowy czy psa. Z zewnątrz widać tylko, że koń je, zarys brzucha i odchody. Gdy pobiera pokarm, można dostrzec, co wybiera i jak przeżuwa kęsy. Obrys i wielkość brzucha mogą być wskazówką, ile paszy znajduje się w jelitach. Kał z kolei dostarcza informacji o stopniu strawienia paszy.

ot ec t

UZĘBIENIE

yr

ŚLINA

ig

ht

Zęby służą do odpowiedniego rozdrabniania pożywienia. Samo przeżuwanie jest bardzo ważne, gdyż soki trawienne mogą lepiej wnikać do drobniejszych cząstek paszy. Przeżuwanie ma na celu również zmieszanie paszy ze śliną. Problemy z uzębieniem przejawiają się zmianami w sposobie, w jaki koń je: wolniejsze pobieranie paszy, pozostawianie lub wypadanie kęsów czy rulony paszy objętościowej zalegajace w boksie. Należy wówczas zbadać uzębienie konia. Jeśli koń niewytłumaczalnie traci na wadze lub wydala słabo strawiony kał natychmiast należy sprawdzić stan jego uzębienia. Takiego badania nie należy pomijać, chcąc znaleźć przyczynę problemu.

pr

P O K A R M O W E G O P R Z E W O D U B U D O WA I T R AW I E N I E

Tr a w i e n i e i b u d o w a p r z e w o d u pokarmowego

C op

Ślina jest wydzielana przy przeżuwaniu i jeśli koń mało przeżuwa, produkuje mało śliny.

U koni ślina zawiera bardzo małe ilości enzymów, ponadto służy do zwilżania przeżuwanych kęsów paszy, aby ułatwić połykanie i zapobiegać niedrożności przełyku. Ślina zawiera również składniki buforujące, które obniżają kwasowość w górnej części żołądka. Jeśli pasza jest dobrze przeżuta i wymieszana ze śliną, wówczas szybko miesza się z sokiem żołądkowym. Proces trawienia i fermentacji przebiega płynnie, co zmniejsza ryzyko rozwoju wrzodów żołądka.

44

P R Z E ŁY K

ŻOŁĄDEK

Przełyk łączy tylną część jamy ustnej z żołądkiem. To długi rurowaty narząd, który „masuje” przesuwające się pożywienie.

Jeśli koń je zbyt szybko lub połyka duże, suche kęsy, przełyk może ulec zablokowaniu. Wówczas koń staje się niespokojny i pobudzony, może wówczas przejawiać oznaki podobne do kolki. Niekiedy niedrożność ustępuje sama, lecz częściej konieczna jest pomoc lekarza weterynarii.

Żołądek u konia jest dość mały. W jego górnej części znajdują się bakterie, które zaczynają rozkładać paszę i produkują kwas mlekowy.

W dolnej części wydzielany jest bez przerwy sok żołądkowy, a enzym pepsyna rozkłada białka na mniejsze elementy. Wrzody zwykle lokalizują się w górnej części żołądka wskutek zbyt dużej ilości paszy treściwej, nieprzeżuwania kęsów, za małej ilości włókna w paszy i stresu. Takie konie mogą tracić na wadze lub wykazywać objawy podobne do kolki. Niekiedy objawy są dość niewyraźne, a koń nie jest w pełni zdrowy.

ot ec t pr ht ig

yr

C op

P O K A R M O W E G O

Jelito cienkie kończy się rozszerzeniem noszącym nazwę jelita Jelito cienkie kończy się rozszerzeniem noszącym nazwę jelita ślepego, z którego treść pokarmowa przesuwa się do okrężnicy. W jelicie ślepym i okrężnicy bytują bakterie i inne mikroorganizmy rozkładające trudne do strawienia składniki paszy, czyli włókno – w efekcie powstają produkty (lotne kwasy tłuszczowe) będące głównym źródłem energii dla konia.

Jeśli do jelita ślepego lub okrężnicy trafi zbyt dużo łatwostrawnych substancji, proces fermentacji zostaje zaburzony. Pewne bakterie zaczynają się szybko namnażać kosztem innych. Mogą gromadzić się gazy i toksyczne substancje, a jelito może zacząć się gwałtownie kurczyć. Zaburzenia fermentacji mogą skutkować biegunką, stanami kolkowymi i ochwatem.

P R Z E W O D U

JELITO ŚLEPE I OKRĘŻNICA

ODBYTNICA

B U D O WA

Kule kału są równej wielkości, gładkie i zaokrąglone. Ich kolor niesie informację o tym, co koń zjadł poprzedniego dnia lub w ciągu dwóch ostatnich dni. Przy spożywaniu dużej ilości słomy albo starego siana kał będzie bardziej żółty, a przy skarmianiu zielonką i dobrą sianokiszonką kule kału będą zielone. Suche i kruche kule kału to oznaka wolnego trawienia paszy, stwarzającego ryzyko niedrożności jelit. Miękki kał wskazuje na zbyt szybką fermentację. Długie łodygi lub całe ziarna widoczne w kale to oznaka niedostatecznego przeżuwania paszy. Zaburzenia procesu fermentacji skutkują czasem kwaśnym zapachem kału.

I

KAŁ

ed

U konia budowa przewodu pokarmowego jest przystosowana do pobierania małych porcji paszy przez cały dzień..

T R AW I E N I E

Pobieranie paszy przez cały dzień

W odbytnicy woda jest odciągana z pozostałości treści pokarmowej i powstają kule kału. Jeśli trawienie nie jest optymalne lub w świetle odbytnicy pozostaje zbyt dużo wody, kał staje się rozrzedzony lub wodnisty.

JELITO CIENKIE Do jelita cienkiego docierają z żołądka małe porcje paszy. Enzymy trzustkowe i jelitowe rozkładają skrobię, cukry, tłuszcze i białka na mniejsze cząstki, które ulegają wchłanianiu do krwiobiegu. W jelicie cienkim nie zachodzi trawienie wszystkich składników odżywczych, szczególnie skrobi. Stopień trawienia zależy od składu paszy, przeżuwania, trawienia w żołądku i szybkości pasażu jelitowego. Wszelkie niestrawione w jelicie cienkim składniki dostają się do jelita ślepego i okrężnicy. Najważniejsze stany chorobowe jelita cienkiego to kolki wskutek nadmiernego skurczu mięśni (kolki spastyczne) lub odwrotnie – zbyt słabej motoryki jelit (niedrożność). Powolny pasaż jelitowy może również powodować nagromadzenie gazów skutkujące przemieszczeniem i skrętem jelit.

45

Koń w trakcie pracy 8

ig

ht

pr

A A N

H E T W E R K

ot ec t

ed

R O Z D Z I A Ł

C op

yr

Wszelka aktywność wyczynowa musi mieć mocne fundamenty. W jeździectwie są nimi sprawny koń i przejrzyste zasady porozumiewania się jeźdźca z koniem. W ten sposób zyskuje się kontrolę nad chodem, a koń zawsze utrzymuje pożądaną postawę.

Taki efekt uzyskuje się dzięki procesowi uczenia przez wynagradzanie: działanie -> reakcja -> nagroda. Kluczem do sukcesu jest też oczywiście dobrze dopasowane siodło i kiełzno.

W tym rozdziale omówiono użytkowanie konia pod siodłem, lecz te same zasady dotyczą koni w bryczkach czy powozach.

Wyszkolenie ułożonego, gibkiego i naturalnego w ruchach konia wymaga dużych nakładów ciężkiej pracy.

94

Należy używać czystego i suchego czapraka pod siodło. Zaschnięty pot i martwe włosy tworzą twardą, ocierającą warstwę, która może powodować otarcia i drażnić skórę. Przepocony czaprak należy prać co dwa dni.

Niektóre konie negatywnie reagują na siodłanie czy zakładanie ogłowia, podgryzając wędzidło, potrząsając głową, odwracając się, gryząc, kopiąc czy się otrząsając. To sygnalizuje, że koń nie lubi siodłania i zwykle przyczyną jest złe dopasowanie siodła. Trzeba je sprawdzić samemu lub wezwać specjalistę.

Niekiedy koń nie lubi zakładania osprzętu, gdyż ma przykre doświadczenia z jazdy, którą zawsze poprzedza siodłanie. Należy zadbać, aby praca zawsze sprawiała koniowi radość i była urozmaicona.

ot ec t

1. Rozpoczynając przy szyi, należy przesuwać siodło z wyczuciem w stronę zadu do momentu jego zatrzymania się. Najniższy punkt to środek siodła (czarna strzałka), dzięki czemu można siedzieć prosto, czyli z ramionami, biodrami i piętami w linii pionowej. Kąt terlicy powinien być w równej płaszczyźnie z łękiem przednim. Linia pionowa (żółta) biegnąca od łęku przedniego leży za łopatkami konia, co zapewnia mu swobodę ruchów.

ed

S P R AW D Ż KO N I E C Z N I E!

siodłem

S I O D ŁO

Ból powodowany i popręgiem

C Z Y S I O D ŁO J E S T D O B R Z E D O PA S O WA N E ?

pr

2. Należy sprawdzić, czy siodło jest dobrze i równo dopasowane na grzbiecie, wsuwając dłoń pod panel.

ht

3. Między siodłem a kłębem jest przestrzeń o szerokości 4 palców. W trakcie jazdy siodło opada, lecz przestrzeń powinna mieścić dwa palce.

C op

yr

ig

4. Wąski kanał (czyli wolna przestrzeń nad grzbietem), widoczny od tyłu, znajduje się tuż nad jego środkiem.

Musi być na tyle szeroki, aby zapewnić swobodę ruchów kręgosłupa. Dla standardowego konia to 6 cm.

5. Białe włosy to znak zbyt dużego docisku siodła. Dołek w mięśniach tuż za łopatką również sugeruje złe dopasowanie siodła. Sodło zawsze powinien dopasowywać wykwalifikowany siodlarz.

Nawet przy dobrze dopasowanym siodle koń nadal może być zaniepokojony. To utrwalone zachowanie może być trudne do oduczenia. Niekiedy pomocne jest odwrócenie uwagi konia przy siodlaniu, podając mu, na przykład, jabłko.

95

Rodzaje kiełzn

ed

Najprostsze spośród wielu typów kiełzn to wędzidło zwykle pojedynczo łamane. Są to dwa ogniwa połączone przegubowo w środku, z dwoma pierścieniami na końcach (do nich przyczepia się wodze). Są również wędzidła podwójnie łamane (z dwoma zawiasami), które nie dociskają do podniebienia, więc bardziej komfortowo usadawiają się w pysku. Wędzidło proste (bez ogniw) działa bardziej drażniąco. Samo wędzidło nie może być zbyt szerokie ani za wąskie czy grube. Dopasowanie tego właściwego odbywa się zwykle metodą prób i błędów.

ot ec t

Kiełzno zakłada się w szparę między zębami trzonowymi a siekaczami, zwaną diastemą.

Opiera się ono na kości żuchwy, dotykając dziąsła. Diastema to bardzo wrażliwe miejsce. Naciągnięcie wodzy powoduje docisk wędzidła do dziąsła i kości. Im cieńsze wędzidło, tym większy nacisk. Zbyt grube wędzidło z kolei nie spełnia swojej funkcji, ponieważ koń nie może wówczas zamknąć pyska. Pamiętaj, że tylko przy „miękkiej” ręce kiełzno działa delikatnie.

yr

ig

ht

pr

K I E Ł Z N O

Kiełzno w ręce jeźdźca

C op

Wędzidło jest dobrze usadowione w pysku, gdy widać dwa fałdy skóry w kącikach warg. Długość uzdy decyduje o tym, jak wysoko wędzidło usadawia się w jamie ustnej. Jeśli znajduje się zbyt wysoko, opiera się o przedtrzonowce, co jest niekomfortowe dla konia.

96

Po zakończonej jeździe zawsze należy obejrzeć policzki (od wewnątrz i na zewnątrz) i wargi pod kątem urazu czy zaczerwienienia. Bolesne ranki w kątach warg wynikają ze zbyt mocnego napinania wodzy lub zaciśnięcia skóry między ścięgierzem a kółkami. Przyczyną może być też stare lub zardzewiałe wędzidło.

Takie rany muszą się zagoić, więc przez pewien czas nie można konia kiełznać. Aby rany się ciągle nie otwierały, można aplikować krem do wymienia lub Betadine. Używanie wędzidła z gumowymi kółkami zapobiegnie wślizgiwaniu się skóry.

Jeździec uważa, że ten koń niedostatecznie reaguje na kiełzno. Po prostu biegnie bez kontroli jeźdźca, niezależnie od siły naciągania wodzy. Mocniejsze wędzidło wzmocni nacisk w pysku, przez co zyska się więcej kontroli nad chodem konia. Nie rozwiąże to jednak problemu. Dlaczego koń biegnie? Jako płochliwe zwierzę, koń zaczyna biec, gdy jest wystraszony lub nie rozumie jeźdźca. Trzeba wyeliminować przyczynę, a wówczas mocniejsze wędzidło nie będzie konieczne.

Zabezpieczenie kończyn

ot ec t ZAGADKA

pr

Czy jeździec prawidłowo dosiada konia?

C op

Jeździec dosiada konia ze stołka, przez co mniej ciągnie siodło i tym samym mniej uciska na kłąb i barki konia.

Lepiej byłoby przysunąć stołek nieco bliżej siodła, aby mniej ściągać je na bok.

Czasem warto dosiadać konia również z drugiej strony. Na szczęście już nie jeździ się konno z mieczem przypiętym do lewej nogi, co jest zdecydowanie lepsze dla grzbietu konia i siodła. Dla własnego bezpieczeństwa należy zawsze zakładać buty do jazdy konnej i kask.

yr

ig

ht

KO Ń C Z Y N Y

?

N A

Na ścięgna w obwodowym odcinku kończyny działają siły do 3000 kg.

Bandaże nie wspomagają ich absorbowania, natomiast w ten sposób działa elastyczna i wytrzymała powierzchnia. Na tym zdjęciu widać, jak filc zwiększa wytrzymałość ochraniacza.

Czasem konieczne są również ochraniacze na kończyny tylne, np. gdy koń sam się „uderza” lub „ociera”.

Ochrona kończyn zapobiega uszkodzeniom powodowanym przez podkowy lub czynniki zewnętrzne (np. przeszkody przy skokach).

Ochraniacze są dodatkową podporą dla ścięgien i stawów. Bandaże mogą uciskać kończynę i zsuwać się. Ochraniacze na ścięgna są bezpieczniejsze.

ed

O C H R A N I AC Z E

Bandaże wyglądają schludnie, lecz mogą się obluzowywać, a nadto stają się bardzo ciepłe od wewnątrz. Przy wyższej temperaturze ścięgna są nadmiernie obciążone, co powoduje ich urazy. Lepiej korzystać z ochraniaczy (zapewniających wentylację).

97

RÓŻNICĘ MIĘDZY PATRZENIEM

ec

A DOSTRZEGANIEM.

KONI

te d

SYGNAŁY

„SYGNAŁY KONI” POKAZUJĄ

pr

ot

MENKE STEENBERGEN JAN HULSEN

Konie nieprzerwanie wysyłają sygnały o swoim stanie zdrowia, komforcie, odżywieniu i zachowaniu. Sztuką jest je wychwytywać, zrozumieć i wykorzystywać. „Sygnały koni” podpowiadają, jak to zrobić.

www.apra.pl

ig

ht

www.roodbont.com

op

yr

www.ipostechnology.com

r:50 g:21 b:107

#32156b

#33a3ef

C

ISBN 978-90-8740-266-2

9 789087 402662

Na początek wyjaśniają, w jaki sposób patrzeć uważnie i obiektywnie, nie przechodząc od razu do wniosków, a zawsze zadając sobie najpierw trzy pytania: Co widać? Dlaczego tak się dzieje? Co zrobić? Lizanie, przykładowo, może dawać informacje o rytmie żywienia, a obrzęki kończyn – o braku ruchu. Tę wiedzę można wykorzystać do podjęcia nacelowanych działań. „Sygnały koni” pokazują różnicę między patrzeniem a dostrzeganiem.

12

r:51 g:163 b:239

Ten wyjątkowy i bogato ilustrowany poradnik jest przeznaczony dla wszystkich miłośników koni: i początkujących, i profesjonalistów.

Zawiera przejrzyste objaśnienia oraz ponad 350 „z życia wziętych” zdjęć i ilustracji.

SYGNAŁY

KONI OBSERWUJ, ANALIZUJ, DZIAŁAJ

Wszędzie i cały czas napływają do nas sygnały do wychwycenia…, jeśli tylko mamy własny „radar”. „Sygnały koni” podpowiadają, jak go odszukać i wyregulować.

MENKE STEENBERGEN JAN HULSEN

Reasumując: to po prostu niezbędny poradnik dla każdego miłośnika koni!

#32156b r:50 g:21 b:107 #33a3ef r:51 g:163 b:239