Kerk van Ruisbroek-tekeningen
Gedurende een week beteken ik vanuit een hoogwerker de kerk van Ruisbroek. De kerk is vernoemd naar de mysticus Jan van Ruusbroec (1293-1381), ook wel ‘de Wonderbare’ genoemd. Door het schrijven van traktaten in de volkstaal probeerde hij een brug te slaan tussen de universitaire theologie en de vroomheid van de leken in de praktijk. In 1343 verliet hij Brussel omdat hij ‘zich wilde terugtrekken uit de menigte van mensen’. Hij legitimeerde zijn vertrek met het voorwendsel dat er een kapelaan was die volgens hem zong als een valse tuba. ‘Vox tubalis’ noemde hij dat.
In de hoogwerker waan ik mij boven God en alleman verheven. Daar komt abrupt een einde aan als de wielen vastlopen in het natte gras. De eigenaars en de stamgasten van het volkscafé tegenover de kerk schieten mij te hulp. Aziz en Said, Wong, een gokker en een man met tatoeages in zijn hals treden op als reddende engelen.
Het is voor mij een luxe dat de organisatie mij een hoogwerker ter beschikking heeft gesteld. Een ladder is overbodig, de hoogwerker kan overal bij.
De eerste vier krijtlijnen breng ik aan op een boog boven de ingang van de kerk. De boog bevindt zich in een nis, waardoor de tekening niet door regen wordt weggespoeld en jarenlang zichtbaar zal blijven.
Het regent pijpenstelen. Hoog en droog teken ik in de nis. Doorgaans gebruik ik een tekenlat, maar de rondingen lenen zich hier niet voor. Ik teken uit de hand, een traag en geconcentreerd proces.
Een vitale oude man en twee keurige dames zetten hun fietsen tegen de kerk. Ik schrik op van een stem beneden mij. ‘Wat bent u aan het doen?’, vraagt de man. ‘Ik voorzie de kerk van krijtlijnen’, zeg ik.
‘Wij gaan zingen in de kerk, elke dinsdagnamiddag, we doen dat al jaren’, zegt hij. ‘We waren vroeger met meer mensen, wij zijn nog de enigen die overbleven van het koor.’ ‘Wil je misschien meezingen?’, vraagt de jongste van de twee dames. ‘Ik kan helemaal niet zingen’, zeg ik. De man probeert mij te overtuigen en zegt: ‘Iedereen kan zingen.’ Ik ben hier om te tekenen, denk ik bij mezelf.
Het drietal begeeft zich naar binnen, terwijl ik verder teken. Vanuit de kerk stijgt gezang op.
Ik vraag me af of ik er goed aan gedaan heb om me niet aan te sluiten bij het uitgedunde kerkkoor.
De volgende dag schijnt de zon. Op de kerktoren breng ik een tweede tekening aan. Als een van de drie zangers nog een keer verschijnt, zal ik vragen of ik volgende week alsnog mag meezingen.
Vanuit café De Ruisbroekenaar is de tekening goed zichtbaar. Op het raam van het café lees ik in goudkleurige krulletters:
‘bij Aziz & Said’. Ik neem plaats aan de bar en bestel een kop koffie. Aan de muur hangt een zwart-witfoto uit de tijd dat het café na een kerkdienst vol stroomde met volk. Naast mij zit een potige kerel met blauwe ogen en tatoeages in zijn hals. Een ander heerschap speelt op een gokautomaat. Een magere Aziatische man knikt mij vriendelijk toe.
‘Ga je de kerk verbouwen?’, informeert de uitbater. ‘Nee, nee, het is maar krijt’, zeg ik. De getatoeëerde man kijkt bedenkelijk, de uitbater knikt goedkeurend. ‘Binnen een jaar gaat de kerk verbouwd worden, de zijkanten worden afgebroken en de rest wordt een sociaal huis, of hoe heet zoiets’, zegt hij. ‘Dat kan goed uitpakken voor jouw klandizie. Hoelang zit je hier al?’, vraag ik. ‘Ik doe het café al drie jaar, samen met mijn broer Aziz.’ ‘Heette het cafe daarvoor ook al de Ruisbroekenaar?’ vraag ik. ‘Nee, wij hebben die naam zelf verzonnen, vroeger heette het café De Parking’, zegt hij.
Ik teken op de zijbeuk omdat die in de toekomst blijkbaar gesloopt zal worden. Een paar jongens voetballen onder mij en schoppen de bal soms hoog in de lucht. Aziz staat voor zijn café. ‘Koffie?’ roept hij naar mij.
Als ik beneden ben, rijd ik met de hoogwerker per ongeluk over gras dat nog nat is van de regen. De wielen lopen erin vast.
De Aziatische man uit het café heet Wong. Hij blijkt bedreven in het besturen van hoogwerkers. Hij neemt het stuur van mij over en op aanwijzing van Aziz, Said, de gokker en de getatoeëerde, wrikt hij de hoogwerker terug de straat op.
Vervolgens rijdt hij de hoogwerker naar de zijbeuk aan de andere kant van de kerk. ‘Hier is het beter, hier is geen gras’, zegt hij.
Een grote rozet vormt de ondergrond voor een volgende tekening.
Door het voorzetraam is het meer dan honderd jaar oude glas in lood vanaf de buitenkant niet meer zichtbaar.
De krijtlijnen hebben dezelfde dikte als het dunne staaldraad dat in het voorzetraam verwerkt is.
Op de blinde gevel aan de achterkant van de kerk teken ik twee rechthoeken met uitgespaarde rondingen.
‘De uitgespaarde vorm is ook een rozet’, leg ik aan Wong uit.
‘Zeg het maar als je klaar bent, dan verplaats ik de hoogwerker wel’, biedt hij aan.
Ik bekijk mijn tekeningen vanaf het kruispunt. De dame die mij vorige week dinsdag uitnodigde om in de kerk te zingen, komt aanfietsen.
‘Het is goed dat je hier nog bent. Ik wil graag iets schrijven voor kerk en leven’, zegt ze.
Samen lopen we rond de kerk. Ik laat haar alle tekeningen zien en vertel ondertussen over Wong en de andere Ruisbroekenaars die mij hielpen.
‘Jouw krijtlijnen lijken wel op pianotoetsen’, zegt ze.
‘Wel jammer dat ik vorige week niet mee kwam zingen’, zeg ik.
Colofon
Tekeningen, tekst en fotografie: Bart Lodewijks
Beeldbewerking: Huig Bartels
Eindredactie: Lucy Klaassen
Ontwerp: Roger Willems
Uitgever: Roma Publications, Amsterdam
Dit project werd mogelijk gemaakt door: GIST, eerste triënnale van de Zennevallei
Met dank aan: Benedict Vandaele, Steven Lots, Jan Kempenaers, Wong, Aziz & Said, Micheline, Paulette, Guy, Josef-Gabriëlle
GIST, eerste triënnale van de Zennevallei / België / 26 augustus tot 5 november 2023
© Bart Lodewijks, 2023
www.romapublications.org/Bart_Lodewijks_Library