Voorwoord Roma Aeterna 9.II (december 2021) Op 22 februari 1300 kondigde paus Bonifatius VIII het eerste jubeljaar af: een periode van deemoed en ommekeer moest de toenemende politieke problemen van Rome met onder meer de steeds machtiger wordende republiek Florence het hoofd bieden. Met zijn opmerking dat de Florentijn, naast aarde, water, vuur en lucht, ‘het vijfde element’ is, gaf hij aan dat Rome en Florence rivalen zijn die tegelijkertijd niet zonder elkaar kunnen. Een dergelijke uitspraak kenmerkt de complexiteit waarmee Rome en Florence zich tot elkaar verhouden. Beide kennen zich een antieke herkomst toe, profileren zich als bakermat van het humanisme, en hebben zich politiek erfgenaam van de Romeinse Republiek genoemd. Fysiek gelegen op relatief korte afstand van elkaar, elk voor zich een vooraanstaand brandpunt van kunstzinnig en cultureel werelderfgoed: Rome en Florence staan in dit nummer naast en tegenover elkaar. We beginnen onze verkenning van deze relatie in de Oudheid, met een vraag naar ontstaansmythes en historische feiten. Raphael Hunsucker begint bij de stichting van Florence als de Romeinse kolonie Florentia, en verkent de vroege verbintenis met Rome. Bronnenonderzoek maakt aannemelijk dat de stad is gesticht door de latere keizer Augustus, maar in de Middeleeuwen en Renaissance gaf men hier een eigen invulling aan: Hunsucker bespreekt de unieke plafondschilderingen in Palazzo Vecchio die Vasari in opdracht van hertog Cosimo I vervaardigde, en laat zien dat Cosimo zich presenteerde als opvolger van Augustus, en zo Florence van een nieuwe stichter en eigen groots verleden voorzag. In een tweeluik met Hunsucker, toont Eline Verburg aan dat de Florentijnse familie Medici in de Etrusken de perfecte tegenhanger van de Romeinen zag. Ze laat overtuigend zien hoe Florence een Etruskische afstamming centraal stelde om zich af te zetten tegen het machtige Rome, en de eigen expansiedrift te legitimeren. We zijn bijzonder trots een bijdrage te mogen verwelkomen over de Etrusken, het volk dat nog weinig aandacht kreeg in Roma Aeterna, en toch niet weg te denken is uit de geschiedenis van zowel Rome, als die van Florence. Onmisbaar in de verbeelding van de relatie Rome-Florence is het beeldmateriaal dat Menno Balm vervaardigde voor dit nummer. Balm verzorgde een rijk beeldkatern met royale tekeningen in zwart-wit en enkele schilderijen in olieverf dat beeldend het contrast tussen Rome en Florence vanuit zijn persoonlijke invalshoek laat zien. Daarnaast kunt u genieten van zijn artist’s impressions bij de bijdrage van Klaas Tonckens, die van Jo Janssen en Wim van den Bergh en zijn eigen bijdrage over politieke dieren. Klaas Tonckens neemt u in woord en beeld mee naar het Palazzo Medici in haar hoogtijdagen. De hedendaagse bezoeker kent het alleen na de grondige renovatie waaraan de familie Riccardi het stadspaleis onderwierp. Dat dit huidige beeld sterk afwijkt van de oorspronkelijke plannen en de wijze waarop bezoekers het palazzo destijds ervoeren is weinig bekend. Een reconstructie van enkele onderdelen van dit vermaarde gebouw, dat ook in Rome haar invloed heeft doen gelden, zal u er voorgoed anders naar laten kijken. Precies 700 jaar na de dood van Dante Alighieri, brengen architecten Jo Janssen en Wim van den Bergh het Danteum tot leven. Dit herdenkingscentrum voor de dichter had zeer centraal aan de Via dei Fori Imperiali nabij het Colosseum moeten verrijzen, maar in de onrust van het fascistische bewind van de jaren ’30 is het vergevorderde plan nooit gerealiseerd. Janssen en Van den Bergh nemen ons mee voor een rondleiding door dit gebouw waarin Dantes dichtregels in architectuur zijn omgezet; Menno Balm brengt de rondgang tot leven in beeld. Joep Beijst bevraagt in zijn artikel de oorsprong van de Renaissance. Hij bespreekt hoe de ontdekking van
10
