kunstvorm: de film. In 1953 verscheen Stazione Termini van Vittorio de Sica, de grootmeester van het neorealisme. De film, uitgebracht in samenwerking met de Amerikaanse producer David O. Selznick, beoogde het beste uit de Italiaanse cinema te combineren met Hollywood. Klein menselijk leed, het handelsmerk van De Sica waarmee hij naam had gemaakt in films als Ladri di biciclette, werd nu uitgebeeld door twee grote sterren van het witte doek, Jennifer Jones en Montgomery Clift, die in indringende close-ups elkaar aanstaren in de weidse ruimtes van het nieuwe Termini. Dat nieuwe station was kort voor de film werd opgenomen geopend. Het eerdere, negentiendeeeuwse gebouw had de sloopwoede van Mussolini niet overleefd: de Duce wilde een grootsere, monumentalere entree tot de hoofdstad van zijn imperium (dankzij de ironie van de geschiedenis was Adolf Hitler een van de laatsten die Rome nog via het oude station verlieten in 1938). Na de oorlog stonden van Mussolini’s station echter alleen nog maar de zijflanken overeind, en dus toog een team van architecten aan het werk om met niet mis te verstaan modernisme het gebouw te voltooien. Het resultaat werd alom geroemd: een golvende luifel in gewapend beton voerde de reiziger nu de stad in, met een progressieve zwier die de rechtlijnigheid van het fascisme nadrukkelijk doorbrak. Rome keek vooruit, zo was de boodschap – het verleden werd, vrij letterlijk, begraven. (Fig. 4). De Sica’s film speelt zich, met uitzondering van een korte openingsscène, geheel af binnen dat nieuwe station, symbool van het moderne Rome. De titelrol van de film is dan ook weggelegd voor Termini zelf, al werd de Amerikaanse versie, drastisch aangepast en ingekort voor het Amerikaanse publiek, uitgebracht onder de ogenschijnlijk curieuze titel Indiscretion of an American Wife. Voor De Sica draaide het duidelijk om het station als rauwe
178
realistische locatie waar alle soorten mensen samenkomen; voor Selznick (en zijn tekstschrijver Truman Capote, die de Engelstalige dialogen schreef) ging het vooral om het melodrama van twee fotogenieke individuen (fig. 5). Die combinatie leidde tot een hybride film, waarin Termini het onwaarschijnlijke tafereel vormt voor, welja, indiscretie. Mary, een Amerikaanse getrouwde vrouw, is op vakantie in Rome gevallen voor de charmes van een jonge docent, Giovanni. Schuldbewust besluit ze halsoverkop om de trein te pakken en Rome te verlaten, maar Giovanni verleidt haar nog één keer: in een verlaten wagon worden de twee in compromitterende pose betrapt door de spoorwegpolitie. Schandaal dreigt, maar de officier in kwestie is coulant, versnippert de aanklacht, en Mary haalt nog net de nachttrein naar Parijs. Giovanni blijft in wanhoop achter op het perron. Het is een verhaal van niks, maar de symboliek is niettemin veelzeggend. Rome fungeert, net als in Langs lijnen van geleidelijkheid, als plek waar bestaande conventies kunnen worden ontvlucht en huiselijke beperkingen doorbroken – al is het maar tijdelijk. In Couperus’ roman gaat Cornélie als gescheiden vrouw samenwonen met haar nieuwe liefde, wat haar komt te staan op scheve blikken in Rome en felle kritiek aan het thuisfront. Al met al kiest ze er onbewust toch voor om zich weer te voegen naar haar eerdere leven met haar vroegere echtgenoot. In Stazione Termini staat dezelfde thematiek centraal: Mary heeft in Rome de ware liefde gevonden, maar ze voelt zich moreel en sociaal verplicht om terug te keren naar haar man en gezin. Het is veelzeggend hoe in de vijftig jaar tussen Couperus en De Sica de mate van het schandaal langzamerhand verschoven is: anno 1900 kan een jonge vrouw als Cornélie, ook al is ze gescheiden, niet zomaar intrekken bij Duco; anno 1953 wordt Mary, als getrouwde vrouw, aangeklaagd vanwege overspel. Maar belangrijker dan deze
Roma Aeterna jaargang 3, aflevering I & II (najaar 2015) www.romaaeterna.nl