Alle wegen leiden naar Rome Leo Baeten en Guus Wesselink
I
n de 12e eeuw schreef de cisterciënzermonnik Alanus de Insulis dat ‘duizenden wegen de mensen al eeuwenlang naar Rome leiden’. Zijn opmerking leeft vandaag de dag voort als het gezegde omnes viae Romam ducunt, alle wegen leiden naar Rome. Het was natuurlijk niet de bedoeling van de vrome monnik uit Lille om te beweren dat er meerdere mogelijkheden zijn om het ware doel of de kern van het geloof te bereiken. Hij verwees slechts naar de pelgrimtraditie om vanuit het hele continent naar Rome te trekken om de graven van Petrus en Paulus te bezoeken.
De gewoonte om de tocht naar de zetel en het centrum van de katholieke kerk te aanvaarden is in de huidige tijd nog onveranderd. De pelgrimswegen naar Rome zijn levend verleden: de route die de hedendaagse pelgrim volgt is grofweg dezelfde als die van zijn middeleeuwse voorganger. Sterker nog: de basis voor de middeleeuwse pelgrimsroutes werd gevormd door het imposante wegennet dat de oude Romeinen in hun wereldrijk hadden aangelegd. Uiteindelijk loopt de hedendaagse pelgrim dus over gelaagde geschiedenis, want over wegen die al door de Romeinen werden aangelegd, hoewel met een ander doel dan om pelgrims te bedienen. Dit artikel gaat in op beide kanten van deze geschiedenis. Het prille begin van de Romeinse wegen Wanneer we het tegenwoordig over Romeinse wegen hebben bedoelen we daarmee doorgaans de grotere verbindingswegen tussen steden. De Romeinen waren niet de eersten die grote wegen aanlegden: in het oude Egypte (ca. 3300 – 1300 v.Chr.) en in het Perzische Rijk (ca. 650-330 v.Chr.) bestonden al dergelijke wegen. Maar de Romeinen waren degenen die stelselmatig aandacht besteedden aan deze infrastructuur als basis van hun groeiende rijk. Het wegennet dat zij aanlegden verbond belangrijke plaatsen met elkaar en verbond de uithoeken van het rijk met de hoofdstad Rome.
46
Roma Aeterna 7.II (najaar 2019) www.romaaeterna.nl
De Via Appia was de eerste Romeinse weg die over een lange afstand aangelegd werd. De weg is genoemd naar Appius Claudius, die als censor (volksteller) onder meer als taak had om publieke werken aan te besteden. De weg begon op het Forum Romanum en liep door naar Brindisi aan de zuidoostkust van Italië. De aanleg begon in de 4e eeuw v.Chr., een tijd dat de expansie van Rome binnen Italië nog in volle gang was, en de weg speelde een belangrijke rol in het vestigen en handhaven van de Romeinse macht in Zuid-Italië. De weg als teken van macht en controle kreeg ook op andere manieren gestalte. Zo ontsnapten in 73 v.Chr. gladiatoren uit een gladiatorenschool in Capua. Onder aanvoering van Spartacus, een slaaf uit Thracië, begonnen zij hun vrijheidsstrijd. Die leek aanvankelijk succesvol maar in 71 v.Chr. werden de opstandelingen door Romeinse legioenen verslagen. Na de nederlaag werden ongeveer zesduizend volgelingen van Spartacus stuk voor stuk gekruisigd langs de Via Appia, die dwars door het gebied liep waarin de schermutselingen hadden plaatsgevonden. Het was een wreed voorbeeld van dat Rome via het wegennet haar macht snel en overal kon doen gelden. Een wegennet ontstaat Na de aanleg van de Via Appia bleven de