Spelen in een natuurlijke omgeving
f Bospolder-Tussendijken (Rotterdam) visie & stedenbouwkundig plan
Spelen en bewegen in een natuurlijke omgeving Visie en stedenbouwkundige uitwerking Bospolder-Tussendijken (Rotterdam)
Fase 2 Opdrachtgever Opleiding Vak Begeleidend docent Plaats Datum
GGD Ruimtelijke Ordening en Planologie Complexe stad Mevr. N. van der Noordaa Rotterdam dinsdag 26 januari 2010
Projectleden Jarle Lourens Rachella Sahtoe Remco Crielaard Robert Gout Marik Waterman
0784037 0782535 0787385 0787865 0797481
3
Inleiding
In de eerste fase van het project ‘Natuurrijk spelen’ is doormiddel van een wijkonderzoek in de wijk Bospolder inzicht verkregen in de mogelijkheden die initiatiefnemers zien bij het realiseren van een natuurlijke speelomgeving. Ook gaat het onderzoek in op de knelpunten die verschillende partijen tegenkomen en hoe ze ermee omgaan. In fase 2 worden de uitgangspunten uit het wijkonderzoek verwerkt in een beknopte wijkvisie op het gebied van spelen in een natuurlijke omgeving. Uit de visie kunnen één of meerdere projecten worden geformuleerd, waarvan er één wordt uitgewerkt tot een basisplan. Vervolgens wordt dit basisplan verder uitgewerkt tot een mogelijk stedenbouwkundig ontwerp. Tevens worden er ter verduidelijking van dit ontwerp doorsneden gemaakt en worden er referentiebeelden getoond. Dit ontwerp dient ter beeldvorming om de initiatiefnemers mogelijkheden van natuurrijk spelen te laten zien. Er wordt een basisplan gemaakt om een ondergrond te creëren waar meerdere invullingen mogelijk zijn. Leeswijzer In hoofdstuk 1 worden de uitgangspunten uit fase 1 naar voren gehaald en omschreven. In hoofdstuk 2 komt de visie voor ‘Spelen in een natuurrijke omgeving’ naar voren. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de verschillende strategische projecten beschreven. Van deze strategische projecten wordt er een uitgewerkt. In hoofdstuk 4 komt deze naar voren, in dit geval betreft het strategisch project,park 1943. In hoofdstuk 5 wordt het basisplan omschreven en in hoofdstuk 6 wordt het stedenbouwkundig ontwerp toegelicht. Deze wordt verduidelijkt met doorsneden. In hoofdstuk 7 wordt er een samenvatting gegeven van het implementatieplan. Vervolgens wordt in hoofdstuk 8 wordt de kennisvraag beantwoord.
4
Inhoudsopgave
Inleiding
3
1.
Uitgangspunten wijkonderzoek fase 1
5
2.
Visie ‘Spelen in een natuurlijke omgeving’ BoTu
7
3.
Projecten uit de visie 3.1 Plein/Park 1943 3.2 Schiedamseweg 3.3 Binnenterreinen 3.4 Kindvriendelijke (educatie) route 3.5 Schoolpleinen
10
4.
Plein/Park 1943
11
5.
Basisplan ‘natuurlijk spelen’ 5.1 Schetsontwerpen Plein/Park 1943 5.2 Basisplan ‘natuurlijk spelen’
12
6.
Stedenbouwkundig ontwerp plein/park 1943 6.1 Huidige plein en park 1943 6.2 Stedenbouwkundige uitwerking 6.3 Kwaliteitscriteria voor speelnatuur
13
7.
Implementatieplan
19
8.
Kennisvraag
21
Bijage: Stappen implementatieplan
22
5
1.
Uitgangspunten wijkonderzoek fase 1
Aanleiding van het onderzoek Uit onderzoek wordt steeds meer bekend over de positieve effecten van het spelen en bewegen in een natuurrijke omgeving. Voor het merendeel van de Nederlandse kinderen zijn de mogelijkheden om te spelen en bewegen in een natuurrijke omgeving beperkt. Hoewel er steeds meer initiatieven van de grond komen om voor deze kinderen mogelijkheden te creëren, te spelen en bewegen in een natuurrijke omgeving, worden initiatiefnemers met vele knelpunten geconfronteerd, die variëren van infrastructureel tot organisatorisch en zelfs psychisch. Centrale vraag Welke mogelijkheden zien partijen om kinderen in grote steden meer (structureel) gelegenheid te bieden, te spelen en bewegen in een natuurlijke omgeving? Het onderzoek gaat in op de knelpunten die verschillende partijen tegenkomen, hoe ze daarmee omgaan en welke lessen daaruit geleerd kunnen worden. Conclusies Uit fase 1 is doormiddel van een wijkonderzoek in de wijk Bospolder, inzicht verkregen in de mogelijkheden die initiatiefnemers zien bij het realiseren van een natuurlijke speelomgeving. Ook de knelpunten die verschillende partijen tegenkomen en hoe ze ermee omgaan. Algemeen 1. Kinderen moeten vrijheid hebben binnen een speelplaats. Dus geen gehele voorgeprogrammeerd programma wat betreft de bezigheden op de speelplaats. 2. Het menselijk immuun systeem wordt in de kinderjaren ontwikkeld. Kinderen die nooit in aanraking zijn gekomen met “ viezigheid” zoals modder en zand, hebben over het algemeen een minder ontwikkeld im muun systeem. 3. Kinderen moeten op de speelplaats hun fantasie de vrije baan kunnen geven.
4. 5. 6.
Op de speelplaats moeten natuurlijke speelattributen aanwezig zijn, zodat stadskinderen meer in aanraking komen met de natuur. Natuurlijke elementen zorgen ervoor dat kinderen begrip krijgen voor de natuur. Sociale ontwikkeling moet plaats kunnen vinden op een speelplaats.
Fysiek in de Wijk Bospolder-Tussendijken 7. Het Dakpark is een toekomstig park waar heel de wijk van kan gaan profiteren. 8. De Schiedamseweg is een barrière voor kinderen tussen Bospolder en Tussendijken 9. Secundaire wegen in de wijk lopen langs de speelplaatsen voor kinderen 10. Park 1943 is omringd door wegen en gelegen naast een druk kruispunt aan de Grote Visserijstraat en Rosener Marzstraat. 11. In de wijk zijn veel binnentuinen. Deze zijn niet zichtbaar van buitenaf en beperkt toegankelijk, waardoor het een knelpunt is voor initiatieven en weinig impact zal hebben op de gehele wijk. 12. Het dakpark kan impact hebben op de hele wijk en waarschijnlijk zelfs daarbuiten. Het dakpark kan een negatief effect hebben voor de totstandkoming van nieuwe (kleinere) initiatieven in de wijk. 13. Park 1943 is voorzien van groen en heeft een ruime omvang en de mogelijkheid om natuurlijk spelen aan te bieden. 14. Net als Park 1943 is het Bospolderplein een grote oppervlakte, maar verhard. Door zijn omvang geeft het wel degelijk mogelijkheden om natuurlijk spelen aan te bieden.
6
1.
Uitgangspunten wijkonderzoek fase 1
Organisatorisch 15. Bij een werkwijze waarbij vrijwel niets in een document wordt vastgelegd, begrijpt men het concept vaak niet (Proefpark de Punt) 16. Niemand neemt je serieus omdat een duidelijke onderbouwing voor de werkwijze ontbreekt. 17. Mensen in het beroepsveld denken vanuit de situatie en hebben niet de juiste visie om een dergelijk project tot een succes te brengen. 18. Als er geen interesse en financiële middelen beschikbaar zijn komt een project niet van de grond. 19. Tevredenheid van bewoners zorgt ervoor dat een project draagvlak krijgt. 20. Het is belangrijk dat mensen de wil en de visie hebben en deze ook willen delen, om tot het gewenste resultaat te komen. Ontwerp In Fase 2 is de projectgroep van plan om een ontwerp te maken binnen de wijk Bospolder-Tussendijken (BoTu). Met de fysieke kansen en belemmering in de wijk BoTu en de mogelijkheden die initiatiefnemers zien om spelen in een natuurlijke omgeving te realiseren, wordt ter beeldvorming een ontwerp gemaakt. Met een dergelijk ontwerp willen wij de wijk Bospolder-Tussendijken voorzien van groen met de mogelijkheid spelen in een natuurlijke omgeving. De wijk bevat momenteel veel verharde velden of groene velden waar amper gebruik van wordt gemaakt. Met oog op de toekomst, het Proefpark de Punt dat naar het Dakpark verhuist, blijft er wellicht minder over van spelen in een natuurlijke omgeving. Daarbij komt dat de noordkant van de wijk weinig relatie heeft met de zuidkant, doordat de Schiedamseweg een barrière vormt. Door het zuidelijke gedeelte het Proefpark heeft, heeft de noordkant heeft geen aanbod met betrekking tot natuurlijk spelen.
Met het ontwerp willen wij een basis creëren om te kijken of het ook in andere wijken gerealiseerd kan worden. Bij het ontwerp hoort daarom ook een implementatieplan om aan te geven hoe een dergelijk project van de grond komt. Dit is belangrijke informatie voor de initiatiefnemer. De organisatorische aspecten komen terug in het implementatieplan.
7
2.
Visie ‘Spelen in een natuurlijke omgeving’ BoTu
Vandaag de dag worden speelplaatsen in stedelijke gebieden gedomineerd door verharde ondergronden en fantasieloze speelattributen. Vaak is er sprake van een kaal ogend plein met een aantal die weinig mogelijkheden met zich meebrengen, de speelelementen zijn vaak zeer eentonig en werken al snel tot de verveling van de kinderen. Toestellen als glijbanen en wipkippen voldoen simpelweg niet aan de eisen om kinderen langdurig te vermaken. De huidige generatie brengt steeds meer tijd door achter elektronische apparaten wat ten koste kan gaan van hun sociale ontwikkeling. Kinderen moeten gestimuleerd worden naar buiten te gaan en zich te kunnen vermaken op diverse manieren. Voornamelijk het deel Tussendijken kent een aantal pleinen, o.a. park 1943 die de mogelijkheid tot spelen biedt, alleen is het probleem dat er amper variatie tussen de speelplekken zijn. Om onder andere de motoriek en vindingrijkheid van kinderen te stimuleren dienen de speelplaatsen uitdagend, educatief en dynamisch te zijn. Het zelf bedenken van activiteiten en het ontdekken van de mogelijkheden die de natuur met zich meebrengt kan erg bevorderlijk zijn voor de ontwikkeling van het kind. Proefpark de Punt
Bospolder – Tussendijken is een stadswijk in Rotterdam die eveneens bestaat uit een aantal pleinen, Plein/Park 1943, Bospolderplein en het plein aan de Grote Visserijstraat. Ook in deze wijk is er een gebrek aan het natuurlijk spelen. Een van de weinige natuurlijke speelruimtes in de wijk is het Proefpark de Punt. Dit park is een initiatief van Creatief Beheer, waar mensen het park zelf naar eigen zeggen kunnen invullen. Het wordt erg goed gebruikt door kinderen en mag dan ook een succes genoemd worden, echter verplaatst het park over een aantal jaar naar het Dakpark. En de vraag is in hoeverre het proefpark in de toekomst behouden wordt. De overige speelplekken naast het Proefpark de Punt functioneren niet als natuurlijk spelen, maar dat wil niet zeggen dat zich daar geen kansen en mogelijkheden voordoen.
In Bospolder – Tussendijken zijn er diverse semi-openbare groene ruimtes die nauwelijks gebruikt worden, deze ruimtes worden opgewaardeerd en zullen kansen bieden om er iets mee te doen. Evenals de binnentuinen dat veelal aan de Rosener Manzstraat gelegen kan gebruikt worden om te voorzien van natuurlijk spelen.
8
2.
Visie ‘Spelen in een natuurlijke omgeving’ BoTu
Natuurlijke materialen als speelvoorzieningen
Park 1943
Het zelf bedenken van activiteiten en het ontdekken van de mogelijkheden die de natuur te bieden heeft, kan wanneer een terrein is ingevuld met natuurlijke materialen. Deze natuurlijke materialen worden gezien als speelvoorzieningen en bieden de ruimte en vrijheid voor eigen ingeving en fantasie. Proefpark de Punt, dat in de toekomst verhuist naar het Dakpark, geeft dat elders in de wijk natuurlijk spelen moet worden aangeboden of dat de weg naar natuurlijke speelgelegenheden veilig en beloopbaar moet worden. Een plek(ken) in Bospolder – Tussendijken dat goed bereikbaar is en waar kinderen elkaar ontmoeten, vermaken en zich bezighouden met de natuur.
Park 1943 heeft de omvang om een natuurlijke speelomgeving te worden. Met het aanwezige groen, boomstammen, kleine waterpartijen en diverse begroeiingen is het park zo omgetoverd tot een natuurlijke speelomgeving. De sociale controle en toezicht komen door de positionering van de bebouwing en de verkeersveilige infrastructuur rondom het park.
Veilige speelomgeving
Een wijk waar kinderen spelen moet altijd veilig zijn, of het nu gaat om kinderen die spelen op verharde of zachte ondergronden, op een plein of in de natuur. Het autoverkeer zal geen hinder of gevaar voor de kinderen zijn. Minder auto’s en langzaam rijdend verkeer zorgen een kindvriendelijkere wijk. Minder auto’s langs de speelplekken draagt bij aan een betere sociale controle, toezicht van omwonenden en gerustgestelde ouders/begeleiders. De Schiedamseweg is een weg die druk bezocht wordt met snel rijdend verkeer en winkelend publiek. De verbinding tussen Bospolder en Tussendijken is met deze weg een barrière. Veilige oversteekplaatsen en kindvriendelijke routes over of onder de Schiedamseweg door, is belangrijk voor de samenhang van de twee deelwijken en het Dakpark. Kinderen in en om Bospolder – Tussendijken dienen d.m.v. deze kindvriendelijke route(s) met minimale- of geen begeleiding speelruimtes te bereiken. Het kruispunt tussen de Grote visserijstraat en Rosener Manzstraat is erg druk en onoverzichtelijk. Voornamelijk voor kinderen die zich naar Park 1943 bewegen. Het realiseren van een kindvriendelijke omgeving, langzaam rijdend verkeer en veilige oversteekplaatsen, is bevorderend voor de veiligheid in het hart van de wijk.
Foto: Park 1943
Foto: plaats van toekomstig Dappark
Dakpark
Naast Park 1943 heeft de wijk het Dakpark als grootste park van de wijk. Met Proefpark de Punt en andere natuurlijke elementen kunnen kinderen hier voortreffelijk spelen. Het Dakpark ligt ten Westen en tegen de rand van de wijk aan. De route naar speelplekken en scholen vanuit de wijk is een belangrijk onderdeel voor het gebruik van het Dakpark. Natuur en educatie
Door de verkeersveilige infrastructuur ontstaan er kindvriendelijke routes die gekoppeld kunnen worden aan natuur en educatie. Niet alleen de natuurlijke speelomgeving, waar kinderen dingen oppikken uit de natuur en meenemen in hun ontwikkeling, hoeft educatief te zijn. Ook de route naar verschillende speelgelegenheden in de wijk kan educatief zijn en bijdragen aan de ontwikkeling. Daarnaast zullen de schoolpleinen in de wijk onderdeel zijn van natuurlijk spelen.
9
2.
Visie ‘Spelen in een natuurlijke omgeving’ BoTu
Uit onderzoek en de gebiedsontwikkeling blijkt dat wijkinitiatieven vaak stuklopen op de organisatie. Om projecten met betrekking tot het natuurlijke spelen in de wijk te realiseren, moet de overheid een belangrijke rol spelen in de organisatie.
Foto: Natuur en educatie (Natuurkind.nl)
Vertrouwen
Als laatste is het belangrijk dat initiatiefnemers het vertrouwen krijgen van en in de overheid. Hierbij wordt een pro-actieve houding aangenomen. Zonder vertrouwen zullen initiatiefnemers immers geen ondersteuning zoeken bij overheidsorganen als de deelgemeente. De overheid moet open staan voor initiatieven en suggesties en staat 100% achter de plannen. Om vertrouwen te winnen is het belangrijk dat de overheid haar afspraken op een korte termijn nakomt, zodat de resultaten zichtbaar worden. Beiden partijen moeten weten wat ze aan elkaar hebben en van elkaar kunnen verwachten. Elkaar leren begrijpen en dezelfde visie voor ogen hebben om spelen in een natuurlijke omgeving aan te bieden in de wijk.
Foto: wandelen in de natuur (Natuurkind.nl)
Ondersteuning
Veel potentiële initiatiefnemers hebben vaak niet de kennis of de middelen om projecten van de grond te krijgen. Daarom is het noodzakelijk dat ze ondersteund worden door de overheid. Dit is geen tijdelijke toezegging, maar een levenslange commitment tussen beiden. Als we het over ondersteuning hebben, hoeft overigens niet altijd om financiële ondersteuning te gaan, maar vooral om morele ondersteuning en hulpmiddelen. Denk hierbij aan coaching en middelen als een geschikte locatie en materialen. Beloning
Om de bewoners en initiatiefnemers te stimuleren en gemotiveerd te houden, dienen dergelijke “natuurinitiatieven” beloond te worden. Dit kan op verschillende manieren bijvoorbeeld doormiddel van subsides. Over de vorm van beloning worden vooraf duidelijke afspraken gemaakt. Zo kunnen ook afspraken worden gemaakt over bijvoorbeeld, periodiek onderhoud door de gemeente of aandacht voor het betreffende project en de organisatie, in de media.
Foto: natuurbeheer (natuurpunt.be)
10
3.
Projecten uit de visie
Uit de visie komt een aantal duidelijke fysieke projecten naar voren, die gestart kunnen worden. Deze projecten zorgen voor spelen in een natuurlijke omgeving in Bospolder-Tussendijken en/of de bereikbaarheid om in natuurlijke omgeving te kunnen spelen.
Park 1943
3.1 Plein/Park 1943 Het park ligt in het hart van de wijk, waar dagelijks veel mensen zich over of rondom bewegen. Het park heeft de omvang om natuurlijk spelen te realiseren. 3.2 Schiedamseweg De Schiedamseweg is een barrière tussen Bospolder en Tussendijken. De Schiedamseweg moet in de toekomst een goede verbinding zijn tussen Bospolder en Tussendijken. Belangrijk is de bereikbaarheid van het Dakpark. 3.3 Binnenterreinen BoTu heeft redelijk veel binnenterreinen. Deze binnenterreinen zijn niet altijd voorzien van groen en/of ingericht om te kunnen spelen. De binnenterreinen hebben wel een kans om ervoor te zorgen dat er gespeeld kan worden in een natuurlijke omgeving.
Schiedamseweg
Binnenterrein
3.5 Schoolpleinen BoTu kent verspreid over de wijk een aantal scholen. De schoolpleinen zijn vaak verhard en bieden daarom een kans om te zorgen voor spelen in een natuurlijke omgeving. 3.4 Kindvriendelijke (educatie) route De scholen liggen verspreid over de wijk. Dit zorgt ervoor dat de wijk kindvriendelijkheid moet zijn. Belangrijk is dat er door verspreiding van scholen kindvriendelijke routes moeten worden gerealiseerd. Schoolpleinen
11
4.
Plein/Park 1943
Als groep hebben we gekozen voor het project Plein/Park 1943, omdat hier de meeste kans ligt om natuurlijk spelen te realiseren. Het huidige park biedt deze mogelijkheid. Tevens ligt dit park centraal in de wijk. Ook kan dit plan een variant zijn van een basisplan wat toepasbaar is in andere stadswijken.
12
5.
Basisplan ‘natuurlijk spelen’
5.1 Schetsontwerpen plein/Park 1943 Aan de hand van de project keuze zijn er schetsen gemaakt om te komen tot een basisplan. Individueel schetsen zorgt voor verschillende meningen waaraan spelen en bewegen in een omgeving moet worden voldaan. Daarbij zijn vragen als: waar speelde je vroeger zelf? wat vond je leuk aan het spelen? wat miste je aan het spelen? waar denk je dat behoefte aan is? belangrijk.
5.2 Basisplan ‘natuurlijk spelen’ De schetsontwerpen zorgden voor een aantal eisen wat in een basisplan moet komen. Deze eisen dienen in elk plan gehanteerd te worden. 1. 2. 3. 4.
Beschikbaarheid van natuurlijke materialen Zonder natuurlijke materialen, bijv. boomstammen, is het geen natuurlijk spelen. Het gebied voorzien van omheining (maar mag openbaar zijn) Omheining zorgt voor de veiligheid van de kinderen tijdens het spelen. Met bijvoorbeeld een heg kan dit al voldoende zijn. Hoogteverschillen Hoogteverschillen zorgen voor het kennismaken met verschillende hoogtes. Wat belangrijk kan zijn bij de ontwikkeling van het kind. Speelse route voor de ouders/verzorger Ouders en verzorgers van de kinderen moeten zich ook kunnen bewegen in het gebied. Met bijvoorbeeld een kinderwagen. Ook toegankelijkheid voor rolstoelgebruikers is een vereiste.
5. 6. 7. 8. 9.
Open ruimte Het gebied moet niet volgebouwd worden met speeltoestellen voor de kinderen. Open ruimte is belangrijk zodat het kind dit zelf kan invullen hoe hij of zij dat wilt. Omliggende straten voorzien van drempels en 30km/h zone De straten langs de ingangen moeten uitsluitend bedoeld zijn voor langzaam verkeer. Bomen, struiken en beplanting voor insecten Verschillende soorten planten, bomen en struiken helpen bij de ontwikkeling van het kind. Ook kunnen ze kennis maken met verschillende insecten. Toezicht Mogelijkheid voor toezicht van ouders/verzorger en/of toezicht in de zin van beheer. Mogelijkheid van wateropslag Water hoeft niet overal toegepast te worden. De mogelijkheid om water op te slaan is wel belangrijk om enigszins iets met water te kunnen doen.
13
6.
Stedenbouwkundig ontwerp plein/Park 1943
Voor het plein, maar grotendeels voor het Park 1943 is er een nieuw ontwerp gemaakt. Dit ontwerp kenmerkt zich door te kunnen spelen en bewegen in een natuurlijke omgeving. 6.1 Huidig plein en park 1943 Het plein en Park 1943 ligt centraal in de wijk. Met de omliggende scholen, de markt en het wijkgebouw is dit een druk gebied waar veel mensen lopen, fietsen en/of autorijden. Het overgrote deel van het plein is verhard en fungeert als speelplein voor de buurt. Het plein en het park worstelt alleen met een aantal fysieke problemen, zoals de inrichting/functionaliteit, maar ook met een aantal sociale problemen, zoals hangjongeren en drugskoeriers. Dit vraagt dus niet alleen om fysieke ingrepen, maar ook de organisatie om het park en plein te laten functioneren waarvoor het bedoeld is.
Foto: Links het marktplein en rechts park 1943
Het plein en park zijn duidelijk opgedeeld in een aantal onderdelen: 1. Marktplein 2. Groen grasveld; met een aantal geprogrammeerde speelplaatsen, aantal paden en bankjes. 3. Verhard voetbalveld 4. Kunstwerk m.b.t. bombardement 2e Wereldoorlog 5. Een verhard pleintje met een aantal bankjes 6. Speeltuin van speeltuinvereniging BoTu (BSW) met speeltoestellen Een aantal van deze onderdelen worden meegenomen in het ontwerp. Dit is omdat het juist goed gebruikt wordt, voor beheer een uitgangspunt kan zijn of omdat het niet weggelaten kan worden.
14
6.
6.2
Stedenbouwkundig ontwerp plein/Park 1943
Stedenbouwkundige uitwerking
In het ontwerp zit het basisplan en nog extra elementen om het spelen nog aangenamer te maken. In het ontwerp is er rekening gehouden met de behoeften voor kinderen en jongeren van verschillende doel- en leeftijdsgroepen. Tevens kunnen de ouder/verzorger zich zonder ongemakken verblijven in het park. Park 1943 Verhard Bebouwing Openbaar groen Vegetatie Tuinen Ondiep water Boomstammen Houten blok Ronde drempels Uitkijktoren Dierenverblijf Rioolbuis Zandstapel
15
6.
Stedenbouwkundig ontwerp plein/Park 1943
Programma plein/Park 1943 Bestaande elementen • Inrichting marktplein blijft behouden • Verhard voetbalveld • Kunstwerk m.b.t. bombardement 2e Wereldoorlog • Speeltuinvereniging BoTu De inrichting van de marktplein blijft behouden, omdat hier een aantal keren in de week de markt wordt gehouden. De functie van het plein is daarom duidelijk en dat moet behouden blijven. Net als de marktplein wordt ook het verharde voetbalveld behouden. Het voetbalveld geeft aan dat het park voor verschillende doel- en leeftijdsgroepen toegankelijk is. Waar de kinderen tussen de bomen te vinden zijn, zijn jongeren meestal te vinden op verharde pleinen. Een element dat niet weg kan uit het park, is het kunstwerk met betrekking tot het bombardement uit de 2e Wereldoorlog. Dit blijft daarom ook op dezelfde positie staan. De bestaande speeltuin BoTu wordt in het ontwerp meegenomen, omdat het park hierop kan aansluiten. Speeltuin BoTu biedt spelen op vaste speeltoestellen,dus voorgeprogrammeerd spelen. Speeltuin BoTu en het park bieden de kinderen dus volop mogelijkheden te spelen op de manier dat ze zelf willen. De speeltuin wordt openbaar gemaakt aan de kant van het park. Hierbij biedt de speeltuin ook extra toezicht over het park.
‘Hoe gevarieerder de bodemafwerking, des te gevarieerder het spel van de kinderen.’ (Speelnatuur in de stad, 2009)
Natuurspeelplaats de Ruige Plaat, Hoogvliet
Elementen uit het basisplan • Natuurlijke materialen; bebossing met bomen en struikgewas • Omheining; lage struiken rondom het park • Hoogteverschillen; speelberg centraal in het park omringd met water • Speelse route;breed wandelpad (invalide vriendelijk) • Open ruimte; grasveld met af en toe struiken/bosjes • Toezicht; vanuit speeltuinvereniging BoTu, koffiehuis en omliggende bebouwing • Wateropslag; smalle watergangen tot 0,5 meter diep • Omliggende straten 30 km/h zone en voorzien van drempels;Rozener Manzstraat, Grote Visserijstraat en de Gijsinglaan. Ook voorzien van zebrapaden. Zonder de aanwezigheid van natuurlijke materialen is er geen natuurlijk spelen. Het ontwerp kent daarom variatie in bebossing, bomen en struikgewas, voor verschillende jaargetijden. Door de verschillende soorten planten, bomen en struiken kunnen kinderen kennis maken met allerlei insecten die zich hier settelen. Ook kunnen de kinderen kennis maken met reliëf (hoogteverschillen) en water. De speelberg, centraal in het park, is omringd door smalle watergangen. De berg wordt ongeveer 2meter hoog (zie doorsneden op de volgende pagina)) en de watergangen zijn tot 0,5m diep. De smalle watergangen zetten zich voort in en slingerend riviertje door het park. Kennismaken met verschillende bomen, hoogteverschillen en het water helpt bij de ontwikkeling van het kind. Deze elementen kunnen bijdragen aan beter immuun (niet vatbaar voor een bepaalde. ziekte of een vergif) systeem van het kind. Het park is omvangrijk en ligt aan wegen met veel verkeer. De omheining rondom het park is bedoelt voor een zekere veiligheid van de kinderen. Hierdoor kan er beter toezicht worden gehouden. De omheining is voorzien van lage struiken en loopt om het park en speeltuin BoTu heen, zodat het een samenhangend geheel is. Er zijn vier duidelijke ingangen om in het park te komen. De openingen zorgen ervoor dat het park duidelijk openbaar toegankelijk is.
16
6.
Stedenbouwkundig ontwerp plein/Park 1943
Doorsnede A-A
Voetpad
Haag
Groen
Voetpad
Water
Groen
Water
Groen
Voetpad
Haag
Voetpad
Voetpad
Doorsnede B-B
Groen
Water
Groen
Voetpad
Groen
Water
De grootste ingang ligt tegenover het marktplein. Alle ingangen, net als het breed wandelpad, zijn invalide vriendelijk. Het wandelpad moet ervoor zorgen dat de ouder/verzorger, met of zonder kind, met rolstoel/en of kinderwagen, zich gemakkelijk kunnen verplaatsen in het park. De ingangen liggen aan de Rozener Manzstraat, Grote Visserijstraat en de Gijsinglaan. Deze straten worden voorzien van een 30km/h zone, drempels en zebrapaden. Dit is allemaal voor de veiligheid van het kind. Zodat ze eigenlijk zelfstandig naar het park kunnen begeven. Het zebrapad tussen het marktplein is breder als de anderen.
Groen
Water
Groen
Voetpad
Grote Visserij straat
Marktplein
Dit komt omdat er veel ouders/verzorgers met kind vanaf de markt richting het park, en andersom, verplaatsen. Voor de kindvriendelijkheid zijn de stoepen langs het park 3 meter breed. Belangrijk voor de ontwikkeling van het kind is, dat ze de ruimte krijgen om hun fantasie de vrije baan te kunnen geven. Kinderen moeten vrijheid hebben binnen een speelplaats. Dus niet algeheel voorgeprogrammeerd spelen. De open ruimte in het ontwerp is opgenomen als een grasveld met af en toe struiken en bosjes. Hier kunnen kinderen gebruik maken van losliggende materiaal of hun eigen invulling eraan geven.
17
6.
Stedenbouwkundig ontwerp plein/Park 1943
Extra elementen • Schooltuintjes voor educatie • Kinderboerderij • Uitkijktoren • Koffiehuis met een terras • Klimbomen • Losliggende boomstammen • Stapstenen • Rioolbuizen • Zandstapel In het ontwerp zijn een aantal extra elementen opgenomen om het spelen en bewegen in het park aangenamer te maken. Het ontwerp kent een aantal schooltuintjes. Ze zijn bedoelt als educatieve insteek voor de kinderen. De scholen in Bospolder-Tussendijken kunnen hiervan gebruik maken. De tuintjes kunnen voor een bepaalde periode ‘gehuurd’ worden zodat de kinderen er bijvoorbeeld groente of fruit kunnen verbouwen. Als educatieve activiteit is er ook de kinderboerderij. Hier is vooral kleinvee zoals schapen, geiten, konijnen en kippen. Kinderen kunnen hier zelf hun eigen ‘huisdier’ verzorgen. De uitkijktoren moet zorgen voor een toezicht, maar kan ook als speelsttribuut worden gebruikt. De uitkijktoren zal een aantal meters boven maaiveld komen. Het is toegankelijk voor beheerders en kinderen.
‘Voor een rijke natuurervaring is voldoende ruimte met een hoge natuurwaarde noodzakelijk, natuur moet niet alleen decor voor het spel zijn, maar onderwerp ervan.’ (Speelnatuur in de stad, 2009)
De Speeldernis, Rotterdam
Foto’s: rioolbuizen (natuurkind.nl), schooltuintjes en ontdekkend spelen (Doe en Ontdekt ´t kleine anker, Amersfoort)
In het park is plaats voor iedere doel- en leeftijdsgroep. Het koffiehuis biedt daarom de ouders/verzorgers meer dan alleen een wandelpad en een aantal zitgelegenheden. Het koffiehuis zorgt ervoor dat het park aantrekkelijk blijft voor zowel de ouder/verzorger, bejaarden en overige bewoners. Buitenom de grote extra elementen zijn er ook kleine elementen die het spelen nog avontuurlijker maken. Dit zijn de klimbomen, losliggende boomstammen, stapstenen, rioolbuizen en zandstapels. Door al deze elementen zijn kinderen in staat om binnen hun eigen wijk ontdekkend te spelen. Het park heeft een link met de marktplein. De Grote Visserijstraat is voorzien van deels verhoging, drempels en een zebrapad. De kinderen hebben meer vrijheid wanneer de ouders/verzorgers zich bevinden op de markt. In het park zijn schooltuintjes aanwezig. Ze worden onderhouden door de kinderen zelf. Dit in opdracht van de scholen. Verse producten uit de tuintjes kunnen verkocht worden op de markt.
18
6.
Stedenbouwkundig ontwerp plein/Park 1943
6.3 Kwaliteitscriteria voor speelnatuur Het ontwerp wordt bekeken vanuit een aantal criteria. Deze criteria wordt ook gehanteerd in het boek ‘Speelnatuur in de stad, 2009’. De verschillende kwaliteitscriteria zoals de ruimtelijke opbouw, het reliëf, de veranderbaarheid en het zicht bieden een kader voor de inrichting van speelnatuur. Ruimtelijke opbouw
Reliëf
Veranderbaarheid
Zicht
Bij de inrichting is rekening gehouden met de aard van het spel. Er zit een scheiding tussen gebieden met veel activiteit en beweging, en rustigere gebieden voor fantasiespel. Bij de inrichting is ook ruimte over gelaten voor het groeien van planten en bomen. Het gebied kent een aantal verschillende routes, of routes die zelf gemaakt kunnen worden. Zo ontstaat er de mogelijkheid om bepaalde ruimtes te mijden.
Het gebied kent een hoge berg dat lui afloopt. De hoogteverschillen voegen een extra dimensie (hoog/laag) toe, die kinderen tot beweging uitdaagt. Deze berg voor kleine kinderen een uitdaging, maar ook voor grote kinderen, doordat de heuvel een aantal meter hoog is. De berg biedt uitzicht en overzicht, maar ook ruimte om achter de berg te verstoppen. De hoogteverschillen is het gebied niet meer direct overzichtelijk, maar maakt het voor de kind spannender en uitdagender. Het maakt dat er meer te ontdekken valt dan op een vlakte.
In het gebied is er genoeg mogelijkheid om als kind actief in hun omgeving in te kunnen grijpen en het naar hun zin te maken. Zoals dingen te veranderen en anders in te richten. De watergangen in het gebied zijn hier een voorbeeld van. Mede belangrijk is het los liggend materiaal dat aanwezig is. In het gebied liggen vooral losse boomstammen en hoopjes zand. Het wandelpad, koffiehuis, voetbalveld en de speeltoestellen van speeltuin vereniging BoTu, zijn eigenlijk bepalende elementen en de rest van het terrein kan voor vrij spel gebruikt worden.
Over het algemeen is er veel zicht in het park. Daar waar geen of nauwelijks zicht is, is het wel veilig. De watergangen liggen daarom ook dicht bij het koffiehuis, om de kinderen die spelen in het water in het oog te houden. De berg ligt centraal in het park en is van alle kanten voorzien van mogelijke toezicht.
19
7.
Implementatieplan
Een implementatieplan is essentieel om een plan daadwerkelijk van de grond te kunnen krijgen. Zaken als financiën, verschillende partijen die nodig zijn, juridische aspecten en het stellen van garanties maken hiervan onderdeel uit. In dit plan moet duidelijkheid geschept worden welke mensen en wat er voor nodig is een plan als het realiseren van een natuurlijke speelomgeving te kunnen realiseren en tot een succes te laten leiden. In de bijlage is het implementatie schema toegevoegd. Een duidelijk overzicht van de stappen die gemaakt moeten worden om het project tot een succes te leiden. Het is van belang de partijen in beeld te krijgen en wat haar taken precies zijn in dit verhaal, de volgende partijen kunnen worden betrokken bij het proces: - - - - - - - - - -
Buurthuis BOTU Speeltuinvereniging Bospolder Beheerders Proefpark de Punt De Speeldernis Deelgemeente Delfshaven Gemeente Rotterdam Hoveniersbedrijf Toezicht Buurtwacht / wijkagenten De politiek
(veel kennis van de wijk, weet wat er speelt) (meedenken of participeren) (interessant voor toezicht en inspraak) (kan dienen als referentie / voorbeeld) (organisatie) (subsidies en andere toezeggingen) (aanleg) (veiligheid) (veiligheid) (voor extra aandacht en politieke steun)
Achtergrond Spelen in een natuurlijke omgeving is een setting die steeds schaarser wordt met name voor kinderen die leven in grote steden, aan ons de taak een nieuwe plek in de wijk Bospolder –Tussendijken te vinden waar dit wellicht te realiseren is.
Projectdoel Natuurlijk spelen een plek (of meerdere plekken) geven in Bospolder-Tussendijken. Randvoorwaarden Basisplan, hieronder aantal punten die genoemd zijn: - Natuurlijke materialen; bebossing met bomen en struikgewas - Omheining; lage struiken rondom de openbare ruimte - Hoogteverschillen; speelberg centraal in het park omringd door water - Speelse route; breed wandelpad ( invalide vriendelijk) - Open ruimte; grasveld met af en toe struiken/bosjes Toezicht; vanuit speeltuinvereniging BoTu, koffiehuis en omliggende bebouwing - Wateropslag; smalle watergangen tot 0.5 meter diep - Omliggende straten 30km/h zone en voorzien van drempels; Rozener Manzstraat, Grote Visserijstraat en de Gijsinglaan. Ook voorzien van zebrapaden. Ontwerp - Overgang naar markt - Weg tussen markt en park op zelfde hoogteniveau - Functies van sommige gebouwen mee nemen in ontwerp - Palet stapels - Hoogteverschil (heuvels) - Van boom naar boom op hoogte kunnen gaan - Touw aan bomen om eraan te kunnen slingeren - Slootje springen - ‘boswachtertoren’ - Zelfde omheining park als marktplein
20
7.
Implementatieplan
Kosten Tijdens het realiseren van een project worden er verschillende kosten gemaakt. Deze kosten zijn in principe onder te brengen in de volgende categorieĂŤn: Organisatiekosten Tijdens het realiseren van een dergelijk project wordt er veel voorbereidend werk gedaan zoals onderzoek naar doelgroepen, plan van aanpak en inspraakavonden. Deze kosten worden door degene die het project voorbereiden, door berekend naar de opdrachtgever. In dit geval naar de GGD, de overkoepelende organisatie van de projecten in alle steden. Aanlegkosten basisplan De meest voor de hand liggende kosten zijn bij de aanleg van het park. Deze kosten gaan uit naar: - grondwerk ( leegruimen van het park ) - aanvoer / afvoer / opslag van bouwmaterialen - aanleg kosten van het basisplan Deze kosten zullen worden doorberekend naar de gemeente. Onderhoudskosten: Een park is nooit klaar. Natuur groeit en moet worden onderhouden. De uiteindelijke bedoeling van het park is dat de bewoners zelf het onderhoud in het park gaan doen. Echter de bewoners hebben de kennis en ervaring niet om dit te realiseren. Daarom is het noodzakelijk om, gedurende een bepaalde periode het onderhoud te laten uitvoeren door een gemeentelijke dienst. Beloning De succes factor van ieder wijkinitiatief ligt bij de bewoners zelf. Beloning van de initiatieven die de wijkbewoners doen is hierbij essentieel. Het concept luidt als volgt: hoe meer energie de bewoners in het park steken, des te meer ze beloond worden.
Deze beloningen kunnen zich vertalen in aanvoer van nieuw materiaal die in het programma van het park kunnen worden opgenomen. Ook vertaald dit zich in mogelijkheden voor nieuwe onderdelen in het park, bedacht door de bewoners van de wijk. Organisatie Tijdens het realiseren van een dergelijk project wordt er veel voorbereidend werk gedaan zoals onderzoek naar doelgroepen, plan van aanpak en inspraakavonden. Het is van belang te weten wie deze zaken voor haar rekening neemt en wat de bijhorende kosten zijn. Zo kunnen bijvoorbeeld inspraakavonden door de desbetreffende buurtorganisaties gehouden worden en zal het onderzoek de stuurgroep op haar rekening nemen.
21
8.
Kennisvraag
Wat is het belang van spelen in een natuurlijke omgeving? Uit meerdere onderzoeken is naar voren gekomen dat ‘het spelen in een natuurlijke omgeving’ van groot belang is voor de ontwikkeling van kinderen. De kinderen leren door spelen in een natuurlijke omgeving om te gaan met de natuur en krijgen respect voor wat de natuur hun geeft. Daarnaast is het een vorm van educatie, kinderen leren de verschillende plantsoorten, dieren en insecten kennen. Dit heeft als gevolg dat de kinderen minder geneigd zijn om deze te ruineren. Ook is het belangrijk dat kinderen vrijheid krijgen om zichzelf te ontplooien. Hierdoor ontwikkelen de kinderen op een gezonde manier hun fantasie. Ook groeit hun vaardigheid om sociaal te zijn doordat ze buiten met andere kinderen spelen. Verder is spelen in een natuurlijke omgeving van belang voor het immuunsysteem en de gezondheid van kinderen. Kinderen hebben hierdoor minder stress en worden minder snel ziek. De bovengenoemde punten zijn conclusies uit ons wijkonderzoek Bospolder-Tussendijken. Deze komen overeen met eerdere onderzoeken naar het belang van spelen in een natuurlijke omgeving. Uit het wijkonderzoek voor de wijk Bospolder-Tussendijken hebben wij vernomen dat ondanks het feit dat het dus van groot belang is dat kinderen kunnen spelen in een natuurlijke omgeving er echter nog niet onvoldoende initiatieven van de grond af komen om dit mogelijk te maken. Dit heeft te maken met een aantal factoren: 1. Niemand neemt de initiatieven en/of ideeën serieus 2. Mensen denken vanuit de situatie en hebben niet de juiste visie 3. Vaak zijn er niet genoeg financiële middelen beschikbaar
22
Bijlage: stappen implementatieplan
Stap 1: Initiatief Stap 2: Start aftrap Stap 3: Voorbereiding planning Stap 4: Afstemming PvE Stap 5: Planvorming Stap 6: Inspraak Stap 7: Voorbereiding en uitvoering Stap 8: Aanleg Stap 9: Opening Stap 10: Dagelijks gebruik Stap 11: Onderhoud en beheer