Brochure open monumentendag culemborg 2017

zaterdag en zondag 9 en 10 september 2017

stichting o pen monumentendag culemborg

boeren, burgers en buitenlui

Een belevenis

A

culemborg is altijd de moeite waard om te bezoeken. Tijdens Open Monumentendag, in het weekend van 9 en 10 september, is dat ook weer het geval. Het lokale stichtingsbestuur zorgt dan voor extra openstellingen en activiteiten in de circa 110 rijks- en meer dan 250 gemeentemonumenten die onze stad rijk is.

Het landelijk thema is dit jaar Boeren Burgers en Buitenlui.

Accenten binnen dit thema vallen dus extra op. Een heuse stadsomroeper wijst bezoekers op zaterdag de hele dag op bijzondere activiteiten. Op ’t Jach zijn een oude dorsmachine en tractoren uit een ver verleden te bewonderen.

Omdat Culemborg veel monumenten heeft, is er een zogenaamde QR-wandeling uitgezet met een blijvend karakter. De officiële opening van deze route is op Open Monumentendag.

Met een bakwedstrijd wordt ‘de Culemborgse Mop’ (een koekje) weer nieuw leven ingeblazen.

Vaste ingrediënten zijn de historische markt (op de Markt), een expositie in de galerie Vierheemskinderen en diverse koor- en muziekoptredens.

Deze zijn vooral in panden waar je normaal gesproken niet zo snel komt.

Meer dan 15 basisschoolklassen doen mee aan de aftrap op vrijdag 8 september tijdens de zogenaamde Klassendag.

Op zondag is de Pianowande-

ling. Op diverse monumentale locaties is dan pianomuziek te beluisteren.

U leest het! Open Monumentendag in Culemborg is een belevenis.

Ik wens u een indrukwekkend weekend in onze prachtige stad.

colofon Samenstelling en redactie: Stichting Open Monumentendag Culemborg Vormgeving en productie: Studio Bassa Oplage: 2.500 ex. sponsoren Studio Bassa: www.bassa.nl

gerdo van grootheest Burgemeester van Culemborg 2

Oude smederij

Speelhuis Molenwal

1

Vroeg 17e eeuws speelhuis met verdieping en dwars zadeldak tussen trapgevels en sierankers. Inwendig geprofileerde sleutelstukken. Het speelhuis is vermoedelijk gebouwd door Frederic van Winsen, waar hij zich als burgemeester van Culemborg even aan de dagelijkse beslommeringen kon onttrekken. Mogelijk ging hij van hieruit jagen.

Van Winsen liet het huis in de vroege 17 e eeuw bouwen. Hij overleed in juli 1617 en werd begraven in de Janskerk. Daarna verkreeg de familie Van Tienhoven dit bijzondere gebouwtje en na haar de familie Hakkert.

In Het huizenregister van 1805 staat vermeld dat de familie Hakkert al ‘zedert onheuglijke

2

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

tijden’ eigenaar was. Later heeft de Culemborgse architect Henk van der Wielen het speelhuis gerestaureerd.

Aan de Zandstraat 23 vindt u de van oorsprong ‘oude’ smederij met vroeg 17e-eeuwse gevel. Dit rijksmonument heette oorspronkelijk ‘Den Eikel’.

Het grensde met de achtergevel aan het Klooster ‘Jherusalemten Heilige Grave ‘ (1492), waar Sepulchrijnen woonden; of te wel broeders van het Heilig Graf.

Boven een fries van metselmozaïek tussen grote leeuwenmaskers zijn de beide vensters van de eerste verdieping gevat in geprofileerde nissen, waarvan de korfbogige koppen door geprofileerde lijsten en kopjes omgeven worden. Elisabeth van Culemborg schonk in 1520 een kopie van het Heilig Graf aan het klooster.

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

Het pand wordt bewoond door de kunstenaars John Sikking en Henny van der Meer.

3

OudKatholieke Kerk

3

Na de beeldenstorm in 1566 werd de rk Barbarakerk in 1578 toegewezen aan de gereformeerden.

De katholieken beschikten echter over twee zogenaamde schuilkerken, waarvan één aan de Varkensmarkt. In 1836 ontstond hier de huidige Oud-Katholieke Kerk, die gewijd werd aan de heilige Barbara en Antonius. Het betreft een zogenaamde rechthoekige zaalkerk. Dit rijksmonument is een voorbeeld van de vroege neogotiek.

In het fraaie interieur bevinden zich prachtige kerkschatten: de belangrijkste interieuronderdelen zijn de eikenhouten communiebank, waarvan de balustrade uit drie delen bestaat. In het middenstuk is een kelk met de Hostie tussen cherubkopjes en druiventrossen gebeeldhouwd.

Op de rechtervleugel staan twee cherubs

en een mand met druiven. Op de linker twee cherubs met een schenkkan. De eikenhouten preekstoel heeft een hoge, zeszijdige voet. En de op het hoofdaltaar zichtbare Crucifix met ivoren corpus, afkomstig van de zilvervloot van Piet Hein.

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend, doorlopend orgelbespeling. À 10.00 uur - 17.00 uur: boekenmarkt en theetuin.

Zondag À 13.00 - 16.00 uur: geopend À 13.00 - 16.00 uur: boekenmarkt en theetuin À 14.00 - 16.00 uur: locatie voor de pianowandeling

4

St. Janskerkhof

Synagoge

5

4

Tussen de parkeerplaatsen op het St. Janskerkhof, waar tot 2014 een schoolgebouw stond, liggen elf oude grafstenen. Ooit stond hier de Sint Janskerk, die begin 1800 werd afgebroken. De begraafplaats werd pas later opgeheven, nadat in 1870 de begraafplaats aan de Achterweg in gebruik werd genomen.

De stoffelijke resten die bij de opgravingen in aanloop naar de parkeerplaats werden gevonden, zijn op 16 maart 2015 herbegraven aan de Achterweg.

De grafstenen of restanten daarvan – onder meer van een oud-burgemeester en een boekhandelaar – zijn op het St. Janskerkhof achtergebleven en vormen een monument voor de

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen

Culemborgers die hier gelegen hebben en wellicht nog steeds liggen.

Aan de Jodenkerkstraat, op de plek waar al vanaf 1790 een synagoge in gebruik was, werd in 5027 oftewel 1868 een nieuwe synagoge gebouwd in de neogothische stijl van Willem II, naar een ontwerp van stadsarchitect Cornelis Sillevis. Kenmerkend zijn de pinakels en spitsboogramen. De joodse gemeente in Culemborg groeide eind 19e eeuw tot zo’n 200 leden. Omdat er na de Tweede Wereldoorlog nog maar enkele joden terugkeerden naar Culemborg, werd de joodse gemeente ontbonden.

Het pand is thans als rijksmonument in gebruik bij de Nederlandse Gereformeerde Kerk en doet, vooral op doordeweekse avonden, veelvuldig dienst als repetitie- en uitvoeringsruimte voor koren en muziekgezelschappen.

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend À 14.00 uur optreden Flûtes à Lek À 15.00 uur: optreden Mannenkoor OBK

Zondag À 14.00 - 16.00 uur: locatie voor de pianowandeling

5

De Acht Zaligheden

Kapel Ridderstraat

6

In de tuin van het stadskantoor is het gemeentemonument De Acht Zaligheden gelegen. Dit gebouwtje dat in Chalet-stijl is gebouwd, werd in 1899 in gebruik genomen als toiletgebouw voor het kleinseminarie. Het seminarie brandde af, het gebouwtje bleef bewaard. Sinds 2003 is De Acht Zaligheden in gebruik als expositieruimte: het kleinste galerietje van Culemborg. Op Monumentendag zijn hier reproducties te zien van zeven voorpagina’s van de Culemborgse Courant.

7

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen. Reproducties van zeven voorpagina’s van de Culemborgse Courant.

Zondag À Doorlopend te bezichtigen. Reproducties van zeven voorpagina’s van de Culemborgse Courant.

De Kapel aan de Ridderstraat is gebouwd in 1899 als onderdeel van het kleinseminarie.

Begin 2015 werd de kapel na jarenlange leegstand opgeleverd als appartementencomplex. De buitenkant van de laatgothische kapel is in ere hersteld en vormt een schil om de geheel nieuwe en naar hedendaagse normen gebouwde binnenkant heen. De oorspronkelijke glas-in-loodramen en enkele muurschilderingen zijn bewaard gebleven. Op het dak staat een stalen kopie van het oorspronkelijke vieringtorentje. Achter De Kapel, waar het puin van een bunker uit

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

woii lag, is een parkeerruimte voor de bewoners aangelegd.

Grote of Barbarakerk

8

Tussen de Ridderstraat en de Markt vindt u aan de Grote Kerkstraat de Grote of Barbarakerk.

Deze oudste kerk van Culemborg werd rond 1280 als kapel gebouwd. In 1422 werd de kerk door een stadsbrand verwoest. De Gotische kruisbasiliek werd voor 1430 weer herbouwd en in 1515 vergroot door Elisabeth van Culemborg. In 1566 woedde ook in Culemborg de Beeldenstorm en in 1578 kwam de kerk definitief in protestantse handen. De kerk verloor in 1654 door een blikseminslag zijn torenspits, die daarna nooit meer is herbouwd.

Nog altijd wordt dagelijks vóór 22.00 uur vanuit dit rijksmonument de zogenaamde papklok geluid om burgers te attenderen op het feit dat de poorten aanstonds zouden worden gesloten. Naast de (ere-) diensten wordt de kerk veelvuldig gebruikt voor culturele activiteiten. Sinds 1798 is de toren van de kerk eigendom van de gemeente. De kerk zelf behoort toe aan de

Nederlands Hervormde Gemeente. Het meest opvallende graf is de tombe van Catharina Alida van der Dussen (21 augustus 1690 - 28 juli 1745). In 2014 verscheen het boek ‘Een verbroken alliantie’ van Jan de Graaf die thans woonachtig is in het pand op de hoek van de Grote Kerkstraat en de Papenhoek waar zij gewoond heeft en overleed.

Zaterdag À 10.00 - 16.30 uur: geopend À Doorlopende tentoonstelling van foto’s die gemaakt zijn op het thema van dit jaar, door leden van de Culemborgse Fotoclub Lek & Licht. Ook op zondag. À Kleine orgelconcerten: 10.30 uur: Jaap Jan Steensma 11.30 uur: Pieter Dirksen 13.00 uur: Jeroen van Kleef 15.15 uur: Marijn Slappendel À 14.00 uur: optreden OBK Mannenkoor Zondag À 13.30 uur: opening pianowandeling. À 16.30 uur: slotconcert pianowandeling.

7

Deurkalf Grote Kerkstraat

Stadspomp

10

9

Wie vanaf de Markt de Grote Kerkstraat inloopt, ziet na tien meter aan de rechterhand de zeer fraai gerestaureerde deurkalf, onthuld in 2015. Deze deurkalf dateert waarschijnlijk uit het begin van de 17e eeuw; een datering eind 16e eeuw wordt echter niet uitgesloten. Een deurkalf was meestal een zogenaamde tussendorpel, maar in dit geval rust de kalf op de deurspijlen (een bovendorpel). De deurkalf is bijzonder rijk versierd.

Het is het enige in Culemborg bewaard gebleven kalf.

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen

Culemborg telt vier pompen, waaronder twee op de Markt, die van zandsteen zijn en op een rechthoekig lichaam worden bekroond door een vaas met ‘congélations’. Boven de beide uitmondingen is het stadswapen afgebeeld met de jaartallen 1718 bij het stadhuis en 1719 bij de Grote Kerkstraat. Aan de westzijde van de Varkensmarkt staat op een bakstenen romp met twee uitlaten, door een hardstenen lijst in twee ongelijke delen verdeeld, een stenen zittende leeuw met het stadswapen.

Sinds 2014 komt er uit de noordelijk gelegen uitmonding weer leidingwater. Aan de westzijde van de Zandstraat is een dergelijke stenen wapenhouder

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen

opgesteld op het pomplichaam van baksteen, waarvan het onderste gedeelte gecementeerd is.

8

Voormalig woonhuis

11

Op deze plek stond in de middeleeuwen al een pand.

Hier woonde later burgemeester Ziegenhirt von Rosenthal. Het pand van Zeeman hoorde er toen bij. Na het overlijden van Louis Ziegenhirt von Rozenthal in 1903 werd het pand verkocht aan Samuel Vorst ( joodse handelaar), die in 1907 beide trapgevels liet verwijderen. De zijmuren en achterkant zijn nog middeleeuws.

Welkom in het gezelligste café van Culemborg!

Zaterdag À 11.00 - 01.30: café geopend

Zondag À 13.00 - 18.00 uur: café geopend

9 Trotse bezitter van de Terras Award

Op vertoon van deze advertentie krijgt u op zaterdag 9 september een gratis Culemborgse Mop bij uw koffie.

Markt 31 Culemborg • 0345 532 154

rk Barbarakerk

12

Aan de Markt staat de Rooms Katholieke Barbarakerk.

Deze werd tussen 1884 en 1887 gebouwd naar een ontwerp van architect P.J. van Genk. Het is een driebeukige kruisbasiliek in zogenaamde neogotische stijl. De toren is aan de voorgevel uit het midden geplaatst. Het oorspronkelijk gepolychromeerde interieur is in 1948 overgeschilderd. Het gehele interieur werd in de 80-er jaren gemoderniseerd. Het monumentale orgel werd in 1861 gekocht bij de Utrechtse orgelbouwer Witt-Bätz. In 1578 werd de oude St. Barbarakerk (de huidige Grote of Barbarakerk, nummer 8 op de plattegrond) aan de rooms-katholieken ontnomen en aan de protestanten toegewezen. De katholieken beschikten toen over twee schuilkerken, één aan de Varkensmarkt die later aan de oud-katholieken toekwam, en één sedert 1628 in de Papenhoek. Vanuit deze tweede statie groeide de huidige parochie. Omdat de statie werd bediend door Jezuïeten,

werd deze de Paterskerk genoemd. In de Maria Kapel bevindt zich een prachtige houten Maria Immaculata. Het beeld is uit lindenhout gesneden in de 18e eeuw. In de Dag-kapel hangt een prachtig schilderij, de Genadestoel genaamd. Dit schilderij is in 1682 vervaardigd door J. Cossiers, een leerling van P. Rubens. Tot slot staat er in de kerk een zeer bezienswaardige maho-

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: boekenmarkt, fruit, kalebassen en jam en enveloppen voor diverse prijzen. De opbrengst is voor het onderhoud van de kerk À 11.00 uur: orgelspel À 12.30 uur: optreden Vrouwenkoor Otherwise.

Zondag À Van buiten te bezichtigen (wel kerkdienst)

niehouten ronde Taber Nakel. Deze heeft een hoekzuiltjes met Ionische kapitelen van messing.

10

Binnenpoort

13

De enig overgebleven stadspoort is de Binnenpoort, die aanvankelijk de Lanxmeerpoort heette. De poort dateert uit 1318, toen de binnenstad werd ommuurd en de poort als toegang vanuit de zuidzijde diende. In 1557 werd de poort verhoogd. Aanvankelijk bestond de poort – volgens een tekening van Cornelis Pronk – uit twee cilindervormige torentjes en twee pilasters, die werden bekroond door een timpaan. Een van de cilindervormige torentjes is nog zichtbaar tegen het pand Binnenpoort 6, waarop ook de pilaster met mergelbanden en kerfornament te zien is. Tijdens een restauratie rond 1940 werd in een gevonden nis een beeld geplaatst van de Heilige Barbara, van de hand van beeldhouwer Mari Andriessen. De poort is in gebruik als atelier van de Culemborgse beeldend kunstenaar Rop Philippi. Het is de enig overgebleven poort van de aanvankelijk vijf poorten die Culemborg rijk was.

De Goilberdingerpoort, de Lekpoort, de

Zandpoort en de Slotpoort zijn helaas niet bewaard gebleven.

Op het pand (op de foto rechts voor de Binnenpoort, huisnummer 6) vindt u enkele ingemetselde memoriestenen van dijkdoorbraken, net als aan het tegenover liggende huis.

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend.

Kunstenaar Rop Philippi is aanwezig in zijn atelier.

Zondag À Van buiten te bezichtigen

11

Dorskast

Brood Leeft

O

V

www.schapenartikelen.nl

www.broodleeft.nl

p ’t jach staat dit jaar een antieke dorsmachine van landbouwmachinefabriek F.H.. Steenman uit Mechelen (gemeente Gendringen). Deze machine zal regelmatig aan het werk te zien zijn.

Er staat ook een antieke tractor die deze machine aandrijft.

erder staat er een stenen bakoven van Brood Leeft; daar wordt een brood-bak-demonstratie gehouden. Brood Leeft is een natuurbakkerij in Culemborg, gespecialiseerd in het maken van Natuurdesembrood. Alle broden worden met de hand gemaakt. Daarom is ieder brood uniek.

Wereldwinkel

T

ijdens open monumentendag op 9 september viert de Wereldwinkel Culemborg haar 45 jarig bestaan. Er valt op 9 september dan ook extra veel te beleven in en rondom de Wereldwinkel aan ’t Jach. Kom kijken of luisteren naar en proeven van heerlijke Fairtrade en duurzame producten die je in onze Wereldwinkel vindt. Vanaf 10.00 uur is de Wereldwinkel open en kan iedereen ervaren waar 45 jaar Wereldwinkel Culemborg voor staat. www.culemborg.wereldwinkel.nl.

12

Molen De Hoop

Oude stadsmuur

14

Aan ’t Jach staat de ronde stenen stellingkorenmolen De Hoop. Dit rijksmonument is in de jaren 1853/1854 gebouwd en heeft nadien slechts ca. 50 jaar op de wind gemalen. Tussen 1906 en 1917 zijn op de begane grond de maalactiviteiten op motorkracht voortgezet. In die periode is de molen al ontdaan van wiekenkruis, staart en kap.

De molen heeft nog als clubhuis voor de plaatselijke Harley Davidsonclub gediend. De houten kap was met dakleer gedekt, maar is nu voorzien van een rieten dakbedekking. Sinds de restauratie van 1993 draait molenaar Leo Tiggelman geregeld met de molen, die zaterdags voor bezoek is opengesteld.

15

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend; de Molenwinkel is open!

Zondag À Van buiten te bezichtigen

Dan is ook de molenwinkel met een uitgebreid assortiment aan meelproducten geopend.

Culemborg heeft nog vele restanten van de oorspronkelijke stadsmuur. Het zou een van de oudste stadsmuren van Nederland zijn. Er wordt verondersteld dat de ‘omgrachting’ van Culemborg rond 1318, het jaar waarin Culemborg op 6 december stadsrechten ontving, is aangevangen. Daarna werd midden 14e eeuw begonnen met de ommuring. Hoewel smaller dan oorspronkelijk is de omgrachting van de oude stad nog steeds nadrukkelijk herkenbaar en zichtbaar, vooral aan de westkant van de oude stad. De oudste gegevens omtrent de stadsmuur blijken uit een stadsrekening uit 1374/75 waarin aan ‘Jans knapen van de

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen

Doem’ 43 pond wordt betaald voor 29 dagen werk aan de muur (bron jaarboek Oud-Utrecht uit 1934).

13

Caffaigne

De Vier Heemskinderen

16

In de Everwijnstraat 3 - 9, die vroeger een achterstraat was, staat een fors middeleeuws dwarshuis met vier ingangen.

Het is een van de oudste panden van Culemborg. Het rijksmonument Caffaigne,ook wel Caffagne of Convanje genoemd, ontleent zijn naam aan het Latijnse ‘Caffagium’, wat belastingkantoor betekent.

Dit huis, gebouwd door heer Gerard van Culemborg, bood in vroegere tijden huisvesting aan armlastige ouderen en was bekend onder de naam Caffaigne.

Een koopakte van 1480 bewijst het bestaan van het pand al.

De zogeheten Begijnenbrand heeft waarschijnlijk in 1532 het toenmalige huis doen afbranden. Daarna is het in versteende vorm teruggebouwd. In 1549

17

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

werd het huis overgedragen aan de ‘Poth,’ een instelling die zorg voor behoeftigen bood.

Het dwarshuis is in de breedte opgedeeld geweest in vier kleine woningen met een tuintje voor ‘Roomsche armen”.

Dit gemeentelijk monument uit 1615 is van oorsprong een stadsboerderij met woonhuis. en is voorzien van bijzondere gevelstenen. Ieder jaar stelt de bewoonster een expositie samen waarbij het landelijk thema van Open Monumentendag naar de Culemborgse geschiedenis wordt vertaald. Dit jaar is dat ‘Boeren Burgers en Buitenlui’. Hoe was dat vroeger in en rond Culemborg? Een tip van deze sluier wordt opgelicht in De Vier Heemskinderen.

Nieuwsgierig geworden? Kom dan kijken. Je bent van harte welkom!

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend, tentoonstelling ‘Boeren, Burgers en Buitenlui’, over het oude boerenleven in en rond Culemborg.

Zondag À 10.00 - 17.00 uur: geopend, tentoonstelling ‘Boeren, Burgers en Buitenlui’, over het oude boerenleven in en rond Culemborg.

14

Het Weeshuis

18

Aan de Herenstraat 29 ligt de toegangspoort tot het Elisabeth Weeshuis, het eerste nieuwgebouwde weeshuis van Nederland. De bouw van dit weeshuis in 1560 werd gefinancierd uit de nalatenschap van Elisabeth, Vrouwe van Culemborg, gehuwd met Anthonis van Lalaing en overleden op 9 december 1555. Oorspronkelijk werd het huis voor 24 jongens en 24 meisjes ingericht. Achter het weeshuis ligt een tuin die zich uitstrekt tot aan de oude, oorspronkelijke stadsmuur.

Op meerdere plekken vinden we de letters A en E terug. De A staat voor Anthonis en de E voor Elisabeth. Toen in 1952 de laatste wezen uit het Elisabeth Weeshuis vertrokken, verloor het pand de oorspronkelijke functie. Na de grondige verbouwing in 2013 zijn in het pand de bibliotheek, de volksuniversiteit, het museum en het Weescafé gevestigd.

Zaterdag À 10.00 uur - 17.00 uur: geopend, gratis toegang. Van 12.30 - 15.00 uur zijn er docenten van de Volksuniversiteit West Betuwe aanwezig die u informatie kunnen geven over het cursusaanbod. À 13.00 en 15.00 uur: rondleiding door het gebouw. Ontdek de geheimen van Het Weeshuis tijdens een speciale rondleiding. Opgave op 9 september bij de museumbalie. À 13.00 - 16.00 uur: boektaxaties door Arie Molendijk. Kosten: € 5,00 per taxatie.

Zondag À 11.00 - 17.00 uur: geopend, gratis toegang. À 13.00 en 15.00 uur: rondleiding door het gebouw. Opgave op 10 september bij de museumbalie. À 14.00 uur - 16.00 uur: locatie voor de pianowandeling.

15

Theater aan de Slag

De Oude School

19

Aan de Herenstraat 18-20 is het huidige Theater aan de Slag gevestigd. Tot de ingrijpende verbouwing in 1993 is het pand in gebruik geweest voor paardenhandel, handel in stalen meubelen en laatstelijk als bakkerij. Al geruime tijd bewijzen de huidige bewoners, Peter en Anja Elbertse, dat kwaliteit in de muziek vele malen belangrijker is dan kwantiteit. Grote namen in zowel de klassieke als moderne muziek hebben de weg naar dit theater inmiddels gevonden. Interessant is ook een zeer oude muur naast het gebouw.

20

Zaterdag À 11.00 - 17.00 uur: geopend À 12.00 - 16-00: live improvisaties met Mickey Wagner (zang) en Peter Elbertse (hang en klankschalen).

Zondag À Gesloten

Aan de Goilberdingerstraat 14 staat een gemeentelijk monument dat in 1884 werd gebouwd naar een ontwerp van stadsarchitect Cornelis Sillevis. Oorspronkelijk is het pand gebouwd als school (in de wandelgangen spreekt men van De Oude School); nu herbergt het pand het oefenlokaal van Koninklijke Harmonie Pieter Aafjes. Nummer 14a is in gebruik als kantoor- en tekenruimte van Grasveld tuin- en landschapsarchitecten. De bar in het oude lesgedeelte is in zijn oude glorie hersteld.

Zaterdag À 10.00 - 12.00 uur: open repetitie Midden Orkest van Pieter Aafjes. Vrije inloop.

Zondag À 14.00 - 16.00 uur: locatie voor de pianowandeling

16

Lutherse Kerk

Pieters gasthuis

21

de 17e en 18e eeuw waren er in Culemborg veel Lutherse graven, die een grote Lutherse gemeente vormden. In 1640 stelde Filips Theodoor van Waldeck Johan Brandhoff aan als hofprediker. Deze maakte deel uit van de grafelijke staf en hield zijn diensten op het oude kasteel aan de oostkant van de stad. In 1676 werd de Lutherse kerk gevestigd in de kapel van het Pieters Gasthuis uit 1320, gelegen aan de Achterstraat (nu 2, 4 en 6), op de hoek van de Goilberdingerstraat. Deze kapel werd in 1839 geheel herbouwd tot een sober ogende vroege neogotische zaalkerk met passende decoraties, zoals

22

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

Lutherrozen en een zwaan op de klokkenstoel. In 1986 werden zowel de kerk als het gasthuis gerestaureerd.

Het Pieters Gasthuis wordt al in 1386 genoemd in een oud archief. In 1421 wordt gesproken van een nieuw gasthuis dat bij de brand in 1422 moet zijn vergaan. Vrij snel daarna is er een nieuw gebouwd. Het zgn. ‘pockhuys’ (tien bedden) en ‘melaten huysinge’ (zeven bedden) maakten daar deel van uit, maar het hoorde niet echt bij het oorspronkelijke complex. Uit rekeningen is af te leiden dat het nog in de xvie eeuw heeft gediend als verpleeghuis van ‘behoeftigen’. Doordat bij de herbouw van de Lutherse Kerk het koor is komen te vervallen is de trapgevel van het Pieters Gasthuis in het zicht

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

gekomen. De tweede balklaag van het pand rustte op korbeels en muurstijlen waarvan er nog een juk over is.

17

binnen het centrum

30 9

29 28 27 26 25

31

22 21

20

34 36 35

19

17

18 2.000 m

32

33

23 24

1 15 14

16

7

8 11 10 9 12

13

5 4

3 2

1

6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Speelhuis Oude Smederij Oud-Katholieke Kerk St. Janskerkhof Synagoge De Acht Zaligheden Kapel Ridderstraat Grote of Barbarakerk Deurkalf Grote Kerkstraat Stadspomp Stadspomp RK Barbarakerk Binnenpoort Molen de Hoop Oude stadsmuur Caffaigne De Vier Heemskinderen Het Elisabeth Weeshuis Theater aan de Slag De Oude School Lutherse Kerk Pieters Gasthuis 18 Jan van Riebeeckhuis Miss Blanche Fransche School De Visafslag Theater de Blauwe Schuur Pakhuis vol Verhalen Veerweg Voormalig woonhuis Kasteeltuin Herdenkingskapel Pater Wolff Drostehuis Voormalig woonhuis Oude herberg Stadhuis

8

2

4

7 6

5 19

buiten het centrum

600 m

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Werk aan het Spoel Molen Johanna Turkse moskee Imami-Azam Het badhuisje De locomotiefloods en de Gelderlandfabriek Watertoren Stadsboerderij Caetshage Voormalig schakelhuisje Spoorbrug monument

Jan van Riebeeckhuis

23

aan de Achterstraat 38 ligt het pand ‘De Fonteyn’.

Rond 1555 werd het pand verworven door de betover-grootvader van Jan van Riebeeck. Naar men zegt is Jan van Riebeeck hier geboren.

Daarom wordt het pand Jan van Riebeeckhuis genoemd. Op basis van aanwezige gotische sleutelstukken onder de eerste balklaag, wordt verondersteld dat het pand aanvankelijk slechts één balklaag hoog was. Aangenomen wordt dat het pand de ingang aan de Binnenmolenstraat heeft gehad. Pas in het begin van de 17e eeuw zou de ingang verplaatst zijn naar de Achterstraat. Het pand is in gebruik als Museum Jan van Riebeeckhuis en deels als wijnhandel wijn&verwonderen. Het Museum laat u kennis maken met de geschiedenis van Jan van Riebeeck en zijn rol in de ontwikkeling van Zuid-Afrika in de zeventiende eeuw.

Jan van Riebeeck wordt gezien als stichter van de vroegere Kaapkolonie in Zuid-Afri-

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend.

Museum gratis te bezoeken.

ka. Door middel van een multimediale presentatie wordt u meegevoerd naar de tijd van de VOC en ervaart u hoe nauw de geschiedenis van Culemborg met die van Zuid-Afrika verweven is. Het museum is ingericht met 17e eeuws meubilair met daarbij extra aandacht voor de VOC. Achter het pand ligt kruidentuin De Fonteynhof. Hier vindt u vooral kruiden vanuit de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.

À 11.30, 13.30, 14.30 en 16.00 uur: voorstelling in de kruidentuin. Onder de titel Boeren, vrijburgers of buitenlui zoeken de spelers van Theatergroep Surpluus de grenzen op van wat de komst van Van Riebeeck aan De Kaap teweeg bracht.

Zondag À 13.00 - 16.30 uur geopend.

Museum gratis te bezoeken. À 14.00 - 16.30 uur: locatie pianowandeling.

20

Miss Blanche

Fransche School

24

De reclamemuurschildering voor het merk Virginia-sigaretten, ‘Miss Blanche’, is rond 1925 aangebracht door Vilmos Huszár (1884-1960), kunstschilder en medeoprichter van kunstbeweging ‘De Stijl’. Behalve met schilderen en het ontwerpen van interieurs, hield Huszár zich bezig met het ontwerpen van grafisch werk voor reclame en industrie. Hij was tevens verantwoordelijk voor het eerste logo van het tijdschrift ‘De Stijl’. De muurschildering vertoont enkele stijlkenmerken van De Stijl-beweging zoals het gebruik van primaire kleuren en het schematisch weergeven van de voorstelling.Dergelijke

25

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

reclameschilderingen kwamen in de eerste helft van de twintigste eeuw op grote schaal in het straatbeeld voor maar zijn nu zo goed als verdwenen. De schildering heeft dan ook grote zeldzaamheidswaarde.

Aan de Havendijk 1 staat het theater annex bioscoop De Fransche School. De Fransche School werd in 1846 gebouwd op de middeleeuwse stadsmuur, naar een ontwerp van de stadsarchitect Cornelis Sillevis.

Het gebouw was niet alleen de stadsarmenschool, maar diende met zijn vloedvrije lokaal ook als toevluchtsoord voor Culemborgers bij hoog water, hetgeen in 1855 nodig was. Bij hoogwater konden de boeren uit het Culemborgse veld tijdelijk hier ondergebracht worden. De in de kopgevel aangebrachte deur is op vaarhoogte.

Nadat de armenschool in 1891 verhuisde, heeft het gebouw onder andere dienst

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À 14.00 - 16.00 uur: locatie voor de pianowandeling

gedaan als brandweerkazerne, oefenlokaal voor de schutterij (later muziekvereniging Concordia) en werkplaats voor de stadsbussen van gebroeders Streef. In 1981 werd het pand verbouwd tot stadstheater.

21

Visafslag

Theater De Blauwe Schuur

26

Aan de Vismarkt, waar de Visstraat begint, staat de in 1787 gebouwde Visafslag, een rijksmonument in classicistische stijl. Tot 1940 werd hier iedere vrijdag de zee- en riviervis bij afslag verkocht. Oorspronkelijk werd de vismarkt gehouden bij het stadhuis (de oude Vismarkt), maar reeds in 1518 werd de markt verplaatst naar de Havendijk. De twee uiterste ruimten waren voor de visbanken bestemd. Het langwerpige rechthoekige gebouw is van baksteen en wordt aan de voorzijde door vier hardstenen geblokte pilasters in drieën gedeeld. Aan de kant van de havendijk staat een beeldje van Manus van Empel, de laatste stadsomroeper.

27

Zaterdag À 11.00 - 16.30 uur: geopend (bij slecht weer gesloten)

Zondag À 11.00 - 16.30 uur: geopend (bij slecht weer gesloten)

Theater De Blauwe Schuur is een intiem theatertje in een 18e eeuwse stal. In 1904 werd de schuur gerestaureerd. In 2003 kreeg deze de functie van kleine theaterzaal. Kunsthistoricus Ton van Kempen en theatermaakster Nicoline van de Beek programmeren hier (muziek) voorstellingen.

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen À 14.00 - 16.00 uur: Locatie voor de Pianowandeling

22

Pakhuis vol Verhalen

28

Achter de Vismarkt 8 is één van de sfeervolle en pittoreske pandjes in dit straatje met diverse andere gemeentelijke monumenten. Feitelijk is het hele straatje naast de Vismarkt een rijksmonument.

De voormalige pakhuizen en werkplaatsen zijn een beschermd stadsgezicht. Het levert een bont schouwspel op van één- tot tweelaagse bebouwing onder mansardedaken, wolf- en zadeldaken, gedekt met oudhollandse dakpannen.

Sommige panden hebben een 18e eeuwse kern, het merendeel van de panden dateert uit de 19e eeuw. Achter de Vismarkt 8 is een gemeentelijk monument dat in 2011 is verbouwd en

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

aangepast aan de wensen van de van de eigenaar Pietie Visser, met behoud van de authentieke uitstraling. Pakhuis vol Verhalen geeft creatieve workshops voor kinderen en volwassenen.

Geniet bij ons Culemborgs Bakhuis.

Dé ambachtelijke bakkerij met terras én gezellige eetkamer met uitzicht op de bakkerij.

Culemborgs Bakhuis, Markt 2-4 Culemborg

23

Veerweg

29

Tot aan het midden van de 19e eeuw heeft er maar weinig bebouwing langs de Veerweg gestaan. Wel is de Veerweg in de loop der tijd voortdurend opgehoogd waardoor er een boven- en benedenweg is ontstaan. Deze benedenweg deed dienst als laad- en loskade voor de schepen. Het hele gebied maakte in die tijd nog een landelijk indruk. Dit veranderde echter toen de firma Van Hoytema en Co in het gebied achter de huidige Veerweg snel achter elkaar een likeurstokerij, een glasfabriek en jeneverstokerij bouwde. In Culemborg werd dit industriële complex aangeduid met de naam De Hut. De Veerweg en de Steenovenslaan werden nu snel volgebouwd met huisjes voor de werknemers. Het huizenblok aan de noordzijde van de Veerweg bestond in zijn geheel uit bedrijfswoningen van de Hut. In het midden van dit blok was de poort naar het bedrijf. Bij de renovatie is deze poort bij de huisjes getrokken.

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen À 14.00 - 16.00 uur: locatie voor de Pianowandeling op nr. 24

24

Voormalig woonhuis

30

Omdat er in Culemborg maar weinig arbeiders waren die het vak van glasblazer beheersten, werden deze van buiten Culemborg aangetrokken. Vooral vanuit Leerdam zijn veel glasblazers naar Culemborg gekomen.

Deze Leerdamse glasblazers moesten door het bedrijf worden gehuisvest. Hiervoor werd een apart straatje gebouwd, haaks op de Steenovenslaan.

Dit straatje kreeg de naam Leerdamse buurt. De huizen zijn nu afgebroken, maar de ingang van dit straatje was naast het huis van de baas van de steenoven, het huidige clublokaal van de Jeu de Boules vereniging Les Taxateurs.

Soms is oud gewoon beter.

U loopt in de binnenstad van Culemborg en overal waar u kijkt: oude gebouwen. Ze zijn mooi, sterk, functioneel en staan nog steeds midden in de maatschappij.

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend.

Diverse leden van de vereniging zullen aanwezig zijn om uitleg te geven en er is de mogelijkheid om zelf een partijtje te spelen.

Zondag À 12.00 - 16.00 uur: geopend.

Diverse leden van de vereniging zullen aanwezig zijn om uitleg te geven en er is de mogelijkheid om zelf een partijtje te spelen.

Misschien wel net als u.

Bent u 65+ en met pensioen, maar wilt u nog graag de handen uit de mouwen steken? Neem dan contact op met Uitzendbureau Betuwe 65Plus en ontdek de verrassende mogelijkheden op de arbeidsmarkt.

Uw kennis, uw vaardigheden en uw ervaring zijn waardevol! www.betuwe65plus.nl • Herma de Jong • 06 - 2126 6246

25

Herdenkings­ kapel Pater Wolff

Kasteeltuin

31

Waar van ongeveer 1270 tot 1672 zich het trotse kasteel verhief, liggen nu onder andere een romantische 19e-eeuwse tuin en een fruitschuur. De kasteeltuin is een rijksmonument. Sinds 1985 is een groep amateurarcheologen bezig om de archeologische resten van het kasteel te onderzoeken, te fotograferen, in te meten en vast te leggen. Tijdens het onderzoek zijn in de loop van de jaren vele uitzonderlijke archeologische vondsten gedaan, waarvan een wisselend deel elk jaar tentoongesteld wordt. Het resultaat hiervan is te zien in de tuin en in ‘De Groene Schuur’.

32

Zaterdag À 10.00 uur - 17.00 uur: geopend. Voor kinderen zijn er diverse activiteiten zoals de archeologische zandbak, blijde, puzzel en er kunnen foto’s gemaakt worden als ridder of juist in het schandblok. Zie ook kasteeltuinculemborg.nl

Zondag À Gesloten

Aan het Pater Wolffpad vinden we de in 1957 gebouwde betonnen herdenkingskapel van Jezuïetenpater Matthias Wolff. Hij leefde van 1779 tot 1857 en was de stichter van het klooster Mariakroon. Ter gelegenheid van zijn 100-jarige sterfdag in 1957 werd deze kapel boven zijn graf gebouwd in opdracht van de zusters van de Sociëteit Jezus, Maria en Jozef.

In die tijd lag het graf in de tuin van het toenmalige klooster. In 1979 zijn de stoffelijke resten overgebracht naar een begraafplaats in Heeswijk.

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen

26

Drostehuis

Voormalig woonhuis

33

Aan de Slotstraat 10 vindt u het laat middeleeuwse Droste-of Stadhoudershuis.

Het pand vormde aanvankelijk één geheel met Slotstraat 12. In 1462 was het pand in gebruik van Sweder van Culemborg, in die tijd de Drost of stadhouder van de heerlijkheid Culemborg.

Het Drostehuis heeft een muurschildering waarop de wapens van Sweder en zijn echtgenote Jutta Utenengh worden voorgesteld. Muurschilderingen boven de opkamer doen vermoeden dat Sweder van Culemborg deze kamer als kapel heeft gebruikt. Het oostelijke deel van het achterhuis bevat een kelder met zogenoemde troggewelfjes.

Thans is hier makelaardij Pim van Veen gevestigd.

34

Zaterdag À 10.00 - 15.00 uur: geopend

Zondag À Van buiten te bezichtigen

Het Rijksmonumentale pand Ridderstraat 4 komt al voor op de kaart van Blaeu uit 1621. In de 17e eeuw zou het nog een topgevel aan de straatkant hebben gehad. De oudst bekende bewoner was jonker Amelis van Lauwick. In 1620 werd hij Schepen en van 1623 tot aan zijn overlijden in 1625 was hij stadsburgemeester. Na een aantal verbouwingen en splitsingen is zeer recent op de begane grond het Zorgcafé Culemborg gevestigd. Het Zorgcafé biedt ruimte aan Binnenwaard, een centrum voor mensen die zelf of in hun directe omgeving met kanker te maken hebben. Ook zetelt het Odensehuis, een inloophuis voor thuiswonende mensen met geheugenverlies en begin-

Zaterdag À Van buiten te bezichtigen

Zondag À Van buiten te bezichtigen

nende dementie én voor hun naasten, in het zorgcafé. En het Troostcafé, een ontmoetingsplek voor mensen die met een ingrijpend verlies te maken hebben, vindt in dit pand ook een thuisbasis.

27

Herberg De Croon

35

Het middelpunt van het centrum, de Markt, was een belangrijke locatie. Hier woonden dan ook de rijke inwoners en tegenover het stadhuis waren de drie belangrijkste herbergen gevestigd.

Markt 4 (de Croon, 1569), Markt 6 (het Gulden hoofd) en Markt 8 (de Gouden leeuw).

Door het koestraatje, waaraan één zijde van het pand grenst, werden vroeger de koeien naar de markt gedreven. Het komt uit op de zijdeur van het Vleeshuis in de kelder van het stadhuis. Om in die tijd brood op de plank te kunnen krijgen, was vaak meer dan één ambacht in een pand gevestigd. Bij de herberg vestigde in het achterhuis ooit een smederij en drukkerij. Later werden het twee woonhuizen (Markt 2 en Markt 4), met elk een eigen voordeur.

Toen het pand eigendom van de gemeente werd vestigde zij hier de bibliotheek. In 1982 maakte de bibliotheek plaats

voor een bakkerij. Juli 2015 kreeg deze bakkerij de naam Culemborgs Bakhuis.Net als het pand heeft de naam een historische betekenis. Een bakhuis is een bijgebouwtje op een boeren erf of bij een landhuis. Het was voorzien van een bakoven om brood en koek te bakken. Wanneer zo’n bakhuisje aan de straatzijde geplaatst was, werd het veelal gedeeld met de rest van de straat of

Zaterdag À 08.00 uur - 17.00 Geopend. Vanuit de ‘eetkamer’ zijn de bezigheden in de bakkerij te volgen.

Zondag À Van buiten te bezichtigen

buurt. Zo kon ieder zijn eigen producten bakken.

28

Stadhuis

36

Rond 1530 was Culemborg een voor die tijd flinke stad van 3500 inwoners.

Daarbij paste een groter stadhuis aan de Markt. Met een lening van Anthony van Lalaing en zijn echtgenote Elisabeth van Culemborg werd in 1534 het nieuwe stadhuis gebouwd in de stijl van de Brabantse gotiek, naar een ontwerp van Rombout II Keldermans, telg uit een vermaard bouwmeestersgeslacht en persoonlijk architect van keizer Karel V.

Schouw De schouw in de Schepenkamer is een gerestaureerde rococo schoorsteenmantel uit de 18e eeuw met beeldhouwwerk van Walter Pompe.

Boerenmaaltijd Zondag staat in de binnentuin een overvol buffet met authentieke, oude boeren gerechten door chefkok Laurent bereid. Voor ieders smaak is er wat wils. Een gedeelte van het buffet wordt live bereid op de

barbecue in de Binnentuin. Gezelligheid en verbroedering in Het Huis van de Stad!

Bel met Laurent op 06 - 30 544 344 , zodat u verzekerd bent van een mooi plaatsje.

Prijs per persoon voor het aanschuiven met onbeperkte gang naar het buffet is slechts 19,00 euro. Exclusief de drankjes, maar mét live muziek. En vooraf, vanaf 17.00 uur, wordt er geborreld in de tuin.

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur: geopend À 12.00 - 17.00 uur: hapjes en drankjes in de binnentuin (€ 2,- en € 2,50) À 13.00 uur: rondleiding À 12.00 uur: optreden Koninklijke Pieter Aafjes Opstap Orkest in de Stadszaal À 11.30 uur: optreden Vrouwenkoor OtherWise in de Stadszaal of, bij mooi weer, buiten op de trappen À 15.00 uur: rondleiding À 15.00 uur: optreden Koninklijke Pieter Aafjes Opstap Orkest in de Stadszaal À 16.30 uur: optreden KEC docenten in de kelder

Zondag À 10.00 - 17.00 uur: geopend À 14.00 uur: rondleiding À 14.00 - 16.00 uur: locatie voor de pianowandeling (voor het Stadhuis). À 18.00 uur: in de binnentuin aanschuiftafel boerengerechten € 19,- ex. drankjes maar mét live muziek!

29

Werk aan het Spoel

Molen Johanna

1

Aan de Goilberdingerdijk vindt u het fort Werk aan het Spoel. In eerste aanleg dateert het vanuit 1794.

In 1815 werd het bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie getrokken. Hoewel aanvankelijk bedoeld als verdediging tegen de wateroverlast in het Culemborgse veld, werd het later vooral een strategisch verdedigingswerk.

In de periode 1876 en 1879 werden de diverse bijgebouwen opgetrokken. Vanaf 2011 heeft het complex, na een grondige aanpak, nieuwe functies gekregen waarbij cultuur voorop staat. In 2013 werd dit rijksmonument genomineerd voor de Gouden Piramide. De Nieuwe Hollandse Waterlinie staat op de nominatie voor de werelderfgoedlijst van UNESCO

2

Zaterdag À 12.00 - 17.00 uur: Ateler Anneke Wessels geopend, doorlopend gratis rondleidingen in Bomvrij Gebouw Noord.

Zondag À 12.00 - 17.00 uur: Atelier Anneke Wessels geopend, doorlopend gratis rondleidingen in Bomvrij Gebouw Noord.

Dit rijksmonument aan de Prijsseweg betreft een ronde gemetselde korenmolen van het type grondzeiler. In 1878 bouwden de gebroeders De Heus een houten achtkantige molen met stenen voet. Deze brandde in 1888 af, maar werd in datzelfde jaar herbouwd. Molen Johanna is waarschijnlijk gebouwd met onderdelen van de gesloopte molen van de polder Oud- en Nieuw Schaayk en Kortgerecht te Leerdam. De wat getailleerde vorm wordt verklaard doordat de Leerdamse kap een te grote diameter had, waardoor de romp tijdens de bouw moest worden aangepast.

Zaterdag À 11.00 - 17.00 uur: molen te bezichtigen. De natuurspeeltuin is geopend en de kinderen kunnen spelen onder begeleiding van de ouders. À 11.00, 13.00 en 15.00 uur: rondleidingen in de molen.

Zondag À 11.00 – 17.00 uur: molen te bezichtigen. De natuurspeeltuin is geopend en de kinderen kunnen spelen onder begeleiding van de ouders.

30

Turkse moskee ImamiAzam

3

Aan de Rietveldseweg 4 staat de Turkse moskee Imami-Azam. Hoewel niet echt een monument volgens de definitie van een oud gebouw, is het al sinds de ingebruikname in juni 2011 met Open Monumentendag een grote trekpleister. De moskee biedt van binnen een indrukwekkende beleving. Vrijwilligers vanuit de Turkse gemeenschap vertellen vol trots over achtergronden en gebruiken.

Zaterdag À 10.00 uur - 17.00 uur: geopend À Doorlopend rondleidingen, Turkse hapjes en drankjes

Zondag À Van buiten te bezichtigen

31

Van Gaasbeek en Van Tiel

4

Ter hoogte van de Parallelweg West/Beesdseweg staat het markante fabrieksgebouw waarin tot de zomer van 2016 Van Gaasbeek & Van Tiel Meubelindustrie was gehuisvest. Dit industrieel gebouw stamt uit 1953 en gaf tot 1969 onderdak aan het bloeiende textielbedrijf N.V. Textiel Unie Spencer Hey. Vele Culemborgers kennen deze fabriek nog als de weverij. Vanaf 1969 betrok de vermaarde meubelmakers familie Van Gaasbeek & Van Tiel dit pand. Na hun start in 1847 in de binnenstad was het voor hen een uitgekiende kans hun meubelexploitatie op deze plek verder uit te breiden. Vanaf toen breidde Van Gaasbeek & Van Tiel het pand uit tot een heel aanzienlijk complex zoals we het nu kennen. Precies 170 jaar later betrekt een groep bevlogen ondernemers, onder de naam van de Coöperatie van Makers, het meest in het oog springende gedeelte van dit complex. Een plek dat

gedeeld wordt en waar mooie meubel- en interieurproducten en –projecten gemaakt worden. Een sociaal maatschappelijke samenwerkingsverband, waar cliënten en stagiaires de ruimte krijgen zich verder te ontwikkelen en te groeien

Zaterdag À 12.00 - 16.00 uur: Repair Café. samen repareren met vakkundige vrijwillige reparateurs. Een samenwerkingsinitiatief met Milieu Defensie Culemborg, De Vergroening en StadswerkplaatsCulemborg. À 12.00 - 16.00 uur: verkoop van mooie kleine meubelstukken en interieurobjecten van de Makers. À 12.00 - 16.00 uur: presentatie Coöperatie van Makers: wie zijn we, wat doen we en waar richten we ons op?

Zondag À Gesloten

32

Het badhuisje

5

Dit gemeentelijke monument, dat zich na de sloop van het naastgelegen pand in 2014 nadrukkelijk presenteert, is sinds 2002 in gebruik door de meubelstoffeerderij Van Mourik. Het badhuisje werd in 1932 gebouwd in opdracht van de directeur van de gasfabriek.

Zelf woonde deze in de villa op de hoek van de Triosingel.

Het badhuisje maakte deel uit van de gasfabriek en werd gerund door personeel van de gasfabriek. In 1967 werd het Badhuis tot een instructiebadje van het zwembad de Welborn omgebouwd, zodat de kinderen ook in de winter konden leren zwemmen. Daarna is het gebouw in 1982 verworden tot de

Una Mas Tollenstraat 24 4101 be culemborg 0345-548 148 www.unamastapas.nl

Zaterdag À 10.00 uur - 17.00 uur geopend

Una Volta Stationsweg 7 4101 ng culemborg 0345-227 228 www.unavolta.nl

33

Zondag À Van buiten te bezichtigen

thuisbasis van de Culemborgse motorclub ‘De Molen’.

Andermaal Havendijk 6 4101 ab culemborg 0345-534 645 www.andermaal.nl

De locomotief­ loods en Gelderland­ fabriek

6

Culemborg heeft de oudste nog bestaande locomotiefloods van Nederland. Dit gemeentelijk monument uit 1868 maakt deel uit van de Gelderlandfabriek, pal naast het station. De voormalige locomotiefloods werd vorige eeuw door de Gelderland Group gebruikt als ontwerpruimte voor nieuwe meubels. Na het vertrek van het meubelmerk is de locomotiefloods ruim tien jaar geleden in gebruik genomen als atelierruimte van de creatieve zelfstandig ondernemers die in de fabriek een plek vonden. De locomotiefloods en de voormalige machinehal zijn grondig gerenoveerd met behoud van authentieke details. In de voormalige locomotiefloods is restaurant Una Volta gevestigd. De rest van de oude fabriek is nu een culturele en creatieve hot-

spot met diverse multifunctionele ruimtes waar onder andere culturele activiteiten, congressen en exposities plaatsvinden.

Ook is er mogelijkheid voor flexwerken en incidenteel huren van ruimtes. De entree en de verschillende zalen hebben de stoere fabrieksuitstraling behouden en de unieke groene muren zijn vaak decor van fotoshoots en filmopnames.

Zaterdag À 11.00 – 17.00 uur: ateliers/studio’s geopend en rondleidingen À 15.00 uur: optreden KEC docenten in de zaal À Restaurant Una Volta geopend tot 24.00 uur (keuken tot 21.00 uur))

Zondag À Ateliers gesloten; restaurant Una Volta geopend tot 24.00 uur (keuken tot 21.00 uur)

34

Watertoren

Stadsboerderij Caetshage

7

De Culemborgse Watertoren en het bijbehorende Oude Pompgebouw liggen aan de Rijksstraatweg tegenover Stadsboerderij Caetshage. De in 1911 in gebruik genomen Watertoren is indertijd ontworpen door Visser & Smit uit Papendrecht. De toren heeft een eclectische stijl met neo-­romaanse elementen.

Sinds 2005 is de watertoren niet meer in gebruik.

De totale hoogte van de toren is 35 meter met in de kop een opslagreservoir van 200 m3.

De oorspronkelijke bakstenen ommanteling is in 1971 vervangen door een lichtere omhulling van plaatwerk. Na beklimming van 6 trappen biedt het dak een spectaculair uitzicht over Culemborg.

8

Zaterdag À 10.00 - 17.00 uur geopend À Vanaf 11.00 tot 15.00 uur: elk uur een beklimming.

Een kwartier voor aanvang verzamelen bij Stadsboerderij Caetshage. Per rondleiding is er plek voor 18 deelnemers, dus bel als u zeker wilt zijn van een plek naar Arjen Schamhart: 06 – 2153 8668

Zondag À Van buiten te bezichtigen

Aan de Rijksstraatweg ligt stadsboerderij Caetshage. Deze (zorg-) boerderij ligt op een terrein waar al in de Romeinse tijd (ongeveer 200 jaar na Chr.) nederzettingen van vermoedelijk Bataven bij het riviertje de Meer hebben gestaan. Er zijn veel archeologische resten gevonden, zoals potscherven en een bronzen gesp uit de Romeinse tijd. In de 12e eeuw heeft hier een motte (ronde heuvel) gestaan met een brede gracht eromheen. Rond 1300 is op dezelfde plek een klein vierkant stenen kasteel gebouwd.

Dit was de tijd van Gijsbert van Kaets, wiens dochter Mabelia in 1336 trouwde met Alard van

Zaterdag À 10.00 uur - 13.00 uur: geopend À Doorlopend rondleidingen

Zondag À Gesloten

Buren, waardoor de Kaetse goederen eigendom werden van de Heren van Buren. Op de huidige stadsboerderij Caetshage worden groenten, fruit en bloemen geteeld, verwerkt en verkocht.

35

Schakelhuisje

Spoorbrug monument

9

Gebouwd ca. 1925 door architect Hendrik Fels (18821962), in een stijl die invloeden vertoont van Dudok en het zakelijk expressionisme.

Dit elektriciteitsgebouw doet tegenwoordig dienst als transformatorhuisje, waarbij vanaf 1966 ook een magazijn was ondergebracht. De in een elektriciteitscentrale opgewekte stroom (hoogspanning) wordt naar een onderverdeelstation gezonden en daar tot laagspanning gebracht dat voor huishoudelijk gebruik (220 volt) en voor bedrijven (krachtstroom 380 volt) geschikt is. Het pand is opgetrokken in gele en rode machinale baksteen (Noors verband en terugliggende voeg)

10

Zaterdag À Rondom te bezichtigen

Zondag À Rondom te bezichtigen

en wordt gedekt door met bitumen belegde platte daken. (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).

Met de in 1868 opgeleverde spoorbrug schreef Culemborg geschiedenis.

Dit was jarenlang de langste spoorbrug van Europa, met een overspanning van 154 meter.

Het gebruikte materiaal was smeedijzer, gietijzer en staal.

De brug was een zeer belangrijke verbinding tussen Utrecht en ’s-Hertogenbosch over de rivier de Lek. In 1983 is de brug gesloopt en vervangen door een meer eigentijdse brug.

In de uiterwaarden staat een monument van steen en staal ter herinnering aan de geschiedenis van de eens zo beroemde brug. Lees ook het gedicht op de sokkel.

Zaterdag À Doorlopend te bezichtigen

Zondag À Doorlopend te bezichtigen

36