de vallei van de zeNNe
dwars door het hombeeks plateau
wandelbrochure
Hooilanden
De vallei van de Zenne dwars door het Hombeeks Plateau Uitgestrekt over de dorpen Heffen, Leest en Hombeek kan je het Hombeeks Plateau ontdekken. De Zenne meandert er prachtig door het landschap. De ligging aan het water speelde een grote rol bij het ontstaan van de Zennedorpen. Na de winterse overstromingen bleef er een vruchtbare sliblaag achter als natuurlijke bemesting voor de zomerse hooilanden. In het najaar werden deze gebruikt als veeweiden. Ook nu nog zie je op de oevers en valleien van de Zenne, op haar alluviale vlaktes en beemden het vee grazen. De lemige zandbodem van de hoger gelegen akkers en kouters houdt het water en voedingsstoffen lang vast en is daarom ideaal voor vollegrondsgroententeelt. Al jaren zetten enthousiaste vrijwilligers zich in voor het vrijwaren van het Hombeeks Plateau. Dit laatste aaneengesloten open ruimtegebied maakt deel uit van de sterk groeiende stad Mechelen en ligt geprangd tussen Antwerpen en Brussel. Werkgroep Hombeeks Plateau zette zijn schouders onder de inventarisatie van de rijke geschiedenis waarbij ook de achterliggende verhalen en tradities werden opgerakeld.
Vollegrondsgroententeelt
Praktisch Deze brochure bevat vier suggestielussen. De routes volgen telkens een stukje van Wandelnetwerk Rivierenland, een netwerk van wandelpaden die elkaar kruisen in genummerde knooppunten. Je kan je eigen route uitstippelen of een suggestiewandeling volgen uit deze brochure. Let onderweg ook op de bruine borden met extra historische informatie over bezienswaardigheden die je onderweg tegenkomt.
Er vertrekt een wandeling in elk van de drie dorpskernen: * Wandellus Heffen-Battel * Wandellus Leest * Wandellus Hombeek * Rolstoelvriendelijke route tussen Leest en Hombeek
Meer informatie en boekingen van gegidste wandelingen kan via: Toerisme Rupelstreek vzw info@toerismerupelstreek.be www.toerismerupelstreek.be 03/880 76 25
Aan de hand van deze brochure verrijk je tijdens het wandelen je kennis over het natuurlijk en historisch erfgoed en ontdek je lekkere producten van lokale ondernemers. Bovendien wordt je aandacht gevestigd op kleine landschapselementen en initiatieven van bewoners die bijdragen aan de instandhouding van fauna en flora.
2 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 3
RU
PE L
O T E NE
TE
WILLEBRO
EKSE VAAR
T
GR
Heffen
!
Battel
! K A N
DIJLE-A F LEI
A A L
!
D IN G
U LE
IN
-D IJ
CH EL
LE
!
E
N
Mechelen
M
VE
Leest
EN
NE
!
EN
Z
Hombeek
DIJ
LE
OVERZICHT WANDELLUSSEN Wandellus Heffen-Battel (p6) Wandellus Leest (p14) Wandellus Hombeek (p22) Rolstoelvriendelijke route (p30)
4 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 5
148
!! 0,7
0,1
1
76
10
12
53
0,6
1,3
0,9 0,3
!! 0
!
0,9
2
3 3
0,
!
43
0,3
Kerk
0,4
! ! ! ! 45
0,4
!
0,6
0, 9
0,7
0,1
Natuur- of bosgebied
In de natuur- of bosgebieden mag je de natuur niet verstoren. Honden zijn enkel aangelijnd welkom; in sommige gebieden zijn geen honden toegelaten. Voor de organisatie van 0,7 activiteiten is een toelating nodig 258 van de terreinbeheerder. Meer info op: www.natuurenbos.be
!
1,
48
6
0,6
0,6
0,9
0,9
0,2
0,3
6
!
0,
0,8
6 | De vallei van de Zenne
!
Onverharde ondergrond`
2,3
187
55 47 ,3 54 Willebroek-Rumst met toelating A3222 van Nationaal Geografisch Instituut – www.ngi.be Fragment uit de topografische kaart0omgeving 56 0,7 34 !
126
Onverharde ondergrond
0,4
44
125
Kasteel - burcht
Verharde ondergrond
7 0,
42
0,2
Kapel
59
46
0,8
0,4 Knooppunt Wandelnetwerk 0,2 0,3 Rivierenland
1
9
Hoeveverkoop
11
61
60
!
0,7
! ! !! !
9
0,4
0,8
Parkeerplaats
of kinderwagens
262
3
2
0,
1
Niet toegankelijk voor rolstoel-
2
1,
0,3
1,8
Schuilhut
0,2
4
0,4
8
0,
1,4Gastenkamer/vakantiewoning 58
Route: 12,09 km
0,2
1
! !
! !
0,8
! ! ! ! !! ! ! ! 128
1,3
62 127
57
194
332
1,9
0,6
1,3
0,5
CafĂŠ/restaurant 270
Startplaats: knooppunt 143
0
63
!
Wandellus Heffen-Battel
1,1
0,4
7
2
257
274
!
271
!
129
5
6
3
0,
273
0,5
64
0,
4 Legende 1,
4
0,
!
1,
0,8
66
0,2
0,6
137
256
! ! ! ! 0,2 65
136
! ! ! 0,4
131
1,
138
! ! ! ! !
0,6
0,3
0,9
80
130
1
135
163
!
0,
18
!
82
73
0,6
72
0,5
2
!
74
0,6
3
0,8
! !
81
1,7
0,
0,3
0,9
2
70
0,
71
1
0,2
0,5
17
!! ! ! ! !
1
275
1,
0,4
! !
0,2
0,2
132
8
!
,3
0,3
2,4
! !
2
19
16
0,5
15
20
0,7
0,
!
0,6
0,8
1,4
79
0,
! ! ! !! ! 143 142
77
0,6
1,5
!!! 49 50 51
,10,2 0,3
,2
! 75
78
0,5
1,6 0,8
67
0,7
68
88
0,9
69
0,9
0,5
!!
7
0,
!
0,2
! ! ! !
0,
141
83
0,8
0,6
248 249
0,6
84
3
!
1,8 0,2
140
0,
0,3
! !
0,3 139
188
0, 5
190
1
! !
2,7
331
1
1
!
0,
5 1,
2
0,
1,2
!
264
2
86 87
1,2
9
0,
!
0,6
!! 150 151
2,
0,1
85
2
0,1
146
!!!
0,9
0,5
0,9
0 ,7
1,4
145
0,5
!
! !
1,2
144
1,2
!
0,4
! ! 149
0,5
De vallei van de Zenne | 7
0,5
!
Toltoren
De Kettinghe
WAndellus Heffen-Battel Startplaats: infobord aan knooppunt 143 (adres: Heffen-Dorp)
Voorbij knooppunt 82 zie je links de Bleukensweide. Deze weide illustreert hoe natuurinrichting en natuurbeleving hand in hand kunnen gaan. Vroeger maakte deze weide deel uit van het natuurlijk overstromingsgebied waardoor bij sterke vrieskou de lokale bevolking volop ijspret kon beleven op het natuurijs. Sinds de indijking van de Zenne ging deze traditie echter verloren. Na de nieuwe inrichting (afgraven van de weide en aanleg van een wal) wordt het gebied opnieuw overstroombaar gemaakt. Dankzij het herstel van het beemdenlandschap zal koning winter de weide weer omtoveren in een mooie natuurlijke ijspiste. Tegelijkertijd zijn dergelijke overstromingsgebieden belangrijk voor allerlei watervogels uit de nabijgelegen natuurgebieden en draagt de Bleukensweide bij aan het Vlaams Ecologisch Netwerk. Bovendien kan het gebied overtollig water opvangen, zodat stroomopwaarts gelegen percelen gespaard blijven van wateroverlast.
De geschiedenis van Heffen is nauw verbonden met de Zenne. Vanaf de 14de eeuw kon de stad Mechelen tol heffen bij de schepen. In ruil kregen zij vrijstelling op de stapelrechten van de stad op vis, graan en zout. Om ontduiking van tol tegen te gaan werd in 1413 vanuit de toltoren een ketting over de Zenne gespannen. Zo profiteerden Mechelen en Heffen ten volle van de rijkdom die de scheepvaart met zich meebracht. De oorspronkelijke toren van de kerk uit de 13de eeuw werd vermoedelijk gebruikt als vuurtoren voor de scheepvaart. Deze toren is nadien deels afgebroken en geïntegreerd in de huidige St. Amanduskerk. Links van de kerk in de Sint-Amandusstraat vind je sinds september 2012 het ontmoetingscentrum De Kettinghe. Dit ontmoetingscentrum is één van de realisaties van het project PURE Hubs, een samenwerking tussen de stad Mechelen en RURANT vzw. Dit project ontwikkelt knooppunten tussen de stad en het Hombeeks Plateau als instrument voor een duurzame regionale ontwikkeling. Concreet versterkt PURE Hubs het netwerk van lokale ondernemers onder de naam ‘Mechels natuurlijk’. (www.purehubs.eu en www.mechelen.be/mechelsnatuurlijk)
Bleukensweide
Tip: Op zoek naar vergader- en/of feestruimte? De Kettinghe kan ook gehuurd worden (inclusief keuken, aangelegde buitenruimte... ). Meer info: www.mechelen.be/heffen Volg vanaf de startplaats knooppunt 142, 76, 74 en 82 en loop vervolgens richting knooppunt 63.
8 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 9
Robbroek
Gallowayrund
Volg na knooppunt 63 knooppunt 273, 274, 65 en 66, tot aan 64. Je loopt nu langs het natuurgebied Robbroek. De fonteinkruiden en waterviolier duiden op de goede waterkwaliteit van de moerassen. Op de vochtige graslanden treffen we de echte koekoeksbloem, moerasvergeetmij-nietjes en orchideeĂŤnsoorten aan. Ook dieren als de buizerd, sperwer, vos, ree, wezel en bunzing voelen zich hier thuis. Het Robbroek is slechts een fractie van het typisch rivierenlandschap dat zich in de middeleeuwen tussen de Zenne en de Dijle uitstrekte. Een groot deel van het Robbroek werd beplant met populieren waardoor het systeem van de vloeibeemd in onbruik raakte. Deze techniek bevloeide gecontroleerd hooilanden in de winter met vruchtbaar makend rivierwater. De ontstane plassen vormden een prima rust- en foerageerplek voor talrijke overwinterende watervogels en transformeerden in de zomer in soortenrijke graslanden. Sinds de jaren ‘90 kapt men populieren om het gebied als open rivierenlandschap te herstellen. De gallowayrunderen en konikpaarden Konikpaarden
10 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 11
Spaanse Hoeve
Kapel ten Doorn
houden nu al grazend de gevarieerde bloemrijke vegetatie in stand. Men streeft ook naar het herstel van de vloeibeemd op de hooilanden van het gebied om zo de instandhouding van de unieke flora en fauna te garanderen.
Steek het kanaal over naar knooppunt 86. Wandel daarna de Zenne over richting knooppunt 85 en vervolgens naar knooppunt 188. Sla hier rechts af de zandweg op naar knooppunt 264 en 84.
Volg knooppunt 129 en 131. Steek vervolgens het Dijle-Leuvenkanaal over en volg knooppunt 130, 132 en 88. Net voor knooppunt 88 zie je links de ‘Spaanse Hoeve’, ook bekend als het ‘Hooghuys’ of het ‘Fort van Krimpe’. Dit was waarschijnlijk een Spaans fort dat dienst deed als een vooruitgeschoven controlepost van het Spaanse leger tijdens de Spaanse furie in Mechelen. Op 31 augustus 1572 nam Bernard van Merode, een luitenant van Willem van Oranje, de stad in en kwam ze onder calvinistisch bestuur. Een maand later heroverden de Spaanse troepen van Don Frederik Mechelen en gingen zich te buiten aan moorden, plunderingen en andere gruweldaden. Na knooppunt 88 volg je het kanaal richting knooppunt 87, tot aan het Zennegat. Het Zennegat is de plaats waar de Zenne en het kanaal Leuven-Dijle in de Dijle vloeien, die op haar beurt enkele honderden meters verder samen met de Nete uitmondt in de Rupel. De kracht van de natuur en het water bezorgen het landschap een uniek karakter. Hoge dijken vormen een buffer tegen overstromingen en enkele wielen, diepe plassen die ontstaan bij dijkbreuken, getuigen nog van de strijd van de mens tegen het water. Via de talrijke bruggen kan je vlot alle dijken bereiken, met een prachtig uitzicht over natuurgebieden zoals den Battelaer of de Oude Dijlearm.
12 | De vallei van de Zenne
Wist je dat je tussen knooppunt 264 en 84 langs het hoogste punt van Heffen passeert, zo’n 5 à 6 meter boven de zeespiegel? Ten noorden van dit punt lag een (h)effen vlakte, het ‘Heffenveld’. Vermoedelijk komt de naam Heffen hier vandaan. Volg knooppunt 75. Net over de Steenweg op Heindonk zie je Kapel ten Doorn. Rond 1500 vond men op deze plek een Mariabeeldje en hing dit daarna aan een boom. In 1614 bouwde men een eerste kapel. Deze werd in 1643 afgebroken en vervangen door de huidige kapel in statige bouwstijl van de Brabantse renaissance. Tijdens een grondige restauratie in 2011 kwamen de authentieke zwarte muurschilderingen tevoorschijn. Deze vondst is uniek omdat men tot op heden dergelijke muurschilderingen alleen in grote kerken aantreft en vormt dus een extra reden om dit kleine monument te beschermen. Sla aan knooppunt 75 links af en wandel terug naar de startplaats.
De vallei van de Zenne | 13
0,3
0, 3
0,7 0,8 0,6
47
0,6
0,4
0,4
9
0,3
0,6
0,4
!
280
1,
48
6
1
!!! !! ! ! 49 50 51
,10,2 0,3 0,5 036 52 37
0,2
0,6 0, 1,4
34
290
185
35
!! 287 Kerk
! 30
Natuur- of bosgebied In de natuur- of bosgebieden mag
de natuur niet verstoren. Honden 0,2jezijn 32 enkel aangelijnd welkom; in
Kapel
!! 31
Onverharde ondergrond
!
1
0,7
1,2 0Kasteel 29 - burcht
214
Fragment uit de topografische kaart omgeving Willebroek-Rumst met toelating A3222 van Nationaal Geografisch Instituut – www.ngi.be 14 | De vallei van de Zenne
0,7
Verharde ondergrond
26
0, 3
0 ,8
28
38
0,9
0,9
0,5
!
!!
39
45
0,4
sommige gebieden zijn geen honden toegelaten. Voor de organisatie van activiteiten is een toelating nodig van de terreinbeheerder. Meer info op: www.natuurenbos.be
1,5
Knooppunt Wandelnetwerk
!
0,2
27
! ! ! ! ! !! ! ! 44
0,5
of kinderwagens
1,2
2,4
Niet toegankelijk voor rolstoel-
0,3
0,9 Parkeerplaats 24 Hoeveverkoop
0,5
Schuilhut
41
133
Gastenkamer/vakantiewoning
Korte route: 6,74 km
262
!
40
0,8
134
CafĂŠ/restaurant 25
Startplaats: knooppunt 63
1
0,5
0,4
1,5
0,4
Wandellus Leest
! !
0,7
7 0, 0,4
0,4
164
0,5
0,
!!
0,2
!
Legende
Lange route: 10,07 km
0,6
0,5
277
0, 2
0, 2
1
0,7
0,1
! !
46
42
126
5
!
0,9
59
!
!
0,3
125
0,6
0
22
!
!
0,2
187
0,9
21
,3
54
!
60
0,2
!
0,6
9
43
56
291
0,
6
!
!! 55
0,3
61
0,
0,8
0,8
!
0,4
0,3
0
0,9
0,2
0,
1
12
1,3
1,8
0,2
4
53
0,8
1
0,4
0,2 0,3
10
3 0,
128
1,9
6
0, 9
11
194
332
62 127
58
7 8
0,4
5
270
2
! ! !! ! ! 0,7
!
0,4
! !! ! !! ! ! !
1,3
! !
1,
0,4
1,1
57
0,6
! !
64
63
0,5
129
0 ,2
0,8
2
273
0,5
!
274
!
!
1,4 0
0,6
3
0,
271
272
0,9
4
0,
1,
257
4 1,
1,6
!
0,6
137
256
0,8
66
136
! ! ! 0,4
! ! !!
0,6
0,3
0,9
131
0,2 65
1
135
138
2
!
0,
17
73
0,6
72
18
130
1
0,2
0,5
0,8
! ! ! ! !
82
3 1,
0,4
! !
0,3
! !
0,9
0,3
2,4
! ! 15
4
!
!
16
0,5
!! ! ! ! !
19
2,2
1,8
! 33
De vallei van de Zenne | 15
!
18
Dorpshuis van Leest
Kroningerhoeve
Wandellus Leest Startplaats: infobord aan knooppunt 63 (adres: Ten Moortele 1)
Vlakbij knooppunt 291 zie je de Steynen Molen. De huidige boerderij dateert van 1781. Vorige eigenaars waren de gebroeders prinsen van Savoie d’Aoste, Italianen uit Turijn en graaf Felix van Merode. Het oorspronkelijke domein, het ‘pachthof en speelhuys met vijver en wallen’ stond echter aan de overkant van de aardeweg. Enkele bodemvorsers hebben hier resten gevonden van een oude Romeinse villa (mogelijk de oudste nederzetting van Leest). Dit is wellicht te verklaren doordat de Kapellebaan een gedeelte is van de vroegere Romeinse heirbaan die Utrecht met Bavay in Noord-Frankrijk verbond en over Mechelen liep.
Op het dorpsplein herken je het dorpshuis van Leest dat in 1882 gebouwd werd als gemeentehuis. Aanpalend stond het ‘schoolhuis’ waar de meesters van de oude jongensschool woonden. Nu wordt het gebruikt voor decentrale dienstverlening van de stad, kinderopvang en cursussen. Wandel richting knooppunt 271 en volg vervolgens knooppunt 270 en 55. Onderweg naar knooppunt 55 zie je rechts de wei van Hof Ter Halen, momenteel een melkveebedrijf. Hier stond vroeger de Tiendeschuur, gebouwd door de abdij van Kortenberg. In deze schuur werden de ‘Tienden’ samengebracht: elke boer van Leest moest een tiende van zijn opbrengsten afstaan aan de abdij. Wanneer de oogst gepikt en samengebonden was, moest men de ‘Tiendeheffer’ verwittigen. Kwam hij niet voor het vallen van de avond, dan mocht de boer zijn oogst binnenhalen, maar moest hij de verschuldigde schoven graan op zijn veld laten staan. Er bestonden ook ‘vleestienden’ op de schapen, de varkens en het pluimvee.
Tip: heb jij knotbomen die dringend aan een onderhoudsbeurt toe zijn? Misschien kan het knotteam van Regionaal Landschap Rivierenland je helpen. info@rlrl.be
Knotbomen
Net voor knooppunt 55 zie je links de Kroningerhoeve. Het ‘Cruininghemhof’ is één van de oudst bewaarde gebouwen van Leest. Het staat reeds op de kaart sinds 1723. Rond de hoeve zie je een aantal rijen knotbomen staan, zowel knotwilgen als knoteiken. Vroeger werd het hout van de knotbomen gebruikt als brandstof en als grondstof voor o.a. bezemstelen, klompen en allerlei vlechtwerk. Naast de cultuurhistorische waarde hebben knotbomen ook een grote natuurwaarde. Vooral oudere exemplaren herbergen vele soorten dieren en planten. Het steenuiltje één van de trouwste bewoners. Korte route: volg na knooppunt 55 knooppunt 43 (ga verder naar p 19) Lange route: ga verder aan knooppunt 54 naar knooppunt 53, 12 en 291. 16 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 17
Steynen Molen
Europese vogelkers
Wandel naar de Zenne via knooppunt 56, 54, 55, 43, 42, 46, 59, 60 en 61.
Links van knooppunt 60 en 61, zie je een recent aangeplant bos. Bossen zijn onontbeerlijk voor een gezond leefmilieu. Eén hectare bos haalt jaarlijks 6,7 ton CO2 uit de lucht! Bossen bieden bovendien onderdak aan een heleboel dier- en plantensoorten en, niet onbelangrijk, leveren stooken timmerhout. Op basis van goed beheer levert het aanplanten van bomen zowel een ecologische als economische winst op. Reden genoeg voor Leestenaar Johan om zijn 5 hectare weiland een nieuwe bestemming te geven: bos! Om de soortenrijkdom alle kansen te geven plantte Johan tussen 2004 en 2009 in samenspraak met het Agentschap voor Natuur en Bos 10.000 inheemse eiken en essen. De twee kilometerlange nieuwe haag van hazelaar, vlier, gelderse roos, gewone vogelkers en meidoorn biedt voedsel en dekking voor talloze zangvogels als putter, sijs en kruisbek. Twee imkers hebben hun ‘werkvolk’ hier tewerkgesteld. Een oude afgekraakte populier laat Johan staan. Dode bomen zijn immers een belangrijk habitat voor zwammen, vleermuizen en holenbroeders zoals specht en boomklever.
Op weg naar de Zenne loop je langs akkers die jaarlijks beplant worden met vollegrondsgroenten. Deze gedijen goed op de rijke lemige zandbodem van de hoger gelegen gebieden.
Tip: enkele meters voor knooppunt 56 kom je de Paardenmelkerij De Beck tegen. Sinds de oudheid drinken Russische steppevolkeren paardenmelk. Tegenwoordig wordt er ook in ons land meer en meer gebruik gemaakt van dit uniek natuurproduct. Voor meer info over de verkoop van paardenmelk, paardenverzorging en rondleidingen: www.paardenmelkerijdebeck.be - 015/41 28 53
Paardenmelkerij De Beck
18 | De vallei van de Zenne
Aanplant inheemse eiken en essen
De vallei van de Zenne | 19
xxx Putter
Pastorij
Tip: verenigingen kunnen een geleide wandeling aanvragen en luisteren naar een boeiend verhaal over toekomstbomen en ontwikkelingsfases van bossen. Meer info: johan.teughels@gmail.com (secretaris Bosgroep Antwerpen Zuid)
Wist je dat vroeger de pelgrims en voetgangers aan deze plek bij de Zenne bij laag water de harde bedding overstaken naar Stuyvenberg? Dit is vandaag niet meer mogelijk. Volg knooppunt 273 en 63 (startplaats). Tussen knooppunt 273 en 63 zie je links de pastorij. In 1625 kregen de Leestenaars op hun verzoek toelating tot ‘het maecken van een pastoraal huys’. Uit oude rekeningen blijkt dat de fundamenten gelegd zijn met ‘gruys’ van het nonnenklooster Leliëndael op de grens met Hombeek dat in 1580 werd verwoest. Waarschijnlijk duidt het jaartal 1776, dat op de zijgevel staat, op het beëindigen van herstellingswerken. Vandaag maakt de Wereldwinkel gebruik van dit prachtig gebouw (open op zaterdag).
20 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 21
41
0,9
0,7
0,
!! 0
287
0,4
1,2
! 30
29
37
0,2
,10,2 0,3 0,5 036 52
185
280
0,2 32
!! 27
0,4
1,5
49 50 51
1,3
133
0,2
290
0,6
6
1
0,8
134
25
34
47
35
! !
0,7
39
0,9
0,7
0,5
0,5
40
0,5
!
! 24
!!
258
1,5
0,4
1,2
2,4
0,3
!
1
38
45
0,4
0,5
0,5
0,
0,2
! 164
0,3
0, 9
0,5
44
0,6
0,7
0,1
0,6
!
1,
48
0,6
22
!
!
0,9
291
277
!
43
0,4
0,9
0
54
0,4
! ! ! ! !!! ! !! ! ! ! !! ! !
!
0,9
!
0,2
!
!! 55
7 0, 0,4
42
6 0,
0,8
,3
0,3
0
56
! !
46
0,8
1
53
12
!
0,7
0,2
!!
28
! 184
31
26
214
1,8
2,2
1,4
!
1,5
1,4
0,9
6
0,2 0,3
10
3 0,
59
1 ,8
! ! !! ! 0,4
11
!
1
2
1,
0,6
! 33
Legende
262
Wandellus Hombeek
CafĂŠ/restaurant
Kasteel - burcht
Startplaats: knooppunt 36
Gastenkamer/vakantiewoning
Kerk
Korte route: 15,21km
Schuilhut
Kapel
Lange route: 17,83 km
Parkeerplaats
Niet toegankelijk voor rolstoel-
Hoeveverkoop
Verharde ondergrond
of kinderwagens
Ijsverkoop
Onverharde ondergrond
Knooppunt Wandelnetwerk
Natuur- of bosgebied In de natuur- of bosgebieden mag je de natuur niet verstoren. Honden zijn enkel aangelijnd welkom; in sommige gebieden zijn geen honden toegelaten. Voor de organisatie van activiteiten is een toelating nodig van de terreinbeheerder. Meer info op: www.natuurenbos.be
Fragment uit de topografische kaart omgeving Willebroek-Rumst met toelating A3222 van Nationaal Geografisch Instituut – www.ngi.be 22 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 23
0
Speelhuys van ter Nath
Junker D1 op het militair vliegveld in Hombeek
Wandellus Hombeek Startpunt: knooppunt 36 aan overweg (adres: Stationsplein)
Tip: tussen knooppunt 290 en 39 kom je op de verharde weg Heike. Op Heike nr 26 vind je de artisanale hoevebakkerij Van Doren. Deze bakkerij gebruikt eigen graan om in een met hout gestookte oven broden, cake en koeken te bakken. Meer info over verkoop en klasbezoeken: hoevebrood@hotmail.com - 0474/52 74 50
Als je even naar de kerk loopt, zie je tegenover de hoofdingang het mooie ‘Speelhuys van ter Nath’ met gotische trapgevels. Het werd rond 1640 opgetrokken met bouwmateriaal van het afgebrande klooster Leliëndaal. Livio Invrea, een edelman uit Genua, gebruikte het toen als buitenverblijf. Zijn dochter huwde met graaf Van der Nath, die op het kasteel van Releghem woonde en hun gasten in het Speelhuys liet logeren, waaronder de schilder David Teniers. In 1757 verkochten de erfgenamen Van der Nath het Speelhuys aan Peter Cauwenbergh die het ombouwde tot een smoutmolen waar olie werd gewonnen uit raapzaad. Zijn nakomelingen verkochten het in 1825 aan weduwe Anna Maria Van Asch, die hertrouwde met olieslager Martinus Slachmuylders. In 1846 bouwde haar dochter het om tot een empire getint landhuis en diende het als herberg. De nieuwe eigenaars renoveerden het grondig in 2006.
Open: van dinsdag tot zaterdag tussen 11u en 19u.
Aan knooppunt 134 zie je het prachtige Kasteel Expoel uit de 13de eeuw. Dit kasteel dankt zijn naam aan Jan de Axpole, de man van de eerst gekende eigenares, Catharina Raduwaerts. Sinds 1700 was het kasteel het zomerverblijf van de erfgenaam van de Plantyndrukkerij in Antwerpen en grootaalmoezenier van Antwerpen, Balthazar IV Moretus. Na zijn dood werd het kasteel verkocht aan familie de Meester de Ravestein. Kasteel Expoel
Wandel vanaf knooppunt 36 naar 37, 280 en 35. Links van knooppunt 280 en 35 lag vroeger een militair vliegveld, aangelegd op bevel van de Duitse overheid enkele weken voor de wapenstilstand van WOI. Dit vliegveld was de basis van de Junkers D1, het nieuwe Duitse geheime wapen uit staal. Na het vertrek van de Duitsers viel het vliegveld al gauw ten prooi aan plunderingen, waarna het door het Belgische leger werd opgedoekt. Sporen zijn er niet meer te zien, maar enkele Hombekenaars bewaren nog steeds souvenirs, zoals schroeven of een tentzeil. Bij knooppunt 35 volg je knooppunt 290, 39, 41, 40 en 134.
24 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 25
Kapelboom aan knooppunt 164
Hof ter Heyde
Korte route: aan het kasteel kan je de statige eiken- en platanendreef inwandelen richting knooppunt 133 en vervolgens 28 ( lees onderaan verder). Lange route: ga verder naar knooppunt 164.
Aan knooppunt 214 vervolg je de weg naar knooppunt 31 en 33.
Aan knooppunt 164 zie je een ‘vrome boom’. Bomen vertellen vaak een bijzonder verhaal over het landschap. Zo zijn er vrijheidsbomen, gerechtsbomen, geboortebomen, grensbomen, herdenkingsbomen en kapelbomen. Bomen kunnen een historische locatie aangeven, ter herdenking zijn aangeplant of herinneren aan een historisch gebruik van het landschap. Het zou zonde zijn de verhalen, gebruiken en mythes die nog gekend zijn bij deze bomen te laten verloren gaan. Kijk op www.provincieantwerpen.be en help dit stukje levend erfgoed in kaart te brengen en te behouden. Wandel naar knooppunt 25, 24, 27 en 28. Tip: tussen knooppunt 25 en 24, kom je langs Hoeve Ten Bossche. Ideaal om in de zomer even uit te rusten en te genieten van lekker schepijs op het terras. Meer info over openingstijden en andere hoeveproducten: www.hoevetenbossche.be - 015/61 19 15
Even voorbij knooppunt 31 zie je rechts ‘Het Laatste Huis’. Achter deze 18de eeuwse hoeve liggen de volkstuintjes waar mensen kunnen genieten van hun eigen moestuin en de natuur rondom. Er worden ook allerlei workshops en voordrachten organiseerd over oude fruitrassen (zoals de Mechelse peren), het snoeien en moestuinieren. De wilde fauna wordt verwelkomd door de inrichting van een amfibieënpoel en bijenhotel. In samenwerking met Regionaal Landschap Rivierenland is er ook een fauna-akker ingezaaid. De oude landbouwgewassen en akkerkruiden bieden namelijk voedsel en schuilmogelijkheden aan fazanten, patrijzen, hazen, konijnen en vele vlinders en wilde bijen. Info over workshops, volkstuintjes of een bezoek: theoslachmuylders@hotmail.com - 015/41 66 06 Info over fauna-akkers: info@rlrl.be
Na knooppunt 28 volg je knooppunt 287 en 214. Voorbij knooppunt 287 zie je rechts Het Hof ter Heyde, ‘Curtis de Hoxdock’of de ‘Bontridder’ (naar een vroegere eigenaar). Het zou dateren uit het begin van de 13de eeuw en werd rond 1250 verder uitgebouwd door de abdij van Kortenberg. Baron Christian de Meester de Ravestein kocht het in 1968. Toen was het hof zeer bouwvallig. De gevel werd gezandstraald waardoor een jaarsteen en een witstenen medaillon, ‘Anno 1752’ opnieuw zichtbaar werden. Het Laatste Huis 26 | De vallei van de Zenne
Fauna-akker De vallei van de Zenne | 27
Kasteel van Relegem
Hof te Wol(fs)putte
Loop verder door het open landbouwgebied. Ook landbouwers zetten zich in voor de natuur. Je leest hier meer over op p34.
Hou in de lente- en zomermaanden de lucht boven de dorpskern goed in de gaten. Er is veel kans dat je gier- of huiszwaluwen ziet. Vele Hombekenaars helpen deze luchtacrobaten door kunstnesten tegen hun gevel te hangen. Ziitten er bij jou zwaluwen in de buurt en wil je ze een duwtje in de rug geven, kijk dan op www.rlrl.be/zwaluwen voor enkele tips.
Volg na knooppunt 33 knooppunt 184. Onderweg naar knooppunt 184 heb je zicht op het omgracht waterkasteel van Relegem uit de tijd van de Franken (3de-10de eeuw). Het kasteel dankt zijn naam aan zijn eerste eigenaar Hendrik van Ophem afkomstig uit Relegem, een dorp in Vlaams-Brabant. Het kasteel had oorspronkelijk een militaire functie en diende als voorpost voor het Hertogdom Brabant tussen de landen van Mechelen, Grimbergen en Rumst. Bekende bewoners zijn Jan van Releghem (Brussels hoogwaardigheidsbekleder in de 14de eeuw), Jan II Carondelet en de graven van Ter Nath (allemaal lid van de Grote Raad van Mechelen). De gebouwen werden in de loop van de 18de eeuw aangepast waardoor je kan zien dat de vroegere versterkte burcht een meer verfijnde en riante residentie is geworden. Wandel bij knooppunt 184 naar knooppunt 52, 185, 49. Vanaf Knooppunt 49 kan je links via Mechelseweg terug naar startplaats knooppunt 36.
Huiszwaluwen
Op enkele meters voorbij knooppunt 49 zie je het voormalige ‘Hof te Wol(fs) putte’, oorspronkelijk een vroeg middeleeuws verdedigingswerk aan de Zenne om de stad te verdedigen. Mechelen legde toen de eerste steenweg aan en bouwde ook de brug over de Zenne. In de 14de-15de eeuw kwam het omwaterd kasteeltje in handen van de familie Wolputte, vandaar de naam. Het gebouw kende verschillende eigenaars, maar werd geconfisqueerd en werd het eerste Vlaams gerechtshof van de aartsbisschop. Halverwege de 19de eeuw verbouwde de toenmalige eigenaar het tot een empire getint landhuis. De omgrachting verdween rond 1900. In 1998 werd het landhuis beschermd als monument. Tegenwoordig vind je er het restaurant ‘Baron van Zon’. De grootvader van de eigenaar had een poppentheater in Antwerpen en de rijke baron ‘Van Son’ was het hoofdpersonage van één van de scenario’s. 28 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 29
0,8
!
0,7 3 0,
! 22
54
43
0,5
0,4 0,5
0,7
1,2
0,9 3 Aan paardenmelkerij De Beck ,ga je richting de spoorweg naar knoop24 0
!
Rolstoelvriendelijke route tussen Leest en Hombeek.
p 25
0,2
2,4
26
daarna richting knooppunt 291 wandelt, kom je weer langs de paardenmelkerij. Op het kaartje staan de pagina’s aangeduid waar je meer informatie vindt over de bezienswaardigheden.
0,9
0,7
p 17
0,8
0,7
!! 0
287
1,2
29
28
262
Startplaats: paardenmelkerij De
Kapel
Beck
Verharde ondergrond
Route: 4,83 km
Onverharde ondergrond
Knooppunt Wandelnetwerk
Natuur- of bosgebied
Hoeveverkoop
1,Kasteel 4
Gastenkamer/vakantiewoning
Fragment uit de topografische kaart omgeving Willebroek-Rumst met toelating A3222 van Nationaal Geografisch Instituut – www.ngi.be 30 | De vallei van de Zenne
38
39
!! 27
punt 291. Volg vervolgens het fietspad naar knooppunt 277, 164, 134 en 40. Sla bij knooppunt 40 linksaf naar knooppunt 43, 55, 54 en 56. Als je
! !
0,5
133
25
Legende
0,3
41
0,5
!
! !
1
!! 40
134
0,2
! p 26
0,
0,6
164
! ! 44
!
0,5
277
42
!
0,9
291
!
!
56
! !
0,1
0,6
! ! 55
9
p 17
0,3
0
p 16
0,9
!
7 0, 0,4
0,6
53
12
0,
10
3
0,
1
0,2 0,3
p 18
0,9
0,2
9
11
0,4
46
0,8
! ! !! !
!
0 ,7
1
0,4
!
0,6
! 214
De vallei van de Zenne | 31
xxx Zenne
Getijdengebonden rivier De Zenne is een getijdengebonden zoetwaterrivier zoals Nete, Rupel, Dijle en de Schelde. Tweemaal daags staat deze rivier onder invloed van eb en vloed. Deze getijdenwerking zorgt voor een aparte en uiterst zeldzame biotoop: zoetwaterslikken en -schorren, niet permanent onder water staande, luwe en daardoor slikrijke milieus. Bij laagtij zoeken eenden en steltlopers hun voedsel op de sliblaten, onbegroeide maar ecologisch waardevolle zones met bodemwiertjes in het slib of zand. In de rietlanden in het schor nestelen blauwborstjes, rietgorzen en kleine karekieten. In de wilgenvloedbossen treffen we tuinfluiters en zanglijsters aan.
regionaal Landschap Rivierenland De streek rond de benedenlopen van de rivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel is uniek. De machtige waterlopen in een lappendeken van weiden, bosjes, houtkanten en bomenrijen fascineren menig wandelaar. Maar door de ligging tussen Antwerpen en Brussel wordt de open ruimte helaas steeds schaarser ‌ Nog tÊ weinig mensen beseffen dat juist die open ruimte temidden van onze bijna volgebouwde regio van onschatbare waarde is om er aangenaam te leven, te wonen en te werken. Mede dankzij de inzet van Regionaal Landschap Rivierenland en haar partners kan het uitzonderlijke rivierenlandschap worden behouden. Landschapszorg en de aanleg en het herstel van kleine landschapselementen zijn hierbij cruciaal. Daarnaast proberen wij via educatieve en recreatieve projecten zoveel mogelijk bewoners bij hun streek te betrekken en ervan te laten genieten Meer info: www.rlrl.be
32 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 33
colofon Realisatie Mechels Natuurlijk (PURE Hubs Mechelen) Regionaal Landschap Rivierenland Toerisme Rupelstreek Werkgroep Hombeeks Plateau Redactie Regionaal Landschap Rivierenland, Werkgroep Hombeeks Plateau V.U. Regionaal Landschap Rivierenland, Hombeeksesteenweg 264, 2800 Mechelen Perceelrand
Depotnummer: D/2015/12.253/1
Agrarisch natuurbeheer
In samenwerking met Agentschap voor Natuur en Bos, Igemo, Provincie Antwerpen, PURE Hubs, Rurant, Toerisme Scheldeland, Stad Mechelen, Toerisme Provincie Antwerpen
De landbouwsector is een erg belangrijke speler in het behoud van de open ruimte en de instandhouding van unieke diersoorten die onlosmakelijk verbonden zijn met agrarische landschappen, zoals weide- en akkervogels. Verschillende landbouwers in de Zennevallei gaan de uitdaging aan om voedselproductie te combineren met natuur-, milieu- en landschapsbeheer. Op basis van een overeenkomst met de Vlaamse Landmaatschappij krijgen zij een vergoeding voor het uitvoeren van één of meerdere beheermaatregelen. Op deze manier is de Zennevallei reeds verfraaid met nieuwe waardevolle hagen, heggen, houtkanten en bloeiende perceelsranden. Er wordt ook ingezet op herstel en aanleg van poelen zodat deze schatkamers aan biodiversiteit niet verloren gaan. Samen met de Vlaamse Landmaatschappij zet Regionaal Landschap Rivierenland zich in om zowel landbouwers als het brede publiek te laten kennismaken met de vele mogelijkheden rond agrarisch natuurbeheer.
Illustraties Guido Hellemans, Archief Frans Van Humbeek/Jean Cooman – www.hangarflying.be , Geert Hens, Geert Laarmans, Chantal De Schepper, Bram Beerens, Fons Van den Heuvel, Theo Slachmuylders, Hilde Frateur, www.beeldbankmechelen.be, www.mechelenblogt.be, PURE Hubs, Werkgroep Hombeeks Plateau, Regionaal Landschap Rivierenland, Agentschap voor Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij, Mechels Natuurlijk Meldpunt voor problemen met de bewegwijzering www.routedokter.be Meer informatie Toerisme Rupelstreek - 03/ 880 76 25 - info@toerismerupelstreek.be www.toerismerupelstreek.be
Meer info op : www.vlm.be.
Help mee aan een mooi en proper landschap en neem je afval mee naar huis!
34 | De vallei van de Zenne
De vallei van de Zenne | 35
Waar te verkrijgen? Wandelbrochure en wandelkaart: Regionaal Landschap Rivierenland vzw www.rlrl.be, Hallestraat 6, 2800 Mechelen Toerisme Rupelstreek vzw www.toerismerupelstreek.be, APB De Schorre, Schommelei 1/3, 2850 Boom Toerisme Mechelen, www.visitmechelen.be, Hallestraat 2-4-6, 2800 Mechelen