Landschapskrant Regionaal Landschap
Rivierenland Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel Jaargang 7 - nummer 15 - november 2015
Deze landschapskrant van Regionaal Landschap Rivierenland wordt verspreid in de gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Mechelen, St-Katelijne-Waver, Bonheiden, Lier, Nijlen, Berlaar, Duffel, Schelle, Hemiksem en Heist-op-den-Berg.
Poel d’Elzen - Kessel
Herfst...
IN DIT NUMMER Herfst... 1 Landschapszorg 2-3 Rivierenland in actie 4-5 Paard en landschap 6 Ecosysteemdiensten 7 Agenda & Landschapsquiz 8
De herfst is een gracieuze evenwichtskunstenares die balanceert tussen uitersten. Ze rijmt als een vorst, prikkelt onze zintuigen, benevelt het landschap en verleidt met haar schoonheid. Het bos, haar huis, wordt één levensgroot kunstwerk.
Maar niet alleen onze ogen worden verwend, de herfst schotelt ook onze smaakpapillen heel wat lekkers voor. Tijdens haar doortocht mogen we proeven van heerlijke groenten, vers fruit en verrukkelijke noten. De aardse bemoste bosgrondgeur zet onze neusgaten wijd open.
Met paddenstoelen geeft ze de bodem psychedelisch vorm en de grillige wolkenformaties gebruikt ze om de lucht feeëriek in te kleuren. Daarna laat ze uitgedroogde bladeren afscheid nemen van kalende bomen en roept ze de dieren bij elkaar om op zoek te gaan naar een voedselvoorraad en een geschikte slaapplek. Tot slot volgt onvermijdelijk haar val die alleen de winter vangen kan.
Als je goed luistert, hoor je haar lied soms opgewekt, dan weer weemoedig weerklinken in de wind. Je voelt hoe de herfst in oktober nog flirt met de zomer, maar in december resoluut de winterwals danst.
Ook in Rivierenland gaat haar optreden niet ongemerkt voorbij. Ga zeker eens een kijkje nemen in de broekbossen van Blaasveldbroek, de Gasthuisbossen en Hondsbossen in Sint-Katelijne-Waver, de Brede Zeyp in Koningshooikt, het Soldatenbos in Nijlen en het Kauwendaalbos in Mechelen .
Eén ding is zeker, de herfst kriebelt! Ze inspireert om zelf aan de slag te gaan. Met veel enthousiasme verfraait Regionaal Landschap Rivierenland vzw dit seizoen het landschap met hagen, heggen, houtkanten, poelen, hoogstamboomgaarden, akkerranden, dreven en bossen. In deze landschapskrant leest u hoe we dit doen en waar u zelf een handje kan toesteken. Tot slot geven we nog een woordje uitleg over ecosysteemdiensten en vragen we wat deze voor u betekenen. Rik Röttger Voorzitter Regionaal Landschap Rivierenland Gedeputeerde van de Provincie Antwerpen
Landschapszorg Onderhoud knotbomen Knotbomen vormen al eeuwenlang een vertrouwd beeld in Rivierenland. Ze zijn het resultaat van een frivool samenspel tussen natuur en cultuur. Het zijn niet alleen prachtige kleine landschapselementen, ze herbergen ook allerlei plant- en diersoorten. Knotbomen zorgen bovendien voor de versteviging van slootkanten en zijn een welgekomen beschutting voor het vee tegen wind en regen. Het hout werd vroeger gebruikt als grondstof voor bezemstelen, klompen, vlechtwerk en het aanmaken van broodovens. Vandaag wordt, door de stijgende energieprijzen, voornamelijk het gebruik als brandhout opnieuw zeer interessant.
Jouw knotbomen gratis geknot Geen tijd of vaardigheden om je knotbomen te onderhouden? Het Rivierenland knotteam knot vrijwillig en vakkundig jouw knotbomen in ruil voor het brandhout. Let op: • Knotten kan tussen november en maart • We knotten enkel bij een voldoende lange knotcyclus, 5 jaar voor knotwilgen, 6-7 jaar voor knotessen en 8-10 jaar voor knoteiken en -haagbeuken. • We knotten niet in privétuinen. Enkel knotbomen in, of aansluitend op het landelijk gebied komen in aanmerking. MEER INFO elly@rlrl.be - 015 21 98 53
Hoogstamboomgaarden, levend erfgoed Omdat open ruimte schaarser wordt, groeit de waardering voor natuur en landschap. Steeds meer mensen doen een beroep op de diensten van Regionaal Landschap Rivierenland om kleine landschapselementen te integreren in hun tuin of op hun land. Naast hagen, heggen en houtkanten, veteraanbomen, dreven en poelen krijgen ook hoogstamboomgaarden stilaan terug de plaats die ze verdienen. Bij sommige oudere rivierenlandbewoners roept een hoogstamboomgaard nog herinneringen op uit lang vervlogen tijden, toen kinderen stiekem onder de prikkeldraad kropen en op zoek gingen naar de lekkerste appels en peren van het dorp. Door de jaren heen ontstond er in de regio’s rond Mechelen en Heist-op-den-Berg een indrukwekkende rijkdom aan boomgaarden en fruitvariëteiten. In die mate zelfs dat ze mee het uitzicht en de identiteit van deze streek bepaalden. Door de toenemende vraag naar massaproductie van fruit uit laagstamteelt, import, commerciële belangen en de oprukkende verstedelijking verdwenen deze prachtige bomen de laatste decennia jammer genoeg uit ons landschap. Om dit verlies aan landschaps- erfgoed- en biodiversiteitswaarde te compenseren, werkt Regionaal Landschap Rivierenland samen met gemeenten, verenigingen en inwoners aan het behoud en herstel van hoogstamboomgaarden in de regio.
Dorpsboomgaard Heist-op-den-Berg
Aanleg en herstel van poelen
In de gemeente Heist-op-den-Berg besloten we, onder impuls van inwoner en pomoloog Eddy Vets, een dorpsboomgaard aan te planten. In deze publieke boomgaard mag elke bezoeker fruit plukken voor eigen consumptie. De boomgaard zal uitsluitend streekeigen fruitrassen, zoals bijvoorbeeld de peer Emile d’Heyst en de perzik de Vaes Oogst, huisvesten. Deze oude rassen zijn niet alleen ecologisch meer verantwoord, ze zijn minder ziektegevoelig, de voedingswaarde is hoger en ze smaken des te beter. Zo prikkelen we de dorpsbewoners
Poelen zijn waardevolle minibiotopen waar heel wat planten en dieren dankbaar gebruik van maken. Bovendien zijn poelen niet alleen superdiverse ecosystemen, maar ook plekjes waar je als mens heerlijk bij kan wegdromen. Achter de Sint-Lambertuskerk in Kessel loopt een oude voetweg, de Kerkebroekweg. Langsheen dit pad lag ooit een libellen-, vlinder- en amfibieënparadijs, maar door een gebrek aan beheer werd het een ondoordringbare jungle met een stinkende sloot. Regionaal Landschap Rivierenland, Natuurpunt De Wielewaal en WBE Nete en Wimp namen het initiatief om de natuur opnieuw ademruimte te geven en deze bijzondere plek te herstellen. De eerste dieren hebben de weg reeds teruggevonden en we hopen dat de komende jaren het ecosysteem zich volledig zal herstellen. In de Laarbeemden en de Moerbeemden in Hallaar werden in samenwerking met Natuurpunt Heist-op-denBerg drie veedrinkpoelen en twee turputten geruimd en hersteld. Turfputten zijn levende relicten van de oude veenontginning, tot de komst van steenkool in de 19e eeuw de belangrijkste brandstof in Vlaanderen. Vandaag vormen deze waterplassen een unieke biotoop met zeldzame plantensoorten als wateraardbei, moerasviooltje en dotterbloem.
2
MEER INFO elly@rlrl.be - 015 28 18 28
om opnieuw aan de slag te gaan met streekgebonden fruitvariëteiten. Met de aanplant wil Eddy ook de sociale functie van een dorpsboomgaard benadrukken. Door in de boomgaard te werken, te spelen, ervaringen te delen en er nadien samen de vruchten van te plukken, groeit hopelijk het collectieve besef dat de natuur ons enorm veel rijkdom, voldoening, rust en inspiratie kan verschaffen: “de mens als onderdeel van de natuur in de kringloop van het leven”, aldus Eddy Vets.
Planning en belangrijke info
Landschapsanimator en biologe Veerle Herssens zal komende maanden de projecten rond aanleg en herstel van houtig erfgoed in Rivierenland uitwerken. MEER INFO veerle@rlrl.be - 015 28 18 20
Op zaterdag 5 december om 10u organiseren Eddy Vets, Tuinhier Itegem en Regionaal Landschap Rivierenland een gratis cursus: aanplant van een fruitbomen. Midden december volg t een plantactie van een autochtone houtkant. In het voorjaar zaaien we een fauna-akker in en hangen we bijenhotels en nestkasten op die ontworpen zijn door de technische scholen van Heist-op-den-Berg. Op zondag 29 mei 2016 wordt de gemeenteboomgaard officieel en feestlijk geopend. O o k i n S i n t - K a t e l i j n e - Wa v e r, L i e r, B o n h e i d e n e n Mechelen zullen we binnenkort één of meerdere hoogstamboomgaarden aanleggen. Op die manier geven we oude lokale fruitrassen, die met uitsterven bedreigd zijn, een nieuw leven in een vertrouwde regio.
3
Rivierenland in actie Samenwerken aan een mooier landschap, over de sectoren heen, met zowel ademruimte voor landbouw, recreatie als voor natuur: het kan! De Klinkaartroute is wandeling van het jaar De Klinkaartroute werd door Toerisme Provincie Antwerpen uitgeroepen tot ‘wandeling van het jaar’. Deze erfgoedwandeling start aan Natuurpunthuis De Paardenstal (Boomsestraat 221 in Niel) en laat je kennismaken met een uniek stukje Vlaamse geschiedenis. Onderweg passeer je Hellegat en Noeveren, twee authentieke steenbakkerijgemeenschappen met tal van steenovens, droogloodsen, kleibaggers, arbeidershuisjes en
meesterwoningen. De extra lus door natuurgebied Walenhoek, een voormalig kleiputtencomplex, serveert een gevarieerd landschap van broekbossen, hooilandjes en een twintigtal vijvers. De wandelbrochure is gratis te verkrijgen via RL Rivierenland, Natuur.huis de Paardenstal en Toerisme Rupelstreek. Je kan ze ook downloaden via www.rlrl.be.
Avontuurlijk speelpark Koddige Kater geopend Met de heraanleg van het speelterrein de Koddige Kater trokken de gemeente Duffel en Regionaal Landschap Rivierenland resoluut de kaart van avontuurlijk spelen in een groene omgeving. Er werd gekozen voor een dynamische speelplek met boomstammen, wilgenhutten, een wilgentunnel, eetbare hagen, een bijenhotel en vogelbosjes. Deze groene speelelementen prikkelen de kinderen hun fantasie en brengen hen een gezonde portie milieubewustzijn bij. Verder kreeg het buurtplein nabij de Arenbergstraat ook enkele picknicken zitbanken, een kleine fruitboomgaard, een zandbak
met bijhorende speelheuvel en een centraal grasplein waar jong en oud elkaar kunnen ontmoeten voor allerlei buurtactiviteiten. De transformatie van een verloederd graspleintje naar nabije groene ruimte waar sport, natuureducatie, spel, ontmoeting en uitdaging elkaar vinden, betekent een boost voor het buurtleven. MEER INFO veerle@rlrl.be, - 015 28 18 20 charlotte@rlrl.be, - 015 28 18 27
Stokoude knotessenrij
Terugblik op een buiten-gewoon project
Broekbosfeest zette uniek landschap in de kijker
Groen in de onmiddellijke woon- en werkomgeving is essentieel voor het welzijn en de gezondheid van iedere mens. Het zorgt voor rust, zuivere lucht, meer sociale interactie en heel wat recreatiemogelijkheden. De brochure ‘Terugblik op een buiten-gewoon project’ reikt aan de hand van gerealiseerde buiten-gewone plekjes laagdrempelige inspiratie aan voor mensen en verenigingen die hun buurt op een originele wijze willen vergroenen.
Het Broekbosfeest in Blaasveld zette op 30 augustus een uniek stuk Rivierenland feestelijk in de kijker. De bezoekers konden genieten van avontuurlijke wandelroutes, een kookworkshop met ingrediënten uit het broek, een beverzoektocht, een BBQ met bakharing, maar vooral heel veel gezelligheid op een prachtige locatie.
MEER INFO charlotte@rlrl.be, - 015 28 18 27 www.rlrl.be/buiten-gewone-plekjes
Op onze activiteitenkalender vind je een overzicht van al onze evenementen, workshops, excursies en vormingen. MEER INFO bart@rlrl.be, - 015 28 18 22
In Bonheiden werden bij de opmaak van een bosbeheerplan restanten van een stokoude beekbegeleidende knotessenrij gevonden. Omdat knotessen zeer zeldzaam zijn in onze regio en er reeds op de kaart van Ferraris uit 1771 sprake was van deze houtkant, besloten Regionaal Landschap Rivierenland en Bosgroep Antwerpen Zuid de erfgoedwaarde van deze veteraanbomen te onderzoeken. Er werden ook typische oude bossoorten zoals bosanemoon en speenkruid teruggevonden. De knotes op de foto behaalde op 14 september de tweede plaats bij de wedstrijd ‘Mooiste boom van Vlaanderen’.
Nieuwe website Rivierenland Om onze rivierenlandbewoners en sympathisanten nog beter te informeren, inspireren en adviseren, hebben wij een nieuwe website ontwikkeld. Deze biedt uitgebreid informatie over het werkingsgebied, de streekidentiteit en de projecten van Regionaal Landschap Rivierenland. Een overzichtelijke lay-out zorgt voor een vlotte navigatie door de verschillende projectpagina’s rond landschapszorg, natuurbehoud, educatie en recreatie. De meeste van onze publicaties kan je gratis downloaden. Wandelkaarten zijn vanaf nu ook makkelijk online te bestellen. In de agenda staan de activiteiten per maand en per gemeente opgelijst. Vergeet je zeker niet in te schrijven op onze nieuwsbrief. Zo blijf je op de hoogte van alle landschapsnieuwtjes in Rivierenland.
WWW.RLRL.BE Heb je vragen, opmerkingen of suggesties naar aanleiding van onze nieuwe website, neem dan contact op met bart@rlrl.be
4
5
Ecosysteemdiensten Biodiversiteit is meer dan alleen de diversiteit aan soorten. Het gaat om de diversiteit aan soorten die onderling in een samenhangend geheel - een ecosysteem - met elkaar en met hun omgeving verbonden zijn en zich voortplanten.
Ons natuurlijk kapitaal
Nieuw project: Paard en Landschap De laatste decennia is het aantal paardeneigenaars in Vlaanderen sterk toegenomen. Land- en tuinbouwgronden worden dan ook vaker gebruikt als recreatieve of professionele paardenhouderij. Omdat duidelijke richtlijnen voor de inrichting van zulke paardenhouderijen en paardenweides ontbreken, ontstond een wildgroei aan houten hekken, witte schrikdraad, mestsilo’s, hoge lichtbakken rondom buitenmaneges en allerhande schuilhokken. Door het gebrek aan specifieke kennis over de gezondheid van paarden kiest men eerder voor een ‘kale’ weide dan voor aanplantingen. De Antwerpse regionale landschappen willen paardenhouderijen stimuleren om hun infrastructuur beter in te passen in de omgeving zodat we een belangrijke vooruitgang kunnen boeken op het vlak van biodiversiteit, bodem- en waterkwaliteiten en dierenwelzijn. Hierdoor zal tevens een aantrekkelijker landschap ontstaan dat tegemoet komt aan de vraag naar authenticiteit en het puur-natuurgevoel op het platteland stimuleert. Tot slot zal er, door agrobiodiversiteit en landschapszorg toe te passen op paardenterreinen, ook druk worden weggenomen van landbouwers in de nabije omgeving.
Infosessie Fleurig Landschap Bloemrijke akkerranden bieden volop kansen aan lokale natuur. Wil jij weten hoe je zo’n akkerrand moet aanleggen en beheren, waarom wilde bijen gebaat zijn bij een fleurig landschap en welke zoogdieren en vogels de akkerrand als schuilplaats gebruiken? Tijdens de infosessie ‘Fleurig Landschap’ kom je alles te weten over het beheer, het onderhoud en de bewoners van een bloemrijke akkerrand. De workshop gaat door op vrijdag 27 november tussen 10u en 12u in de Kruideniersstraat 12 te Nijlen. Daarna volgt een nabespreking met lunch. Deelname is gratis, maar inschrijven is wel verplicht via foeke@rlrl.be.
6
Veel paardeneigenaren genieten van het buitenleven en willen best investeren in een aantrekkelijkere leefomgeving. Ze hebben dus voor een belangrijk deel de teugels zelf in handen. Vaak zijn hier geen grote investeringen nodig. Met het plattelandsontwikkelingsproject ‘Paard en Landschap’ willen wij paardenhouders betrekken als belangrijke partner om mee te bouwen aan een mooier en biodiverser landschap.
Infomoment 17 november Een eerste infomoment vindt plaats op dinsdag 17 november om 19u30 in de raadzaal van het gemeentehuis te SintKatelijne-Waver. Regionaal Landschap Rivierenland zal het project toelichten. Leen Dierckx, tuin- en landschapsarchitecte van de Hooibeekhoeve, bespreekt als specialiste in erfbeplantingsplannen enkele scenario’s uit de praktijk.
Iedereen kan genieten van een mooie boswandeling of van een fietstocht langs de rivieren. De natuur doet echter nog veel meer voor ons, vaak zonder dat we het beseffen. Zo zuivert ze het water en de lucht, regelt ze het klimaat, maakt ze landbouwbodems vruchtbaar, helpt ze bij de bestuiving van fruitbloesems en levert ze ook nog eens brandhout voor de kachel. Al die zaken die we gratis en voor niets van de natuur ontvangen, noemen we ecosysteemdiensten. Ook in Rivierenland levert het landschap overal ecosysteemdiensten, vaak meerdere tegelijk.
Ecosysteemdiensten in Vlaanderen
Vul de online enquête in en win de Wandelbox Rivierenland
Vlaanderen is een kleine, verstedelijkte regio waar de natuur en dus de levering van ecosysteemdiensten onder druk staat. Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) onderzoekt hoe belangrijk de inwoners van Rivierenland de verschillende diensten, die de natuur ons levert, vinden. De resultaten van het onderzoek worden door het INBO verwerkt en gebruikt voor het volgende Natuurrapport. Het INBO werkt daarbij aan een advies over hoe overheden, bedrijven en lokale spelers met ecosysteemdiensten kunnen omgaan.
Je kan de bevraging terugvinden via www.rlrl.be/ ecosysteemdiensten of op de Facebookpagina van Regionaal Landschap Rivierenland. Uit de inzendingen trekken we drie winnaars die een Wandelbox Rivierenland ontvangen. Hiermee kan je de mooiste plekjes van de regio verkennen.
Medewerker platteland & biodiversiteit
Nieuw project: Bodem doorgrond
Landschapsontwikkelaar Foeke Van Weverberg is de nieuwe medewerker platteland en biodiversiteit. Hij is vertrouwd met de landbouwsector en heeft heel wat kennis over natuurbehoud, zodat hij de geknipte persoon is om landbouwers en particulieren te adviseren en te ondersteunen. Daarnaast zal hij de projecten ‘Paard en Landschap’ en ‘Bodem doorgrond’ coördineren. Tot slot is hij ook verantwoordelijk voor soortenbeschermingsprojecten zoals zwaluwen, vlinders, vleermuizen en wilde bijen.
Een gezond bodemleven heeft een positieve invloed op de beschikbaarheid van voedingsstoffen en de natuurlijke bestrijding van ziekten en plagen. Daarnaast is het bodemleven in belangrijke mate verantwoordelijk voor de poriënstructuur van de bodem waardoor planten kunnen wortelen en water, voedingsstoffen, zuurstof en afvalstoffen in en uit de bodem getransporteerd kunnen worden. De belangrijkste bedreigingen voor het bodemleven zijn een afname van het organische stofgehalte en bodemverdichting. Met het project wil Regionaal Landschap Rivierenland de kennis van de bodem als samenhangend geheel bij land- en tuinbouwers versterken en praktijktoepassingen stimuleren.
MEER INFO Maarten.Stevens@inbo.be, - 02 525 03 03, www.inbo.be
MEER INFO foeke@rlrl.be, -015 28 18 28 www.rlrl.be
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
MEER INFO foeke@rlrl.be, -015 28 18 28
7
Activiteitenkalender 17/11/2015
Infomoment Paard en Landschap
21/11/2015
Dag van de natuur - Knotwilgen knotten
27/11/2015
Workshop Fleurig Landschap
5/12/2015
Cursus aanplant hoogstamboomgaard
29/6/2016
Feestelijke opening dorpsboomgaard
19u30 raadzaal van het gemeentehuis, Sint-Katelijne-Waver 9u-13u oude vloeibeemd, bereikbaar via wegje achter huizen Kerkstraat (recht tegenover Schoolstraat), Rumst 10u -12u Kruideniersstraat 12 , Nijlen inschrijven is verplicht via foeke@rlrl.be 10u terrein achter de woning Hoge Brugstraat nr. 14, Heist-op-den-Berg (startuur nog te bepalen) terrein achter de woning Hoge Brugstraat nr. 14, Heistop-den-Berg
Landschapsquiz De Rupel, Dijle, Grote Nete, Schelde, Beneden-Nete en Zenne vormen de blauwe draad in Rivierenland. Nergens in Vlaanderen komen zoveel rivieren samen op zo’n relatief kleine oppervlakte. De zoetwatergetijdenwerking zorgt bovendien voor een unieke fauna en flora. Weet jij welke prachtige rivieren er op de onderstaande foto’s staan? COLOFON Deze landschapskrant is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw
WINNAARS VOORBIJE LANDSCHAPSQUIZ: Erik De Vos, Karla Vanden Berghe, Pharailde Verbraeken
CONTACTADRES Hallestraat 6 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www.rlrl.be Ontdek ons op Facebook via www.facebook.com/rivierenland VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ankatrien Boulanger, wnd coördinator RLRL vzw REDACTIE Regionaal Landschap Rivierenland vzw FOTO’S Mie De Backer, team RLRL VORMGEVING Regionaal Landschap Rivierenland
1
2
3
4 5 6
DRUK Drukkerij Buroform NV Dankzij de financiele steun van Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap Onroerend Erfgoed, Provincie Antwerpen, Stad Mechelen, Stad Lier, gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Berlaar, Nijlen, Heist-op-den-Berg, Duffel, Schelle en Hemiksem
Prijs: Geschenkenmand met streekproducten uit Rivierenland Schiftingsvraag: Hoeveel fruitvariëteiten heeft pomoloog Eddy Vets in zijn tuin staan?
Voornaam: Naam: Adres: Postnummer: Gemeente: Telefoonnummer: Deze krant werd gedrukt met bio-inkt op gerecycleerd papier.
E-mail:
Stuur deze strook vóór 1 januari 2016 naar: Regionaal Landschap Rivierenland vzw, Hallstraat 6, 2800 Mechelen info@rlrl.be