landschapsanimator
Landschapsanimator in actie
REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
v z w
1
Regionaal Landschap Rivierenland
landschapsanimator
2
3
Wat is een landschapsanimator?
Het landschapsteam
De landschapsanimator van Regionaal Landschap Rivierenland motiveert particulieren, overheden en verenigingen om samen te werken aan landschapsherstel en het behoud van cultuurhistorisch erfgoed. Hij staat klaar met advies en een financiĂŤle bijdrage (met de steun van de Vlaamse Overheid en het Agenstchap voor Onroerend Erfgoed) voor iedereen die wil helpen het landschap in ere te herstellen.
Om terreinprojecten uit te voeren beschikt de landschapsanimator over een landschapsteam. Dit is een team van bij voorkeur sociale-economiebedrijven waarop de landschapsanimator kan rekenen voor een specifiek project. Naast instandhoudings-, onderhouds-, aanleg- en herstelwerken in het landschap (hagen, houtkanten, hoogstamboomgaarden, poelen, ‌), kunnen ook andere werken aan bod komen, zoals bv. het herstel van klein historisch erfgoed.
Via de landschapsanimator wil Regionaal Landschap Rivierenland ten eerste inzetten op het versterken van onze streekidentiteit en ten tweede de band tussen de inwoners van onze regio met het landschap verstevigen.
Gaat het om gespecialiseerde werken, dan doen we beroep op specialisten zoals erkende boomverzorgers, smeden of houtbewerkers.
Regionaal Landschap Rivierenland
landschapsanimator
4
5
Iedereen Landschapsbouwer relictzones ankerplaatsen
N ete
Niel Reet
pel
Willebr oekse Vaart
Gr
Bevel
o te N e t e
Berlaar
Itegem
Wiekevorst
Hallaar
Heikant
Walem
Sint-Katelijne-Waver
Blaasveld
Beerzel
Onze-Lieve-Vrouw-Waver
Di
Heffen
Putte
jl e
al na Ka
Tisselt
na
Terhagen Heindonk
Willebroek
ka
Koningshooikt
Rumst
Boom
Nijlen
Kessel
Lier
Ru
Leest
e
nn Hombeek
Heist-op-den-Berg
Booischot
Mechelen uv en -D ij l
Pijpelheide
Bonheiden
Le
Ze
Let wel, prioriteit wordt gegeven aan projecten binnen waardevolle zones, zogenaamde ankerplaatsen en relictzones.
e et eN in Kle
woonkernen
al
Zowel particulieren, verenigingen als gemeentebesturen- die eigenaar zijn van een stukje landschap in Rivierenland, kunnen beroep doen op de landschapsanimator en zijn team.
Relictzones worden afgebakend waar waardevolle landschapselementen voorkomen in relatief gave, herkenbare onderlinge samenhang. Het zijn gebieden met een grote dichtheid aan punt- en lijnrelicten, zichten, ankerplaatsen en zones waarin de samenhang tussen de waardevolle landschapselementen belangrijk is voor de gehele landschappelijke waardering.
e
Muizen
Schriek Rijmenam
Ankerplaatsen zijn de meest landschappelijk waardevolle gebieden voor Vlaanderen. Ze vormen een geheel van verschillende, maar samen voorkomende erfgoedelementen. Ze zijn binnen de relictzones uitzonderlijk inzake gaafheid of representativiteit, nemen ruimtelijk een plaats in die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving, of zijn uniek.
Regionaal Landschap Rivierenland
landschapsanimator
6
7
Landschapsherstel
Kleine landschapselementen
De rivieren Nete, Dijle, Zenne en Rupel zijn dé blikvangers van het Rivierenland. Ze stromen doorheen een lappendeken van weilanden, bosjes, houtkanten, bomenrijen en poelen en geven mee vorm en kleur aan een uniek landschap. Spijtig genoeg staat dit landschap onder grote druk en verdwijnen steeds meer ‘landschapselementen’. Regionaal Landschap Rivierenland wil, door het inzetten van de landschapsanimator, het typische rivierenlandschap helpen behouden, beschermen en herstellen.
Kleine landschapselementen, of kortweg KLE’s, brengen structuur in het landschap, ze maken het mooier en zijn een thuis voor verschillende plant- en diersoorten. De meesten zijn in het verleden aangelegd met een bedoeling: meidoornhagen hielden het vee in de wei, een poel zorgde voor drinkwater voor het vee, statige bomenrijen begeleidden een buurtweg, knotbomen leverden grondstof voor gebruiksvoorwerpen en brandstof voor broodovens. KLE’s werden ook ingezet om percelen af te bakenen.
Regionaal Landschap Rivierenland
landschapsanimator
8
9
Aanleg van nieuwe landschapselementen... Welke kleine landschapselementen kunnen het landschap verfraaien en de natuurwaarde opkrikken? Een overzicht:
HAGEN
Een haag bestaat uit een rij struiken. Reken vier planten per meter voor een mooie gesloten haag. Je plant best ook drie tot vier planten van dezelfde soort bij elkaar. Een geschoren haag neemt de minste plaats in. Die scheer je namelijk zo hoog en breed als je zelf wil, maar deze vergt wel wat meer onderhoud. Een haag past overal, zelfs in de stad.
HEGGEN
Een heg laat je wat wilder uitgroeien dan een haag. Je plant minder struiken per lopende meter. Een heg neemt gemakkelijk enkele meters in de breedte in beslag. Een uitgegroeide bloesem- en bessenheg is wat natuurwaarde betreft het interessantste en lokt tal van insecten en vogels. Het onderhoud van een heg beperkt zich in het groeiseizoen tot het weghalen van hinderlijke takken. Een grotere snoeibeurt in de winter kan een al te weelderige groei intomen.
HOUTKANTEN
Een uitgegroeide houtkant strekt zich al gauw uit over een vijftal meter. Je plant de bomen en struiken immers in twee tot drie rijen. De plantafstand bedraagt één meter tussen de planten. Na een aantal jaar zal dit een dichte houtkant worden, waar je eigenlijk geen onderhoud meer aan hebt.
BOMENRIJEN
Een bomenrij in het landschap bestaat uit hoogstammige bomen die op een grotere afstand van elkaar geplant worden. Zo krijgt elke boom de kans om mooi uit te groeien. Een knotbomenrij bestaat uit een rij van geknotte bomen. In het Rivierenland vind je vaak rijen van knotwilgen terug, maar ook knoteik is een typische soort voor ons landschap.
HOOGSTAMBOOMGAARDEN
Een hoogstamboomgaard is een verzameling van fruitbomen met een stamlengte van ongeveer 2 meter. Hoogstamboomgaarden hebben een onschatbare waarde voor vogels, kleine zoogdieren en insecten. Ze zijn bovendien in elk seizoen een streling voor het oog: frisse bloesems in de lente, uitbundig groen in de zomer, kleurig fruit in de herfst en mysterieuze silhouetten in de winter. Bovendien komen bepaalde fruitvariëteiten al eeuwen voor in onze regio en vormen dus een kostbaar “natuurerfgoed”.
POELEN
Een poel wordt meestal door de mens gegraven. Je vindt ze op plaatsen waar het van nature nat is, omdat de grondwaterstand er hoog genoeg is. In een poel mag de natuur gewoon zijn werk doen. Je zal merken dat de poel in een mum van tijd verandert in een heuse minibiotoop.
Regionaal Landschap Rivierenland
landschapsanimator
10
11
... en achterstallig onderhoud van bestaande KLE’s ... Daarnaast bevinden vele kleine landschapselementen zich in slechte staat. Een knotboom die niet geknot wordt, begint te scheuren en sterft uiteindelijk af. Een poel die niet geruimd wordt, zal verlanden en wordt zo minder interessant als leefgebied voor insecten, vogels en amfibieën. Ook een hoogstamboomgaard heeft snoei nodig om voldoende fruit te kunnen dragen.
ACHTERSTALLIG ONDERHOUD
Door het landschapsteam of een specialist in te schakelen voor achterstallig onderhoud van kleine landschapselementen wil Regionaal Landschap Rivierenland de tendens van verwaarlozing keren. Zo werken we actief mee aan landschapszorg en -herstel. Onze snoeiers pakken verwaarloosde hoogstamboomgaarden aan en we vervangen afgestorven bomen. Gevaarlijke snoeiwerken laten we uitvoeren door gespecialiseerde boomverzorgers.
KNOTBOOM ZOEKT KACHEL
Knotbomen dienen regelmatig geknot te worden, maar vaak ontbreekt het de eigenaar aan tijd, kunde of materiaal om dit lastige werkje zelf uit te voeren. Omdat deze bomen vaak nog niet onder achterstallig onderhoud vallen, startte Regionaal Landschap Rivierenland met het project “Knotboom zoekt kachel”. Heb je knotbomen in eigendom of beheer, dan kan je beroep doen op ons knotteam. Zij komen vrijwillig en vakkundig jouw bomen knotten in ruil voor het brandhout.
... leidt tot prachtige resultaten
Regionaal Landschap Rivierenland 12
landschapsanimator
Cultuurhistorisch erfgoed De landschapsanimator wil het landschappelijk erfgoed in de streek opnieuw leven in blazen. Zowel kleinschalige verfraaiingswerken als grondige restauraties van klein bouwkundig erfgoed behoren tot de mogelijkheden.
Herstel van kleinbouwkundig erfgoed...
Onder klein bouwkundig erfgoed verstaan we veldkapellen, veldkruisen, typische wegwijzers, bakhuizen, bunkers, grenspalen, ijskelders, waterputten, infrastrucuur gelinkt aan het steenbakkerijverleden...
poortmuur De Beuckelaer - Terhagen (2012)
13
... zonder de verhalen te vergeten Geen erfgoed zonder verhalen! Bij zowat elke verfraaiing duiken interessante verhalen over vroegere gebruiken op. Ook dit mondelinge erfgoed zet Regionaal Landschap Rivierenland graag in de kijker. Een mooi verhaal over het planten van een kapelboom of stoere arbeidersverhalen recht uit de kleiputten, het kan allemaal. Verder trachten we ook de talloze verhalen over het leven en de gebruiken rond onze rivieren terug op te vissen om verder te vertellen.
Regionaal Landschap Rivierenland 14
Prijskaartje? Particulieren, verenigingen en gemeentebesturen die actief aan landschapszorg willen meewerken kunnen contact opnemen met de landschapsanimator. Advies en projectbegeleiding zijn gratis. De landschapsanimator neemt 70% van de kosten voor zijn rekening. De eigenaar betaalt slechts 30%.
Contact: Regionaal Landschap Rivierenland vzw Hombeeksesteenweg 264, 2800 Mechelen 015 21 98 53 - landschapsanimator@rlrl.be - www.rlrl.be
Regionaal Landschap Rivierenland
landschapsanimator
Regionaal Landschap Rivierenland is een jong regionaal landschap, dat op 3 juli 2008 opgericht is in het zuidwesten van de provincie Antwerpen. Het werkingsgebied bestaat uit de gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Mechelen, Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver, Lier, Putte, Heist-op-den-Berg, Berlaar en Nijlen. Zoals de naam al doet vermoeden, zijn de opvallendste landschappelijke dragers in het werkingsgebied de benedenlopen van enkele grote rivieren, met name Dijle, Nete, Zenne en Rupel. Naast de riviervalleien typeren kleinere beekvalleien, uitgestrekte land- en tuinbouwlandschappen, oude bossen, forten en diverse kleiputtencomplexen het landschap.
15
Regionaal Landschap Rivierenland 16
Colofon Deze brochure is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland dankzij de steun van de Vlaamse Gemeenschap, Agentschap Onroerend Erfgoed. Verantwoordelijke uitgever: Ankatrien Boulanger - Regionaal Landschap Rivierenland vzw - Hombeeksesteenweg 264 - 2800 Mechelen 015 21 98 53 - info@rlrl.be - www.rlrl.be Lay-out: Regionaal Landschap Rivierenland Foto’s: Regionaal Landschap Rivierenland Gedrukt op papier met FSC label met plantaardige inkt D/2013/12.253/1
REGIONAAL LANDSCHAP
RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel
v z w