พระราชประวัติ สมเด็จพระนางเจ้ารําไพพรรณี

พระราชประวัติ

สมเด็จพระนางเจ้า

รำไพพรรณี โดย สำนักศิลปวัฒนธรรมและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี

สารบัญ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

หน้า

วัยพระเยาว์ของ “ท่านหญิงนา”

1-2

อภิเษกสมรส

3-4

วังศุโขทัย

5

ตามเสด็จพระสวามีที่ทรงรักษาพระองค์ ณ ทวีปยุโรป

6-8

สมเด็จพระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้า ฯ

9 - 10

“สวนไกลกังวล” พระราชฐานที่ทรงเปี่ยมสุข

11 - 12

พระราชกรณียกิจ

13 - 14

สมเด็จพระบรมราชินีกับการเปลี่ยนแปลงการปกครอง

15 - 16

ประทับ ณ ประเทศอังกฤษ

17 - 19

พระราชสวามีเสด็จสวรรคต

20

ทรงอัญเชิญพระบรมอัฐิเสด็จฯ กลับประเทศไทย

21

“วังสระปทุม” ที่ประทับหลังเสด็จนิวัตประเทศไทย

22

สมเด็จฯ ผู้ทรงบุกเบิกงานเกษตร

23 - 25

เสื่อสมเด็จฯ งานหัตถกรรมที่ทรงพัฒนา

26 - 28

“ตึกประชาธิปก” จากน้ำพระทัยสมด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ

29 - 30

ความสุขส่วนพระองค์

31 - 33

ด้วยอาลัย “สวนบ้านแก้ว” ทรงอำลาชาวจันทบุรี

34

พระราชดำรัสอำลาชาวจันทบุรี

35

เสด็จสู่สวรรคาลัย

36

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

1

วัยพระเยาว์ของ “ท่านหญิงนา”

สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ ทรงมีพระนามเดิม คือ หม่อมเจ้ารำไพพรรณี สวัสดิวัตน์ เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันอังคารที่ ๒๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๔๗ ทรงเป็นพระธิดาในสมเด็จ พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระสวัสดิวัตนวิศิษฎ์(พระอนุชาสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง) กับพระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าอาภาพรรณี ทรงมีพระเชษฐาและพระอนุชาร่วมพระมารดา คือ 1. หม่อมเจ้าโสภณภราไดย สวัสดิวัตน์ 2. หม่อมเจ้ารำไพพรรณี สวัสดิวัตน์ 3. หม่อมเจ้านนทิยาวัด สวัสดิวัตน์ 4. หม่อมเจ้าอรชุนชิษณุ สวัสดิวัตน์ 5. หม่อมเจ้ายุธิษเฐียร สวัสดิวัตน์ เมื่อทรงพระเยาว์ มีพระนามที่เรียกขานกันภายในพระราชวงศ์ว่า “ท่านหญิงนา” เหตุที่เรียกเช่นนั้น มีที่มา ของพระนามด้วยเป็นเด็กที่มีพระวรกายทรงอ้วนพี จึงถูกล้อว่าเป็นเต่า ดังนั้นเมื่อถูกถามว่า “อยากเป็นเต่าทอง” หรือ “เต่านา” ท่านหญิงองค์เล็กได้ตอบว่า “อยากเป็นเต่านา” จึงได้รับการเรียกขานพระนามว่า “ท่านหญิงนา” ตั้งแต่นั้นมา

2

เมื่อเจริญพระชันษาได้ ๒ ปี พระบิดาได้ทรงนำเข้าถวายตัวอยู่ในพระบรมราชินูปถัมภ์ของสมเด็จ พระศรี พัชรินทราบรมราชินีนาถ ซึ่งขณะนั้นประทับอยู่ที่พระตำหนักสวนสี่ฤดู ในพระราชวังดุสิต หม่อมเจ้าหญิงรำไพ พรรณีทรงเป็นพระราชนัดดาพระองค์หนึ่งที่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถพระราชทานความเอ็นดู ความ ห่วงใยอยู่เสมอ ทรงเอาพระทัยใส่อบรมอย่างใกล้ชิด เมื่อหม่อมเจ้ารำไพพรรณีมีพระชันษา ๖ ปี ก็ได้เสด็จเข้าทรง ศึกษาในโรงเรียนราชินี ต่อมาเมื่อตามเสด็จฯ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถไปประทับที่วังพญาไท จึงได้ โปรดเกล้าฯ ให้ลาออกจากโรงเรียน เนื่องจากโรงเรียนอยู่ไกลที่ประทับเกินไป และโปรดเกล้าฯ ให้ครูจากโรงเรียน ราชินีมาถวายพระอักษรที่พระตำหนัก เมื่อถึงเวลาสอบไล่จึงจะเสด็จไปสอบที่โรงเรียนราชินี ในระหว่างนี้ได้ทรง ศึกษาวิชาภาษาอังกฤษเป็นพิเศษ และในเวลาต่อมาก็ได้ทรงศึกษาด้วยพระองค์เองจนทรงมีความรู้อย่างกว้างขวาง พุทธศักราช ๒๔๕๗ เมื่อหม่อมเจ้าหญิงรำไพพรรณี มีพระชันษา ๑๑ ปี ได้รับพระมหากรุณาธิคุณ จากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ทรงประกอบพิธีเกศากันต์ (โกนจุก) ตามโบราณ ราช ประเพณี งานดังกล่าวจัดขึ้นเป็นเวลา ๒ วัน ณ พระที่นั่งอัมรินทรวินิจฉัย มไหสูรย์พิมานในพระบรมมหาราชวัง เมื่อเสร็จพิธีแล้วได้มีการฉลองสมโภชอย่างสมพระเกียรติ

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

3

อภิเษกสมรส

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชสมภพเมื่อวันพุธที่ ๘ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๓๖ ทรงเป็นพระราชโอรสองค์สุดท้ายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรม ราชินีนาถ ทรงมีพระนามเดิมว่า “สมเด็จเจ้าฟ้าชายประชาธิปกศักดิเดชน์ ชเนศรมหาราชาธิราช จุฬาลงกรณ์นารถ วโรรส อุดมยศอุกฤษฐ์ศักดิ์ อุภัยปักษนาวิล อสัมภินชาติพิสุทธิ์ มหามกุฎราชพงษ์บริพัตร บรมขัตติยมหารัชฎาภิสิ ญจน์พรรโษทัย มงคลสมัยสมากรสถาวรวรัจฉริยคุณ อดุลยราชกุมาร เมื่อยังทรงพระเยาว์สมเด็จพระบรมราชชนนีทรงเรียกว่า “ลูกเอียดน้อย” และทรงสนิทเสน่หารักใคร่ ห่วงใยพระราชโอรสพระองค์เล็กเป็นอย่างยิ่ง หลังจากพระราชพิธีโสกันต์แล้ว สมเด็จเจ้าฟ้าชายประชาธิปกศักดิเดชน์ฯ ทรงได้รับพระบรมราชโองการ โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็น สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนศุโขทัยธรรมราชา และได้เสด็จไปทรงศึกษาที่โรงเรียนอีตัน ประเทศอังกฤษ เมื่อทรงสำเร็จการศึกษาแล้วจึงเสด็จเข้าศึกษาต่อในโรงเรียนนายร้อยที่เมืองวูลฟ์ลิช ประเทศ อังกฤษ ด้านวิชาทหารปืนใหญ่ม้า หลังจากทรงสำเร็จการศึกษา สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรม ราชา ได้เสด็จนิวัตพระนครในเดือนเมษายน พุทธศักราช ๒๔๕๘ ทรงเข้ารับราชการในตำแหน่งนายทหารคนสนิท พิเศษของพลเอก สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าจักรพงศ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถและเมื่อทรงว่าง

4

จากพระภารกิจก็เสด็จไปยังวังพญาไทเพื่อเข้าเฝ้าสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี เป็น เนืองนิตย์ จึงได้ทรงรู้จักสนิทสนมคุ้นเคยกับพระประยูรญาติ รวมทั้งหม่อมเจ้ารำไพพรรณี สวัสดิวัตน์ ซึ่งพระองค์ ทรงต้องพระอัธยาศัยมากกว่าองค์อื่น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา ทรงผนวช เมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๖๐ เมื่อทรงผนวชครบไตรมาสแล้วจึงทรงลาสิกขา และในปีต่อมาได้กราบบังคมทูลพระ กรุณาว่า ทรงมีพระหฤทัยผูกพันในหม่อมเจ้ารำไพพรรณี ใคร่ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตที่จะเษกสมรส กับหม่อมเจ้ารำไพพรรณี พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ทรงรับเป็นพระ ราชธุระขอหม่อมเจ้ารำไพพรรณีต่อสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระสวัสดิวัตนวิศิษฎ์ แล้วทรงพระกรุณาโปรด เกล้าฯ ประกอบพิธีอภิเษกสมรสพระราชทาน ณ พระที่นั่งวโรภาษพิมาน พระราชวังบางปะอิน จังหวัด พระนครศรีอยุธยา เมื่อวันที่ ๒๖ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๖๑ ในการนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกอบพระราชพิธี อภิเษกสมรส โดยนำเอาพระราชพิธีแบบอย่างการสมรสของชาวตะวันตกบางขั้นตอน คือ การตั้งกระทู้ถาม -ตอบคู่ สมรสและทั้งสองพระองค์ทรงลงพระนามในสมุดทะเบียนเฉพาะพระพักตร์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระบาท สมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงลงพระปรมาภิไธยเป็นพยาน และโปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์และ ข้าราชการลงพระนาม และนามในสมุดทะเบียนเป็นพยาน

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

5

วังศุโขทัย หลังจากพิธีอภิเษกสมรส ทั้งสองพระองค์ได้เสด็จประทับ ณ วังศุโขทัย ของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้า ฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา ซึ่งแต่เดิมมีเพียงตำหนักไม้สองชั้นขนาดเล็ก หลังคามุงจากที่ เสด็จไปประทับคลายพระอิริยาบถเป็นครั้งคราว ต่อมาสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี โปรดเกล้าฯ ให้สร้างตำหนักขึ้นใหม่พระราชทานเป็นเรือนหอ หม่อมเจ้ารำไพพรรณี ได้ทรงรับพระราชภาระดูแล กิจการภายในตำหนัก และทรงศึกษาหาความรู้เพิ่มเติมในวิชาภาษาอังกฤษ เวลาที่ทรงว่างก็โปรดจัดดอกไม้ กรอง มาลัย และทรงกีฬา เช่น แบดมินตัน เทนนิส นอกจากนี้ทั้งสองพระองค์ยังโปรดที่จะอ่านหนังสือต่าง ๆ ด้วย แม้ว่าตำหนักในวังศุโขทัยจะเป็นเพียงตึกสองชั้นขนาดเล็ก ๆ หลังหนึ่ง แต่ก็เป็นตำหนักและเป็นวังที่มี ความหมายต่อหม่อมเจ้ารำไพพรรณี เป็นอย่างยิ่ง เพราะที่นี้เป็นเรือนหอของพระองค์เป็นบ้านที่ทรงร่วมทุกข์ร่วม สุขพร้อมกับพระราชสวามีมาเป็นเวลาช้านาน

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

6

ตามเสด็จพระสวามีที่ทรงรักษาพระองค์ ณ ทวีปยุโรป ในเดือนมกราคม พุทธศักราช ๒๔๖๓ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโข ทัยธรรมราชา ได้เสด็จไปรักษาพระองค์ ณ ประเทศฝรั่งเศส หม่อมเจ้ารำไพพรรณีพระชายาได้โดยเสด็จไปถวาย การดูแลรักษาพยาบาลด้วย เมื่อทรงหายจากพระอาการประชวรแล้วได้เสด็จไปทรงพักผ่อนพระอิริยาบถ ณ กรุง ลอนดอน ประเทศอังกฤษ และเสด็จประพาสประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ต่อมาจึงเสด็จเข้าทรงศึกษาวิชาทหารชั้นสูง เพิ่มเติม ณ โรงเรียนฝ่ายเสนาธิการในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส ทรงฝึกงานภาคสนามตามมณฑลต่าง ๆ ใน ประเทศฝรั่งเศส หม่อมเจ้ารำไพพรรณี พระชายาได้โดยเสด็จไปประทับแรม ณ ที่ประทับแรมในชนบท และเสด็จ ทัศนศึกษาภูมิประเทศในบริเวณใกล้เคียงพร้อมทั้งทรงฝึกฝนภาษาฝรั่งเศสให้มีความเชี่ยวชาญยิ่งขึ้น เมื่อสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา ทรงสำเร็จการศึกษา และทรงรับประกาศนียบัตรนายทหารฝ่ายเสนาธิการแล้วทั้งสองพระองค์ก็ได้เสด็จนิวัตพระนครในพุทธศักราช ๒๔๖๗ โดยเสด็จผ่านประเทศสหรัฐอเมริกาและประเทศญี่ปุ่น เพื่อจะได้ทรงมีโอกาสศึกษาขนบธรรมเนียม ประเพณีของประเทศนั้น ๆ ในวันที่ ๖ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๖๗ หม่อมเจ้ารำไพพรรณี พระชายา ได้ตามเสด็จพระสวามีออกจาก ประเทศญี่ปุ่นเพื่อสู่ประเทศไทย โดยทรงแวะประทับแรม ณ ประเทศฮ่องกง เป็นเวลา ๓ วัน แล้วจึงเสด็จจาก ประเทศฮ่องกงไปยังประเทศสิงคโปร์ ประทับแรมอยู่ที่สถานกงสุลประจำประเทศสิงคโปร์ เป็นเวลา ๑ คืน จึงเสด็จ โดยรถยนต์ไปยังเกาะปีนัง ประทับแรมอยู่ ๑ คืน ต่อจากนั้นเสด็จโดยรถไฟกลับสู่พระนคร

7

8

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

9

สมเด็จพระบรมราชินีในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้า ฯ

สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราช สมบัติ เป็นพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๗ แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ หลังจากพระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต ทรงรับพระบรมราชาภิเษก เมื่อวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๖๙ และในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาหม่อมเจ้ารำไพรรณี พระวรราชชายา ขึ้นเป็นสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี และสถาปนาพระอิสริยยศเป็นพระอัครมเหสีโดยสมบูรณ์ ตามพระราชกำหนดกฎหมายและพระราชประเพณีดังประกาศกระแสพระบรมราชโองการ ดังนี้ “...ตั้งแต่สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงอภิเษกกับหม่อมเจ้ารำไพพรรณี ได้ทรงประจักษ์แจ้งความซื่อตรงจงรัก ของหม่อมเจ้ารำไพพรรณีอันมีต่อพระองค์ ได้ตั้งพระหฤทัยสนองพระเดชพระคุณทั้งปฏิบัติวัฏฐากในเวลาเมื่อทรง สุขสำราญ และรักษาพยาบาลในเวลาเมื่อทรงพระประชวร แม้เสด็จไปประทับอยู่ที่ทุระสถานต่างประเทศ ก็อุตส่า หโดยเสด็จติดตามไปมิได้ย่อท้อต่อความลำบาก ควรนับว่าได้เคยเป็นคู่ร่วมทุกข์สุขกับสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมาเป็น นิรันดร จะหาผู้อื่นเสมอเหมือนมิได้ เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้เสด็จ เถลิงถวัลยราชสมบัติ ก็สมควรที่จะทรง สถาปนาหม่อมเจ้ารำไพพรรณีขึ้นเป็นสมเด็จพระอัครมเหสี เพราะความชอบความดีซึ่งได้มีต่อพระองค์มาแต่หน หลังด้วยอีกสถานหนึ่ง...”

10

เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้ว พระองค์ทรงย้ายไปประทับ ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิตระยะหนึ่ง ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธศักราช ๒๔๗๕ จึงเสด็จมา ประทับที่วังศุโขทัยอีกครั้ง

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

11

“สวนไกลกังวล” พระราชฐานที่ทรงเปี่ยมสุข พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดธรรมชาติแถบชายทะเลหัวหินเป็นอย่างยิ่ง เพราะนอกจากจะ มีทิวทัศน์ที่สวยงาม เงียบสงบ ต้องกับพระราชอัธยาศัยแล้ว ชายทะเลหัวหินยังเป็นสถานที่ที่ทำให้พระองค์เกิด ความสนิทสนมคุ้นเคย และมีพระราชหฤทัยผูกพันในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ เมื่อครั้งที่สมเด็จพระศรีพัช รินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี เสด็จพระราชดำเนินแปรพระราชฐานไปประทับแรม ณ พระตำหนัก ชายทะเลหัวหิน และโปรดเกล้าฯ ให้ทั้งสองพระองค์โดยเสด็จพระราชดำเนินด้วย ด้วยเหตุดังกล่าวจึงทรงพระ กรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ใช้พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์จัดซื้อที่ดินชายทะเลอำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์เพื่อ ดำเนินการก่อสร้างพระตำหนัก พระราชทานนามว่า “พระตำหนักเปี่ยมสุข” ภายในบริเวณที่ทรงเรียกว่า “สวน ไกลกังวล” โดยโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรร กฤดากร ทรงเป็นสถาปนิก เนื่องด้วยสวนไกลกังวล และพระตำหนักเปี่ยมสุขนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้จัดสร้างขึ้นเพื่อพระราชทานเป็นสมบัติส่วนพระองค์ของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ดังนั้น พระองค์จึง โปรดเกล้าฯ ให้หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรร กฤดากร ได้ออกแบบเข็มและจี้ทองคำลงยา เพื่อพระราชทานแก่ผู้ร่วมการ แสดงรีวิวในวันฉลองการขึ้นพระตำหนักเปี่ยมสุข ซึ่งหม่อมเจ้าอิทธิเทพสรร กฤดากร ได้ออกแบบเป็นลายลำแสง พระอาทิตย์ส่องผ่านเมฆ อันเป็นความหมายของพระนามาภิไธย “รำไพพรรณี” และเป็นลายเดียวกับเหล็กหล่อ พระทวารพระตำหนักเปี่ยมสุขด้วย พระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี ระหว่าง ที่ประทับ ณ วังไกลกังวล นั้น มีหลายประการ อาทิ การประชุมคณะอภิรัฐมนตรีและเสนาบดี การเสด็จทอด พระเนตรการสร้างถนนสายหัวหิน – ปากทวาร การเสด็จประพาสป่าทวาร การอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ

12

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

13

พระราชกรณียกิจ

สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ทรงรับพระราชภาระในตำแหน่งพระบรมราชินีในระบบสม บูรณาญาสิทธิราชทรงเป็นศูนย์รวมของสตรีทั้งชาติที่จะต้องเป็นผู้นำทุกด้าน อาทิ ด้านการศึกษาและศิลป วัฒนธรรม รวมทั้งพระราชกรณียกิจที่ทรงตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไปเยี่ยมราษฎรตามจังหวัดต่าง ๆ เป็นเนืองนิตย์ โดยหัวเมืองฝ่ายเหนือเสด็จถึงอำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย หัวเมืองฝ่ายใต้เสด็จถึงจังหวัด นราธิวาส ส่วนจังหวัดชายฝั่งทะเลตะวันออก ได้เสด็จเยี่ยมราษฎรจังหวัดจันทบุรีและตราด ทั้งนี้เพื่อทอดพระเนตร ชีวิตความเป็นอยู่ ความทุกข์ของราษฎร ตลอดจนทรงศึกษาแหล่งโบราณสถาน โบราณวัตถุในท้องถิ่น ซึ่งทุกแห่ง หนสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ก็ได้ตามเสด็จพระราชสวามีมิได้ขาด

14

ในการเจริญพระราชไมตรีกับต่างประเทศ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี ได้เสด็จต่างประเทศอย่างเป็นทางการ เริ่มจากประเทศสิงคโปร์ ประเทศชวา และประเทศเกาหลี ระหว่างวันที่ ๒๕ กรกฎาคม ถึงวันที่ ๑๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๗๒ หลังจากนั้นได้เสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศเวียดนาม ประเทศกัมพูชา ระหว่างวันที่ ๖ เมษายน ถึงวันที่ ๘ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๗๓ เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระอาการประชวรพระเนตรกำเริบขึ้น นายแพทย์ ประจำพระองค์ที่ถวายการรักษาอยู่ได้กราบบังคมทูลพระกรุณา ถวายคำแนะนำว่า ควรจะให้นายแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา เป็นผู้ถวายการตรวจรักษา พระองค์จึงเสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพ พรรณีฯ ไปยังประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ ๑๙ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๗๕ โดยเสด็จผ่านทางประเทศญี่ปุ่นและ ประเทศแคนาดา หลังจากที่ทรงรับการผ่าตัดต้อกระจกในพระเนตรซ้ายและประทับพักฟื้นจนพระอาการกระเตื้องขึ้นแล้ว พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ทรงเริ่มปฏิบัติ พระราชกรณียกิจโดยการ เสด็จพระราชดำเนินไปเยือนสถานที่ต่าง ๆ ตามรายการที่รัฐบาลอเมริกาจัดถวาย และได้เสด็จพระราชดำเนินโดย ขบวนรถไฟพิเศษออกจากประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ ๒๙ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๔๗๕ เพื่อเยือนประเทศ แคนาดา เป็นการส่วนพระองค์หลังจากนั้น จึงเสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศญี่ปุ่นอีกครั้งหนี่งก่อนเสด็จนิวัต พระนคร สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี ได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทุกหนแห่ง ทั้งในประเทศ และต่างประเทศ เพื่อเป็นแนวพระราชดำริในการพัฒนาประเทศ ในการนี้ทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจทุกประการ ด้วยพระวิริยะอุตสาหะ ได้อย่างเรียบร้อย และงดงามเป็นอย่างยิ่ง

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

15

สมเด็จพระบรมราชินีกับการเปลี่ยนแปลงการปกครอง หลังจากเสด็จงานพระราชพิธีฉลองพระนครครบ ๑๕๐ ปี ไม่นานนัก สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ก็ได้ ตามเสด็จพระราชสวามีไปประทับที่พระตำหนักเปี่ยมสุขสวนไกลกังวล หัวหิน เพื่อทรงพักผ่อนพระราชอิริยาบถ หลังจากทรงตรากตรำปฏิบัติพระราชกรณียกิจมาอย่างต่อเนื่อง แต่แล้ววันเวลาแห่งความเบิกบานพระราชหฤทัยซึ่ง มีอยู่เพียงสั้น ๆ ก็จบสิ้นลง จากเหตุการณ์ในวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ ด้วยมีคณะบุคคล ซึ่งประกอบ ด้วย ทหารบก ทหารเรือ และพลเรือนกลุ่มหนึ่งที่เรียกตนเองว่า “คณะราษฎร” มีพันเอก พระยาพหลพล พยุหเสนา เป็นหัวหน้า ได้เข้ายึดอำนาจการปกครองแผ่นดิน และเข้าจับกุมพระบรมวงศ์บางพระองค์ รวมทั้ง ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ที่คุมกำลังทหาร แล้วมีหนังสือกราบบังคมทูลพระกรุณา เชิญพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้า อยู่หัว ให้เสด็จพระราชดำเนินกลับคืนสู่พระนคร เป็นพระมหากษัตริย์ที่อยู่ภายใต้ธรรมนูญการปกครองที่คณะ ราษฎรได้สร้างขึ้น เหตุการณ์ครั้งนั้นไม่มีผู้ใดทราบว่าเหตุการณ์จะรุนแรงเพียงใด เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้า เจ้าอยู่หัวมีรับสั่งถามความเห็นในเรื่องนี้ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ทรงตัดสินพระราชหฤทัยอย่างเด็ดเดี่ยว กล้าหาญ ทรงเลือกการกลับเข้าพระนคร ให้ความร่วมมือกับคณะราษฎรเพื่อแก้ไขสถานการณ์ของบ้านเมืองให้ กลับเข้าสู่ความสงบ ระงับเหตุที่อาจนำไปสู่การรบกันจนนองเลือด คำตอบของพระองค์ในครั้งนี้มีส่วนทำให้พระ ราชสวามีทรงตัดสินพระราชหฤทัยได้อย่างเด็ดขาด และที่สำคัญคือมีผลต่อประวัติศาสตร์การเปลี่ยนแปลงการ ปกครองของประเทศไทยที่ทำได้โดยไม่เสียเลือดเนื้อแม้แต่น้อย วันที่ ๑๐ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๗๕ ได้มีพระราชพิธีพระราชทานรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม ทรงมีพระราชปรารภว่า รัฐธรรมนูญฉบับนี้จะเป็นที่สถาพร มีประสิทธิภาพ เป็นบ่อเกิด แห่งความสุขของประชาชน และนำให้ประเทศชาติบรรลุถึงความเจริญวัฒนาแต่ชั่วระยะเวลาไม่ถึงหนึ่งปีความยุ่ง ยากทางการเมืองก็เริ่มขึ้น นับตั้งแต่ปัญหาความขัดแย้งทางความคิดระหว่างรัฐบาลกับคณะราษฎร จนนำไปสู่การ ยึดอำนาจการปกครอง เมื่อวันที่ ๒๐ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๖ หัวหน้าผู้ก่อการ คือ พันเอก พระยาพหลพล พยุหเสนา ซึ่งต่อมาได้รับการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรี แต่ใน ๔ เดือนต่อมา ก็มีนายทหารและพลเรือนกลุ่มหนึ่งนำ โดยพลเอก พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช ซึ่งไม่เห็นด้วยกับอุดมการณ์และการดำเนินงานของคณะราษฎร ได้นำทหารจากภาคกลางและภาคอีสาน เข้ายึดดอนเมือง ซึ่งเป็นที่ตั้งของกองอากาศยาน ออกแถลงการณ์ในนาม ของ “คณะกู้บ้านเมือง” เรียกร้องให้คณะรัฐบาลลาออกเพื่อจัดตั้งรัฐบาลใหม่ มีพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่ หัวทรงเป็นประมุข ปกครองตามระบอบรัฐธรรมนูญอย่างแท้จริง รัฐบาลแต่งตั้งให้พันโท หลวงพิบูลสงครามเป็นผู้ อำนวยการปราบกบฏได้มีการต่อสู้กัน ในที่สุดทางฝ่ายรัฐบาลสามารถปราบปรามฝ่ายกบฏได้สำเร็จ ขณะเกิดเหตุการณ์กบฏบวรเดช พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพร รณีฯ ทรงอยู่ในระหว่างแปรพระราชฐานประทับ ณ พระตำหนักเปี่ยมสุข สวนไกลกังวล จังหวัดประจวบคีรีขันธ์

16

เมื่อทรงทราบข่าว พระองค์ก็ไม่ทรงสบายพระราชหฤทัย เพราะไม่ต้องพระราชประสงค์ที่จะให้ผู้ใดอ้างว่าทำอะไร เพื่อพระราชบัลลังก์ พระองค์จึงทรงตัดสินพระราชหฤทัยเสด็จพระราชดำเนินจากพระตำหนักเปี่ยมสุขมุ่งไปทางใต้ ซึ่งห่างไกลจากเหตุการณ์เพื่อแสดงถึงการวางพระองค์เป็นกลาง พระองค์ประทับที่พระตำหนักเขาน้อย จังหวัด สงขลา ของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศร์ จนเหตุการณ์สงบลง จึงเสด็จฯ กลับมาประทับ ณ พระตำหนัก จิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต เดือนมกราคม พุทธศักราช ๒๔๗๖ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงตัดสินพระราชหฤทัยเสด็จ พระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ไปยังประเทศอังกฤษเพื่อทรงรับการผ่าตัดและรักษา พระเนตร ในวันที่เสด็จฯ จากพระนครนั้น บรรดาผู้คน ข้าราชการ ข้าราชบริพาร ที่ตามเสด็จยังจำถึงสายพระเนตร ที่ทอดพระเนตรดูพระมหาปราสาท พระราชวัง ประหนี่งเป็นการสั่งลาได้ดี ในที่สุดพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้า อยู่หัว ก็มิได้เสด็จพระราชดำเนินกลับมาอีกเลย

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

17

ประทับ ณ ประเทศอังกฤษ

หลังจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ได้เสด็จประพาส เจริญพันธไมตรีกับประเทศต่าง ๆ ในยุโรปแล้ว ยังมีการเจรจาการเมืองกับรัฐบาลทางกรุงเทพมหานครอยู่อย่างสืบ เนื่อง แต่พระองค์มีพระบรมราชวินิจฉัยขัดแย้งกับรัฐบาลในเรื่องหลักการสำคัญแห่งการปกครองในระบอบ ประชาธิปไตยอย่างแท้จริง วันที่ ๒ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๗๗ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระราชหัตถเลขาทรง สละราชสมบัติ และทรงประทับอยู่ ณ ประเทศอังกฤษต่อไป

18

สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ ทรงมีน้ำพระราชหฤทัยเข้มแข็งเด็ดเดี่ยวที่จะ ร่วมทุกข์ร่วมสุขกับพระราชสวามีเช่นเคย พระองค์มิได้ทรงอาลัยในสิริราชสมบัติจนทำให้พระราชสวามีต้องทรง กังวลหรือลังเลพระราชหฤทัย เมื่อถึงเวลาที่ต้องตัดสินพระราชหฤทัยในเรื่องอันเป็นที่สำคัญยิ่ง ดังได้เคยมีพระราช ดำรัสกับหม่อมเจ้าการวิก จักรพันธุ์ รองราชเลขานุการในพระองค์ว่า พระองค์ทรง “เห็นพ้องต้องกันกับพระราช สวามีในการตัดสินพระราชหฤทัยสละราชย์”

19

หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัติแล้ว พระองค์และสมเด็จพระนางเจ้ารำไพ พรรณีฯ ได้ประทับอยู่ในชนบทใกล้กรุงลอนดอนประเทศอังกฤษ ทรงวางพระองค์เยี่ยงคหบดีชนบท และทรงใช้เวลา ว่างในการจัดสวน เลี้ยงนก เลี้ยงปลา เป็นต้น เมื่อว่างจากพระราชภารกิจก็จะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงทัศนศึกษา ตามโบราณสถานต่าง ๆ ส่วนในช่วงฤดูหนาวจะเสด็จพระราชดำเนินไปประทับในประเทศต่าง ๆ ในทวีปยุโรป

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

20

พระราชสวามีเสด็จสวรรคต

ระหว่างที่ประทับอยู่ในประเทศอังกฤษนั้น สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ทรงมีพระราชภารกิจที่สำคัญ ยิ่ง คือ การถวายการพยาบาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวซึ่งมีพระราชพลานามัยไม่แข็งแรงและประชวร อยู่เป็นเนืองนิตย์ พระองค์จึงต้องเสด็จฯ ติดตามพระราชสวามีอย่างใกล้ชิด นอกจากนี้ ยังต้องทรงดูแลพระตำหนัก ที่ประทับด้วยพระองค์เองเพราะรัฐบาลไทยได้เรียกผู้ปฏิบัติหน้าที่รับใช้เบื้องพระยุคลบาทกลับประเทศไทยหมด เหลือเพียงข้าราชบริพารไม่กี่คน ครั้งถึงวันที่ ๓๐ พฤษภาคม พุ ทธศักราช ๒๔๘๔ ขณะประทับ ณ พระตำหนักคอมพ์ตัน ประเทศอังกฤษ พระบาทสมเด็ จ พระปกเกล้ า เจ้ า อยู่หั ว ได้ เ สด็ จ สวรรคตโดยฉั บ พลั น ด้ ว ยพระหทั ย วาย ขณะนั้น ทรงมี พระชนมพรรษา ๔๘ พรรษา สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ทรงจัดการเรื่องพระบรมศพและถวายพระเพลิง พระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นการภายใน ในวันที่ ๓ มิถุนายน ศกนั้น นับเป็นงานพระบรม ศพที่เรียบง่ายปราศจากพระเมรุมาศ ไม่มีการถวายพระเกียรติยศใดๆ ที่สมกับพระราชอิสริยยศในฐานะอดีตพระ มหากษัตริย์ไทยเลย และไม่มีพระราชพิธีทางศาสนาที่จะจัดถวายได้เนื่องจากเวลานั้นในประเทศอังกฤษยังไม่มี ภิกษุสงฆ์ในพระพุทธศาสนาประจำอยู่ มีเพียงดนตรีบรรเลงเมเดลโซนไวโอลีนคอนแชร์โต (Merdelssohn Violin Concerto) ซึ่งเป็นเพลงที่พระเจ้าอยู่หัวโปรดเป็นพิเศษคลอเบา ๆ นับเป็นการสูญเสียครั้งยิ่งใหญ่ที่สุดของสมเด็จ พระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ซึ่งต้องทรงต่อสู้กับความเศร้าโศกโทมนัสด้วยพระขันติธรรมที่สูงยิ่ง

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

21

ทรงอัญเชิญพระบรมอัฐิเสด็จฯ กลับประเทศไทย

หลังจากเสร็จพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้ารำไพ พรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ ยังคงประทับอยู่ในประเทศอังกฤษต่อไป ต่อมาในพุทธศักราช ๒๔๙๒ รัฐบาลได้กราบบังคมทูลสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ขอพระราชทานให้ทรง อัญเชิญพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวกลับสู่พระนคร เสด็จฯสู่ประเทศไทย เมื่อวันที่ ๒๔ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๙๒ โดยประชาชนไทยนับหมื่นคนได้มารับเสด็จฯ กลับของพระมหากษัตริย์ผู้นิราศ ณ ท่า ราชวรดิษฐ์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลปัจจุบันทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีบำเพ็ญพระ ราชกุศลทักษิณานุปทานถวายครบถ้วนตามประเพณีก่อนอัญเชิญเข้าสู่พระบรมมหาราชวัง เพื่อประดิษฐานร่วมกับ บรรดาพระมหาบูรพกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรีตราบชั่วนิรันดร์

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

22

“วังสระปทุม” ที่ประทับหลังเสด็จนิวัตประเทศไทย

เมื่อสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ได้อัญเชิญพระบรมอัฐิของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวจาก ประเทศอังกฤษกลับสู่ประเทศไทย ในพุทธศักราช ๒๔๙๒ นั้น รัฐบาลได้ใช้พระตำหนักวังศุโขทัยเป็นสถานที่ทำงาน ของกระทรวงสาธารณสุข สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีจึงได้เชิญเสด็จสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ไป ประทับ ณ พระตำหนักของสมเด็จพระมหิตลาธิเบศอดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ในวังสระปทุม ระหว่างนั้นเป็น เวลาที่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในรัชกาลปัจจุบันยังทรงพระเยาว์อยู่ สมเด็จพระนางเจ้า รำไพพรรณี ฯ จึ ง ทรงบำเพ็ ญ พระราชกรณี ย กิ จ แทนพระองค์ ผ่ อ นคลายพระราชภารกิ จ ในพระบาทสมเด็ จ พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลปัจจุบันเป็นอันมาก และเนื่องจากทรงมีพระราชหฤทัยที่อ่อนโยน ไม่ต้องพระราชประสงค์ที่จะ ทรงรบกวนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีในการประทับ ณ พระตำหนักวังสระปทุมนานเกินควร อีกทั้งทรงมี พระราชประสงค์ที่จะประทับสำหรับพักผ่อนพระราชอิริยาบถและทรงเยี่ยมราษฎรในจังหวัดนั้น

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี สมเด็จฯ ผู้ทรงบุกเบิกงานเกษตร

23

24

สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ มี พระราชอัธยาศัยโปรดธรรมชาติอย่างยิ่ง ระหว่างประทับ ณ สวนบ้านแก้ว ได้โปรดเกล้าฯ ให้หม่อมเจ้าประดิษฐา จักรพันธุ์ทรงเป็นผู้จัดการ “สวนบ้านแก้ว” และผลไม้นานาชนิดรวมทั้งเลี้ยง สัตว์พันธุ์ต่าง ๆ ด้วยมีพระราชประสงค์ให้สวนบ้านแก้วเป็นไร่ตัวอย่างมากกว่าทำเป็นการค้า โดยทำการทดลองว่า หากปลูกพืชหรือเลี้ยงสัตว์ชนิดใดได้ผลดี ก็ทรงนำความรู้นั้นออกเผยแพร่แก่ราษฎรต่อไป ในระยะแรกพื้นที่สวนบ้านแก้วส่วนหนึ่งยังเป็นป่าทึบมีที่บุกเบิกเป็นไร่มัน บ้ าง ส่ วนใหญ่ยังมีสภาพรกร้าง สมเด็จ พระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ทรงบุกเบิกที่เพื่อปลูกพืชไร่ เช่น ถั่วลิสง นุ่น โดยมีพระราชประสงค์ให้ปลูกเป็น ตัวอย่างแก่ราษฎร แต่เนื่องจากพืชทั้งสองชนิดไม่เหมาะสมกับสภาพอากาศของจังหวัดจันทบุรี จึงทรงเปลี่ยนไปปลูก มะพร้าวแทน นอกจากนี้ ได้ทรงปลูกมันสำปะหลังเพื่อกันไม่ให้หญ้าขึ้นรก และเพื่อช่วยยึดดิน ซึ่งได้ผลผลิตดีมาก นอกจากพืชไร่ สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ยังโปรดเกล้าให้ปลูกผักสวนครัวและผลไม้ต่างๆ เช่น ส้มเขียวหวาน ประมาณ ๓,๐๐๐ ต้น เงาะ ลางสาด มังคุด เป็นต้น ส่วนพริกไทยนั้นทรงปลูกในระยะแรกแล้วทรงเลิกเนื่องจากมิให้ เป็นการกระทบต่ออาชีพของราษฎร สำหรับการเลี้ยงสัตว์ โปรดเกล้าฯ ให้สั่งไก่พันธุ์ไข่จากต่างประเทศ โดยฟักไข่ไก่ด้วยเครื่อง นอกจากนี้ ยังทรง เลี้ยงเป็ดพันธุ์ปักกิ่ง ห่าน และวัวพันธุ์เนื้อ ประมาณ ๑๐๐ ตัว โดยเลี้ยงตามธรรมชาติ ทั้งนี้เพื่อช่วยในการปราบหญ้า

25

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

26

เสื่อสมเด็จฯ งานหัตถกรรมที่ทรงพัฒนา ระหว่างที่ประทับ ณ สวนบ้านแก้ว สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ ได้ ทรงริเริ่มพัฒนาการทอเสื่อจันทบูร ซึ่งเป็นหัตถกรรมพื้นบ้านของชาวจังหวัดจันทบุรีให้มีคุณภาพ สีสัน และรูปแบบที่งดงามขึ้น เนื่องจากทรงพบข้อ บกพร่องของเสื้อจันทบูรหลายประการ เช่น สีของเสื่อมักจะตกและมีเพียงไม่กี่สี ซึ่งส่วนมากเป็นสีเข้ม เช่น เขียว เหลือง แดง เป็นต้น พระองค์จึงโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งโรงงานทอเสื่อขึ้นในสวนบ้านแก้ว โดยสั่งซื้อกกตากแห้งจากชาว บ้านมาเป็นวัตถุดิบในการทอเสื่อและมีพระราชดำริให้ปรับปรุงคุณภาพสีที่ใช้ย้อมกก โดยมีหม่อมเจ้ากอกษัตริย์ สวัสดิ วัตน์ พระอนุชาซึ่งเป็นอาจารย์สอนวิชาเคมีที่มหาวิทยาลัยสิงคโปร์ช่วยค้นคว้าวิธีย้อมกกไม่ให้สีตก และคิดกรรมวิธี ฟอกกกให้ขาวก่อนนำไปย้อมสี ซึ่งทำให้สามารถย้อมกกเป็นสีอื่น ๆ ได้ เช่น สีชมพู เหลืองอ่อน ขาว เป็นต้น นอกจาก นั้น สมเด็จพระนางเจ้า รำไพพรรณีฯ ยังทรงออกแบบกระเป๋าเสื่อให้มีรูปทรงที่ทันสมัย ลวดลายสวยงามทั้งยังทรงส่ง เสริมให้นำเสื่อกกผลิตเป็นของใช้ประเภทอื่น เช่น กระเป๋าเอกสาร ถาด ที่รองถ้วยแก้ว ที่รองจานกล่องใส่กระดาษเช็ค มือ ฯลฯ โดยทรงออกแบบตรวจตราคุณภาพผลิตภัณฑ์ด้วยพระองค์เอง และโปรดเกล้าฯ ให้ติดเครื่องหมายการค้าเป็น รูปคนหาบกระจาด มีอักษรย่อ ส.บ.ก. (สวนบ้านแก้ว)ใช้ชื่อว่า “อุตสาหกรรมชาวบ้าน” ซึ่งเป็นที่นิยมอย่างแพร่หลาย ทั้งนี้ด้วยมี พระราชประสงค์ที่จะให้โรงงานทอเสื่อของพระองค์เป็นสถานที่เผยแพร่ความรู้ด้านการประกอบอาชีพให้ แก่ราษฎร

27

28

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

29

“ตึกประชาธิปก” จากน้ำพระทัยสมด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ

ครั้งที่สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ เสด็จพระราชดำเนินมาทอดพระเนตรที่ดินที่จังหวัดจันทบุรีนั้น ทรง ช่วยข้าราชบริพารเตรียมพระกระยาหารและทรงทำมีดบาดพระดัชนีเป็นรอยแผล จึงเสด็จพระราชดำเนินไปยังโรง พยาบาลประจำจังหวัดจันทบุรี ซึ่งสร้างมาตั้งแต่ พุทธศักราช ๒๔๕๓ ทรงประสบกับภาวะขาดแคลนและยากไร้ของ โรงพยาบาลซึ่งมีอาคารขนาดเล็กๆ เพียงหลังเดียวที่อยู่ในสภาพทรุดโทรม จึงโปรดเกล้าฯ ให้มีการแสดงละครในพระ ราชินูปถัมภ์เพื่อจัดหาทุนก่อสร้างตึกผ่าตัดให้แก่โรงพยาบาลประจำจังหวัดจันทบุรี เมื่อการก่อสร้างแล้วเสร็จใน พุทธศักราช ๒๔๙๗ ได้พระราชทานนามตึกหลังนี้ว่า “ตึกประชาธิปก” และพระราชทานตราศั กดิเดชน์ ซึ่งเป็นตรา ประจำพระองค์สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ อันเป็นพระนามเดิมของพระบาทสมเด็จพระ ปกเกล้าเจ้าอยู่หัวให้เป็นตราประจำตึก และทรงสร้างพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวประดิษฐานไว้ ที่มุขหน้าตึกด้วย

30

ด้วยพระราชจริยวัตรของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ รั ฐบาลสมัยนั้นจึงสนองพระราชดำริโดยการ ปรับปรุงโรงพยาบาลให้มีขนาดใหญ่และทันสมัยยิ่งขึ้น คือ ขยายจากโรงพยาบาลขนาด ๕๐ เตียงเป็น ๑๕๐ เตียง พร้อมด้วยอุปกรณ์การแพทย์ที่ทันสมัย และได้สร้างวิทยาลัยพยาบาลเพื่อเป็นศูนย์กลางของการศึกษาวิชาพยาบาล ผดุงครรภ์และอนามัยของภาคตะวันออก ทั้งให้มีการเปลี่ยนนามโรงพยาบาลเป็น “โรงพยาบาลพระปกเกล้า” เพื่อ น้อมเกล้าฯ ถวายเป็นพระบรมราชานุสรณ์แด่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพร รณีฯ ได้ทรงรับโรงพยาบาลพระปกเกล้า และวิทยาลัยพยาบาลไว้ในพระราชินูปถัมภ์ และได้พระราชทานทุนในการ ดำเนินงานของโรงพยาบาล ชื่อ “ทุนประชาธิปก” ต่อมาได้พัฒนาขึ้นเป็น “มูลนิธิประชาธิปก” ในพุทธศักราช ๒๕๑๘ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อบำรุงโรงพยาบาลพระปกเกล้า วิทยาลัยพยาบาล พระปกเกล้า และวิทยาลัยครูจันทบุรี ในการ ก่อสร้างจัดซื้อวัสดุเครื่องมือเครื่องใช้ ตลอดจนเป็นทุนการศึกษาของนักเรียนพยาบาลและนักศึกษาวิทยาลัยครู จันทบุรีที่เรียนดี ความประพฤติดีแต่ขาดแคลนทุนทรัพย์ เงื่อนไขสำคัญของการรับทุน คือ ผู้รับทุนต้องกลับมาทำงาน พัฒนาท้องถิ่นของตนต่อไป

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

31

ความสุขส่วนพระองค์

ด้วยเหตุที่สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณีฯ โปรดดอกไม้เป็นอย่างยิ่ง เมื่อทรงว่างจากพระราชกรณียกิจ ทรง โปรดที่จะทดลองปลูกและดูแลต้นไม้ด้วยพระองค์เองในเรือนเพาะชำ ทรงปลูกต้นไม้ที่สั่งพันธุ์มาจากต่างประเทศและ รดน้ำ ใส่ปุ๋ย เป็นพระราชจริยวัตรบริเวณสวนบ้านแก้ว จึงเขียวขจี งามสะพรั่ง ด้วยพันธุ์ไม้หลากสีหลายพันธุ์ ทั้งไม้ ยืนต้นให้ความร่มรื่น หลากหลายด้วยไม้พุ่มส่งกลิ่นหอม ไม้เถาเลื้อยหายาก ที่มีดอกสวยงามแปลกตา เช่น พวงชมพู พวงแก้วแดง พวงคราม พวงโกรมน พวงหยก และแม้แต่สองข้างทางถนน ทางเดินในพระตำหนัก ก็ทรงปลูกว่านสี่ทิศ บัวสวรรค์ ต้นแคฝรั่ง นอกจากนี้ ด้วยพระราชหฤทัยที่เปี่ยมด้วยพระเมตตา ทรงเลี้ยงสัตว์หลายชนิด โปรดสุนัขมาก เลี้ยงไว้ ๑๑ ตัว เลี้ยงนกหงส์หยก ทรงจัดห้องเลี้ยงปลา เลี้ยงเต่าไว้ภายในพระตำหนัก สวนบ้านแก้ว จึงนับได้ว่าเป็น ทั้ง “สวน” และ “บ้าน” โดยสมบูรณ์อย่างแท้จริง

32

33

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

34

ด้วยอาลัย “สวนบ้านแก้ว” ทรงอำลาชาวจันทบุรี สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ ๗ ได้เสด็จพระราชดำเนินกลับไปประทับ ณ วังศุ โขทัย เป็นการถาวรเนื่องด้วยพระประยูรญาติ และข้าราชการบริพารส่วนใหญ่ที่เฝ้าใกล้ชิดเป็นสตรี ไม่สามารถที่จะ ตามเสด็จพระราชดำเนินไปต่างจังหวัดได้โดยสะดวก ประกอบกับพระองค์ทรงมีพระชมมายุสูงขึ้น และพระพลานามัย ไม่สมบูรณ์นัก ดังนั้น เมื่อรัฐบาลได้กราบบังคมทูลพระกรุณาขอรับพระราชทานที่ดินสวนบ้านแก้ว เพื่อจัดตั้งวิทยาลัย ครูจันทบุรี โดยทูลถวายเงินเพียง ๑๘ ล้านบาท ด้วยพระราชปณิธานและพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่าน ในการ พระราชทานโอกาสทางการศึกษาแก่ประชาชนในจังหวัดจันทบุรี จึงทรงเสียสละพระราชทานสวนบ้านแก้วแก่ กระทรวงศึกษาธิการกระทรวงศึกษาธิการได้ประกาศตั้งวิทยาลัยครูจันทบุรี เมื่อวันที่ ๘ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๑๕ เป็นสถาบันการศึกษาระดับสูง เพื่อให้การศึกษาแก่เยาวชน และพัฒนาคุณภาพชีวิต แก่ประชาชนจังหวัดจันทบุรี และ จังหวัดใกล้เคียง นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่านเป็นล้นพ้น ดังปรากฏในราชสดุดีถวายพระพร เนื่องใน วโรกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษาในปีหนึ่ง ดังนี้ ขอเดชะฝ่าละอองพระบาท ด้วยเดชะบารมีที่เคยรู้

วังสวนบ้านแก้วแนวป่าเวลานี้ เป็นสถานศึกษาค่าดำรง มีตึกร้านบ้านช่องทุกห้องหับ เป็นที่อยู่ถ้วนทั้งครูและคนงาน ขอเดชะฝ่าละอองพระบาท กุศลกรรมนำพระองค์ทรงการุณย์ ขอเดชะอนุภาพพระไตรรัตน์ ขอพระองค์ทรงสราญพระวรกาย ยี่สิบธันวาคมอุดมฤกษ์ น้อมเศียรน้อมรำลึกคุณพระบารมี

ความสุขราษฎร์ร่มเย็นเห็นกันอยู่ สถิตอยู่ในจิตนั้นอย่างมั่นคง สมบูรณ์แบบแบบที่ทรงประสงค์ ศักดิ์สูงส่งสมพระทัยได้ประทาน ล้วนสำหรับนักศึกษามาสถาน สมดังทรงอธิษฐานบำเพ็ญบุญ ด้วยอำนาจบารมีมีมาหนุน ขอพระคุณพ้นพิบัติอันตราย จงขจัดทุกข์โศกโรคทั้งหลาย ความสบายผ่านพระทัยเพิ่มไมตรี วันพระราชสมภพเบ่งราศี เป็นร่มเกล้าชาวจันทบุรีนิรันดร์เทอญ

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ ข้าพระพุทธเจ้า คณะอาจารย์และนักศึกษา วิทยาลัยครูจันทบุรี

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

35

พระราชดำรัสอำลาชาวจันทบุรี สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ ๗ ได้พระราชดำรัสอำลาชาวจันทบุรี ในงานที่ ข้าราชการ พ่อค้า ประชาชนชาวจันทบุรีจัดส่งเสด็จฯ ณ โรงพยาบาลพระปกเกล้า เมื่อวันที่ ๑๕ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๑๕ ดังนี้ “ข้าพเจ้ารู้สึกปลื้มใจเหลือเกินที่ได้มาพบกับท่านทั้งหลายในวันนี้ เนื่องจากข้าราชการ พ่อค้า ประชาชนชาว จันทบุรี ร่วมใจกันเลี้ยงส่งอย่างพร้อมเพรียง จึงได้โอกาสขอบใจแต่ละท่านที่ได้มีน้ำใจอันดี และให้ความสะดวกสบาย แก่ข้าพเจ้าทุกประการ ตลอดเวลาที่ข้าพเจ้ามาตั้งรกรากอยู่ในท้องถิ่นของท่าน ท่านคงจะจำได้ว่าข้าพเจ้ามาตั้งบ้าน เรือนเป็นชาวจันทบุรี เมื่อวันที่ ๒๐ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๙๓ อีก ๕ วัน ก็จะครบยี่สิบสองปีพอดี เป็นที่น่าเสียใจ มาก สำหรับข้าพเจ้าที่ภาวะเศรษฐกิจบังคับใจข้าพเจ้าให้ต้องขายบ้านที่เคยให้ความสุขมาเกือบหนึ่งในสามของอายุ ข้าพเจ้าแต่มาตรการอันจำเป็นนี้ไม่แปลว่าข้าพเจ้าจะจากไปเลย ขอยืนยันได้ว่าจิตใจยังเป็นชาวจันทบุรีอยู่เช่นเดิม เสมอไป” จากพระราชดำรัสดังกล่าว แสดงให้เห็นถึงน้ำพระทัยของสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี ที่มีพระราชหฤทัย ผูกพันอย่างลึกซึ้งกับสวนบ้านแก้ว สถานที่ซึ่งพระราชินีพระองค์หนึ่งทรงดำเนินพระราชจริยวัตรเรียบง่ายเยี่ยงสามัญ ชน พระองค์มิได้เสด็จเข้ามาอย่างผู้บังเอิญผ่านมาพำนักแต่ทรง “เลือก” และเสด็จพระราชดำเนินมาเพื่อสร้าง เพื่อ พระราชทานความเจริญก้าวหน้าอย่างหาที่เปรียบมิได้…แก่แผ่นดิน จันทบุรี

พระราชประวัติ พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี

36

เสด็จสู่สวรรคาลัย เมื่อเสด็จกลับมาประทับ ณ วังศุโขทัย สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี ในรัชกาลที่ ๗ ได้ทรง ปฏิบัติพระราชกรณียกิจแบ่งเบาพระราชภาระในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าพระบรม ราชินีนาถ โดยการเสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ไปในงานและพิธีต่าง ๆอยู่เนืองนิตย์ ตราบจนพระชนมายุ ๗๑ พรรษา ทรงมีพระอาการประชวรด้วยพระโรคความดันโลหิตสูง และเสด็จสวรรคตด้วยพระหทัยวาย เมื่อพระชนมายุ ๗๙ พรรษา ณ พระตำหนักวังศุโขทัย ในวันที่ ๒๒ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๒๗