emotieleer

Raj Gainda, Rotterdam september 1990 Module “Omgaan met agressie in de hulpverlening” Les 3 Emotieleer Emoties zijn psychische en lichamelijke reacties die ontstaan door interne of externe prikkels, die we als gunstig of ongunstig ervaren voor ons welzijn. Ons welzijn bestaat uit het ervaren van lustgevoelens en het vermijden van onlustgevoelens. Deze ervaring varieert van heel erg bewust tot heel erg onbewust. Onze emoties beïnvloeden ons gedrag. Wanneer we verdrietig zijn huilen we, wanneer we een onvoldoende krijgen voor een toets worden we boos en wensen we de leerkracht een heleboel vervelende dingen toe. Emoties kunnen ons helpen bij het bereiken van onze doelen. Wanneer je aangevallen wordt, word je heel erg woedend en geeft je woede je extra kracht om voor je leven te vechten. Emoties hebben dus een functie. Daarom krijgt iedereen bij zijn geboorte [in dispositie] een hoeveelheid basisemoties mee. Je hebt die emoties nodig om te kunnen overleven. Middels de socialisatie worden de emoties verder ontwikkeld, gecultiveerd. Je leert ze te uiten en te beheersen.

De 6 basisemoties zijn: - vreugde - verbazing - vrees - verdriet - walging - woede Het is de emotie woede die ons boos en agressief maakt. De emotie woede hebben we nodig om ons te verdedigen of om aan te vallen. In beide gevallen gaat het om het behoud of vergroten van ons welzijn, ons levensbehoud, ervaren van lustgevoelens, verminderen van onlustgevoelens etc. Soms wordt onze woede rechtstreeks geprikkeld.

Bijvoorbeeld: iemand geeft je een flinke mep. De mep doet pijn. Pijn vind je niet prettig. Je wil je prettig voelen.

Min of meer automatisch wordt je woede geprikkeld. Hij geeft je nog een mep [extra externe prikkel], je woede neemt toe en je mept terug.

[Er zijn naast je emotie woede meer factoren die mede bepalen of je zal terugmeppen. Dat zijn onder andere: - andere emoties: bijvoorbeeld: vrees of verbazing; - te verwachten gevolgen: bijv. als hij je chef is en je wil je baan niet kwijt; - betekenisgeving: bijvoorbeeld als je vindt dat de gekregen mep terecht is; - je zelfbeeld: bijvoorbeeld: alles is mijn schuld; - de omstandigheden: bijvoorbeeld de toeschouwers.]

Soms prikkelt een andere emotie onze woede. Bijvoorbeeld wanneer we verdrietig zijn kan onze verdriet ons woedend maken. Immers verdrietig zijn is niet erg prettig. Het verschil tussen directe en indirecte woede is belangrijk bij het reduceren, doen afnemen van gewelddadig en agressief gedrag. Bij indirecte woede moet je iets doen met de eigenlijke veroorzaker, bijvoorbeeld het verdriet. Voor het herkennen van emoties bij iemand kan je gebruik maken van: - je eigen meevoelen; je empathisch vermogen - de context of situatie - het gedrag van iemand [verbaal en non-verbaal] Sommige emoties zijn elkaars tegenpolen. Bijvoorbeeld vreugde en verdriet. Je kan niet tegelijk hartstikke vreugdevol en ontzettend verdrietig zijn. Dat gaat niet, tenminste als je normaal bent. Heel veel woede en veel vreugde gaan ook niet samen.

We hebben al gesteld dat boosheid een gevolg is van de emotie woede. Wil je bij iemand de boosheid reduceren,

dan moet je ervoor zorgen dat zijn emotie woede afneemt. Daartoe kan je hem externe prikkels toedienen. Heb je bijvoorbeeld iemands woede geprikkeld door ongewenst zijn territorium binnen te dringen, dan verlaat je zijn territorium. Wat je ook kan doen is een tegenstrijdige emotie prikkelen. Je prikkelt bijvoorbeeld zijn emotie vreugde. Dit zou je kunnen doen door een humoristische opmerking te maken. Humor kan vreugde doen toenemen.

Als vreugde toe zal nemen, dan zal woede automatisch afnemen. In geval van veel woede zal je veel humor moeten gebruiken. Maar soms kan het verkeren.

Bij een woedende persoon kan je ook zijn emotie verdriet prikkelen. Lukt het jou hem verdrietig te maken, dan kan zijn woede afnemen. Een vorm van verdriet, of een gevolg van de emotie verdriet, is medelijden. Zorg maar ervoor dat de agressor medelijden met je krijgt, dan zal zijn woede afnemen.

Met de emotie verbazing kan je woede ook doen afnemen. Wanneer iemand boos is kan je proberen zijn verbazing te prikkelen en te doen toenemen. Wanneer iemand verbaasd is gaat hij nadenken. Nadenken is een rationele bezigheid, die energie vereist. Stopt iemand veel energie in het nadenken, dan heeft hij minder energie voor de emotie. Dus zal de emotie woede afnemen. Immers we kunnen niet tegelijk hartstikke emotioneel [woedend] en erg rationeel bezig zijn. Wel zijn we in staat om heel snel om te schakelen. Een probaat middel om iemands verbazing te prikkelen is het doen van iets onverwachts of het stellen van vragen. Mensen hebben de neiging om antwoorden te zoeken, om hun emotie verbazing te uiten, te bevredigen. Zodra we een vraag horen gaan onze hersens automatisch naar antwoorden zoeken. Hoe langer en intensiever we naar antwoorden zoeken, hoe rationeler, cognitiever we bezig zijn, hoe meer emoties er gereduceerd zullen worden.

Of je prikkelt bij de agressor zijn emotie vrees. Maak hem maar flink bang. Hoe banger hij is, hoe minder woedend hij zal zijn. Maar houd in de gaten dat het een en ander niet zo simpel is als ik hier stel. Immers vrees kan iemand bang maken en bij sommige mensen zal in sommige situaties de toegenomen vrees indirect de woede prikkelen.

Een kat in het nauw kan soms rare sprongen maken. Overigens is dit heel goed te begrijpen. Angst, vrees, bang zijn ervaren we als onlustgevoelens. En we willen helemaal geen onlustgevoelens hebben. Dus zullen we, vaak onbewust, proberen om zo snel mogelijk van die onlustgevoelens af te komen. Een natuurlijk middel om van de onlustgevoelens af te komen is de veroorzaker ervan te elimineren: verdrijven of verslaan. Een natuurlijk middel om te elimineren is agressie, geweld: vechten en terugvechten; aanvallen en verdedigen. Voor de mens is agressie niet alleen een natuurlijk middel, maar ook een heel erg economisch middel dat abnormaal effectief en efficiĂŤnt kan zijn. Praten als middel om je doel te bereiken vraagt soms heel veel tijd, geld en energie. Vaak kiezen we daarom voor de kogel; vraagt minder tijd en energie. Kijk maar naar onze geschiedenis en ons gedrag nu.

Woede heeft, zoals de andere emoties, 4 componenten: - cognitief: je weet bijvoorbeeld dat je beledigd bent - expressief: met verwrongen gezicht de belediger een lel geven - fysiologisch: spierspanning, hart gaat tekeer, adrenaline productie - subjectief: je voelt je boos of gespannen.

Emoties zijn functioneel. Ze hebben een functie. Je hebt ze niet voor niemendal gekregen. Vroeger, heel erg lang geleden, waren onze emoties echt noodzakelijk voor ons bestaan. Net als de dieren hadden we toen de emoties keihard nodig. Nu we een hoog ontwikkeld cognitief systeem hebben, hebben we de emoties eigenlijk niet meer zo erg hard nodig. Als mens zitten we nu opgezadeld met twee systemen die we gebruiken voor levensbehoud: een natuurlijk, aangeboren emotiesysteem en een aangeleerd, cultuurbepaald cognitiesysteem. Soms vullen de twee systemen elkaar aan. Dan is er niks aan de hand. Soms zijn de twee systemen met elkaar in botsing. Dan voelen we ons vaak pissig, rot en onmachtig. Ken je de situatie waarin je iemand echt verrot wil slaan [je emotie zegt: vernietigen] en je cognitie zegt: niet slaan, denk aan de gevolgen? Of dat je na het verorberen van een lekker stukje kip medelijden krijgt met het beestje?

Een goed opgevoede en wel gevormde persoon kan harmonisch omgaan met zijn cognities en zijn emoties. Hij weet in welke situatie hij volgens welk systeem zal handelen. Bij een goed opgevoede en wel gevormde persoon zijn de emoties ook harmonieus; ze zijn in min of meer even grote mate ontwikkeld. Hij vertoont woede en vrees wanneer die functioneel, nodig, gepast zijn. Bij iemand die te vaak, te snel en te heftig woedend wordt en veel te weinig vreugde, verbazing, vrees, verdriet en walging heeft, vertoont, is in de opvoeding iets mis gegaan. Zo

iemand moet eigenlijk heropgevoed worden en niet zozeer gestraft worden. Het is immers niet zijn schuld dat hij een verkeerde opvoeding gehad heeft. Zo iemand is wel verantwoordelijk voor het alsnog beter opgevoed, zeg maar begeleid, worden. En voor deze begeleiding heeft onze maatschappij een leger van welzijnswerkers en hulpverleners. Het is hun taak om deze mensen te helpen om beter om te gaan met hun emoties, deze functioneler te maken.

Zoals gesteld hebben emoties een functie. Ze drukken iets uit. Ze geven over het algemeen aan of iemands welzijn wel of niet in gevaar is. Je kan wel trucs gebruiken om iemands emoties te doen toenemen of afnemen, maar daarmee heb je het oorspronkelijke probleem van die persoon niet opgelost. We gebruiken de trucs als middel om de woede te doen afnemen, maar daarna -wanneer de persoon voor rede vatbaar is- gaan we als hulpverleners echt aan de slag. En dat is het probleem waar iemand eigenlijk mee zit helpen oplossen of hanteerbaar te maken. Want het komt niet vaak voor dat iemand voor de lol boos, woedend en agressief is!