GO!Mobility Magazine #2 2019

JAARGANG 9 – APRIL 2019 – NR 2

!

O G 2 # Y T I L I B g O ig M I Veren in A R e in z a g Ma

THEMA: STEDELIJKE MOBILITEIT

GOUDEN RAI WIEL • FIETS ALS GELUKSMACHINE • DE SLIMME WEG • PILOT MET E-TRUCKS • REINIGINGSDEMODAGEN

GO! 2

RAI SOCIETY Tijdens de opening van de fietsbeurs BIKE MOTION werden de winnaars van de Fietsen van het Jaar en de Fiets Innovatie Awards in de spotlights gezet.

PAGINA 19

------------------THEMA E IJK STEDEL EIT T MOBILI----------

ECO-TRENDS Biologisch afbreekbare auto stap dichterbij.

PAGINA 21

UITGESPROKEN Hans Schreuder, algemeen

12 DE FIETS ALS GELUKSMACHINE

Heel Nederland fietst in 2040. Huisartsen schrijven ‘fietsen op recept’ uit in

directeur van KYMCO, geeft zijn

plaats van medicijnen. De fiets is dan namelijk een geluksmachine die meer

mobiliteitsvisie.

dan 50 procent van de verplaatsingen binnen de bebouwde kom voor zijn

PAGINA 23

rekening neemt en die mensen zowel vrijheid biedt als gezonder maakt. Dat toekomstbeeld voorspelt de Fietsersbond in Fietsvisie 2040. De stad van de

MARKTANALYSE De CO2-doelstellingen van de

toekomst is alleen bereikbaar te houden door de inzet van de fiets en het OV,

sector transport zijn nog niet in

zegt Saskia Kluit, directeur van de Fietsersbond.

zicht, stelt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

15 SLIMME WEG KAN ZICHZELF TERUG VERDIENEN

Auto’s worden steeds slimmer en gaan autonoom rijden. Maar welke rol

PAGINA 25

speelt de weginfra daarbij en hoe ziet de weg van de toekomst er uit?

GO!FACTOR Gerard Bolder van Ford Bedrijfswagens Europa met zijn Ford Mustang GT V8 Roush Stage II Convertible uit 2005.

PAGINA 27

Volgens Heijmans bevindt de ontwikkeling van weginfra zich in een transitiefase. Over pakweg 20 tot 30 jaar zijn er alleen nog slimme voertuigen en slimme weggebruikers. De weg zelf zal tegen die tijd niet ‘smart’ meer hoeven zijn, maar krijgt in die overgangsperiode allerlei intelligente en interactieve functionaliteiten. Dankzij data die wegen genereren ontstaan nieuwe toepassingen én er ontstaan interessante verdienmodellen, zegt Joost van Gils, Commercieel manager bij Heijmans.

COLOFON GO!Mobility is een uitgave van RAI Vereniging, postbus 74800, 1070 DM Amsterdam, telefoon (020) 504 49 49, www.raivereniging.nl.

Productie Markant Media

GO!Mobility verschijnt 5 keer per jaar en is o.a. bestemd voor politici, overheidsinstanties, de media en leden van RAI Vereniging. Verspreiding vindt plaats op basis van controlled circulation.

Redactieraad Cees Boutens, Jeroen van de Braak, Ilse Bartels, Mark van Dansik, Floris Liebrand, Tom van Steijn

Redactie Menno Timmer, hoofdredacteur

Redactieadres GO!Mobility Markant Media Noordereinde 291 1243 JX ’s-Graveland E-mail: markantmedia@kpnmail.nl www.markant-media.com Tel. 06-551 35 559 of 035-69 19 061

Dit magazine is gedrukt op duurzaam papier.

GO!Mobility is ook als digitaal magazine te lezen op www.raivereniging.nl

© 2019 RAI Vereniging - alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere wijze, in elke vorm, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Medewerkers Sjoerd van der Linden Ontwerp: PWAD Amsterdam Vormgeving: MB voorheen VMTB Fotografie: Ton van Til, Johan Peter van der Stouwe, Arnauld Hackmann, Van der Vaart fotografie Illustraties: Onno Kortland Druk: W.C. den Ouden ISSN: 2212-8182

DR. STEVEN VAN EIJCK

3

Vijftrapsraket naar toekomstbestendige stedelijke mobiliteit In deze editie staat stedelijke mobiliteit centraal. Verschillende partijen leggen uit wat er moet gebeuren om binnensteden leefbaar en bereikbaar te houden. Wat te denken van slimme wegen die zichzelf terugverdienen, nieuwe routenetwerken voor de fiets in de stad en meer aandacht voor de maatschappelijke waarde van infra. RAI Vereniging legt de lat graag nog een stukje hoger. Daarom hebben wij een vijftal doelstellingen geformuleerd die de komende jaren moeten resulteren in toekomstbestendige binnensteden.

Onze eerste ambitie heeft betrekking op verkeersveiligheid. Een onderwerp met een dikwijls negatieve lading. Ik zou daarom liever willen spreken over 100 procent verkeersveiligheid als uitdaging, dan over het streven naar nul verkeersdoden. Om dit te bereiken moet de inrichting van binnensteden anders. Helaas is de aanleg van de meeste steden gebaseerd op verkeersstromen uit de tijd dat er nog amper auto’s reden en niet geschikt om de toestroom aan moderne nieuwe vervoersmiddelen te accommoderen. Bovendien zou tegenwoordig idealiter niet langer de techniek van een vervoermiddel, maar het gedrag van de berijder leidend moeten zijn. Denk bijvoorbeeld aan doelgroepstroken. Dat vereist een aanpassing van de wet- en regelgeving. RAI Vereniging pleit derhalve voor het ‘30-km tenzij’-principe.

Een snelheid van 50 kilometer in een bebouwde (stedelijke) omgeving dateert uit 1957 en is wat ons betreft achterhaald.

Door de norm 30 km te maken en alleen op doorgaande wegen met vrijliggende fietspaden 50 of soms zelfs 70 km toe te staan, wordt het veiliger.

Ook als het gaat om de tweede uitdaging, namelijk het milieu, wil ik uitgaan van een positieve connotatie: 100 procent schone lucht i.p.v. nul procent CO2-uitstoot. Er zijn hier twee trends waarneembaar: de transitie van fossiele naar duurzame energie en een beweging van bezit naar gebruik. Dit heeft er mede toe geleid dat veel gemeentebesturen een verantwoord autogebruik in de binnenstad tot norm hebben verheven. Prima. Alleen moet dit beleid niet verworden tot een soort ‘auto-bashen’. Laten we niet

vergeten dat die auto straks wel behoort tot een van de schoonste, zuinigste, stilste en meest comfortabele vervoersmodaliteiten. Ga die auto dus niet de stad uit jagen.

Als derde uitdaging zou ik de ‘zero waste economy’ willen noemen, of beter gezegd ‘100 procent recycling.’ We gaan immers van een lineaire naar een circulaire economie. Daarin vervult de Nederlandse mobiliteitsbranche Europees gezien een voortrekkersrol. Denk aan Auto Recycling Nederland (ARN) en Scooter Recycling Nederland (SRN).

En dan is er natuurlijk nog Mobility as a Service (MaaS), waarbij nul tijdsverspilling voorop staat. Ik zou dat willen ombuigen naar 100 procent betrouwbare verkeersefficiency. De vraag is welk ambitieniveau past bij de overgang van digitaal naar zelflerende algoritmes?

RAI Vereniging stelt zich als doel zich bij deze ontwikkeling op te werpen als brancheorganisatie die de belangen behartigt van alle partijen die MaaS aanbieden, om zo te komen tot 100 procent betrouwbare verkeersefficiency.

Als laatste en niet de minste is er nog onze nadrukkelijke wens om te komen tot een zogeheten inclusieve samenleving. Meer dan 10 procent van alle Nederlanders, ofwel 1,8 miljoen mensen, is onvoldoende mobiel om deel te kunnen namen aan onze maatschappij. Om dit zowel nationaal als internationaal te doorbreken, heeft RAI Vereniging de New Mobility Foundation in het leven geroepen.

Het laatste goede nieuws is dat wij er in zijn geslaagd om de ambities van deze organisatie ook buiten Nederland uit te rollen dankzij de recente oprichting van de New Mobility Foundation International. Als het aan ons ligt zijn alle steden in Nederland in 2050, en zo mogelijk eerder, dus 100 procent veilig en gezond door de inzet van 100 procent duurzame energie, zijn alle vervoermiddelen 100 procent recyclebaar, is 100 procent van de bevolking mobiel en hun mobiliteit 100 procent efficiënt.

‘Als het aan ons ligt zijn alle steden in Nederland in 2050 of eerder 100% veilig en gezond’

Dr. Steven van Eijck Algemeen voorzitter RAI Vereniging

GO! 4

BRANCHE NIEUWS

Fietsbranche breekt nieuwe records Zowel de verkoop van nieuwe fietsen als de omzet van de sector is in 2018 tot recordhoogte gestegen. De branche verkocht in totaal, voor het eerst sinds 2014 weer meer dan 1 miljoen fietsen (+6%) en realiseerde een gezamenlijke omzet van 1,22 miljard euro (+25%).

Alle seinen stonden vorig jaar op groen voor

steeg eveneens met 40 procent tot

de fiets constateerde Wouter Jager, voorzitter

823 miljoen euro. Dit betekent dat

sectie Fietsen van RAI Vereniging, bij de pre-

de elektrische fiets inmiddels ver-

sentatie van de cijfers. ‘Het mooie zomerweer

antwoordelijk is voor meer dan

wakkerde de verkopen aan, vitale ouderen

twee derde van de totale omzet die

fietsen meer en langer, het koperspubliek van

de branche in 2018 realiseerde. De

e-bikes verjongt zich én het gunstige econo-

populariteit van de e-bike zorgde

mische klimaat en het toenemend milieube-

er tegelijkertijd voor dat de gemid-

wustzijn werken in het voordeel van de fiets.’

delde aanschafprijs van een nieuwe

Vooral de aanhoudende run op e-bikes gaf de

fiets in 2018 met 18 procent toenam

minder dan 15 kilometer van het werk woont.

branche een stevige duw in de rug. Consu-

tot 1.207 euro.

‘Daarvoor is de e-bike en de speed pedelec een

menten schaften het afgelopen jaar 409.400

Jager toonde zich bijzonder positief over de

uitstekend alternatief.’ Wel zei hij te pleiten

elektrische fietsen aan, 40 procent meer dan

toekomst van de fiets. Hij benadrukte dat 60

voor passend wetgevend maatwerk ten

in 2017. De omzet uit de verkoop van e-bikes

procent van de Nederlandse beroepsbevolking

behoeve van de snelle speed pedelecs.

Jager: ‘alle seinen staan op groen voor de fiets’

Kabinetsplan BPM-verhoging heeft averechts klimaateffect Plannen van het kabinet om de aanschafbelasting op nieuwe personenauto’s (BPM) fors te verhogen om daarmee de eerder voorgestelde verhoging van de motorrijtuigenbelasting (MRB) te kunnen terugdraaien ondermijnen de klimaat-, milieu- en verkeersveiligheidsambities.

premier Rutte en minister Wiebes tevens aan toegevoegd dat “de ­plannen moeten passen binnen de budgettaire kaders”.

Dat duidt erop dat een verhoging van de BPM -tot wel 50 procentwordt overwogen. Dat zou neerkomen op een gemiddeld BPM-bedrag dat stijgt van 4.000 tot wel 6.000 euro per auto.

Volgens Steven van Eijck, algemeen voorzitter van RAI Vereniging,

RAI Vereniging roept het kabinet op deze route niet te bewandelen,

heeft Nederland in vergelijking met ons omringende landen in Europa

omdat een hogere BPM zorgt voor minder verkoop van nieuwe auto’s.

een verouderd wagenpark. ‘Dat wordt komende jaren alleen maar erger.

De nieuwste auto’s zijn juist de zui-

Sinds 2012 is de gemiddelde BPM op

nigste, getest volgens nieuwe

benzine- en dieselauto’s al met zo’n

strenge eisen en dus keihard nodig

56 respectievelijk 83 procent geste-

om de klimaatdoelstellingen te

gen. Dat staat haaks op de afspraken

halen. Na de doorrekening van de

met het Kabinet om de BPM juist af

planbureaus kondigde het kabinet

te bouwen. Het is onbegrijpelijk dat

aan dat elektrische auto’s geen

het Kabinet een maatregel over-

‘overstimulering’ mogen krijgen, de

weegt dat onze gezamenlijke kli-

tweedehands markt gestimuleerd

maat-, milieu- en verkeersveilig-

moet worden en de vaste lasten

heidsambities juist ondermijnt.’

voor diesel- of benzineauto’s niet

Een hogere BPM leidt, stelt Van

hoger mogen worden. Dat zijn

Eijck, tot meer uitstoot van CO2 en

maatregelen die de brancheorgani-

Van Eijck: ‘Een hogere BPM leidt tot meer uitstoot van CO2 en schadelijke stoffen en minder

schadelijke stoffen, minder ver-

satie toejuicht, maar er werd door

verkeersveiligheid.’

keersveiligheid en nog meer files.

5

Branche toont innovatiekracht tijdens ReinigingsDemoDagen Op een geheel nieuwe locatie in het Park Vliegbasis Soesterberg presenteert de gehele afval- en reinigingsbranche zich op 5 en 6 juni tijdens de ReinigingsDemodagen. Dit event staat inmiddels bekend als ‘the place to be’ waar exposanten hun laatste technologieën, trends en ontwikkelingen tonen.

Beursmanager Remco Tekstra

beschikt over een uitgestrekt

van RAI CarrosserieNL zegt

­verhard buitenterrein.

opnieuw hoge verwachtingen te

Tekstra: ‘Dat is ideaal voor het

hebben. ‘Deze toonaangevende

interactieve en laagdrempelige

vakbeurs biedt als vanouds een

karakter van de beurs. Bezoekers

meer dan compleet overzicht van

uit heel Nederland kunnen zo

de verschillende reinigingsvoer-

kennismaken met de laatste ont-

tuigen en - producten. Boven-

wikkelingen en zelfs ook beleven

dien is zo ongeveer iedereen die

bij het proefrijden. Het museum

in de reinigingswereld actief is

biedt ons een schitterend decor.’

vergelijkbaar met de editie van

gratis toegankelijk en parkeren is

van de partij.’ Als belangrijk

De ReinigingsDemoDagen richt

2017.

eveneens kosteloos. Uitgebreide

voordeel noemt hij het dat de

zich met name op vertegenwoor-

Volgens de beursmanager zal er

informatie en het laatste nieuws

inmiddels negende editie voor

digers van gemeentelijke reini-

ook dit keer veel aandacht zijn

over de vakbeurs is te vinden op

het eerst plaats vindt op een

gingsdiensten, provincies, water-

aan alternatieve brandstoffen,

www.reinigingsdemodagen.nl.

nieuwe locatie centraal in Neder-

schappen, afvalverwerkers en

variërend van een keur aan

Bezoekers kunnen

land: het Nationaal Militair

andere aanverwante bedrijven.

(hybride)elektrische en/of water-

zich eveneens via

Museum in Soest. Een goed

Inmiddels hebben zich al meer

stof aangedreven systemen.

deze site aan­

bereikbare locatie met allure die

dan 80 exposanten ingeschreven,

De ReinigingsDemoDagen zijn

melden.

Verkoop motorfietsen piekt De verkoop van nieuwe motorfietsen is in 2018 voor het vijfde jaar op rij gegroeid en bereikte het hoogste niveau sinds 2009. Afgelopen jaar werden 13.104 nieuwe motoren geregistreerd, 2,9 procent meer dan in 2017. Ook de verkoop van gebruikte motorfietsen zat in 2018 in de lift en kwam uit op 42.490 eenheden, een plus van 15,2 procent.

Volgens RAI Vereniging zien steeds

deze groep 17,6 procent meer motor-

meer mensen de voordelen van de

fietsen aan dan in 2017. Inmiddels is het

motorfiets in de dagelijkse praktijk in

aandeel van deze categorie in de totale

relatie tot bereikbaarheid en parkeer-

markt het afgelopen decennium bijna

mogelijkheden. Dat blijkt ook uit de

verdubbeld van 5 tot 9 procent. De

stijgende populariteit van voorname-

grootste verkoopstijging vond echter

lijk de zwaardere modellen met een

plaats in de leeftijdscategorie boven de

cilinderinhoud van meer dan 1.000 cc,

55 jaar. Het aandeel van deze kopers-

waarbij comfort en gebruiksgemak

groep bedraagt inmiddels 25 procent,

voorop staan.

vergeleken met nog 11 procent in 2007.

Opvallend is de toegenomen belang-

In dit verkoopsegment werden vorig

stelling voor motorfietsen onder jongeren van 18 tot 25 jaar. In 2018 schafte

Opvallend is de revival van motorfietsen onder jongeren.

jaar 11,9 procent meer motorfietsen aangeschaft.

GO! 6

Stedelijke mobiliteit Inzet plug-in-hybride trekkers Europese primeur

PILOT MET E-TRUCKS NIEUWE STAP IN EMISSIELOZE BEVOORRADING BINNENSTEDEN Terwijl de bereikbaarheid van (binnen)steden steeds lastiger wordt beschouwt Albert Heijn het als een uitdaging om de bevoorrading van winkels zo duurzaam mogelijk en met een minimum aan overlast te verrichten. Inmiddels vindt ruim 70 procent van de bevoorrading plaats met Euro VI-trucks en zijn er 170 LNG-trucks geschikt voor de stap naar BioLNG, vertelt Peter Leegstraten, manager inkoop en innovatie transport bij Ahold Delhaize Transport & Inbound Logistics.

Hij vat de ambitie van het concern als volgt

gebied valt onder de noemer Klimaat.

samen: ‘We zijn groen, we worden groener en

‘Alle uitdagingen die er liggen en alle inno-

we zijn straks het groenst.’ Als bewijs voert hij

vaties die wij samen met onze vervoerders,

aan dat in februari het startsein is gegeven voor

leveranciers en voertuigfabrikanten bedenken

een unieke pilot met 3 volledig elektrische en 2

en willen implementeren, zijn oplossingen

plug-in-hybride trekker-trailercombinaties.

gericht op deze drie thema’s. Het zou natuur-

Die laatste zijn een Europese primeur.

lijk prachtig zijn als er zoiets bestaat als een

Dagelijks zijn zo’n 1.000 voertuigen op weg

‘one solution fits all’. Het menu van goederen-

vanuit de vier distributiecentra van Albert

stromen binnen het Albert Heijn-concern is

Heijn om de winkels te kunnen bevoorraden.

daarvoor echter te gedifferentieerd en te

Om dit voor omwonenden en de samenleving

complex.’

Iets dat in de praktijk betekent dat de lokale overheid bereid is om mee te denken over dagranddistributie. Wat vervolgens leidt tot minder files, een veiliger werksituatie (buiten publieksuren laden en lossen, magazijndeuren vaak in nabijheid van de voordeur of op de parkeerplaats), en meer efficiency. De maatregelen hebben er voor gezorgd dat inmiddels ruim 20 procent van alle leveringen in de dagranden

als geheel zo duurzaam mogelijk en stil te doen, zo min mogelijk overlast te veroorzaken

20% dagranddistributie

en steden bereikbaar en leefbaar te houden, zet

Dat neemt niet weg dat op de verschillende

de onderneming in toenemende mate geluids-

deelgebieden veel is bereikt, benadrukt hij.

arme en zoveel mogelijk emissiearme trucks in.

‘Direct na de invoering van het milieuconvenant in 2006 is Albert Heijn gestart met

Drie pijlers

geluidsarme distributie met PIEK-gecertifi-

Het transportbeleid van Albert Heijn om

ceerde trailers. In het milieuconvenant is toen

schoner en stiller te worden steunt volgens

letterlijk opgenomen dat ‘indien een voertuig

Leegstraten op een drietal pijlers: 1) de klant

minimaal voldoet aan Euro

rondom de winkel, waarvoor het bedrijf een

V en beschikt over een

goede buur wil zijn en waarbij het er vooral

PIEK-certificaat, de lokale

om gaat geluidsoverlast te voorkomen; 2) de

overheid faciliterend zal

stad zelf, inclusief de buurtbewoners.

optreden met goederen-

Luchtkwaliteit staat hierbij voorop, en 3) de

stroom bevorderende maat-

stad en de omgeving daarbuiten. Dit invloeds-

regelen.’

‘Er bestaat helaas geen “one solution fits all”’

7 gebeuren. Een derde (30%) van de winkels is in

gevorderd dat opgeschaald kan worden. ‘De

nog steeds half zo groot als die van een trek-

principe geschikt om in de dagranden te

weg van innovaties naar oplossingen met

ker-oplegger-combinatie, verduidelijkt hij.

beleveren met geluidsarme voertuigen.

voldoende massa en schaalgrootte is nu een-

‘Niet voor niets vormt die categorie ruim 90

maal lang en kost veel tijd. Dat kan zomaar

procent van ons wagenpark. Het elektrificeren

8 tot 10 jaar in beslag nemen’.

van een dergelijke relatief zware voertuigcom-

Opschaling LNG Leegstraten: ‘Vervolgens rees de vraag op

binatie is een ware tour de force. Maar het is

welke manier er nog meer winst viel te beha-

Unieke praktijktest

gelukt. Op 15 februari is een unieke praktijktest

len. Bijvoorbeeld tijdens het manoeuvreren

Albert Heijn heeft zich ten doel gesteld om,

voor de bevoorrading van steden met e-trucks

van trucks naar de laad/loslocatie. In 2011

overeenkomstig de Green Deal ZES, in 2025 de

van start gegaan. In deze pilot, die wordt uitge-

resulteerde dit in pilots met LNG-trucks met

winkels in de stedelijke centra maximaal met

voerd met de subsidieregeling Demonstratie

stillere aandrijflijnen. Een ontwikkeling die al

zero emissie voertuigen te beleveren op een

Klimaattechnologieën en –Innovaties in Trans-

snel werd versterkt door het inzicht dat gas een

efficiënte en veilige manier. In 2017 zijn de eer-

port (DKTI) van het ministerie van IenW,

duurzame brandstof is (een lagere CO2-emis-

ste twee elektrische bakwagens in gebruik

werken Albert Heijn, DAF/VDL, Simon Loos,

sie, minder NOx en minder fijnstof). En het is

genomen. Daarvan is de laadcapaciteit echter

bovendien een uitstekend alternatief voor transport over langere trajecten.’ Op dit moment is de ontwikkeling van LNG-trucks zover

De plug-in-hybride trekkers kunnen minimaal 30 kilometer puur elektrisch rijden

Peter Appel Transport en TNO, nauw samen.’

GO! 8

Stedelijke mobiliteit

Peter Leegstraten: ‘In 2025 willen we alle winkels in stedelijke centra maximaal met zero emissie oplossingen beleveren’ Met de praktijktest willen de partners vaststel-

automatisch middels geo-fencing plaats te

uur wordt beperkt. Voldoende om een vol-

len aan welke functionele en operationele eisen

laten vinden.

gende rit te kunnen volbrengen. Met de komst

ze moeten voldoen om in de nabije toekomst

van een zogeheten vloeistofgekoelde stekker

supermarkten in de binnensteden emissievrij

Supersnellaadstation

die een dubbele laadcapaciteit heeft wordt de

te bevoorraden.

Die wens van 30 kilometer was voor ons een

oplaadtijd vanaf het tweede kwartaal van dit

minimale voorwaarde, vervolgt Leegstraten.

jaar zelfs gehalveerd tot 15 minuten.

Geo-fencing

‘Zero emissie zones in steden dijen immers

Leegstraten kwalificeert de pilot als een Euro-

voortdurend uit. Amsterdam heeft al eerder

Steden participeren

pese primeur, aangezien er niet alleen twee

aangegeven eigenlijk alles binnen de ring tot

Hij zegt het zeer verheugend en veelbelovend

volledige batterij elektrische trekker-opleggers

nul emissie te willen bestempelen. Nederland

te vinden dat een vijftal grote steden, te weten

(DAF CF Electric) worden ingezet, maar

zou wellicht nog uit de voeten kunnen met

Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Rotterdam

tevens twee plug-in-hybride trekker-opleg-

een range van 15 tot 20 kilometer voor rijden

en Nijmegen, hebben toegezegd te willen

gers (DAF CF Hybrid

binnen de zero-emis-

participeren in de klankbordgroep van het

Electric). Het bijzon-

sie zone. Maar deze

project.

innovatie moet van-

‘Op die manier kunnen zij leren en kennis

zelfsprekend ook bui-

nemen van de voordelen en beperkingen die

ten onze landsgrens

rijden met e-trucks met zich mee brengen en

massa kunnen krijgen.

op basis van dit ervaringstraject maatregelen

Denk aan Parijs, Lon-

nemen om de implementatie van deze voer-

den, Barcelona etc.’

tuigen te versnellen of te vereenvoudigen.

Om de vier elektrische

Denk aan verdere toegangsverruimingen voor

dere aan de hybride combinatie is dat de trekkers ten minste over een afstand van 30 kilometer puur elektrisch kunnen rij-

‘Ruim 20 procent van onze leveringen vind in de dagranden plaats’

den. Zodra de stadsrand binnen bereik komt schakelt de chauffeur

pilottrucks supersnel van energie te voorzien

dagranddistributie, het beschikbaar stellen van

over van diesel op elektrische tractie. Het is de

is een speciaal snellaadplein ontwikkeld,

(vrije) busbanen voor e-trucks en infrastruc-

bedoeling om dit overschakelen op termijn

waardoor de laadtijd tot minder dan een half

turele aanpassingen.’

9

Sociale en maatschappelijke waarde infra onderbelicht

Oplossen verstedelijkingsvraagstukken vereist integrale aanpak infrabeheerders De toenemende verstedelijking van steden brengt nieuwe mobiliteitsuitdagingen met zich mee en confronteert infrabeheerders met tal van transitieopgaven. Zij moeten nu al voorsorteren op hoe de Nederlandse samenleving er over 20 tot 30 jaar uit zal gaan zien. Dat vraagt om een cross-sectorale, integrale benadering teneinde het infranetwerk toekomstbestendig te maken, zegt Aernout van der Bend, algemeen directeur van NGinfra. ‘Infrabeheerders moeten zich meer mengen in het publieke debat en meer de aandacht vestigen op de maatschappelijke waarde van infra.’

NGinfra staat voor Next Generation Infrastructures, het kennisplatform waarin Rijkswaterstaat, Havenbedrijf Rotterdam, Alliander, Schiphol, ProRail en Vitens zich hebben verenigd om de Nederlandse infrastructuur optimaal te laten inspelen op drie belangrijke trends: urbanisatie, digitalisering en energietransitie.

‘Onze missie is om maatschappelijke waarde te creëren met infra, dit op een hoger niveau te brengen en kennis zoveel mogelijk crosssectoraal en individueel te delen met onze partners’, legt Van der Bend uit.

‘De hele Rijksbegroting is in silo’s gevat’ Die samenwerking vindt plaats op basis van een aantal thema’s: beschikbaarheid (de core business van iedere infrabeheerder); data en security, toekomstverkenning (ontwikkelen scenario’s van de toekomst) en de maatschappelijke waarde van infrastructuur.

De vraag die als een rode draad door deze thema’s loopt luidt ‘hoe moet de Neder-

Aernout van der Bend: ‘De maatschappelijke waarde van infra wordt nauwelijks in besluitvormingsprocessen meegenomen’

GO! 10

Stedelijke mobiliteit landse samenleving er over pakweg 20 tot 30 jaar idealiter uit zien en welke infrastructuur hoort daar bij?

Postzegelniveau Tot nu toe wordt infra volgens Van der Bend vooral op microniveau of, anders gezegd, op postzegelniveau benaderd. ‘De aanleg van nieuw asfalt heeft vooral tot doel een knelpunt op te lossen dat in het verleden is ontstaan. Gemeenten en provincies concurreren met elkaar om geld te krijgen uit dezelfde infrapot. Met als gevolg dat er onvoldoende nationale afstemming en coördinatie van

‘Het financieringssysteem voor infra kent perverse prikkels’ investeringen in infra is. Ieder netwerk verricht op individuele basis verbeteringen en aanpassingen waarmee een andere infrabeheerder vervolgens wordt geconfronteerd.’

Opwaartse kostenspiraal Aangezien de aanleg van een nieuwe weg een magneetfunctie heeft en al snel leidt tot de bouw van woningen en bedrijventerreinen, rijst de vraag: kan de riolering dat wel aan? Zijn er voldoende voorzieningen voor drinkwater en energie? Met een, stelt Van der Bend, opwaartse kostenspiraal tot gevolg. En zodra alles gereed is ontstaat vanzelf de behoefte aan een nieuwe weg en is de cirkel weer rond. Alleen een integrale aanpak maakt een einde aan die vicieuze cirkel en dwingt tot het maken van meer bewuste keuzes of wellicht andere keuzes.’

Dit is, vindt hij, met name van toepassing op de toenemende verdichting van steden in de Randstad. Zo krijgen Amsterdam en Rotterdam er tot 2040 zo’n 250.000 woningen bij.

Alleen is niet integraal bekeken in hoeverre

‘Bereikbaarheid levert veel op, maar kan ook voor problemen zorgen’

11 de riolering en drinkwater- en energie-

monosectoraal. Daar zijn nog veel punten te

veel op, maar kan tevens voor bedreigingen

voorziening die groei aan kan.

scoren. Verder wordt de sociale en maat-

zorgen.’

schappelijke waarde van infra nauwelijks in

Ter nuancering wil hij wel aanvoeren dat

Polycentrische metropool

besluitvormingsprocessen meegenomen,

Nederland als het gaat over congestie,

Inmiddels telt ons land drie metropoolre-

wat uiteindelijk leidt tot een kale “euro ver-

vergeleken met de rest van de wereld, relatief

gio’s, vervolgt Van der Bend. ‘Amsterdam,

gelijking” in de afwegingen.’

weinig reden tot klagen heeft en zich verhou-

Utrecht en Rotterdam-Den Haag. Maar wat

dingsgewijs in een droompositie bevindt.

is eigenlijk de ideale omvang van zo’n agglo-

Brug naar de toekomst

Hij merkt op dat 96 procent van het verkeer

meratie? Waar ligt het optimum? Feit is dat

Als voorbeeld verwijst hij naar de jarenlange

slechts korte afstanden tot 30 kilometer

metropoolsteden per saldo meer voorzienin-

wens van de gemeente Rotterdam om een

aflegt en dat ruim twee derde (70%) van de

gen kunnen bieden. Maar als je vraagt wat

brug aan te leggen tussen Feyenoord en

vrachtwagens die de Rotterdamse haven

nou eigenlijk zo geweldig is aan metropolen

Excelsior, van Rotterdam Zuid naar Kralin-

verlaten überhaupt de regio Rotterdam niet

als Parijs, Londen of het Ruhrgebied, dan

gen. ‘De standaardreactie van het Rijk luidt:

uitkomt.

blijft het akelig stil. De enige echte meer-

het is een binnenstedelijke brug, dus los dit

waarde van een metropool die men noemt is

zelf maar op. Bovendien zou een dergelijke

Pervers financieringssysteem

het metronet. Dat is een prachtige oplossing

brug geen vervoerswaarde hebben.’

‘Het is daarom zaak daarmee bij het aan-

om met meer mensen in een stad te kunnen

Hij brengt een recente studie ter sprake

dragen van oplossingen rekening te houden.

wonen. Het buitenland ziet ons land overi-

waaruit naar voren kwam dat er in Rotter-

Bijvoorbeeld door er voor te zorgen dat ver-

gens als een polycentrische metropool.’

dam duizenden jongeren wonen die in hun

keer dat helemaal niet op de snelweg thuis

NGinfra wil eveneens een rol spelen in de

hele leven nog nooit de Maas over zijn

hoort, gefaciliteerd wordt op aanpassingen

energietransitie. Dat is bovendien noodzake-

geweest. Die komen daar dus ook niet op

van het secundaire wegennet. Dat hoeft wat

lijk, want als de mobiliteit elektrificeert, heeft dit automatisch gevolgen voor de elektriciteitsnetwerken en waarschijnlijk eveneens voor de afbouw van de verschillende (fossiele) brandstoffennetwerken. ‘En vergeet het spoornetwerk niet. Daar gaat zo veel energie doorheen, dat het in de toekomst makkelijk als energiedrager voor anderen kan fungeren.’

mij betreft niet noodzakelijkerwijs op Rijks-

‘De enige genoemde meerwaarde van een Metropool is het metronet’

niveau te worden geregeld, ware het niet dat het financieringssysteem voor infra naar mijn oordeel pervers is, en zo is ingericht dat het geld bij het Rijk zit en de problemen in de regio. Die framen dan vanzelf een rijksproject’ Ten slotte roept Van der Bend de Mobiliteitsalliantie op te waken voor symptoombestrij-

Champions league

school en daar ook niet in aanmerking voor

ding. Veel mobiliteitspijlen zijn namelijk

Hoewel altijd voor verbeteringen vatbaar, wil

banen. ‘Die brug kan bijdragen om die jonge-

gericht op het ontlasten en verminderen van

Van der Bend benadrukken dat Nederland

ren uit hun isolement te halen en hun kansen

het spitsverkeer (6 tot 10%), vindt hij. Met de

qua infra behoort tot de ‘top van de Champi-

vergroten. Het kan letterlijk de brug naar de

plannen ter verdichting van de steden en de

ons league’. ‘Je wordt wakker, doet het licht

toekomst zijn. Maar deze maatschappelijke

groei van het aantal inwoners dat dit met zich

aan, neemt een slok water, doet een plas,

waarde wordt niet meegenomen in de Maat-

mee brengt (14 tot 20%), wordt de kraan wij-

stapt onder de douche, checkt je mobieltje en

schappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA)’.

der open gezet dan met het deppen aan de

pakt de auto, trein of fiets naar het werk. Dat

andere kant wordt geabsorbeerd. ‘Het is

vinden wij doodnormaal. Voor de rest van de

Droompositie

daarom cruciaal om bij het openzetten van

wereld is dat beslist niet het geval.’

De algemeen directeur van NGinfra zegt veel

die kraan goed na te denken op welke plek

Omdat die toppositie is bereikt zonder secto-

waardering te hebben voor het initiatief van

dat gebeurt. Anders blijft het in uitdijende

rale aanpak is volgens hem nog wel wat winst

de Mobiliteitsalliantie om binnenkort een

regio’s rondom Amsterdam en Rotterdam,

te behalen. Hij wijst er op dat de hele Rijks-

Deltaplan Mobiliteit te presenteren. ‘Dat is

zonder dat er adequate

begroting in silo’s is gevat, waardoor infra-

een stap in de goede richting om samen te

mobiliteitsoplossingen voor-

netwerken niet met elkaar in verband wor-

werken aan oplossingen voor een serieus

handen zijn, dweilen met de

den gebracht. ‘Woningbouw geschiedt

urgent probleem. Want bereikbaarheid levert

kraan open.’

GO! 12

Stedelijke mobiliteit Fietsersbond schetst toekomstvisie tot 2040

De fiets als geluksmachine Heel Nederland fietst in 2040. Huisartsen schrijven ‘fietsen op recept’ uit in plaats van medicijnen.

De fiets is dan namelijk een geluksmachine die meer dan 50 procent van de verplaatsingen binnen de bebouwde kom voor zijn rekening neemt en die mensen zowel vrijheid biedt als gezonder maakt. Dat toekomstbeeld voorspelt de Fietsersbond in Fietsvisie 2040. De stad van de toekomst is alleen bereikbaar te houden door de inzet van de fiets en het OV, zegt Saskia Kluit, directeur van de Fietsersbond.

‘Er zijn daarom drie routenetwerken ontwikkeld die voor alle steden in 2025 moeten zijn ontworpen en in 2040 gerealiseerd.’

De voornaamste aanleiding voor

is het tijd om op een fundamen-

op de fysieke kracht en vaardig-

Urgentie

het opstellen van Fietsvisie 2040

tele andere manier na te gaan

heid van kinderen’

Als het aan Kluit ligt moeten alle

was volgens Kluit de vaststelling

denken over de plek van de fiets

dat overheden als het gaat om het

en de fietser.’

ontwikkelen van beleid voor het

steden deze fietsnetwerken in

Drie routenetwerken

2025 in hun infrastructurele

Een ander belangrijk uitgangs-

planning hebben opgenomen en

(gebruik) van het wegennet ach-

Vier pijlers

punt van de Visie is dat de fiets

die in 2040 hebben gerealiseerd.

ter de feiten aanlopen, terwijl de

Fietsvisie 2040 steunt op vier

en het OV dé onmisbare ver-

‘Urgentie is geboden. Alleen al

fiets zelf enorm innoveert. ‘Er

pijlers: Mobiliteit, Ruimte en

voersmodaliteiten zijn om de

met het oog op de verkeersveilig-

komen steeds meer elektrische

Leefbaarheid, Fietsgeluk en

stad van de toekomst leefbaar te

heid. Tot een paar jaar geleden

voertuigen en nieuwe soorten

Gezondheid & Veiligheid. Deze

houden. Om de, zoals de Fiet-

vormden fietspaden nog een vei-

zware en snelle fietsen op de

werkvelden zijn doorvertaald in

sersbond het noemt, complete

lig toevluchtsoord voor hen die

markt. Dat is een mooie ontwik-

een groot aantal concrete doel-

‘fietsfamilie’ (die zowel bakfiet-

niet over een andere manier van

keling. Problematisch is echter

stellingen. De Fietsersbond vindt

sen, cargobikes, vrachtfietsen,

vervoer beschikken. Denk aan

dat alles dat geen auto is onge-

het cruciaal dat fietsgeluk toegan-

driewielers, speed pedelecs,

mensen in een rolstoel, aan

veer het fietspad op wordt

kelijk blijft voor iedereen. Dit

vélomobielen, ligfietsen, aange-

ouderen en kinderen. Met de

gestuurd en dat fietspad is op dit

houdt in dat alle Nederlanders

paste fietsen etc. omvat) een vei-

komst van al die andere fietscate-

moment al niet geschikt om al

ontspannen en veilig moeten

lige en comfortabele plek op de

gorieën en light electric vehicles

die voertuigen en snelheidsverschillen te accommoderen.’

Met als gevolg dat grote groepen mensen in de knel dreigen

lijkt het fietspad in de steden

‘Er mogen geen fietsdoden meer vallen’

komen. Bijna de helft van de fiet-

steeds meer op een jungle waar het recht van de sterkste dreigt te overheersen. Ik vind dat de overheid niet voldoende alert handelt

sers in Amsterdam zegt nu al

kunnen fietsen, licht Kluit toe.

weg te geven, zijn er drie type

om deze grote groepen kwets-

zich regelmatig onveilig te voe-

Dat gaat over goede infrastruc-

routenetwerken ontworpen. Een

bare bewoners, die geen alterna-

len, stelt Kluit. ‘Dat is des te

tuur maar ook over gedrag. Zij

rustig netwerk voor kwetsbare

tief hebben, hier tegen te

zorgwekkender aangezien de

noemt het zorgelijk dat kinderen

fietsers, een hoofdnet voor de

beschermen.’

fiets de grote bereikbaarheid voor

steeds vaker moeite hebben met

‘gewone’ fiets en een speciaal en

Met de aanleg van dat derde net-

de stad levert. Meer dan 60 pro-

fietsen omdat ze daar minder

nieuw derde routenet voor zware

werk had dus eigenlijk al gisteren

cent van de mobiliteit in Amster-

ervaring mee opdoen dan vroe-

en snelle fietsen. Dit wordt

moeten zijn begonnen, vindt zij.

dam is wandel- of fietsgerela-

ger. ‘Ouders hebben geen tijd om

mogelijk gemaakt door binnen

Zeker als wordt bedacht dat in

teerd. Door de voortschrijdende

met ze te fietsen en het bewe-

de bebouwde kom een maxi-

het kader van het Klimaatak-

technologische ontwikkelingen

gingsonderwijs is vrijwel afge-

mumsnelheid van 30 km/u in te

koord is afgesproken dat er een

voldoen fietspaden niet meer en

schaft. Dit heeft een grote impact

stellen.

forse versnelling komt in de ver-

13

‘De samenleving heeft geen suboptimale slimme mobiliteit nodig’

Smart mobility Uiteraard speelt in de visie ook smart mobility een grote rol in de toekomst. Kluit spreekt in dit verband over ‘smart mobility voor het goede doel.’ De Fietsersbond ziet veel kansen met slimme technologie problemen op te lossen. Bijvoorbeeld om veilige snelheden voor het gemotoriseerde verkeer -inclusief de snelste fietsen- te kunnen afdwingen op plekken waar dat nodig is. Daarnaast kunnen slimme systemen worden ingezet om de gezondheid van mensen te verbeteren.

Zij laat weten dat, wat de Fietsersbond betreft, lang niet alle smart mobility gewenst is.

Zo zijn elektrische deelsteps weliswaar smart, maar dienen geen breder maatschappelijk doel. ‘We hebben in onze samenleving geen nieuwe opties nodig die suboptimaal zijn, we kunnen

Saskia Kluit: ‘De stad van de toekomst is alleen bereikbaar te houden door de fiets en het OV’

beter inzetten op mobiliteit die meerdere doelen dient’. De steps zijn naar haar oordeel slecht voor de verkeersveiligheid omdat ze

duurzaming van de stedelijke

alle bestelbusjes is te vervangen

op het ruimtebeslag en de drukte

met de kleine wielen instabiel

logistiek. Sommige schattingen

door LEV’s en vrachtfietsen. ‘De

op het fietspad zijn enorm.’

maar wel snel zijn. Overal waar

laten zien dat wel een derde van

potentiële gevolgen die dit heeft

ze in het stadsbeeld verschijnen

GO! 14

Stedelijke mobiliteit nemen de ongevallen toe. Op

fietsers meer mogen vallen als

een step bewegen mensen niet

gevolg van aanrijdingen met

en ze bieden dan ook geen toege-

gemotoriseerde voertuigen. Om

voegde waarde voor de gezond-

dat te bereiken zijn we afhanke-

heid. Elektrische steps zorgen

lijk van de automotive sector.

echter wel voor hinder en gevaar-

Daarom is het verheugend dat de

lijke situaties op de bestaande

Mobiliteitsalliantie diezelfde

fiets- en wandelpaden.

doelstelling van nul verkeersdoden omarmt. Inmiddels vindt

Bewegingsarmoede

overleg met de branche plaats

‘Veel mensen zien veel voordelen

over het versneld uitrollen van

bij het gebruik van die deelstep-

ADAS systemen (Advanced

jes tijdens de ‘first and last mile’.

Driver Assistance Systems) die

Maar zo’n step is slechter dan

eveneens fietsers en voetgangers

fietsen of lopen omdat het niet

beschermen.’

helpt tegen bewegingsarmoede en onnodig energie gebruikt. In

Nationale Fietsdag

plaats van automobilisten te ver-

Daarnaast heeft de Fietsers-

leiden met het OV te reizen, zie

bond-routeplanner data met

je dat wandelaars opeens een

diverse navigatieleveranciers

step gaan rijden. Dat is dus geen

gedeeld en aan hen beschikbaar

winst voor de samenleving maar

gesteld opdat zij kunnen

juist een achteruitgang. Daarbij

bekijken of het mogelijk is hun

weten veel gebruikers niet dat ze

(automotive) systemen nog fijn-

door zo’n step te gebruiken

gevoeliger te maken en te kop-

gevoelige privacygegevens delen.

pelen aan zwaartepunten uit het

Onder goede smart mobility ver-

fietsnetwerk.

staat Kluit vooral multimodale

Ondertussen blijft de Fietsers-

mobiliteitsoplossingen zoals bij-

bond zich volop inzetten om

voorbeeld de NS en PON aanbie-

fietsgeluk voor iedereen moge-

den. ‘Mobilisten kunnen kiezen

lijk te maken. Een geheel nieuw

uit verschillende vervoersmidde-

‘We hebben drie nieuwe fietsroutenetwerken ontworpen’

len om zo de reizigerskilometers

fenomeen dat die doelstelling een stapje dichterbij moet bren-

te optimaliseren en te verduurza-

Nul verkeersdoden

realiseren. De bond werkt hier-

gen betreft de Nationale Fietsdag

men. Door OV, fiets en auto

De eerstvolgende uitdaging die er

voor nauw samen met een groot

die de Fietsersbond op 3 juni

makkelijk te kunnen combine-

voor de Fietsersbond ligt is om de

aantal andere partijen, zoals met

2020 organiseert tijdens de

ren, gaan mensen meer bewegen

visie breed onder de aandacht te

de ANWB rondom verkeersvei-

World Bicycle Day van de

ligheid, met ProRail en de NS om

Verenigde Naties. ‘Wij willen

meer en betere stationstallingen

hiermee nadrukkelijk laten zien

te realiseren, met verzekeraars om

dat Nederland niet alleen wereld-

meer data te krijgen over ongeval-

wijd kampioen fietsen is, maar

len en met bijvoorbeeld partijen

dat we ook een land zijn dat de

uit de automotive sector om zelf-

hele brede fietscultuur zelf actief

‘Elektrische deelsteps zijn slecht voor de verkeersveiligheid’

rijdende auto’s veiliger voor fiet-

uitdraagt. Alle partijen die mee

en minder energie voor hun

brengen, bijvoorbeeld tijdens de

sers en wandelaars te maken etc.

willen doen kunnen zich voor

mobiliteit gebruiken. Dat is

provinciale, landelijke en

Kluit: ‘een van onze doelstellin-

die dag aanmelden via

winst voor iedereen.’

gemeenteraadsverkiezingen, en te

gen is dat er geen doden onder

d.boer@fietsersbond.nl’

15

Rijkswaterstaat wordt straks energieleverancier

Slimme weg kan zichzelf terug verdienen Auto’s worden steeds slimmer en gaan autonoom rijden. Maar welke rol speelt de weginfra daarbij en hoe ziet de weg van de toekomst er uit? Volgens Heijmans bevindt de ontwikkeling van weginfra zich in een transitiefase. Over pakweg 20 tot 30 jaar zijn er alleen nog slimme voertuigen en slimme weggebruikers. De weg zelf zal tegen die tijd niet ‘smart’ meer hoeven zijn, maar krijgt in die overgangsperiode allerlei intelligente en interactieve functionaliteiten.

Dankzij de data die wegen genereren ontstaan nieuwe toepassingen én

havenbedrijven. In de bedrijfsvoering van Heijmans staan drie elemen-

er ontstaan interessante verdienmodellen, zegt Joost van Gils, commer-

ten centraal: wonen (vastgoed en woningbouw), werken (utiliteits-

cieel manager bij Heijmans. ‘Denk aan een weg die misschien wel inge-

bouw) en verbinden (infra). Tegelijkertijd wil de onderneming een ver-

zet kan worden als warmtebron voor verwarming van woonwijken.’

bindende schakel vormen om op weg naar de toekomst innovatieve

Als het gaat om de aanleg van weginfra, is het hele speelveld, net zoals dat in de mobiliteitswereld, compleet aan het veranderen. De infra die Rijkswaterstaat vroeger gebruikte voor één functionaliteit, namelijk zorgen dat mobilisten van A naar B kunnen komen, krijgt nu dankzij ‘infra-to-car communication’ en ‘car-to-car communication’ een geheel nieuwe dimensie die tot andere businesscases kan leiden, vertelt Van Gils. Wegenbouw pur sang is niet meer van deze tijd, is zijn overtuiging. ‘De wegenbouwers moeten meer in mobiliteitsconcepten denken. Om die reden nemen wij deel aan het overleg met verschillende partijen om na te denken over wij op het gebied van intelligente infra in de toekomst het verschil kunnen maken.’

Verbinden Dat kan alleen, benadrukt hij, in samenwerking met anderen. ‘Want het succes van onze klanten, die zich gesteld zien voor grote uitdagingen, staat of valt immers met de uitvoering.’ Hij voegt daar aan toe dat aannemend Nederland fungeert als kennis- en ervaringsexpert en projectuitvoerder voor klanten, zoals Rijkswaterstaat, ProRail, Schiphol, de Waterschappen, Provincies, gemeentes en

Joost van Gils (l) en Coen Sanderink: ‘Een asfaltweg kan mogelijk in de nabije toekomst als warmtebron fungeren om woonwijken te verwarmen’

GO! 16

Stedelijke mobiliteit bouwstenen aan te reiken met andere onverwachte toepassingsmoge-

Spanningsveld

lijkheden voor infra. Op die manier draagt het bedrijf ook bij aan het

Beiden signaleren wel een spanningsveld tijdens innovatieve

creëren van een gezonde en veilige leefomgeving.

aanbestedingen en vernieuwende concepten. Wegbeheerders, provincies en gemeenten hebben namelijk de afgelopen decen-

Smart projecten

nia een grote verantwoordelijkheid voor wegkantsystemen

Coen Sanderink, Business Developer Digitale Infra bij Heijmans, verwacht dat, voordat de auto als een iPad op wielen de slimme weg uiteindelijk overbodig maakt, de infrastructuur met tal van smart toepassingen mee zal evolueren. Hij brengt in dit verband het Eindhovense project MESH ter sprake, waarbij LEDs interactief reageren op de snelheid waarmee automobilisten komen aanrijden. Bij (te) hoge snelheden licht alles rood op om bestuurders af te remmen. Op verschillende

‘Aannemend Nederland fungeert als kennis- en ervaringspartner’

plaatsen in ons land is Bikescout al actief. Snelheidsafhankelijke LED-knipperlichten op kruispunten waarschuwen ander verkeer voor

opgebouwd. Zo staan langs snelwegen Dynamische Route- en

naderende (brom)fietsers.

Informatiepanelen (DRIP’s) die automobilisten waarschuwen voor files. Sanderink: ‘Aan de ene kant van het spectrum staat dus wegbeheerder die voor 100 procent veiligheid en bewezen technologie kiest met DRIP’s, en aan de andere kant innovatieve marktpartijen/ aannemers. Dat zijn partijen die gewend zijn nieuwe technologieën supersnel te ontwikkelen, te adopteren en daarmee geld te verdienen. Dit speelveld vraagt om andere businessmodellen en het betekent dat de overheid in dit transitieproces een andere rol moet gaan spelen. Door bijvoorbeeld ook durfruimte aan te wijzen, waar op een verantwoorde en veilige manier kan worden getest in de openbare ruimte.’

Elkaars drijfveren kennen Ter verduidelijking voert Van Gils aan dat het goed is wanneer opdrachtgever en opdrachtnemer elkaars drijfveren moeten kennen, en elkaar voldoende ruimte moeten laten om zaken uit te proberen en bij succes op te schalen.

Een asfaltweg kan in de nabije toekomst mogelijk als warmtebron fungeren om zo woonwijken te verwarmen,voert hij aan. ‘Dat is een totaal ander vertrekpunt dan dat een weg uitsluitend dient om van A naar B en vice versa te komen. En wanneer een weg stroom opwekt dan levert het iets op voor de omgeving.’

Solar Highway ‘Wanneer een weg stroom opwekt, levert dat iets op voor de omgeving.’

Enigszins vergelijkbaar is het project SONOB, een

17

Interactieve weg (MESH project), waarbij LEDs reageren op de snelheid waarmee automobilisten komen aanrijden energieopwekkende geluidswal die is voorzien van zonnepanelen aan

camera’s die overal langs wegen zijn geplaatst.

beide zijden aan de A50 bij Uden. Deze Solar Highway werd afgelopen

Als er iets is dat deze voorbeelden duidelijk maken dan is het dat de

februari officieel door minister Van Nieuwenhuizen van IenW

functie van infra niet langer eendimensionaal is, maar een breed scala

geopend.

aan toepassingen kent en dat data, al dan niet tegen betaling, aan allerlei

Zowel Van Gils als Sanderink noemen dit project van Heijmans, dat in

partijen ter beschikking kan worden gesteld, beklemtoont Van Gils.

samenwerking met Rijkswaterstaat, SEAC en ECN part of TNO werd ontwikkeld, een ideale proefopstelling om geluidswerende maatrege-

Verkeersveiligheidswinst

len te koppelen aan het opwekken van energie. In het verlengde hiervan

Hoewel het nog zeker 20 tot 30 jaar zal duren voordat een echte mega-

onderzoekt de onderneming de mogelijkheden van het plaatsen van

verandering in het straatbeeld zichtbaar is, zal in de komende transitie-

zonnepanelen op vangrails en op vluchtstroken.

fase het verkeersbeeld en de verkeersveiligheid majeure stappen zetten, voorspelt Van Gils. Zodra ADAS-systemen gemeengoed zijn en het

Real-time monitoren

wegdek actief met voertuigen gaat communiceren en auto’s daadwer-

Niet alleen de weg zelf, maar het onderhoud aan de weg wordt smart,

kelijk kan afremmen, levert dat naar zijn oordeel een substantiële bij-

zegt Sanderink. Hij wijst erop dat er op dit moment geen real-time

drage aan de verkeersveiligheid. De vraag is alleen wie deze systemen

overzicht is van de wegconditie. Het groeiend aantal slimme auto’s, die

in de weg gaan aanleggen: de huidige wegenbouwers of de nieuwe

volgestouwd zijn met sensoren die de uitslag van schokbrekers en de

generatie technologiebedrijven? Het antwoord dat beiden zonder aar-

wieldruk monitoren, maakt het mogelijk om op basis van die data de

zeling geven laat geen enkele ruimte voor twijfel. ‘Heijmans staat voor-

toestand van het wegdek te bepalen. Andere manieren om dit te doen is

aan om een voortrekkersrol te vervullen in de aanleg van die weg naar

door gebruik te maken van het glasvezelnetwerk langs snelwegen en de

de toekomst.’

GO! 18

RAI SOCIETY

Drie winnaars Automotive Innovation Award De vakjury, onder leiding van Jan Peter Bal­

Alex Serrarens van Punch Powertrain

sche investering die zich nu gaat terugbetalen.’

kenende, heeft dit jaar uit een groot aantal

(3e van rechts) liet in een reactie weten heel veel

Menno Malta van Monotch (1e van links)

aanmeldingen in drie categorieën van de Auto-

tijd te hebben gestoken in deze hybride automa-

zei bijzonder trots te zijn op het resultaat: ‘Dit is

motive Innovation Award de winnaars ge-

een mooie aanmoediging. Het is

kozen. Punch Powertrain kwam als winnaar

onze droom om de weggebruiker en

uit de bus in de categorie Technology met

het wegkantsysteem met e­lkaar te

de nieuwe hybride transmissie DT2. In de

verbinden.’

categorie Services werd het interactieve in-

Jonne van Veggel van Light­

formatieplatform TLEX van Monotch ver-

year (4e van links) noemde beide

kozen. En in de categorie Challenging Con-

awards een mooie erkenning. ‘Zowel

cepts ging de prijs voor het meest innovatie-

wij als het grote publiek heeft geloof

ve idee naar Lightyear met de Lightyear

in de toekomst van onze zonneauto.

One, een elektrische auto op zonne-ener-

Het eerste prototype moet deze

gie. Ook de publieksprijs ging naar de

­zomer de weg op, in 2020 is het tijd

Lightyear One. De innovaties bevestigen de

voor de productieversie.’ tische transmissie. ‘We zijn tien jaar bezig, met een

De AIA is een initiatief van RAI Vereniging,

se automotive sector, aldus juryvoorzitter Jan

paar generaties van het product. Inmiddels heb-

­BOVAG, LeasePlan Nederland, AutomotiveNL en

­Peter Balkenende.

ben we een team van 200 man, dat is een giganti-

Roland Berger.

internationale innovatiekracht van de Nederland-

Disruptieve trends Disruptieve trends zullen de ko-

vice) heeft op het mobiliteitsgedrag,

jaar stabiliteit, op dit moment op

en zogeheten ‘fifth-screen eco­

mende jaren in hoge mate de toe-

zullen bestaande businessmodellen

een keerpunt, waarbij disruptieve

systemen’.

komst van de automotive industry

op hun kop zetten. Maar dit biedt

ontwikkelingen hun schaduw voor-

Tegelijkertijd wijst Weber op de im-

bepalen en belangrijke gevolgen

tevens kansen, betoogde PwC top-

uit werpen. De snelle invoering van

pact die allerlei technologische ont-

hebben voor de ‘automotive value

man Heiko Weber tijdens het

elektrische aandrijflijnen, autonoom

wikkelingen, zoals kunstmatige intel-

chain’. De voortgaande verschui-

Captains’ Dinner van RAI Automo-

rijden en MaaS zullen het auto­

ligentie, Internet of Things en roboti-

ving van bezit naar gebruik, elektrifi-

tive Industry.

motive landschap ingrijpend veran-

ca, op de toekomstige autoproduc-

cering van het voertuigpark, auto-

Volgens Weber bevindt de sector

deren, voorspelt Weber. Dat zorgt

tie hebben. Dit leidt naar zijn oor-

noom rijden en de gedragsveran-

zich, na een pe-

niet alleen voor onrust,

deel onvermijdelijk tot een hogere

dering die MaaS (Mobility-as-a-Ser-

riode van 60

maar biedt ook kansen.

graad van automatisering en minder

Op weg naar volledig

banen in de sector. Verder waar-

autonoom rijden ont-

schuwde de PwC topman voor de

staan immers tal van

mogelijke negatieve gevolgen die

nieuwe

verdienmodel-

MaaS - waarbij de consument mobi-

len en mobiliteitsdien-

liteit inkoopt, in plaats van te investe-

sten waar voertuigfabri-

ren in transportmiddelen - op het

kanten (OEM’s) en toe-

winstaandeel van traditionele toele-

leveranciers op kunnen anticiperen.

veranciers, OEM-spelers en de af-

Te denken valt aan voertuiggerela-

termarket kan hebben. Het is dus

teerde digitale diensten rond veilig-

zaak om de kansen die dit transitie-

heid, voertuigmanagement, parke-

proces biedt te pakken en daar met

ren, navigatie; mobiliteitsservices

vernieuwde business modellen ade-

(bijv. MOIA van Volkswagen Group)

quaat op in te spelen, aldus Weber.

19

Winnaars Fiets Innovatie Awards in de schijnwerpers Voor de 14e keer organiseerde RAI Vereniging de verkiezing voor de Fiets

De jury noemde de Juncker - SRAM Red eTAP AXS een zeer mooie sa-

Innovatie Awards. In totaal werden 26 fietsinnovaties van uiteenlopende

menvoeging van beschikbare moderne technieken. Hoogstaande technolo-

aard aangeboden. De jury, bestaande uit voorzitter Kees Pereboom,

gie voor professional en liefhebber, nu met draadloze bediening van de 2 x

Bas Pruyser, Hans de Looy, Martijn

12-speed drive train. In combinatie

Kuiper, Hedwig Berendsen en Arno

met een ‘flattop’ ketting en de bijbeho-

Hackmann, bepaalde uiteindelijk twee

rende app waarmee de batterijstatus

winnaars: de Brompton Electric vouwfiets en

is te bekijken, de instellingen van de

Junker – SRAM Red e TAP AXS. De jury zei

elektronische onderdelen te wijzigen

veel waardering te hebben voor de wijze

zijn, en de software geüpdatet kan

waarop de Brompton is uitgerust met elektri-

worden.

sche trapondersteuning. Met name de plaats

De winnaars ontvingen uit handen van

waar de accu gemonteerd is en de eenvoudi-

Steven van Eijck, voorzitter van RAI

ge wijze waarop deze verwijderd en los mee-

Vereniging, de bij de prijzen behoren-

genomen kan worden. Alles is gericht op het

de oorkondes. Op de foto de win-

handhaven van het gebruiksgemak van een opvouwbare fiets.Voorzieningen

naars van de Fiets Innovatie Awards, de Fiets van het Jaar, E-bike van het Jaar,

zoals Bluetooth communicatie met een smartphone, USB laadpoort en au-

Speed E-bike van het Jaar, Racefiets van het Jaar, MTB van het Jaar en de Bike

tomatische verlichting completeren dat beeld.

Motion Awards.

Vijf ‘Fietsen van het Jaar 2019’ De Cortina Common is verkozen tot Fiets van

als ‘een eigentijdse (stads)fiets met modieuze

het oordeel van de jury in op de huidige trend

het Jaar 2019. In de categorie E-bike van het Jaar

kleuren die no-nonsens rijplezier biedt’.

van aerofietsen en combineert de voordelen van

2019 ging de Sparta M8b er met de prijs vandoor.

De Sparta M8b springt volgens het juryrap-

een aerofiets met uitstekende rijeigenschappen.

Speed E-bike van het Jaar 2019 werd de Speciali-

port in het oog springt door het eigentijdse, fris-

De Specialized EPIC MEN EXPERT

zed VADO MEN 6.0. De Cervélo S3 disc Ultegra

se ontwerp, kleur, designverlichting, elegantie en

CARBON EVO 29 brengt door de BRAIN

en de Specialized EPIC MEN EXPERT CARBON

hoogwaardige afwerking.

veertechniek ook in Nederlandse XC-omstandig-

EVO 29 werden uitgeroepen tot respectievelijk

Veel lof was er voor de rijeigenschappen en ge-

heden heel veel scherp rijplezier, stelt de vakjury.

Racefiets en MTB van het Jaar. De winnaars ont-

lijkmatige trapondersteuning van de Speciali­

‘De fiets laat veel slimme oplossingen zien.’

vingen de bij de prestigieuze prijzen behorende

zed VADO MEN 6.0. ‘De bediening is een-

De verkiezing ‘Fiets van het Jaar’ wordt georgani-

oorkondes uit handen van Steven van Eijck,

voudig en intuïtief. Niet alleen de rijeigenschap-

seerd door RAI Vereniging en vond dit jaar voor

voorzitter van RAI Vereniging, begin maart tijdens

pen zijn goed, er is eveneens met succes aan-

de 32e keer plaats. Doel is om de fietsindustrie

de opening van de fietsbeurzen BIKE MOTION

dacht besteed aan de sportieve uitstraling en af-

te stimuleren tot productvernieuwing en zo de

en E-Bike Xperience in de Utrechtse Jaarbeurs.

werking.’

kwaliteit van de fiets en het fietsplezier te verbe-

De jury kwalificeerde de Cortina Common

De Cervélo S3 disc Ultegra speelt naar

teren.

De winnaars v.l.n.r.: Wilco Kruitbosch en Chantal Groot Kormelink; Marco ­Kalden en Pamela Slettenaar; Peter Kraaivanger en Thom van Dulmen; ­Jeroen Wiggers en Job Vrancken en ­Peter Kraaivanger en Thom van Dulmen.

GO! 20

eco-trends

Duurzamer OV met langere VDL Citea LLE Electric VDL Bus & Coach heeft het Citea Electric productgamma uitgebreid met de Light Low Entry lengtevariant van 11,5 meter. Dat is 1,60 meter langer dan de Citea LLE-99 Electric die al ruim twee jaar succesvol wordt ingezet. De nieuwe lengte­variant biedt operators de mogelijkheid om grotere aantallen passagiers elektrisch te vervoeren in regionale gebieden.

180 kWh. Dit maakt een actieradius van 100-

zige CCS-stekker kan met de toepassing van

150 kilometer mogelijk zonder tussentijds

een pantograaf tot 270 kW snel geladen wor-

bijladen. Dankzij de hoge kwaliteit batterijen

den. De Citea LLE-115 Electric is leverbaar met diverse laadmogelijkheden, ­deurconfiguraties en flexibele i­ nterieuroplossingen.

Het elektrische productgamma van VDL omvat inmiddels 3 modellen: de Low Floor (Articulated), de Low Entry en de Light Low Entry. De lengtes variëren van 9,9 meter tot 18,7 meter.

In totaal rijden er wereldwijd al 300 elektrische VDL-bussen rond. Die

De Citea LLE-115 Electric heeft een hogere passagierscapaciteit

leggen dagelijks gemiddeld 62.000

VDL Citea LLE Electric

kilometer af en zijn op jaarbasis goed

met een maximale zitplaatsindeling van

en slimme laadoplossingen is met tussentijds

voor meer dan 22 miljoen elektrische kilome-

35+4+1. De nieuwe lengtevariant wordt stan-

bijladen een actieradius tot 500 kilometer per

ters. Dit resulteert in een CO2- besparing van

daard uitgevoerd met het batterijpakket van

dag te realiseren. Naast de standaard aanwe-

50 ton per dag, oftewel 1.8250 ton per jaar.

Connected e-bike voor de stad Škoda toonde op de afgelopen Autosalon van Genève zijn visie op toekomstige mobiliteit in de stad. Die werd manifest in de KLEMENT, een innovatieve, elektrisch aangedreven tweewieler die dankzij een 4 kW sterke, in het achterwiel geïntegreerde elektromotor een topsnelheid van 45 km/u kan bereiken.

voor een actieradius van 62 km. De accu’s zijn

Via geo-fencing is het gebruiksgebied van de

eenvoudig uitneembaar om ze thuis of op het

tweewieler indien gewenst te beperken. Een

werk via een 230V-aansluiting te kunnen

eventuele productieversie zou volgens Škoda

laden.

in de toekomst ook leverbaar kunnen zijn met

De KLEMENT is voorzien van een geïnte-

assistentiesystemen, on-demand functies of

greerd lichtsysteem met LED-koplampen en

speciale schokabsorberende schuimbanden

LED-remlicht. In de pedalen zijn LED-rich-

voor nog comfortabeler en stiller rijden.

tingaanwijzers en -dagrijverlichting verwerkt. Op het stuur is

De gebruiker accelereert en remt met behulp

een smartphonehouder

van kantelende pedalen. Voor maximale

geïntegreerd. Die

­veiligheid beschikt de KLEMENT over ABS en

maakt draadloos opla-

geïntegreerde LED-verlichting.

den mogelijk. De

De ŠKODA KLEMENT heeft als conceptvoer-

smartphone is de spil

tuig geen zichtbare hendels of bekabeling. De

in vele connected func-

e-bike is vooral bedoeld voor gebruikers die

ties, zoals ‘coming-

voor vervoer in de stad op zoek zijn naar een

home’, dat de weg naar

goed, duurzaam én vlot alternatief voor de

huis wijst, de automa-

auto. Dankzij het lage gewicht van 25 kg is de

tische Emergency Call

wendbaarheid groot. De elektromotor wordt

in geval van nood en

gevoed door twee lithium-ion accu’s, goed

diagnostiek op afstand.

Škoda KLEMENT

21

Biologisch afbreekbare auto stap dichterbij Een auto die is opgebouwd uit natuurlijke (plantaardige) materialen en dus biologisch afbreekbaar is. Dat dit kan bewijzen studenten van de TU Eindhoven. In 2017­ ­introduceerden zij al de ‘Lina’, een auto gemaakt van vlas.

Vorig jaar deden de Eindhovense studenten het nog eens dunnetjes over met de ‘Noah’, de eerste echte c­ irculaire auto ter wereld die nagenoeg volledig biologisch afbreekbaar is.

materialen vergen tot zes keer zo weinig energie bij de productie als de gebruikelijke lichtgewicht materialen in de auto-industrie, zoals ­aluminium of carbon. Toch halen ze de benodigde sterkte, zeggen de studenten, en ook is het mogelijk om er een structuur mee te maken die werkt als een kreukelzone.

Van de carrosserie van de Noah blijft dus aan het eind van de levensduur helemaal niets meer over.

Alleen voor het batterijpakket is nog geen oplossing.

Noah is een elektrische stadsauto met twee comfortabele zitplaatsen en een ruime kofferbak, een top van 110 kilometer per uur en een bereik van 240 kilometer. Het verwachte verbruik in stadsverkeer, is ongeveer gelijk aan 1 liter benzine op 300 kilometer. Dat komt deels door het lage gewicht. De wagen weegt, zonder batterijen, 360 kilo, hetgeen minder dan de helft is van vergelijkbare productieauto’s. De

De uit plantaardige materialen vervaardigde Noah weegt slechts 360 kilo.

auto heeft slechts 60 kilo aan batterijen nodig, waar elektrische productieauto’s honderden kilo’s aan batterijen meetorsen.

Aan het einde van de levensduur kan het biocomposiet worden

Bijzonder aan de Noah is het gebruik van een bioplastic dat kan worden

­vermalen en als grondstof dienen voor andere producten. De niet-bio­

verkregen uit suiker. Het chassis en het interieur zijn vervaardigd van

logische onderdelen van de auto kunnen mee in de bestaande recycling­

bijzonder sterke sandwichpanelen, waarvoor bioplastic en vlasvezel als

keten. Uit vergelijking van het team blijkt dat er geen andere, rijdende

grondstof diende. De carrosserie is gemaakt van vlasmatten die zijn

auto of prototype bestaat die over de hele levensduur net zo’n lage

geïnjecteerd met een biobased hars. Deze biologische en bijzonder lichte

milieubelasting heeft.

Elektrisch vegen Met de Zwitserse Boschung S2.0 zet Bekker­LaGram een nieuwe stap op weg naar duurzame straatreiniging.

inclusief bestuurder bedraagt,

3.500 kilo. Bovendien is de

warmtewisselaar die tevens zorgt

ontstaat een hoog laadvermogen

­Boschung S2.0 voorzien van een

voor de koeling van de hydrau­

van 1.150 kilo bij een GVW van

waterrecyclingsysteem met

lische olie en bevriezing van sproeiers voorkomt.

Boschung S2.0 van BekkerLaGram

Verder zorgt de knikbesturing in combinatie met de geringe

Deze volledig elektrische veeg-

breedte van 1,15 meter voor een

machine is voorzien van geavan-

ultieme wendbaarheid. Eigen-

ceerde techniek, waardoor werk-

schappen die, tezamen met de

tijden van 8 uur en het volledig

ergonomisch ingedeelde cabine

opladen van batterijen in 2 uur

en het digitaal manage-

mogelijk zijn. Aangezien het

mentsysteem bijdragen aan opti-

leeggewicht van de zero emissie

maal duurzame prestaties op het

veegwagen slechts 2.350 kilo

gebied van straatreiniging.

GO! 22

RAI vintage

Eerste BedrijfsautoRAI In de jaren vijftig stimuleerde de wederopbouw de toename en diversificatie van tentoonstellingen.

De RAI bleef het ‘clubhuis’ voor de beurzen van RAI Vereniging, maar kreeg daarnaast ook steeds meer aanvragen voor het huisvesten van andersoortige tentoonstellingen en evenementen. In die naoorlogse jaren is de auto een belangrijk symbool van de nieuwe toekomst. Vrachtwagens spelen een grote rol tijdens die wederopbouw.

In 1950 is er zoveel belangstelling voor de AutoRAI, dat voor elke deelnemer slechts een paar vierkante meter beschikbaar is, terwijl de oppervlakte van de expositieruimte 23.000 m2 bedraagt. Vanwege die grote vraag naar standruimte besluit de RAI om in 1950 een aparte tentoonstelling te organiseren voor personen- en voor bedrijfsauto’s. De scheiding van die twee voertuigsegmenten blijkt een succes en in het vervolg zouden de PersonenautoRAI en de BedrijfsautoRAI jaarlijks rouleren.

uitgesproken

23

In deze rubriek laten we personen aan het woord die betrokken zijn

aan een complete waslijst aan voorwaarden voldoen om hun voer-

bij of werkzaam in de mobiliteitswereld. Dit keer Hans Schreuder,

tuigen op de weg toe te laten. Kennelijk zijn de regels voor die stepjes

algemeen directeur van KYMCO.

minder stringent.

Wat is uw favoriete vervoermiddel?

Wat zou u als eerste veranderen als u het voor het zeggen had?

Mijn Range Rover, een fijne stoere auto. Daarnaast rijd ik een nieuwe

Ik zou autovrije zones invoeren in grote steden als Amsterdam,

Like TT scooter en een elektrische NIU scooter. Superhandig en mak-

Rotterdam, Den Haag en Utrecht. En zoveel mogelijk eenrichtings-

kelijk voor ritjes in de stad en het doen van boodschappen.

verkeer op grote verkeersaders in steden met op het vrijkomende gedeelte van die wegen twee aparte, van elkaar gescheiden, rijstroken

Wat vindt u van het mobiliteitsbeleid in Nederland?

voor brom/snorfietsen en fietsen.

Een chaos. Er is een schrijnend gebrek aan duidelijkheid als het gaat om wet- en regelgeving. Iedereen doet maar wat en er is geen helder,

Vindt u dat het kabinet voldoende aandacht schenkt aan vervoers-

consistent beleid. Er komt allerlei ‘speelgoed’ op de weg, denk aan die

alternatieven, zoals de bus, de fiets of gemotoriseerde tweewielers?

elektrische stepjes, waarvan niemand weet waar ze wel en niet mogen

De positie van scooters is onderbelicht. Het gaat vrijwel altijd over de

rijden en ze worden werkelijk overal neergezet. Ze zijn bovendien

auto, de fiets en het OV. En als het al over de scooters gaat, dan gebeurt

gevaarlijk voor zowel de gebruiker zelf als de omgeving. Fabrikanten/

dit in een negatieve context. Dat is jammer, onnodig en bovendien

importeurs van brom/snorfietsen moeten

onterecht om dat het een vervoermiddel is met

Hans Schreuder ‘Er moet meer ruimte komen voor tweewielers in de stad’

een grote potentie om ons land in de toekomst mobiel te houden.

Hoe kan de bereikbaarheid in Nederland verbeteren en wat kan de rol van de scooter daarin zijn?

Er moet meer ruimte komen voor tweewielers in

de stad met minder dominantie voor autoverkeer. De overheid moet wat dat betreft andere en betere keuzes maken. Alleen gebeurt dat onvoldoende, aangezien politici slechts voor een beperkte termijn zijn gekozen, over weinig mobiliteitskennis beschikken en vooral oog hebben voor de korte termijn. De scooter is een prima mobiliteitsoplossing, maar wordt in de praktijk, zeker als het om de brandstofscooter gaat, steevast als vervuilend bestempeld. Maar dat beeld klopt helemaal niet met de werkelijkheid. Eén cruiseschip dat de Rotterdamse haven binnen vaart vervuilt meer dan alle scooters in Rotterdam in 1 jaar.

Met welke politicus zou u wel eens van gedachten willen wisselen?

Met minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat om haar eens uit te leggen hoe het werkelijk zit en dat en dat die plannen om een helmplicht voor snorfietsen in te voeren en die groep te verbannen naar de rijbaan levensgevaarlijk zijn.

Hoe ziet het Nederlandse verkeersbeeld er over tien jaar uit?

Elektrische voertuigen en andere schone mobiliteitsoplossingen zullen dan zonder twijfel het wegbeeld bepalen. Tegen die tijd zal het delen van voertuigen een grote vlucht hebben genomen. In Amsterdam en Rotterdam is bijvoorbeeld al het e-scooter sharing project Felyx actief.

Binnenkort start Felyx in Den Haag met 200 NIU scooters. Dit soort initiatieven wordt de toekomst is mijn overtuiging.

GO! MARKTANALYsE

24

Wegenbelasting groeit naar 5,9 miljard euro Rijk en provincies verwachten dit

jard euro, een plus van

jaar ruim 5,9 miljard euro aan

2,5 procent vergeleken

wegenbelasting te innen, bijna 200

met 2018. De

miljoen euro meer dan in 2018. Het

opbrengsten komen

Rijk voorziet in 2019 een opbrengst

volgens het CBS vooral

van bijna 4,3 miljard euro, 3,5 pro-

hoger uit door meer

cent meer dan afgelopen jaar. De

autobezit en hogere

provincies rekenen op ruim 1,5 mil-

tarieven bij het Rijk en enkele provincies. Op

Opbrengsten wegenbelasting (in mrd euro)

Totaal

basis van onderzoek

2019 2018 2017 2010 5,9

5,7

5,7

5,0

Rijk

4,3

4,1

4,1

3,6

Provincies

1,6

1,6

1,6

1,4

Bron: CBS

w.v.

naar de begrotingen van provincies

stijgen in Zeeland, namelijk 11,4

land (+2,9%). Alleen in Groningen

stelt het CBS vast dat de

procent. Daarna volgen Flevoland

blijven de opbrengsten uit wegen-

opbrengsten uit wegenbe-

(+5,2%), Friesland (+3,7%),

belasting in 2019 naar verwachting

lasting dit jaar het meest

Noord-Brabant (+3,0%) en Gelder-

gelijk.

CO2-doelstellingen sector transport nog niet in zicht Onder het voorgenomen beleid van de Nationale

2021 en 2030 met 1,5 procent. Hierdoor is de

gebruik. De daling komt vooral door de toene-

Energieverkenning 2017 neemt het energiever-

EU-richtlijn voor 2020 weliswaar binnen bereik

mende inzet van biobrandstoffen. De overheid

bruik van de sector verkeer en vervoer tussen

maar het doel voor 2030 van het Energieakkoord

heeft voor de CO2-emissie van de sector verkeer

2016 en 2030 naar verwachting licht af. Hiermee

nog niet.

en vervoer een maximum van 35,5 megaton in

wordt de energiebesparingsdoelstelling in 2020 uit

Bij voorgenomen beleid stabiliseert het energie-

2020 als streefwaarde gesteld. Daarnaast is in het

het Energieakkoord waarschijnlijk gehaald, consta-

verbruik tot 2020 en neemt deze tussen 2020 en

Energieakkoord een maximum uitstoot afgespro-

teert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

2030 licht af. De ver-

Het PBL schrijft in de Balans van de Leefomgeving

keersvolumes blijven naar

2018 dat de CO2-uitstoot tussen 2016 en 2020

verwachting in die peri-

naar verwachting daalt met 7 procent en tussen

ode toenemen, met name onder invloed van de

Bron: Emissieregistratie; PBL

Energiegebruik en CO2emissie door binnenlands verkeer en vervoer

economische groei. Tege-

Energiegebruik CO2-emissie

door het steeds stren-

(in megaton CO2)

(in Petajoule)

gere (deels voorgeno-

2020

32,0 (doel 25,0)

men) Europese bronbe-

2025 490

32,5

leid voor personenauto’s en bestelauto’s.

ken van 25 megaton in 2030. Uit de ramingen

2020 495

32,4

De CO2-uitstoot van het binnenlandse verkeer en

blijkt dat het doel van 35,5 megaton in 2020 bin-

2016 495

35,0

vervoer daalt volgens het PBL tussen 2016 en

nen bereik ligt maar het doel van 25 megaton in

2010 550

39,0

2020 naar verwachting met 7 procent tot 32,4

2030 onder het voorgenomen beleid niet wordt

megaton, ondanks de stabilisatie van het energie-

gehaald.

480

lijkertijd neemt de brandstofefficiëntie van het wagenpark toe, vooral

25

Verdrievoudiging aantal stekkerauto’s Het aantal stekkerauto’s in Nederland is vorig jaar met 20 procent gestegen tot 142.736 eenheden per 1 januari dit jaar, zo blijkt uit cijfers van RVO Nederland.

Daarmee is het aantal volledig elektrische auto’s en plug-in hybrids sinds 2014 meer dan verdrievoudigd. De meest populaire volledig elektrische auto is de Tesla Model S, waarvan er op dit moment 12.990 rond rijden. Op de tweede en derde plaats volgen respectievelijk de Nissan Leaf (5.398) en de Tesla Model X (4.625).

Nederland: ontwikkeling aantal stekkerauto’s (per 1 januari)

Bij de plug-in hybrids staat de Mitsubishi Outlander met een totaal van 24.273 geregistreerde

Bron: RVO Nederland

Totaal

2018

2017

2016

2015

2014

142.736 119.373 112.038 87.531 43.762

w.v.

voertuigen bovenaan, gevolgd door de Volvo V60 PHEV (14.348) en de VW Golf (10.926).

Ons land telde per ultimo 2018 bijna 34.000 publieke en semi-publieke

Plug-in hybride

97.702

98.217

98.903

Volledig elektrisch

44.984

21.115

13.105

78.163 36.937 9.368

6.825

(snel)laadpalen en ongeveer 80.000 private laadpunten. Dit betekent dat er op een park van zo’n 143.000 stekkerauto ongeveer 1 publieke of semi­ publieke laadpaal per vier EV’s beschikbaar is.

Diefstal jonge auto’s stijgt met 33 procent zien. Uit de cijfers van het Lan-

is bij de niet-hybride voertuigen het

voertuigen te stelen, laat de diefstal-

delijk Informatiecentrum Voer-

meest populair met een diefstalrisico

toename van hybride voertuigen

tuigcriminaliteit (LIV) blijkt dat,

van 1 op 200. Bij de lichte bedrijfs-

echter zien dat criminelen zich niet

hoewel het aantal personenau-

wagens w ­ orden de Mercedes Benz

laten tegenhouden als er vraag is

to’s dat in 2018 onvrijwillig van

Sprinter en de Vito het meest gesto-

naar een bepaald merk of model.

eigenaar wisselde fors afnam

len (532 stuks), een flinke stijging van

Reden te meer om volgens Hendrik

(-12,1%), vooral jonge auto’s

21 procent ten opzichte van 2017.

Steller, manager van het Landelijk

tegenwoordig bij het dieven-

Hoewel de toenemende connectivi-

Informatiecentrum Voertuigcrimina-

gilde zeer in trek zijn. Auto’s

teit en moderne alarmsystemen het

liteit, vol in te blijven zetten op pre-

tot een jaar oud werden het

dieven steeds lastiger maken om

ventie op basis van risicoprofielen.

vaker gestolen. Een stijging die volgens het LIV groten-

Ontwikkeling voertuigdiefstal

deels werd veroorzaakt

door een diefstaltoename

Totaal

van hybride voertuigen met

w.v.

2018

2017

% verandering

23.127

23.595

- 2,0

ruim 95 procent. In totaal

Personenauto’s

7.261

8.257

-12,1

ging het om 360 hybride

Bestelwagens

1.479

1.563

- 5,4

43

67

-35,8

658

694

- 5,2

Het aantal gestolen voertuigen in

voertuigen, tegen 184 in 2017. De

Vrachtwagens

Nederland is vorig jaar met 2 pro-

hybride Toyota ’s RAV-4 en C-HR

Aanhangwagens/opleggers

cent gedaald tot 23.127 eenheden.

zijn favoriet. De Toyota C-HR

Motorfietsen

Alleen de categorie brom/snorfiet-

hybrid staat met een diefstalrisico

Brom/snorfietsen

sen liet een stijging van 9,0 procent

van 1 op 97 bovenaan. De Audi A1

1.602 1.631 -1,8 12.084 11.083

+9,0

Bron: Landelijk Informatiecentrum Voertuigcriminaliteit (LIV)

afgelopen jaar 33 procent

GO! 26

DE Stelling Steven van Eijck, algemeen

Een volgend kabinet kan niet meer om invoering van een systeem van betalen naar gebruik heen

­voorzitter RAI Vereniging Wie nu nog tegen is, staat met de rug naar de toekomst. Het is zaak dat het kabinet met de samenleving snel doorpakt met een breed onderzoek naar de effecten van betalen naar gebruik op zowel de doorstroming, CO2-uitstoot als behoud van overheidsinkomsten.

Bron: ANP

Peter de Waard, Volkskrant journalist Rekeningrijden en kilometerheffing zijn voor het volk best acceptabel, zolang het anders wordt verpakt. Het R-woord is te veel besmet, net zoals het H-woord van hypotheekrenteaftrek

Jan Boeve, directeur TLN

dat ooit was. Maar met de term ‘betalen naar gebruik’ blijkt uit

Wij hebben in 2017 ingestemd met de kilo­

een enquête voor deze krant ineens een meerderheid voor te

meterheffing voor vrachtauto’s op voorwaarde

zijn, zelfs bij het CDA en de VVD. Als aan automobilisten was

dat de opbrengsten terugvloeien naar de

gevraagd of ze bereid zouden zijn de wegenbelasting in te

­sector voor de vergroeningsopgave. Het plan

­ruilen voor een ‘blij-dat-ik-rij-heffing’ was 99 procent voor

van het kabinet om een deel van de op­­

geweest. ‘Geef me pen en papier. En met één woord kan ik de

brengsten direct naar de staatskas te laten

wereld op zijn kop zetten’, zei Friedrich Nietzsche ooit.

gaan is niet alleen woordbreuk, maar ook funest voor de duurzaamheidsplannen van

Bron: Volkskrant

het goederenvervoer.

Bron: Transport Online

Mark Kuper, oud- Marketing Director van Accell Ik denk persoonlijk wel dat fabrikanten, die een hele goede relatie met hun retailers hebben, nog steeds goud in handen

Mathijs Voorend, specialist mobiliteit

hebben om in de toekomst succesvol te zijn.

bij Thales Vervoer wordt meer en meer een dienst waar-

Bron: AD

bij je verschillende vormen van mobiliteit aan elkaar knoopt. In de nabije toekomst word je met één app naar je bestemming geleid. ­Diensten als Uber, OV9292 en aanbieders van elektrische steps, deelfietsen en -auto’s en vliegmaatschappijen zijn dan samengevoegd

Hans de Boer, voorzitter VNO

tot één platform. Omdat ik veel meer van

Het doel blijft gelijk: terugdringing van de CO2-uitstoot in

zulke deeldiensten verwacht, denk ik dat al

mondiaal perspectief, maar zonder onnodig verlies van

op korte termijn het eigen autobezit in stede-

banen in Nederland.

lijke gebieden overbodig wordt.

Bron: Telegraaf

Bron: Trouw

GO!factor

GERARD BOLDER Puur geweld, veel trekkracht en een roffelende 5 liter 8 cilinder zijn ongeveer de meest in het oog springende kenmerken van deze Ford Mustang GT V8 Roush Stage II Convertible uit 2005. Gerard Bolder, verantwoordelijk voor sales en distributie van Ford Bedrijfswagens Europa, kocht deze ouderwetse muscle car samen met zijn vrouw in 2015. Uit de voertuighistorie bleek volgens hem dat de wagen al direct bij de eerste registratie door een Amerikaan bij Roush is gemodificeerd.

‘Al vrij snel is de Ford Mustang naar Nederland verscheept om uiteindelijk in het bezit te komen van een collega van mijn vrouw. Toen die hem van de hand wilde doen, besloten wij een testrit te maken. Het was liefde op het eerste gezicht. Met slechts 27.000 mijl op de teller en 320 pk onder de motorkap, verkeerde de iconische sportwagen in concoursstaat. Mijn vrouw wilde hem dolgraag hebben en bracht een bod uit dat substantieel lager was dan de vraagprijs. Daarop reageerde de eigenaar aanvankelijk furieus, maar liet na twee dagen weten toch akkoord te gaan indien het bod met 250 euro werd verhoogd. Sindsdien staat de auto op haar naam. Samen rijden we regelmatig ­puzzelritten. Ik herinner mij nog goed de allereerste deelname aan de Gamma Racing dag in Assen. We kregen de kans om met een aantal andere eyecatchers over het circuit te rijden. Even vanuit bijna stilstand stevig gasgeven en met brullende motor optrekken resulteerde in uitzinnige reactie met een ‘wave’ vanuit het publiek. Het is wel apart om vast te moeten stellen dat veel weggebruikers er niet goed tegen kunnen als er een vrouw achter het stuur van een muscle car zit. Vooral ’s zomers met de kap er af hoor je daar opmerkingen over maken.

Ik krijg wel eens de vraag waarom ik mijn vrouw eigenlijk in mijn Ford Mustang laat rijden. Mijn antwoord luidt dan steevast: ik zal je wat nieuws vertellen; die Mustang is van haar!!’

27

28

GASTCOLUMN Carlo van de Weijer

De goedkoopste, makkelijkste en beste oplossing voor het fileprobleem Als je afgaat op de publieke opinie lijkt de file het grootste en moeilijkst op te lossen mobiliteitsprobleem. Dat is een vergissing.

vertraagde forens, zakelijk rijder of vrijetijdsbesteder zo’n 10 euro per verloren uur te rekenen. Voor het allergrootste gedeelte zijn dat mensen met een vrije wil die veel meer opties hebben dan de file induiken. Maar ze vinden de ver-

De maatschappelijke kosten van ongevallen en milieuver-

traging schijnbaar niet erg genoeg om te veranderen van

vuiling door verkeer liggen vele malen hoger. Als er geen

modaliteit, reistijd, werkplek of woonplaats. De kosten

ongevallen zouden zijn zou onze economie zo’n 2 procent

van een voertuigverliesuur mogen voor deze groep terug

beter draaien: 13-15 miljard euro gaan daar elk jaar aan ver-

naar nul euro. Dan hebben we met één pennenstreek de

loren, nog los van de emotionele schade. De schattingen

schade teruggebracht tot ongeveer een miljard. Die mil-

van de schade door milieuvervuiling liggen rond de 5 mil-

jard zit hem in vertraagd beroepsvervoer en verstoorde

jard, die van congestie op “slechts” 2,3 tot 3,7 miljard.

logistieke processen door stilstaande vrachtwagens. Dat is

Terwijl het oplossen van het fileprobleem niet zo moeilijk

een serieus probleem maar om een miljard schade te voor-

is. Namelijk door ons op het probleem te richten in plaats

komen moeten we nooit meer dan een miljard per jaar

van op de file. Files oplossen helpt immers nauwelijks. Als

gaan investeren, en die roep hoor je constant. Terwijl het

reistijden worden verkort gaan mensen niet minder rei-

de leefomgeving beschadigt, dom reisgedrag in stand

zen, maar verder. De tijd dat een groeiende actieradius

houdt en de file onder de streep niet of nauwelijks ver-

maatschappelijk en economisch nut had ligt al een tijdje

dwijnt.

achter ons dus laten we niet toegeven aan die vreemde

De vaak gebruikte term “stilstaan is geen optie” klinkt

biologische neiging tot verdere versnelling. Oplossen van

logisch en strijdbaar, maar gaat voorbij aan het feit dat

files door aanbod van meer infrastructuur is als het

stilstaan een prima optie is om de maatschappelijk en eco-

verruimen van de broeksriem om obesitas te genezen.

nomisch zinloze verdere groei van mobiliteit te voor-

Mensen die gezonder willen leven en echt willen afvallen

komen. Veel beter dan het onzinnig bijleggen van asfalt en

verruimen hun broeksriem niet, die vernauwen hem.

spoor. Dat geld kunnen we veel beter én kostenefficiënter

Het oplossen van het probleem in plaats van de file gaat als

investeren in het verhogen van de veiligheid. En met het

volgt te werk: je luistert allereerst niet meer al te serieus

minder erg vinden van de file voorkom je verdere ver-

naar de klagers. Daar zijn genoeg redenen voor. De file

lelijking van het landschap en pervers reisgedrag. De file

bestaat immers uit mensen die klagen over de file. De pijn

als ultieme wapen tegen de file.

ligt bij de vervuiler, wat is er nou eerlijker dan dat. En die paar miljard schade kunnen we ook ter discussie stellen.

Carlo van de Weijer

De schade van files wordt nu nog berekend door bij een

Directeur Smart Mobility TU Eindhoven

specialist in beeld

29

Hoogste mediascore Ruim twee jaar is Floris Liebrand als communicatieadviseur verantwoordelijk voor onder andere het mediabeleid bij RAI Vereniging. Zijn komst liep nagenoeg parallel aan de start van het herstructureringsproces van het secretariaat.

matiebehoeften zijn. ‘Dit resulteerde in een veel actiever mediabeleid, waarbij RAI Vereniging ging acteren als zowel de maker als de brenger van nieuws om dit vervolgens bij de relevante doelgroepen – vakpers, landelijke pers, radio en TV – nadrukkelijk onder de aandacht te brengen.’

Het versterken van het medianetwerk en het opbouwen van goede

Daarbij werd vanuit het Hoofdbestuur nadrukkelijk de wens geuit dat

relaties met journalisten, leverde geen windeieren op, stelt hij vast.

RAI Vereniging nog beter zichtbaar zou moeten zijn bij externen,

‘Uit het tweede mediaonderzoek, dat in 2018 werd afgerond, bleek dat

stakeholders en de media. Een ambitie die aansloot bij het streven om

RAI Vereniging binnen de mobiliteitsbranche behoort tot de partijen

RAI Vereniging als ‘autoriteit in de mobiliteit’ te positioneren.

met de hoogste mediascore, namelijk een 7,5. In 2016 was dit rapport-

Het is evident dat goede mediarelaties cruciaal zijn voor het adequaat

cijfer nog een 6,9. Vergeleken met organisaties als de BOVAG, ANWB,

functioneren van een belangenorganisatie, zegt hij. ‘Contacten met de

IenW, NS en de OV-bedrijven, eindigden wij op een tweede plaats.’

pers zijn immers een uitstekend instrument om invloed uit te kunnen

RAI Vereniging presteert volgens het onderzoek vooral goed als het gaat

oefenen.’

Om helder in kaart te brengen hoe de media RAI Vereniging op het netvlies heeft staan, is in 2016 een onderzoek onder journalisten gehouden. Uit deze nulmeting kwam naar voren dat RAI Vereniging soms onvol-

om het genereren van nieuws, goede

‘Met een mediascore van 7,5 behaalt RAI Vereniging een tweede plaats’

doende zichtbaar was. ‘Journalisten misten

informatievoorziening en bereikbaarheid.

Dat neemt niet weg dat er nog uitdagingen liggen, vindt Liebrand. ‘De buitenwereld ziet ons nog te vaak als het gezicht van de autolobby. Dat beeld verdient een correctie, want wij vertegenwoordigen immers

een zekere mate van transparantie en openheid. Het persbeleid kon in

tien secties met hun eigen dynamiek, thematiek en mobiliteitsonder-

hun ogen proactiever en onze bereikbaarheid beter.’

werpen. Er ligt dus nog volop potentieel om journalisten ook op het

Vervolgens is geïnventariseerd welke journalisten in het veranderende

gebied van niet-autogerelateerde onderwerpen met interessant nieuws

medialandschap nu eigenlijk van belang zijn en wat hun specifieke infor-

te voeden.’

GO! 30

EYE CATCHER lageweg

Gouden RAI Wiel voor Fastned Snellaadbedrijf Fastned heeft tijdens het jaarlijkse RAI Mobiliteitsdiner, het Gouden RAI Wiel 2019 ­ontvangen uit handen van staatssecretaris Van Veldhoven van IenW. Het Comité van Aanbeveling roemt ­Fastned onder meer voor haar bijdrage om elektrisch rijden te stimuleren in Nederland.

Fastned werd begin 2012

Veldhoven te mogen ontvan-

opgericht om een netwerk

gen. ‘Rijkswaterstaat heeft in

van snel laadstations op

een vroeg stadium een snel-

A-locaties op te zetten en

laadnetwerk langs snelwegen

bood zo houvast aan de

mogelijk gemaakt. Als gevolg

elektrische rijders van het

hiervan loopt Nederland

eerste uur. Met een snel-

wereldwijd voorop met snel-

laadsessie kwamen meer en

laadinfrastructuur voor elek-

verder afgelegen bestem-

trisch voertuigen. Deze

mingen binnen het bereik

zomer verwachten wij het

van de elektrische rijder.

honderdste station te ope-

Inmiddels zijn de gele

nen. Met een Europees net-

bogen van Fastned niet

werk van snellaadstations

meer weg te denken langs

willen wij elektrische rijders

de Nederlandse (snel)

de vrijheid geven die autorij-

wegen. Op dit moment

den zo leuk maakt.’

staat de teller op 89 snel-

Het Gouden RAI Wiel is in

laadstations waar elektri-

Michiel Langzaal (links) en Bart Lubbers (3e van links) ontvangen uit handen van Stientje van Veldhoven

2003 in het leven geroepen

sche auto’s in gemiddeld 20

het Gouden RAI Wiel.

om personen of instellingen

minuten kunnen opladen.

te eren en te stimuleren, die

Het Comité van Aanbeveling noemt Fastned een terechte winnaar van

zich op nationaal of internationaal niveau onderscheiden op het gebied

het Gouden RAI Wiel en is ervan overtuigd dat het bedrijf ook bij het

van verkeer en vervoer of van vervoermiddelen in brede zin. Eerdere

oplossen van al die problemen rond elektrisch rijden een rol zal spelen,

prominenten en instellingen die de prijs in ontvangst mochten nemen

zoals dat ook is gebeurd bij de start van elektrisch rijden in Nederland.

waren onder andere ruimtevaarder Wubbo Ockels, Pieter van Vollen-

Bart Lubbers, mede-oprichter van Fastned, liet weten het een eer te

hoven, de ANWB, de afdeling Advanced Automotive Design van de

vinden om het Gouden RAI Wiel uit handen van staatsecretaris Van

TU Delft, de SWOV en het KiM.

Mobiliteitskalender 2019 RAI Klassieker Rit

ReinigingsDemoDagen

Eurobike 2019

25 mei

5 en 6 juni

24 en 25 september

Toertocht met klassieke auto’s,

Dé toonaangevende vakbeurs

Tweejaarlijks platform voor

motoren en fietsen voor leden en

voor de afval- en reinigingssector

­professionals actief in en om

relaties RAI Vereniging

Nationaal Militair Museum Soest

de mobiliteitswereld RAI Amsterdam

@raivereniging

31

Tweets RAI Vereniging 30 maart

14 maart

RAI Vereniging voorzitter Van Eijck over snorfiets naar de rijbaan: ’In veel opzichten een gevaarlijk ­experiment’ in De Telegraaf

APK-keuring eindelijk in buitenland mogelijk 13 maart

25 maart

RAI Vereniging wil dat 30 km/uur de nieuwe snelheidsnorm wordt voor verkeer binnen de bebouwde kom. Op die manier wil zij het aantal slachtoffers in het verkeer verder terugdringen.

Uitgangspunten CO2-reductie personenauto’s in Klimaatakkoord niet realistisch. Het huidige klimaatplan houdt onvoldoende rekening met de verwachte beschikbaarheid van elektrische auto’s de komende 5 jaar 19 februari

De Europese koepelorganisatie van fabrikanten en Het kabinet heeft plannen om de aanschafbelasting op distributeurs van garage-uitrusting EGEA Associanieuwe personenauto’s (BPM) fors te verhogen. Met tion heeft een kwaliteitslabel voor mobiele aircoserBOVAG waarschuwen wij voor averechts klimaat­ vicestations ontwikkeld. Daarmee kunnen autobedrijeffect: de nieuwste auto’s zijn immers de zuinigste! ven een vertrouwde keuze maken bij de aanschaf.

15 maart

14 maart

29 januari

Tweede etappe Tour de Force moet fietsgebruik boost geven

Flink meer keuringen uitgevoerd in 2018 voor onze keurmerken LPK (laadkleppen en personenliften), ALK (autolaadkranen) en LLS (laad- en lossystemen)

Holland paviljoen op IAA

IAA

Equip Auto

The Mobility Shift

10 t/m 15 september

12 t/m 22 september

15 t/m 19 oktober

20 november

Collectieve stand van RAI

Internationale tentoonstelling

Internationale tentoonstelling voor

RAI Vereniging neemt u mee op

­Automotive Industry en

voor personenauto’s

automotive sales en services

een inspirerende reis door de

RAI AutomotiveNL

Frankfurt

Parijs

­toekomstige mobiliteitswereld

Frankfurt

GO!ROUND

Haag Glazen Zaal Den Mobiliteitsdiner, al in Den Haag Za en az in de Gl nd vo rt aa m 25 diner plaats.

Op maandag ele RAI Mobiliteits on iti ad tr t he er reld van voor de 18e ke gasten uit de we te en in om pr al kaar Een groot aant bijeen om met el tenschap kwam we en r e oe ijk rv el ve ed verkeer, t thema ‘st wisselen over he tsecretaris van gedachten te komst reikte staa en je bi de s en jd Ti mobiliteit’. het Gouden hoven van IenW Stientje van Veld en Michiel Langzaal RAI Wiel uit aan Fastned.

Bart Lubbers van