MASTACTVA Magazine 3/2021

48

I n D es i g n

Ча­му «лі­та­ры раз­маў­ля­юць з на­мі, перш чым мы па­чнём іх чы­таць», аль­бо Як звя­за­ныя ві­зу­аль­ная пі­сь­мен­насць і ідэн­тыч­насць лад шрыф­ты Cymru Wales Sans і Cymru Wales Sеrif, у якіх пры­сут­ні­ча­юць зна­кі пі­сь­мен­нас­ці ва­лій­скай мо­вы (ад­сут­ныя ў ла­цін­скім алфа­ві­це) для граф­ства Уэ­льс у Вя­лі­каб­ры­та­ніі. І хоць ва­ло­ дае ёй то­ль­кі 20% ва­лій­цаў, але ме­на­ві­та гэ­тая мо­ва бы­ла па­кла­дзе­ная ў асно­ву ту­рыс­тыч­на­га брэн­ду рэ­гі­ёна. Імкнен­не ўзмац­няць ві­зу­аль­ны­мі срод­ка­мі сваю ідэн­тыч­насць аб­умоў­ле­нае гла­ ба­лі­за­цы­яй. Як за­ўва­жыў Іо­сіф Брод­скі: «Са­мая надзей­ная аб­аро­на су­праць зла за­клю­ча­ецца ў надзвы­чай­ным інды­ві­ду­аліз­ме, ары­гі­на­ль­нас­ці мыс­лен­ня, муд­ра­ге­ліс­тас­ці, на­ват — ка­лі хо­ча­ це — экс­цэн­трыч­нас­ці. То-бок у не­чым та­кім, што не­маг­чы­ма пад­ра­біць, сыг­раць, імі­та­ваць». У на­шым рэ­гі­ёне ў пе­ры­яды най­бо­ль­шай ці­каў­ нас­ці да пы­тан­няў па­лі­тыч­най і на­цы­яна­ль­най аўта­но­міі ўзрас­та­ла і ці­каў­насць у аван­гар­днай эстэ­ты­цы ў сфе­ры мас­тац­тва, і гэ­та свед­чыць пра іх рэ­за­нанс ад­но з ад­ным, хоць іх су­вязь і не та­кая ўжо ві­да­воч­ная. Каб зра­зу­мець ха­рак­тар і Ала Пі­га­льс­кая

Ц

і мае сэнс на­бі­раць бе­ла­рус­кую па­эзію (ці на­ват за­ка­на­даў­чыя акты) не то­ль­кі на бе­ла­рус­кай мо­ве, але і шрыф­та­мі, якія ўтрым­лі­ва­юць тра­ды­цыю бе­ла­рус­кай пі­сь­мен­ нас­ці, мясц­овай ку­ль­ту­ры? Што дае вы­ка­рыс­тан­ не шрыф­ту, звя­за­на­га з ла­ка­ль­ны­мі тра­ды­цы­ямі той ці іншай ку­ль­ту­ры? Як за­ўва­жыў поль­скі ды­зай­нер Мі­хал Мі­сяк, «лі­ та­ры раз­маў­ля­юць з на­мі, перш чым мы па­чнём іх чы­таць», та­му не то­ль­кі мо­ва, але і гра­фі­ка пі­сь­ма з’яўля­ецца эфек­тыў­ным ме­ха­ніз­мам фар­ ма­ван­ня ідэн­тыч­нас­ці. У роз­ных зем­лях Гер­ма­ніі вы­ка­рыс­тоў­ва­лі­ся роз­ныя ва­ры­янты га­тыч­на­га пі­сь­ма аж да са­ма­га рас­паў­сю­ду кні­гад­ру­ку. Кні­гад­ру­ка­ван­не ўвя­ло бо­ль­шую сту­пень стан­ дар­ты­за­цыі гра­фі­кі пі­сь­ма, з’яві­лі­ся шрыф­ты, за які­мі ста­лі за­ма­цоў­вац­ца яшчэ і роз­ныя сфе­ры дзей­нас­ці: га­тыч­нае пі­сь­мо для рэ­лі­гій­най лі­та­ ра­ту­ры, антык­ва — для свец­кай. Ня­гле­дзя­чы на тое, што шрыф­ты мяр­ку­юць пэў­ную сту­пень уні­фі­ка­цыі, шрыф­та­выя шко­лы роз­ных кра­ін зноў ста­лі за­пат­ра­ба­ва­ны­мі з рас­паў­сю­джан­нем інтэр­нэ­ту. Як бы па­ра­дак­ са­ль­на тое ні гу­ча­ла, у гла­ба­ль­ным све­це, дзе пе­ра­ва­жа­юць ліч­ба­выя тэх­на­ло­гіі ў ка­му­ні­ка­цыі, за­пыт на ла­ка­ль­ную айдэн­ты­ку то­ль­кі ўзрас­ тае. У «Мас­тац­тве» №5/2020 у на­шай руб­ры­цы мы згад­ва­ем дзве тэн­дэн­цыі ў шрыф­та­вым ды­зай­не, у іх зна­хо­дзіць ува­саб­лен­не ла­ка­ль­ная пі­сь­мо­вая ідэн­тыч­насць. Пер­шая — рас­пра­цоў­ка

«Мастацтва» № 3 (456)

ўні­вер­са­ль­ных шрыф­тоў, у якія ўклю­ча­ны сім­ ва­лы амаль усіх моў све­ту, то-бок на­ват са­мыя ма­ле­нь­кія на­род­нас­ці і прад­стаў­ні­кі роз­ных пі­сь­мо­вых сіс­тэм мо­гуць на­бі­раць тэкст на род­ най мо­ве пры да­па­мо­зе ўні­вер­са­ль­на­га шрыф­ту (камп’ютар­ны шрыфт Пінг/Ping Пе­тэ­ра Бі­ла­ка кам­па­ніі Typotheque, што ахоп­лі­вае пі­сь­мен­ насць на род­най мо­ве для трох мі­ль­ярдаў жы­ ха­роў Зям­лі). Дру­гая тэн­дэн­цыя — рас­пра­цоў­ка спе­цы­фіч­ных шрыф­тоў для пэў­ных рэ­гі­ёнаў са сва­ёй ары­гі­на­ль­най моў­най ку­ль­ту­рай, на­прык­

маш­таб уплы­ву аван­гар­днай эстэ­ты­кі на пра­цэ­сы фар­ма­ван­ня ўлас­най ві­зу­аль­най мо­вы і аўта­ но­міі ў су­час­ным ды­зай­не, мае сэнс па­ра­ўнаць тэн­дэн­цыі ў гіс­та­рыч­най ты­па­гра­фі­цы ў Бе­ла­ру­сі, Укра­іне і Поль­шчы. Ліч­ба­вы ася­ро­дак зра­біў да­ступ­ны­мі тэх­на­ло­гіі рас­пра­цоў­кі і дыс­тры­бу­цыі шрыф­тоў, ад­нак трэ­ба бы­ло не то­ль­кі ства­раць шрыф­ты, але і ра­біць іх за­пат­ра­ба­ва­ны­мі. Гэ­та ака­за­ла­ся не так про­ста і хут­ка ў рэ­гі­ёне, дзе не бы­ло ні пры­зна­ных шрыф­та­вых школ, ні сло­ва­літ­няў, ні по­пы­ту на ла­