MASTACTVA Magazine 4/2020

48

I n D es i g n

Ча­му фе­мі­нізм і раў­нап­раў­е важ­ныя для ды­зай­ну? Ала Пі­га­льс­кая

Ды­зайн фар­муе па­ўся­дзён­ныя пра­кты­кі і са­дзей­ні­чае ці пе­ра­шка­джае дыс­кры­мі­на­цыі і сег­рэ­га­цыі на ўзроў­ нях уз­ае­ма­дзе­яння з рэ­ча­мі і вы­ка­рыс­тан­ня га­рад­ской пра­сто­ры. Ка­лі ды­зайн-пра­екта­мі лі­чыць тыя, што ма­юць ма­са­вае рас­паў­сю­джан­не, то ды­зайн дыс­кры­мі­на­цый­ны па сва­ ёй пры­ро­дзе, бо існуе ў рэ­алі­ях за­моў­цы, які аплач­вае рэ­алі­за­цыю пра­екта, дос­туп да тэх­на­ло­гій ты­ра­жа­ван­ ня і да ка­на­лаў рас­паў­сю­ду.

але та­ды ды­зайн бу­дзе пе­ра­хо­дзіць у акты­візм аль­бо на­ват у раз­рад ута­піч­ных пра­ектаў. І ўсё ж, па­вод­ ле пер­са­на­жа му­льт­се­ры­яла «South Park», пры­го­ды (як і па­спя­хо­выя, ві­ рус­ныя пра­екты) зда­ра­юцца, то­ль­кі ка­лі ты ідзеш ту­ды, ку­ды не вар­та ісці. Па­ко­ль­кі жан­чы­ны скла­да­юць па­ ло­ву рын­ку пра­цы і вы­бар­цаў і ўсё бо­льш пра­соў­ва­юцца да ўплы­во­вых па­лі­тыч­ных і фі­нан­са­вых па­зі­цый, то ра­ней ці па­зней гэ­та пры­вя­дзе да бо­льш шы­ро­ка­га рас­паў­сю­джан­ня фе­мі­ніс­цкіх по­гля­даў, то-бок — раў­ нап­раў­я. А па­куль дыс­кры­мі­на­цыя па ген­дар­най пры­кме­це мо­жа ха­

Ф

е­мі­нізм і раў­нап­раў­е — ідэі не но­выя, але мяр­ку­юць не­ка­то­рую сту­ пень рэ­кан­фі­гу­ра­цыі існых пра­ктык, у пры­ват­нас­ці інклю­зію для жан­ чын (жа­но­чае не па­він­на ўспры­мац­ца як што­сь­ці не­паў­на­вар­тас­нае ў па­ра­ўнан­ні з муж­чын­скім) як у кар’ерным пла­не, так і ў па­ўся­дзён­ных прак­ ты­ках. На жаль, у СМІ ссоў­ва­ецца акцэнт з роў­ных маг­чы­мас­цей і фак­тыч­на­га, а не дэк­ла­ру­ема­га, раў­нап­раў­я на экс­трэ­мізм, ра­ды­ка­лізм і мар­ке­тынг (не­йкую спе­цы­фіч­ную вы­га­ду ад хай­пу). Па вя­лі­кім ра­хун­ку, па­куль у за­моў­цы не зме­няц­ца по­гля­ды на фе­мі­нізм і інклю­зію ці ў пуб­лі­кі не сфар­му­ецца та­кое не­пры­ман­не сэк­сіс­цкіх пра­ектаў, што за­моў­ца вы­му­ша­ны бу­дзе пры­слу­хац­ца да па­тэн­цый­ных па­куп­ні­коў, у ды­зай­не­раў не так шмат маг­чы­мас­цей уплы­ваць на сі­ту­ацыю. Не по­зна пе­ра­гле­дзець звык­лыя ўяў­лен­ні пра ўсё­ма­гут­насць ды­зай­не­ра ў пла­не фар­ ма­ван­ня прад­мет­на­га і ві­зу­аль­на­га ата­чэн­ня: ды­зай­нер мае рэ­сур­сы то­ль­кі за­ма­цоў­ваць існы стан рэ­чаў. Не вар­та раз­ліч­ваць, што ды­зай­нер скок­не вы­шэй за га­ла­ву, але гэ­та не ад­ мя­няе яго­ных амбі­цый імкнуц­ца да бо­ль­ша­га. Са­дзей­ні­чаць зме­нам мож­на,

«Мастацтва» № 4(445)

вац­ца ў са­мых звы­чай­ных по­бы­та­ вых рэ­чах. Хрэс­та­ма­тый­ны пры­клад па­ўся­дзён­на­га сэк­сіз­му на ўзроў­ні прад­мет­на­га ата­чэн­ня — гэ­та чэр­гі ў жа­но­чую пры­бі­ра­ль­ню ў гра­мад­скіх мес­цах. Жан­чы­ны пра­во­дзяць у пры­бі­ра­ль­ні бо­льш ча­су (са шмат­лі­кіх пры­ чын: у жан­чын бы­ва­юць мен­стру­аль­ныя цык­лы, жа­но­чае адзен­не па­тра­буе бо­льш ча­су, каб упра­віц­ца ў ту­але­це, жан­чы­ны час­цей за­хо­дзяць у пры­бі­ раль­­ню раз­ам з ма­лы­мі дзе­ць­мі, час­та ме­на­ві­та ў жа­но­чай пры­бі­ра­ль­ні зна­ хо­дзіц­ца спа­ві­ва­ль­ны сто­лік і інш.). У су­час­ных бу­дын­ках гэ­тая пра­бле­ма так ці інакш вы­ра­ша­ецца, а бу­дын­кі, уз­ве­дзе­ныя да ся­рэ­дзі­ны ХХ ста­год­дзя, дзе мес­цяц­ца гра­мад­скія ўста­но­вы, з’яўля­юцца яркім свед­чан­нем па­тры­ярха­ль­ ных уста­но­вак і ад­сут­нас­ці жан­чын на па­зі­цы­ях, якія хоць як уплы­ва­юць на пры­няц­це ра­шэн­няў на ка­рысць жан­чын, у бу­даў­ні­чай і архі­тэк­тур­ най га­лі­нах. Важ­на адзна­чыць: жан­ чы­ны мо­гуць пры­сут­ні­чаць у сфе­ры, але ва­га іх го­ла­су на­сто­ль­кі ня­знач­ ная, што яны вы­му­ша­ны рэ­тран­сля­ ваць па­тры­ярха­ль­ныя ўста­ноў­кі, каб утры­мац­ца на да­сяг­ну­тых па­зі­цы­ях. Фе­мі­нізм і ба­ра­ць­ба з дыс­кры­мі­на­ цы­яй мо­гуць ты­чыц­ца не то­ль­кі жан­ чын, але і раз­на­стай­ных ураз­лі­вых груп на­се­ль­ніц­тва, што вы­лі­ла­ся ў цэ­лы кі­ру­нак — «unpleasant design» («ва­ро­жы ды­зайн»), ка­лі прад­мет­ ным ата­чэн­нем фар­му­ецца за­да­ дзе­ны воб­раз па­во­дзін. На­прык­лад, лаў­кі, на якія не­маг­чы­ма пры­лег­чы, ся­дзен­ні ў гра­мад­скіх мес­цах, на якіх ня­зруч­на доў­га ся­дзець пра­ цяг­лы час, пэў­ны тып асвят­лен­ня,