MASTACTVA Magazine 2/2020

30

#UNOVIS100

Ча­му ня­ма вя­до­мых мас­та­чак

УНО­ВІСа?

Хая Ка­ган і Яўге­н ія Ма­га­рыл

У на­зву вы­н е­с е­н а пе­ра­фра­за­ ва­н ае пы­тан­н е Лін­д ы Нох­лін « Ча­м у не бы­ло вя­лі­к іх мас­ та­ч ак?», што да­к ор­лі­в ым рэ ­ фрэ­н ам гу­чыць у бо­ль­шас­ц і дыс­к у­сій па так зва­н ым жа­ но­ч ым пы­тан­н і.

Н Ала Пі­га­льс­кая

а жаль, у ад­каз за­ўсё­ды вы­свят­ля­ юцца не­спры­яль­ныя ўмо­вы дос­ту­пу жан­чын да ад­ука­цыі, пры та­кім ла­ дзе вя­лі­кіх мас­та­чак быць не маг­ло. Свет, у якім роў­насць да­сяг­нен­няў ста­не маг­чы­май і бу­дзе актыў­на за­ ахвоч­вац­ца гра­мад­скі­мі інсты­ту­та­мі, па­куль не існуе. Пра­бле­ма ўзні­кае не то­ль­кі ў тым, у якой сту­пе­ні жан­чы­нам да­ступ­ныя ад­ука­цыя і пра­фе­сій­ная рэ­алі­за­ цыя, але і ў тым, з які­мі ўста­ноў­ка­мі пі­шац­ца гіс­то­рыя. Доб­ра вя­до­мыя про­звіш­чы вя­ду­чых твор­цаў Ві­цеб­ска­га аван­гар­ду, асаб­лі­ва тых, што ў 1919 го­дзе ўжо бы­лі сфар­ма­ва­ны­мі мас­та­ ка­мі: Марка Ша­гала, Ка­зі­міра Ма­ле­віча, Ве­ры Ерма­ла­евай, Эль Лі­сіц­кага. У це­ні май­строў — менш за­ўваж­ныя, ма­ла­дыя сту­дэн­ты і вы­пус­кні­кі Ві­цеб­ скай мас­тац­кай ву­чэ­ль­ні, ура­джэн­цы Ві­цеб­шчы­ны: Аб­рам і Мі­ха­іл Век­сле­ры, Леў Юдзін, Яфім Ро­як, Іван Чар­він­ка, Ілля Чаш­нік і мно­гія іншыя, якія сфар­ма­ ва­лі­ся як мас­та­кі па­зней. Але яшчэ менш ува­гі над­аец­ца сту­дэн­ткам і вы­пус­кні­цам ВНМВ, на­ват тым, хто ўва­хо­дзіў у аб’яднан­не УНО­ВІС. На вя­до­май фа­таг­ра­фіі 1922 го­да, зроб­ле­най у Ві­цеб­ску пад­час ды­рэк­тар­ ства Ве­ры Ерма­ла­евай, раз­ам з Ка­зі­мі­рам Ма­ле­ві­чам пры­сут­ні­чае мо­ладзь — Ілля Чаш­нік, Мі­ка­лай Су­эцін, а ў дру­гім шэ­ра­гу ста­яць Яўге­нія Ма­га­рыл і Хая (Ган­на) Ка­ган. Пры­сут­насць сту­дэн­так на фа­таг­ра­фіі са зна­ка­мі­ты­мі вы­клад­ чы­ка­мі да­зва­ляе за­ду­мац­ца пра пра­фе­сій­ны лёс жан­чын у мас­тац­кім ася­ род­ку.

«Мастацтва» № 2(443)

На сён­ня не ўяў­ля­ецца маг­чы­ мым ад­на­віць по­ўны і да­клад­ны спіс на­ву­чэн­цаў у ВНМВ, але па спі­се з кні­гі «Ви­тебск: клас­си­ка и аван­гард» мож­на зра­зу­мець, што з 66 сту­дэн­таў — 22 дзяў­чы­ны ва ўзрос­це 19-20 га­доў, то-бок тра­ ці­на ад агу­ль­най ко­ль­кас­ці, у тым лі­ку ўра­джэн­кі Ві­цеб­ска і Ві­цеб­ скай гу­бер­ні. Адзна­чым, што для Бе­ла­ру­сі гэ­та сі­ту­ацыя бы­ла да­во­ лі рас­паў­сю­джа­най, бо ў бо­ль­шас­ ці на­ву­ча­ль­ных уста­ноў, асаб­лі­ва па­чат­ко­ва­га ўзроў­ню, і на­ват у гім­на­зі­ях ву­ча­ніц бы­ло шмат, а ў не­ка­то­рых бе­ла­рус­кіх рэ­гі­ёнах іх ко­ль­касць да­хо­дзі­ла да па­ло­вы. Вы­пус­кні­цы школ і гім­на­зій не маг­лі пра­цяг­нуць ад­ука­цыю ва ўні­вер­сі­тэ­тах і інсты­ту­тах, але ме­ лі маг­чы­масць ву­чыц­ца на аку­шэ­ рак, ста­ма­то­ла­гаў аль­бо на­стаў­ ніц. Ці­ка­вы факт, што ў шко­лах і гім­на­зі­ях на тэ­ры­то­рыі Бе­ла­ру­сі дзяў­чын­кі з яўрэй­скіх сем’яў без асаб­лі­вых пра­блем пры­ма­лі­ся ў шко­лы і гім­на­зіі, у той час як для яўрэй­скіх хлоп­чы­каў аб­ме­жа­ван­не, так зва­ная кво­та, вы­кон­ва­ла­ся стро­га, бо яны ме­лі маг­чы­масць пра­цяг­нуць на­ ву­чан­не ў ВНУ. «Ле­вае» мас­тац­тва (і асоб­ныя на­прам­кі суп­рэ­ма­тыз­му ў тым лі­ку) ха­рак­та­ры­ за­ва­ла­ся за­ўваж­ным удзе­лам жан­чын (Ве­ра Ерма­ла­ева, Ксе­нія Ба­гус­лаў­ская, Во­ль­га Роз­ана­ва, Ган­на Ляпор­ская і інш). У гру­пе УНО­ВІС, ядро якой скла­да­лі 40 ча­ла­век, жан­чын на­ліч­ва­ла­ся ці не дзя­ся­тая час­тка: гэ­та ўжо зга­да­ная Ве­ ра Ерма­ла­ева, Эма Гу­ро­віч, На­тал­ля Іва­но­ва, Хая Ка­ган, Ні­на Ко­ган і Яўге­нія Ма­га­рыл. З 1919 па 1921 га­ды пра­йшлі пры­нам­сі дзве вы­ста­вы УНО­ВІ­Са, у якіх ся­род іншых уз­ялі ўдзел Хая Ка­ган і Яўге­нія Ма­га­рыл. У гэ­ты ж час пра­во­дзі­лі­ся вы­ста­вы і ў Мас­кве, там бы­лі прад­стаў­ле­ны ра­бо­ты сту­дэн­таў ВНМВ, сяб­ роў гру­пы УНО­ВІС. У маі 1922-га ад­быў­ся пер­шы вы­пуск сту­дэн­таў ву­чэ­ль­ні, і знач­ная час­тка вы­пус­кні­коў бы­ла сяб­ра­мі УНО­ВІ­Са (Ілля Чаш­нік, Мі­ка­лай Су­эцін, Ла­зар Хі­дэ­кель, Ган­на Ка­ган, Яўге­нія Ма­га­рыл, Яфім Ро­як). Па­сля зме­ны кі­раў­ніц­тва ву­чэ­ль­ні Ма­ле­віч і яго ка­ле­гі з’еха­лі ў Пет­раг­рад. З ма­тэ­ры­ялаў пе­ра­піс­кі вы­ні­кае: Ма­ле­віч быў ве­ль­мі за­ці­каў­ле­ны ў тым, каб пле­яда ві­цеб­скіх вуч­няў ру­шы­ла за ім, та­му Ве­ра Ерма­ла­ева ўзя­ла­ся ўлад­ коў­ваць вы­пус­кні­коў у Ака­дэ­мію мас­тац­тваў, а так­са­ма кла­па­ці­ла­ся пра іх раз­мяш­чэн­не — не­ка­то­рыя з на­ву­чэн­цаў па­ся­лі­лі­ся ў яе на ква­тэ­ры. Пе­ра­ піс­ка Льва Юдзі­на свед­чыць, што пе­ра­еха­лі дзе­вяць вы­пус­кні­коў, пры­чым вы­ключ­на сяб­ры гру­пы УНО­ВІС. Ад­нак існуе мнос­тва зга­дак пра тое, што ўно­ві­саў­цы бы­лі ў роз­най сту­пе­ні ма­ты­ва­ва­ныя пе­ра­мяш­чац­ца ў Пет­раг­рад. Спа­чат­ку пе­ра­еха­лі Ла­зар Хі­дэ­кель і Аб­рам Век­слер, по­тым — да 14 ве­рас­ ня — пе­ра­ехаў Леў Юдзін, Хая Ка­ган і Яўге­нія Ма­га­рыл — па­між 2 і 10 кас­ трыч­ні­ка, Мі­ха­іл Век­слер — 21 кас­трыч­ні­ка. У ліс­тах, якія Леў Юдзін рэ­гу­