MASTACTVA Magazine 1/2020

48

I n D es i g n

Ці ва­л о­д ае ды­зайн маг­чы­м ас­цю фар­ма­ваць све­та­п ог­ляд і ўплы­ваць на каш­тоў­н ас­ці, што падзя­л я­ю цца ў гра­м ад­стве ці фік­су­юць стан рэ­ч аў? Каб ад­к а­заць на гэ­тае пы­тан­н е, мы бу­дзем па­ра­ў ноў­ваць пра­е кты, ство­ра­н ыя бе­л а­рус­кі­м і ды­зай­н е­ра­м і, з пад­о бны­м і па тэ­м а­ты­ц ы за­м еж­ны­м і пра­е кта­ мі і ана­л і­за­ваць не то­л ь­к і ві­зу­аль­н ыя пры­ё мы, але і тыя сэн­сы, па­с лан­н і, якія мы як гле­д а­ч ы мо­жам успры­н яць. Па­ра­ў нан­н е да­п а­м о­жа зра­зу­мець су­час­ныя ка­м у­ні­к а­тыў­н ыя ды­зайн - стра­тэ­гіі і ўба­ч ыць асаб­лі­вас­ці на­ша­га рэ­гі­ё на. Мы пла­н у­ем раз­гле­д зець пра­е кты, якія атры­м а­л і шы­ро­к ае рас­паў­сю­д жан ­ не ў рэ­а ль­н ас­ці ( ма­са­выя ты­ра­жы і раз­мяш­чэн­н е ў пуб­ліч­н ай пра­сто­ры ) і анлай­н е ( ві­рус­ны рас­паў­сюд у інтэр­нэ­ц е ). Та­к і пры­н цып ад­бо­ру да­зва­л яе вы­зна­ч аць гла­ба­л ь­н ыя і ла­к а­л ь­н ыя тэн­д эн­ц ыі і асэн­соў­ваць, на­к о­л ь­к і ві ­ зу­аль­н ы ды­зайн пе­рад­выз­на­ч ае зме­н ы ў гра­м ад­скіх на­стро­я х або ён то­л ь ­ кі ад ­л юс­троў­вае іх, ка­л і зме­н ы ўжо ад­бы­л і­ся.

Ды­зайн і на­цы­яна­ль­ная ідэн­тыч­насць

Ала Пі­га­льс­кая

І

дэн­тыч­насць фар­му­ецца ў пра­цэ­се ка­му­ні­ка­цыі. На­ват ка­лі яна бу­ду­ецца на ўяў­лен­ні, то, пе­ра­ фра­зу­ючы Га­ме­ра Сім­пса­на, на ўяў­лен­ні па­бу­да­ ва­ныя і та­кія цу­доў­ныя рэ­чы, як рэ­лі­гія і гіс­то­рыя Аме­ры­кі. Ідэн­тыч­насць — гэ­та ка­лі ты па­зна­еш ся­ бе ў тым воб­ра­зе, які аса­цы­юе з та­бой іншы, і ўжо не так важ­на, на­ко­ль­кі гэ­тыя воб­ра­зы пра­ўдзі­выя, га­лоў­нае, каб яны за­да­ва­ль­ня­лі тых, хто ўдзе­ль­ні­ чае ў ка­му­ні­ка­цыі. У ХІХ ста­год­дзі ў су­вя­зі з пра­мыс­ло­вай рэ­ва­лю­ цы­яй і афар­млен­нем ідэі на­цы­яна­ль­ных дзяр­жаў ві­зу­аль­ную рэ­прэ­зен­та­цыю для іх ста­лі шу­каць у на­род­ных про­мыс­лах ці гіс­та­рыч­ных воб­ра­зах, што ме­лі ка­ра­ні ў Ся­рэд­ня­веч­чы. У Бры­та­ніі гэ­та

«Мастацтва» № 1(442)

рух Arts&Crafts («Мас­тац­твы і ра­мёс­твы»), у Поль­ шчы — За­ка­пан­ская і Вар­шаў­ская шко­лы. У тыя ча­сы і за­ма­цоў­ва­ецца ўяў­лен­не, што аўтэн­тыч­ную ку­ль­ту­ру мож­на знай­сці ў вёс­ках, а га­ра­ды ста­лі скан­цэн­тра­ван­нем ма­дэр­ні­за­цыі. Пры кан­цы ха­лод­най вай­ны ў дру­гой па­ло­ве ХХ ста­год­дзя пры стом­ле­нас­ці ад між­на­род­на­га сты­ лю так­са­ма на­зі­раў­ся рэ­не­санс на­цы­яна­ль­ных школ у ды­зай­не. Атры­ма­ла рас­паў­сюд сты­ліс­ты­ка, ука­ра­нё­ная ў ла­ка­ль­ны кан­тэкст, але вы­ка­на­ная ды­зай­не­ра­мі, што за­сво­ілі ві­зу­аль­ную мо­ву інтэр­ на­цы­яна­ль­на­га сты­лю. У су­час­най ку­ль­ту­ры ві­зу­аль­ныя ідэн­тыч­насць зна­хо­дзіц­ца ў па­ста­янным пра­цэ­се кан­стру­яван­ня

ў інтэр­нэ­це — гла­ба­ль­най пра­сто­ры ка­му­ні­ка­цыі, дзе ад­ны і тыя ж сім­ва­лы мо­гуць успры­мац­ца пароз­на­му, мя­няць сваё зна­чэн­не ў за­леж­нас­ці ад кан­тэк­сту, у якім вы­ка­рыс­тоў­ва­юцца. Адзна­чым, што ка­лі да 2005 го­да до­ля англа­моў­ных сай­таў да­хо­дзі­ла да 75%, то ў 2008-м яна зні­зі­ла­ся да 45%. У гла­ба­ль­най пра­сто­ры, акра­мя ўні­вер­са­ль­ ных каш­тоў­нас­цяў, важ­ныя зна­кі ад­роз­нен­няў — ку­ль­тур­ныя, моў­ныя і этніч­ныя, дзя­ку­ючы якім ка­му­ні­ка­цыя ро­біц­ца не­прад­ка­за­ль­най і ад гэ­та­га за­хап­ля­ль­най. Пра на­цы­яна­ль­ную ідэн­тыч­насць мож­на ка­заць і як пра прад­ума­ную мар­ке­тын­га­вую пра­гра­му пра­соў­ван­ня кра­іны, на­прык­лад у ту­рыс­тыч­най індус­трыі, і як пра ві­рус­нае рас­паў­сю­джван­не воб­ра­заў, якія на ка­рот­кі або пра­цяг­лы час вы­ яўля­юць на­строі жы­ха­роў рэ­гі­ёна. За са­вец­кім ча­сам на­цы­яна­ль­ная ідэн­тыч­насць уз­наў­ля­ла­ся ў ад­па­вед­нас­ці з ідэ­ала­гіч­ным тэ­зі­ сам «са­вец­кае па фор­ме, на­цы­яна­ль­нае па змес­ це». Та­му Бе­ла­русь прэ­зен­та­ва­ла­ся ў вы­гля­дзе арна­мен­ту ці эстрад­ных пес­няў на род­най мо­ве (усё ты­па­вое: адзін з шэ­ра­гу арна­мен­таў і адзін з ансам­бляў ад кож­най з 15 са­вец­кіх рэ­спуб­лік). Та­кая агу­ль­ная пра­гра­ма не за­ўсё­ды ад­па­вя­да­ла рэ­ча­існас­ці. Ме­на­ві­та ў са­вец­кі час у грамадстве за­ма­ца­ва­ла­ся су­пра­ць­пас­таў­лен­не, што на­цы­яна­ль­нае, тра­ды­цый­нае, аўтэн­тыч­нае — зна­чыць вяс­ко­вае (ад­ста­лае), а га­рад­ское мае ка­на­та­цыю пра­грэ­сіў­на­га і ма­дэр­ні­за­ва­на­га. У рэ­аль­нас­ці і ў го­ра­дзе пра­цяг­лы час за­хоў­ва­ла­ся важ­ная для Бе­ла­ру­сі спад­чы­на — ка­мен­ная і драў­ля­ная за­ бу­до­ва, архі­вы, му­зеі і інш., што бы­ло час­тко­ва аль­бо цал­кам стра­ча­на ці эва­ку­ява­на (у мно­гіх вы­пад­ках — не­зва­рот­на) у ча­сы Пер­шай і Дру­гой сус­вет­ных вой­наў. Дзя­ку­ючы са­вец­кай спад­чы­не за мя­жой Бе­ла­русь аса­цы­юец­ца з пра­мыс­ло­вы­мі фор­ма­мі вы­твор­ час­ці (трак­та­ры «Бе­ла­рус», ля­доў­ні «Атлант»). Для са­міх бе­ла­ру­саў блі­жэй­шыя воб­ра­зы пры­ ро­ды (квет­ка, скла­дзе­ная з лі­та­ры «ў» , ва­лош­ка ў айдэн­ты­цы «Бе­ла­віі») і шрыф­та­вая айдэн­ты­ка по­стын­дус­тры­яль­най эка­но­мі­кі World of Tanks, Regula, Prestigio (GPS-на­ві­га­та­ры). Зрух за­ўваж­ ны на­ват у дрэй­фе ад вы­яўлен­час­ці (ма­ля­ва­ных ма­ты­ваў) у індус­тры­яль­най айдэн­ты­цы да шрыф­ та­вых ра­шэн­няў у пра­ектах но­вай по­стын­дус­тры­ яль­най фар­ма­цыі. Ідэн­тыч­насць фар­му­ецца ў тым лі­ку і ма­са­ва ты­ ра­жа­ва­ны­мі прад­укта­мі, што за­ма­цоў­ва­юць у ка­ му­ні­ка­цыі тыя ці іншыя каш­тоў­нас­ці. Каб вы­явіць і зра­зу­мець, якія каш­тоў­нас­ці тран­слю­юцца ві­зу­ аль­ны­мі воб­ра­за­мі, мож­на па­ра­ўнаць бе­ла­рус­кі і га­лан­дскі пра­екты, пры­све­ча­ныя тэ­ме ве­тэ­ра­наў вай­ны. У бе­ла­рус­кім пла­ка­це ка­ля­ро­вы фа­таг­ра­фіч­ны парт­рэт па­жы­ло­га ча­ла­ве­ка ў ва­еннай фор­ме раз­ меш­ча­ны на фо­не чор­на-бе­лай фа­таг­ра­фіі ма­ла­ дых ва­еннас­лу­жа­чых. Ві­да­воч­на, у сва­ім уз­рос­це ге­рой пла­ка­та ўжо да­ўно не слу­жыць, але тым не менш ён апра­ну­ты ў ва­енную фор­му. У пла­ка­це ня­ма ўка­зан­няў на тое, што ён з ся­бе ўяў­ляе ў гра­