26 |
Fototoksyczność kosmetyków – problem sezonowy?
Wraz z nastaniem cieplejszych dni pełnych słońca po raz kolejny media zwracają uwagę na nietolerancje kosmetyków powstałe w wyniku ekspozycji na promieniowanie UV. Problem potencjalnej fototoksyczności dotyczy wielu surowców kosmetycznych i powinien być brany pod uwagę w przypadku produktów do pielęgnacji odsłoniętych części ciała, a z całą pewnością kosmetyków promieniochronnych. Zgodnie z wytycznymi SCCS w kontekście surowców kosmetycznych każdy surowiec zdolny do absorpcji promieniowania UV powinien być badany pod kątem fototoksyczności ostrej oraz potencjału fotogenotoksycznego (SCCS/1501/12).
Iwona Białas CosmetoSAFE Consulting
W
szystkie organizmy żywe wykazują wrażliwość na degeneracyjne efekty ekspozycji na krótkofalowe promieniowanie świetlne. Promieniowanie UV, samo w sobie, jest zdeklarowanym czynnikiem kancerogennym (IARC, 1992). Jednakże w przypadku specyficznych związków po ich ekspozycji na promieniowanie UV obserwowane są synergistyczne efekty toksyczne, znacznie silniejsze niż te jakie występują przy rozdzielnej ekspozycji na oba czynniki. Fotosensybilizatory – znane są od tysiącleci, już Egipcjanie 1500 lat p.n.e odnotowywali nadmierną wrażliwość na produkty roślinne przy ekspozycji ciała na słońce. Powszechnie znane są potencjalne fotoalergiczne właściwości furanokumaryn, występujących w roślinach z rodzin Rutaceae i Apiaceae. Dość dobrze kojarzone są własności: Aminka większego (Ammi majus L.), Ruty zwyczajnej (Ruta graveolens L.), Barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi), czy też Dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum), który zawiera związek aktywny innej grupy - hiperycynę (diantron). Obecność furokumaryn jest przyczyną potencjału fotouczulającego dla szeregu olejków eterycznych, m.in. bergamotowego, czy olejków cytrusowych. Jednakże efekt ten zależy w tym wypadku od stężenia potencjalnych toksycznych związków – możliwe jest wyeliminowanie niekorzystnych składników poprzez odpowiednią metodę wytwarzania olejków. Fotosensybilizatorami mogą być surowce roślinne, produkty żywnościowe, kosmetyki czy farmaceutyki (Tabela 1). Istotne jest zrozumienie zjawisk jakie mogą być konsekwencją ekspozycji na promieniowanie przy kontakcie z potencjalnie reaktywnymi związkami.
Klasa związków
Nazwa substancji
Reakcje fototoksyczne
Fotoalergie
Antybiotyki
Tetracykliny, Fluorochinolony, Sulfonamidy
+
-
Ibuprofen, Naproxen
+
-
Ketoprofen
+
+
Celecoxib
-
+
Diuretyki
Furosemid, Hydro-chlorotiazyd
+
-
Retinoidy
Izotretinoina
+
-
Inhibitory HMG-CoA*
Statyny
+
+
Profotosensybilizatory (terapia fotodynamiczna)
5-Aminolevulinic acid, Verteporfin, Photofrin
+
-
Fenotiazyny
+
+
Tioksanteny
+
-
Terbinafine
-
-
Itrakonazol, Griseofulvin
+
+
Voriconazol
+
-
Filtry UV
PABA, Cynamoniany, Benzofenony, Salicylany
-
+
Kompozycje zapachowe
Piżmo ambrowe, 6-Metylokumaryna
-
+
Niesteroidowe leki przeciwzapalne
Neuroleptyki
Przeciwgrzybicze
Reakcje fotosensybilizatora z otoczeniem mogą przebiegać dwojako: • Reakcje typu I – bezpośrednie oddziaływanie z biomolekułami, • Reakcje typu II – oddziaływanie z tlenem i generowanie tlenu singletowego, który w dalszej kolejności atakuje środowisko zewnętrzne. Pomimo różnych mechanizmów działania fotosensybilizatorów negatywne efekty ich oddziaływania mogą być podobne: peroksydacja lipidów, denaturacja protein, uszkodzenia DNA, ect.
Tab. 1. Właściwości fototoksyczne wybranych związków substancji *HMG-CoA: reduktaza 3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A
2/2013
e - w y d a ni e d o p o b r a n i a n a :
w w w.farmacom.com.pl