Odległe wyniki pomostowania naczyń wieńcowych u pacjentów operowanych poniżej 40 r.ż.
tętnicy piersiowej wewnętrznej do rewaskularyzacji LAD jest związane z większą drożnością pomostu w porównaniu z żylnym przęsłem narażonym na przyspieszony proces miażdżycy. Spośród 66 chorych, operowanych z użyciem przynajmniej jednego zespolenia tętniczego i objętych późniejszą analizą w Śląskim Centrum Chorób Serca, u 58 tętnica piersiowa wewnętrzna została użyta do pomostowania gałęzi międzykomorowej przedniej. Zastosowanie tętnicy piersiowej wewnętrznej ma też pewne ograniczenia. Czasami rozmiar i przepływ w obrębie ITA może być niewystarczający do przęsłowania naczynia dużego rozmiaru. Użycie pomostu tętniczego wydłuża zabieg i jest trudniejsze do wykonania w porównaniu z żyłą odpiszczelową. Ogranicza to niejednokrotnie zastosowanie ITA w operacjach ze wskazań nagłych, jak zagrażający lub ostry zawał serca (22). Jakkolwiek użycie tętnicy piersiowej wewnętrznej zostało powszechnie zaakceptowane, to zastosowanie obu tętnic piersiowych spotyka się nadal w wielu ośrodkach z rezerwą wynikającą z obawy przed zwiększoną liczbą powikłań płucnych, utrudnionym gojeniem się mostka, zwiększonym krwawieniem pooperacyjnym (29). Krejca i wsp. (30) wykazali, że do CABG z wykorzystaniem dwóch tętnic piersiowych wewnętrznych byli często kwalifikowani młodzi pacjenci. Pomostowanie naczyń wieńcowych z wykorzystaniem obu tętnic, zdaniem autorów, powinno być u tych chorych leczeniem z wyboru dając szansę uniknięcia ponownej operacji. Autorzy zauważyli, że operacja z wykorzystaniem obu tętnic nie jest zabiegiem bardziej ryzykownym niż rewaskularyzacja z użyciem jednej tętnicy. Godnym podkreślenia jest fakt, że spośród 15 chorych operowanych w Śląskim Centrum Chorób Serca, u których zastosowano dwa zespolenia tętnicze, tylko u jednego wystąpił później nawrót dławicy. We wszystkich przypadkach jednym z rewaskularyzowanych naczyń była LAD. PODSUMOWANIE Tętnicza rewaskularyzacja serca u chorych w młodym wieku, z agresywną postacią miażdżycy, u których wyczerpano możliwości kardiologii zachowawczej i inwazyjnej jest bez wątpienia postępowaniem z wyboru. Odległe wyniki chirurgicznego leczenia choroby niedokrwiennej serca mają ścisły związek z ro-
417
which is, together with the left main coronary artery, the vessel of greatest clinical importance. Although surgical interventions improve the comfort of the life and alleviate most patients from angina, long-term results do not depend only on surgery. A very important but still not appreciated issue is the need to separate patients operated under 40 years of age as the dispensary group needing special preventive treatment due to recurrent angina risk. Proper cardiological care can improve surgical treatment benefits. Unfortunately, preventive programs in such patients do not fully cover the problem. CONCLUSIONS 1. Coronary artery by-pass graft surgery is a successful therapeutical option in patients under 40 years of age in whom results of conservative and invasive cardiology prove unsatisfactory. 2. Patients who received arterial grafts had a lower mortality incidence and angina recurrence during the follow-up period. 3. Young patients due to the risk of angina recurrence require special prevention activities following surgery.
dzajem użytych do rewaskularyzacji zespoleń. Wśród pacjentów, u których zastosowano pomosty tętnicze rzadziej dochodziło do zgonów i nawrotów dławicy w okresie obserwacji. Chorzy ci mieli na ogół lepszą frakcję wyrzutową lewej komory i większą rezerwę wieńcową ocenianą w trakcie elektrokardiograficznej próby wysiłkowej. Choć wiele badań klinicznych wykazało przewagę pomostów z tętnicy piersiowej wewnętrznej nad zespoleniami z żyły odpiszczelowej, to szczególne korzyści z takiego porównania odnoszą pacjenci w młodym wieku. Przęsło tętnicze powinno być stosowane zwłaszcza do rewaskularyzacji gałęzi międzykomorowej przedniej – naczynia o największym, poza pniem lewej tętnicy wieńcowej, znaczeniu klinicznym. Chociaż interwencja kardiochirurga poprawia komfort życia i uwalnia zdecydowaną większość chorych od dolegliwości stenokardialnych, to odległe wyniki