CHIPS September/October 2018

Vol 32 No 5 September • October 2018

CHIPS

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the potato industry

28 100

Opbrengsgaping by aartappelproduksie in Suid-Afrika: Die faktore wat ʼn rol speel Opsporing van latente besmetting deur Ralstonia-spesies kompleks

Verhoogde opbrengs Beter kwaliteit Groeikragtigheid Betroubare vroeĂŤroesen aalwurmbeheer Gunstige omgewingsprofiel Verhoogde winsgewendheid

CHIPS is die amptelike tydskrif van Aartappels Suid-Afrika.

CHIPS is the official magazine of Potatoes South Africa.

Redakteur/Editor Gawie Geyer Advertensies/Advertisements Gawie Geyer Sel/Cell: 082 388 0524 gawie@potatoes.co.za E-faks/E-fax: 086 685 6524 Aartappels Suid-Afrika, De Havillandsingel 6, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Faks: 012 349 2641

COVER | VOORBLAD

Potatoes South Africa, 6 De Havilland Crescent, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Fax: 012 349 2641 Ontwerp en uitleg: Henco Schoeman (HJ Ontwerp) Gedruk deur BusinessPrint vir die eienaar en uitgewer: Aartappels Suid-Afrika, Privaatsak X135, Pretoria, 0001.

Design and layout: Henco Schoeman (HJ Design) Printed by BusinessPrint for the owner and publisher: Potatoes South Africa, Private Bag X135, Pretoria, 0001.

Die menings wat uitgespreek word is die menings van die skrywers en verteenwoordig nie noodwendig die mening van die redaksie van CHIPS of die mening van Aartappels Suid-Afrika nie. Aartappels Suid-Afrika aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies en artikels gemaak word nie.

The opinions expressed are the opinions of the writers and do not necessarily portray the opinion of the editorial staff of CHIPS or that of Potatoes South Africa. Potatoes South Africa does not accept any responsibility for claims made in advertisements and articles.

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag op enige wyse gereproduseer word nie.

Photo: Chantel du Raan, Potatoes SA

28

Opbrengsgaping by aartappelproduksie in Suid-Afrika: Die faktore wat ʼn rol speel

100

Opsporing van latente besmetting deur Ralstonia-spesies kompleks

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form. www.potatoes.co.za

CHIPS

28

34

38

INHOUD | CONTENT ARTIKELS | ARTICLES September / Oktober – 2018 GESPREK / CONVERSATION

6

EKONOMIESE NUUS / ECONOMIC NEWS Optimalisering van water- en energieverbruik vir

NUUS / NEWS

aartappelproduksie in die Wes-Vrystaat 52

International news 10

Transport in the potato industry 63

Plaaslike nuus / Local news 14

Vervoerkoste van ‘n 10 kg sakkie aartappels met my eie vragmotor 66

BEMARKING / MARKETING

Pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojek: Wes-Vrystaat,

Potatoes make the heart beat fonder 18

Noord-Kaap en KwaZulu-Natal moerkwekers:

Top 10 foods to improve heart health 22

2018-opnames 69

TEGNIESE NUUS / TECHNICAL NEWS

BEDRYFSDIENSTE / INDUSTRY SERVICES

Opbrengsgaping by aartappelproduksie in Suid-Afrika:

Mpumalanga kultivarproef onder besproeiing op

Die faktore wat ʼn rol speel 28

Middelburg in 2017/2018 73

Do different types of injuries and packaging material

Suidwes-Vrystaat kultivarproef onder besproeiing

affect the amount of soft rot on potatoes after harvest 34

op Petrusburg in 2017/2018 84

Reeks: Effek van stikstofbestuur op knolinisiasie V: Hoe stikstofbestuur kwaliteit beïinvloed 38

KOMMUNIKASIE / COMMUNICATION

Plantluisaktiwiteite in die Sandveld – 2015 en 2016 47

Aartappelboer van die Jaar, dit sit jou op die “map”! 94

Die tamatieblaarmyner, Tuta absoluta, is gevestig in die Sandveld 51

KONTREINUUS / REGIONAL NEWS Sandveld Gholfdag gaan oor veel meer as net gholf! 96 North Eastern Cape regional meeting 98

Page 4

CHIPS • September/Oktober 2018

52

73

AARTAPPELSERTIFISERINGSDIENS / POTATO CERTIFICATION SERVICE Imagine a world without potatoes 99 PLANTOVITA Opsporing van latente besmetting deur Ralstonia-spesies kompleks 100

100

ADVERTENSIES ADVERTISEMENTS Bayer

Binneblad - voor

RSA Saad Beurs

11

ANSA

11

Syngenta

13

PROKON

Wesgrow 16

Potato deliveries to fresh produce markets – July /

Top Crop Traders

21

August 2018 104

NexusAG

27

Uniekum 33 ALGEMEEN / GENERAL

YARA

33

Ek wil my diensvoorwaardes aanpas – hoe maak ek? 108

Haifa

37

PMA Fresh Connections – Southern Africa Conference

Kynoch

37

and Trade Show 110

UIT DIE ARGIEWE – FROM THE ARCHIVES 112 DAGBOEK / DIARY 113 SKYFIE SÊ – SKYFIE SAYS 113 APAC Markagente – Market agents 114

Ivanhoe Seed Potatoes

103

Buckle Packaging

107

Africa Transport Solutions

107

LWO

109

CHIPS (Advertensietariewe)

115

GWK

Agterblad

CHIPS • September/October 2018

Page 5

Volhoubaarheid van die aartappelbedryf is in ons eie hande

Dit wil blyk dat die 2018 Suid-Afrikaanse aartappeloes baie na aan die vorige rekordoes gaan draai, of dit selfs gaan oortref. Verkope op varsproduktemarkte het reeds vir verskeie maande die bestaande rekords verbygesteek. Noemenswaardig is feit dat die nominale prysbarometer (d.i. nasionale gemiddelde pryse vir alle klasse) hoër was vir meeste maande vergeleke met vorige jare (met die uitsondering van 2016 toe die oes wesentlik laer was as 2.2 miljoen ton). Bykomend is kwaliteit met 'n premie beloon wat dit weereens onderstreep dat verbruikers bereid is om meer te betaal vir goeie kwaliteit aartappels. Dit is verblydend om te sien dat verbruikersvraag na aartappels gesond is en verbruikers ook bereid is om relatief hoër pryse te Page 6

CHIPS • September/Oktober 2018

betaal as wat die geval in 2017 was.

Dit is 'n voldonge feit dat aartappelprodusente dit moeilik vind om finansieel te oorleef as gevolg van die wesentlike verhoging in produksiekoste. Die primêre koste-drywers is, onder andere, geadministreerde koste (arbeid, brandstof en elektrisiteit) en chemikalieë.

Byvoorbeeld, waar arbeidskoste 'n paar jaar gelede vyfde of sesde gelys is in terme van produksiekoste per hektaar, beklee dit tans die tweede of derde plek. Die loonrekening het buitensporig geraak gegewe die getal arbeiders wat benodig word om aartappels te plant, te oes en te verpak. Die alternatief is meganisasie, maar die onopsetlike gevolg is hoër werkloosheid met gepaargaande verhoogde vlakke

Gesprek • Conversation

van armoede en hongersnood in landelike gebiede iets wat ons as 'n land beswaarlik kan bekostig.

Die teenvoeter is dat arbeid meer produktief sal moet raak teen die agtergrond van die realiteit dat werksgeleenthede oor tyd verlore sal gaan soos wat aartappelprodusente sukkel om volhoubaar te bly.

Die voortdurende verhoging in die brandstofprys is 'n verdere kommerwekkende aspek waaroor produsente geen beheer het nie, behalwe om te verseker dat dit so effektief moontlik aangewend word. In kort, die produksiekoste is merendeels 'n gegewe en produsente sal voortdurend weë en middele moet vind om insette meer effektief aan te wend en produktiewer te word om volhoubaarheid te verseker. Dieselfde geld vir die wyse waarop aartappels bemark word, veral as in ag geneem word dat bemarkingskoste 'n wesentlike deel uitmaak van die totale koste om 'n aartappel uiteindelik op die verbruiker se bord te kry.

Dit sal my nie verbaas nie as ons in die volgende paar jaar veranderende bemarkingspatrone gaan sien soos wat produsente en ander waardeketting-rolspelers innoveer om kostes regdeur die waardeketting te verminder.

Ek het dit reeds in die verlede beklemtoon hoe belangrik dit is om die verbruikersvraag na aartappels te vergroot aangesien dit van kardinale belang is dat reële pryse inflasie hokslaan, veral insetkoste inflasie. 'n Marksegment wat meer aandag verdien is die informele mark, veral as die omvang daarvan op varsproduktemarkte en direkte aankope op plase in ag geneem word. In werklikheid is dit 'n marksegment wat gekoester moet word en heelwat meer sal gedoen moet word om die uitdagings aan te spreek wat informele handelaars op 'n daaglikse basis in die gesig staar. Dit sluit onder andere aspekte in soos verkoop- en stoorspasie, vervoerkoste tussen aankoop- en verkooppunte, beperkende en uitgediende munisipale bywette en openbare onrus wat kan lei tot produkverliese. Die term informeel skep die verkeerde persepsie dat dit 'n taamlik simplistiese marksegment is, terwyl dit in wese 'n uiters dinamies is in terme van die transaksie-metodologie en kanale wat gevolg word van aankoop- tot verkooppunt.

Transaksies is bykomend een-op-een wat lei tot deurlopende verbruikers-interaksie met onmiddellike inligtingsoordraging oor die produk. Dit sal tot ons nadeel strek as ons hierdie marksegment se belangrike bydrae ignoreer, en ons sal dus unieke maniere moet vind om te verseker dat inligting regdeur die aartappelwaardeketting oorgedra word. Aartappels

SA gaan binnekort 'n studie onderneem om, onder andere, die informele marksegment te ondersoek in 'n poging om inligting en markintelligensie te kan verskaf om die potensiaal van hierdie marksegment verder te ontsluit.

Dit is belangrik dat ons deurlopend bewus daarvan is dat landbouproduksieprosesse oor 'n aantal maande geskied, en in sommige gevalle 'n aantal jare. Die stimulering en uitbouing van verbruikersvraag gebaseer op produkeienskappe neem nog langer gegewe die uitgebreide produkkeuses waaruit verbruikers kan kies. Dit bly dus 'n baie moeilike taak om produksie en vraag in balans te bring wat sal verseker dat produsente pryse ontvang wat die volhoubaarheid van hul boerdery-besighede bevorder en verbruikers die prys wat hulle betaal as 'n waardeproposisie ag. Die bereidwilligheid van verbruikers om aartappels te koop was duidelik in 2016 waarneembaar toe die aartappeloes 2% laer was as die mediumtermyn gemiddelde oes, en wat tot 'n wesentlike verhoging in pryse gelei het. 2015, aan die ander kant, was die eerste 2.5 miljoen ton aartappeloes en pryse het ver onder produsente se gelykbreekpunt gedaal. Dié feite dui duidelik daarop dat aanbod- en vraagmagte funksioneer, en met hierdie kennis is dit belangrik dat besluite geneem word wat sal lei tot verhoogde volhoubaarheid van die aartappelbedryf.

Aartappelgroete Dr. André Jooste Hoofuitvoerende Beampte

CHIPS • September/October 2018

Page 7

Sustainability of the potato industry is in our own hands

It appears that the 2018 South African potato crop will be close to the previous record crop, if not a record crop. Sales on fresh produce markets have surpassed previous records for several months this year. Noteworthy is that the nominal price barometer (i.e. national average prices for all classes) was higher for most months compared to previous years (except 2016 when the crop was well below 2.2 million tons). In addition, quality was well rewarded and again showed that consumers are willing to pay for good quality potatoes. It is encouraging to see that consumers show a healthy demand for potatoes and Page 8

CHIPS • September/Oktober 2018

are still willing to pay relatively better prices than last year.

The fact, however, is that potato producers are having it difficult to make ends meet with the significant increase in production costs. The major cost drivers are, amongst others, administered costs (labour, fuel and electricity) and chemicals. For example, where labour costs ranked 5th or 6th in terms of production costs per hectare a few years ago, it currently ranks 2nd or 3rd. The wage bill per hectare has become exorbitant given the number of labourers required to

Gesprek • Conversation

plant, harvest and pack potatoes. The alternative is mechanization, but the unintended consequence is more unemployment and increased levels of poverty and hunger in rural areas that we as a country can ill afford. The implication is that labour will have to be more productive, while the reality is that jobs will be shed over time as potato producers are struggling to remain sustainable. The continuous increase in fuel prices is a further worrying factor over which producers have no control other than making sure it is used efficiently. In short, much of the production costs are a given and producers will continuously have to find ways and means to use inputs more efficiently and become more productive to remain sustainable.

The same applies to the manner in which potatoes are marketed, especially if one takes into account that marketing costs make up a significant share of the overall cost of eventually getting a potato onto the consumer’s plate. It will not surprise me if we see shifting patterns in marketing in the next few years as producers and other value chain role players innovate to reduce costs throughout the potato value chain.

In the past I have emphasized how important it is to grow the demand for potatoes since this is vitally important to ensure real prices beat inflation, especially input cost inflation. One market segment that requires much more attention is the informal market, especially if one considers the magnitude of this market segment on fresh produce markets and buying directly from farms. In fact, this is a market segment that should be cherished and much more will have to be done to address challenges informal traders experience on a daily basis. These include, amongst others, issues such a selling and storage space, transport costs between purchase and selling points, restrictive and outdated municipal by-laws and social unrest with the risk of losing produce. The term informal wrongly creates the perception that this is a fairly simplistic market segment, while in fact it is very dynamic in terms of the transaction methodologies and channels followed from purchase to selling point.

In addition, transactions are largely face to face translating into constant consumer interaction with instant information sharing about the product. It will be to our own detriment if we ignore this important attribute of this market segment and we need to find unique ways to ensure that the information is

transmitted throughout the potato value chain. Potatoes SA will shortly embark on a study to, amongst others, investigate the informal market segment in an effort to provide information and market intelligence to further unlock the potential of this market segment.

It is important that we are continuously cognizant that agricultural production processes are taking place over several months, and in some instances several years. Stimulating and growing consumer demand based on product attributes take even longer given the large selection of products consumers can choose from. Thus, it remains a very difficult task to balance production and demand at levels where producers receive prices that enhance the sustainability of their farming operations and where consumers see the price they pay as a value proposition. The willingness of consumers to purchase potatoes was clearly demonstrated in 2016 when the potato crop was 2% lower than the medium term average crop, which resulted in a significant increase in prices. 2015, on the other hand, was the first 2.5 million ton crop and prices dropped far below break-even point for producers. The evidence clearly shows that supply and demand forces are working, and with this knowledge it is important that decisions are taken that will result in increased sustainability of the potato industry.

Potato regards Dr André Jooste Chief Executive Offficer

CHIPS • September/October 2018

Page 9

international Small potatoes cause headaches for McDonald’s

Processing industry is sourcing potatoes on the fresh market

As a result of the dry weather, potatoes are smaller than usual this year. Because of the small-sized potatoes, fries will also be shorter this year. This is problematic for fast food chain McDonald’s. “When the fries don’t meet our specifications, it affects the specialised equipment in our kitchens that measure, position and fry our fries. The equipment has been carefully adjusted to the specifications we pass on to our suppliers. Because of the shorter fries, we have to readjust our equipment”, says Eunice Koekkoek of MacDonald’s Netherlands.

This is an exceptional year for the potato market. The heat wave in Europe has had a big impact on yields.

According to Francisco Moya of Négonor in France, the deficit in the European market is felt directly in France.

McDonald’s, with the knowledge they have now, has agreed to use this potato harvest for their French fries.

“Our guests won’t be used to our shorter fries, but we can’t do anything about this. It doesn’t mean our portions will consist of fewer grams, length will just be different. We informed our workers in our restaurants about this, and when guests have questions about our products, they’ll be answered on our social channels,” McDonald’s said.

Source: FreshPlaza.com Page 10

CHIPS • September/Oktober 2018

"In particular processors have a deficit of products, including the products they have planned in contractualization. This impacts the fresh market, as today manufacturers come to source varieties that were not intended for the processing market at the start. It disrupts the French market."

"Although the overall production deficit is undeniable, we have to qualify things well. The deficit influences prices, but the potato is still an accessible product for the consumer."

"The French offer is very diverse in terms of varieties and region origins. The most impacted region is northern France, where large quantities have not been irrigated. In Champagne, Beauce and Picardy, more fields were irrigated, and heat had a smaller impact

GEORGINA | JELLY | RUMBA | VALOR

YEARS OF EXCELLENCE

Landswye Verskaffers Van : Gesertifiseerde Moere | Aartappelsakkies | Plakkers | Paletnet | Polipropsakke bk cc

Countrywide Suppliers Of : Certified Seed Potatoes | Potato Pockets | Labels | Pallet Netting | Polyprop Bags T +27 12 809 4000 | F +27 12 809 4003 | www.rsaseeds.co.za | admin@rsaseeds.co.za

CHIPS • September/October 2018

Page 11

Nuus • News of standard potatoes provides 137.5 mg of anthocyanins,” Cutaia said.

Source: FreshPlaza.com

Potatoes USA change the spud story as new 'fuel for athletes' A new US marketing campaign, focusing on real science, is attempting to change the spud story by billing it as a vital ingredient to people’s workout/diet plan and a fuel for athletes.

Potatoes USA teamed up with Sterling Rice Group (SRG) to develop a series of short digital spots touting the tag-line: "Potatoes. Real Food. Real Performance." on most of our contracts for fresh produce from these regions."

Source: Négonor / FreshPlaza.com

Nutrispud line of potatoes answers consumer demand for healthier options In 2016, EarthFresh introduced the Nutrispud potato line with Carisma – a Low Glycemic Response potato. “It is the first potato product that contains slow-release carbohydrate by nature. As a low GR food, the Carisma delivers more sustained energy and can assist with weight management. Carisma are great for diabetics, health conscious shoppers and fitness/nutrition enthusiasts”, says Stephanie Cutaia of EarthFresh.

EarthFresh created the Nutrispud line as it identified a consumer demand for healthier products. “Although our conventional and organic potatoes are naturally healthy being high in vitamin C, containing a good source of potassium, being full of fibre, fat free and gluten free, our Nutrispud branded potato varieties have a higher level of specific nutrients. They are all identified and tested against the traditional Russet potato in food lab tests”, Cutaia mentioned.

The newest member of the Nutrispud family is Vitality, expected to be available in stores as of mid-October.

It’s a colourful blend of purple, red and yellow potatoes and the varieties used in the blend contain higher levels of antioxidants compared to the standard potato. The antioxidants in these varieties include Anthocyanins and four Carotenoids : antheraxanthin, lutein, zeaxanthin and violaxanthin. “One medium (110g) serving of Vitality potatoes provides 566.5 mg of anthocyanins, while one medium serving Page 12

CHIPS • September/Oktober 2018

"The potato undeniably works in the athlete’s favour," said Blair Richardson, Potatoes USA president and CEO. "The message is clear: If potatoes can fuel elite athletes, they can fuel your active life, too."

The brand has conducted extensive research on the benefits of potatoes and found that most people don’t consider it a performance food and are surprised to learn of its nutritional benefits. One medium potato with the skin on has more potassium than a mediumsize banana and is packed with more nutrients than any other popular vegetable, according to the firm’s research.

Source: FreshPlaza.com

Researchers develop an improved potato variety The Mexican National Forestry, Agriculture, and Livestock Research Institute (INIFAP) developed the Citlali potato, an improved variety that is more tolerant to diseases.

This variety, obtained from the production of clones, showed the greatest resistance to the late blight and purple top diseases of the potato.

In addition, it meets commercialization standards, researchers said.

The Citlali variety is not completely immune to the purple tip of the potato, but it obtained better results than other commercial varieties, so it will continue to be studied by researchers, the Institute stated.

Source: zocalo.com.mx

C

15400/APTY IDEA ENGINEE ®S

maak die ver-skil met planttyd

Omvattende oplossing vir beheer van silwerskurf, swartskurf en swartspikkel

Verbeterde skilset en -kwaliteit

Verseker optimale opkoms, sterk groei en gesonder plante BEWESE AMISTAR Tegnologie

LEES DIE ETIKET VIR VOLLE BESONDERHEDE. AMISTAR® bevat asoksistrobien (Reg Nr. L6230, Wet Nr. 36 van 1947) VERSIGTIG. AMISTAR® is ‘n geregistreerde handelsmerk van ‘n Syngenta Groepmaatskappy.

Syngenta Suid-Afrika (Edms) Beperk, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel. (011) 541 4000. www.syngenta.co.za © Syngenta Ag, 2000. Kopiereg op hierdie dokument word voorbehou. Alle ongemagtigde reproduksie word verbied.

@SyngentaSA

CHIPS • September/October 2018

Page 13

plaaslike NUUS

Smaak'd it at the Market

cape town

MARKET Cape Town Market is the meeting place for a diverse network of people, and has since the early 60’s been littered with colourful commentary and banter, that at times seems unique to the Cape.

To survive on the market trading floor, due to the intense and brash negotiations for produce and services, you must have a sharp mind and a witty sense of humour.

Eric Anderson, the market’s IT manager, has been working at the Market for almost three decades, and has learnt many dialects and colloquial phrases. One day, when in conversation with regular Market buyers, with their usual banter, the question was raised about whether he enjoyed his employment and liked his employees at the Market. In true Market response, with the so called Coloured slang, he replied, Ja “I smaak’d it at the Market”. His reply was met with a communal outburst in laughter, and they repeated his phrase with much enjoyment.

In 2012/13 the Cape Town Market embarked on a customer appreciation campaign (buyer and producer) and was brainstorming the slogan which would be easily identified as Cape Town Market specific, when Adrian de Villiers, the market’s Manager: Trading remembered Eric’s banter as to how he “Smaak'd it at

Page 14

CHIPS • September/Oktober 2018

the Market".

The slogan was received with unanimous acceptance, by the market’s executive, and was speedily implemented in all their branded material and also officially registered.

The vision for the slogan/brand is for all role-players/ stakeholders, in the food security value chain, to recognise how important the Cape Town Market is in bringing produce to the many diverse communities, and has, and will, act as a meeting place for persons of all walks of life, to interact, engage, whilst creating employment, and thus truly reflecting the “Rainbow Nation”, not only for South African citizens, but also the diaspora of other nations that has come to our shores.

Smaak has it colloquial and Afrikaans definitions in the former being how much we “Like” the Market, and the latter is the “Taste” of fresh produce. It has become a very pleasant talking point in many a dialogue to producers, buyers and curious parties who, when explained, could identify with the humour and diversity in the Cape.

The Tshwane Market is celebrating its 100th birthday!

Market facilities in Tshwane were granted to Jacob D Celliers by means of a concession by the government of the Republic during the 1880s to establish a market and erect the relevant buildings. The City Council of Pretoria took over this concession on 1 July 1918.

Nuus • News

management company for any shortages that may arise thereafter. The agent receives a commission for services rendered.

Congratulations

100

th on your year birthday celebration this year!

Since the take-over in 1918 the market has had three venues, namely Church Square, Strijdom Square and the present site in President Burgers Street, where it moved in 1964.

The Tshwane Market trading hall was enlarged and expanded from 7 900 m² in 1974. Further extensions took place in 1981, 1995 and 2000 and now covers an area of 58 000 m². Further extensions are planned for the next three years to enlarge the trading area and to create additional processing units.

The history of the Tshwane Market tells the story of an undertaking whose annual turnover has increased from R80 000 in 1918 to R3 155 billion in 2018.

The Tshwane Market is the second largest out of the 18 national fresh produce markets in South Africa. It is one of four markets in Gauteng with a total market share of 74% and contributes 21.74% towards it. The market has experienced resounding growth over the past financial years. It plays important socio-economic roles such as improved access to quality food, providing better marketing opportunities for farmers, and providing employment and business opportunities to communities.

The market has a direct and indirect impact on the city’s economy. The direct impacts include incomes, rentals, food security, trade and employment. Indirect impacts include taxes/tariffs, business development in the service industry and investment in capital expenditure.

The market has an estimated 6 800 producers from all over South Africa and neighbouring countries, and produce like kiwis are delivered from an international producers.

All markets within the country currently use market agents to source produce from the producer and sell such produce on the producer’s behalf. The produce remains the property of the farmer until the produce is sold. Although ownership is never transferred once the agent receives the produce, he/she becomes responsible and accountable to the market authority/market

The Market has eleven market agents operating on behalf of producers. Four of these agencies are fully managed and owned BEE agents.

Agents are ready to serve 4 800 buyers on a daily basis. These buyers are from all over South Africa and adjoining countries. The client segmentation of the Market consists of wholesalers, retailers, contract buyers, processors and informal traders. Buyers for example, Spar, PnP and Checkers are making use of the Tshwane Market as their primary partner in the distribution of fresh produce. www.tshwane.gov.za

The market is constantly looking into new business opportunities to expand its market share. As part of the market’s client development programme, 14 international buyers from Botswana, Zimbabwe, Mozambique and Namibia were developed. These buyers are contributing approximately R 11, 3 million in foreign revenue to the city per month. Choppies, a wholesaler from Botswana is making use of the Tshwane Market as his primary distribution channel from where he source fresh produce to be distributed into Botswana.

The Market is very fortunate to have secondary and complimentary businesses established on the market premises. Agro-processing businesses supplying retailers with top quality fresh produce can be found in the Markets state of the art processing facilities. A unique housewife market (Evergreens) concept chose the Tshwane Market as his preferred business address and partner. Evergreens has a facility where buyers from all segments of life can procure fresh produce six days a week. All the fresh produce sold in this facility is sourced from the trade floors of the market.

The market is a constant job creator for the city. At present 1 428 jobs have been created at the market through market management, market agents and tenants. It is estimated that the market is creating a further 3 800 jobs downstream in sales and processing.

The growth of the Tshwane Market has surpassed all expectations and we wish to thank the City of Tshwane, all producers, buyers and market agents for their share in realising this growth and ensuring that the market is a force in the fresh produce industry after 100 years. C CHIPS • September/October 2018

Page 15

Potatoes

make the heart beat fonder Gawie Geyer, CHIPS and Immaculate Zinde, Potatoes SA

World Heart Day, a day which is celebrated every year, inspires people across the world to take action by way of raising awareness about cardiovascular disease, which includes heart disease and stroke.

This year Potatoes SA and the Heart and Stroke Foundation South Africa jointly hosted the #Love your Heart breakfast on 26 September 2018 as fore-runner to World Heart Day held on 29 September. The main aim of the event was to share with health professionals and food editors of prominent consumer magazines Page 18

CHIPS • September/Oktober 2018

important heartfelt facts and current strategies on how you can love your heart by leading a healthy and fit life, naturally with the emphasis of including potatoes in the diet.

Immaculate Zinde, Marketing Manager at Potatoes SA said in her welcoming message that heart health is a far-reaching issue as heart problems are a leading cause of death on a global scale. “At Potatoes SA we are active custodians of health and wellness and

Bemarking • Marketing

Claire Jusling Strydom, a registered dietitian, placed special emphasis on the large amount of potassium contained in potatoes.

towards the prevention of heart disease on the one hand and suggesting health and nutritious food options on the other with special reference to the role potatoes play in heart health. aim to play a pivotal role in influencing consumer decisions in terms of food choices. Potatoes SA is therefore aligned to key health calendar activities that include Heart Awareness Month and World Heart Awareness Day.” The breakfast that was prepared Chef Paulo Santo of the Gemelli Restaurant in Johannesburg, was exactly what the doctor ordered in terms heart healthy ingredients, preparation and placing potatoes at the heart of every meal served.

In addition to the healthy breakfast, the Marketing Division roped in knowledgeable expert speakers to address the attendees on cardiovascular disease whilst also refuting the notion that potatoes are the culprits. Prof Frederick Raal (Head, Division of Endocrinology and Metabolism / Director, Carbohydrate and Lipid Metabolism Research Unit, University of the Witwatersrand) spoke about cholesterol as the pivotal cardiovascular risk factor, current therapies, challenges and what lies ahead.

Dr Bianca van der Westhuizen, Nutrition Science Manager at the Heart and Stroke Foundation South Africa spoke about the work done by the Foundation

However, it was the talk by registered dietitian Claire Jusling Strydom that nailed the message home with the role that the potato can play in preventing heart diseases and strokes, South Africa’s biggest killers after HIV/AIDS. Strydom placed special emphasis on the large amount of potassium contained in potatoes. “Potassium is a nutrient that plays an important role in health, with one of its key functions helping to stunt the effects of sodium on blood pressure. One 180 gram serving of boiled/baked potato can contain roughly 20% of the daily potassium recommended intake.” Pending on the variety and size of the potatoes, potatoes have more the most potassium content than most fresh foods, thereby making potatoes the Potassium hero of foods.

She also stressed the necessity of the correct quality and quantity of carbohydrate intake and said that studies have proven that that it is better to go for plant-derived protein and fat intake from sources such as vegetables, nuts, peanut butter and whole-grain breads as it notably modifies the association between carbohydrate intake and mortality.

“In addition it is important to list other quality health attributes of the potato such as fibre and protein – one medium potato (180 gram) with skin contains 3.6 grams of fibre, and 4.5 grams of protein. The protein, although in a small amount, is a high quality protein specifically from the glycoprotein storage protein ‘patatins’. Lastly cognisance should be taken of the presence of phosphorus, magnesium, folic acid.

Choline, vitamin C and vitamin B6 in potatoes which add to potatoes important role in good and healthy eating”, Strydom said in conclusion.

CHIPS • September/October 2018

Page 19

Bemarking • Marketing

Immaculate Zindi, Potatoes SA's Marketing Manager and Prof Frederick Raal, Head, Division of Endocrinology and Metabolism / Director, Carbohydrate and Lipid Metabolism Research Unit, University of the Witwatersrand.

Dr Bianca van der Westhuizen, Nutrition Science Manager at the Heart and Stroke Foundation South Africa

Statistics on heart diseases and strokes Statistics have proven that heart diseases and strokes are the world’s leading causes of death, claiming 17.5 million lives each year. According to the Heart and Stroke Foundation South Africa (HSFSA), living a healthy lifestyle that includes making good nutritional choices – can prevent up to 80% of heart disease and the chance of stroke . In taking part in the World Heart Day, Potatoes SA together with the Heart and Stroke Foundation South Africa, embarks on creating awareness through providing an update of the most current healthcare regimes to prevent and manage cardiovascular disease.

Five facts about heart health • • • •

225 South Africans are killed by heart diseases every day.

45% of adults in South Africa have high blood pressure.

Ten people suffer a stroke in South Africa every hours.

The human heart will beat about three billion times from birth to the age of 90 years. In South Africa, 14% of people aged between 30 and 70 die due to CVD.

Five ways potatoes improve heart health • The potato's fibre, potassium, vitamin C, and vitamin B6 content, coupled with its lack of cholesterol, all support heart health.

• Potatoes contain more potassium than any other vegetables. Potassium plays a crucial role in normal heartbeat rhythm, smooth muscle contraction, blood pressure control and nervous system and heart function.

• Potatoes contain significant amounts of fibre. Fibre helps lower the total amount of cholesterol in the blood, thereby decreasing the risk of heart disease.

• Some evidence suggests that potatoes might help reduce inflammation and constipation. Although it is not proven that inflammation causes cardiovascular disease, inflammation is common for heart disease and stroke patients and is thought to be a sign or atherogenic response.

• Potatoes contain several minerals and plant compounds that may help lower blood pressure. Low blood pressure that causes an inadequate flow of blood to the body's organs can cause strokes, heart attacks, and kidney failure. C

Page 20

CHIPS • September/Oktober 2018

Top Crop’s success is based on our strive towards on-time, honesty and efficiency in everything we pursue.

Our fleet consists of Tautliner Links and Flatdecks with Goods In Transit insurance of R1 500 000 per load.

Our vehicles are neat and clean at all times to ensure that our clients are proud to use us as the face of their business.

10

TOP

FOODS TO IMPROVE

On a daily basis we are bombarded with information on what we should and shouldn’t be eating to help us lose weight, decrease our risk of disease and help us improve our health and wellbeing. Some of these messages often lead to confusion, as they are contradicting to other references, or are often claiming to be a “magical” new diet to fix every aliment. Recently an article was published in the Journal of the American College of Cardiology reviewing the latest evidence on foods that are beneficial for cardiovascular health.

Here are the top ten foods that could improve your heart health.

1. Legumes Legumes are one of the most cost-effective, affordable and sustainable proteins. They are naturally a good source of protein, low in fat, and contain dietary fibre. The research reveals that consuming four 100g portions of legumes per week can decrease the incidence of coronary heart disease, improve blood glucose control, lower LDL-cholesterol, lower systolic blood pressure and finally reduce body weight. One 100g portion of legumes is the equivalent to ½ Cup of Lentils, Chickpeas, Butter Beans, Kidney Beans or Black Beans (1.5 protein exchanges).

2. Omega-3 Fatty Acids – Marine source Omega-3 fatty acids, namely eicosapentaenoic acid (EPA) and docosahexaenoic acid (DHA) are found abundantly in the flesh of fatty fish, such as salmon, mackerel, sardines, trout, pilchards and herring.

According to the literature, omega-3 fatty acids can reduce the risk of fatal cardiovascular disease (CVD) and the risk of myocardial infarction (MI) incidences. Try to incorporate more fish servings into your weekly meals, aim for 3 x 90g servings per week. Homemade pilchard fish cakes, grilled salmon or sardines on toast can easily be added as a lunch or supper option for the family.

3. Omega-3 Fatty Acids – Plant sources Plant sources of omega-3s include green leafy plants (spinach, cabbage, broccoli), walnuts and canola oil, as well as flaxseeds and flaxseed oil. Including these foods in your diet could assist with lowering your risk for fatal Coronary Heart Disease, heart attacks and recurrent heart disease.

4. Vitamin B12 Vitamin B12 is an important nutrient that we need to get in by eating foods rich in this nutrient.

It is necessary for the metabolism of every cell in the body and is linked to the central nervous system, energy production, protein metabolism and the production of red blood cells. Due to its involvement in so many pathways, it really is necessary to ensure that we get in a sufficient amounts on a daily basis. In certain populations B12 may be deficient, such as individuals following a vegan diet, individuals with conditions involving the bowel (inflammatory bowel disease), those on medications such as metformin or acid-blockers, and finally individuals over the age of 50.

Foods rich in B12 include; fish, poultry and eggs.

5. Mushrooms Studies have indicated that mushrooms can be beneficial for atherosclerosis, hypercholesterolaemia, hypertension and immunomodulatory. Mushrooms contain both anti-inflammatory and antioxidant benefits. How do mushrooms help so much?

Mushrooms contain ergosterol, which is a molecule that gets converted to vitamin D2 when exposed to ultraviolet light. Regular consumption of mushrooms could decrease blood pressure, blood glucose levels, as well as total cholesterol and triglycerides. It is also necessary to have sufficient vitamin D levels to prevent the development of chronic diseases. It is suggested to substitute mushrooms for red meat as a strategy to decrease CVD risk factors. Placing 70g of sliced button mushrooms in the sun significantly increases the vitamin D content. Time to tan those mushrooms and upscale the benefit.

6. Coffee For the coffee lovers, coffee has been shown to be cardioprotective and associated with a decreased risk of all-cause mortality and CVD mortality. This is due to the polyphenols (antioxidant properties that help improve insulin sensitivity and blood glucose control) and caffeine in the coffee that we so love to drink on a daily basis. For individuals that are not usual coffee-drinkers there may be a small increase in blood pressure, which is not noted in the habitual coffee drinkers. Limit the amount of sugar you add to your coffee and be aware that lots of extra sugar is often added to coffee drinks.

A freezo can easily contain 36g of sugar which is equal to about 8 teaspoons of sugar.

7. Tea Tea (plain and many variants, such as green tea) is made up of flavonoids and polyphenols, which are beneficial for improved cardiovascular health and blood lipid levels. It is important to note that this does not include teas being consumed with added sugar, dairy or cream. Black tea (occasionally >5 cups/ day) is the best way to get the antioxidant benefits

8. Potassium-Rich Food Potassium is mineral. Some of the most basic work your body does depends on potassium: maintaining proper fluid balance, regulating blood pressure, transmitting nerve impulses and helping your muscles, including your heart muscles ability to relax. High blood pressure, or hypertension is a major risk factor for heart disease, stroke, kidney failure and other conditions. What we seldom hear about is the fact that potassium is also important in regulating blood pressure. Although there is limited evidence explaining the mechanism, the role of potassium in the prevention and control of hypertension is very relevant and important. Potassium blunts the effect of sodium on blood pressure and therefore, in addition to reducing sodium intakes in the diet, it would be beneficial to increase the intake of potassium rich foods. The daily recommendation for potassium is 3500mg.

One of the foods that contains a large amount of potassium is the potato. A 150g serving of boiled or baked potato, with skin, will provide 710mg of potassium, 20% of the daily-recommended potassium intake. Together with their high potassium content, potatoes are low in sodium and therefore have a naturally high ratio of potassium to sodium, which can help with lowering blood pressure.

9. Fermented Foods Fermented foods are rich in probiotics, which can assist with reducing inflammation and reducing cholesterol. Examples of probiotic foods include kimchi (fermented cabbage) and fermented milk/dairy, like maas. These natural probiotics have the potential benefit to lower the risk of Cardiovascular disease, dyslipidaemia and reduce weight. If desired, fermented foods can be encouraged, as there is no evidence of detrimental effects of consuming them. For example; yoghurt, sauerkraut or kimchi.

10. Seaweed The benefit of seaweed has to do with the high dietary fibre content and antioxidant properties, both of which are beneficial for cardiovascular health. Seaweed has anti-obesity and cholesterol-lowering properties, as well as the fact that it increases satiety (leading to weight reduction). You can add seaweed to soups, smoothies, dressings, dips and stocks to incorporate it into your diet.

Conclusion

In conclusion, remember that making dietary changes to benefit your health doesn’t always need to involve drastic steps that are daunting to you. Making small, simple changes that involve one food at a time can easily improve your overall cardiovascular health. See which of these foods you could start to incorporate more regularly into your diet.

References

1. Freeman, A.M., Morris, P.B., Aspry, K., Gordon, N.F., Barnard, N.D., Esselstyn, C.B., Ros, E., Devries, S., O’Keefe, J., Miller, M., Ornish, D., Williams, K.A., Batts, T., Ostfeld, R.J., Litwin, S., Aggarwal, M., Werner, A., Allen, K., White, B. & Kris-Etherton, P. A Clinician’s Guide for Trending Cardiovascular Nutrition Controversies, 2018.

Journal of the American College of Cardiology. 72 (5): 553-568.

2. Swanepoel B., Schutte A/E., Cockeran M., Steyn K. & Wentzel-Viljoen E. (2016) Sodium and Potassium Intake in South Africa: an Evaluation of 24-hour Urine Collection in White, Black and Indian Population. Journal of the American Society of Hypertension. 10 (11); 829-837.

3. Labban L.M., Mouzik M.J.E. & Al Shekh Othman A.D. (2017) Comparison of Sodium and Potassium Content in Fresh Produce and their Contribution to The Daily Intake. J Adv Res Food Sci Nutr. 3 (3&4); 1-8.

Prepare potatoes in a healthy way as the starchy part of a meal.

www.potatonation.co.za

Promosie • Promotion

In die landboubedryf streef produsente deurlopend daarna om opbrengste per hektaar te optimeer sonder om gehalte prys te gee.

Met soveel veranderlikes in die produksieproses wat buite die aartappelprodusent se beheer is, word dit al hoe belangriker om die faktore wat wél beheer kan word, doeltreffend te bestuur.

Oorweeg volhoubare geïntegreerde voeding- en plaagbeheeroplossings NexusAG belê in vennootskappe met hul produsente om langtermynverhoudings te koester, en werk ook nou saam met voorste plaaslike en internasionale landbouchemiese en voedingsmaatskappye om op hoogte van die nuutste navorsing en produkte te bly. NexusAG optimeer die verskafferna-produsentwaardeketting. Hulle ruil graag kundigheid en ervaring uit met hierdie maatskappye en hul produsente om die beste uitkoms in die SuidAfrikaanse landboukonteks te vind, wat gevolglik in geïntegreerde voeding- en plaagbeheeroplossings inkorporeer word. Hierdie bestuursprogramme kombineer plaagbeheer en voedings behoeftes en neem eiesoortige omgewingsfaktore in ag, en sodoende aangepas om doelgemaakte volhoubare gewasbestuursprogramme te ontwikkel.

Produsente het dikwels nie beheer oor die gehalte van die moere wat hul ontvang nie, maar kan wél proaktief optree om vir swakker gehalte moere te vergoed. NexusAG inkorporeer die proses van in-die-voorbehandeling in hul geïntegreerde aartappelbestuursprogramme met die skedulering van produkte oor die verbouingsperiode wat die oes vergroot en verseker dat die aartappels aan die minimum residuvlak- en uitvoerstandaarde voldoen.

Hierdie behandeling verseker dat die plant met

Page 26

CHIPS • September/Oktober 2018

eerste wortelvorming al die nodige ondersteuning kry en die beste kans gegun word om te floreer; soortgelyk aan die rol wat biesmelk in die groei en ontwikkeling van ’n kalf vervul. Hierdie program stel die aartappelplant in staat om toekomstige voedingen plaagbestuurmiddels optimaal te absorbeer en te verwerk, met ’n beter kans om peste en plae af te weer.

Die sukses van NexusAG is direk afhanklik van die sukses van hul produsente en hierdie simbiotiese verhouding beklemtoon die belangrikheid van hierdie vennootskap om kosbare beperkte natuurlike hulpbronne op ’n volhoubare wyse te bestuur om voedsel sekerheid te verseker!

Vir meer inligting oor voorbehandelings of geïntegreerde aartappelbestuursprogramme, skakel NexusAG by 021 860 8040 Besoek ook www.nexusag.net.

DIT GAAN OOR JOU OES!

By NexusAG gaan dit om meer as net verbouing van gewasse! Ons wil jou help om jou besigheid te groei en daarom verskaf ons doelgemaakte, omvattende oesoplossings wat jou spesifieke behoeftes aanspreek. Ons werk saam met jou span en neem jou unieke uitdagings in ag vir die ontwikkeling van volhoubare boerderypraktyke, gefokus op jou langtermyndoelwitte om ’n winsgewende besigheid en voedselsekuriteit te kan verseker.

Maak op ons staat vir: • Croplife - geregistreerde kundiges met spesialis-kennis van oesbeskerming • Regstreekse boerdery-ervaring • Wêreldklas-produkte van die hoogste gehalte

Kontak ons vir meer inligting oor die NexusAG-kundige in jou area.

021-860 8040

www.nexusag.net

Opbrengsgaping by aartappelproduksie in Suid-Afrika: Die faktore wat ’n rol speel Piet Brink, Voorsitter: Sandveld Aartappelwerkgroep

Inleiding Teen 2050 sal daar na raming meer as nege miljard mense op aarde wees. Die verskaffing van voedsel sal dus ’n massiewe uitdaging word as ons in gedagte hou dat daar beperkte bewerkbare grond is en dat dit groter druk op primêre hulpbronne soos vars water sal plaas. Die hoër konsentrasie kweekhuisgasse in die atmosfeer kan klimaatsverandering bevorder en gemiddelde temperature kan met tot 2°C styg.

Daar word bereken dat boere in die volgende 50 jaar net soveel voedsel moet produseer as in die vorige Page 28

CHIPS • September/Oktober 2018

10 000 jaar om in die groeiende wêreldbevolking se behoeftes te voorsien. Die uitdaging word meer kompleks as die verandering in eetpatrone in ag geneem word.

Volgens syfers van die Verenigde Nasies se Food and Agriculture Organization (FAO) is aartappels tans die vierde grootste styselgewas wat wêreldwyd verbou word (sien Tabel 1). Aartappels sal gevolglik ’n sentrale rol speel om die groeiende wêreldbevolking te voed. Sjina het reeds die skuif gemaak om aartappels as nuwe stapelvoedsel te identifiseer en te bevorder, deels omdat die gewas water meer

Tegniese Nuus • Technical News

Tabel 1. Wêreldproduksie van 5 gewasse (FAO, 2013) Gewas

Jaartal 2000

2013

Suikerriet

1 256 380

1 877 110

Mielies

592 479

1 016 740

Rys

599 479

45 710

Koring

585 691

713 183

Aartappels

327 600

368 096

doeltreffend gebruik as ander gewasse soos rys en koring. Doeltreffende watergebruik-effektiwiteit word uitgedruk as kilogram voedsel geproduseer per hektaar vir elke millimeter reën of water wat toegedien is.

Ontleding van gewasopbrengs Die uitdaging is dus om meer voedsel te produseer terwyl die impak op die omgewing verminder word.

Die verhoging van ’n gewas se opbrengs is relatief wat beteken dat die gewas se potensiële opbrengs eers bepaal moet word. (Potensiële opbrengs word gedefinieer as die opbrengs van ’n kultivar wat verbou word in ’n omgewing waarin dit aangepas is sonder dat dit beperk word deur voedingstof- of watertekorte, en waar siektes, peste, plae en ander beperkende faktore doeltreffend beheer word.)

Die gaping tussen werklike en potensiële opbrengs word gesien as die sogenaamde opbrengsgaping.

Potensiële opbrengs word bepaal deur die sogenaamde groei-bepalende faktore (onbeheerbaar) soos atmosferiese CO2, sonstraling, temperatuur (lug en grond) en gewaseienskappe. Die potensiële opbrengs kan met behulp van die volgende metodes bereken word: • Simulasies deur gewasmodelle soos die LINTUL Potato en SUBSTOR-Potato.

• Proefblokke soos kultivarproewe.

• Opbrengskompetisies.

• Maksimum opbrengs behaal deur medeprodusente (landobservasies).

In die praktyk is die werklike opbrengs minder as die potensiële opbrengs omdat opbrengs negatief beïnvloed word deur groeibeperkende faktore (beheerbaar) soos grondvog- en voedingstoftekorte en swak saadgehalte. Groeiverminderde faktore (beheerbaar) soos insekte, siektes en onkruid speel ook in 'n meerdere of mindere mate ’n rol (sien Figuur 1).

Figuur 1 . Opbrengsgaping en faktore wat 'n rol speel CHIPS • September/October 2018

Page 29

180

Opbrengs t/ha

160 140 120 100 80 60

40 20 0

Potensiele opbrengs

Werklike opbrengs

Figuur 2. Potensiële en werklike opbrengs van Mondial in Aartappels SA se werkgroepproewe onder besproeiing in 2017.

In Figuur 2 word werklik opbrengs teenoor berekende opbrengs geïllustreer. Die werklike opbrengs is verkry vanuit Aartappels SA se nasionale kultivarproewe in 2017/18 en potensiële opbrengs soos bereken met LINTUL-POTATO model vir Mondial.

Volgens die literatuur word droogtes steeds beskou as die omgewingsfaktor wat gewasopbrengs die meeste beperk (67%). Dit word weerspieël in die ingeslote grafiek wat opbrengs tussen 1997 en 2017 illustreer. Tydens die droogte en gepaardgaande hoë temperature van 2016 was die opbrengs 13% laer as in 2015 en 2017. (Sien figuur 3) Die waarde van goeie kwaliteit plantmateriaal word meestal onderskat, maar maak dieselfde bydrae as voeding en water. Die gehalte van aartappelmoere word bepaal deur siektestatus, fisiologiese stadium, grootte en groeikrag. Sien in hierdie verband ook “Beste praktyke vir die hantering van moere” by http://www.potatoes.co.za/best-practices.aspx.

Die funksie van voedingselemente by aartappels Voedingsminerale is noodsaaklik vir plante om te Page 30

CHIPS • September/Oktober 2018

Die opbrengs wat uiteindelik verkry word, word grotendeels bepaal deur beskikbaarheid van: • Water • Voeding • Goeie kwaliteit moere

groei. Die belangrikste konsep by plantvoeding is die gebalanseerde toediening van voedingstowwe asook die wet van minimums wat bepaal dat die tempo van plantgroei beperk word deur die essensiële element wat in die kleinste hoeveelheid of teen die stadigste tempo voorsien word, al is die ander elemente volop beskikbaar.

Die beskikbaarheid van voedingselemente word egter bepaal deur die inhoud van elemente in die grond en die vermoë van die grond om die elemente vry te stel. In hierdie artikel word daar gekyk na sommige aspekte van stikstof (N), fosfaat (P), kalium (K) en kalsium (Ca) omdat dit bes moontlik die voedingselemente is wat die grootste invloed op die opbrengs en gehalte van aartappels het.

Tegniese Nuus • Technical News

Figuur 3. Gemiddelde opbrengs van aartappels in Suid-Afrika (droëland en besproeiing) (Bron Aartappels SA se Afdeling: Bedryfsinligting / Figuur slegs in Engels beskikbaar.)

Stikstof

Kalium

Plante neem stikstof op in die vorm van nitraat of ammonium. Enige ander vorm van stikstof moet dus eers na een van hierdie vorms afgebreek word. Dit wil voorkom asof aartappels geneig is om voorkeur te gee aan nitraat, veral later in die groeiseisoen. Bykans 60% van die totale N-opname vind plaas tot en met knolinisiasie. Die verspreiding van N-toediening is hoofsaaklik ’n funksie van die katioon-uitruilvermoë (KUK) van die grond, klei-inhoud en groeiseisoen van die spesifieke kultivar. In uiters sanderige grond is dit nodig om stikstof toe te dien tot aan die einde van die groeiseisoen. In hierdie omstandighede is dit van groot belang om meer nitraat-N toe te dien omdat die grond gewoonlik ’n lae pH het en daar dus lae mikrobiese aktiwiteit is.

Die aartappelplant het kalium (K) die meeste van al die elemente nodig, en opname vind tydens die hele groeiseisoen plaas. Die element is betrokke by ’n verskeidenheid funksies in plante, soos die opwaartse vervoer van nitrate vanaf die wortels na die blare en die afwaartse vervoer van suikers vanaf die blare na die wortels vir energie. Dit speel ’n belangrike rol in die beheer van die plant se vogstatus omdat dit betrokke is by die regulering van die huidmondjies (stomata). Die funksie van laasgenoemde sal toenemend belangrik word soos klimaatsverandering ’n groter impak het en uiterste klimaatstoestande meer gereeld voorkom.

Fosfaat

Kalsium (Ca) is ’n sleutelkomponent in die selwand van plantselle en help om ’n sterk struktuur te bou. Dit is dus belangrik vir stabiliteit en ook elastisiteit. Sterk selwande verhoog weerstand teen siektes en verbeter die interne gehalte van die knolle. Kalsium speel, net soos kalium, ook ’n rol in die regulering van die huidmondjies, maar kalsium is ook van groot belang by die bevordering van wortelgroei. Kalsium is een van die elemente wat net in die xileem van die plant vervoer word wat beteken dat dit net opwaarts kan beweeg en dat bykans geen afwaartse beweging plaasvind nie. Dit het bepaalde implikasies vir die aartappelplant omdat alle kalsium wat in die knolle

Fosfaat (P) is noodsaaklik by vroeë halmontwikkeling en wortelgroei. Dit is ook betrokke as energiedraer in plantselle en dit vorm deel van die selwande.

Tydens knolinisiasie is voldoende fosfaat nodig om te verseker dat genoeg knolle gevorm word. Daar is ’n wye verskeidenheid faktore in die grond wat die beskikbaarheid van fosfaat kan beïnvloed. Dit sluit in die pH, kalsiuminhoud, temperatuur, voginhoud en tekstuur. Dit mag nodig wees om fosfaat tydens die groeiseisoen as grondtoediening aan te vul, maar blaarbespuiting kan ook nodig wees.

Kalsium

CHIPS • September/October 2018

Page 31

Tegniese Nuus • Technical News

Ca++

Ca++ Ca++

Periderm (Skil)

Figuur 4. Die Vervoer van kalsium na die knol en verspreiding van kalsium in die knol (Piet Brink, Yara) beland deur wortels op die stolon, of direk deur die knol vanuit grond opgeneem moet word, of via die xileem na die binnekant van knol vervoer moet word.

Die verspreiding van kalsium in die knol word verder gekompliseer deurdat kalsium slegs ’n paar millimeter vanaf die skil na binne penetreer. (Sien figuur 4) Navorsing toon verder dat geen kalsium vanaf die hoofwortelstelsel in die binnekant van die knol beland nie. Die kalsium binne-in die knol is slegs afkomstig deur opname deur die stolon, of fyn wortels op die stolon. Wat die situasie meer kompleks maak, is dat die totale kalsiuminhoud in die knol soms genoegsaam kan wees terwyl daar steeds interne gehalteprobleme is. Dit kan toegeskryf word aan die feit dat kalsium opgeneem word, maar binne-in die selvakuool as kalsium-oksalaat kristaliseer en nie in die selwand as kalsium-pektaat opgeneem word nie. Ander elemente soos die fosfaatinhoud kan ook ’n rol speel. Verdere navorsing op die gebied is dus nodig.

Kry meer inligting oor die interne gehalte van aartappels by. http://www.potatoes.co.za/ SiteResources/documents/Interne%20Kwaliteit%20 2%20Aug%2020916.pdf Samevatting Volgens alle vooruitskouings sal die aarde se bevolking in die volgende 30 jaar drasties toeneem.

Dit beteken dat die hoeveelheid voedsel wat geproduseer moet word, ook beduidend sal moet Page 32

CHIPS • September/Oktober 2018

toeneem. Voedselproduksie sal in meer uitdagende klimaatstoestande plaasvind en oplossings sal in die doeltreffende gebruik van hulpbronne gevind moet word. Daarby sal die aartappelbedryf toenemend groter word omdat mense se eetgewoontes besig is om te verskuif vanaf styselbronne soos mielies en rys na ’n bron soos aartappels.

Dit is ook uiters belangrik om te bepaal wat die potensiële opbrengs van gewasse soos aartappels onder gegewe klimaatstoestande is sodat die opbrengsgaping bepaal kan word. Produksiebeperkende faktore soos grondvog, plantmateriaal en voeding moet optimaal bestuur word om die opbrengsgaping tot die minimum te beperk.

Die oorlewing van die mensdom sal bepaal word deur ons vermoë om by veranderende omstandighede aan te pas sodat ons in harmonie met die natuur kan leef en ook deur ons vermoë om kennis te deel. C

CHIPS • September/October 2018

Page 33

Do different types of injury and packaging material affect the amount of soft rot on potatoes after harvest?

Tlangelani Nghondzweni, Dr Reinette Gouws-Meyer and Retha Slabbert, Department Crop Sciences / Horticulture, Tshwane University of Technology

Post-harvest loss of potatoes in storage due to soft rot pathogens, is still one of the biggest challenges affecting the potato industry world-wide. Injury to tuber skins serves as open wounds that provide a route for soft rot bacteria to enter tuber tissue from the external tuber surface. Various forms of mechanical damage can cause skin damage (abrasions) and tuber bruising. Mechanical damage on potato tubers can take place during harvesting and all post-harvest handling stages. Different packaging material and post-harvest wash water can also have an effect on the incidence and severity of soft rot on potatoes in storage.

Page 34

CHIPS • September/Oktober 2018

A study was conducted to determine if various levels of injury and two commercially available packaging materials had an effect on the amount of soft rot incidence after harvest. Freshly harvested, symptomless, medium size tubers were sourced from the cultivar trials conducted by Potato SA and farmers in the Limpopo production region. Three types of injury were considered for the experiment: • Control: tubers without any sign of damage were selected.

• Shake: tubers which were placed in a crate and moderately, physically shaken for 60 seconds at a constant speed. This treatment simulates

Tegniese Nuus • Technical News

•

superficial scuffing damage.

Prick: tubers were pricked on opposite sides using a standard portrait hook with four small pins of 5 mm long and 1.2 mm in diameter. This treatment simulates cuts and holes.

After the treatments were applied all the tubers were inoculated with soft rot bacteria [Pectobacterium carotovorum subsp. carotovorum], air-dried and then subjected to a simulated potato washing process at ARC VOP with a mini-commercial potato washing machine and clean tap-water. After washing, tubers of each treatment were weighed and packaged in either a commercial potato paper bag [3 kg] or a perforated plastic potato bag [3 kg]. All the bags were stored in a ventilated room at summer room temperature (18 to 25°C) and evaluated every ten days over a 30 day period. Tubers were evaluated for weight loss and the amount of rotten tissue. To determine tissue rot, the rotten tubers were washed in running tap water to remove the rotten tissue (Figure 1) and then the healthy tissue was weighed after drying.

The data analysis of the two experiments showed that there is an overall steady increase in the incidence of soft rot and the amount of rotten tissue over time in all the treatments. The tubers that were pricked showed the most rotting, followed by the tubers that were shaken and the tubers with no visible injuries (Figure 2).

Figure 1: Potato tubers showing the amount of tissue lost due to soft rot.

Furthermore, the plastic packaging seemed to promote soft rot incidence and more rotting than the paper packaging in all treatments, especially when tubers were pricked (Figure 3).

Control

Control

Shake

Shake

Pricked

Pricked

Figure 2: Potato tubers showing more rotting when the amount of injury is increased. Herein represented are two cultivars (red and blue bags) with three replicates each.

CHIPS • September/October 2018

Page 35

Tegniese Nuus • Technical News

Paper Bags

Plastic Bags

Figure 3: Potato tubers of four different cultivars showing more rotting when packaged in plastic bags (bottom) than paper bags (top); red arrows indicate where tubers were pricked.

When the type of injury and the packaging material were compared, it was evident that both these factors play a role in the incidence of soft rot and the amount of rotten tissue (Figure 4).

The preliminary results indicate that potato tubers that suffer from injury and are packaged in plastic bags

suffer the highest rates of soft rot during the warm summer months. This is an important finding and underlines the importance of the correct handling of tubers during harvest and in post-harvest storage. It also confirms the role of packaging material in the shelf life of potatoes in the market place. C

A

Figure 4a and b: The effect of injury type and packaging on the amount of tissue rot on potato tubers.

Page 36

CHIPS • September/Oktober 2018

B

Vra vir die Beste

Hoë kwaliteit kunsmisse vir groente produksie • Multi-K™ - die beste kaliumdraer vir groente • Vinnig en effektiewe plantvoedingstofopname • Nutrigation™ deur spilpunte en druppers

Pioneering the Future Kontak ons gerus vir u naaste verspreider: Haifa Suid-Afrika Posbus 1409, Brackenfell, 7561, Suid-Afrika Tel: 021 982 0309, Faks: 021 981 7637 Epos: Dawie.Fourie@haifa-group.com www.haifa-group.com

Voeding volgens plantontwikkeling MIDDEL VEGETATIEF

KynoPop®/ KynoPop® vir Aartappels Vir ‘n vinnige wegspring en groeikragtigheid.

KynoPlus®-NPKSplantermengsels soos Zest®, Blitz en Finesse® Plantermengsels met verhoogde doeltreffendheid om veral in die vroeë behoeftes, maar ook in die latere voedingbehoeftes van die aartappelplant te voorsien.

LAAT VEGETATIEF EN KNOLVORMING

Met Kynoch se innoverende en pasmaakprodukte kan jy bemesting toedien volgens jou aartappelplant se behoeftes en groeistadiums. So verseker Kynoch dat jou aartappels kry wat hulle nodig het, wanneer hulle dit die nodigste het.

CalciBor™, GreenGold 30® Achilles™, Seniphos, CalciBor™ , GreenGold 30® Foli-Grande® en Achilles™, Foli-Grande®, Foli-Plus® Gebruik in kombinasie as top- Foli-Plus® en Unika Calcium™ bemesting om knolinisiasie en opbrengs te bevorder.

Veggie Oemff® Starter

’n Blaarvoeding om vroeë wortelontwikkeling te help en om knolinisiasie te verbeter.

Zintrac or Zink Sulfaat kan ook gebruik word.

Veggie Oemff® Grow

Gebruik in kombinasie na knolinisiasie vir opbrengs en aanleg tot beter kwaliteit.

Gebruik in kombinasie as topbemesting om opbrengs en kwaliteit te bevorder.

Veggie Oemff® Fruit

Gebruik gedurende knolgroei vir verbeterde werkverrigting wat lei tot beter opbrengs en kwaliteit.

KynoPop® Reg. No: K9101, KynoPop® Aartappels Reg. No: In proses, KynoPlus® is geregistreer as kunsmis groep 1 – Reg. No: K8024, GreenGold 30® Reg. No: K8034, Achilles™ Reg. No: K8967, Foli-Grande® Reg. No: K8045, Foli-Plus® Reg. No: K9397, CalciBor™ Reg. No: K9739, Seniphos Reg. No: K7682, Veggie OEMFF® Grow Reg. No: K9090, Veggie OEMFF® Fruit Reg. No: K9091, Veggie OEMFF® Starter Reg. No: K9088, Blitz Reg. No: K10049, Zest® Reg. No: K10048, Finesse® Reg. No: K10051, Unika Calcium™ Reg. No: K6641 (Alle produkte is geregistreer onder Wet 36 van 1947)

Kynoch – verbeterde doeltreffendheid deur innovasie.

011 317 2000 | info@kynoch.co.za www.kynoch.co.za Farmisco (Edms) Bpk. h/a Kynoch Fertilizer Reg. No. 2009/0092541/07

CHIPS • September/October 2018

uppe marketing A16340

AARTAPPELS

VROEG VEGETATIEF, MET PLANT

Page 37

Reeks: Effek van stikstofbestuur op knolinisiasie V: Hoe stikstofbestuur kwaliteit beïnvloed Chantel du Raan (Aartappels SA) en Prof. Martin Steyn (Universiteit van Pretoria)

Inleiding 'n Blik op markverslae toon duidelik dat aartappelpryse op enige gegewe tyd geweldig kan wissel. Dit is hoofsaaklik toeskryfbaar aan verskille in die kwaliteit van produkte wat te koop aangebied word. Die verbruiker verkies 'n aantreklike produk (mooi voorkoms) wat lank sal hou (goeie interne kwaliteit) en is dikwels bereid om 'n hoër premie vir 'n goeie gehalte produk te betaal. As die produk 'n langer rakleeftyd het, beteken dit dat daar meer tyd beskikbaar is om dit te verkoop, en daar is minder vermorsing. Verspreiders het ook oor die algemeen 'n vinniger omset en kry 'n beter prys, want die produk is visueel meer aanloklik. Kwaliteit word bepaal deur verskeie faktore. Die interne kwaliteit aspekte wat ondersoek is in hierdie studie het relatiewe digtheid, holhart en skyfiekleur (suikerinhoud) ingesluit.

Relatiewe digtheid Relatiewe digtheid, is die mees aanvaarde praktiese Page 38

CHIPS • September/Oktober 2018

metode om interne kwaliteit van aartappels te bepaal. Daar is 'n baie hoë korrelasie tussen die relatiewe digtheid en die styselakkumulering, asook persentasie droëmateriaal, of totale vaste stowwe van die knol. Relatiewe digtheid is ook 'n aanduiding van rypwording, en word deur die bedryf gebruik om braaikwaliteit, bakkenmerke en stoorbaarheid te beoordeel. Hoe hoër die droëmateriaalinhoud, hoe laer die waterinhoud en hoe hoër die relatiewe digtheid. Wanneer knolle met hoë waterinhoud vir skyfies gebruik word, word ongeveer twee-derdes (Mosley & Chase, 1993) van die water vervang met olie tydens die braaiproses. Knolle met 'n hoë waterinhoud sal dus olierig wees. 'n Relatiewe digtheid van 1.075 en hoër is aanvaarbaar vir die formele verwerkingsbedryf om optimale gehalte produkte en herwinningskoers te verseker. Plaaslike navorsing het egter getoon dat die informele mark aartappels wat olierig is en slap skyfies maak, verkies. Relatiewe digtheid is 'n kultivareienskap, maar weerspieël ook omgewingsfaktore en produksiepraktyke (beskikbaarheid van grondwater,

Tegniese Nuus • Technical News

kunsmis, groeiperiode) gedurende die seisoen.

Knolgrootte en -vorm, asook defekte soos die voorkoms van misvorming of holhart beïnvloed ook relatiewe digtheid.

Relatiewe digtheid kan bepaal word deur gebruik te maak van die massa-in-lug- en massa-in-water-metode.

Die knolle word eers gewas om enige grond op die oppervlak te verwyder. Nadat die knolle droog is, word 'n gerandomiseerde monster van minstens 3 kg knolle in die lug geweeg, waarna dieselfde monster in 'n gaasmandjie wat onder water gedompel is, geweeg word (Figuur 1). Die relatiewe digtheid word dan bereken deur gebruik te maak van vergelyking 1.

Vergelyking 1 Relatiewe digtheid =

(Massa van knolle in lug) (Massa van knolle in lug-Massa van knolle onder water)

Skyfiekleur Skyfiekleur is nog 'n belangrike kwaliteitsaspek. Die ontwikkeling van bruin kleur en bitter smaak van

skyfies tydens die braaiproses, is die gevolg van die Maillard-reaksie (Figuur 2) tussen aminosure en reduseerende suikers (glukose en fruktose). Hoe minder reduseerende suikers daar in die knol is, hoe ligter die skyfiekleur wat deur die industrie verlang word. Sommige studies het ook aangedui dat daar 'n negatiewe korrelasie bestaan tussen reduserende suikerinhoud en relatiewe digtheid. Die reduserende suikerinhoud word hoofsaaklik beïnvloed deur kultivar, die gewas volwassenheid, omgewingstoestande (veral lugtemperatuur), produksiepraktyke (bv. kunsmis, besproeiing, ens.) gedurende die groeiseisoen en sommige na-oes- en bergingsfaktore. 'n Skyfiekleur van hoër as 50 word as aanvaarbaar vir die bedryf beskou.

Holhart Sommige aartappelkultivars (soos BP1) is geneig tot die ontwikkeling van interne knolafwykings soos holhart. Alhoewel die spesifieke oorsaak van holhart defekte nie heeltemal verstaan word nie, is bepaal dat kultivar, omgewingstoestande en N-wanbalanse 'n invloed het. Holhart kom voor tydens drastiese

Figuur 1: Die massa-in-lug- en massa-in-water-metode wat gebruik word om relatiewe digtheid te bepaal.

Figuur 2: Die Maillard reaksie (Kumar et al. 2004).

CHIPS • September/October 2018

Page 39

veranderinge in groeitoestande soos die toediening van oormatige N, wat veroorsaak dat die knol baie vinnig groei. Dit veroorsaak dat die weefsel skeur, wat lei tot die ontwikkeling van interne krake of holtes (Figuur 3). Daarbenewens is geen holhart-simptome ekstern waarneembaar nie. Vyftien groot knolle is in hierdie studie geneem en in die helfte gesny om die voorkoms van holhart in elke behandeling visueel te bepaal.

Die effek van kultivar en N-bemesting op interne kwaliteit Die studie is op drie geselekteerde aartappelkultivars uitgevoer gedurende twee seisoene (lente- en herfsaanplanting) om die effek van N bestuur (N-peil en toedieningstyd) op knolinisiasie te ondersoek, asook die effek op interne knolkwaliteit. Interne knolkwaliteit het relatiewe digtheid, skyfiekleur en holhart ingesluit. 'n Opsomming van al die behandelings word in die blok hieronder aangedui. Hierdie inligting sal die keuse van optimale produksiepraktyke, in hierdie geval N bemestingsbestuur, moontlik maak om nie net die doeltreffende gebruik van nutriënte en omgewingsvriendelike praktyke te verseker nie, maar ook om volhoubaar 'n beter produk te produseer, wat winsgewendheid sal verhoog.

Resultate Ralatiewe knoldigtheid Beduidende verskille in relatiewe digtheid het

Figuur 3: Holhart simptome

(C du Raan 2015)

plaasgevind vir kultivar, N-peil, N toedieningstyd, sowel as die interaksie tussen kultivar en N toedieningstyd.

Effek van kultivar Soos verwag kan word, het kultivar 'n beduidende effek op relatiewe digtheid gehad, met BP1 en Lanorma (wat nie beduidend van mekaar verskil nie) wat hoër en meer aanvaarbare relatiewe digtheid as Eos in die lente- asook in die herfsseisoen getoon het (Figuur 4). In vergelyking met die lente- en herfsseisoen, is dit duidelik dat die herfsseisoen baie

Opsomming van behandelings • 3 kultivars: BP1 (C1; standaard), Eos (C2) en Lanorma (C3) • 3 verskillende N peile, gebaseer op die grond se klei-inhoud en potensiële opbrengs:

- Lenteseisoen: 160 kg/ha N (R1), 240 kg/ha N (R2) en 320 kg/ha N (R3)

- Herfsseisoen: 140 kg/ha N (R1), 220 kg/ha N (R2) en 300 kg/ha N (R3).

• 3 N toediengstye (dieselfde in beide seisoene):

-

30% N met plant en 70% na knolinisiasie (T1),

-

50% N met plant en 50% na knolinisiasie (T2), en

-

70% N met plant en 30% na knolinisiasie (T3)

Meer besonderhede rakende behandelings, asook metodes is beskikbaar in die eerste artikel van die reeks in CHIPS Vol. 32 No.1 Januarie/Februarie 2017 uitgawe.

Page 40

CHIPS • September/Oktober 2018

Tegniese Nuus • Technical News

hoër relatiewe digtheidswaardes geproduseer het in vergelyking met die lente. Gedurende die lente seisoen was die klimaat baie warm en droog, wat moontlik laer relatiewe digtheidswaardes tot gevolg gehad het. Gedurende die herfsseisoen groei die plante van warmer na koeler dae en vorige navorsing het reeds bewys dat sulke toestande gewoonlik beter gehalte knolle lewer.

Effek van stikstofpeile Relatiewe digtheid het aansienlik afgeneem soos die N-peil toegeneem het. Dus was die relatiewe digtheid by die hoogste N-peil (320 kg/ha) aansienlik laer as die van die laagste (160 kg/ha) N-peil (Figuur 5).

Soos in diepte bespreek is in die vorige artikel (CHIPS Vol 32 No 4, Julie/Augustus 2018, bl. 20-27) in hierdie reeks, het 'n oormaat stikstof (hoogste N-peil) loofgroei gestimuleer en verleng, wat op sy beurt die knolvulling-stadium verkort het en volwassenheid van knolle vertraag het. Styselsintese word dan negatief beïnvloed en aangesien daar 'n hoë korrelasie tussen styselsintese en totale droëmateriaal akkumulasie is, lei die hoë N-vlakke tot laer relatiewe digtheid.

Effek van stikstoftoedieningstye Stikstoftoedieningstye het ook 'n groot effek op relatiewe digtheid van knolle gehad, met die

behandeling wat 50% N met plant en 50% N ná knolinisiasie, wat die hoogste relatiewe digtheidswaardes vir twee van die drie kultivars (Eos en Lanorma) getoon het (Figuur 6). 'n N-tekort vroeg in die seisoen (30% met plant en 70% ná knolinisiasie) het 'n vermindering in fotosintese en loofgroei tot gevolg gehad, en dus 'n kleiner blaaroppervlakte, wat gelei het tot vroeë afsterwing van die plant. Die plant het dus die meeste N-reserwes uitgeput voordat die knolle voldoende gevul was. Die oormaat N wat daarna laat in die seisoen toegedien is, het knolvolwassenheid (en dus relatiewe digtheid) vertraag as gevolg van die stimulering van loofgroei ten koste van die knolle laat in die seisoen. Alhoewel daar 'n afname in relatiewe digtheid was toe 70% N met plant en 30% ná knolinisiasie toegedien is, was die relatiewe digtheidwaardes steeds bo die aanvaarbare norm van 1.075. Die rede vir die afname in relatiewe digtheid wanneer 70% N met plant en 30% ná knolinisiasie toegedien is, is egter onduidelik.

Interaksie-effek Beduidende interaksies tussen kultivar en N-toedieningstyd (Tabel 1) is waargeneem. Kultivar BP1 het geen beduidende verskille rakende relatiewe digtheid tussen die drie N-toedieningstye getoon nie.

Eos en Lanorma, aan die ander kant, se relatiewe

Norm ≥ 1.075

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 0.2 * KBV (kultivar) = 2.43 * SE (Kult) = 0.000354

Figuur 4: Relatiewe digtheid soos beïnvloed deur kultivars (BP1, Eos en Lanorma) in beide die lente (oranje blokke) en herfs (groen blokke) seisoen waar die horisontale stippellyn die aanvaarbare norm verteenwoordig (≥1.075).

CHIPS • September/October 2018

Page 41

digtheid het verminder vir behandelings 30% N met plant; 70% N na knolinisiasie en 70% N met plant; 30% N na knolinsiasie.

Hierdie resultate kan moontlik verklaar word deur die aanvang en duur van knolinisisasie tussen kultivars te bestudeer. Die behandeling met 30% N met plant en 70% N ná opkoms het die relatiewe digtheid van kultivars Eos en Lanorma beïnvloed weens die feit dat hierdie twee kultivars meeste knolle vroeg

in die seisoen geïnisieer het, en slegs 'n klein aantal bykomende knolle het later in die seisoen geïnisieer, terwyl BP1 knolle regdeur die seisoen geinisieer het.

Meer onvolwasse knolle word dus vir BP1 verwag as gevolg van die inisiasie laat in die seisoen, wat tot laer relatiewe digtheid lei.

Skyfiekleur Geen beduidende effek van N-peil en N-toedienings-

Norm ≥ 1.075

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 0.2 * KBV (Rate) = 0.001343 * KBV (Ratexkultivar) = 0.002160 * SE (Rate x Kultivar) = 0.000756

Figuur 5: Relatiewe digtheid soos beïnvloed deur N-peil vir kultivars BP1, Eos en Lanorma waar die horisontale gestippelde lyn die aanvaarbare norm verteenwoordig (≥1.075).

Tabel 1: Die interaksie-effek van kultivars (BP1, Eos en Lanorma) en N-toedieningstye op relatiewe knoldigtheid.

Relatiewe digtheid Toedieningstyd 30% met 50% met 70% met plant; 70% 3- plant; 50% 3- plant; 30% 34 weke na 4 weke na 4 weke na opkoms opkoms opkoms 1.076 a 1.075 a 1.075 a BP1 1.066 d 1.07 c 1.067 d Eos 1.075 a 1.077 b 1.075 a Lanorma * Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * SE = 0.000335 * KBV = 0.000974 * CV% = 0.1 Page 42

CHIPS • September/Oktober 2018

Tegniese Nuus • Technical News

tyd op skyfiekleur waargeneem nie, wat ooreenstem met verskeie ander studies. Ander studies het egter bevind dat groot hoeveelhede N, sowel as hoë hoeveelhede N laat in die seisoen die reduserende suikervlakke in knolle verhoog, wat die kleur van die skyfies negatief sal beïnvloed. Resultate oor hoe N

die reduserende suikerinhoud en gevolglik skyfiekleur beïnvloed, is dus steeds teenstrydig. Volgens Kunkel en Holstad (1971) kan hierdie variasie in resultate toegeskryf word aan omgewingstoestande (klimaat), kultivar en bemestingplasing. Kultivar het egter beduidende verskille in skyfiekleur tot gevolg gehad.

Norm ≥ 1.075

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 0.2 * KBV (Tyd) = 0.001343 * KBV (Tyd x kultivar) = 0.002160 * SE (Tyd x Kultivar) = 0.000756

Figuur 6: Relatiewe digtheid, soos beïnvloed deur N-toedieningstyd vir kultivars BP1, Eos en Lanorma waar die horisontale stippellyn die aanvaarbare norm verteenwoordig (≥1.075).

Norm ≥ 50

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 5.2 * KBV (Kultivar) = 2.662 * SE (Kultivar) = 0.678

Figuur 7: Skyfiekleur soos beïnvloed deur kultivars BP1, Eos en Lanorma, waar die stippellyn die aanvaarbare norm (≥50) verteenwoordig.

CHIPS • September/October 2018

Page 43

BP1 het 'n hoër gemiddelde skyfiekleur bereik in vergelyking met Eos, terwyl Lanorma nie beduidend van BP1 of Eos verskil het nie (Figuur 7). Genetika is dus een van die faktore wat 'n invloed op skyfiekleur het.

holhart-voorkoms vir al drie kultivars (hoewel nie betekenisvol vir Lanorma nie) (Figuur 9) getoon. Groot hoeveelhede N veroorsaak dat die knolle baie vinnig groei en dat weefsels uitmekaar skeur, wat lei tot holhart.

Holhart

Effek van stikstoftoedieningstye

Effek van kultivar

Die N-toedieningstyd wat meer N later in die seisoen (30% N met plant en 70% N na knolinisiasie) ontvang het, het aansienlik hoër holhart voorkoms in kultivars BP1 en Eos getoon as die ander twee behandelings (Figuur 10). Die hoë proporsie N (70%) ná knolinisiasie het veroorsaak dat die knolle te vinnig groei, wat gelei het tot verhoogde holhart-voorkoms.

Holhart is bekend om te ontwikkel wanneer oormatige N toegedien word tussen die knolinisieringsfase en wanneer die knolle 'n massa van ongeveer 60 g bereik.

Holhart-insidensie het beduidend verskil tussen kultivars, N-peile en N-toedieningstye. Kultivar BP1 het 'n aansienlike hoër holhart-voorkoms in vergelyking met Eos en Lanorma getoon (Figuur 8). Eos en Lanorma het egter nie betekenisvol van mekaar verskil nie. Holhart-voorkoms wissel van kultivar tot kultivar, weens omgewingstoestande, sowel as produksiepraktyke. Dit is ook bekend dat BP1 meer geneig is om holhart-defekte te ontwikkel. Uit die resultate blyk dit ook dat Eos en Lanorma dus nie baie geneig is tot holhart-defekte nie.

Effek van stikstofpeile Beduidende verskille in holhart-voorkoms, soos beïnvloed deur N-peile, is waargeneem tussen die twee laagste N-peile (160 kg/ha en 240 kg/ha) en die hoogste N-peil (320 kg/ha) vir kultivars BP1 en Eos. Die hoogste N-peil het die hoogste

Bespreking Met betrekking tot interne kwaliteit, het kultivar 'n uiters belangrike uitwerking op al drie kwaliteitsfaktore (relatiewe digtheid, skyfiekleur en holhart) gehad. Elke kultivar reageer anders op faktore soos byvoorbeeld klimaat, grondtoestande en produksiepraktyke.

Alhoewel opbrengs verhoog soos die N-peil verhoog, is dit dikwels ten koste van die finale produk se

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P<0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 37.2 * KBV (Kultivar) = 1.1517 * SE (Kultivar) = 0.1235

Figuur 8: Holhart frekwensie, soos beïnvloed deur kultivar (BP1, Eos en Lanorma).

Page 44

CHIPS • September/Oktober 2018

Tegniese Nuus • Technical News

Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 37.2 * KBV (Rate) = 5.07 * KBV (Kult) = 4.87 * SE (Rate) = 0.07 * SE (Kultivar) = 0.127

Figure 9: Holhart-frekwensie by finale oes, soos beïnvloed deur N-peile vir kultivars BP1, Eos en Lanorma.

kwaliteit. Die hoogste N-peil het die vegetatiewe groeistadium van aartappels verleng, maar knolvolwassenheid en styselakkumulasie vertraag, wat gelei het tot laer relatiewe digtheid van die knolle.

Holhart-voorkoms het ook toegeneem soos N-peil toegeneem het. Stikstoftoedieningtye waar groot hoeveelhede N laat in die seisoen toegedien word

(30% N met plant en 70% ná knolinisiasie) in kombinasie met ‘n hoë N-peil, lei tot die verlenging van die vegetatiewe stadium ten koste van knolgroei.

As gevolg van die verlengde vegetatiewe stadium word die volwassenheid van die knolle vertraag, wat kan lei tot swak skilset en laer relatiewe digtheid, wat weer die knolkwaliteit en rakleeftyd verlaag.

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * KV% = 37.2 * KBV (Rate) = 5.07 * KBV (Kultivar) = 4.87 * SE (Rate) = 0.07 * SE (Kultivar) = 0.127

Figuur 10: Holhart-voorkoms gedurende finale oes, soos beïnvloed deur N-toedieningtyd vir kultivars BP1, Eos en Lanorma.

CHIPS • September/October 2018

Page 45

Tegniese Nuus • Technical News

Voldoende N vroeg in die groeiseisoen is ook belangrik om voldoende vroeë vegetatiewe groei te ondersteun. ‘n Hoë persentasie N (bv. 70% van die totale hoeveelheid N) later in die groeiseisoen kan ook veroorsaak dat die knolle te vinnig groei, wat lei tot 'n toename in holhart-voorkoms. Holhart is bekend om te ontwikkel wanneer oormatige N laat in die seisoen toegedien word (tussen die knolinisiasie stadium en wanneer die knolle 'n massa van ongeveer 60 g bereik). In hierdie projek is daar geen verband gevind tussen N-behandelings en skyfiekleur nie, terwyl ander studies wel verskille gevind het. Die resultate is dus nog teenstrydig en verdere studies is nodig waar omgewingstoestande (klimaat), kultivars en bemestingplasing in aanmerking geneem moet word.

Opsomming Die effek van N peil en N-toedieningstyd op die kwaliteit en groottegroepverspreiding van die drie kultivars kan soos volg opgesom word (Tabel 2): • Kultivar het 'n beduidende uitwerking op al drie kwaliteitsfaktore (relatiewe digtheid, skyfiekleur en holhart).

• Alhoewel opbrengs verhoog soos die N-peil verhoog, stimuleer 'n oormaat N opbrengs ten koste van produk kwaliteit.

• Oormaat N verleng die vegetatiewe stadium

en vertraag volwassenheid en styselakkumulasie in knolle, wat lei tot laer relatiewe knoldigtheid.

• Holhart voorkoms neem toe soos N-peil toegeneem.

• Goot hoeveelhede N laat in die seisoen (30% met plant en 70% ná knolinisiasie) in kombinasie met ‘n hoë N-peil, lei tot die verlenging van die vegetatiewe stadium ten koste van knolgroei. As gevolg van die verlengde vegetatiewe stadium word die volwassenheid van die knolle vertraag, wat lei tot swak skilset en laer relatiewe digtheid, wat weer knolkwaliteit verlaag en rakleeftyd verkort.

• 'n Toereikende hoeveelheid N vroeg in die seisoen is belangrik om voldoende vroeë vegetatiewe groei te ondersteun.

• 'n Hoë verhouding N (70% van totaal) later in die groeiseisoen veroorsaak dat knolle te vinnig groei, wat lei tot 'n toename in holhart-voorkoms.

• ‘n Positiewe interaksie is tussen kultivar en N-toedieningstyd waargeneem. Eos en Lanorma het die beste relatiewe knoldigtheid gehad by die behandeling wat 50% N met plant en 50% N ná knolinisiasie ontvang het, terwyl N-toedienings tye nie die relatiewe digtheid van BP1 beïnvloed het nie.

In die volgende CHIPS artikel kyk ons hoe die verskillende stikstofbestuur-behandelings stikstofverbruik-doeltreffendheid beïnvloed. C

Tabel 2: Opsomming van die effek van kultivar, N-pyl en N-toedieningstyd op kwaliteit.

Stikstof peil Parameter

R1 (Tekort)

R2 (Aanbevole) 240 kg/ha N

160 kg/ha N

Blaaroppervlak

Stikstof toedieningstyd R3 (Oormaat) 320 kg/ha N

T1 (30%; 70%)

Intermediêr

T2 (50%; 50%)

T3 (70%; 30%)

Intermediêr Vroeg in seisoen

Laat in seisoen

Vroeg in seisoen

Laat in seisoen

Finale opbrengs Grootteverspreiding Oes-indeks Volwassenheid

Vroeg

Aanvaarbaar

Relatiewe digtheid

Aanvaarbaar

Aanvaarbaar

Holhart

Laag

Laag

Skyfiekleur

Page 46

Teenstrydige resultate

CHIPS • September/Oktober 2018

Vertraag

Vertraag

Aanvaarbaar

Aanvaarbaar Aanvaarbaar

Geen effek

Tegniese Nuus • Technical News

Plantluisaktiwiteite in die Sandveld – 2015 en 2016 Dr. JM Laubscher, Wes-Kaap Departement van Landbou (Elsenburg)

Monitering van plantluise is belangrik vir die Sandveld omdat plantluise vektore is van verskeie aartappelvirusse. Intydse data betreffende plantluisbewegings is ’n belangrike aspek vir die suksesvolle bestuur van virusprobleme in die Sandveld.

Daar word hoofsaaklik op vektordruk in die Sandveld gefokus en reënval is ’n belangrike faktor wat die aktiwiteite van virusvektore alhier direk beïnvloed. Die data van die 2007-seisoen dien steeds as basislyn waarop afleidings gebaseer kan word ten opsigte van die intensiteit van die virusvektore en die kapasiteit wat hulle het om virusse na moere oor te dra.

Die 2015- en 2016-seisoen Indien die vektordruk van die 2016-seisoen met die van die 2015-seisoen (Figuur 1) vergelyk word tydens die ooreenstemmende periode, was dit hoër gedurende Januarie en het dit ’n piek vier weke later bereik (gedurende week 4). Dit is gevolg deur 'n dramatiese daling in die vektordruk, afgewissel deur 'n toename aan die einde van Februarie tot die middel van Maart, 'n wesentlike afname tot aan die begin van April waarna dit weer begin toeneem het.

Gedurende die 2016-sesoen se herfsmaande was die druk hoër in vergelyking met die 2015-seisoen.

Vektordruk het weer gedurende die begin van Mei CHIPS • September/October 2018

Page 47

Figuur 1: Vergelyking van vektor-intensiteite (log.) in die Sandveld vir die 2015- en 2016-seisoen.

afgeneem, maar het weer gedurende die tweede helfte van Mei toegeneem tot aan die begin van Junie 2016 waartydens dit ’n piek bereik om dan weer te begin afneem vanaf die middel van Junie 2016.

Indien die vektordruk vir die 2016-seisoen in sy geheel met die van die 2015-seisoen vergelyk word, was dit omtrent 1.2 druk laer, aldus Figuur 1.

Gedurende die herfsmaande van 2016 was die aktiwiteite bykans dieselfde in vergelyking met die van 2015, in die sin dat die druk aanvanklik gedurende Mei toegeneem het, maar weer gedaal het nadat dit gereën het aan die begin van Junie en laag gebly het vanaf Junie tot teen die middel van September (Week 23) as gevolg van konstante reën, aldus Figuur 2. Die druk het in 'n reeks tussen 2 en 1 gebly wat beteken dat daar baie min vektoraktiwiteit gedurende daardie periode was. Gedurende Week 37 (einde van September 2016), het die druk weer toegeneem tot 'n vlak baie laer as wat gedurende die 2015-seisoen die geval was as gevolg van die toename in reën (Figuur 2). Die druk het weer begin daal gedurende Week 38 en was anders as wat gedurende die 2015-seisoen die geval was. Dit was as gevolg van 'n gebrek aan reën gedurende die betrokke periode. Die reënval het begin afneem vanaf Week 38 met gevolglik min reën gedurende dié tydperk wat tot ’n afname in vektordruk gelei het, drie weke vroeër as gedurende Page 48

CHIPS • September/Oktober 2018

die 2015-seisoen, aldus Figuur 1.

Die vektordruk gedurende April en Mei 2016 was hoër as gedurende die 2015-seisoen met gepaardgaande hoër vektor-aktiwiteit, meestal bo 2 (Figuur 1). Aktiwiteite het weer begin toeneem gedurende laat September. ’n Groot verskil tussen die vektordruk van die 2015-seisoen en 2016-seisoen was dat die druk baie laer was gedurende September (Week 38) en Oktober waarna dit verder afneem het (Figuur 1). Die impak van reën op die plantluisaktiwiteite is baie duidelik sigbaar gedurende daardie tyd van die jaar in vergelyking met die 2015-seisoen se vektordruk (Figuur 2).

Rol van klimaat Daar was nie 'n groot verskil in die vektordruk tussen die 2016-seisoen en 2015-seisoen nie. Die verskil was hoofsaaklik as gevolg van deurlopende reënval gedurende September 2016 soos voorheen genoem is (Figuur 2).

Die vektor-intensiteit gedurende die herfsmaande van 2015 (Figuur 2) is vergelyk met data wat gedurende die 2016-seisoen verkry is. Volgens hierdie data is dit duidelik dat meer reën gedurende die herfsmaande van 2016 ontvang is vergeleke

Tegniese Nuus • Technical News

Figure 2 A en 2 B. Vergelyking van die invloed van reënval op vektordruk in die Sandveld in 2015 (A) en 2016 (B).

met die ooreenstemmende tydperk gedurende die 2015-seisoen, veral aangesien reën steeds ontvang is na die begin van September 2016. Die gemiddelde hoeveelheid reën aan die einde van die 2016-seisoen was meer as 2 mm in vergelyking met die 2015-seisoen toe geen reën gedurende dieselfde tydperk ontvang is nie. Dit was die negende

opeenvolgende jaar waar ’n klimaatsfaktor soos reënval gebruik is om die intensiteit van vektore tussen jare te vergelyk. ’n Aspek wat duidelik na vore gekom het gedurende die laaste paar jaar, is die stadige toename in vektordruk van onder 1 na 'n vlak bo 2 wat regstreeks gekoppel kan word aan die afname in intensiteit van reënval bo 20 mm per week. Vanaf CHIPS • September/October 2018

Page 49

Tegniese Nuus • Technical News

Week 40 was die druk gedurende die 2016- seisoen laer vergeleke met die van die 2015-seisoen as gevolg van reën gedurende die betrokke periode. Dit is 'n duidelike aanduiding dat klimaat, veral reënval, in die toekoms 'n rol sal speel in die produksie van skoon moere in die Sandveld.

Die kumulatiewe waardes van vektordruk was ook hoër gedurende die 2016-seisoen as dit met die 2015-seisoen se data vergelyk word (Figuur 3).

Omrede die Sandveld 'n belangrike winter

moerproduserende gebied is, sal die ondersoek na die verskynsel wat hierbo genoem is in die toekoms voortgesit moet word aangesien dit druk op die produksie van moere in die Sandveld sal plaas.

Vir die Sandveld is die plantluismoniteringsprogram van onskatbare waarde, want dit dien as vroeë waarskuwingstelsel vir moerprodusente en help hulle met die beplanning van virusvektorbestuur-strategieë.

Die voortsetting van hierdie program is gevolglik baie belangrik vir die streek. C

Figuur 3. Kumulatiewe waardes van vektordruk in die Sandveld vir 2015 en 2016.

Page 50

CHIPS • September/Oktober 2018

Tegniese Nuus • Technical News

Die tamatieblaarmyner, Tuta absoluta, is gevestig in die Sandveld Dr JM Laubscher, Departement Landbou Wes-Kaap (Elsenburg)

Gedurende Desember 2016 is daar begin met ’n ondersoek na die voorkoms van die tamatie-blaarmyner (Tuta absoluta) by aartappelaanplantings in die Sandveld. 2017 was egter die eerste jaar waartydens daar vir die hele jaar data ingesamel is.

Valle is by die agt lokaliteite uitgeplaas, te wete Karookop, Môrester, Bo-Matroosfontein, Koopmansdrift, Joos-suigval – Sandberg, Brandenburg en Sandfontein. Die betrokke valle word op ’n weeklikse basis besoek om die motte te tel en aan te teken.

Eerste waarnemings Aanvanklik was die aktiwiteite van die tamatieblaarmyner laag met vlakke wat nie bo 50 per week (totale vangs) (Fig. 1) gestyg het nie, ongeag die uitplasing van feromone op Week 4. Dit is op hierdie stadium nog te vroeg om enige afleidings te maak en die resultate moet as voorlopige waarnemings gesien word.

Op Week 18 is die feromoon-lokvalle vervang waarna daar vir die eerste maal ’n dramatiese toename in motaktiwiteite waargeneem is. Die getalle het regdeur die jaar gewissel, en dit wil voorkom asof

Figuur 1. Tamatieblaarmyner (T. absoluta) vangste per week in 2017 in die Sandveld (pyle dui punte aan wanneer nuwe feromone uitgeplaas is). Totale vangste verteenwoordig die gekombineerde vangste van die valle by al die lokaliteite.

die meeste motte in die koeler maande van die jaar gevang word.

Gevolgtrekking Op hierdie stadium is dit duidelik dat die tamatieblaarmyner hom redelik goed in die Sandveld gevestig het. Die verteenwoordigers van chemiese maatskappye is egter van mening dat hoë aktiwiteitsvlakke nie noodwendig tot skade lei nie. C

CHIPS • September/October 2018

Page 51

Optimalisering van water- en energieverbruik vir aartappelproduksie in die Wes-Vrystaat Isobel van der Stoep (Bioresources Consulting BK), prof. Martin Steyn (Departement van Planten Grondwetenskappe, Universiteit van Pretoria), prof. Bennie Grové (Departement Landbouekonomie, Universiteit van die Vrystaat) en Pieter van Zyl (Aartappels SA)

Hoewel daar nie tans ’n tekort aan elektrisiteit in die land is nie en hernubare energie al ’n meer bekostigbare opsie word, bly energie ’n belangrike insetkoste wat die winsgewendheid van aartappelproduksie onder besproeiing beïnvloed. Na aanleiding van ondersoeke wat vroeër in Limpopo (2015/2016) en die Sandveld (2016/2017) uitgevoer is, het Aartappels SA ’n derde studie oor hierdie onderwerp in die Wes-Vrystaat van stapel gestuur.

Die doelwit van die projek was weereens ’n ekonomiese evaluasie van alternatiewe strategieë om elektrisiteitskostes te verminder, waterverbruiksproduktiwiteit te verbeter en winsgewendheid te verhoog, en het plaasgevind tydens die somer-aartappelaanplanting (November Page 52

CHIPS • September/Oktober 2018

2017) in die Christiana omgewing.

Die volgende aktiwiteite is tydens die projek uitgevoer: • Tipiese watervoorsiening scenario’s is geïdentifiseer vir aartappelproduksie onder besproeiing in die Wes-Vrystaat-streek.

• Besproeiingstelselevaluasies is uitgevoer op ses spilpunte om die doeltreffendheid en toedieningseenvormigheid van die besproeiing stelsels te bepaal.

• Dieselfde ses spilpunte se besproeiingsure en -toedienings is gedurende die seisoen gemoniteer om die werklike waterverbruik te bepaal.

• Die gemete inligting is gebruik om die energie en waterverbruiksdoeltreffendhede van die ses gevallestudies (of lande) te bepaal.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Watervoorsiening scenario’s Drie tipiese scenario’s is op die besproeiingsplase in die Christiana-omgewing geïdentifiseer: • Oewer- en aanjaer-pompstasies waar water uit die rivier onttrek word en direk na die besproeiing stelsel gepomp word.

• Oewer- en aanjaer-pompstasies waar water uit die rivier onttrek word en na ’n dam gepomp word, vanwaar dit weer na die besproeiingstelsel gepomp word.

• Boorgatpompe wat water na ’n dam pomp, vanwaar dit weer na die besproeiingstelsel gepomp word.

Die toepassing van ’n spesifieke scenario het hoofsaaklik afgehang van die afstand wat die aanplantings vanaf die waterbron (Vaalrivier of boorgate) geleë was. By vier van die ses gevallestudies wat ondersoek is, is die water oor afstande van meer as twee kilometer gepomp, en in elkeen van hierdie vier gevalle was daar drie stelle pompe nodig om die water oor die vereiste afstand te skuif (m.a.w. water moes drie keer gepomp word vanaf die bron om die besproeiingstelsel te bereik).

Tydens die keuse van stelsels vir die gevallestudies, is daar ook seker gemaak dat daar verskillende Eskomtariefplanne ingesluit is (Ruraflex en Landrate), sowel as pompstasies met verskillende aandrywingstelsels (met veranderlike spoed aandrywing, “VSD”, en konvensionele stelsels sonder veranderlike spoed aandrywing).

Besproeiingstelsel-evaluasies Die volgende fase van die projek het behels dat die werkverrigting van die ses spilpunte ondersoek word deur die doeltreffendheid en uniformiteit van water wat deur die stelsels toegedien is, te meet.

Die evaluasie van ’n spilpunt behels dat die vloeitempo van die spilpunt by die spil gemeet word met ’n draagbare vloeimeter, en die verspreiding van die water gemeet word deur ’n stel reënmeters uit te pak oor die lengte van die masjien (Figuur 2), volgens riglyne van die Landbounavorsingsraad se Afdeling: Landbou-ingenieurswese (LNR-LI). Die verspreiding van besproeiingstoedienings, soos gemeet met reënmeters vir ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat word uiteengesit in die grafieke (Figuur 1). Die loopspoed van die masjien en maksimumtoedieningstempo onder die oorhang word ook gemeet.

Tydens die evaluasie word daar ook algemene waarnemings gemaak aangaande die toestand van die stelsel (byvoorbeeld van enige lekkasies wat waargeneem word en die diepte van die wielspore), en die heersende weerstoestande (temperatuur, humiditeit, windspoed en -rigting) word gemeet. Die pompstasies is ook besoek om na die algemene toestand daarvan te kyk en inligting oor die pompe, motors and aandrywingstelsels te versamel.

Die resultate van die ses stelselevaluasies word in Tabel 1 aangetoon. Die stelsels se uniformiteite, soos aangedui deur die Heerman & Hein uniformiteitskoëffisiënt (CUHH) en die verspreidingsuniformiteit van die laagste kwart (DUlq) was oor die algemeen goed, met almal beter as die norme, behalwe C2 se CUHH waarde wat teen 82.8% effens onder die vereiste norm van 85% was, en C1 en C5 waarvan die DUlq waardes teen 74% en 73% onderskeidelik effens laag was. Uniformiteit verwys na die eweredigheid van watertoediening oor die lengte van die spilpunt – met ander woorde, of al die plante dieselfde hoeveelheid water tydens besproeiing kry.

Variasies in die uniformiteit van toediening kan toegeskryf word aan die wyse waarop die stelsels bedryf en onderhou word. Die verspreidingsgrafieke van die ses spilpunte word in Figuur 1 aangetoon.

By C1 was die stelseldruk effens laag tydens die evaluasie, met slegs 115 kPa gemeet op die punt van die spilpunt, terwyl daar by die produsente wat rivierwater gebruik, heelwat probleme ervaar word met verstopping van spuite weens die waterkwaliteit.

Alge, watergras en skulpies is in die spuite van spilpunte gevind waar verstoppings waargeneem is. Dit lei tot ’n klein stroompie water wat onder die spuit afloop, en dan in sommige gevalle in die reënmeter opgevang word tydens die toetse, en wat die uitskieter-waardes in die grafieke veroorsaak.

Spuitpakkette en drukreguleerders moet jaarliks nagegaan word om te verseker dat die toediening van die spilpunte steeds akkuraat is.

Die toedieningsdoeltreffendheid (“Application Efficiency”, AE) van die stelsels was ook almal hoër as die minimum vereiste van 80%, behalwe vir C4 met 79%, waar daar ’n kombinasie van hoë windspoed en temperatuur tydens evaluasie geheers het, en wat die humiditeit verlaag en sodoende tot hoër verdampingsverliese gelei het. Die maksimum aanvaarbare windspoed vir die evaluasie van spilpunte is 18 km/h. ’n AE waarde van 79% beteken dat 21% van die water wat die spilpunt se spuite verlaat het, het weens verdamping verlore geraak voordat dit die grondoppervlakte bereik het. Die CHIPS • September/October 2018

Page 53

Gevallestudie C1

Gevallestudie C2

Gevallestudie C3

Gevallestudie C4

Gevallestudie C5

Gevallestudie C6

Figuur 1: Verspreidingsgrafieke van besproeiingstoedienings, soos gemeet met reënmeters vir ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat. toedieningsdoeltreffendheid (AE) is die verhouding tussen die hoeveelheid water wat die spilpunt lewer en die hoeveelheid water wat in die reënmeters gemeet word – met ander woorde, watter persentasie van die water uit die spuite het die grondoppervlakte bereik.

Dit was opvallend dat gedurende die evaluasies

Page 54

CHIPS • September/Oktober 2018

daar beduidende afloop by meeste van die lande plaasgevind het (Figuur 3), maar daar moet ook in ag geneem word dat die evaluasies twee dae na ’n groot reënbui in die gebied ondervind het. Dit bevestig egter die belangrikheid van grondwatermonitering en korrekte skeduleringspraktyke om water so doeltreffend moontlik aan te wend.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Figuur 2: Verspreidingstoets onder ’n spilpunt deur reënmeters uit te pak.

Figuur 3: Afloop onder ’n spilpunt se oorhang tydens evaluasie.

Tabel 1: Opsomming van stelselevaluasie-resultate vir ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat.

Gevallestudie nommer Parameter:

C1

C2

C3

C4

C5

C6

Pomp-opstelling

BoorgateDam-DamSpilpunt

BoorgateDamSpilpunt

RivierSpilpunt

RivierAanjaerDamSpilpunt

RivierAanjaerDamSpilpunt

RivierDamAanjaer -Spilpunt

Vloeitempo (m3/h)

98

183

55,3

167

177

333

Spilpunt-area (ha)

23

40,8

13,8

31,3

32,4

80,3

VSDs?

Ja (dam 1)

Nee

Ja

Ja (dam)

Ja

Ja

Eskom tariefplan

Landrate

Ruraflex

Ruraflex

Ruraflex

Ruraflex

Ruraflex

Spuit pakket (mm/dag)

10

10,8

10

12,9

13,1

10

Spuittipe

Staties

Staties

Staties

Staties

Staties

Staties

Spoed gestel (%)

40

20

40

50

30

60

Spoed gemeet (%)

40

20

38

51

27

60

Bruto mm toegedien

10,3

28,2

7,8

12,3

23,7

12,2

kW/ha

1,5

1,4

1,0

4,2

3,2

2,8

Verspreidings- en doeltreffendheidstoetsresultate: Uniformiteit: CUHH (Norm: >85%)

88

83

92

91

88

88

Uniformiteit: DULQ (Norm: >75%)

74

75

87

86

73

80

AE (Norm: >80%)

86

91

94

79

88

90

Wind tydens evaluasie (km/h)

7,4

1,2

6,7

10,7

13

12

Temperatuur (°C)

31,6

15,4

33,8

30,7

24,5

29,5

Humiditeit (%)

40

94

35

28

51

36

CHIPS • September/October 2018

Page 55

Die kW/ha syfers wat in Tabel 1 aangetoon word, is die gesamentlike energiebehoefte vir al die pomp-opstellings om water vanaf die bron (rivier of boorgat) tot by die spilpunt te verplaas. Die duimreël vir hierdie syfer is dat ’n stelsel wat minder as 1 kW/ha benodig, relatief ekonomies is vanaf ’n energieverbruiksperspektief. Syfers groter as 3 kW/ha word as relatief hoog geag.

Die voorkoms en veiligheid van die pompstasies wat in die gebied aangetref is, het uiteenlopend gewissel van uiters modern tot baie swak. Die helfte van die gevallestudies se pompstasies was nie op standaard nie in terme van hidrouliese doeltreffendheid en/of veiligheidstandaarde. Die algemeenste probleme wat waargeneem is, word in Figuur 4 aangetoon en sluit in: • Onveilige of swak-onderhoude bedrading.

• Verkeerde installasie van verloopstukke en ander toebehore, veral aan die suigkant van die pompe.

• Gebrek aan veiligheidskerms oor die koppeling tussen pomp en motor.

• Oormatige waterlekkasie by pakkingsdrukstukke.

Die probleme wat aangetref is, het gevolge op twee verskillende vlakke – veiligheid en doeltreffendheid.

Swak bedrading, afwesigheid van veiligheidskerms en nat vloere weens lekkasies skep onveilige situasies wat tot beserings kan lei. Die swak bedrading en verkeerde installasie van toebehore beïnvloed weer die doeltreffendheid van stelsels.

Onveilige bedrading.

Verkeerde installasie van toebehore.

Met bedrading soos getoon in Figuur 4 is daar gewoonlik swak konneksies, en dit veroorsaak dat meer elektriese stroom getrek word. Dit kan skade aan elektriese komponente veroorsaak en ook die elektrisiteitsrekening verhoog.

Oormatige lekkasie van water by pakkingsdrukstukke (Figuur 4) dra by tot water wat in die pomp se laers beland. Dit veroorsaak skade aan die laers and verkort hulle leeftyd.

Gebrek aan veiligheidskerms oor koppelstukke.

Oor die algemeen was energie-besparende tegnologie reeds wydskaals by die meeste gevallestudies se stelsels geïmplementeer, soos die gebruik van VSDs en Eskom se Ruraflex-tariefplan.

Beter onderhoud van die pompstasies sal egter verder bydra tot die optimale benutting van hierdie tegnologieë.

Oormatige lekkasies by pakkingsdrukstukke.

Figuur 4: Onveilige toestande wat in sommige pompstasies waargeneem is.

Page 56

CHIPS • September/Oktober 2018

Ekonomiese Nuus • Economic News

Monitering van waterverbruik Vorige studies in ander streke het aangetoon dat daar dikwels groot verskille tussen produsente in dieselfde produksiegebied voorkom in die totale hoeveelhede water wat oor ’n seisoen op aartappels toegedien word. Die hoeveelheid wat besproei word, het ’n direkte invloed op die hoeveelheid energie wat vir besproeiing benodig word. ’n Verdere doelwit van hierdie projek was dus om die daaglikse besproeiingstoedienings akkuraat te meet sodat die werklike elektrisiteitsverbruik en -kostes, asook water- en energieverbruiksdoeltreffendheid van elke gevallestudie akkuraat bepaal kon word.

Die monitering het plaasgevind deur ’n druksensor wat aan ’n datalogger gekoppel was op die stelsel se spil te installeer (Figuur 5). Die sensor het dan die tyd geregistreer wanneer die stelsel op druk was en daar dus besproei is. Die stelsel se tipiese vloeitempo is aan die begin van die seisoen met ’n draagbare ultrasoniese vloeimeter (Figuur 1) gemeet. Die spilpunt se besproeiingsure en vloeitempo is dan gebruik om te bereken hoeveel m3 of mm daar per dag, asook oor die totale groeiseisoen besproei is.

Figuur 5: Druksensor (links) en datalogger (regs) om spilpunt se besproeiingsure te monitor.

Die resultate van die ses gevallestudies word in Tabel 2 opgesom. Die totale werklike hoeveelheid besproeiing oor die groeiseisoen toegedien het gewissel van 515 mm tot 723 mm, terwyl die gesimuleerde besproeiingsbehoefte tussen 570 en 624 mm gevarieer het. Die besproeiingsbehoefte is ’n teoretiese syfer wat met ’n simulasiemodel bereken word en hang af van die heersende weerstoestande, die gewas se groeistadium, grondeienskappe en die hoeveelheid reënval wat voorgekom het.

Die besproeiingsbehoefte verteenwoordig die hoeveelheid water wat die grond moet infiltreer ten einde te verseker dat die gewas geen waterstremming

sal ondervind nie. In die praktyk is daar egter altyd verliese aangesien besproeiingstelsels nie 100% effektief is nie en daar moet meer water toegedien word om vir verliese voorsiening te maak. Die werklike bruto besproeiingshoeveelheid is dus altyd effens hoër as die netto behoefte. Dit is toelaatbaar dat die werklike besproeiingshoeveelheid die netto behoefte met 15-20% oorskry om vir stelselverliese en ongunstige weerstoestande (byvoorbeeld wind en lae humiditeit) voorsiening te maak.

Die werklike hoeveelheid besproeiing het in die studie tussen 83% (C3: onder-besproeiing) en 127% (C1: oor-besproeiing) van die berekende besproeiingsbehoefte gewissel. In hierdie studie is al ses die lande tussen 6 en 13 November 2017 geplant en plantdatum het dus nie ’n groot effek op waterbehoeftes gehad nie. Die belangrikste faktore wat waterbehoeftes hier beïnvloed het, was die lengte van die groeiseisoen (sommige produsente het die plante vroeër doodgemaak as ander vanweë hoë virusdruk in die betrokke seisoen) en waterbestuur (besproeiingskedulering).

Die werklike opbrengste behaal was oor die algemeen baie goed en het van 70 t/ha (C1) tot 93 t/ha (C4) gewissel, wat 79% tot 103% van die berekende opbrengspotensiaal verteenwoordig. Die opbrengspotensiaal word met ’n gewasgroeimodel bereken en dui die teoretiese maksimum opbrengs aan wat vir ’n spesifieke omgewing, klimaat, grondtipe en kultivar behaal kan word. Produsente wat die beskikbare omgewing en insette doeltreffend benut, behoort minstens 66% van die omgewingspotensiaal te behaal. Al ses die produsente se opbrengste was hoër as 66% van die potensiaal, wat dui op doeltreffende produksiepraktyke.

Waterverbruiksdoeltreffendheid (WVD) is ’n funksie van die opbrengs wat behaal word per mm water toegedien (reën + besproeiing) en gee dus ’n aanduiding van hoe doeltreffend water na aartappels omgeskakel word. Die waterverbruiksdoeltreffendhede van die ses gevallestudies het tussen 67 kg/mm water (C1) en 101 kg/mm water (C4) gewissel. WVD syfers beter as 80 kg/mm (8 x 10 kg sakkies geproduseer per mm water verbruik) word as aanvaarbaar beskou, terwyl waardes van 100 kg/mm en hoër haalbaar is met goeie bestuur en onder gunstige klimaatstoestande. In hierdie studie het produsent C1 die laagste opbrengs (moontlik weens vroeë loofafsterwe) met die meeste water behaal, wat tot die laagste WVD gelei het. As besproeiingshoeveelhede deur die seisoen nie met die gewasbehoefte in elke stadium ooreenstem nie, dra die ekstra water nie by tot opbrengs nie, verhoog elektrisiteitskostes, CHIPS • September/October 2018

Page 57

Tabel 2: Opsomming van moniteringsresultate by ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat.

Gevallestudie nommer Parameter:

C1

C2

C3

C4

C5

C6

Plantdatum

13-Nov

06-Nov

06-Nov

06-Nov

06-Nov

13-Nov

Reënval (mm)

319

319

319

319

319

405

Werklike besproeiing (mm)

723

634

515

601

619

534

Berekende besproeiingsbehoefte (mm)

570

624

624

624

624

602

% van behoefte (Ideaal <120%)

127

102

83

96

99

89

Werklike opbrengs (t/ha)

70

80

83

93

72

89

Berekende opbrengspotensiaal (t/ha)

83

86

91

91

91

92

% van potensiaal (Ideaal >66%)

84

93

92

103

79

97

Werklike WVD (kg/ha/mm) (Ideaal >80)

67

84

100

101

77

95

Potensiële WVD (kg/ha/mm) (Ideaal >120)

94

91

96

96

96

91

% van potensiaal (Ideaal >80%)

80

105

103

92

72

104

dra by tot siektes en dikwels ook tot verlaagde kwaliteit van die aartappeloes. In sulke gevalle kan skeduleringshulpmiddels en watermeting as hulpmiddels ingespan word om water meer akkuraat toe te dien (sien die reeks oor skeduleringshulpmiddels in vorige uitgawes van CHIPS) om sodoende water te bespaar en WVD te verhoog.

Die potensiële WVD dui die beste moontlike WVD aan wat vir ’n bepaalde lokaliteit en plantdatum verwag kan word. In hierdie studie het die werklike WVD waardes van al ses die produsente goed met die potensiaal vergelyk, wat daarop dui dat waterbestuur oor die algemeen goed was en dat daar min ruimte vir verbetering was. Die gemiddelde potensiële WVD vir die spesifieke lokaliteit en groeiperiode was 93 kg/ha/mm, wat egter heelwat laer is as dié van streke wat in koeler periodes van die jaar produseer. Vir ’n soortgelyke studie in Limpopo (Junie aanplanting) was die gemiddelde potensiële WVD 174 kg/ha/mm, terwyl ’n Sandveld lente-aanplanting (Augustus-Oktober) ’n gemiddelde waarde van 161 kg/ha/mm gelewer het. Dit dui daarop dat hoewel uitstekende opbrengste met die huidige November aanplanting in die Wes-Vrystaat behaal kan word, hierdie planttyd nie veel geleentheid bied vir verbetering in WVD nie as gevolg van die hoë atmosferiese verdampingsaanvraag tydens die warmer somermaande. Vroeër aanplantdatums (bv.

Augustus en September) sal moontlik tot effense laer opbrengste lei, maar waterbehoeftes sal heelwat laer wees, wat aansienlike waterbesparings en hoër WVD teweeg kan bring.

Page 58

CHIPS • September/Oktober 2018

Monitering van spilpunte se energieverbruik Data vanaf die druksensors kon ontleed word om die totale pomp-ure van elke spilpunt te bekom, soos aangetoon in Tabel 3. Die gemiddelde aantal pompure oor die seisoen was 1 293 ure.

Die data kon ook ontleed word om die tydprofiel van elke spilpunt te verkry en te bepaal hoeveel looptyd in die spits-, standaard- en buitespits-groeperings van Ruraflex (Figuur 6) geval het. Hoewel stelsels C2 tot C6 almal van Ruraflex gebruik maak, wil dit voorkom of nie een van die boerderye baie moeite gedoen het om spitstye te probeer vermy nie, wat kostes onnodig verhoog het.

Tabel 3 toon ook aan hoe die besproeiingsure oor die verskillende maande van die groeiseisoen versprei was. Hierdie inligting is omgereken na mm besproeiing toegedien per maand, en word grafies aangetoon in Figuur 7. Die maandelikse besproeiingshoeveelhede het die tipiese patroon van ’n gewas se groeikurwe gevolg, met laer behoeftes vroeg in die seisoen, wat ’n piek bereik het teen die middel van die seisoen en dan later weer gedaal het met rypwording.

Elektrisiteitskoste-berekeninge Die inligting wat deur monitering bekom is, is verder gebruik om die elektrisiteitskostes vir die produksiestelsels in die ses gevallestudies te bereken, deur gebruik te maak van die kosteberekeningsprosedures wat gedurende die

Ekonomiese Nuus • Economic News

Tabel 3: Opsomming van spilpuntbestuur by ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat.

Gevallestudie nommer Parameter:

C1

C2

C3

C4

C5

C6

Eskom tariefplan

Landrate

Ruraflex

Ruraflex

Ruraflex

Ruraflex

Ruraflex

Totale pomp-ure

1703

1413

1092

1127

1135

1289

Ure verdeling volgens Eskom tydsgroeperinge, % (Spits: Standaard: Buitespits)

15:37:48

16:30:54

14:36:49

14:33:53

15:37:48

15:35:50

November (2017)

136

112

39

62

75

95

Desember

473

474

410

533

458

426

Januarie (2018)

557

539

460

430

543

509

Februarie

489

268

127

102

58

212

Maart

48

22

55

0

0

51

Ure verdeling per maand:

Figuur 6: Eskom se spits (“peak”), standaard en buitespits (“off-peak”) tydgroeperings. projek vir die Limpopo- en Sandveldstreek ontwikkel is. Die resultate word in Tabel 4 aangetoon. Vir elke gevallestudie is daar ondersoek ingestel na wat die kostes sal wees vir beide Landrate en Ruraflex, aangesien die tariefplankeuse die grootste geleentheid bied vir elektrisiteitskoste-besparings.

Slegs gevallestudie C1 is nog op Landrate.

By gevallestudie C2 is daar ook gekyk na die kostebesparing wat teweeg gebring sou kon word deur die gebruik van ’n VSD. Die gemiddeldes in die laaste kolom van Tabel 4 is bereken vir die insette van die huidige situasie, soos aangedui by elke gevallestudie.

Vaste elektrisiteitskoste is die koste wat betaal moet word, selfs al word geen elektrisiteit verbruik nie.

Daarteenoor is die veranderlike elektrisiteitskoste die komponent van die kostes wat varieer ooreenkomstig met die hoeveelheid elektrisiteit wat verbruik word. Die gemiddelde vaste koste van elektrisiteit was R315/ha en dit is duidelik dat die vaste elektrisiteitskoste van stelsels waar Ruraflex gebruik word in alle gevalle goedkoper is as wanneer Landrate gebruik word.

Die veranderlike kostes om water aan die spilpunte te voorsien het gewissel van R2.00/mm tot R6.37/mm, met ’n gemiddeld van R4.26/mm. Die groot verskille tussen gevallestudies kan toegeskryf word aan die verskille in afstand en aantal kere wat die water CHIPS • September/October 2018

Page 59

Figuur 7: Grafiese voorstelling van die mm besproeiing toegedien per maand per gevallestudie.

gepomp moet word; bv. by C4 en C6 word die water meer as tien kilometer ver gepomp vanaf die waterbronne tot by die stelsels, terwyl in die geval van C2 die water uit boorgate gepomp word wat relatief naby aan die spilpunt is, en by C3 word die water direk uit die rivier na die spilpunt toe gepomp. Die produsent by C1 kan die veranderlike besproeiingskoste van R4.28 per mm verlaag na R2.96 deur van Landrate na Ruraflex om te skakel. In hierdie spesifieke geval word water egter 24 uur per dag vanuit boorgate na besproeiingsdamme gepomp, wat vereis dat daar in piektye gepomp moet word, wat die omskakeling na Ruraflex kan kompliseer.

Die gemiddelde totale elektrisiteitskoste (vaste koste plus veranderlike koste) is R4.79/mm of R1.01 per kiloWatt-uur (kWh), wat beter is as die R1.26/kWh wat in 2017 in die Sandveld gemeet is, sowel as die R1.32 wat in 2016 in Limpopo gemeet is. Die laer waardes wat hier bereken is, kan waarskynlik daaraan toegeskryf word dat vyf van die ses gevallestudies in hierdie streek reeds van Ruraflex en VSDs gebruik maak, wat min geleentheid bied vir verdere verbeterings. ’n Interessante indeks om te bestudeer is die elektrisiteitskoste per ton, wat gewissel het van R14/ton tot R53/ton, met ’n gemiddeld van R36/ton.

Die laagste koste het voorgekom by ’n stelsel waar die Page 60

CHIPS • September/Oktober 2018

water slegs een keer gepomp word, direk vanaf die bron na die spilpunt (C3), en die hoogste koste by die stelsel op Landrate.

Die gemiddelde elektrisiteitsverbruik was 2 943 kWh/ ha of 36 kWh/ton, in vergelyking met 2 277 kWh/ ha of 42 kWh/ton wat in Limpopo gemeet is, en 3 283 kWh/ha of 53 kWh/ton wat in die Sandveld gemeet is. Daar moet egter uitgewys word dat ’n winter aanplanting in Limpopo gemoniteer is, en die gemiddelde besproeiingstoediening was slegs sowat 520 mm per seisoen, teenoor die 705 mm wat in die Sandveld (somer aanplanting) toegedien is. Verder was daar ook groot topografiese hoogteverskille by twee van die Sandveld-gevallestudies, wat met pompdruk oorkom moes word, en wat die kWh verbruik verhoog het. Die Wes-Vrystaat gevallestudies se energieverbruik per ton was egter die beste ongeag die lang afstande wat die water gepomp moes word, hoofsaaklik weens die hoë opbrengste wat behaal is.

Die energie-verbruiksdoeltreffendheid by die ses gevallestudies het gewissel van 0.30 tot 5.63 kg/ha/ kWh, met ’n gemiddeld van 1.51 kg/ha/kWh, wat effens laer is as die EVD wat in Limpopo (1.63 kg/ha/ kWh) en die Sandveld (1.66 kg/ha/kWh) gemeet is.

Tabel 4 toon ook aan dat die besparing wat by C2

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2018

RF = Ruraflex

0,88 1697 2,68 55,71 80 21 40,76 63 807 5 370 78 690 1 931 24

1,41 3675 5,07 35,3 70 53 23 71 458 13 077 60 104 2 613 37

0,91 2377

3,28 35,3 70

34 23 49 461 5 213 60 104

2 613 37 1.017

132 0,21 0,07

569 0,78 0,22

227 0,31 0,09

1.165 1 298 16 765

1 565 2,47 0,81 1,37 984

3 107 4,28 1,19 1,53 859

C2 RF Huidig

2 150 2,96 0,82 1,53 859

LR Huidig

LR = Landrate

Veranderlike elektrisiteitskoste: R/ha R/mm R/kWh kW/ha kWh/ton Vaste elektrisiteitskoste (seisoen): R/ha R/mm R/kWh Totale elektrisiteitskoste: R/kWh R/ha R/mm Drywing benodig kW Opbrengs (t/ha) R/ton Area ha Totale veranderlike koste, R Totale vaste koste (seisoen), R Totale kWh kWh/ha kWh/ton Energieverbruiksdoeltreffendheid: kg/ha/kWh Besparing met Ruraflex, R/ha: Omskakelingskoste, R Besparing met VSD, R/ha: Omskakelingskoste, R

C1 RF

1 931 24

31 40,76 93 555 7 744 78 690

3,92 55,71 80

1,29 2485

190 0,30 0,10

2 295 3,62 1,19 1,37 984

LR

235 75 000

1.180

1 664 21

18 40,76 54 988 4 608 67 814

2,31 48,01 80

0,88 1462

113 0,18 0,07

1 349 2,13 0,81 1,18 848

14

1 664 21

27 40,76 80 624 7 744 67 814

3,42 48,01 80

1,30 2168

190 0,30 0,11

1 978 3,12 1,19 1,18 848

C2 (met VSD) RF LR

5.631

1 068 13

14 13,8 12 056 3 715 14 740

2,61 13,5 83

1,07 1143

269 0,62 0,25

874 2,00 0,82 0,98 178

C3 RF Huidig

1 068 13

21 13,8 17 524 6 027 14 740

3,90 13,5 83

1,60 1707

437 1,00 0,41

1 270 2,90 1,19 0,98 178

LR

Tabel 4: Resultate van elektrisiteitskoste-berekeninge vir ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat.

0.625

4 753 51

45 31,311 119 887 12 542 148 808

7,03 132 93

0,89 4229

401 0,67 0,08

3 829 6,37 0,81 4,22 1600

C4 RF Huidig

4 753 51

70 31,3112 176 918 25 595 148 808

10,76 132 93

1,36 6468

817 1,36 0,17

5 650 9,40 1,19 4,22 1600

LR

0.610

3 637 51

45 32,43 96 951 8 575 117 949

5,25 103,92 72

0,89 3254

264 0,43 0,07

2 990 4,83 0,82 3,20 1638

C5 RF Huidig

3 637 51

65 32,43 140 230 12 232 117 949

7,59 103,92 72

1,29 4701

377 0,61 0,10

4 324 6,98 1,19 3,20 1638

LR

0.304

3 655 41

37 80 240 095 20 520 292 386

6,07 226,92 89

0,89 3258

256 0,48 0,07

3 001 5,60 0,82 2,84 3285

C6 RF Huidig

3 655 41

53 80 347 618 32 475 292 386

8,86 226,92 89

1,30 4751

406 0,76 0,11

4 345 8,10 1,19 2,84 3285

LR

1.505

2 943 36

36

81

1,01 2876 4,79

315 0,53 0,13

2 561 4,26 0,88 2,36 1424

Gemid.

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

Page 61

Ekonomiese Nuus • Economic News

behaal kan word deur van ’n VSD gebruik te maak minimaal is (R235/ha) en nie die kapitaalbelegging wat sal vereis regverdig nie. Hierdie bevinding is in ooreenstemming met die resultate wat ook in die ander streke behaal is, naamlik dat besparings te danke aan die installasie van ’n VSD relatief klein was, in vergelyking met die besparings wat moontlik is met die omskakeling van kragpunte vanaf Landrate na Ruraflex.

Gevolgtrekkings en aanbevelings • Die werkverrigting van besproeiingstelsels by die ses gevallestudies in die Wes-Vrystaat was oor die algemeen goed, met gemete uniformiteite en toedieningsdoeltreffendhede meestal beter as die minimum vereiste waardes.

• Die toestand van enkele pompstasies was nie in ’n baie goeie toestand nie, met ’n aantal veiligheid- en installasiepraktyke wat nie na wense was nie. In kontras hiermee was die toestand van ander pompstasies uitstekend en produsente pas reeds gesofistikeerde energiebesparings tegnologie, soos veranderlike spoed aandrywings (VSDs), grootskaals toe. Vyf van die ses gevallestudies maak ook reeds van Ruraflex gebruik.

• Opbrengste behaal was oor die algemeen baie goed en waterverbruiksdoeltreffendhede het gewissel van redelik tot goed. In enkele gevalle studies waar WVDs laer as 100 kg/ha/mm was, is daar moontlik ’n geleentheid om water en energie te bespaar deur besproeiingshoeveelhede by gewasbehoeftes aan te pas.

• Besproeiingshoeveelhede was oor die

•

•

•

•

algemeen hoog as gevolg van die baie hoë verdampingsaanvraag gedurende die spesifieke somer-groeiperiode. Daar was met enkele uitsonderings ’n redelike goeie ooreenstemming tussen berekende besproeiingsbehoeftes en die werklike hoeveelhede besproei.

Werklike waterverbruiksdoeltreffendhede het goed vergelyk met potensiële waterverbruiksdoeltreffendhede vir die streek, maar was laer as dié van Limpopo en die Sandveld as gevolg van die midsomer-aanplantings in die WesVrystaat. Waterbehoeftes neem toe en gevolglik daal waterverbruiksdoeltreffendhede hoe later daar in die somer geplant word as gevolg van hoër atmosferiese verdampingsaanvraag gedurende die warm somers. Energiekoste per kg aartappels geproduseer sal gevolglik ook styg soos planttye later aanskuif.

Die gemiddelde elektrisiteitsverbruik by die WesVrystaat gevallestudies was laag in vergelyking met die ander streke waar die projek al uitgevoer is, veral as daar in ag geneem word dat die Limpopo studie alreeds in 2016 plaasgevind het.

Die gemiddelde energieverbruiksdoeltreffendheid van 1.51 kg/ha/kWh was effens laer as wat in die Sandveld en Limpopo studies aangeteken is.

Die resultate het weereens bevestig dat die grootste geleenthede vir besparing van elektrisiteitskoste lê by die gebruik van Ruraflex eerder as die Landrate tariefplan, en die keuse van plantdatum (vroeër plantdatums lei tot laer waterbehoeftes), terwyl die gebruik van VSD tegnologie ook besparings teweeg kan bring, maar die toepassing daarvan sal afhang van die spesifieke topografie. C

Parameter:

Limpopo (2016)

Sandveld (2017)

Wes-Vrystaat (2018)

R/ha (totale elektrisiteitskoste per seisoen)

2 070 – 4 810

1 238 – 9 112

1 143 – 4 229

R/mm (veranderlike elektrisiteitskoste per seisoen)

2,45 – 5,02

1,92 – 9,16

2,00 – 6,37

Page 62

CHIPS • September/Oktober 2018

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

Transport in the potato industry Max Braun, Max Braun Consulting Services

The total cost of transporting potatoes and other products has reached an all-time high when considering the cost per kilometre or standing cost per day. The graphic shows the on-going impact of fuel costs and increases in virtually all other transport owning and operating cost elements. Other than a small decrease in interest rates and an implied reduction in fixed costs as a percentage of total costs which is entirely due to the spiking fuel price.

The minute reduction of 4 cpl in the wholesale price of diesel at the beginning of August provided little relief for producers and transport operators. A closer look at total cost of owning and operating such vehicles excluding toll fees is now approaching

R4 million a year with little indication that any of the cost elements are likely to remain constant in the shortterm (see Table 1). There can be no doubt that current transport costs represent a serious challenge for potato producers, this especially as it applies to small and medium-size producers whether they operate their own transport vehicles or employ the services of transporters or brokers. A recent announcement confirms many small and medium-size dairy farmers are struggling, to the extent of selling or closing their dairy farms, due the high cost of transport, poor milk prices and cheap imports. The situation is further impacted by the unwillingness of transporters to collect milk when it is less than a full load.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2018

Page 63

The outlook for transport is presently uncertain and volatile as it applies to the price and availability of fuel, equipment prices, labour costs and regulations concerning the infrastructure (condition and access to roads and bridges).

Price and Availability of Fuel – The price of petrol and diesel in South Africa is based on a longstanding formula. The calculation is dependent on the price of crude oil (always based in US dollar) and the strength of the Rand, also always as it applies to the US dollar. The ongoing threatened import duty and rates war between the US, China and other countries is having a negative impact on currencies especially for emerging economies like South Africa.

The current Rand weakness confirms this. In the first few days of September the Rand was again more than R15 per one US dollar. Then there is the introduction and reintroduction of sanctions by the USA on Iran and possibly Iraq and other countries. This creates uncertainty in respect of the international demand for crude oil and the decisions of the oil producing countries as to how much oil they will produce in a given period. These uncertainties encourage any number of speculators to push for an increase or decrease in the price of oil depending on their respective agendas. For these reasons there has been a lack of credible forecasts during the past few years.

Taking note of what is being discussed as this article is being written a variety of analysts are suggesting the oil price could be as up to USD80 a barrel during the fourth quarter this year all depending how the geo-political spats and threats are resolved – thus the ongoing uncertainties. With the oil price at almost USD80 a barrel as I write and in-spite of the government’s decision not to increase the price of diesel as a short-term measure the outlook for the price at the pump will more than likely rise before the year ends.

There is, however, something more daunting resides in the soon to be implemented IMO (‘’International Marine Organisation’’) regulation to reduce the sulphur content to just 0.5% for marine fuel oil, also known ‘’Heavy Fuel Oil’’ (HFO) currently with a sulphur content of 3.5%. Due to the fact that ships crossing the oceans burning these crude fuels produce a significant percentage of carbon and other unwelcome emissions steps to curb this are now being taken.

Following several years of research and preparation to confront the challenge of reining in the atmospheric pollution from ships the IMO, back in 2016, Page 64

CHIPS • September/Oktober 2018

announced the new regulations would become effective on 1 January 2020. That is a mere 15 months away. Reflecting on how expensive and how long it took to reduce the sulphur content in petrol and diesel down to 10 ppm the task confronting the shipping and refining industries is rated by responsible industry stakeholders as the most disruptive changes that need to be made and will as a consequence have a global impact of more than one trillion US Dollars over a period of five years.

There will be options for ship owners to ensure compliance with this imminent regulation. These include choosing to stay with HFO and fit their ships engines with scrubbers and exhaust gas cleaners.

A very expensive route and probably best suited to vessels not yet past 50% of their useful life. Another option is to acquire new ships with engines equipped to run on cleaner fuels that meet the emission standards. ‘’Liquid Natural Gas’’ (LNG) is an excellent third option with at least one major shipper already having decided to go this route. However, LNG is not readily available should a significant number of shippers adopt it. It is clear that time and massive investment is needed to get all the ducks inline to comply with this new regulation. Current estimates suggest shippers consume the equivalent of 3.4 million barrels of oil per day. The anticipated impact of this will require up to five years and possibly longer to achieve the desired objectives. Refineries, including those in South Africa, will need to determine what must be done to meet the requirements the markets they serve will require. The department of energy has been kept informed of these coming events but have not yet made any comments. Early estimates of the initial impact on the diesel price by the middle of 2019 will be approximately R2 per litre and possibly more before the end of 2019. To learn more about IMO – 2020 go to www.platts.com or www. transportenvironment.org The latest industry responses indicate growing support for LNG and a slower pace as it refers to the negative impact on what is referred to as availability of oil for “motor fuels”.

Mass and distance is the key to containing present transport costs. Producers using their own vehicles need to take steps to ensure they transport the maximum legal load as often as reasonably possible.

Make sure the unladen mass of the vehicle excludes all unnecessary equipment or goods that impose on the number of pockets that can be transported.

The total number of kilometres covered in a given period needs to be sufficient to recover all the fixed costs. Probably, the frequency of achieving return loads is the largest source of unrecovered costs and

Ekonomiese Nuus • Economic News

a threat to the producer’s sustainability. Potatoes being a low-rated product are vulnerable to excessive transport costs. It is important to identify each and every incidence that cause delays, time wasting, illegal kilometres, poor or abusive driving, incorrect mass distribution (poor loading), insufficient and/ or inappropriate service and maintenance, fuel theft, choice of tyre casings, retreadability and overall tyre management. In other words a regular, comprehensive audit of the transport operation whether own vehicles, transporter or broker. Nothing short of a ruthless approach to “going further for less” results in worthwhile savings especially as it applies to fuel usage.

Lastly, consider replacing prime-movers sooner. A growing number of transport operators are taking advantage of aggressive and competitive sales strategies adopted by vehicle manufacturers to gain access to improved truck technology at attractive prices and payment terms. These packages include affordable maintenance contracts and buy-back arrangements if the buyer would like that. The shorter replacement periods offer saving on fuel consumption, lower maintenance expenses and better resale values.

The recent comment by Tran-Union, the publishers of the Auto Dealers Digest, says used truck sales is currently double the sales of new trucks. C

Table 1: Cost comparison over 3 years Vehicle: 7-axle Tautliner Interlink Duty: Medium and long distance freight transport July of each year Km per year Working days Payload (tons) Pallets Capital Cost (value to replace with a new item) Truck-Tractor + Tautliner-Links = Total Capital Cost Fixed Costs* (A) % of Total Costs Running Costs** (B) % of Total Costs Admin & Overhead Expenses ( C ) TOTAL COST (A+B+C) Total cost in Rand per kilometre Standing cost per day (fixed cost) Cost to transport 1 ton for 1 km:

2016 180 000 286 34 32 R 1 616 843 R 616 000 R 2 232 843 R 1 081 617 32% R 1 991 417 59% R 307 303 R 3 380 337 R 18,78 R 3 782

2017 180 000 286 34 32

2018 180 000 286 34 32

R 1 616 843 R 1 757 600 R 616 000 R 616 000 R 2 232 843 R 2 373 600 R 1 112 414 R 1 176 270 31% 30% R 2 131 596 R 2 355 220 60% 61% R 324 401 R 353 149 R 3 568 411 R 3 884 639 R 19,82 R 21,58 R 3 890 R 4 113

2016 versus 2018 9% 6% 9% -5% 18% 3% 15% 15% 15% 9%

Cost per t/Km - 100% load factor (return load as well) R 0,55 R 0,58 R 0,63 15% Cost per t/Km - 50% load factor (no return load) R 1,10 R 1,17 R 1,27 15% Fuel Wholesale price per litre R 11,70 R 10,97 R 14,45 24% Total fuel cost R 1 239 745 R 1 161 879 R 1 530 000 23% Fuel Cost % of Total Costs 37% 33% 39% 7% Maintenance % of Total Costs 15% 16% 14% -5% Estimated Useful Life Cost (millions) R 15,37 R 15,37 R 17,65 15% Average Interest rate 10,50% 10,25% 10,00% -5% * Include annual payment (capital cost), license, insurance & drivers` wages. ** Include fuel, maintenance, tyres & unforeseen expenses.

CHIPS • September/October 2018

Page 65

Vervoerkoste van ’n 10 kg sakkie aartappels met my eie vragmotor Eugene Strydom, Aartappels SA

Die vervoerkoste-model van Aartappels SA is aangepas met die nuutste inligting beskikbaar tot Augustus 2018 om as ’n standaard “benchmark” vir die produsent te dien. Produsente wat tafelaartappels produseer, bemark gemiddeld meer as 60% van hulle opbrengs op die nasionale varsproduktemarkte. Met vervoerkostes wat wissel van R15 000 tot R25 000 per hektaar is dit ’n koste-item wat aandag moet geniet en so doeltreffend as moontlik bestuur moet word.

Die metodologie wat in hierdie model gebruik word om vervoerkoste te kan bereken, kan verskil van die metodologie wat deur ’n produsent gebruik word.

Eers wanneer die produsent sy eie data in die geel gekleurde gedeeltes van die model intik, sal dit hom Page 66

CHIPS • September/Oktober 2018

in staat stel om sy syfers en berekeninge met die standaardsyfers te kan vergelyk.

Die volgende aannames is in die model gebruik om die model so verteenwoordigend as moontlik vir die aartappelbedryf te maak.

•

•

Berekenings in hierdie model veronderstel dat die vragmotor nie net gebruik word om aartappels na die markte te vervoer nie. Die model maak voorsiening dat vyf verskillende produkte vervoer kan word gedurende ’n 12 maande tydperk.

Slegs kostes word bereken en geen voorsiening word gemaak indien die produsent ’n inkomste met sy vragmotor verdien nie. ’n Opname wat gedurende 2012 onder

R 0,61 R 1,67

R 0,94

R 19 412

7 910 ton 246 200 km

Totale gemiddelde vervoerkoste per hektaar aartappels

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2018

Page 67

R 13,33

R 3 300

R 18 664

R 415 R 4,15 R 14 516

7 910 ton 246 200 km

R 3 280 690 100%

83%

5% 12%

6%

44% 2% 3% 11%

R 376 574 11% R 152 060 5% R 24 000 1% R 552 634 17%

R 1 431 653 R 71 583 R 110 368 R 356 990 R 1,05 R 258 510 R 0,40 R 98 480 R 0,86 R 211 211 R 0,19 R 45 764 R 0,67 R 165 446 R 0,61 R 150 000 R 1,61 R 396 251 R 1,01 R 249 376 R 0,39 R 97 000 R 0,20 R 49 875 R 11,08 R 2 728 056

R 5,82 R 0,29 R 0,45 R 1,45

R 1,53 R 0,62 R 0,10 R 2,24

Jaarliks

Augustus 2017 per km

R 0,61 R 1,75

R 0,86

R 14,00

R 1,10 R 0,43 R 0,22 R 11,76

R 0,19 R 0,67

R 1,12 R 0,31

R 6,31 R 0,32 R 0,48 R 1,43

R 1,52 R 0,62 R 0,11 R 2,24

R 7,39 R 0,37 R 0,48 R 1,45 R 1,14 R 0,31 6% R 0,90 R 0,20 R 0,71 4% R 0,61 11% R 1,75 R 1,10 R 0,43 R 0,22 85% R 12,95

40% 2% 3% 19%

R 1,54 R 0,63 R 0,11 R 2,28

R 3 392

R 19 612

R 436 R 4,36 R 15 253

7 910 ton 246 200 km

49% 2% 3% 10% 8% 2% 6% 1% 5% 4% 12% 7% 3% 1% 85%

R3 420

R21 317

R 474 R 4,74 R 16 580

7 910 ton 246 200 km

R 3 747 140 100%

R 1 818 187 R 90 909 R 118 094 R 356 416 R 281 216 R 75 200 R 222 362 R 48 052 R 174 310 R 150 000 R 431 914 R 271 820 R 105 730 R 54 364 R 3 187 882

R 377 970 10% R 155 320 4% R 25 968 1% R 559 258 15%

Jaarliks

Augustus 2018 per km

R 3 447 276 100% R 15,22

R 1 552 291 R 77 615 R 118 094 R 352 000 R 276 800 R 75 200 R 212 949 R 47 502 R 165 446 R 150 000 R 431 914 R 271 820 R 105 730 R 54 364 R 2 894 862

R 373 196 11% R 153 250 4% R 25 968 1% R 552 414 15%

Jaarliks

Maart 2018 per km

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Sept Okt 2018\Chips 5 2018 Sep Okt Arts\15 Wat kos dit Vergelykende modelle Mrt 17 versus Aug 17 versus Mrt 18 versus Aug 2018.xlsx

R 3 350 * Die koste indien die vragmotor in die stoor staan en dus nie werk nie.

Staankoste* per werksdag (Vaste koste + Bestuurdersloon)

84%

4% 12%

7%

45% 2% 3% 10%

R 3 412 184 100%

R 1 529 727 R 76 486 R 103 148 R 356 990 R 258 510 R 98 480 R 232 505 R 74 150 R 158 356 R 150 000 R 410 920 R 261 600 R 97 000 R 52 320 R 2 859 777

R 378 335 11% R 152 060 4% R 22 012 1% R 552 407 16%

R 431 R 4,31 R 15 098

R 13,86

R 1,06 R 0,39 R 0,21 R 11,62

R 0,30 R 0,64

R 1,05 R 0,40

R 6,21 R 0,31 R 0,42 R 1,45

R 1,54 R 0,62 R 0,09 R 2,24

Jaarliks

Totale gemiddelde vervoerkoste per ton (uitgesluit palette) Totale gemiddelde vervoerkoste per 10kg Totale gemiddelde vervoerkoste per rit (heen-en-weer)

Aantal tonne wat vervoer word Aantal km wat vrag vervoer word

TOTALE KOSTE (A+B)

Totale loopkoste (B)

Brandstof Aanvul-olie Tolgeld Herstel & Onderhoud: Perd Sleepwa Bande: Perd - voorste 2 Perd & sleepwa (behalwe bo) Onvoorsiene uitgawes & Admin Arbeidskoste: Bestuurdersloon Assistenteloon Reis & oornagtoelaag

Lopende koste

Totale vaste koste (A)

Kapitale & rentekoste (paaiement) Versekering Lisensiegeld

Vaste koste

per km

Maart 2017

Tabel 1: Vergelykende vervoerkoste vir `n twaalf maande tydperk gebaseer op `n enkele gevallestudie.

Afrikaans

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

aartappelprodusente gedoen is, het aangedui dat ’n vragmotor maklik 95% van die terugritte leeg van die markte af terugkeer. Voorsiening word gemaak dat daardie persentasie van die ritte wat die vragmotor leeg vanaf die markte af terugkeer, ingevul kan word in die model.

Produsente kan dus maklik bereken wat die verskil is tussen ’n vragmotor wat leeg terugkeer en een wat volgelaai (met ander produkte) terugkeer.

Verskeie ander scenario’s kan ook met die model getoets word.

• Die vragmotor wat in die model gebruik word, is ’n ''7-as Tautliner Interlink''.

• Vyf produkte word vervoer, naamlik aartappels, uie en insette, soos moere.

• Aartappels en uie word na vyf markte deur die seisoen gestuur.

• Alle terugvragte is leeg.

• Totale km per jaar afgelê = 246 200 • Totale tonnemaat vervoer per jaar = 7 910 (100% van terug vragte is leeg) In Tabel 1 word ’n kostevergelyking gedoen tussen die Maart 2017, Augustus 2017, Maart 2018 en Augustus 2018 modelle. Al wat in die Augustus 2018 model verander het, is die onderskeie koste-items (Die model se koste-items is dus net weer in Augustus 2018 opgedateer). Dit is belangrik om te onthou dat die model nie verteenwoordigend is van ’n spesifieke streek nie aangesien dit bloot ’n gevallestudie is.

Volgens Tabel 1 is die totale beraamde jaarlikse koste vir die vier datums van opdatering R3.412 miljoen,

R3.280 miljoen, R3.447 miljoen en R3.747 miljoen onderskeidelik. Vir die gegewe totale afstand van 246 200 km wat per jaar afgelê word, is die koste per km gery R13.86, R13.33, R14.00 en R15.22 onderskeidelik. Die gemiddelde vervoerkoste per 10 kg sakkie kom dus te staan op R4.31, R4.15, R4.36 en R4,74 onderskeidelik. Indien die produsent 4 500 sakkies (10 kg) per hektaar sou realiseer, is die totale vervoerkoste sowat R21 317 per hektaar in die Augustus 2018 model, teenoor R28 423 indien die produsent 6 000 sakkies (10 kg) per hektaar sou realiseer.

In Tabel 2 word drie scenario’s se effek op die totale beraamde jaarlikse vervoerkoste per 10 kg sakkie uiteengesit. Die effek is duidelik sigbaar wat beklemtoon dat die vervoeraksie so effektief as moontlik uitgevoer moet word.

Staankoste van ’n vragmotor is ook belangrik en moet in ag geneem word en so ver moontlik deur goeie bestuurspraktyke beperk, en selfs vermy word.

Die staankoste bestaan uit die vaste koste en die bestuurdersloon wat uitgedruk word as ’n koste per werksdag en beloop R3 420 per dag (Augustus 2018). Die vragmotor kos die produsent dus R3 420 per dag indien die vragmotor in die stoor sou staan en nie werk nie.

Die vervoerkoste model is op die volgende web-adres beskikbaar: • http://www.potatoes.co.za/industry-information/ transport-cost-model.aspx C

Tabel 2: Drie scenario’s se effek op die totale beraamde vervoerkoste per jaar Augustus 2018 opdatering: Vervoerkoste per 10kg sakkie per jaar 1 2 3

Page 68

75% van terugvragte is leeg in plaas van 100% (meer produk word dus vervoer oor dieselfde afstand) Brandstof is R1 per liter duurder as begroot Voertuig word ’n derde minder gebruik (minder km per jaar dus)

CHIPS • September/Oktober 2018

Nuwe vervoerkoste per 10 kg sakkie per jaar per scenario

R3.79 (20% daling) R4.74

R4.90 (3% styging) R5.51 (23% styging)

Ekonomiese Nuus • Economic News

Pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojek: Wes-Vrystaat, Noord-Kaap en KwaZulu-Natal moerkwekers – 2018-opnames Pieter van Zyl, Aartappels SA

Die projek fokus op die prosesse betrokke om aartappels markgereed te kry. Dit bestaan uit die uithaalproses, vervoer na pakstore, asook die was- en verpakkingsproses. Daar word gefokus op kwaliteitsaspekte, knolbeskadiging, arbeidseffektiwiteit, markpryse gerealiseer, asook die kostes tydens die uithaal- en verpakkingsproses.

Produsente se produkkwaliteit word geëvalueer met behulp van kwaliteitskontrole-prosedures. Resultate hiervan sal in die volgende uitgawe van CHIPS verskyn. Gewigsverlies en knolbeskadiging word ondersoek deur monsters tydens elke afdeling van die uithaal- en wasproses te trek. Die monsters word dan oor ’n sewe dae periode geweeg en na die sewe dae word die individuele knolle binne die onderskeie monsters geëvalueer, veral wat meganiese beskadiging betref (’n Artikel hieroor verskyn in hierdie uitgawe van CHIPS). Medewerkers se prysdata op varsproduktemarkte word ook op ’n anonieme basis vergelyk.

Die volume wat deur ’n pakstoor op ’n daaglikse basis hanteer word, het ’n groot invloed op die

effektiwiteit en kwaliteit van die finale produk wat gelewer word. Dit is hoogs waarskynlik dat wanneer groter opbrengste behaal word, pakhuise onder druk geplaas word en dit ’n negatiewe uitwerking op ’n produsent se markprys tot gevolg kan hê.

Daar is ’n verskil in die vlak van meganisasie tussen medewerkers. Sommige medewerkers gebruik van die nuutste tegnologie in hulle pakstore, terwyl ander medewerkers die meer konvensionele metodes gebruik om aartappels te verpak.

Figuur 1 verwys na die gemiddelde tonnemaat wat hanteer word per pakstoor arbeider per nege uur werksdag. Dit dui op die tempo waarteen arbeiders werk. Medewerker N2 (Noord-Kaap) se arbeiders hanteer gemiddeld 1.97 ton per werksdag teenoor medewerker K4 (KwaZulu-Natal) wat 0.68 ton per dag met een arbeider hanteer. Medewerker N2 is dus meer effektief in die wyse waarop hy sy arbeid aanwend, maar hoe gemeganiseerd is sy pakstoor?

Enkele medewerkers in die Wes-Vrystaat en NoordKaap is redelik gemeganiseerd. Medewerkers regs CHIPS • September/October 2018

Page 69

2,0

1,97

1,9 1,8

1,89

Ton per pakstoor arbeider

1,7

1,86

1,83

Geel blokkies: N-Kaap, Blou blokkies: Wes-VS & Oranje blokkies: KZN

1,60

1,6

1,44

1,5 1,4

1,29

1,44

1,3

1,38

1,39

1,2

1,38

1,16

1,35

1,1

0,97

1,17

1,0

1,14

1,14

0,93

1,12

0,9 0,8

0,74 0,83

0,7 0,6

0,92

0,96

0,68

N2 N1 W12 W1 W6 N6 N3 K3 W2 W9 W7 W3 W11 N5 W5 W10 N4 W13 W8 W4 K2 W14 K1 K4

24 Medewerkers

Figuur 1: Ton aartappels hanteer per pakstoorarbeider per nege uur werksdag.

210

202

190

Rand per ton

170

189

Geel blokkies: N-Kaap, Blou blokkies: Wes-VS & Oranje blokkies: KZN

178 159 142

150 154

130 110

129

151

129

126

123 110

109

120

96

110

104

90

74 79

102

92

70

90

74

79

K4 K1 W14 W13 W8 K2 W4 W10 W5 W11 N4 N5 W3 W7 W9 W2 K3 N6 W6 N3 W12 W1 N2 N1

24 Medewerkers

Figuur 2: Arbeidskoste per ton - pakstoor.

in die figuur beskik oor relatief baie arbeid, terwyl diegene links in die figuur oor relatief min arbeid beskik. Gemiddeld word 1.3 ton per arbeider per dag hanteer.

Figuur 2 verwys na die gemiddelde arbeidskoste per ton wat per dag hanteer word. Die gemiddelde arbeidskoste per ton is R122, maar wissel tussen R202 per ton (medewerker K4: ook laagste tonnemaat per Page 70

CHIPS â&#x20AC;˘ September/Oktober 2018

arbeider hanteer per dag, aldus Figuur 1) en R74 per ton (medewerker N1: tweede meeste tonnemaat per dag hanteer per arbeider, aldus Figuur 1). Slegs pakstoorarbeid word in ag geneem. In alle berekeninge is die minimumloon van R146.28 per nege uur werksdag gebruik. Medewerkers wie se arbeiders nege ure per dag werk se dagloon is as R146 aangedui.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Die arbeiders in die pakstoor wat potensieel die grootse invloed op markpryse het, is die arbeiders om die sorteertafels, oftewel sorteerders. Hulle verrig waarskynlik die belangrikste taak in die pakstoor se tafelaartappelafdeling. Figuur 3 dui op die hoeveelheid sakkies wat gemiddeld per sorteerder per dag hanteer word. Dit word bepaal deur die stoor se gemiddelde daaglikse kapasiteit vir tafelaartappels te deel deur die totale hoeveelheid sorteerders.

Sorteerders verwys na arbeiders wat grootte- en kwaliteitregstellings doen, asook arbeiders wat derde grade en ander afval uit die verpakkingslyne verwyder. Hoewel enkele medewerkers van die nuutste tegnologie aanwend in hulle pakstore, beskik die meerderheid van die medewerkers oor min of meer dieselfde tipe sorteertoerusting.

Steeds kom ’n groot variasie voor tussen die onderskeie medewerkers se gemiddelde getal sakkies hanteer per sorteerder per dag, byvoorbeeld medewerker K4 wie gemiddeld 91 sakkies per sorteerder hanteer en medewerker N2 wie 747 sakkies per sorteerder per dag hanteer. Gemiddeld word 372 sakkies per sorteerder per dag hanteer.

Let op dat medewerkers N2, N1, W6 en W12 (links in Figuur 3 = min sorteerders) ook almal links in Figuur 1 is (min pakstoorarbeid). Hierteenoor kom van die medewerkers wat regs in Figuur 3 voorkom (baie sorteerders), ook regs in Figuur 1 voor (baie pakstoorarbeid).

750

Sakkies per arbeider

650

450 400

250 200 150 100 50

Gemiddeld gesien word baie sakkies per sorteerder per dag hanteer. Dus relatief min sorteerders om sorteer tafels.

507 452

571 536

414

490

339

328 311

441

350 300

Figuur 4 dui op die arbeidskoste per hektaar (opbrengs word ook nou in ag geneem) en onderskei tussen die bydrae van arbeidskoste in die stoor en op die land. Die kostes van al die arbeiders betrokke by die vervoer van aartappels vanaf die land na die pakstoor is ook ingesluit. Medewerkers regs in die figuur spandeer dus baie minder aan arbeid per hektaar as medewerkers links in die figuur, maar die koste van meganisasie moet ook in ag geneem

559

600 500

Enige verandering wat in die pakstoor gemaak word, mag nie ’n negatiewe effek op markpryse hê nie.

Die invloed van sorteerders op markpryse het ’n groter finansiële impak op die onderneming, as die moontlike kostebesparings wat gemaak word deur eenvoudig minder arbeid by sorteertafels te plaas.

747

700

550

Die vraag onstaan gevolglik wat is die optimale hoeveelheid sorteerders wat in diens geneem moet word? Die optimale hoeveelheid gaan variëer tussen produksiestreke en selfs tussen medewerkers in dieselfde streek, maar die optimale balans moet gedryf word deur markpryse. In alle streke kom die volgende verskynsel voor: Daar is medewerkers links in Figuur 3 en ook regs wat bo-gemiddelde markpryse behaal. Ook is daar medewerkers links en regs in Figuur 3 wat goeie grootteskikking “sizing” doen (knolle in sakkies is almal ewe groot – uniforme knolgrootte). Dit gaan dus nie oor die kwantiteit van arbeid (getalle) nie, maar wel oor die kwaliteit van arbeid.

Geel blokkies: N-Kaap, Blou blokkies: Wes-VS & Oranje blokkies: KZN

368

352

332

331

318

287 233

223

205

277 228

Relatief baie sorteerders om sorteer tafels

91

N2 N1 W6 W10W12 W5 N6 W7 W2 K3 N3 W1 W3 N4 W9 W14 K2 W11W13 W8 N5 K1 W4 K4

24 Medewerkers

Figuur 3: Getal 10 kg sakkies gepak per sorteerder per dag (Tafelafdeling in pakstoor).

CHIPS • September/October 2018

Page 71

word. Die gemiddelde arbeidskoste is R9 045 per hektaar. Medewerker K4 se koste per hektaar is die hoogste, naamlik R15 118. ’n Rede hoekom van die medewerkers links in die figuur lê, is omdat hulle nie oor massa-uithalers beskik nie. Hulle uithaalaksie se arbeidskoste is dus baie groter as diegene wat wel met massa-uithalers uithaal.

in die tafelaartappelafdeling se verpakkingslyne aangewend word. Slegs verpakkingsarbeid word in ag geneem (alle arbeid tussen die sorteertafels en die laai-aksie). Diegene regs in die figuur beskik oor relatief baie pakkers. Medewerker K1 het relatief gesproke die meeste pakkers, aldus Figuur 5. Hy lê egter derde van regs in Figuur 3 wat beteken hy het ook relatief baie sorteerders. Gemiddeld word 296 sakkies per arbeider per dag hanteer. C

Figuur 5 dui op die effektiwiteit waarmee arbeid

16 000

15 118

14 627

15 000 14 000

13 001

13 000

Rand per hektaar

Geel blokkies: N-Kaap, Blou blokkies: Wes-VS & Oranje blokkies: KZN

12 000 11 000

10 766

11 106

10 000

10 850

10 671

9 000

10 455

10 096 9 115

10 441

7 773

8 000

8 903

7 000

7 440

7 455

6 000 5 000

8 552 7 006

6 493

6 678

5 466

6 797

6 660

6 501

K4 K1 W4 W14 W5 W10 N4 W13 W8 N5 W11 W3 W6 W7 W9 K2 N3 W2 W12 N2 K3 N6 N1 W1

24 Medewerkers

5 116

Figuur 4: Arbeidskoste per hektaar (Pakstoor en Uithaal).

700

670

Sakkies per dag

600

Verpakkingsarbeid: Arbeid by sakvullers, skale, aangee, stik en pakkers

585

500 400 300

Geel blokkies: N-Kaap, Blou blokkies: Wes-VS & Oranje blokkies: KZN

433 456

355 300

373

Relatief baie pakkers 269

339 297

200 100

290

Relatief min pakkers

277

248

225

164

265 240

213

210

203

170

162 163

N3 W1 W12 N1 N2 W7 N5 W2 N6 N4 W11 W3 W9 W10 W5 W8 W6 K3 W4 K4 W14W13 K2 K1

Rooi sirkels: Multihead sakvullers

24 medewerkers

Figuur 5: Sakkies hanteer per verpakkingsarbeider per dag (Tafel afdeling in pakstoor) .

Page 72

205

CHIPS • September/Oktober 2018

Bedryfsdienste • Industry Services

Mpumalanga kultivarproef onder besproeiing op Middelburg in 2017/2018 Lionel Cass (produsent), Chantel du Raan en Enrike Verster (Aartappels SA)

Die Mpumalanga-produksiestreek produseer sowat 4% (gebaseer op die 2016-groeiseisoen) van die totale aartappelproduksie in Suid-Afrika.

Dit voorsien aartappels aan die totale spektrum van die voorsieningsketting (moere, tafel- en verwerkingsaartappels). Die streek se bydrae aan die verwerkingbedryf beloop sowat 4%. Die hoof tafel- en verwerkingsaartappels is Mondial, Sifra, Lanorma en Fianna terwyl die moere hoofsaaklik Mondial, Valor en BP1 uitmaak. Die Mpumalanga Provinsie se klimaat word bepaal deur die topografie en kan in twee dele verdeel word, naamlik die hoogliggende grasland-savanna van die hoëveld-platorand en die subtropiese Laeveldvlaktes. Die westelike kant, op die

hoëveldplatorand wat droër is, is dit warmer in die somer en baie kouer in die winter in vergelyking met die res van die provinsie. Die produksiestreek ervaar baie wisselende klimaatstoestande. Die hoogliggende platorand ontvang somerreën gedurende Oktober en Februarie en het in hierdie tyd kontrasterende temperature wat wissel tussen 8°C en 26°C. As gevolg van die Hoëveld-klimaat is hierdie gebied die droogste en het dit die hoogste en laagste temperature van enige ander area in die provinsie.

Die area is in ’n somer-reënvalgebied geleë met ’n jaarlikse gemiddelde reënval van 572 mm (Figuur 1). Die aanplantingsperiode vir die produksiegebied wissel tussen einde Julie tot en met Desember. Die

CHIPS • September/October 2018

Page 73

hoofaanplantings word egter in Augustus geplant. Die proewe is in die Middelburgomgewing op die plaas Mooifontein uitgevoer in die hartjie van die hoëveld. Die proef is in ’n ewekansige blokontwerp met drie herhalings in leemgrond uitgevoer. Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

Figuur 1: Ligging van Middelburg in die Mpumalanga-produksiegebied

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting ten opsigte van die proefperseel en uitleg.

Plaas:

Leon Cass Boerdery

Boer:

Mnr. Lionel Cass

Plantdatum:

17 Augustus 2017

Oesdatum:

14 Februarie 2018

Besproeiing / Droëland:

Besproeiing

Dubbel- of enkelrye:

Dubbelrye

Loofafsterwe:

Natuurlik

Tussen-ryspasiëring:

1.0 m

In-ryspasiëring:

0.20 m

Proefperseel per eenheid:

18 m2

Plantestand:

50 000 plante / hektaar

Moergrootte:

400-telling Bemestingsprogram: Voedingswaarde:

Totaal Page 74

CHIPS • September/Oktober 2018

N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

306

108

314

Verteenwoordigende grondmonsters is voor plant geneem en ontleed om die grondvoedingstatus van die proefperseel te bepaal. Die resultate van die grondontleding vir hierdie proef word aangedui in Tabel 2.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed.

Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen.

Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite asook kultivars, onder andere as gevolg van verskillende groeiperiodes (Tabel 3).

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal hoofstamme per area en dus deur die aantal moere geplant asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is

Bedryfsdienste • Industry Services

P-Bray

Tabel 2: Grondontledingsresultate vir die Middelburg-kultivarproef (2017/2018)voor plant.

K

Ca

Mg

Na

K

Ca

Mg

Na

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

% of KUK1

P

%

%

%

%

19

96

488

84

6

8

71

20

1

pH (KCl)

6.1 1

Ammonium asetaat

KUK = Katioon-uitruilkapasiteit

Klei (%)

65

Silt (%)

17

Sand (%)

18

Totale reënval per maand 2017/2018

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2017/2018

Langtermyn kumulatiewe reënval

700 600

Reënval (mm)

500 400 300 200 100 0 Augustus September Plant

Oktober

November Desember

Januarie

Februarie

Groeiseisoen = 184 dae

Oes

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook die langtermyn gemiddelde reënval.

CHIPS • September/October 2018

Page 75

Tabel 3: Karaktereienskappe rakende groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtelling vir elke kultivar in 2017/2018.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Plantgereedheid2

Stand (%)

Halms per plant

Halms per hektaar

Allison

Medium tot lank

(120)

3

99

3

148 500

Challenger

Medium

(110)

3

99

5

247 500

Crop 34

Medium tot lank

(110-120)

3

98

4

196 000

Fandango

Medium tot lank

(120)

3

98

3

147 000

Georgina

Medium

(90-110)

2

100

3

150 000

Jelly

Medium tot lank

(120)

2

78

3

117 000

Joly

Medium

(100-110)

2

58

3

87 000

Lanorma

Kort

(80-90)

3

82

3

123 000

Mondial

Kort tot medium

(95-100)

3

97

3

145 500

Moonlight

Medium tot lank

(110-120)

3

97

2

97 000

Panamera

Kort tot medium

(95-100)

3

99

2

99 000

Rumba

Medium

(90-110)

3

100

5

250 000

Sifra

Kort tot medium

(90-100)

2

100

2

100 000

Valor

Medium

(100-110)

2

98

3

147 000

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

andersyds afhanklik van die aantal ogies, die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit. Die aantal ogies per knol is kultivar-afhanklik, terwyl die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit beïnvloed word deur die plantgereedheid van die moere. Dit is egter belangrik om daarop te let dat die aantal ogies tussen kultivars varieer. Die kultivars, plantgereedheid van moere, stand (%) en halmtelling van hierdie proef word aangedui in Tabel 3.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Middelburg-omgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir 'n aantal seisoene Page 76

CHIPS • September/Oktober 2018

geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Die daaglikse en langtermyn-weerdata is verkry vanaf die LNR se weerstasie by Ede Farms (-25.86084, 29.61164).

Die kumulatiewe reënval gedurende die 2017/2018-groeiseisoen het vanaf Augustus tot en met November dieselfde patroon as die langtermyndata gevolg. Gedurende Desember (tydens vegetatiewe groei en vulling) het dit aansienlik meer as gewoonlik gereën met ’n gemete reënval van 300 mm wat moontlik die opbrengs negatief kon beïnvloed het (Figuur 2). Minder reën was weer ondervind in die laaste twee maande in vergelyking met die langtermyn-data.

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2017/2018-groeiseisoen het dieselfde patroon

Bedryfsdienste • Industry Services

Maksimum temperatuur 2017/2018

Minimum temperatuur 2017/2018

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur

40

Temperatuur (°C)

35 30 25 20 15 10 5 0 -10

01-Aug-17 08-Aug-17 15-Aug-17 22-Aug-17 29-Aug-17 05-Sep-17 12-Sep-17 19-Sep-17 26-Sep-17 03-Oct-17 10-Oct-17 17-Oct-17 24-Oct-17 31-Oct-17 07-Nov-17 14-Nov-17 21-Nov-17 28-Nov-17 05-Dec-17 12-Dec-17 19-Dec-17 26-Dec-17 02-Jan-18 09-Jan-18 16-Jan-18 23-Jan-18 30-Jan-18 06-Feb-18 13-Feb-18 20-Feb-18

-5

Plant

Oes

Groeiseisoen = 184 dae

Datum

Figuur 3: Minimum- en maksimumtemperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook langtermyn.

Totale hitte-eenhede 2017/2018

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2017/2018

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

1800

Hitte-eenhede

1600

3.1%

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Augustus

September

Oktober

November

Maand

Desember

Januarie

Februarie

*Totale hitte-eenhede spesifiek bepaal vir aartappels (drumpel temperatuur = 5°C) as gewas [bereken vanaf uurlikse data].

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook langtermyngemiddeld.

CHIPS • September/October 2018

Page 77

as vorige jare gevolg met die uitsondering dat die maksimumtemperature vanaf Desember tot aan die einde van die seisoen effens hoër was in vergelyking met die langtermyn-data. Gedurende die groeiseisoen het beide die minimum- en maksimumtemperatuur aansienlik gewissel en was vir ’n aantal dae tussen 30-35°C. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate gebruik word vir respirasie. Geen rypskade is gedurende hierdie groeiseisoen ervaar nie.

Hitte-eenhede is ook ’n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant ’n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om ’n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2017/2018-groeiseisoen het omtrent dieselfde patroon gevolg as die langtermyngemiddelde hitte-eenhede en word aangedui in Figuur 4. Aan die einde van die seisoen was die langtermyndata se kumulatiewe hitte-eenhede 3.1% hoër as die kumulatiewe hitte-eenhede van hierdie jaar se groeiseisoen.

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp

van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets.

Die kultivareffek gedurende die 2017/2018-proef (Figuur 5) was statisties hoogs beduidendend (p<0.01) ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van variasie laag (21.9%) was. Dit dui dus aan dat die proef uitstekend uitgevoer is en die resultate betroubaar is. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as ’n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Die gemiddelde opbrengs (60.8 t/ha) vir die 2017/2018-groeiseisoen was 4 t/ha laer in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige twee jaar (64.8 t/ha). Die boer het min of meer dieselfde opbrengs verkry in sy kommersiële aanplantings. Gedurende die 2017/2018-proewe (Figuur 5) het die kultivars Panamera, Moonlight en Mondial die hoogste opbrengste gelewer.

Challenger, Rumba en Joly het andersyds die swakste opbrengste gelewer. Joly se swak prestasie kan moontlik toegeskryf word aan ’n stand van 58%.

Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (60.8 t/ha) was behaal deur die kultivars Panamera, Moonlight,

Opbrengsindeks (%)

171.0 a

Opbrengs verskil nie statisties nie

Panamera

Bemarkingsindeks (%)

Moonlight Mondial

137.9 ab 137.2 a-c 125.7 b-d

Allison 105.9 b-e

Lanorma

104.3 b-f

Kultivar

Valor

100.0 d-g

Sifra

97.5 d-h

Fandango Crop 34

95.7 d-i

Jelly

95.7 d-j

Proefgemiddeld = 60.8 t/ha

79.8 e-k

Georgina Opbrengs verskil nie statisties nie

Joly Rumba Challenger

0

54.8 kl 54.6 kl

p < 0.05 KBV = 36.76 KV% = 21.9

39.9 l

50

100

150

Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%) vir 2016/2017

*Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.

Figuur 5. Totale opbrengs en bemarkingsindeks per kultivar as persentasie van die proefgemiddeld.

Page 78

CHIPS • September/Oktober 2018

200

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Klein & Baby

Medium

Groot medium

Groot

Proefgemiddeld

120

Grootteverspreiding (t/ha) in 2017/2018

100

80

Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 64.8 t/ha 2017/2018 = 60.8 t/ha

60

40

20

0

Kultivar

Figuur 6. Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens finale oes.

120

Uitskot

Klas 3

Klas 2

Klas 1

Proefgemiddeld

Gradering (t/ha) vir 2017/2018

100

80

Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 64.8 t/ha 2017/2018 = 60.8 t/ha

60

40

20

0

Kultivar

Figuur 7. Gradering van elke kultivar tydens finale oes.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2018

Page 79

Tabel 4: Hoofredes vir afgradering tydens die 2017/2018 Middelburg-oes.

x

x

Fandango

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x

Georgina x

Joly

x

x

x

x

Mondial

x

x

Moonlight

x

x

x

Panamera

x

x

x

Rumba

x

x

Sifra

x

x

x

x (min)

x

x

x

x

Mondial, Allison, Lanorma, Valor en Sifra.

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag ’n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Panamera het ’n aansienlik hoër bemarkingsindeks behaal wat toegeskryf kan word aan ’n hoë opbrengs, ’n hoë persentasie groot groottegroepverspreiding (Figuur 6) en klas 1 aartappels (Figuur 7) wat die kultivar gelewer het. Challenger het die laagste bemarkingsindeks getoon hoofsaaklik omdat die kultivar ’n lae opbrengs gehad het asook ’n lae persentasie groot groottegroepverspreiding (Figuur 6). Groottegroepverspreiding en gradering word ook gebruik om aartappels te klas, daarom belangrike faktore om in ag te neem te einde ’n Page 80

Vergroening

Bruinskurf

x

CHIPS • September/Oktober 2018

x

x

Lanorma

Valor

x

x

Crop 34

Jelly

Sekondêre groei

x

Sandspleet

Challenger

x

Misvorming

x

Meganiese beskadiging

x

Losskil

Insekskade

x

Fusarium

Silwerskurf en swartspikkel

Allison

Aalwurm

Kultivar

Hoofrede vir afgradering

x x

x x

x (min)

x

optimale ekonomies-bemarkbare opbrengs te verseker.

In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding aangetoon, in Figuur 7 die gradering van die opbrengs en in Tabel 4 die hoofredes vir afgradering van die onderskeie kultivars.

Dit is opvallend dat daar baie insekskade asook silwerskurf en swartspikkel op al die kultivars voorgekom het. Dit kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat die proef lank gelê het na loofafsterwe asook die baie reën wat ontvang is. Hoe langer die aartappels in die grond gelaat word, hoe groter is die risiko van infestasie. Wat die aalwurmskade betref kan dit moontlik toegeskryf word aan die nat toestande.

Die LINTUL-POTATO-DSS plantgroeimodel is gebruik om potensiële opbrengs van die kontrole kultivar, Mondial te bereken. Potensiële opbrengs kan gedefinieer word as die teoretiese boonste opbrengsgrens in 'n situasie waar water, voedingstowwe en biologiese faktore optimaal is

Bedryfsdienste • Industry Services

2017/2018

2016/2017

2014/2015

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Mondial

Lanorma

Sifra

Valor

Panamera

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

vir die seisoen waarin die proef gegroei het. Die inligting stel ons in staat om te evalueer hoe die werklike opbrengs behaal deur proef, vergelyk met gesimuleerde potensiële opbrengste. Die verskil tussen die potensiële en werklike proefopbrengs verwys na die opbrengsgaping. Die verhouding tussen werklike opbrengs (83.5 t/ha) en potensiële opbrengs (101.3 t/ha) is 82% en het dus ’n klein opbrengsgaping wat daarop dui dat die beskikbare hulpbronne en omgewing doeltreffend benut word.

vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 5. Gedurende die 2017/2018-groeiseisoen het al die kultivars, d.i. Crop 34, Jelly, Lanorma, Mondial, Panamera en Rumba aan die skyfiekleurnorm van >50 voldoen vir prosessering. Wat die soortlike gewig (SG) betref het die slegs die kultivars Crop 34, Jelly en Rumba aan die norm van ≥1.075 voldoen vir prosessering. Ten opsigte van inwendige defekte, het holhart by die kultivar Jelly voorgekom en bruinvlek by Lanorma en Fandango.

Dit is ook belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, ongeag fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word die driejaar data aangetoon vir die kultivarproewe in die Middelburg produksie-area. Dit blyk dat die kultivars Mondial, Sifra, Lanorma en Valor die minste variasie toon vir die betrokke area.

Daar word vereis dat die gewig van verpakte aartappels sewe dae na verpakking steeds moet ooreenstem met die gewig wat op die verpakking aangedui word. Faktore wat verdamping (gewigsverlies) na oes beïnvloed sluit in onvolwasse skil, losskil en meganiese beskadiging. Na afloop van die proef is monsters van een herhaling versamel en gereeld geweeg om die gewigsverlies en sodoende die houvermoë van elke kultivar te bepaal. Figuur 9 dui die gewigsverlies aan van elke kultivar oor ’n periode van een maand en is gerangskik van die hoogste verlies tot die laagste. Dit is opvallend dat byvoorbeeld Crop 34 aanvanklik omtrent geen gewigsverlies getoon het nie en toe later skielik

Verder is dit ook belangrik om op die interne kwaliteit van die produk te fokus om ’n optimale ekonomiesbemarkbare opbrengs en dus winsgewendheid te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) en inwendige defekte (holhart, bruinvlek en

CHIPS • September/October 2018

Page 81

Tabel 5. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van die proefopbrengs vir 2017/2018 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar

Skyfie- kleur2

SG3

Droë materiaal (%)3

Holhart (%)

Bruinvlek (%)

Allison

39

1.071

18.34

-

-

Challenger

42

1.071

18.38

-

-

Crop 34

54

1.079

20.07

-

-

Fandango

39

1.060

15.89

-

√

Georgina

38

1.061

16.25

-

-

Jelly

55

1.077

19.54

√

-

Joly

47

1.065

17.01

-

-

Lanorma

58

1.073

18.80

-

√

Mondial

50

1.066

17.20

-

-

Moonlight

49

1.070

18.17

-

-

Panamera

51

1.072

18.48

-

-

Rumba

56

1.078

19.69

-

-

Sifra

44

1.065

17.07

-

-

Valor

46

1.070

18.00

-

-

Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die

1

droëskyfiebedryf.

≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering)

Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

2

Die persentasie droë materiaal is 'n berekende waarde:

3

DM% = 24.182 + 211.04 * (SG-1.0988) Die werklike persentasiewaarde sal effens verskil tussen variëteite uit hierdie berekeningswaarde.

aansienlik baie gewig verloor het. Moonlight het egter konstant gewig verloor, maar dit was baie min (slegs 2.3%). Figuur 10 dui die gewigsverlies van elke kultivar oor 17 dae (dit word aanvaar dat produk die verbruiker na 17 dae bereik het) terwyl Figuur 11 die gewigsverlies van elke kultivar oor nege dae aantoon wat van toepassing op die plaas is. C

Page 82

CHIPS • September/Oktober 2018

< Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering)

Bedryfsdienste • Industry Services

Figuur 9: Gewigsverlies van elke kultivar vir ʼn periode van 40 dae (14 Februarie 2018 tot 9 April 2018).

Figuur 10: Gewigsverlies van elke kultivar vir ʼn periode van 17 dae (14 Februarie 2018 tot 5 Maart 2018).

Figuur 11: Gewigsverlies van elke kultivar vir ʼn periode van nege dae (14 Februarie 2018 tot 5 Maart 2018).

CHIPS • September/October 2018

Page 83

Suidwes-Vrystaat kultivarproef onder besproeiing op Petrusburg in 2017/2018 Johan Odendaal (produsent), Herman Haak en Chantel du Raan (Aartappels SA)

Die Suidwes-Vrystaat produksiestreek waar aartappelproduksie hoofsaaklik onder besproeiing geskied, produseer sowat 2% (gebaseer op die 2016-oesjaar) van die totale aartappelproduksie in Suid- Afrika. Hierdie streek plant hoofsaaklik vir die tafelaartappelmark en lewer voorafverpakte gehalte aartappels. Verwerkingsmaatskappye koop aartappels in hierdie streek as daar ’n tekort aan aartappels vir verwerking is. Die standaard kultivars vir die tafelaartappelmark is Mondial en Sifra.

Die Suidwes-Vrystaat produksiegebied het ’n droë kontinentale klimaat en ontvang ’n baie lae jaarlikse gemiddelde reënval van tussen 318 en 432 mm wat meestal gedurende die somer voorkom.

Page 84

CHIPS • September/Oktober 2018

Baie warm somers kom voor, terwyl die winters weer baie koud is met strawwe ryp (Junie-Augustus).

Die proef is onder besproeiing in ’n ewekansige blokontwerp uitgevoer met drie herhalings. Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

Verteenwoordigende grondmonsters is voor plant geneem en ontleed om die grondvoedingstatus van die proefperseel te bepaal. Die resultate van die grondontleding vir hierdie proef word aangedui in Tabel 2.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes

Bedryfsdienste • Industry Services

die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed. Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen. Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite asook kultivars, onder andere as gevolg van verskillende groeiperiodes (Tabel 3).

Figuur 1: Ligging van Petrusburg in die Suidwes-Vrystaat produksiegebied

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proefperseel en uitleg.

Plaas:

Lushof Boerdery - Biesiesdam

Boer:

Mnr. Johan Odendaal

Plantdatum:

24 Augustus 2017

Oesdatum:

19 Januarie 2018

Besproeiing / Droëland:

Besproeiing

Dubbel- of enkelrye:

Dubbelrye

Loofafsterwe:

Chemies

Tussen-ryspasiëring:

0.9 m

In-ryspasiëring:

0.30 m

Proefperseel per eenheid:

18 m

Stand:

37 037 plante / hektaar

Moergrootte:

250-telling (gemiddeld 100 g)

2

Bemestingsprogram: Voedingswaarde: N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

Tydens plant

220

154

130

Knolinisiasie (topbemesting)

50

-

-

Totaal

270

154

130

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal hoofstamme per area en dus deur die aantal moere geplant asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is andersyds afhanklik van die aantal ogies, die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit. Die aantal ogies per knol is kultivarafhanklik, terwyl die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit beïnvloed word deur die plantgereedheid van die moere. Dit is egter belangrik om daarop te let dat die aantal ogies tussen kultivars varieer.

Die kultivars, plantgereedheid van moere, stand (%) en halmtelling van hierdie proef word aangedui in Tabel 3.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Petrusburgomgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir ’n aantal seisoene geëvalueer word

CHIPS • September/October 2018

Page 85

P-Bray

Tabel 2: Grondontledingsresultate vir die Petrusburg-kultivarproef (2017/2018) voor plant.

1

K

Ca

Mg

Na

K

Ca

Mg

Na

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

6.85

P

(mg/kg)

1430

pH (KCl)

% of KUK1

(mg/kg)

Brutodigtheid (kg.m-3)

Ammonium asetaat

%

%

%

%

20

131

325

69

7

13.1

63.5

22.2

1.2

KUK = Katioon-uitruilkapasiteit

Klei (%)

4

Silt (%)

8

Sand (%)

88

Totale reënval per maand 2017/2018

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2017/2018

Langtermyn kumulatiewe reënval

350 300

Reënval (mm)

250 200 150 100 50 0 Augustus

Plant

September

Oktober

November

Groeiseisoen = 161 dae

Desember

Januarie Oes

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook die langtermyn-gemiddelde reënval.

Page 86

CHIPS • September/Oktober 2018

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 3: Karaktereienskappe ten opsigte van groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2017/2018.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Plantgereedheid2

Stand (%)

Halms per plant

Halms per hektaar

Allison

Medium tot lank

(120)

4

94

4.2

146 222

Almera

Kort

(85)

1

94

3.2

111 407

Bonnata

Medium

(90-110)

5

97

4.8

172 444

Challenger

Medium

(110)

3

88

5.8

189 037

El Mundo

Medium

(90-100)

5

97

5.2

186 815

Electra

Medium

(110)

3

94

3.6

125 333

Fandango

Medium tot lank

(120)

2

97

3.8

136 518

Georgina

Medium

(90-110)

3

94

4.8

167 111

Jelly

Medium tot lank

(120)

2

94

4.4

153 185

Joly

Medium

(100-110)

2

64

3.0

71 111

Labadia

Kort tot medium

(100)

4

100

5.6

207 407

Lanorma

Kort

(80-90)

5

94

4.0

139 259

Libertie

Medium

(90-110)

5

82

4.0

121 481

Ludmilla

Kort

-

2

97

4.0

143 704

Markies

Medium

(110)

1

91

4.4

148 296

Mondeo

Medium

(90-110)

3

94

5.0

174 074

Mondial

Kort tot medium

(95-100)

3

88

3.8

123 852

Panamera

Kort tot medium

(95-100)

3

73

2.6

70 296

Rumba

Medium

(90-110)

5

97

5.6

201 185

Sifra

Kort tot medium

(90-100)

1

100

3.4

125 926

Taisiya

Kort tot medium

(100)

2

97

3.2

114 963

Tyson

Kort tot medium

(90-100)

1

100

3.0

111 111

Valor

Medium

(100-110)

2

94

4.4

153 185

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Die daaglikse en langtermyn-weerdata is verkry vanaf die LNR se Petrusburg-weerstasie (-29.12421, 25.51239).

Volgens die gemete reënval gedurende die 2017/2018-groeiseisoen het dit meer as gewoonlik vroeg in die groeiseisoen gereën, d.i. gedurende September en Oktober (tydens knolinisiasie en vegetatiewe groei) in vergelyking met die langtermyndata (Figuur 2). Die res van die groeiseisoen het egter minder reën as gewoonlik ontvang. Die kumulatiewe reënval gedurende die 2017/2018-groeiseisoen was

deurentyd effens hoër in vergelyking met vorige jare (langtermyn-gemiddelde).

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2017/2018-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg met die uitsondering dat aansienlik hoër maksimum- en minimumtemperature vroeg in die seisoen (September) voorgekom het. Na die skerp styging in die temperatuur het dit direk daarna (Oktober) weer aansienlik afgeneem in vergelyking met die langtermyn-data. Vanaf Desember tot die einde van die seisoen het dit egter weer van een CHIPS • September/October 2018

Page 87

uiterste tot die ander uiterste verander en het die area baie hoër minimum- en maksimumtemperature ondervind, en was dit vir ’n aantal dae tussen 3540°C. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate vir respirasie gebruik word.

Verder het die proef ook drie keer ryp ondervind wat vermoedelik opbrengsskade aangerig het. Die boere in die area vermoed dat die ryp die plante ’n agterstand van drie weke gegee het. Die eerste ryp is ontvang ±43 dae na plant (tydens vegetatiewe groei en knolinisiasie), die tweede ryp kort daarna, ±53 dae na plant (knolinisiasie) en die derde ryp t ±84 dae na plant (vullingsperiode).

Hitte-eenhede is ook ’n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant ’n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om ’n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2017/2018-groeiseisoen het bykans dieselfde patroon gevolg as die langtermyngemiddelde hitteeenhede en word aangedui in Figuur 4. Aan die einde van die seisoen was die betrokke groeiseisoendata se kumulatiewe hitte-eenhede 5.4% hoër in vergelyking met die langtermyn-data.

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets.

Die kultivareffek gedurende die 2017/2018-proewe (Figuur 5) was statisties hoogs beduidend (p<0. 01) ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van variasie laag (20.1%) was. Dit dui aan dat die proef goed uitgevoer en die resultate betroubaar is. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as ’n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Dit is uiters belangrik om so gou as moontlik ’n groot blaaroppervlak te verkry om die maksimum radiasie vanaf die son te onderskep, aangesien opbrengs direk verband hou met die onderskepte radiasie wat gebruik word vir fotosintese. Die lewensduur van die blaaroppervlak bepaal die effektiwiteit van die vullingstydperk gedurende die seisoen en hou dus ook direk verband met opbrengs. Ryp kan dus ’n direkte negatiewe impak op aartappelproduksie hê as gevolg van die gedeeltelike of volledige verlies van blaaroppervlak wat lei tot die vermindering in fotosintese en dus opbrengs.

Maksimum temperatuur 2017/2018

Minimum temperatuur 2017/2018

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur Rypskade

40

Temperatuur (°C)

35 30 25 20 15 10 5 -5 -10

15-Aug-17 21-Aug-17 27-Aug-17 02-Sep-17 08-Sep-17 14-Sep-17 20-Sep-17 26-Sep-17 02-Oct-17 08-Oct-17 14-Oct-17 20-Oct-17 26-Oct-17 01-Nov-17 07-Nov-17 13-Nov-17 19-Nov-17 25-Nov-17 01-Dec-17 07-Dec-17 13-Dec-17 19-Dec-17 25-Dec-17 31-Dec-17 06-Jan-18 12-Jan-18 18-Jan-18 24-Jan-18 30-Jan-18

0

Plant

Groeiseisoen = 161 dae

Datum Figuur 3: Minimum- en maksimumtemperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook langtermyn.

Page 88

CHIPS • September/Oktober 2018

Oes

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Totale hitte-eenhede 2017/2018

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2017/2018

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

1800

Hitte-eenhede

1600

5.4%

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Augustus

September

Oktober

November

Desember

Maand

Januarie

*Totale hitte-eenhede spesifiek bepaal vir aartappels (drumpel temperatuur = 5°C) as gewas [bereken vanaf uurlikse data].

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook langtermyngemiddeld.

Bemarkingsindeks (%)

128.9 a 127.9 ab 126.8 a-c 126.5 a-d 118.8 a-e 116.0 a-f 112.9 a-g 112.5 a-h 106.1 a-i 103.9 a-j 103.7 a-k 102.7 a-l 102.4 a-m 102.2 a-n 100.2 a-o 93.6 d-p Proefgemiddeld 87.5 e-p = 48.1 t/ha 84.0 f-p 81.7 g-p 79.1 i-p p < 0.05 67.8 o-p KBV = 33.14 KV% = 20.1 65.2 p

Opbrengs van kultivars verskil nie statisties nie

Opbrengs van kultivars verskil nie statisties nie

Kultivar

Opbrengs (%) El Mundo Mondial Almera Mondeo Lanorma Fandango Sifra Allison Georgina Valor Tyson Ludmilla Taisiya Bonnata Electra Libertie Jelly Panamera Labadia Challenger Joly Markies

0

20

40

60

80

100

120

140

Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%) vir 2017/2018

160

*Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.

Figuur 5. Totale opbrengs en bemarkingsindeks per kultivar as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2018

Page 89

Die gemiddelde opbrengs (48.1 t/ha) vir die 2017/2018-groeiseisoen was 9.9 t/ha laer in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige twee jaar (59 t/ha). Dit kan toegeskryf word aan die ryp wat drie keer gedurende die groeiseisoen voorgekom het. Gedurende die 2017/2018-proef (Figuur 5) het die kultivars El Mundo, Mondial, Almera, Mondeo, Lanorma, Fandango, Sifra, Allison, Georgina, Valor, Tyson, Ludmilla, Taisiya, Bonnata en Electra die hoogste opbrengste gelewer. Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (48.1 t/ha) was behaal deur die kultivars El Mundo, Mondial, Almera, Mondeo, Lanorma, Fandango, Sifra, Allison, Georgina, Valor, Tyson, Ludmilla, Taisiya, Bonnata en Electra.

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag ’n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Dit is opvallend dat Mondeo die hoogste bemarkingsindeks behaal wat toegeskryf kan word aan ’n hoë opbrengs en hoë persentasie groot groottegroepverspreiding (Figuur 6) wat die kultivar gelewer het. Markies en Joly het die laagste bemarkingsindeks getoon hoofsaaklik Baby

70

Klein

Klein medium

Medium

omdat die kultivars ’n lae opbrengs gehad het.

Groottegroepverspreiding en gradering word ook gebruik word om aartappels te klas en is daarom belangrike faktore om in ag te neem om ’n optimale ekonomies-bemarkbare opbrengs te verseker. In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding, in Figuur 7 die gradering van die opbrengs en in Tabel 4 die hoofredes vir afgradering van die onderskeie kultivars aangetoon.

Dit is opvallend dat daar redelike insekskade op al die kultivars voorgekom het. Dit kan moontlik toegeskryf word aan die feit dat baie reën vroeg in die seisoen ondervind is. Die reën kon moontlik die grond van die walle afgespoel het of ’n ander moontlikheid is dat die knolle vlakker geïnisieer het gedurende die nat toestande tydens knolinisiasie. Daar was dus ’n groter risiko om insekskade te ondervind. Verder het die temperature tydens hierdie tydperk tussen 30°C en 35°C gewissel wat stremming op die plante geplaas het en wat tot verswakte plante gelei het.

Die LINTUL-POTATO-DSS plantgroeimodel is gebruik om potensiële opbrengste van die kontrole kultivar, Mondial, te bereken. Potensiële opbrengs kan gedefinieer word as die teoretiese boonste opbrengsgrens in 'n situasie waar water, voedingstowwe en biologiese faktore optimaal is vir die seisoen waarin die proef gegroei het. Die inligting Groot medium

Grootteverspreiding (t/ha) in 2017/2018

60

Groot

Proefgemiddeld

Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 58.0 t/ha

50

2017/2018 = 48.1 t/ha 40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 6. Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens finale oes.

Page 90

CHIPS • September/Oktober 2018

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Uitskot

70

Klas 3

Klas 2

Klas 1

Proefgemiddeld

60

Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 58.0 t/ha

Gradering (t/ha) vir 2017/2018

50

2017/2018 = 48.1 t/ha 40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 7. Gradering van elke kultivar tydens finale oes.

2017/2018

2016/2017

2015/2016

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

140

120

100

80

60

40

20

0 Almera

El Mundo

Electra

Labadia

Lanorma

Markies

Mondeo

Mondial Panamera

Sifra

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2018

Page 91

Tabel 4: Hoofredes vir afgradering tydens die 2017/2018 Petrusburg-oes.

Allison x x

x

x (min)

x

x

x (min)

x

Challenger

x

x

El Mundo

x

x

Electra

x

x

x

x (min)

Fandango

x

Georgina Jelly

x x

x

Joly

x

Labadia

x

Lanorma

x

Libertie

x

(min)

x

Vergroening

Silwerskurf en swartspikkel

Spleetskurf

x (min)

x x x x

x

Markies

x

Mondeo

x

Mondial

x x

x x x

x

Rumba

x x

Sifra

x

Taisiya

x

Tyson

x

x

Valor

x

x

stel ons in staat om te evalueer hoe die werklike opbrengs behaal in die proef met gesimuleerde potensiële opbrengste vergelyk. Die verskil tussen die potensiële en werklike proefopbrengs verwys na die opbrengsgaping. Die verhouding tussen werklike opbrengs (61.3 t/ha) en potensiële opbrengs (109.8t/ha) is 56%.

Dit is ook belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, ongeag fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word Page 92

Sandspleet

x

x

Ludmilla

Panamera

Rhizoctonia

x

Almera Bonnata

Misvorming

Motskade

Fusarium

Insekskade

Bruinskurf

Aalwurn

Kultivar

Hoofrede vir afgradering

CHIPS • September/Oktober 2018

x x (min) x die drie-jaar data aangetoon vir die kultivarproewe in die Petrusburg produksie-area. Dit blyk dat die kultivar Sifra die minste variasie toon vir die betrokke produksie-area.

Voorts is dit ook belangrik om op die interne kwaliteit van die produk te fokus om ’n optimale ekonomiesbemarkbare opbrengs, en dus winsgewendheid, te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) asook inwendige defekte (holhart, bruinvlek en

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 5. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2017/2018 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Vleeskleur

Kooktipe1

Struktuur

Verkleur na kook

Skyfiekleur2

SG3

Droë materiaal4 (%)

Allison

Room

M

Medium

Geen

54

1.076

19.33

Almera

Geel

EM

Medium

Geen

51

1.061

16.10

Bonnata

Geel

EM

Medium

Geen

58

1.074

18.91

Challenger

Geel

M

Medium

Geen

58

1.075

19.18

El Mundo

Geel

M

Medium

Geen

49

1.066

17.24

Electra

Geel

M

Medium

Geen

50

1.066

17.34

Fandango

Geel

EM

Medium

Geen

56

1.071

18.27

Georgina

Donker geel

EM

Medium

Geen

51

1.065

17.07

Jelly

Donker geel

EM

Medium

Geen

59

1.081

20.43

Joly

Room

M

Medium

Geen

56

1.071

18.43

Labadia

Geel

EM

Medium

Geen

56

1.068

17.58

Lanorma

Geel

EM

Medium

Geen

55

1.070

18.10

Libertie

Room

EM

Medium

Geen

54

1.077

19.58

Ludmilla

Geel

NM

Styf

Geen

61

1.077

19.54

Markies

Geel

EM

Styf

Geen

59

1.077

19.67

Mondeo

Geel

EM

Styf

Geen

51

1.076

19.43

Mondial

Geel

M

Styf

Geen

53

1.073

18.67

Panamera

Geel

M

Medium

Geen

58

1.081

20.51

Rumba

Geel

M

Medium

Geen

62

1.081

20.43

Room

NM

Styf

Geen

60

1.081

20.49

Taisiya

Geel

EM

Medium

Geen

55

1.072

18.55

Tyson

Geel

EM

Medium

Geen

63

1.070

18.13

Valor

Room

EM

Medium

Geen

57

1.070

18.13

Kultivar

Sifra

BM – Baie melerige tot losse tekstuur; ≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering) M – Melerig, krummelrige tot los aartappel; EM – Effens melerige, vry ferm aartappel met fyn tot taamlike fyn tekstuur; < Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering) NM – Nie melerige, ferm aartappel met ‘n fyn tekstuur 2 Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die droëskyfiebedryf.

3 Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

4 Die persentasie droë materiaal is 'n berekende waarde: DM% = 24.182 + 211.04 * (SG-1.0988) Die werklike persentasiewaarde sal effens verskil tussen variëteite uit hierdie berekeningswaarde.

1

vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 4. Gedurende die 2017/2018-groeiseisoen het al die kultivars, behalwe vir El Mundo, aan die skyfiekleurnorm van >50 voldoen vir prosessering.

Wat die soortlike gewig (SG) betref het die kultivars

Allison, Challenger, Jelly, Libertie, Ludmilla, Markies, Mondeo, Mondial, Panamera, Rumba en Sifra voldoen aan die norm van ≥1.075 vir prosessering.

Geen defekte het voorgekom nie. C

CHIPS • September/October 2018

Page 93

Aartappelboer van die Jaar, dit sit jou op die “map”!

Hanrie Greebe, Aartappels SA

raad nodig het, of jou aartappels op hulle markvloer wil hê.

Mense wat ook aartappels wil plant en wil weet of ek bereid sal wees om hulle te mentor. So ja, om iemand anders te mentor en vir hom te vertel wat om te doen is maklik, dit kom van binne af, ons het ‘n passie vir dit wat ons doen. Dit kom daarop neer dat mense na jou opkyk. Daardeur sê ek nie dat jy as Boer van die Jaar die mees belangrikste persoon in die land is nie, maar jy het iets bereik, jy weet waarvan jy praat en mense wil geassosieer word met só iemand. Dit is hoekom ek bereid is om my boerdery oop te stel, sodat mense kan kom kyk wat ek doen en dat hulle kan kom leer.

Stephan Fourie is in 2015 aangewys as die Syngenta Nasionale Aartappel Boer van die Jaar. Hy vertel wat dit vir hom en sy boerdery oor die afgelope drie jaar beteken het.

Dit is ’n uitsonderlike groot eer vir my om Aartappelboer van die Jaar te kon wees in 2015. Dit is ‘n klop op die skouer wat vir jou sê dat jy op die regte pad is en dat dit wat jy doen raakgesien word.

Bemarking is 300% van my sukses en vir my handelsmerk, Potato Pride, beteken dit soveel. Almal weet wie Potato Pride is, wat Potato Pride doen en hoe Potato Pride lyk. Skielik is daar ‘n groter aanvraag na die Potato Pride handelsmerk. Hulle bel van heinde en verre hetsy of hulle plaasbesoeke wil kom doen, Page 94

CHIPS • September/Oktober 2018

Ek wil hê dat ‘n mede-produsent ook moet suksesvol wees en die beste produk na sy vermoë produseer.

Deur dit te kan doen verhoog jy die waarde van jou eie besigheid. ‘n Paar jaar vorentoe wil jy dalk jou grond verkoop, dan het jy die waarde van jou grond verhoog want daar is mense wat langs jou boer wat net so suksesvol soos jy is. Op die einde van die dag put jy ook waarde daaruit om ander te help.

Buiten dat dit duur is om met aartappels te boer is daar ook hoë risiko’s daaraan verbonde. Tydens die uithaal van die 2017 oes het ons 1 500mm reën gemeet by die pakstoor. Dit is meer as dubbeld ons jaarlikse gemiddelde reënval. Die baie reën het my aartappels weg gespoel uit die lande. ‘n Mens kan oes in sulke omstandighede, maar ook net tot op ‘n punt dan vrot die aartappels en moet jy alles weg gooi. In die 10 jaar wat ek met aartappels boer was dit die grootste knou wat ons nog gehad het. Dit gee ‘n ou weer moed as iemand dan by jou inry en jou op die skouer druk en sê “ek dink aan jou, bly op jou knieë en hou jou kop net hoog.” Ek het besluit om die volgende jaar weer aartappels te plant en dit wat ek doen, doen ek met 200% oorgawe. Dié jaar het weer vir ons gedraai en dit was weer ‘n besonderse jaar vir

Kommunikasie • Communication

die aartappelboerdery. Dit was net deur genade. Jy moet gló in wat jy doen, jy kan nie eens bietjie twyfel nie - en doen dit voluit.

Daar is ‘n persepsie dat produsente nie boerderypraktyke wil deel nie. Dit kom waarskynlik daarvan dat een se produk langs die volgende produsent se aartappels op die mark vloer lê en almal kompeteer met mekaar. Dit is nie soos met mielies waar ek byvoorbeeld 3 ton stroop en die volgende produsent stroop dalk 5 ton, maar alles gaan in een silo nie. Met aartappels is dit anders, ‘n produsent se naam is op sy produk. Ons is in kompetisie met mekaar of ons daaroor wil praat of nie, ek kompeteer met almal op Johannesburgmark. Vir party is dit sleg as sy buurman R2.00 ‘n sakkie meer kry. In my opinie is dit egter “well done” en veels geluk. Hy doen dalk iets wat ek nie doen nie om ‘n beter produk te lewer en ek haal my hoed vir hom af as hy ‘n goeie prys vir sy produk kan kry. Dan het ek die vrymoedigheid om hom te vra om my te help om my produk ook reg te kry want op die ou end is dit ‘n wen-wen situasie. As ons dit meer begin doen gaan die kwaliteit van ons almal se produkte verhoog en dan kan die pryse op die markte begin lig om dit vir ons meer volhoubaar te maak om met aartappels te boer.

Dit is duur om met aartappels te boer. Die reële pryse van insetkoste, soos arbeid en vervoer bly styg terwyl die reële pryse van aartappels al vir die afgelope 10 jaar sywaarts loop. Dit is sleg as jy hoor ‘n produsent maak dit nie. Die risiko wat ons as aartappelprodusente aangaan is heeltemal te groot vir die winste wat ons maak. Dit is wat dit moeilik maak. Iewers moet ons iets begin doen om die aartappelbedryf se prys te lig. Ons moet uit die boks begin dink.

Ek wil hê dat ‘n mede produsent ook moet suksesvol wees en die beste produk na sy vermoë produseer. pryse op die markte af. As ons daardie aartappels in ‘n ander kanaal kan kanaliseer, gaan die kwaliteit aartappels op die markte en laer volumes beter pryse behaal.

Ons het nou iets nodig om die bedryf reg te trek. Ja die per kapita verbruik van aartappels kan verhoog om die volumes te absorbeer, maar wanneer gaan dit gebeur? Ons kan nie 10 of 15 jaar wag vir die per kapita verbruik om byvoorbeeld tot by ‘n 100kg te styg nie. Ons probleem is nou en dit is tyd dat ons oorgaan tot innoverende aksie. Ons het tans basies net die twee kanale van varsproduktemarkte en verwerking. Ons moet nuwe produkontwikkeling doen en dit moet nóú gebeur.

Ongeag die uitdagings wat aartappelprodusente in die gesig staar, wil ek mede aartappelprodusente aanmoedig om bereid te wees om as kandidate vir die Syngenta Nasionale Aartappelboer van die Jaar te staan. Ek kan nie genoeg beklemtoon wat dit vir my besigheid beteken nie en wat dit vir my bemarking beteken nie. Almal weet wie jy is, mense kyk op na jou en vir die aartappel been van jou besigheid beteken dit astronomies baie. Maatskappye, inset verskaffers, almal wil met jou geassosieer wees.

Mens kry erkenning en jy wil darem weet dat dit wat ek doen gaan nie ongesiens verby nie. Om Aartappelboer van die jaar te wees sit jou boerdery op die “map”! C

Ek het ‘n visie in my kop oor aartappels, wat ons moet doen in SA om die volumes op die markte minder te maak. Dit het by my opgekom tydens die Wêreld Aartappelkongres in Sjina waar hulle aartappels verwerk in soveel verskillende produkte, dat ons hier in Suid-Afrika self meer aartappelprodukte moet skep. Ons moet iets met aartappels doen waar ons kan waarde toevoeg, terug na die produsent toe, wat maak dat sy inkomste per hektaar kan lig. Kanaliseer die laer klas aartappels weg van die markte en maak byvoorbeeld geprosesseerde veevoer daarvan. Laer klas aartappels en ja, ook hoë volumes, druk die

CHIPS • September/October 2018

Page 95

Sandveld Gholfdag gaan oor veel meer as net gholf!

Gawie Geyer, CHIPS

Reaan van Zyl

Die Sandveld Gholfdag – 2018 is op 15 September 2018 met groot sukses by die Bergrivier Gholfklub op Velddrif vir die vyfde agtereenvolgende jaar aangebied.

Volgens Reaan van Zyl, Sandveld aartappelboer en dryfveer agter die gholfdag, is die idee met die dag om eerstens ’n geleentheid vir aartappelboere, insetverskaffers, markagente en kopers te skep om op ’n informele grondslag sosiaal met mekaar te skakel asook mee te ding, en tweedens om fondse vir die Bergrivier Gholfklub in te samel vir noodsaaklike instandhouding. “Die manne was aanvanklik maar redelik kopsku om hul gholf-tekortkominge aan die groot klok te hang en moes ek die spreekwoordelike haas uit die hoed trek om genoeg deelnemers vir die Page 96

CHIPS • September/Oktober 2018

eerste gholfdag bymekaar te skraap. Vanjaar was my taak heelwat makliker en het 25 spanne vroeg-vroeg ingeskryf – dit is die maksimum wat die baan kan akkommodeer om te verseker dat die toernooi voor laaste lig klaarmaak.”

“Ons is terdeë bewus daarvan dat ten einde die dag se sukses te verseker en te laat groei, ons voortdurend nuut moet dink. ’n Sprekende voorbeeld hiervan is vanjaar se toerustinguitstallings deur Kaap Agri – Graafwater en VB Agri by van die bowwe. Dat ons ’n konsep het wat vrugte afwerp is beslis so as die toename in borge en deelnemende spanne in ag geneem word”, het Reaan gesê.

Hy het verder genoem dat in die lig van die sukses

Kontreinuus • Regional News

van die gholfdag met gepaardgaande verhoogde inkomste, die surplus wat vanjaar geïn word aan ’n plaaslike kerk geskenk sal word. “Vanaf volgende jaar sal ons vroegtydig verdienstelike instansies identifiseer aan wie ons die ongespandeerde fondse sal skenk.”

het op pasgebraaide kruisskyfrepies saam met die keelbevogtiger van jou keuse. Die top wyne wat by die RSA Markagente “keelbenattergat” beskikbaar was, was die van Fryer’s Cove van die organiese wynmaker Jan (Ponk) van Zyl.

Alhoewel daar by agt bowwe iets was om aan te peusel en die dors te les, was dit veral versnaperings wat deur RSA Markagente en Cape Pots aangebied is wat die spanne langer laat talm het en uiteraard tot bottelnekke aanleiding gegee het. RSA Markagente se spesialiteit was seekos en wyn om dit te komplimenteer, terwyl Cape Pots hulle toegespits

Tydens die aand se prysuitdeling het die Cape Pots span bestaande uit Johan Laubscher, Niël Volschenk, André Swanepoel en Rouan White weggestap met die louere en die wisseltrofee wat deur RSA Markagente geskenk weggestap. André Coetzee van GWK kon spog met die verste-dryfprys. C

CHIPS • September/October 2018

Page 97

North Eastern Cape Regional meeting Louis Pretorius, Potatoes SA

North Eastern Cape farmers- together with industry role players met 28 August 2018 at Ugie under chairmanship of Gary Vorster to discuss industry related matters.

The key note speaker, Andre Diederichs from Business Jungle, addressed the concept of family succession planning that would definitely assist farmers in business planning for the future. The program also made provision for a talks by Jamie Manuel and Michel Blackenburg on empowerment models and Mr Graham Peddie from Kynoch about the latest developments in the fertilizer industry.

Page 98

CHIPS â&#x20AC;˘ September/Oktober 2018

Dr Andre Jooste, chief executive officer of Potatoes SA, provided an overview of the latest industry trends and what producers can expect in the future. He also gave insight into the current organisational structure of the Potatoes South Africa with special reference to improved service delivery to the potato industry.

Louis Pretorius presented the 2017/2018 results of the North Eastern Cape cultivar trial conducted on the farm Agassiz of Sean Bell. C

Kontreinuus • Regional News ASD • PCS

Imagine a world without

potatoes Sanette Thiart, Potato Certification Service

Conference in Addis Ababa, with the emphasis on how it could assist in strengthening the potato value chain in East Africa and other developing nations.

Following round table discussions, the World Potato Congress committed to developing a “tool box” which would address the needs of individuals and communities through the potato value chain.

At the 10th World Potato Congress (WPC) held in Cuzco, Peru earlier this year, the International Potato Center (CIP) launched a campaign Imagine a World without Potatoes in support of the World Potato Congress’s mission to create a value chain network to lead sustainable growth and development of the potato to meet increased global consumption and demand.

The Congress, inter alia, also discussed the identified key challenges facing Peruvian potato farmers to increase production which were: • High product losses with the bulk of losses being experienced at farm level.

• Lack of appropriate value chain infrastructure.

• Lack of a proper supply of certified seed.

• Tariff and non-tariff barriers.

• Asymmetry of information.

• Lack of proper marketing institutions.

• Pests and diseases.

During the discussions on the inputs, significant emphasis was placed on the availability of certified seed potatoes coupled to sufficient access to fertilizer, irrigation, crop production requirements and machinery. The control of pests and diseases also plays a big role.

The importance of quality seed was also previously discussed by the World Potato Congress Inc. in 2016 while attending the African Potato Association

At the recent WPC, Romain Cools, President of the World Potato Congress, posed the question: “What do you do when you have no money and only enthusiasm?” This is where the “tool box” comes in handy by developing public/private/partnerships.

The “tool box” is simple, but must be efficient.

The "tool box" for potato projects in the developing world has six components, namely: • Collaboration between local individuals or groups with partners who want to carry out their corporate social responsibility.

• Provision of quality planting material.

• Farm management and crop production technologies.

• Sustainable production and storage of potatoes.

• Marketing.

• Creating added value through packaging and processing.

Throughout the discussions the importance of quality planting material was emphasized as a key component to feed the world’s growing population and that farmers will be making decisions under increasing uncertainty due to climate change and that inter-institutional collaboration is key to prepare for the future! C I cannot imagine a world without potatoes, therefore Potato Certification Service is committed to play its part in ensuring quality planting material to the South African potato industry so that our growing population can enjoy potatoes at all times and in all forms!

CHIPS • September/October 2018

Page 99

Opsporing van latente besmetting deur die Ralstonia-spesies kompleks Anel Espach, Plantovita

Wat is ’n latente infeksie?

Latensie kan by verskeie patogene voorkom, maar is ’n definitiewe omskryfde toestand wat mag manifesteer met bakteriese verwelksiekte wat veroorsaak word deur die R. solanaceaum spesiekompleks (RSK soos die groep veroorsakende organismes kortweg genoem kan word). Latensie beteken nie dat dit nie raakgesien kan word nie (wat ook te wyte kan wees aan ander faktore soos ’n gebrek aan ervaring). Latensie beteken dat daar geen simptome ontwikkel het nie – bakteriese Page 100

CHIPS • September/Oktober 2018

getalle kan ’n rol speel, maar is nie die enigste rede waarom ’n plant latent geïnfekteer kan wees nie.

Latensie verwys ook glad nie na die virulensie van die patogeen nie. ’n Isolaat teenwoordig in latente RSK (die verwelk-veroorsakende organisme) infeksies, is steeds so patogenies en virulent as die isolate wat in simptomatiese plante voorkom. Latensie kan voorkom as gevolg van een of ’n kombinasie van die volgende faktore: lae vlakke van die patogeen, weerstandbiedende kultivars, omgewingstoestande (grond, klimaat, waterbeskikbaarheid) en die tipe gasheer.

PLANTOVITA

Die doel van verskeie navorsingsprojekte, nasionaal en internasionaal, is telkemale die soeke na immuniteit of weerstandbiedendheid van aartappelklone en die afwesigheid van latente infeksies. Dit blyk feitlik onmoontlik te wees om weerstandbiedendheid te kry inaggenome al die stamme van die patogeen en die rol wat klimaat speel. Dit is ook deur verskeie groepe wat die patogeen bestudeer het, raakgesien dat sekere aartappelklone wat onder hoë temperature groei en verwelksimptome toon, steeds bakterievrye knolle produseer. Dit is ’n baie goeie indikasie dat knolinfeksie ook deur genetiese faktore beheer word. Die aan- of afwesigheid van latensie is nie ’n konsekwente aanduiding van die patogeenvlakke in die plant of knolle nie. Enige latent geïnfekteerde gasheer kan dien as ’n hewige bron van inokulum.

Vanaf dieselfde plant kan simptomatiese, gesonde en latent geïnfekteerde knolle geoes word. Die kwessie van latensie is dus ’n onvoorspelbare, ingewikkelde multifaktoriale verskynsel.

Bakteriese selle van Ralstonia spesies wat aartappel as gasheer het, kom in die vaatweefsel voor en raak sigbaar as ’n slymerige massa wanneer die knolle deurgesny word. Groot massas bakterieë kan hierdeur dien as bron van inokulum vir die siekte.

Is daar faktore tydens verbouing wat latensie kan bevorder?

In aartappelproduksie speel die volgende ’n rol in die ontwikkeling van bakteriese verwelksiekte en uitdrukking van simptome daarvan: • Vatbaarheid/weerstandbiedendheid van kultivars vir die siekte.

• Grondkondisies (grondtemperatuur, grondvog, tipe grond, vlak van watertafel).

• Klimaat (temperatuur tydens verbouing).

• Aantal bakterieselle in die knolle (mate van infeksie per knol).

• Hoeveelheid knolle wat geinfekteer is (mate van infestasie in die land).

• Groeistadium van die plant tydens infeksie.

Daar is dus ’n hele aantal faktore wat daartoe kan bydra dat ’n infestasie van ’n aanplanting/plante simptome van die siekte kan manifesteer, al dan nie. Die faktore speel nie elk individueel ’n rol nie, maar is verweef in die affektering van siekte manifestering. Indien simptome nie manifesteer nie, word die infeksie as latent beskou. Kwessies soos koelopberging veroorsaak dat bakteriegetalle daal en wanneer dit dan blootgestel word aan hoër temperature tydens plant of gedurende die groeiseisoen, kan die getalle drasties styg tot vlakke wat simptoomuitdrukking of opspoorbaarheid moontlik maak – selfs in ’n baie kort rukkie (etlike dae). Daar is gevind dat selfs na 200 dae by 4°C gestoor, knolle steeds virulente bakterieë kan bevat. ’n Studie in die buiteland het selfs 240 dae van oorlewing gerapporteer by 4°C. Studies het getoon dat verbouing onder warmer kondisies knolle met verskillende vlakke van infeksie en simptome tot gevolg het, terwyl verbouing onder koeler toestande oënskynlik asimptomatiese knolle tot gevolg het. Etlike aantal knolle wat verbou is onder warmer kondisies en oënskynlik geen simptome getoon het nie, het wel positief getoets. Dit is egter ’n wel bewese feit dat warmer kondisies verwelk bevorder en dat die effek van die plant se weerstand by hierdie temperature feitlik verdwyn. Verskeie weerstandbiedendheidsmeganismes in die plant is dan ook temperatuur sensitief. Weerstandbiedende kultivars is ook geneig om nie sigbare simptome te toon nie (latensie), maar die bakteriese infeksie word wel goed intern onderhou. Dit blyk uit studies dat gene wat betrokke is by virulensie van die patogeen, aan- of afgeskakel word na aanleiding van temperatuur variasies.

Met betrekking tot siektebeheer, word dit aanbeveel in dokumente van die Europese Unie oor bakteriese verwelksiekte, dat die sny van knolle verhoed moet word. Insidensie van siekte kan 250 maal meer wees en opbrengs verlies meer as 40% groter as wanneer knolle nie gesny is nie. Die oop wonde maak kanse vir knolbesmetting dramaties groter. Selfs veranderinge in grond pH kan ’n rol speel in die manifestering van die siekte en die totstandkoming van latent geïnfekteerde knolle. Alternatiewe gashere, veral latent geïnfekteerde onkruid, speel ’n belangrike rol in die oorwinteringsvermoë van die patogeen in koeler streke.

CHIPS • September/October 2018

Page 101

Watter rol speel temperatuur in die opspoorbare vlakke van Ralstonia spesies in moere?

Isolasie van die patogeen uit simptoomlose OF simptomatiese plantdele word gedoen met behulp van geskikte groeimedia. Die sg melktoets waar halms in water gelaat word om bakterieë in die water uittelaat, is aanduidend van moontlike bakteriese verwelk.

Uit die bogenoemde lys faktore en die bespreking, is dit duidelik dat omgewingsfaktore, waaronder temperatuur, die uitdrukking van simptome en die uitdrukking van weerstandseienskappe van ’n plant teen die patogeen, sterk beïnvloed en affekteer. Indien die aantal selle in ’n knol genoeg is, kan spesifieke toetse die teenwoordigheid van Ralstonia spesies makliker opspoor. Die skatting van die hoeveelheid bakterieselle in ’n knol tydens latente infeksie kan hoegenaamd nie akkuraat gedoen word nie omdat soveel faktore betrokke is en die hoeveelheid selle per knol dramaties wissel. Dit impliseer dat daar vlakke van bakterieselle in knolle is wat nie opgespoor kan word nie. Alle faktore wat dus kan aanleiding gee tot latent infeksie, kan dus die opspoorbare vlakke van die organisme in knolle beïnvloed, so ook temperatuur. Dit is egter bekend dat verwelk, knolsimptome en oordrag van die patogeen na dogterknolle geskied by ’n laer temperatuur vir Biovar 2 as vir Biovar 3. Die genetika van die patogeen speel dus ook ’n rol.

Is daar al navorsing gedoen oor die effek van latensie op die toetsuitslae?

Meeste moeraanplantings word sedert 1989 getoets vir die teenwoordigheid van bakteriese-verwelk.

Verpligte toetsing geskied egter eers sedert 1996.

Vir die keuse van metodes vir roetine en kommersiële gebruik moet koste, praktiese uitvoerbaarheid en prestasie in aanmerking geneem word. Enige plaaslik-geproduseerde toetsstel is noemenswaardig goedkoper as die wat ingevoer moet word. Die RSK spesifieke ELISA toetsstel (spesifiek vir isolate Page 102

CHIPS • September/Oktober 2018

wat in die biovar 2 en biovar 3 groepe resorteer) is ontwikkel en word vervaardig en verskaf deur prof. Bellsted van die Universiteit Stellenbosch, Departement Biochemie. Hierdie toetsstel is in gebruik

by Aartappellaboratoriumdienste (ALD) sedert die 1990s. Verskeie navorsingsprojekte om die roetine gebruik van spesifiek hierdie toetsstel te valideer en te optimaliseer in ALD, is in samewerking met die Landbounavorsingsraad (LNR) in die vroeë 1990s onder leiding van wyle dr. Niel Theron deur verskeie wetenskaplikes uitgevoer wat kenners was op die patogeen en die tegniek. Hierdie werk is gedoen juis met die oog op die implementering van die ELISA as deel van die toetsproses en die verfyning daarvan – om ’n proses daar te stel wat prakties uitvoerbaar en betroubaar is. Die resultate van hierdie projekte, wat uitgevoer is oor ’n tydperk van etlike jare, is gebruik om die protokol te optimaliseer tot wat dit vandag is. Hierby ingesluit was eksperimentele werk wat gedoen is om die sensitiwiteit en spesifisiteit van die toetsstel te bepaal.

Die sensitiwiteit is aanduidend van die potensiële generering van vals-negatiewe resultate terwyl die spesifisiteit aanduidend is van die potensiële generering van vals-positiewe uitslae. Om latente infeksie op te spoor is dit nodig dat die toetsmetode se sensitiwiteit voldoende is. Knolle met ringsimptome is telkemale raak-getoets al word dit verpoel in 100 knol-submonsters. In die bepaling van die spesifisiteit is 40 plaaslike isolate gebruik. Internasionaal word daar steeds werk gedoen om metodes te probeer verbeter om latente infeksie nog makliker op te spoor.

Projekte wat plaaslik uitgevoer is tydens die evaluasie van die toetsstel in die vroeë 1990s het ingesluit die toets van oënskynlik latente knolle. Pogings is ook aangewend as deel van hierdie projekte om latente knolle eksperimenteel te kweek. Die kweking van latente knolle was nie baie suksesvol nie as gevolg van die feit dat dit nie voorspel kan word nie en daar faktore en kombinasies van faktore is wat ’n rol speel, en hierdie kan nie gemanipuleer word om latensie tot gevolg te hê nie.

Is die ELISA toetspakket in staat om latente vlakke van infeksie op te spoor? ’n Eenvoudige standaardmetode om latente infeksie op te spoor, is deur die knolle vir 3-4 weke by 28-30°C te inkubeer en dan te evalueer vir ’n eksudaat van bakteriese slym aan die ogies.

Hierdie metode is geweldig tydrowend en selfs lae infeksievlakke kan nie so raak gesien word nie omdat daar steeds nie noodwendig eksudaat vorm nie.

ELISA evaluasieprojekte het getoon dat die opspoor

PLANTOVITA

van latente infeksie deur meeste toetstegnieke moontlik is, maar dat dit nie konsekwent is nie. Dit is ook die geval met ander metodes. Die rede hiervoor is dat die vlakke van die organisme in die latente knolle onvoorspelbaar kan wissel van enkeles tot miljoene, terwyl die aantal knolle wat latent is per plant (aanplanting) ook onvoorspelbaar kan wissel. Daar is dus altyd die moontlikheid dat baie lae vlakke van die patogeen nie met behulp van enige toetstegniek opgespoor kan word nie – óf as gevolg van die bemonstering, óf as gevolg van die sensitiwiteit van ’n toetsmetode. Tydens die toetsproses word 100 knolle verpoel in ’n submonster om die toets van 4 605 knolle te bemoontlik. Die isolasieeffektiwiteit van bakterieë uit plantmateriaal (knolle) verskil drasties van die teoretiese opsporingslimiet wanneer daar gebruik gemaak word van reinkulture.

Die opspoorbaarheid van die toetsstel is bepaal as in die orde van 10 000 bakterieselle (104 - 105 selle) per gram weefsel of wanneer reinkulture gebruik word, 2 x 102 selle/ml. Die opspoorbaarheid van verdunningsplate (metode gebruik om positiewe ELISA uitslae te bevestig) is 1 500 selle per gram weefsel.

Die laagste hoeveelheid bakterieë opspoorbaar in knolle met ringsimptome is bepaal as net meer as 6 miljoen selle per gram weefsel – bepaal deur isolasie van die bakterieë. Dit is gerapporteer dat bakteriegetalle van so laag as 10 selle per gram weefsel in latent knolle in een knol gevind is, wat buite die vermoë van opsporing van enige roetinetoets is. Die teenwoordigheid van saprofitiese organismes kan die prestasie van die toets verder drasties verswak en daar kan selfs soveel saprofiete in die monster teenwoordig wees dat infeksie wat gelei het tot ringsimptome nie eers opspoorbaar is nie. Die effektiwiteit om latente knolle met uitplating op te

’n Isolaat van Ralstonia solanacearum (biovar 2) word gekweek op kunsmatige groeimedium na isolasie uit ’n aartappelknol. spoor, is baie beter as die ELISA. Die kans om met die ELISA latente infeksie te mis wissel van 5% tot 50%alles afhangend van die onvoorspelbare variasie in bakterie getalle. Hierdie variasie is groot wat mens ’n idee gee van die inkonsekwentheid, juis as gevolg van al die faktore wat ’n rol speel. Tydens die uitvoer van die projek is wel vier uit vyf latent-geïnfekteerde knolle opgespoor wanneer knolle in 100-knol submonsters verpoel word. C

Ten slotte kan daar dus oor die opspoor van latente infeksie gesê word dat opsporing van die patogeen slegs moontlik is indien die bakteriegetalle meer is as die opsporingsvermoë van die toets. Hierdie geld vir enige toetsmetode en -proses en geld ook slegs indien geïnfekteerde knolle met bemonstering ingesluit is in die verteenwoordigende monster.

CHIPS • September/October 2018

Page 103

Prokon News During July - August 2018, 15 potato producing regions as well as nonproducing suppliers delivered potatoes to the fresh produce markets.

Relevant statistics with regard to deliveries during July / August 2018: • 14 292 385 bags (11 581 deliveries) from 15 regions as well as non-producing suppliers was delivered to the fresh produce markets.

• 1 318 974 bags did not comply with the prescribed marking requirements.

• 5 539 bags did not indicate the correct cultivar.

• 8.95% were downgraded on average.

TOP 10 REASONS FOR DEGRADING PER REGION ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 JULY - 31 AUGUST 2018

OTHER; 19,22%

HOLL HEART; 3,00%

MECH DAM.; 28,80%

SILWER SCU; 3,39%

TUBER MOTH; 4,06% EELWORM; 4,29%

GREENING; 17,71%

COM SCAB; 4,29% INSECT DAM; 4,42% LENTICELLS; 5,19%

Page 104

CHIPS • September/Oktober 2018

GRW.CRACKS; 5,64%

PROKON

DEGRADED PER REGION ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 JULY - 31 AUGUST 2018 SANDVELD; 4,56%

G.TENG; 0,00%

N.WEST; 3,03%

SW.CAPE; 0,00% HAWKERS; 11,25%

LIMPO.; 10,12% MPU.; 0,72%

CERES; 0,00% N.CAPE; 10,09% E.CAPE-; 0,68%

S.CAPE; 0,00%

KZN; 2,05%

NE.CAPE; 2,25%

SW.OFS; 1,47% E.OFS; 21,60%

W.OFS; 32,19%

TOP 10 CULTIVARS DELIVERED PER REGION ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 JULY - 31 AUGUST 2018 VALOR; 1,16% BP1; 1,86%

PANAMERA; 1,74%

UP-TO-DATE; 2,66%

SAVANA; 0,96% ELECTRA; 0,79% OTHER; 1,76%

AVALANCHE; 1,76%

LANORMA; 16,54%

MONDIAL; 50,20%

SIFRA; 20,57%

CHIPS â&#x20AC;¢ September/October 2018

Page 105

PROKON

Kg's received on all Fresh Produce Markets for July-August 2018 12943 868

14000 000 12000 000 10000 000 8000 000 6000 000 4000 000 2000 000 -

1340 034

5 308 2kg bags

350 3kg bags

2 600 4kg bags

110 7kg bags

9kg bags

100 10kg bags

20kg bags

15 25kg bags

1318 974

No Cultivar, Under mass, Marking requirement presented on Fresh Produce Markets: July - August 2018

1400000 1200000 1000000 800000

5 539

400000 200000 0

Page 106

121 712

600000

No Cultivar presented

CHIPS â&#x20AC;˘ September/Oktober 2018

Under mass

Marking requirement not indicated

STITCHING MACHINES Designed to close a wide variety of industrial packaging materials including paper, plastic, woven polypropylene and jute bags.

Call us today on: BUCKLE PACKAGING (PTY) LTD Bag Closing Technology

+27 11 613 8024 email: info@bucklepack.co.za • www.bucklepack.co.za

CHIPS • September/October 2018

Page 107

Ek wil my diensvoorwaardes aanpas – hoe maak ek?

Anneline Scriven, LWO

'n Werkgewer moet 'n werknemer van skriftelike besonderhede van die diensooreenkoms verskaf waarin alle terme en voorwaardes uiteengesit word. Om slegs staat te maak op 'n mondelingse ooreenkoms, stel die werkgewer bloot aan dispute.

Die diensooreenkoms moet aan die werknemer oorhandig word vir ondertekening voor of op die eerste dag van indiensneming.

Watter voorwaardes moet in die diensooreenkoms uiteengesit word?

Daar word 'n lys van diensvoorwaardes in die Wet op Basiese Diensvoorwaardes uiteengesit asook Sektorale Vasstelling 13, wat arbeidsverhoudinge in die landbousektor reguleer en sekere wetlike vereistes op die werkgewer plaas. 'n Plaaswerker sluit enige werknemer in wie betrokke is by die boerderyaktiwiteite, insluitend algemene werknemers op 'n plaas, huiswerkers wie in en om die plaashuis werk, asook sekuriteitswagte wie die plaas en areas waar Page 108

CHIPS • September/Oktober 2018

boerdery-aktiwiteite plaasvind bewaak en nie in die privaatsekuriteitsektor werksaam is nie. Die volgende is voorbeelde van terme en voorwaardes wat in die diensooreenkoms moet verskyn: • Naam en adres van werkgewer en werknemer.

• Datum van indiensneming.

• Beroep van die werknemer en 'n uiteensetting van die pligte van die werknemer.

• Normale werksure en werksdae.

• Vergoeding, aftrekkings en enige ander betaling waarop die werknemer geregtig is.

• Werksplek(ke) waar werk verrig word.

• Verlof waarop die werknemer geregtig is.

• Betaling vir oortyd.

• Kennistydperk van diensbeïndiging.

Is dit nodig om die minimum loon te betaal?

Die minimum loon word deur wetgewing voorgeskryf en word van tyd tot tyd aangepas. Alle werkgewers

Algemeen • General

is verplig om ten minste die minimum loon aan alle werknemers te betaal. Indien die werkgewer nie die minimum loon kan bekostig nie, kan die werkgewer 'n aansoek om kwytskelding loods by die Departement van Arbeid. Hierdie aansoek behels die hou van konsultasies, openbaarmaking van operasionele en finansiële inligting, asook die indiening van 'n plan oor hoe die werkgewer gaan verseker om die huidige minimum loon te betaal. Indien 'n aansoek afgekeur word, is die minimum loon terugwerkend betaalbaar.

Die minimum loon vir plaaswerkers wat tans in werking is, is geldig tot 28 Februarie 2019 of tot en met die Nasionale Minimum Loon inwerking tree. Die minimum loon tans in werking is soos volg: Uurliks

R16.25

Daagliks (nege ure per dag)

R146.28

Weekliks (45 ure per week)

R731.41

Maandeliks (195 ure per maand)

R3 169.19

Redes om aanpassings te maak?

'n wanvoorstelling van die waarheid voor te lê nie.

In beide hierdie gevalle mag die werknemer 'n saak verwys na die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) op die basis van eensydige veranderinge aan die terme en voorwaardes van die diensooreenkoms.

Nagevolge van eensydige veranderinge aan die terme en voorwaardes van die diensooreenkoms Werkgewers moet daarop let dat nalating om die korrekte prosedures te volg voor die veranderinge aan die terme en voorwaardes van die diensooreenkoms geïmplementeer word, kan lei tot 'n KVBA verwysing.

Hierdie verwysings kan tydrowend wees en onnodige uitgawes beteken vir die werkgewer. Die kommissaris by die KVBA kan 'n bevinding maak dat die terme en voorwaardes weer reggestel moet word soos dit was voor die verandering geïmplementeer was.

Die werkgewer se tyd is baie belangrik om winsgewendheid en volhoubaarheid van die besigheid te verseker. Die moderne tendens is om arbeidsreg uit te kontrakteer aan spesialiste sodat die werkgewer kan fokus op sy besigheid se kernaktiwiteite. C

Daar is verskeie redes vir 'n werkgewer om aanpassing aan die diensvoorwaardes te maak.

Redes kan insluit die aanpas van: • Werksure (verminder of vermeerder).

• Aftreeouderdom.

• Pligstate.

• Betalingsdatum.

• Aftrekkings.

• Kennistydperk van diensbeïndiging.

• Beleide en prosedures.

uit

arbeidswetgewing --LWO, LWO,spesialiste specialists in in arbeidsreg labour lawvir fordie thewerkgewer employer

Word

VANDAG

Watter prosedures moet gevolg word om diensvoorwaardes aan te pas?

Dit is noodsaaklik om voort te gaan met 'n konsultasie met die werknemer om die veranderinge te bespreek wat die werkgewer wil implementeer. 'n Teenwoordigheidsregister en rekord van die konsultasie moet gehou word as bewyse dat die konsultasie wel plaasgevind het. Die werknemer moet instem tot die verandering voordat dit geïmplementeer kan word. Die werkgewer mag onder geen omstandighede die werknemer forseer om die veranderinge te aanvaar nie. Indien die werkgewer voortgaan om die veranderinge te implementeer sonder die werknemer se toestemming, sal dit geag word as eensydige aanpassing van die terme en voorwaardes. 'n Werkgewer mag ook nie 'n werknemer mislei om in te stem tot veranderinge deur

lid by die LWO en ontvang gemoedsrus:

Stresstropie

Gebruik vir spanning gekoppel aan: Swak werksprestasie, Waarskuwings (personeel), Dissiplinêre verhore, KVBA (”CCMA”) sake, Diefstal en misbruik van die werkgewer se eiendom, Herstrukturering, Personeelvermindering, Stakings, Vakbondonderhandelinge, Departement van Arbeid ondersoeke, ens.

Jy as werkgewer voldoen aan arbeidswetgewing EN het 24/7 ondersteuning.

Die LWO bied ‘n doelontwerpte oplossing vir werkgewers in die landbousektor.

Kontak ons VANDAG vir lidmaatskap opsies!

CHIPS • September/October 2018

Page 109

PMA Fresh Connections Southern Africa Conference and Trade Show Gawie Geyer, CHIPS and Hanrie Greebe, Potatoes SA

The Produce Marketing Association (PMA) hosted its 8th annual Fresh Connections: Southern Africa conference and tradeshow at the CSIR Convention Centre in Pretoria, South Africa on 15-16 August 2018.

Themed "Connect Local, Grow Global" the conference and trade show managed to create an ideal platform for stakeholders in the fresh produce supply chain to gain first-hand insights into global trends and business opportunities and to form new connections, share ideas and enjoy the networking.

This year the event attracted close to 500 supply chain participants from 16 countries. The event featured 26 speakers, of which 12 were international speakers. In addition 32 exhibitors showcased their brands, new technology, products and services.

Brian Coppin, Chairperson of PMA South Africa, said in his welcome address that since its inception the PMA Fresh Connections Southern Africa Conference and Trade Show has become an important annual fixture on local fresh produce and retail industry calendars. “The PMA, as a global entity, connects companies throughout the global fresh produce and floral supply chain. In South Africa the local network focuses on providing a platform to connect its members in order to grow the local industry and collectively forge a future in which we grow a healthier world.”

“The future of the fresh produce industry is dependent on a collective effort to grow it. This is only possible if one is aware of the latest technology and trends, have access to information and contacts, and are part of a business-to-business platform such as the PMA”, Coppin also said.

Page 110

CHIPS • September/Oktober 2018

Potatoes SA is a member of PMA South Africa and also serve on the local Country Council, being represented by Dr André Jooste, chief executive officer of the aforementioned organisation. At this year’s PMA Fresh Connections Southern Africa Conference and Trade Show, the organisation co-partnered the session on local market and business strategic trends with Dion Chang of Flux trends as invited speaker. In addition Potatoes South Africa used the opportunity to serve potato nibbles at its exhibition stand to promote the versatile of potatoes.

On the exhibition floor the Potatoes SA exhibition stand was a buzz of activity. Chef Gerhard Koekemoer from Food Ink developed innovative new recipes for potatoes. These delectable dishes were on display and free for the tasting. People were astounded to learn that one can make truffles from potatoes, melting in your mouth and so creamy you just have to taste another one. Then there was a most aromatic potato, leek and pear soup, all ingredients oven roasted before blended into a creamy delight.

Potato salmon cakes rolled in sesame seed competed with droplets of potato mouse on strawberry slices.

Then there was potato chocolate cake made from purple potatoes. Chef Gerhard explained time and again that the purple potatoes have not been dyed by another substance, and that they retain their rich dark colour even after cooking.

The interactive opportunity that the Potatoes SA exhibition stand offered to look, smell, taste and engage in conversation on this star product just confirmed that potatoes are versatile, intriguing and has the potential to be developed into diverse new products. C

Algemeen • General

CHIPS • September/October 2018

Page 111

From the Archives CHIPS â&#x20AC;&#x201C; September / October 1998 Healthy seed potatoes, healthy crop, healthy industry It is a well-known fact that the use of seed potatoes of dubious quality, holds an enormous risk for commercial potato production. In addition to the negative effect it could have on crop size and quality, it could also lead to contamination of the soil, build-up of pathogens or insects in the soil and eventually to a situation where it is no longer possible to continue with the successful production of potatoes.

It is, therefore, no wonder that the industry has over the years spent a lot of time, money and energy on the development of production methods, testing techniques, new cultivars, etc. to make healthy planting material available.

It is evident that the positive results obtained with ware potato production can to a large extent be ascribed to the available healthy planting material that is being used. The fact that there is still a growing demand for certified seed potatoes is proof thereof. About 15 years ago 55% of commercial plantings were established with certified seed potatoes compared to 70% in 1998.

Although there are ample reasons to feel satisfied with the developments to date, it is important that the industry positions itself to produce sufficient certified seed potatoes for all the commercial plantings in the near future. To meet this challenge head on it is necessary that the current level of research and development in respect of pest and disease control, breeding, production of early generation plant material, certification, etc. be continued and where possible improved.

In the final analysis it is of paramount importance that certified seed potatoes be made available to the industry at affordable prices.

The seed potato industry is geared to meet the challenges facing it.

Page 112

CHIPS â&#x20AC;˘ September/Oktober 2018

20 years later! â&#x20AC;&#x201C; Sanette Thiart, Managing Director of Potato Certification Service responded 20 years later this article is still as relevant today as it was back then. Planting good quality certified seed potatoes remain the cornerstone of potato production.

Knowing the status of planting material enables the grower to manage the risks. The planting of farm saved seed is a given, therefore it will remain the ideal to plant only certified seed potatoes. The percentage of plantings done with uncertified seed potatoes fluctuates. In the 2016/2017 year, 82% of plantings were done with certified seed potatoes.

This year we have experienced one of the worst Potato Leaf Roll Virus years so far, resulting in quite some rejections and more Generation 8 seed potatoes certified. It is still too early to say what the impact on the availability of early generation seed potatoes will be. It is reassuring to note that the number of bags certified in July, August and September is similar to what was certified in the same months previously.

Skyfie sê / Skyfie says Ietsies oor aartappels / Snippets on potatoes Aartappels maak kapokaartappels, slap tjips, “crisps” en ook vodka.

Dis asof die ander groentes nie eens probeer nie.

A couch potato is a person who takes little or no exercise and watches a lot of television. Like they say "it is no good you being a couch potato and having a Dobermann."

Enterprise development farmers Skyfie recently had the privilege of visiting a number of enterprise development farmers in Limpopo in the company of members of the Potato Industry Development Trust, and what an eye-opener. The five farmers visited all have the potential to become commercial farmers in their own right.

What was also nice to see was the impact that mentor involvement has on the successes of these farmers.

During the visit of the planting of Aldrin Lawrence the direct involvement of Japie van de Goot was clearly visible – so much so that Japie complained that Aldrin’s planting looks better than his. Somebody quipped that maybe it will be a good thing if Aldrin becomes Japie’s mentor.

Dagboek / Diary 2018 Aartappels SA / Potatoes SA Nasionale Moerekomiteevergadering / National Seed Potato Committee: 13 November Direksievergadering / Board of Directors meeting: 20 and 21 November

Potato Industry Development Trust

PIDT

Potato Industry Development Trust

Trustee-vergadering / Trustee meeting: 29 November

Aartappelsertifiseringsdiens / Potato Certification Service Direksievergadering / Board of Directors meeting: 14 November

OSRA / ICCSP Raadsvergadering / Council meeting: 5 Desember / December

Plantovita Direksievergadering / Board of Directors meeting: 14 November

CHIPS • September/October 2018

Page 113

APAC AGRICULTURAL PRODUCE AGENTS COUNCIL

REGISTERED FRESH PRODUCE AGENTS BLOEMFONTEIN FRESH PRODUCE MARKET

Citifresh Market Agency

PORT ELIZABETH FRESH PRODUCE MARKET

Bloemfontein Market Agency

Dapper Market Agency

African Market Agency

Modise Market Agency

DW Fresh Produce Johannesburg Market Agency

Algoabaai Market Agency

RSA Bloemfontein Market Agency

Egoly Johannesburg Market Agency

Gouws & Co Market Agency

Subtropico Bloemfontein Market Agency

Exec-U-Fruit Market Agency

Lansdell Market Agency

Vrystaat Market Agency

Marco Market Agency

W Finlayson & Co Market Agency

Matla Market Agency CAPE TOWN FRESH PRODUCE MARKET

Metro Market Agency

SPRINGS FRESH PRODUCE MARKET

Boland Market Agency

Pula Nala Market Agency

AM Meyer Market Agency

Fine Bros Market Agency

RSA Johannesburg Market Agency

RSA Springs Market Agency

Rhoda’s Market Agency

Subtropico Johannesburg Market Agency

New Africa Market Agency

RSA Cape Town Market Agency

Swartberg Market Agency

Springs Market Agency (Vegetables)

Subtropico/Spes Bona Market Agency

Uni Dev Market Agency

Subtropico Springs Market Agency

Wenpro Johannesburg Market Agency DURBAN FRESH PRODUCE MARKET

Garfield Market Agency

VEREENIGING FRESH PRODUCE MARKET

Delta Market Agency

J Frances & Son Market Agency

Impala Market Agency

Hanly Market Agency

Matlosana Market Agency

Subtropico Vereeniging Market Agency

Port Natal Market Agency

Subtropico Klerksdorp Market Agency

RSA Durban Market Agency

W.L. Ochse & Kie Market Agency

WELKOM FRESH PRODUCE MARKET Botha & Roodt Welkom Market Agency

Wenpro Durban Market Agency LIMPOPO PROVINCE

Opkoms Market Agency

EAST LONDON FRESH PRODUCE MARKET

RSA Limpopo Market Agency

Subtropico Market Agency

AA Market Agency

RSA Mooketsi Market Agency WITBANK FRESH PRODUCE MARKET

Border Farmers Market Agency Martin & Scheepers Market Agency

NELSPRUIT MUNICIPALITY

Subtropico Witbank Market Agency

Subtropico East London Market Agency

Laeveld Nelspruit Market Agency

Witbank Market Agency

Nelspruit Market Agency OTHER

EPPING MUNICIPALITY Laeveld Somerset Market Agency

NOORDEINDE FRESH PRODUCE MARKET

Core Fruit

Noordeinde Market Agency

Farm Fresh Direct Federated Farmers

GEORGE MUNICIPALITY Garden Route Fresh Express Market Agency

PIETERMARITZBURG FRESH PRODUCE

Fruitways

Maverick Market Agency

MARKET

Green Network

G.W. Poole Market Agency

Lucerne Fresh

JOBURG FRESH PRODUCE MARKET

Natalia Market Agency

RSA Beyond

Botha Roodt Johannesburg Market Agency

Nkosi Market Agency

Stargrow

C L de Villiers Market Agency

Peter & Co Market Agency

Catu-Fresh Market Agency

Subtropico Pietermaritzburg Market Agency

Citi Deep Waatlemoen Market Agency

VISIT APAC’S WEBSITE REGULARLY Do you know if your fresh produce agent practise sound financial management? Did your agent received an audit qualification on his last audit report? Does your agent submit their monthly trust reconciliation timeously and has no trust account shortages?

Ensure that you visit our website monthly as it is updated regularly with information on the financial status of agencies.

SUITE NUMBER 69, PRIVATE BAG X 9, EAST RAND, 1462 Page 114 CHIPS • September/Oktober 2018 TEL: (011) 894-3680, 0870951335, FAX: (011) 894-3761,www.apacweb.org.za

REGISTRATEUR • REGISTRAR : L PRETORIUS

2018 CHIPS

advertisement rates

CHIPS www.potatoes.co.za

ADVERTISE IN CHIPS TO REACH THE POTATO FARMER ADVERTISING SPECIFICATION

FULL PAGE R12 700

HALF PAGE

HALF PAGE

Back cover R15 850 Inside cover - front R15 010

R6 780

R6 780

210 mm x 297 mm Bleed: 4 mm Type area: 20 mm Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

QUARTER PAGE

THIRD PAGE

R3 710

R4 450

portrait

90 mm (w) x 128.5 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

190 mm (w) x 92 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

portrait

90 mm (w) x 267 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

190 mm (w) x 130 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

EDITION

BOOKINGS

MATERIAL

January/February

17/01

24/01

March/April

14/03

22/03

May/June

16/05

23/05

July/August

20/07

27/07

September/October

19/09

26/09

November/December

14/11

21/11

Rates exclude VAT and advertising agency commission

DIGITAL ADVERTISING MATERIAL FORMATS

INSERTS & ADVERTORIALS

The following are formats by which the magazine can accept digital advertisements:

The same rates as for advertisements apply to articles

• Document to be set up to advertising specifications (i.e. Ad specs) • E-mailed advertising material should not be bigger than 5MB (PDF, Jpeg or Tiff)

and inserts. These rates exclude VAT and advertising agency commission.

• All advertising material to be in CMYK colour mode and the resolution 300 dpi

PROMOTIONAL POLICY

• If pictures are sent, save as high resolution (300DPI)

If six advertisements are placed in six consecutive

• Logos must be 300 dpi with a CMYK colour breakdown

issues an advertorial of the same size may be placed

• Press optimised PDF's on CD with a colour proof is also acceptable.

• PDFs supplied should include all fonts and in CMYK mode.

free of charge.

CHIPS

Editor: Gawie Geyer • Advertising: Gawie Geyer Contact Details: Mobile: 082 388 0524, E-fax: 086 218 3462, E-mail: gawie@potatoes.co.za

Lekker Lanorma: Lekker Lanorma: ‘n Kultivar vir óns ‘n Kultivar vir óns wêreld. wêreld.

GWK Trading GWK Trading

ons area se gunsteling verfyn om te aard in Suid-Afrika

ons area se gunsteling

verfyn om te aard in Suid-Afrika gewaarborgde opbrengs

die perfekteopbrengs slaptjip gewaarborgde

die perfekte slaptjip

gewild onder verbruikers

gewild onder verbruikers

GWK Aartappels Kies ‘n kultivar wat aard in Suid-Afrika, vir jou ‘n opbrengs lewer waarvoor die verbruikersmark vra. Een wat die beste aartappelgeregte GWK Aartappels maak. ‘n Kultivar soos Lanorma. Eksklusief by GWK. Kies ‘n kultivar wat aard in Suid-Afrika, vir jou ‘n opbrengs lewer waarvoor die verbruikersmark vra. Een wat die beste aartappelgeregte maak.

Kultivar Eksklusief by GWK. Skakel ‘n ons by 053soos 298 Lanorma.

8200 Skakel ons by 053 298 8200

Landbouweekblad Story Board Ads.indd 5

2018/04/06 16:24

Landbouweekblad Story Board Ads.indd 5

2018/04/06 16:24