CHIPS November/December 2018

CHIPS

Vol 32 No 6 November • Desember 2018

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the potato industry

32

Besproeiingskedulering in die Sandveld

62

Pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojek: Limpopo

90

Sandveld se Jongboere

CHIPS • November/December 2018

Page 1

wins in jou sak

waarom POTATOPACK™ die slim keuse is:

Met meer as 10 jaar se ervaring het ons die regte oplossings vir professionele aartappel produksie.

Meer as 50 plaaslike proewe getuig van POTATOPACK™ se sukses.

POTATOPACK™ lewer gemiddeld 600 sakkies per hektaar meer as vergelykende programme. ’n Groter oes beteken meer geld in jou sak.

vir relatiewe kort-groei aartappels (< 90 dae)

vir addisonele laatroesbeskerming vir medium tot lang-groei aartappels (90 – 120 dae)

vir mefenoxam weerstandbiedende areas en relatiewe lang-groei aartappels (110 – 120 dae)

vir droëland toestande met laer siektedruk en relatiewe lang-groei aartappels (110 -120 dae)

Syngenta Suid-Afrika (Edms) Beperk, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel. (011) 541 4000. www.syngenta.co.za © Syngenta Ag, 2000. Kopiereg op hierdie dokument word voorbehou. Alle ongemagtigde reproduksie word verbied.

@SyngentaSA

16676 IDEA ENGINEE ® S

sit meer

CHIPS is die amptelike tydskrif van Aartappels Suid-Afrika.

CHIPS is the official magazine of Potatoes South Africa.

Redakteur/Editor Gawie Geyer Advertensies/Advertisements Gawie Geyer Sel/Cell: 082 388 0524 gawie@potatoes.co.za E-faks/E-fax: 086 685 6524 Aartappels Suid-Afrika, De Havillandsingel 6, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Faks: 012 349 2641

COVER | VOORBLAD

Potatoes South Africa, 6 De Havilland Crescent, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Fax: 012 349 2641 Ontwerp en uitleg: Henco Schoeman (HJ Ontwerp) Gedruk deur BusinessPrint vir die eienaar en uitgewer: Aartappels Suid-Afrika, Privaatsak X135, Pretoria, 0001.

Design and layout: Henco Schoeman (HJ Design) Printed by BusinessPrint for the owner and publisher: Potatoes South Africa, Private Bag X135, Pretoria, 0001.

Die menings wat uitgespreek word is die menings van die skrywers en verteenwoordig nie noodwendig die mening van die redaksie van CHIPS of die mening van Aartappels Suid-Afrika nie. Aartappels Suid-Afrika aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies en artikels gemaak word nie.

The opinions expressed are the opinions of the writers and do not necessarily portray the opinion of the editorial staff of CHIPS or that of Potatoes South Africa. Potatoes South Africa does not accept any responsibility for claims made in advertisements and articles.

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag op enige wyse gereproduseer word nie.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form. www.potatoes.co.za

32

Besproeiingskedulering in die Sandveld

62

Pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojek: Limpopo

90

Sandveld se Jongboere

CHIPS

16

32

56

INHOUD | CONTENT ARTIKELS | ARTICLES November / December – 2018 GESPREK / CONVERSATION 6

EKONOMIESE NUUS / ECONOMIC NEWS Hoe vergelyk die verbruikersprys van aartappels

NUUS / NEWS

met ander produkte? 52

Plaaslike nuus / Local news 10

’n Pakstoor bestuursevaluasie-indeks: vergelyking

International news 12

tussen vyf aartappelproduksiestreke 56 Pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojek:

BEMARKING / MARKETING

Limpopo resultate 62

The five languages of love (for Food) 16 Analysis of fresh potatoes, seed potatoes frozen

TRANSFORMASIE / TRANSFORMATION

French fries – exports to the world 20

Delegation meets-up with PSA enterprise development

farmers 66

TEGNIESE NUUS / TECHNICAL NEWS Effektiewe toediening van gewasbeskermingsprodukte:

BEDRYFSDIENSTE / INDUSTRY SERVICES

Druppelgrootte 28

Sandveld kultivarproef onder besproeiing op

Besproeiingskedulering in die Sandveld 32

Aurora in 2017/2018 70

Reeks: Effek van stikstofbestuur op knolinisiasie VI:

KwaZulu-Natal cultivar trial under irrigation at

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid en gronresiduele

Cedara in 2017/2018 80

stikstofvlak 38 ’n Ondersoek na die etiologie en patogenisiteit van

KONTREINUUS / REGIONAL NEWS

Verticillium verwelk van aartappels in die Sandveld 46

Sandveld se Jongboere

Page 4

CHIPS • November/Desember 2018

90

66

70

Weenen aartappelprodusente gereed vir bemarkingseisoen 101

90

ADVERTENSIES ADVERTISEMENTS

PROKON

Syngenta

Binneblad - voor

Potato deliveries to fresh produce markets –

ANSA

11

September / October 2018 102

Wesgrow 14 Uniekum 19

ALGEMEEN / GENERAL

RSA Saad Beurs

19

Pligstaat 106

Top Crop Traders

25

Bayer

27

UIT DIE ARGIEWE – FROM THE ARCHIVES 108

Villa Crop Science

31

DOW AgroSciences

35

FMC

37

DOW AgroSciences

51

SQM

55

Goldpack

61

APAC

Haifa

89

Markagente – Market agents 110

Africa Transport Solutions

89

SKYFIE SÊ – SKYFIE SAYS 108 DAGBOEK / DIARY 109

Ivanhoe Seed Potatoes

107

PROMOSIE-ARTKEL / ADVERTORIAL

LWO

107

Bayer Much More Potatoes 26

CHIPS (Advertensietariewe)

115

GWK

Agterblad

CHIPS • November/December 2018

Page 5

2018 met sy eiesoortige wisselvallighede lê op sy rug

Kan nie glo die jaar is alweer om nie.

2018 was ’n baie bedrywige jaar waartydens vele aspekte ons daaglikse boerdery-aktiwiteite direk beïnvloed het. Dit sluit onder andere in: • Die bemarking van 'n rekord aartappeloes waarmee ons steeds besig is, en wat ongelukkig by tye pryse onderdruk geplaas het.

• Dele van die land wat weens die droogte tot die uiterstes beproef is.

• Die huidige kwessie rondom grondonteiening sonder vergoeding wat landbouers negatief stem.

Ons markstelsel het weer gewys dat vraag en aanbod pryse bepaal en met die groot oes wat geproduseer Page 6

CHIPS • November/Desember 2018

is, was pryse vir groot gedeeltes van die jaar van so ’n aard dat produsente steeds finansiële druk ervaar. Alhoewel meer aartappels verkoop is teen hoër pryse as in 2017 kan ons aanvaar dat koopkrag nie optimaal was nie. As die ekonomie weer op ’n beter groeikurwe is sal meer werk geskep word en behoort dit na ’n selfs groter vraag na aartappels te lei. Dit sal beter pryse vir aartappels tot gevolg hê wat noodsaaklik is binne ’n omgewing waar kostedruk toenemend die volhoubaarheid van aartappelproduksie in gevaar stel.

Tog is daar baie om voor dankbaar te wees. Die uiteindelike erkenning en toestemming van die Hart- en Beroertestigting dat hul embleem op sekere

GESPREK CONVERSATION advertensies en resepte aangedui mag word, behoort ’n groot hupstoot te wees om aartappels te posisioneer as ’n noodsaaklike produk op die verbruiker se bord. Die nuwe regulasie vir aartappels ingevolge die Wet op Landbouprodukstandaarde is ook na ’n lang konsultasieproses afgehandel en is tans by die Minister van Landbou, Bosbou en Visserye vir goedkeuring waarna dit na die Wêrelshandelsorganisasie verwys sal word vir kommentaar. Die nuwe regulasie behoort heelwat ruimte te skep vir produsente om hulle produk te bemark en nog steeds aan die regulasie te voldoen.

Die bewys hiervan is dat die dispensasies wat die afgelope twee jaar gegeld het om veranderinge in die bedryf te akkommodeer, tot ’n groot mate in die nuwe regulasie vervat is. Dit is hierdie tipe samewerking tussen die regulerende instansies en die aartappelbedryf wat nodig is om ’n dinamiese bedryf na nuwe hoogtes te neem.

Ons is ook baie positief dat die transformasieproses momentum kry. Ek was deel van die Potato Industry Development Trust se besoek aan produsente in die Limpopo Provinsie wat deelneem aan Aartappels Suid-Afrika se besigheidsontwikkelingsprogram en is opgewonde en bly oor die kwaliteit van die produsente en hulle oeste. Personeel van die Nasionale Landboubemarkingsraad sowel as amptenare van die Limpopo Departement Landbou en Landelike Ontwikkeling het die besoek meegemaak, en hulle was baie tevrede met die vordering wat gemaak word. Ek wil ook my dank uitspreek teenoor die mentors wie hierdie produsente bystaan – die tyd en moeite wat hulle insit word op grondvlak raakgesien en waardeer.

Navorsing en Ontwikkeling asook Inligtingsdienste bereik elke jaar nuwe hoogtes. Hierdie jaar is weer besin oor die navorsingsprioriteite om seker te maak dat die behoeftes van die bedryf pro-aktief aangespreek word. Die gewildheid van die Aartappelnavorsingsimposium waar navorsingsresultate jaarliks bespreek word spreek boekdele, en so ook die terugvoer rakende artikels in die CHIPS. Verskeie nuwe projekte in die Inligtingskernbesigheid kry groot aftrek by produsente en word daar direk op plaasvlak waarde toegevoeg. Voorbeelde is die projek wat poog op pakhuisdoeltreffendheid te verhoog asook en die produksie-optimaliseringsprojek. Die waarde van tegnologie-ontsluiting word ook ondersoek, soos

byvoorbeeld die gebruik van satelliete om produksie te monitor, asook die interaktiewe webbladsy en applikasie waar produsente tydige en akkurate inligting kan bekom. Laasgenoemde sal vroeg in die nuwe jaar van stapel gestuur word.

Ek wil my dank uitspreek aan my mededirekteure wat seker maak dat Aartappels Suid-Afrika werklik aan produsente se behoeftes voldoen, asook die verskeie komitees wat voortdurend die onderskeie kernbesighede van die organisasie rig om waarde toe te voeg tot die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf. Baie dankie ook aan ons personeel vir ’n jaar van harde werk en hulp aan ons produsente. Onthou ons maak staat op julle om die aartappelbedryf en al sy fasette namens ons produsente uit te bou.

Soos ek hier sit en skryf is dit besig om in die ooste van die land te reën. Dit sal ons produsente weer positief stem en mag daar ook spoedige uitkoms wees in die res van die land.

Mag die seisoen wat voorlê vir elkeen van u baie voorspoed en geluk bring.

Met die Feesgety om die draai vra ek dat u tyd sal inruim vir u geliefdes. Hulle is per slot van rekening die belangrikste in jou lewe.

Dankie ook aan die Skepper wat ons deur die jaar gedra het. Ons vra U dan ook om ons in 2019 aan die hand te vat, en ons op die regte pad te lei.

Aartappelgroete JF van der Merwe Voorsitter

CHIPS • November/December 2018

Page 7

2018 with its own peculiar ups and downs is lying on its back

I cannot believe that the year is basically history.

2018 was a very busy year during which numerous aspects directly influenced our daily farming activities.

This, amongst other, included the following: • The marketing of a record potato crop that we are still busy with, and which unfortunately, did put pressure on prices from time to time.

• Parts of the country that were challenged to the extreme because of the drought.

• The current issue regarding expropriation of land without compensation that affects the mood of agriculturists negatively.

Our market system has shown, once again, that Page 8

CHIPS • November/Desember 2018

supply and demand determine prices and with the large crop prices were such during parts of the year that producers still experienced financial pressures.

Although more potatoes were sold at higher prices compared to 2017, we have to accept that purchase power was far from optimal. If the economy again reaches a better growth curve, employment will be created and that should even lead to a higher demand for potatoes. This will result in better potato prices which is necessary in an environment where the cost squeeze increasingly endanger the sustainability of potato production.

There are, nevertheless, still a lot to be thankful for.

The eventual acceptance and approval of the Heart

GESPREK CONVERSATION

and Stroke Foundation that their emblem may be used in certain advertisements and recipes should be a huge boost to position potatoes as an essential product on the consumer’s plate. The new regulations on potatoes in accordance with Agricultural Products Standards Act has also been finalised after a lengthy consultation process and is currently with the Minister of Agriculture, Forestry and Fisheries for approval where after it will be submitted to the World Trade Organisation for comment. The new regulation should create ample room for producers to market their produce and still comply with the regulations. The proof thereof is that the two dispensations that applied for the past two years to accommodate changes in the industry are, to a large extent, contained in the new regulation. It is this type of cooperation between regulating institutions and the potato industry that is necessary to take this dynamic industry to new heights.

We are also positive about the transformation process is gaining momentum. I was part of the Potato Industry Development Trust visit to producers in the Limpopo Province who are participating in Potatoes South Africa’s enterprise development program and I am excited and pleased about the quality of these producers and their crops. Staff members of the National Agricultural Marketing Council and officials of the Limpopo Department of Agriculture and Rural Development also took part in the visit and they were extremely satisfied with the progress made. I also wish to express my thanks to the mentors who assist these producers – the time and effort that you put in is recognised and appreciated at ground level.

obtain timely and accurate information. The latter will be launched early in 2019.

I wish to express by thanks to my co-directors who ensure that Potatoes South Africa really comply in the needs of the potato producers, as well as to the various core business committees that continuously add value to the South African potato industry. My thanks also goes to our personnel for a year’s hard work and assistance to our producers. Remember we rely on you to build the potato industry and all its facets on behalf of the producers.

While I am writing rains are falling in the east of the country. I believe it will lift the spirits of our producers and trust that speedy relief will come to the rest of the country.

May the season ahead bring all of you lots of prosperity and good luck.

With the festive season just around the corner, I want to ask that you make special time for your loved ones – they are ultimately the most important in your life.

I also wish to pay homage to the Creator who shepherded us throughout the past year. We also ask You to take our hand in 2019 and lead us on the right path.

Potato regards JF van der Merwe Chairperson

Research and Development, as well as with Information Services, attain new heights every year. During the year the research priorities were introspected to ensure that the needs of the industry are addressed pro-actively. The popularity of the Potato Research Symposium which serves as platform to annually discuss research results, speaks volumes and similarly the feed-back on the articles in CHIPS. Various new projects under the information core business are receiving extensive interest from producers and direct value is added at farm level. Examples are the project that endeavours to increase pack store efficiency as well as the production optimisation project. The value of unlocking technology is also investigated, for example using satellites to monitor production and the inter-active web page and application where producers can CHIPS • November/December 2018

Page 9

plaaslike NUUS

RSA Group CEO joins Agricultural Produce Agents Council

Jaco Oosthuizen, the RSA Group CEO was recently appointed by the Minister of Agriculture, Forestry and Fisheries, Senzeni Zokwana, to serve as member of the Agricultural Produce Agents Council (APAC) as from October 2018 to March 2021. This, however, is not Oosthuizen’s first APAC appointment as he previously successfully served on the council from 2012 – 2015.

APAC is a body that regulates the fresh produce industry in regard to market agencies, individual market agents, export agents as well as livestock agents. The Council's mission is to fulfil its mandate under the Act, uphold its responsibility to maintain and enhance the occupations of fresh produce, export agents and livestock agents. Furthermore, the Council’s directive is to effectively contribute in the development and transformation of the agricultural sector.

APAC AGRICULTURAL PRODUCE AGENTS COUNCIL

Page 10

CHIPS • November/Desember 2018

South African market: Tshwane fresh produce market rakes in billions annually The Tshwane fresh produce market was well on its way to meeting the R30 billion turnover target set for 2025 by the metro’s former mayor Kgosientso Ramokgopa.

“The Tshwane fresh produce market is on the road to recovery boasting a turnover of approximately R3 billion per annum,” the current mayor and DA Gauteng premier candidate Solly Msimanga said. Msimanga’s remarks follow after he conducted an in-situ inspection at the country’s second largest market last week.

Msimanga said he was still determined to create a business environment that promoted economic development and growth so the metro’s economy could grow and more employment created.

Rekordmoot.co.za further quoted Msimanga as saying: “The fresh produce market provides a central market distribution system primarily for the city and the rest of South Africa and the neighbouring countries. In the execution of this role as the central distribution system for Tshwane, the market strives to ensure enhancement of food security and food safety by attracting fresh produce from various producers including promotion of small-scale farmers within the city and regular compliance testing.”

NUUS NEWS

He said the most notable progress at the market included: – All potholes on the road surface have been re paired.

– Provision of twenty 240 litre bins to clear illegal dumping.

– Repairs to lifts, buildings and public toilets.

– Repairs to internal and external lights in trading halls.

– Provision of thermal rolls.

– Painting trading halls.

– Repairs and maintenance to generators.

Durban Market launches a self-service “buyer information terminal” Durban Fresh Produce Market launched a sector first, a self-service information terminal dubbed the “Buyer

Information Terminal” located within the Market’s Sales Hall. .

The system development was a joint effort between the market’s Information Technology department and Freshmark Systems (the company that provides the trading platform to the market). The self-service “Buyer Information Terminal” is linked to the market’s trading system and allows a market buyer (in possession of a market buying card) to access real-time daily market statistics such as average prices, stock on hand, personal account balances, and record of all transactions. .

The real-time information system will assist buyers to make informed decisions regarding their purchases (availability, quantity, and price) while also saving time on the market floor. The market has provided training to ensure that buyers are confident and comfortable when utilising the terminal. There are plans afoot to introduce the same information via the internet. C

CHIPS • November/December 2018

Page 11

international Potato virus no threat to New Zealand chip supply The potato mop-top virus was discovered in potatoes grown on two Canterbury properties in September.

In an update to industry stakeholders, Potatoes New Zealand (PNZ) and Biosecurity New Zealand said 18 more farms in the Canterbury region had been added to the suspect list and testing had been widened to the North Island.

Although the virus had been found in Innovator potatoes, a variety used for hot chips, there was no cause for alarm among fish and chip fans, PNZ said: "The virus has been found in a very small, contained area and MPI is sampling across New Zealand as a precaution."

Infected potatoes showed symptoms like distortions to the skin, deep cracking, and discolouration that made them unsuitable for processing. The Ministry for

Page 12

CHIPS • November/Desember 2018

Primary Industries said the virus was not a food safety issue but if found to be wide-spread, could cause some productivity issues for growers.

Source: stuff.co.nz Scotland: Guide for potato pest The Agriculture and Horticulture Development Board has launched a new guide to help potato growers test for Potato Cyst Nematode (PCN), a pest that costs the industry more than £25 million each year.

At a conference which was attended by over 40 prominent agronomists and researchers with a keen interest in PCN, Dr Sue Cowgill, Senior Scientist at AHDB, said: “The research provides clear and usable results, and the conference allowed us to discuss these with those out in the field and provide an open forum to gain opinions on the most effective way to share the

NUUS NEWS information with growers.”

Data from statutory sampling and recent AHDB funded research, conducted at Harper Adams University, had shown that PCN is moving into areas and fields where it has not previously been found.

"PCN is a damaging pest, and once it is in your soil, it is very hard to remove” said Dr Cowgill. “The first step for any grower is to find out if there is PCN in the field, and if there is, what species is present. Once you know this information, you can make the best decisions for your farm and you’ll also be assisting the industry as a whole by helping to control the pest.”

Source: www.heraldscotland.com Europe must bare its teeth, and if needs be, bite The Belgian, Dutch and German potato industries are afraid that it will become increasingly difficult to export frozen French fries to the South American market. Colombia has announced that it will charge anti-dumping tariffs on frozen potato products from these three European countries.

“The threat Colombia poses is relatively limited. A reasonably small volume of French fries is sent to the Colombian market. This market is currently good for total imports of 47.000 tons in 2017/2018. Of this, Belgium exports 27.000 tons, the Netherlands 11.000 tons, the USA 3.600 tons, Canada 2.200 tons, and Germany 1.400 tons", says Romain Cools of Belgapom.

He goes on to say that, "Therein lies the core of the problem. The procedure is being put in place by the Colombian growers association, Fedepapa. They are working with local potato processing industries. They are also targeting only Belgium, the Netherlands, and Germany. Not the USA and Canada, who are, when it comes to volumes, more important than Germany."

"We have also established that in Colombia's case, reference is made to South Africa and Brazil. These countries have already started and finalized such procedures. Our third concern is that Colombia is not only comparing apples to oranges; they are comparing them to lemons", continues Cools.

people are not taking this into account. This, despite repeated pressure from Europe", he says.

The percentages are not yet known, but it is expected that they will be on the low side. "This illustrates that this is also a political issue. The farmers' organization that filed the motion played the nationalist card to get political support", says Cools. “What causes us the most concern is that this is the third time such a motion has been filed. We have heard that Colombia's neighboring countries are planning to do the same."

"The danger lies in the fact that a knock-on effect is created. We have, therefore, asked the European Commission to put a definite end to these practices", he says. "We suggest that Europe lays a complaint with the WTO. If Colombia is prosecuted, it will also dash the hopes of all the other countries who were planning to do the same. These countries assume that Europe only barks but has no bite. We want Europe to bare its teeth and, in necessary, bite."

According to Cools, it is not just about the Colombian case. It is also about all possible cases. The South African decision dates from 2014. In 2019, it was decided that it be extended. "There is a strong possibility that it will be extended again. In Brazil, we went directly to court, but the judge did not even consider the case", he explains.

"In South Africa, the levies did indeed lead to a (temporary) decrease in imports. In Brazil, the volume remained the same. It was just the suppliers that changed. Taxes are levied per individual company.

Each one gets its own tariff", says Romain. “Why are they focusing on Europe? It makes me think there is a political undertone to this."

It is essential to put a stop to this methodology and not have other countries inspired to follow suit. "We have already heard rumblings from Peru and Argentina.

After Brexit, if the United Kingdom starts a similar procedure, the same might happen there. The effect of this on the entire European potato chain cannot be underestimated."

"And a tiny morsel of detail - in the end, the local consumers are the victims of these taxes. The sales margins climb, and the local consumers must pay more for their French fries", Cool concludes.

Source: FreshPlaza.com

C

"The Dutch and Belgian sales margins of French fries on those countries' local markets is being compared to the margins of products being sold on the Colombian market. These are entirely different products, yet

CHIPS • November/December 2018

Page 13

Page 14

CHIPS â&#x20AC;¢ November/Desember 2018

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 15

The Five

Languages of Love (for Food) Immaculate Zinde, Potatoes South Africa

so, potatoes. Small changes in food choices can have an impact on reducing cardiovascular disease and optimise heart health. We are now in the festive season. It is sometimes hard to keep a fine balance between nutritionally sound food and entertaining.

Over the years, food has not only become an art form, but taught us that healthy does not have to be boring, dull and tasteless. Health is the new Ho Ho Ho!! Yes laugh yourself into the new year with a banging body, a healthy mind and rejuvenated soul.

1. Quality Time We all know about the original five languages of love.

Some suggest that food is in fact the sixth language of love. Food is often times seen as the greatest form of expressing love. To the naked eye, potatoes have no love language. To the foodies, health professionals and potato fans, we can confidently affirm that potatoes have heart. And so, we take a look at the five languages of love in relation to food and more

Food is something that brings people together to share in quality time (QT). Social media has to a large degree robbed people of QT. Instead of being fully present in mind, body and soul, human beings seem to have resorted to gadgets and devices as a form of “QT”. Make this festive season a season of love with FOOD. Here are some ideas on how potatoes can turn quality time with loved ones even much more festive:

Swap this…

For this…

Deep fried potato chips

Oven baked potato wedges (with the skin on)

Potato salads with heaps of mayonnaise

Boiled baby potatoes (with skin on) dressed in fresh herbs, boiled eggs and a yoghurt dressing

Peeled mashed potatoes with butter & cream

Whole baby potatoes, mashed & drizzled with a little olive oil and fresh herbs

Page 16

CHIPS • November/Desember 2018

BEMARKING MARKETING

2. Physical touch

3. Affirmation

Physical touch is an important language of love as it gives one the feeling of comfort, belonging and safety.

In relation to food, the comfort factor is definitely something we can all relate to. We all have that one dish that takes us back to a memorable time in our lives or to our grandmother’s house and makes our hearts and tummies happy. These dishes are what we call comfort foods. TIP: Choose your carbohydrates wisely! The taste of the good ol’ spud is comfort to the tongue, and nutrients to the body. Did you know that one medium potato (90 g), with skin, contains nutrients and about 2.2 g of fibre? Mmmmmh… potatoes are the true underground hidden food treasure. Wholesome, filling and packed with vitamins and minerals.

Self-love is the best they say. You are what you eat we say. Remember health is wealth. Investing in healthy eating habits and adopting a healthy lifestyle is a declaration of self-love. A stroke, heart attack or high blood pressure should not be a reminder of how precious your life is. Always positively affirm yourself and others through well chosen, fit for the soul food groups. Research by Churchill et al. (2017) found that there might be a link between self-affirmation and self-control with regards to snacking on unhealthy, calorie-dense foods. They suggested that an individual that struggles with self-control when it comes to snacks could benefit from self-affirmation.

TIP: Prepare potatoes in a healthy way as part of the starchy part of a meal! Always remind yourself, it’s not the potato, its how you prep and consume potatoes.

4. Receiving In theory, receiving is about receiving gifts from someone or the giving of gifts to someone. It doesn’t need to be expensive or big, it’s more about the thought. Yes, when gifting, it is the thought that counts.

Preparing and serving a meal to those we love is tantamount to gifting. There’s nothing as fulfilling as seeing those we love, well fed, happy and satiated.

For more recipes go to: www.potatonation.co.za

TIP: Be sure to include a lean protein (fish, legumes or chicken), healthy carbohydrates (potatoes with the skin, brown rice, quinoa, bulgur wheat etc.) and

CHIPS • November/December 2018

Page 17

BEMARKING MARKETING

plenty of vegetables in the meal that you prepare.

Remember, size matters! Calories play an important role in weight management and being conscious of the calories consumed in the diet is a key factor in optimising one’s weight.

of the earth is a slogan that epitomizes the true essence of a well prepared and elegantly dressed spud. Potatoes are timeless and truly amazeballs!!

REMEMBER: Love is not a word it is a verb. Love is potatoes prepared and served with passion AND love. C

Potatoes…always fresh, always in season.

5. Acts of service Service is about backing word with actions. Service delivery is at the centre of all communication (educational, fun and/or informative) efforts targeted at the end consumer. With all the flack potatoes have received over the years, around health and nutrition, fact and evidence remain a key priority in restoring the integrity of the potato offering. As a promise to all potato and non-potato consumers, potatoes openly declare that: •

•

•

They are naturally fat free – prepare potatoes in a healthy manner for optimum nutritional results.

They are multitalented – potatoes are at the heart of every proudly South African meal occasion. Breakfast, lunch, supper or event, you can trust on potatoes to brighten up your menu.

They are wholesome and tasty – classic goodness

Page 18

CHIPS • November/Desember 2018

References: 1. The American Heart Association's Diet and Lifestyle Recommendations. Updated: Jan 20, 2016.

2. Romagnolo, D. F. & Selmin, O.I. 2017.

Mediterranean Diet and Prevention of Chronic Diseases. Nutrition Today. 52 (5): 208-222.

3. Churchill, S., Jessop, D.C., Green, R. & Harris, P.R. 2017. Self-affirmation improves self-control over snacking among participants low in eating self-efficacy. Elsevier. 123: 264-268.

GEORGINA | JELLY | RUMBA | VALOR

YEARS OF EXCELLENCE

Landswye Verskaffers Van : Gesertifiseerde Moere | Aartappelsakkies | Plakkers | Paletnet | Polipropsakke bk cc

Countrywide Suppliers Of : Certified Seed Potatoes | Potato Pockets | Labels | Pallet Netting | Polyprop Bags T +27 12 809 4000 | F +27 12 809 4003 | www.rsaseeds.co.za | admin@rsaseeds.co.za

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 19

Analysis of fresh potatoes, seed potatoes and frozen French fries - exports to the world Xoliswa Potelwa, Potatoes South Africa

2. Fresh potato exports (HS code 07019000)

The South Africa potato industry produces about 2.1 million tons of fresh potatoes. Of the total produced potatoes, 64% is sold in the local market, 20% used for processing, used for seed utilisation and 8% is sold of the local market. South Africa industry exports fresh potatoes, seed potatoes and Frozen French in bulk into the world market. The exports are destined for countries located within Southern Africa as a as tradition market. Against this background, the article presents exports performance of the three listed potato and processed potato products.

Figure 1 and Table 1 shows the export performance of fresh potatoes between 2017 and up to September 2018. South Africa exported a total of 112 million kilograms of fresh potatoes. Thus far, exports of fresh potatoes showed a decline of 13% between July 2017 and July 2018. This may be influenced by the availability of potatoes supplied by the producers.

Exports in million KGs

1. Introduction

18 16 14 12 10 8 6 4 2

0 Jan 2017 8905690 2018 1237175

Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep 11389590 15766400 13940017 15782097 12833934 12407481 11770098 9349986 11380884 13097247 11983285 12131570 11908698 13044901 12532629 10443594

Figure 1: South Africaâ&#x20AC;&#x2122;s fresh potatoes export up to July 2018

Page 20

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

Oct 8122517

Nov Dec 11219796 16086070

BEMARKING MARKETING

Aartappel De Havillandsingel 6 / 6 De Pe

Table 1 : South Africa’s fresh potatoes export growth between 2017 and 2018 September

Monthly volumes

2017

2018

Difference

Sep

9 349 986

10 443 594

1 093 608

12%

Between Jan- Sep

112 145 293

97 759 983

-1 4385 310

-13%

Privaatsak / Private Bag X

Tel: Faks / Fax: Webwerf / Website: w

Source: AgriInspec

others 1%

BNLS 44%

Asia 0,34%

Africa 0,23%

North America 0,03%

SADC excluding BNLS 55%

Figure 2: South Africa’s fresh potatoes market destination up to July 2018

gure 2: South Africa’s fresh potatoes market destination up to July 2018

For enquiries contact Yolanda Potelwa at xolisiwep@potatoes

Figure 3: South Africa’s fresh potatoes market distribution up to July 2018

Figure 3: South Africa’s fresh potatoes market distribution up to July 2018

CHIPS • November/December 2018

Page 21 3

3. Seed potato export (HS code 07011000 Figure 4 and Table 2 present the seed potato export performance between 2017 and up to September 2018. In September 2018, South Africa exported 11 million kilograms of seed potatoes. The Southern

African countries are large absorbers of seed potato exports from South Africa. SADC absorbed a share of 68%, followed by BLNS countries with a share of 27% and other countries worldwide with a share of 5% respectively.

Exports in thousand KGs

2500 2000 1500 1000 500 0 2017 2018

Jan 905548 952995

Feb Mar Apr May Jun Jul Aug 721089 1442309 1498277 1525834 1284041 2048950 1253107 1174594,8 1424115 1511440,7 1069983,4 1277000,7 1284994,3 1905444

Sep 675862 566292

Oct 635613

Nov 867703

Figure 4: South Africa’s potato seed export up to July 2018

Table 2: South Africa’s seed potatoes export growth between 2017 and 2018 September

2017

2018

Difference

Up to Sep

675 862

566 292

-109 570

-16%

Between Jan-Sep

11 355 017

11 166 860

-188 157

-2%

Africa 0% others 5% BNLS 27%

SADC excluding BNLS 68%

Figure 5: South Africa’s potato seed market destination up to July 2018 SADC excluding BNLS BNLS

South Africa’s potato market destination up to July 2018 Page 22 seed CHIPS • November/Desember 2018

others

Africa

Dec 1017167

BEMARKING MARKETING

Figure 6: South Africa’s potato seed market distribution up to July 2018

Figure 6: South Africa’s potato seed market distribution up to July 2018

4. Frozen French fries (20041000) Figure 7 and Table 3 highlights the export performance of frozen French fries between 2017 and up to September 2018. South Africa exported a total of 5.3 million kilograms of fresh potatoes. Thus far,

exports of fresh potatoes showed an increase of 26% in comparing with July 2018. South Africa exports their large volumes of frozen French fries within the Southern Africa market. This market currently holds 5a share of 89% as of September 2018.

1000 Exports in thousand KGs

900 800

700 600 500 400 300 200 100 0

2017 2018

Jan 347506 725212

Feb 297354 341987

Mar 335723 608826

Apr 324667 947011

May 634734 666137

Jun Jul 537040 575476 313174,38 404368,08

Aug 637346 664669

Sep 573414 703159

Oct 606942

Nov 692768

Dec 777094

Figure 7: South Africa’s frozen French fries export to the world

Table 3 : South Africa’s frozen French fries export growth between 2017 and 2018 September

2017

2018

Difference

Up to July

573 414

703 159

129 745

23%

Between Jun Jul

4 263 260

5 374 543

1 111 283

26%

CHIPS • November/December 2018

Page 23

BEMARKING MARKETING

YTD 2018 Africa 1%

Others 10% BNLS 42%

SADC excluding BNLS 47%

BNLS

SADC excluding BNLS

Africa

Others

South Africa’s Frozen French Fries market destination up to July 2018 Figure 8: South Africa’s frozen French Fries market destination up to July 2018

Figure 9: South Africa’s frozen French fries market distribution up to July 2018

Figure 9: South Africa’s frozen French fries market distribution up to July 2018

Conclusion South Africa exported the following potatoes and potato products between Jan - July 2018; • Fresh potatoes a total of 74 783 760 kilograms • Seed potatoes a total of 8 695 124 kilograms • Frozen French fries a total of 4 006 715 kilograms

Page 24

CHIPS • November/Desember 2018

The markets for potatoes and processed potato products are mostly dominant in the SADC region as being the traditional market. This has influenced 7 the Marketing Division to conduct a study identifying attractive markets for potatoes beyond the SADC region. The study is underway, and results will be made available once is concluded. C

Top Cropâ&#x20AC;&#x2122;s success is based on our strive towards on-time, honesty and efficiency in everything we pursue.

Our fleet consists of Tautliner Links and Flatdecks with Goods In Transit insurance of R1 500 000 per load.

Our vehicles are neat and clean at all times to ensure that our clients are proud to use us as the face of their business.

PROMOSIE PROMOTION

Aartappels word in Suid-Afrika reg deur die jaar geplant onder verskillende en veranderende klimaatsen omgewingstoestande. Hierdie unieke toestande is 'n groot uitdaging vir aartappelprodusente aangesien aartappelaanplantings hoogs vatbaar vir siektes en plae is.

Bayer se kernreeks spreek meeste van hierdie peste en plae aan. Dit is dus raadsaam om 'n volledige spuitprogram in te span om jou aartappels te beskerm.

Bayer “ Much More Potatoes“ Bayer se “Much More Potatoes” is ‘n unieke en volledige spuitprogram wat bepaalde voordele vir aartappelprodusent inhou, naamlik: • hoër opbrengste per hektaar; • beter kwaliteit aartappels; • hoër inkomste per hektaar; • beter voorkomende beheer van peste en plae; en • gemoedsrus.

Produkte in die “Much More Potatoes Start” pak Velum® Prime 400 SC Die Bayer “Much More Potatoes Start” pak bevat die nuwe Velum Prime 400SC formulasie wat steeds betroubare vroeëroes- en aalwurmbeheer bied. Velum® Prime bevat 400g/l aktief Fluopyram.

Antracol® 70WP Antracol 70 WP® bevat die aktiewe bestanddeel Propineb en is ‘n kontakswamdoder. Antracol is hoogs oplosbaar in water en het ‘n fyn partikelgrootte in vergelyking met ander dithiocarbamates. Die formulasie het ʼn hoë sinkinhoud en speel ʼn belangrike rol om sinktekorte te bestuur. Antracol het ʼn multiteiken metode van werking en beheer vroeë- en laatroes.

Nativo® Nativo is ‘n sistemiese suspensie konsentraat swamdoder met twee aktiewe bestanddele, naamlik Trifloxystrobin (strobilurine) (100 g a.i./l) en Tebuconazole (triazole) (200 g a.i./l) wat sinergisties uitstekende vroeëroesbeheer bied. Met Nativo is kwaliteit nie onderhandelbaar nie!

Belt® Belt® is 'n blaartoegediende nie–sistemiese suspensie konsentraat insekdoder vir die beheer van aartappelmot. Belt se aktiewe bestanddeel Flubendiamied help om vreetskade dadelik stop te sit.

Soos gesien kan word, bied die Bayer “Much More Potatoes Start” pak die produsent baie voordele. Wanneer hierdie pak as basis gebruik word in 'n pasmaak program, sal die resultate vir hulself spreek.

Die ”Much More Potatoes“ konsep berus daarop dat die aartappelprodusent, Bayer areabestuurder en die agent saam 'n pasmaak-program saam kan stel wat op voorkomende wyse die produsent se unieke probleme sal aanspreek.

Voordele van die Bayer “Much More Potatoes Start” pak • Die Bayer “Much More Potatoes Start” pak vorm die basis van elke program; • Dit verbeter buigbaarheid tydens die ontwikkeling van die program om verskillende siektes en plae in verskillende seisoene te beheer; • Die pak is so saamgestel vir 4 ha eenhede; • Velum Prime 400 SC vorm die hoeksteen om aalwurms en vroeëroes te beheer terwyl Belt aartappelmot beheer; • Verder word beskermende toerusting voorsien om die spuitoperateur te beskerm. Sodoende word die verantwoordelike gebruik van gewas beskermings produkte te verseker.

Page 26

CHIPS • November/Desember 2018

Antracol® Reg. Nr. L2065 (Wet Nr. 36 van 1947).

Antracol® bevat Propineb (Versigtig).

Belt® Reg. Nr. L8860 (Wet Nr. 36 van 1947). Belt® bevat Flubendiamide (Versigtig).

Nativo® Reg. Nr. L8942 (Wet Nr. 36 van 1947).

Nativo® bevat Tebuconazole en Trifloxystrobin (Versigtig).

Velum® Prime 400 SC Reg. Nr. L9965 (Wet Nr. 36 van 1947). Velum® Prime 400 SC bevat Fluopyram (Versigtig).

Antracol®, Belt®, Nativo® en Velum® Prime is geregistreerde handelsmerke van Bayer AG, Duitsland.

Gebruik slegs volgens etiketaanwysings.

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 27

Effektiewe toediening van gewasbeskermingsprodukte: Druppelgrootte Voltan Senekal, Villa Crop Protection

Effektiewe toediening van gewasbeskermingsprodukte is ’n uitdaging wat deur beheerbare en onbeheerbare faktore beïnvloed word: • Faktore waaroor ons volle beheer het is byvoorbeeld toerusting en die wyse van toediening. Dit is belangrik om te verstaan wat die vermoëns en beperkinge van jou toerusting is.

Moderne sleepspuite en hoogloopspuite het ons in staat gestel om vinniger te kan ry, om teen hoër druk te kan funksioneer, om meer of minder volume te kan toedien, en nog vele ander.

• Omgewingsfaktore soos temperatuur en humiditeit is buite ons beheer, maar ons kan dit wel bestuur.

Page 28

CHIPS • November/Desember 2018

Suksesvolle toediening gebeur wanneer hierdie twee groepe faktore bestuur en belyn word vir die beste moontlike kans om die teiken te tref. As ons dan ’n plekkie soek om die spreekwoordelike visier op te lê, moet dit sekerlik wees oor die druppelgrootte van dit wat toegedien word. Al bogenoemde faktore het ’n invloed op een ding en op een plek en dit is die druppelgrootte van die spuitmengsel.

Intuïtief het ons nog altyd geweet dat byvoorbeeld die pompdruk van die spuitmasjien ’n invloed het op die druppelgrootte, of dat die temperatuur in die dag ’n bydrae het om te maak, en dat die spoed waarteen

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Illustrasie van druppels wat met ’n “flat fan” (links) en “flat fan” Air Induction 11003 (regs) verkry word. Die effek van ’n olie-emulsie byvoegmiddel op druppelgrootte by elke van die spuitpunte word ook geïllustreer. daar toegedien word belangrik is, ens. Dit is egter belangrik dat ons weer na die data gaan kyk en nie net op intuïsie reageer nie.

Die belangrikste om te oorweeg is die onderdeel op die spuit. Die beste spuit vir toediening kan gebruik word, maar as jou spuitpunt-keuse nie reg is nie, of nie reg gebruik word nie, mis jy letterlik die teiken. ’n Voorbeeld hiervan is die ou “flat fan” spuitpunte.

In die VSA is daar druppelskandeerders wat die spuitspektrum van ’n bepaalde spuitpunt kan ontleed. ’n “Flat fan” 11003 (blou) punt is met ’n glifosaatmengsel getoets teen 'n druk van 2.8 bar. Daar is gevind dat 47% van die spuitprofiel se druppels kleiner as 150 mikron is. Verder, binne hierdie 150 mikron spektrum is 20% kleiner as ’n 100 mikron. ’n 150 mikron druppelgrootte is te klein volgens Europese en Amerikaanse standaarde vir glifosaat.

Dit word dan ook so op die produkte se etikette aangedui. ’n 100 mikron druppel word beskou as ’n druppel wat nooit die vermoë het om effektief die teiken te bereik nie. Kom ons sit hierdie twee syfers in ’n konteks vir die produsent. Uit 2L glifosaat per hektaar is 0.96L se druppels te klein. Uit hierdie 0.96L sal 0.4L se druppels nooit die teiken bereik nie. Daar is dan slegs effektiewe toediening van 1,04L. Hierdie 1,04L moet nou ook kompenseer vir hoë temperatuur en lae humiditeit, te groot onkruide, wind, ens.

’n Beter keuse van spuitpunt met dieselfde spesifikasie teen dieselfde druk is bv. die “flat fan” Air Induction 11003 (blou). Dit bring die druppels kleiner as ’n 100 mikron af na net 4.3% in plaas van 20% soos die ou “flat fan”.

Die keuse van spuitpunt word ook bepaal deur die soort chemie wat toegedien word, die druk waarteen dit toegedien word asook die volume en spoed waarteen dit toegedien word. Druk speel dus ’n belangrike rol. Spuitoperateurs speel met die drukverstelling met die gedagte om meer en dieper penetrasie van die spuitmengsel te kry. Die teenoorgestelde gebeur egter gereeld. Sodra ’n spuitpunt buite die aanbevole druk gebruik word, genereer dit ’n baie klein mate van verhoogde lewering, en dit genereer ook meer kleiner druppels in die spuitprofiel. Hierdie druppels waai weg, verdamp in die lug of as dit dalk die boonste deel van die blaardak tref, verdamp dit baie vinnig op die blootgestelde oppervlakte.

Die nuutste druppelskandeerders in die VSA kan ook druppelspoed en verdampingstempo bepaal.

Die tabel hieronder illustreer wat met druppels van verskillende grootte gebeur in ’n omgewing van 32°C, 37% relatiewe humiditeit (dit klink soos die Wes-Vrystaat in Januarie om 10 uur) en druk van 1.7 bar. Die terminale spoed afstand is:

Druppelgrootte

Verdamping (s)1

Terminale spoedafstand2

100 mikron

7

22. 8cm

150 mikron

16

40.6 cm

200 mikron

29

63.5 cm

: Die tyd in sekonde vandat die druppel die spuitpunt verlaat totdat dit verdamp het. : Die afstand vanaf die spuitpunt totdat die druppel al sy momentum verloor het en stil staan.

1 2

CHIPS • November/December 2018

Page 29

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Die gemiddelde hoogte van die spuitbalk bo die teiken is 50 cm. As ons na die 200µ druppel gaan kyk, is daar slegs 13,5 cm blaardakpenetrasie voordat die druppel stil staan. Sulke klein druppels penetreer die gewas nie diep genoeg nie. Verhoogde druk gaan slegs meer kleiner druppeltjies genereer soos reeds aangedui. Goeie diepte-penetrasie word verkry wanneer die spuitprofiel se grafiek ’n knap Bell kurwe wys. Swak diepte-penetrasie maak die beheer van peste soos blaarmyner en swamsiektes, moeilik en duur. ’n Goeie druppelgrootte gaan ook beter deponering op die teiken gee. In plaas van ’n klomp fyn druppels (< 200 mikron) op die teiken wat vinnig kan verdamp, of enkele groot druppels (> 500 mikron) wat dalk kan afrol, gee ’n gemiddelde grootte druppel (350 mikron) goeie verspreiding op die oppervlak en dit bly lank genoeg “nat” vir absorpsie en translokering – in ag geneem omgewingstoestande en die tipe produk wat toegedien word. Verwys na die produk wat gespuit word se etiket vir druppelgrootte-aanbevelings.

Byvoegmiddels is ’n baie belangrike stukkie gereedskap in die toedieningskas. Geregistreerde middels wat dryf beheer en “druppelgrootte” manipuleer is al van vroeg af beskikbaar. Dit is produkte wat gegroepeer kan word as Guar, polyakrielamides, lesitiene en inverse emulsies.

Daar is boererate met onder andere molasse wat (met risiko) gebruik word om druppelgrootte te manipuleer.

Ek is persoonlik meer opgewonde oor die “nuwe

Page 30

CHIPS • November/Desember 2018

generasie” druppelmanipuleerders, naamlik die olieemulsies waarvan ’n kommersiële produk reeds in Suid-Afrika met sukses gebruik word. Hierdie produk is uniek in dat dit slegs die klein druppels groter maak sonder om die hele spuitprofiel te skuif na die groter spektrum soos in die geval van Guars’ en lesitiene.

Dit het ook ’n “humectant” in wat druppels stadiger laat verdamp (langer nat hou op die teiken) wat absorbering en translokering bevorder.

Tyd en spasie laat ongelukkig nie toe dat ons ander kwessies rondom toediening hier kan aanraak nie.

Watervolume en kwaliteit moet aangespreek word, produkantagonisme en die invloed van hoogte variasie van die spuitbalk is almal belangrike aspekte wat in gedagte gehou moet word.

C

Daar is 3 D’s waaraan effektiewe druppelgrootte en gevolglik effektiewe toediening gemeet word: 1. Is daar wegDrywing van die produk?

2. Is daar Diepte penetrasie?

3. Is daar goeie Deponering op die teiken?

As al drie van hierdie D’s saam aangespreek word, sal suksesvolle toediening die reël wees.

(L 10254)

Ontsluit jou spuit-belegging

INTERLOCK is ‘n neerslag-hulpmiddel wat bedekking en blaredakindringing verhoog terwyl dit wegdrywing en verdamping verminder.

Interlock - Reg. No. L 10254 Act/Wet No. 36 of/van 1947.

Registration holder: Winfield Solutions Registration Holdings (Pty) Ltd. Co. Reg. No. / Mpy. Reg. Nr. 2015/312008/07 PO Box / Posbus 10413, Aston Manor, 1630 Tel: 011 396 2233

villacrop.co.za

Besproeiingskedulering in die Sandveld Dr. Fienie Niederwieser, Aartappels Suid-Afrika en Chris Barnard, Fertigation Academy

Prof. Martin Steyn (links) en Chris Barnard (regs) met ’n graaf en grondboor in ’n land van Theunis Kotzé van Aurora, besig om die waterstatus van sand van die boonste, middelste en onderste laag van die sandgrond te bepaal.

Op versoek van boere is praktiese opleiding in besproeiingskedulering van 1 tot 3 Oktober 2018 in vyf substreke van die Sandveld aangebied. Soos by vorige geleenthede het prof. Martin Steyn (Universiteit van Pretoria) en Chris Barnard (Fertigation Academy) hulle kundigheid met ons gedeel. Hierdie keer het opleiding grotendeels op plase plaasgevind en is daar gefokus op die metode om na die waterinhoud van sand op verskillende dieptes te kyk ten einde te bepaal wanneer, en hoeveel besproei moet word.

Page 32

CHIPS • November/Desember 2018

Grond, klimaat en gewaseienskappe bepaal wanneer besproei moet word, en hoeveel besproei moet word.

Van hierdie faktore bied grond, of te wel sand, sekerlik die grootste uitdaging vir besproeiingskedulering in die Sandveld.

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS Hierdie artikel gee ’n kort oorsig vand die gesprekke en aanbevelings.

die reservoir in die Sandveld baie beperk is, is dat besproeiingskedulering daagliks aandag moet geniet.

Grond is die reservoir wat water vir plante beskikbaar moet hou

Daar is verskeie hulpmiddels beskikbaar wat ingespan kan word om besproeiingskedulering te vergemaklik, maar enige besluit t.o.v. besproeiingskedulering is op dieselfde beginsels gebaseer, naamlik: • die waterstatus van die reservoir; • die groeistadium van die gewas; en • die heersende klimaat.

As ingedagte gehou word dat sandgrond se plantbeskikbare water (PBW) slegs 30 mm m-1 is, en dat nie meer as 50% van die PBW onttrek moet word vir aartappels nie, d.i. 15 mm m-1, is dit duidelik dat

Grondtipe bepaal hoeveel water

sponsoppervlak.

in die reservoir beskikbaar is

Die groeistadium van plante bepaal hoeveel water in die grond-

Sandveldboere se uitdaging is om

reservoir beskikbaar moet wees

Leemgrond is soos ’n spons met

te sorg dat die sand-spons genoeg

baie, maar klein holtes/porieë

water vir die gewas kan voorsien

Aan die begin van die groeiseisoen

terwyl sand soos ’n growwe spons is

sonder dat te veel water en duur

is die blaarbedekking klein en kom

met minder, maar groot holtes.

voedingstowwe verlore gaan as

wortels in die boonste laag van

gevolg van loging.

die grond voor (ongeveer 20 cm).

As ’n ‘leem-spons’ van 10x10x10

Die waterbehoefte van plante op

cm in water gedruk word, en dan

hierdie stadium is relatief laag,

uitgehaal en gelaat word sodat

maar plantbeskikbare water in die

water kan uitloop (dreineer) neem

Klimaat bepaal hoeveel water

boonste laag van die reservoir moet

dit ’n lang tyd vir water om uit die

plante uit die grond-reservoir

optimaal bly. Aan die begin van

spons te dreineer. As die spons

onttrek

die seisoen is daar ’n neiging tot

dan met die hand uitgedruk word,

oorbesproeiing met gepaardgaande

loop daar ’n sekere hoeveelheid

Water word deur wortels van die

water uit die spons uit. Dit kan

grond-reservoir onttrek as gevolg van

vergelyk word met die water wat vir

transpirasie vanaf die oppervlak van

Soos wat die seisoen vorder

plante beskikbaar is nadat grond

blare.

word die blaarbedekking groter

gedreineer het en staan bekend as

loging van toegediende voeding.

en eindelik word die hele

plantbeskikbare water. Daar bly

Transpirasie is die meganisme wat

grondoppervlak bedek. Terselfdertyd

steeds water in die spons agter

plante gebruik om af te koel om

groei wortels dieper die grond in

wat nie uitgedruk kan word nie as

funksioneel te kan bly. Transpirasie

en kan dieptes van 50 cm, en selfs

gevolg van adsorpsie van water

speel dus ’n krities belangrike rol by

dieper, bereik word. Op die stadium

op die sponsoppervlak en word

besproeiingskedulering.

waar die blaarbedekking 100% is,

higroskopiese water genoem wat nie vir die plant beskikbaar is nie.

is die waterbehoefte van plante die Transpirasie is die hoogste op

hoogste en moet voldoende water

’n sonnige, warm dag as die

in die grond beskikbaar wees. Op

As ’n ‘sand-spons’ van 10x10x10

wind waai en die lug droog is.

hierdie stadium moet gewaak word

cm met water gevul en dan gelaat

Onttrekking van water uit die grond

teen onderbesproeiing.

word om te dreineer, sal ’n groter

is dan baie hoog.

volume water baie vinniger daaruit

Teen die einde van die seisoen,

dreineer as wat die geval is met die

Hoe laer die temperatuur, hoe

kom die wortels steeds in die

leem-spons. As die sand-spons dan

minder die wind waai, hoe meer

boonste en dieper grondlae voor,

uitgedruk word, sal baie minder

bewolk dit is en hoe hoër die

maar die blaarbedekking raak yler.

water daaruit gedruk kan word

lugvog, hoe minder transpirasie vind

Waterbehoefte neem dan af en

en sal minder water in die spons

plaas en hoe minder water word uit

besproeiing kan minder gereeld

agterbly a.g.v. adsorpsie op die

die grond onttrek.

geskied.

CHIPS • November/December 2018

Page 33

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS By enige metode van besproeiingskedulering kan variasie in grondtipe besproeiing bemoeilik. Daarom is die plek(ke) waar die waterstatus van grond bepaal word belangrik. Indien van sensors gebruik gemaak word, is dit belangrik dat dit op verteenwoordigende plekke in die land geplaas en reg geïnstalleer word.

Dit bly nodig dat die lesings wat van sensors verkry word, na te gaan deur fisies in die land te gaan kyk wat aangaan. Vir meer inligting oor sensors en die gebruik daarvan by besproeiingskedulering, sien: Skeduleringshulpmiddels – Grondwaterinhoudmetings en Grondwaterpotensiaal-gebaseerde skeduleringshulpmiddels deur prof. Martin Steyn in die Besproeiing van Aartappels (2018) Aartappels SuidAfrika/CHIPS reeks.

In sandgrond is die aangewese plasing van sensors waarskynlik in daardie gedeelte van die land wat vinnigste uitdroog, m.a.w. waar die risiko vir waterstremming die grootste is.

Die grondwaterstatus kan ook bepaal word deur grond in die boonste-, middelste- en onderste grondlaag met ’n grondboor en/of graaf te trek en die grond in die hand te druk en te vryf. Die voordeel van die gebruik van ’n grondboor is dat grondversteuring minimaal is en dat grondmonsters op verskeie plekke in die land geneem kan word om variasie tydens besluitneming in ag te neem.

Hoe voel mens hoe droog/nat grond is?

1. Kies verteenwoordigende posisies in die land: - egalige plantegroei; - nie te naby aan kant van land / spuitpaaie nie; - tussen eerste en tweede of tussen tweede en derde spilpuntwiel (van land se kant af); en - in die ry, op die wal, tussen twee plante.

2. Neem met die grondboor ’n grondmonster van die boonste 20 cm van die grond.

3. Neem ’n handvol van die grond in palm van jou hand.

4. Druk die grond en maak hand oop. Vryf dan van die grond tussen die vinger en palm: - as die grondbol maklik uitmekaar val, is die grond droog; - as die grond in die bol bymekaar bly en die grond smeer op die palm nadat dit gevryf is, is dit nat; en - iets tussen-in is matig droog/nat.

5. Doen dieselfde vir die middelste grondlaag (20 – 40 cm) en onderste grondlaag (40 – 60 cm).

6. Neem meer as een soortgelyke monsters in verskillende dele van die spilpuntsirkel.

7. Neem ’n besluit oor besproeiing in ag genome

Page 34

CHIPS • November/Desember 2018

die grondwaterstatus van die waarnemings van verskillende monsters van ’n sirkel.

Besproeiingskedulering Die groeistadium van die aanplanting, die verwagte weersomstandighede en waterstatus van die grond moet alles in ag geneem word. Die boonste laag moet effe natter as die onderste laag bestuur word, bloot omrede loging van water en voeding beperk moet word.

Scenario 1 1. ’n Jong aanplanting waar sowat 25% van die grondoppervlak met blare bedek word.

2. Sonnige dae met baie hoë temperatuur, geen reën en/of wind, word vir die volgende paar dae voorspel.

3. Die boonste- en middelste grondlaag is vogtig, terwyl die onderste grondlaag nat is.

Omdat die plante nog jonk is met ’n klein grondbedekking, is die watergebruik relatief laag (in vergelyking met ’n gewas waar die blaarbedekking 100% is). Die wortelstelsel op hierdie stadium is vlak en water word uit die boonste grondlaag onttrek.

Die doelwit in hierdie geval is om voorsiening te maak vir genoeg water in die boonste- en middelste grondlaag. ’n Baie ligte afkoelingsbesproeiing in die dag om die klimaat “sag te hou” mag ook nodig wees. ’n Afkoelingbesproeiing van minder as 4 mm kan toegedien word wat min verskil aan die grondwaterstatus sal maak. Omrede die middelste grondlaag nat is na die eerste besproeiing, kan die volgende besproeiing lig wees om die boonste grondlaag vogtig te hou, maar omrede dit so warm is moet die middelste- en onderste grondlaag nie uitdroog nie. Dit sal bykans onmoontlik wees om die agterstand in die grondwaterstatus in te haal soos wat die plante groter word en meer water gaan benodig.

Dit is krities om die waterstatus van die onderste laag (reservoir) dop te hou en te verseker dat geen uitdroging plaasvind nie.

Scenario 2 1. Sowat 100% van die grondoppervlak word met blare bedek.

2. Sonnige dae met hoë temperatuur, geen reën en matige wind, word vir die volgende paar dae voorspel.

3. Die boonste- en middelste grondlaag is vogtig, terwyl die onderste grondlaag nat is.

Die waterbehoefte van die aanplanting is maksimaal omrede die blaarbedekking 100% is. Die wortelstelsel

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

kom in die boonste-, middelste- en moontlik ook in die onderste grondlaag voor. Die doel is om die boonste- en onderste grondlaag vogtig te hou, terwyl die onderste laag nie moet uitdroog nie. Daaglikse besproeiing van ongeveer 10 mm is waarskynlik nodig en die grondwaterstatus moet elke tweede dag bepaal word. Indien die onderste grondlaag begin droog raak, moet meer besproei word om die water daar aan te vul.

Scenario 3 1. Sowat 100% van die grondoppervlak word met blare bedek.

2. Bewolkte dae met lae temperatuur (15-20oC), geen wind en reën, word vir die volgende paar dae voorspel.

3. Die boonste grondlaag is nat, die middelste grondlaag is vogtig, terwyl die onderste grondlaag droog is.

Vir solank die bewolkte, koel, windlose toestande voortduur sal die waterverbruik van die aanplanting relatief laag bly (in vergelyking met ’n jong aanplanting). As die ondergrond vogtig was, sou besproeiing in die volgende dag of twee nie nodig gewees het nie. Indien toestande egter na normaal terugkeer (m.a.w. warm, sonnige dae), gaan die watergebruik toeneem en gaan dit moeilik wees om die ondergrond vogtig te kry. Besproeiing is nodig om water in die onderlaag te verseker en die weervoorspelling moet dopgehou word sodat aanpassings betyds gemaak kan word.

Scenario 4 1. Sowat 100% van die grondoppervlak word met blare bedek.

2. Sonnige dae met middelmatige temperatuur en reënbuie in die namiddae, word vir die volgende paar dae voorspel.

3. ’n Effense wind word vir die volgende paar dae voorspel.

Page 36

CHIPS • November/Desember 2018

4. Die boonste en middelste grondlaag is vogtig, terwyl die onderste grondlaag nat is.

Onder toestande wat voorspel is, en met die blaarbedekking van 100%, is watergebruik van die aanplanting hoog. Toestande lyk egter baie goed omdat wortels regdeur die grondprofiel voorkom en voldoende water in al drie grondlae beskikbaar is.

Indien reën voorkom soos voorspel, sal dit waarskynlik nie nodig wees om te besproei nie. Indien dit nie reën nie, moet die grondwater gemoniteer word en aangevul word soos nodig.

Scenario 5 1. Die aanplanting is besig om af te gaan en probleme is met vroeë roes ondervind wat beteken dat die blaarbedekking naastenby 50% is.

2. Bewolkte dae met middelmatige temperatuur, geen reën en ’n matige wind, word vir die volgende paar dae voorspel.

3. Die boonste- en middelste grondlaag is vogtig, terwyl die onderste grondlaag nat is.

Watergebruik in die volgende dae sal relatief laag wees. Besproeiing is nie dadelik nodig nie omdat die grondprofiel genoeg water in het. ’n Ligte besproeiing sal waarskynlik oor ’n dag of twee nodig wees om te verhoed dat die boonste grondlaag uitdroog.

Indien plante herstel, nuwe blare vorm en die blaarbedekking weer toeneem, sal die waterverbruik in die volgende weke weer toeneem. Indien die blaarbedekking yl of relatief laag bly, sal die waterbehoefte relatief laag wees. Staak besproeiing twee weke voor die verwagte afgaan-datum om goeie skilset te verseker. C Die opleiding is begin met ’n opknappingsessie in die saaltjie op Goergap, en is gevolg deur praktiese sessies in vyf substreke van die Sandveld

Kry meer as net gewasbeskerming

insekbeheer aangedryf deur aktiewe bestanddeel

Dis ‘n uitdaging om konsekwent aan verbruikers se vraag na hoë gehalte en esteties aantreklike groente te voldoen. Deur Benevia® insekbeheer vroeg in die seisoen te gebruik, help dit jou om hul behoeftes te bevredig deur jou gewasse ‘n voorsprong te gee tydens die mees kritiese stadium van plantontwikkeling.

Benevia® bevat siaantraniliprool (antraniliese diamied) (Cyazypyr®) Reg. Nr. L10390 Wet Nr 36 van 1947, versigtig.

FMC Chemicals (Edms) Bpk, Posbus 44, Postnet Menlyn, Waterkloof Glen, 0081, Republiek van Suid-Afrika. Tel: +27 12 003 2938.

Benevia® en Cyazypyr® is handelsmerke van FMC Korporasie of sy affiliate. Datum: 10/2018.

TD 18/181R

GEBRUIK PLANTBESKERMINGSPRODUKTE MET VEILIGHEID EN VERANTWOORDELIKE SORG. VOLG AANWYSINGS OP ETIKET TEN ALLE TYE MET TOEDIENING VAN PLANTBESKERMINGSPRODUKTE.

REEKS: Effek van stikstofbestuur op knolinisiasie VI: Stikstof gebruiksdoeltreffendheid en grondresiduele stikstofvlak Chantel du Raan, Aartappels Suid-Afrika en prof. Martin Steyn, Universiteit van Pretoria

Inleiding Die ontwikkeling van die Haber Bosch-proses in 1909 het die toediening van sintetiese stikstof (N) aan plante moontlik gemaak. In 1913 is die proses gekommersialiseer, wat die grootste beperking op gewasproduktiwiteit verwyder het (Smil 2001). Sintetiese N het oor die afgelope vier dekades wêreldwyd tot 'n verdubbeling in voedselproduksie gelei (Hirel et al. 2007), wat 'n beduidende afname in wêreldhongersnood teweeggebring het, ten spyte van 'n verdubbeling in die bevolking (Godfrey et al 2010; Smil 2001; Tilman et al 2001). Landbou is vandag steeds baie afhanklik van sintetiese stikstoftoediening en Page 38

Figuur 1: Historiese ramings van die wêreldpopulasie (US Census Bureau) daarsonder sou ons vir minder as die helfte van die wêreldpopulasie kos kon produseer. Daar word bereken dat die gebruik van sintetiese stikstof teen 2050 byna sal verdriedubbel (Goimiero et al 2011).

CHIPS • November/Desember 2018

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Figuur 2: Faktore wat stikstof gebruiksdoeltreffendheid beïnvloed

Namate die koste van bemesting verhoog, word daar al meer klem gelê op winsgewende produksie en meer doeltreffende gebruik van insette soos bemesting. Die verskaffing van genoeg voedsel van voldoende kwaliteit teen 'n bekostigbare prys aan die samelewing vereis dat produksiekoste relatief laag gehou word, terwyl produktiwiteit moet toeneem om in die groeiende vraag te voorsien. Daarom moet beide produktiwiteit en stikstof-gebruiksdoeltreffendheid toeneem. Die gebruiksdoeltreffendheid van voedingstowwe is egter moeilik om te voorspel weens die komplekse grond-plant-atmosfeerstelsel. Vier breë faktore beïnvloed stikstof-gebruiksdoeltreffendheid, naamlik grondeienskappe, besproeiingspraktyke, weersomstandighede en N bestuur (Figuur 2).

Die produsent poog om binne hierdie komplekse stelsel met verskeie faktore wat 'n invloed het, die ekonomies optimale voedingsvlak aan die gewas te verskaf, terwyl loging verminder word om die volhoubaarheid van die landboustelsel te bevorder.

Stikstof-gebruiksdoeltreffendheid dien as 'n vertrekpunt om daardie aspekte aan te spreek.

Die huidige studie het drie geselekteerde aartappelkultivars (BP1, Eos en Lanorma) gedurende twee seisoene (lente- en herfsaanplanting) met drie stikstofpeile en drie stikstoftoedieningstye as

behandelings gehad. Die proewe is uitgevoer onder besproeiing op 'n grond met 'n klei-inhoud van 15-34%. 'n Opsomming van al die behandelings word in die blok op bladsy 40 aangedui. Die stikstof gebruiksdoeltreffendheid is bereken deur gebruik te maak van vergelyking 1, waar die totale knolopbrengs (kg) gedeel word deur die hoeveelheid N toegedien (kg N toegedien). Na die laaste oes is grondmonsters ook geneem vir een kultivar (Lente = Lanorma; Herfs = Eos), insluitende alle N-vlakke en tydsberekeninge, drie herhalings en drie dieptes van 20 cm, 40 cm en 60 cm. Ammonium (NH4+) en nitraat (NO3-) analise is daarna op die monsters uitgevoer. Hierdie resultate sal help met die optimalisering van aartappel N-bestuur deur te bepaal of 'n oormaat N wat nie deur die plante gebruik is nie, in die grond gebly het. Sodoende kan N die insetkoste onnodig verhoog.

Vergelyking 1 Knolopbrengs (kg/ha)

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid

=

N toegedien (kg/ha)

CHIPS • November/December 2018

Page 39

Opsomming van behandelings • 3 kultivars: BP1 (C1; standaard), Eos (C2) en Lanorma (C3) • 3 verskillende N peile, gebaseer op die grond se klei-inhoud en potensiële opbrengs:

- Lenteseisoen: 160 kg/ha N (R1), 240 kg/ha N (R2) en 320 kg/ha N (R3)

- Herfsseisoen: 140 kg/ha N (R1), 220 kg/ha N (R2) en 300 kg/ha N (R3).

• 3 N toedieningstye (dieselfde in beide seisoene):

-

30% N met plant en 70% na knolinisiasie (T1),

-

50% N met plant en 50% na knolinisiasie (T2), en

-

70% N met plant en 30% na knolinisiasie (T3)

Meer besonderhede rakende behandelings, asook metodes is beskikbaar in die eerste artikel van die reeks in CHIPS Vol. 32 No.1 Januarie/Februarie 2018 uitgawe.

Resultate – Stikstof gebruiksdoeltreffendheid

(2013) sowel as die herfs (2014) (Figuur 3) seisoen ten opsigte van stikstof-gebruiksdoeltreffendheid getoon nie, hoewel BP1 geneig was om die laagste stikstof gebruiksdoeltreffendheid te hê.

Kultivar Kultivar het geen beduidende verskille in die lente

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid (kg knolle/ kg N toegedien)

260 240

a

a

a

220 200 180

Lente

160

a

140

Herfs

a

120 100 BP1

Eos

Lanorma

Kultivar * Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * Error bars = Kleinste betekenisvolle verskil Lente: * KV% = 7.4 * KBV (Kult) = 22.37 * SE (Kult) = 3.43 Herfs: * KV% = 12.2 * KBV (Kult) = 41.13 * SE (Kult) = 2.93 Figuur 3: Stikstof gebruiksdoeltreffendheid soos beïnvloed deur kultivar in die lente en herfs seisoen.

Page 40

CHIPS • November/Desember 2018

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Stikstofpeil Stikstofpeil het egter, soos verwag, 'n beduidende invloed (P<0.01) gehad op stikstof-gebruiksdoeltreffendheid. Die doeltreffendheid van stikstof het in die lenteseisoen aansienlik afgeneem van 160 kg/ha N tot 320 kg/ha N toegedien. Stikstofgebruiksdoeltreffendheid het dus afgeneem by die hoogste N peil. Dieselfde afname in stikstof gebruiksdoeltreffendheid was waargeneem namate die N-vlakke toegeneem het in die herfsaanplanting (Figuur 4). Dit stem ooreen met die studies wat deur Vos (2009) gedoen is, wat berig het dat in NoordwesEuropa die ekonomiese optimale punt van N-insette gewoonlik tussen 150-250 kg/ha wissel. 'n Studie is uitgevoer deur Steyn et al. (2016) waar daar opnames in 2013 en 2014 gedoen is onder 'n verskeidenheid van groeitoestande met die doel om Suid-Afrikaanse aartappelproduksiestreke se doeltreffendheid van hulpbronne en die risiko’s verbonde aan aartappelproduksie in Suid-Afrika te evalueer en te maatstaaf. In hierdie studie is dit duidelik dat N toediening baie varieer tussen asook

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid (kg knolle/ kg N toegedien)

350

binne streke. Gauteng het die hoogste hoeveelheid N toegedien met 'n gemiddeld van 368 kg/ha N toegedien en slegs 'n stikstof gebruiksdoeltreffendheid behaal van 149 kg knolle/ kg N toegedien terwyl die Suid-Kaap wat 68 kg/ha N (laagste hoeveelheid N van al die streke) toegedien het 'n stikstof gebruiksdoeltreffendheid van 361 kg knolle/ kg N toegedien getoon het. Dus, die hoogste N bemesting het nie noodwendig die hoogste opbrengste gelewer nie wat 'n laer stikstof gebruiksdoeltreffendheid tot gevolg gehad het wat korreleer met die resultate van die huidige studie. Daar is dus heelwat ruimte vir verbetering in Suid-Afrika rakende stikstof gebruiksdoeltreffendheid.

Opbrengste is bekend om hoër in die lente seisoen as in die herfs seisoen te wees as gevolg van omgewingstoestande. Die herfs proef het ook groot hoeveelhede reën ondervind tydens grondvoorbereiding, wat ontoeganklikheid tot die proefperseel veroorsaak het en daar is dus ook later as beplan geplant, wat verder tot die ongunstige toestande bygedra het. Dit het gelei tot verminderde groeikragtigheid en 'n afname in biomassa.

a

a

a 300

250

200

b

b

150

a

c

a

c

Lente = 160 kg/ha; Herfs = 140 kg/ha

c b

b c

100

N - peil

b

Lente = 240 kg/ha; Herfs = 220 kg/ha Lente = 320 kg/ha; Herfs = 300 kg/ha

c

50 Lente

Herfs BP1

Lente

Herfs Eos

Kultivar & seisoen

Lente

Herfs Lanorma

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * Error bars = Kleinste betekenisvolle verskil Lente: * KV% = 7.4 * KBV (Peil) = 12.4 * SE (Peil) = 3.27 Herfs: * KV% = 12.2 * KBV (Peil) = 14.62 * SE (Peil) = 3.77 Figuur 4: Stikstof gebruiksdoeltreffendheid soos beïnvloed deur N-peil in die lente- en herfsseisoen.

CHIPS • November/December 2018

Page 41

Stikstof toedieningstyd Met betrekking tot stikstof toedieningstyd, het beduidende verskille voorgekom, met 'n hoër hoeveelheid N toegedien tydens plant (70% met plant), wat 'n hoër stikstof gebruiksdoeltreffendheid tot gevolg gehad het (Figuur 5) in die spesifieke grond (15-34% klei). Dit stem ooreen met die studies van Westermann en Kleinkopf (1985), asook dié van Zotarelli et al. (2015), waar daar tot die gevolgtrekking gekom is dat 'n hoër N-peil (bo 56 kg/ha N) toegedien tydens knolinisiasie, stikstof gebruiksdoeltreffendheid negatief beïnvloed het en ook residuele N in die grond verhoog het. Alhoewel die herfsproef geen betekenisvolle verskille getoon het nie, is dieselfde tendens as in die lente waargeneem (Figuur 5).

'n Betekenisvolle (P<0.05) interaksie-effek tussen kultivar, N-peil x N toedieningstyd (Tabel 1) is waargeneem rakende stikstof gebruiksdoeltreffendheid. Stikstof gebruiksdoeltreffendheid het aansienlik afgeneem vir al drie kultivars toe 'n kombinasie van hoogste N peil en al drie N toedieningstye toegedien is. Die kultivars

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid (kg knolle/ kg N toegedien)

240

Residuele stikstof na oes Daar was egter ook 'n interaksie-effek (in beide lenteen herfsseisoene) tussen N-peil x N-toedieningstyd, asook gronddiepte (20 cm, 40 cm en 60 cm) en hoe dit residuele stikstof in die grond na oes beïnvloed.

Uit Tabel 2 (lenteseisoen) en Tabel 3 (herfsseisoen) blyk dit dat 'n kombinasie van die hoogste N-peil, 30% N met plant en 70% N na knolinisiasie ‘n groter hoeveelheid residuele NO3- (nitraat) en NH4+ (ammonium) in vergelyking met die ander behandelings gehad het. Oor die algemeen was

Interaksie-effek

260

het aansienlik van mekaar verskil, met BP1 wat die beste stikstof gebruiksdoeltreffendheid getoon het wanneer die laagste (160 kg/ha N) N-peil, 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie toegedien is. Eos het daarteenoor die hoogste stikstof gebruiksdoeltreffendheid-waardes getoon by 'n stikstof behandelingkombinasie van die laagste N-peil (160 kg/ha N), 50% N met plant en 50% N na knolinisiasie, asook 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie. Lanorma, aan die ander kant, het die beste stikstof gebruiksdoeltreffendheid gehad by die laagste N-peil. Die stikstof gebruiksdoeltreffendheid het egter geen verskille getoon tussen die drie toedieningstye nie.

a

a

a

220 200 180

Lente

160

a

140

Herfs

a

120 100 BP1

Eos

Lanorma

Kultivar * Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * Foutstawwe (Error bars) = Kleinste betekenisvolle verskil Lente: * KV% = 7.4 * KBV (Tyd) = 12.4 * SE (Tyd) = 3.27 Herfs: * KV% = 12.2 * KBV (Tyd) = 14.62 * SE (Tyd) = 3.77 Figuur 5: Stikstof gebruiksdoeltreffendheid soos beïnvloed deur N-toedieningstyd in die lente- en herfsseisoen.

Page 42

CHIPS • November/Desember 2018

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS Tabel 1: Die interaksie-effek tussen kultivars (BP1, Eos en Lanorma), N peil en toedieningstyd in die lenteseisoen op stikstof gebruiksdoeltreffendheid.

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid Tyd van toediening 30% met plant; 50% met plant; 70% met plant; 70% 3-4 weke na 50% 3-4 weke 30% 3-4 weke na opkoms na opkoms opkoms BP1 N-peil 160 kg/ha 240 kg/ha 320 kg/ha

281.6 183.7 161

bcd fghij hij

286.1 224.7 153.3

bc cdefg lj

352.5 225.2 164.9

a cdefg ghij

Eos N-peil 160 kg/ha 240 kg/ha 320 kg/ha

250.3 224.5 145.6

cde cdefg j

321.9 217 171.5

ab efgh fghij

351.1 222.7 183.9

ab defgh fghij

Lanorma N-peil 160 kg/ha 240 kg/ha 320 kg/ha

313.3 207.2 149.6

ab efghij lj

313.8 208.6 164.9

ab efghij ghij

323.6 232.5 184.3

ab cdef fghij

* Waardes gevolg deur dieselfde letter verskil nie statisties by P <0.05 volgens die Tukey-toets nie * SE = 9.86; LSD = 37.32; CV% = 7.4

Tabel 2: Residuele grond N na oes, soos beïnvloed deur die interaksie-effek van gronddiepte, N-peil en N toedieningstyd in die lente seisoen Residuele N na oes (mg/kg) + NH4 Tyd van toediening 30% met plant; 50% met plant; 70% 3-4 weke 50% 3-4 weke na opkoms na opkoms

70% met plant; 30% 3-4 weke na opkoms

-

NO3 Tyd van toediening

30% met plant; 70% 3-4 weke na opkoms

50% met plant; 70% met plant; 50% 3-4 weke 30% 3-4 weke na opkoms na opkoms

20cm N-peil 160 kg/ha 240 kg/ha 320 kg/ha

1.24 1.24 2.29

d d a

1.697 2.067 1.43

abcd abc bcd

1.513 abcd 1.647 abcd 1.933 abcd

3.32 4.283 4.793

cde abc a

3.963 4.08 3.92

abcd abcd abcd

3.69 3.91 3.793

abcde abcd abcd

40cm N-peil 160 kg/ha 240 kg/ha 320 kg/ha

1.367 1.367 1.917

bcd cd abcd

1.77 1.693 1.477

abcd abcd bcd

1.427 bcd 1.493 abcd 1.85 abcd

3.08 3.327 4.683

de cde ab

3.783 3.867 3.517

abcd abcd bcde

3.023 3.857 3.653

de abcd abcde

60cm N-peil 160 kg/ha 240 kg/ha 320 kg/ha

1.437 2.103 1.78

bcd ab abcd

1.813 1.923 1.58

abcd abcd abcd

1.24 d 1.673 abcd 1.793 abcd

2.887 3.02 4.73

de de a

3.157 4.077 3.1

cde abcd cde

2.577 3.51 3.883

e bcde abcd

* NH4+: SE = 0.134; KBV = 0.807; KV% = 14 * NO3- SE = 0.231; KBV = 1.203; KV% = 10.9

CHIPS • November/December 2018

Page 43

Tabel 3: Residuele N in die grond na oes, soos beïnvloed deur die interaksie effek van gronddiepte, N-peil en N toedieningstyd in die herfs seisoen

Residuele N na oes (mg/kg) NH4+ Tyd van toediening

NO3Tyd van toediening

30% met plant; 50% met plant; 70% met plant; 70% 3-4 weke 50% 3-4 weke 30% 3-4 weke na opkoms na opkoms na opkoms 20cm N-peil 140 kg/ha N 220 kg/ha N 300 kg/ha N

1.767 def 4.313 cd 18.259 a

4.59 3.978 7.509

c cde b

1.289 1.547 7.875

f ef b

40cm N-peil 140 kg/ha N 220 kg/ha N 300 kg/ha N

1.591 2.089 1.275

ef cdef f

1.593 1.89 3.315

ef def cdef

1.852 1.35 3.773

60cm N-peil 140 kg/ha N 220 kg/ha N 300 kg/ha N

1.83 1.789 2.36

def ef cdef

1.46 1.984 2.325

ef def cdef

1.427 1.533 2.696

30% met plant; 70% 3-4 weke na opkoms

50% met plant; 50% 3-4 weke na opkoms

70% met plant; 30% 3-4 weke na opkoms

6.644 12.59 20.522

cde b a

10.068 7.908 10.425

bcd bcde bcd

5.924 5.812 11.373

cde cde bc

def f cdef

4.153 5.357 8.251

e de bcde

3.771 3.627 5.79

e e cde

3.451 3.713 6.385

e e cde

ef ef cdef

3.862 6.18 5.82

e cde cde

4.418 3.87 7.138

e e bcde

3.961 3.592 8.036

e e bcde

* NO3- SE = 0.9517; KBV= 5.683; KV% = 24.4

die hoogste hoeveelheid residuele NO3- in die boonste 20 cm van die grond teenwoordig en dit het verminder soos die diepte toegeneem het, beide in die lente- sowel as in die herfsseisoene. Daar was egter een uitsondering waar die hoogste N-koers en behandeling 30% N met plant en 70% N na knolinisiasie gelei het tot meer NO3- en NH4+ in die 40 cm en 60 cm grondlaag, wat kan aandui dat meer N uitgeloog het in vergelyking met die ander behandelings. Die plant kon dus nie sulke hoë hoeveelhede (hoogste koers) in die spesifieke stadiums gebruik nie, wat 'n hoë hoeveelheid residuele N in die grond tot gevolg gehad het.

Opsomming en aanbevelings: Die effek van kultivar, N peil en N-toedieningstyd op die stikstof gebruiksdoeltreffendheid van die drie kultivars kan soos volg opgesom word (Tabel 4): • Stikstof gebruiksdoeltreffendheid het afgeneem vir al drie kultivars by die hoogste N peil.

• Kultivars het effens verskillend op stikstof behandelingskombinasies gereageer • BP1 het die beste stikstof gebruiksdoeltreffendheid getoon by die laagste (160 kg/ha N) N-peil, 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie.

Page 44

CHIPS • November/Desember 2018

•

•

•

•

Eos het die hoogste stikstof gebruiksdoeltreffendheid-waardes getoon by die stikstof behandelingkombinasie met die laagste N-peil (160 kg/ha N), 50% N met plant en 50% N na knolinisiasie asook en 70% N met plant en 30% N na knolinisiasie.

Lanorma, aan die ander kant, het die beste stikstof gebruiksdoeltreffendheid getoon by die laagste N-peil, terwyl die toedieningstye geen verskille getoon het nie.

Die aanbevole N-peil (240 kg / ha N) vir hierdie spesifieke grond verdeel in 70% met plant en 30% na knolinisiasie was oor die algemeen vir al drie kultivars die beste N-behandelingskombinasie wat die hoogste stikstof gebruiksdoeltreffendheid verseker het.

Te veel N wat laat in die groeiseisoen toegedien word kan nie deur plante benut word nie, en sal lei tot 'n hoër residu in die grond aan die einde van die seisoen wat die logingsrisiko en onnodig insetkoste verhoog.

Die reeks sal afgesluit word met 'n opsomming rakende die resultate van die studie in die volgende uitgawe van CHIPS. C

Lanorma

BP1

Eos

Stikstof gebruiksdoeltreffendheid Stikstof gebruiksdoeltreffendheid

Vertraag

320 kg/ha N

R3 (Oormaat)

seisoen

seisoen

CHIPS • November/December 2018

(30%; 70%)

Hoogste N gebruiksdoeltreffendheid Hoogste N gebruiksdoeltreffendheid Hoogste N gebruiksdoeltreffendheid

240 kg/ha N

160 kg/ha N

R3 (Oormaat)320 kg/ha N

T1

Vertraag

Laat in

70%)

(30%;

Intermediêr

50%)

(50%;

T2 50%)

(50%;

Intermediêr

Geen effek

Aanvaarbaar

T2

T3

seisoen

(70%; 30%)

T3

Aanvaarbaar

Aanvaarbaar

seisoen

(70%;

Laat in

30%)

Vroeg in

Stikstof toedieningstyd

Vroeg in

T1

Interaksie effek: Kultivar x N peil x N toedieningstyd

Intermediêr

Teenstrydige resultate

Laag

R2 (Aanbevole)

Laag

Holhart

Aanvaarbaar

Aanvaarbaar

R1 (Tekort)

Aanvaarbaar

Relatiewe digtheid

Skyfiekleur

Vroeg

240 kg/ha N

160 kg/ha N

Intermediêr

R2 (Aanbevole)

R1 (Tekort)

Volwassenheid

Oes-indeks

Grootteverspreiding

Finale opbrengs

Blaaroppervlak

Parameter

Stikstof peil

Tabel 4: Opsomming van die effek van kultivar , N-peil en N-toedieningstyd op kwaliteit

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Page 45

’n Ondersoek na die etiologie en patogenisiteit van Verticillium verwelk van aartappels in die Sandveld Estianne Retief, LNR-Plant Gesondheid en Beskerming

Verticillium verwelk is ’n vaskulêre siekte wat lei tot vroeë veroudering en afsterwing van aartappels.

Die plant se groeiseisoen word drasties verkort en sodoende word die hoeveelheid en grootte van aartappelknolle wat per plant geproduseer word, verminder, wat die opbrengs aansienlik affekteer.

Simptome begin met tussen-aarse vergeling van blare wat gevolg word deur afsterwing van die blare.

Blaarsimptome verskyn weens die swamgroei wat die vaatweefsel blokkeer. Soms is simptome beperk tot slegs een kant van die plant, maar meestal sal die hele plant geaffekteer word (Figuur 1A). ’n

Page 46

CHIPS • November/Desember 2018

Disseksie van die stingel van ’n verwelkte plant toon ’n bruin verkleuring van die vaatweefsel (Figuur 1B). Verbruining kan feitlik altyd by ’n gevorderde infeksie van die plant waargeneem word, terwyl vroeë infeksies nie altyd sigbare verbruining van die vaatweefsel veroorsaak nie.

Wêreldwyd is tien verskillende Verticillium spesies geïdentifiseer op verskeie gewasse. Hiervan is V. alboatrum, V. dahliae, V. isaacii, V. nonalfalfae, V. nubilum, V. tricorpus en V. zaregamsianum vanaf aartappels geïsoleer.

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

A

B Figuur 1: (A) Aartappelplant met simptome van Verticillium verwelk (B) Disseksie van stingel met verbruining van vaskulêre weefsel.

Lewensiklus en inokulumbronne Die lewensiklus van Verticillium spesies begin met ’n saprofietiese fase waar dormante oorlewingstrukture in die grond en oorblyfsels van die plant oorleef.

Oorlewingstrukture vir V. albo-atrum en V. nonalfalfae bestaan uit rustende miselium wat ongeveer twee tot vyf jaar in die grond kan oorleef (in die afwesigheid van die gasheer). Verticillium dahliae oorleef as mikrosklerotia en V. nubilum as klamydospore.

Verticillium isaacii en V. zaregamsianum oorleef as rustende miselium, mikrosklerotia en klamydospore.

Mikrosklerotia en klamydospore kan vir ’n baie lang tydperk in die grond, in die afwesigheid van die gasheer oorleef, tot en met 15 jaar. Die parasitiese fase begin met die ontkieming van die oorlewingstrukture, dit word meestal geïnisieer deur wortelafskeidings in die risosfeer van die groeiende aartappelplant. Gedurende ontkieming groei hifes na die plantwortels en koloniseer die wortels totdat ’n geskikte infeksiepunt gevind word. Wortelweefsel word meestal gepenetreer deur die apikale meristeem van die wortel, areas van laterale wortelvorming of deur wonde wat deur nematodes veroorsaak word. Na infeksie groei miselium intersellulêr totdat dit die vaatweefsel van die plant bereik. In die vaatweefsel begin die miselium om spore (konidia) te produseer wat deur die vaatweefsel versprei met die transpirasiestroom. Konidia verstop die vaatweefsel, wat die kenmerkende verbruining daarvan veroorsaak. Die verstopte vaatweefsel verminder die watervloei na die plantloof drasties, en dit lei tot verwelkingsimptome. Sodra die plant begin afsterf, word die swam gestimuleer om groot hoeveelhede oorlewingstrukture te vorm. Wanneer die plant dan begin disintegreer word die oorlewingstrukture weer in die grond vrygestel.

Daar is ook ander faktore wat bydra tot die oorlewing van die dormante oorlewingstrukture, veral ten opsigte van V. dahliae. Verticillium dahliae het die vermoë om nie-gashere te koloniseer soos onkruide en gewasse wat in rotasie met aartappels verbou word.

Weens die wye gasheerreeks van V. dahliae kan die rotasiegewasse ook dien as alternatiewe gashere wat dus bydra tot die vermeerdering van inokulum wanneer aartappels nie geplant word nie. Onkruide moet dus, waar moontlik, verwyder en vernietig word.

Gewasse wat in rotasie met aartappels gebruik word, moet sorgvuldig gekies word om te verseker dat die gewasse nie ’n alternatiewe gasheer vir V. dahliae is nie.

Verticillium verwelk in Suid-Afrika Vorige studie onderneem tussen die jare 1995-2000 Vanaf 1995 tot 2000 is daar ’n landwye opname gedoen om aartappelplante vanaf 14 produksieareas in Suid-Afrika te versamel. ’n Totaal van 93 Verticillium spp. isolate is verkry met 50 isolate afkomstig van plante wat in die Sandveld versamel is. Twee-en-dertig van die 50 isolate is morfologies geïdentifiseer as Verticillium dahliae en die res van die isolate as Verticillium spesies.

CHIPS • November/December 2018

Page 47

Huidige studie – etiologie, patogenisiteit en alternatiewe gashere Produsente in die Sandveld ervaar tans geweldige probleme met Verticillium verwelk. Na afloop van die vorige studie is daar intussen ’n verskeidenheid nuwe spesies geïdentifiseer wat met Verticillium verwelk van aartappels geassosieer word. Daar is ook nou molekulêre metodes beskikbaar vir baie meer akkurate identifikasie as slegs ’n morfologiese identifikasie. Dit het dus duidelik geword dat daar met meer in-diepte na Verticillium verwelk in die Sandveld gekyk moet word.

Rotasiegewasse word tans in die Sandveld gebruik met die doel om gronderosie te voorkom, tydens die vier tot vyf jaar onderbreking in aartappelproduksie, en nie om grondgedraagde siektes soos Verticillium verwelk te beheer nie. Die feit het gelei tot die tweede doelwit van ons projek: om te bepaal watter van die rotasiegewasse wat gebruik word, ook alternatiewe gashere van die veroorsakende organisme van Verticillium verwelk is.

Sandveldplase in die Redelingshuys, Paleisheuwel, Het-Kruis en Suid-Sandveld areas is ingesluit in die studie. Aartappelplante met simptome van Verticillium verwelk is versamel, asook verskillende gewasse wat in rotasie met aartappels gebruik word naamlik beet, blomkool, brokkoli, hawer, rog, serradella en uie. Vanaf die aartappels is 256 Verticillium isolate geïdentifiseer en vanaf die rotasiegewasse nege. Die

Figuur 2: Mikrosklerotia wat geproduseer is op ’n stukkie vaatweefsel wat verwyder is vanaf ’n plant met simptome van Verticillium verwelk

rotasiegewasse wat positief getoets het vir Verticillium spp. was hawer (drie isolate) pienk serradella (vyf isolate) en rog (een isolaat). ’n DNS-ekstraksie is toegepas vanaf al die Verticillium isolate gevolg deur ’n polimerase-kettingreaksie en die gebruik van peilers wat spesifiek is vir die verskillende Verticillium spesies.

Al die isolate is as Verticillium dahliae geïdentifiseer en geen ander spesie was teenwoordig nie. Die resultate het ook ooreengestem met die morfologiese eienskappe van die isolate waar slegs mikrosklerotia geproduseer is, wat ’n aanduiding van V. dahliae is (Figuur 2).

Gemiddelde siekte-indeks

Gemiddelde siekte-indeks vir V. dahliae geïsoleer vanaf verskillende gewasse 3

a

a

a

2,5

a

a

a

a

a

a

2 1,5 1 0,5

b

0

Verskillende gewasse Figuur 3: Die gemiddelde siekte-indeks verkry met V. dahliae geïsoleer vanaf verskillende gewasse. Gemiddeldes gevolg deur dieselfde letter verskil nie betekenisvol by P < 0.05 nie.

Page 48

CHIPS • November/Desember 2018

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Siekte-indeks vir die verskillende isolate 14 a-e a-f

Aantal isolate

12

a-g

a-d

10

d-i

8 ab a-c

6 4

e-j

c-i

a

b-h

f-k

2

g-k

g-k

h-k

i-k

jk

k

0

Siekte-indeks Figuur 4: ’n Groepering van die siekte-indeks vir verskillende V. dahliae isolate vanaf aartappels. ’n Groep isolate gevolg deur dieselfde letter verskil nie betekenisvol in virulensie van ’n ander groep nie (P < 0.05).

Siekte-indeks vir individuele isolate rotasiegewasse 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0

a-f

b-h

e-j

a-e

a-f e-j

a-e c-i

c-i

k

Figuur 5: Siekte-indeks vir die individuele V. dahliae isolate vanaf rotasiegewasse. Isolate met dieselfde letter het nie betekenisvol verskil in virulensie van die ander isolate nie (P < 0.05).

Dit het die vraag laat ontstaan of die Verticillium dahliae isolate wat vanaf die rotasiegewasse geïsoleer is, die vermoë het om verwelk in aartappels te veroorsaak, en ook hoe hierdie isolate vergelyk ten opsigte van aggressiwiteit met die V. dahliae

isolate wat vanaf aartappels geïsoleer is. ’n Patogenisiteitstoets is in die glashuis gedoen met 83 V. dahliae isolate geïsoleer van aartappels sowel as die nege V. dahliae isolate vanaf die rotasiegewasse.

CHIPS • November/December 2018

Page 49

TEGNIESE NUUS TECHNICAL NEWS

Vir die patogenisiteitstoetsing is Mondial (G-2) aartappelknolle gebruik. Elke plant is geëvalueer vir simptome volgens die volgende verwelkingskaal: 1 = plant toon geen verwelking of vergeling van blare 2 = blaarsimptome en verwelking van ⅓ van die plant 3 = blaarsimptome en verwelking van ⅔ van die plant 4 = hele plant het blaarsimptome en is verwelk 5 = hele plant is dood Die verwelkingskaal is in die onderstaande formule gebruik om ’n siekte-indeks te verkry: {teenwoordigheid van simptome, 0 of 1) x (skaal van verwelking, 1-5) + (her-isolasie van patogeen, 0 of 1)}.

Die resultate word weergegee in Figuur 3 tot 5.

Van die aartappelisolate het 74 van die 83 ten opsigte van hul siekte-indeks betekenisvol van die kontrole verskil. Daar was geen betekenisvolle verskil in die siekte-indeks vir die verskillende V. dahliae isolate wat vanaf verskillende aartappelkultivars vanaf verskillende lokaliteite geïsoleer is nie. Daar is dus geen aanduiding dat V. dahliae wat ’n sekere kultivar infekteer, meer of minder virulent is as ’n isolaat van ’n ander kultivar nie.

Die siekte-indekse van die V. dahliae isolate versamel vanaf rotasiegewasse het ook nie betekenisvol van mekaar of van die aartappelisolate verskil nie. Die individuele isolate versamel vanaf die rotasiegewasse het nie betekenisvol van die kontrole verskil nie en daar was ook nie betekenisvolle verskille ten opsigte van hulle siekte-indeks nie. Die rotasiegewasse is waarskynlik nie die primêre gashere van V. dahliae nie en die isolate oorleef moontlik slegs op die wortels en die krone van die plante. Dit kan bevestig word deur na die genetiese diversiteit binne die populasie te kyk.

Page 50

CHIPS • November/Desember 2018

Die studie het gewys dat rotasiegewasse soos hawer, serradella en rog dus wel bydra tot die oorlewing van V. dahliae inokulum in ’n aartappelland. Daar is egter geen V. dahliae vanaf beet, blomkool, brokkoli en uie geïsoleer nie. Dit beteken egter nie dat laasgenoemde nie alternatiewe gashere vir V. dahliae is nie, maar die moontlikheid bestaan wel dat van die gewasse ’n beter keuse is vir rotasie met aartappels as hawer, rog en serradella. Opvolgopnames word beplan om ’n beter aanduiding te kry van watter gewasse meer geskik is vir rotasie met aartappels vir die beheer van Verticillium verwelk. C

Verticillium dahliae geïsoleer vanaf aartappels (A-F) is van verskillende lokaliteite en kultivars: A: Naby Redelingshuys lokaliteit 1 en vanaf

die kultivar Valor.

B: Dieselfde lokaliteit as A, maar van ’n

ander blok en kultivar Avalanche.

C: Paleisheuwel en vanaf die kultivar Mondial.

D: Suid-Sandveld en vanaf die kultivar Mondial.

E: Naby Redelingshuys lokaliteit 2 en vanaf

die kultivar FL2108.

F: Naby Het-Kruis en vanaf die kultivar BP1.

Hoe vergelyk die verbruikersprys van aartappels met ander produkte?

Laryssa van der Merwe, Aartappels Suid-Afrika

Figuur 1 gee ’n uiteensetting van die verskillende verbruikerspryse vir verskillende styselgroepe vanaf Januarie 2013 (Bron: Statistiek SA). Alle pryse word uitgedruk in Rand per kilogram.

Dit is duidelik dat die prys van brood (wit en bruin) op ’n per kilogram basis relatief die duurste styselgroep is. Mieliemeel se pryse het skerp gestyg gedurende die eerste paar maande van 2016 weens die droogte wat ervaar is. Los aartappels (1 kilogram) se gemiddelde pryse het ook gedurende hierdie tydperk gestyg nadat dit lank rondom R10 per kilogram sywaarts beweeg het. Ongelukkig is geen ander

Page 52

CHIPS • November/Desember 2018

aartappelverpakking se data beskikbaar nie.

Die verbruikerspryse vir verskillende voedselitems word aangedui in Figuur 2. ’n Redelike prysstyging word waargeneem vir vars vis (1 kilogram), asook rooivleis (T-been) vanaf Januarie 2016. Volroommelk (1 liter) en witsuiker (1kilogram) ervaar skerp stygings in 2018. Hoenderporsies, margarien en eiers ervaar geleidelike stygings oor tyd, aldus die figuur.

Volgens Tabel 1 het los aartappels (1 kilogram) die grootste prysstyging (21%) getoon vir die tydperk September 2015 tot September 2018. Aartappels

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

20

18 16

R per kg

14

12 10

8 6

Wit brood (700 g)

Bruin brood (700 g)

Mielie meel (Special 2.5 kg)

Aartappels (1kg los)

Aartappels (prys op VPMe)

Jul/18

Sep/18

May/18

Jan/18

Mar/18

Nov/17

Jul/17

Sep/17

May/17

Jan/17

Rys (2 kg)

Mar/17

Nov/16

Jul/16

Sep/16

May/16

Jan/16

Mar/16

Nov/15

Jul/15

Sep/15

May/15

Jan/15

Mar/15

Nov/14

Jul/14

Sep/14

May/14

Jan/14

Mar/14

Nov/13

Jul/13

Sep/13

May/13

Jan/13

2

Mar/13

4

Mielie meel (Super 5 kg)

Figuur 1: Verbruikersprys vir verskillende styselgroepe (uitgedruk in Rand per kg)

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Nov Des 2018\Chips 6 2018 Nov Des Arts\10 Vergelykende syfers Verbruikerspryse Nov 2018.xlsx

102 92 82

R per kg

72

62 52 42 32 22 12

2

Rooivleis (T-Been) - Vars 1kg

Hoenderporsies - Vars 1kg

Vis (vlok) - Vars 1kg

Eiers 1 Dosyn

Margarien - Blok 1kg

Witsuiker 1kg

Melk Volroom - Vars 1 Liter

Figuur 2: Verbruikersprys vir verskillende voedselroepe (uitgedruk in Rand per kg)

(10 kilogram) se gemiddelde prys op varsproduktemarkte het maar met 14% toegeneem, bruinbrood (700 gram) se gemiddelde prys het met 9% gestyg, rys (2 kilogram) se gemiddelde prys met 6%, teenoor ’n 1% styging vir mieliemeel (2,5 kilogram).

Gemiddelde pryse vir aartappelverpakkings beskikbaar in vier stede word weergegee in Figuur 3 vir die tydperk Oktober 2017 tot Junie 2018 (Bron:

Nielsen). Februarie-maand se inligting was nie beskikbaar nie. Die gemiddelde prys vir ’n 7 kilogram aartappelsakkie vir die gegewe tydperk is R45,59 waar pryse verder sywaarts beweeg het en toe skerp gedaal het in Junie 2018. ’n Soortgelyke prysbeweging is sigbaar vir ’n 10 kilogram aartappelsakkie op al die varsproduktemarkte.

Die gemiddelde verbruikersprys vir ’n 1 kilogram aartappelsakkie was R12,40. C

CHIPS • November/December 2018

Page 53

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

Tabel 1: Verandering in verbruikerspryse vir verskillende styselgroepe (September van elke jaar)

2015

2016

2017

2018

Verandering sedert 2015

Rys, 2kg

23,52

25,22

26,52

25,05

6%

Bruinbrood, 700g

10,66

12,24

11,85

11,66

9%

Mieliemeel, 2,5kg

20,88

28,79

23,78

20,99

1%

Aartappels, 1kg

9,19

11,71

11,09

11,64

21%

Aartappels, 10kg (prys op varsproduktemarkte)*

28,32

42,51

37,03

32,81

14%

Bron: StatsSA *Bron: ASA

50 45 40 35 30 25

20 15

10

Okt 17

Nov-17 7kg

Des 17 4kg

Jan-18 3kg

Mrt 18 2kg

Apr-18 1kg

Mei 18

Jun-18

Gem prys op VPMe (10kg)

Bron: Nielsen & ASA Figuur 3: Gemiddelde verbruikerspryse vir verskillende aartappelverpakkings in 4 stede

Page 54

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 55

’n Pakstoor bestuursevaluasieindeks: vergelyking tussen vyf aartappelproduksiestreke Pieter van Zyl, Aartappels Suid-Afrika

Elke week word gemiddeld meer as twee miljoen 10 kg sakkies op varsproduktemarkte verkoop.

Nog sowat ’n miljoen sakkies word buite-om markte verkoop. Produsente aanvaar markagente (en kopers) gaan hulle inlig oor die gehalte van die produk.

Die waarheid is dat markagente se eerste prioriteit is om sakkies te bemark en nie om sakkies oop te gooi en kwaliteitinspeksies te doen nie. Dit is Prokon se werk om kwaliteitinspeksies te doen. Die vraag ontstaan gevolglik hoeveel pakstore het hul eie kwaliteitskontrole-sisteem, met ander woorde hoeveel pakstore inspekteer sakkies voordat dit versend word?

Die meerderheid pakstore verpak sakkies en versend

Page 56

CHIPS • November/Desember 2018

dit sonder om ’n enkele sakkie oop te maak en te inspekteer. Daar word aanvaar dat die inhoud reg is en dat agente sal aandui as iets ‘’nie reg is nie’’.

Die sogenaamde herverpakkers (pre-packers) wat aan kleinhandelaars lewer, inspekteer 10% tot 15% van hulle daaglikse lewerings, ten einde seker te maak hul produk is van hoogstaande gehalte. Almal van hulle het kwaliteitskontroleurs in diens. Hoeveel pakstore in die onderskeie produksiestreke het kwaliteitskontroleurs in diens?

Aartappels Suid-Afrika het aan die begin van 2018 ’n

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

1,80 1,60 1,40

Kg verskil

1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00

1 3 5 7 9 11 13 15 17

OOS-VRYSTAAT

1 3 5 7 9 11 13

WES-VRYSTAAT

1 3 5 1 2 3 4 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19

NOORD- K-STAD KAAP

LIMPOPO

Medewerkers in 5 streke

Indekspunt uit 3

Figuur 1: Verskil tussen swaarste en ligste sakkie van die vier sakkies wat geweeg is per medewerker

3 2,8 2,6 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1

1 3 5 7 9 11 13 15 17 OOS-VRYSTAAT

1 3 5 7 9 11 13 WES-VRYSTAAT

1 3 5 1 3 NOORD- K-STAD KAAP

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 LIMPOPO

Medewerkers in 5 streke Figuur 2: Gemiddelde univormigheidsindeks: knolgrootte

kwaliteitsindeks ontwikkel wat deur pakstore gebruik kan word ten einde seker te maak dat hul produk van hoogstaande gehalte is. Dit is geensins ’n herhaling of oorvleueling van Prokon se werk nie. Vier kriteria word gebruik om die bestuur van pakstore te evalueer (Bestuursevaluasie-indeks). Vir elke kriteria word ’n punt uit drie toegeken. Die laaste kriteria kan slegs een punt verdien, wat die maksimum punte vir ’n pakstoor op tien te staan bring. Tydens ’n pakstoor besoek word vier Groot-Medium sakkies geweeg en

oopgemaak. Sakkies word lukraak gekies. Die kriteria is as volg: • Verskil tussen die swaarste en die ligste sakkie.

• Uniformigheid in knolgrootte.

• Getal knolle met meganiese beskadiging.

• Kleur van knolle. ’n Vyfde addisionele kriteria word gebruik, naamlik daardie persentasie van die Groot-Medium (‘’Large Medium’’) sakkie wat streng gesproke nie ’n Groot-

CHIPS • November/December 2018

Page 57

Getal knolle met skade

25 Gem: 14 knolle

20 Gem: 9 knolle

15 10

Gem: 6 knolle Gem: 4 knolle

5 0

1 3 5 7 9 11 13 15 17 OOS-VRYSTAAT

1 3 5 7 9 11 13 WES-VRYSTAAT

1 3 5 1 3 NOORD- K-STAD KAAP

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 LIMPOPO

Medewerkers in 5 streke Figuur 3: Gemiddelde getal knolle per sakkie met meganiese skade

Medium aartappel is nie (Met ander woorde: Watter persentasie van die Groot Medium sakkie is nie Groot Medium nie?).

59 pakstore in die volgende vyf streke / gebiede is besoek; naamlik Oos-Vrystaat, Wes-Vrystaat, NoordKaap, Kroonstad en Limpopo. Die kriteria, asook toekenning van indekspunte, word vervolgens in meer detail bespreek: Verskil tussen die swaarste en die ligste sakkie (1, 2 of 3 punte) Die volgende indekspunte word toegeken: • 3 = die gewigsverskil is minder as 200 gram.

• 2 = die gewigsverskil is tussen 200 gram en 400 gram.

• 1 = die gewigsverskil is meer as 400 gram.

Volgens Figuur 1 was daar by sewe pakstore ’n verskil van meer as een kilogram tussen die swaarste en die ligste sakkie. Slegs 23 pakstore het ’n 3-indekspunt verwerf (rooi kolle in figuur), wat beteken die gewigsverkil minder as 200 gram was. Die pakstoorwerkers wat die sakkies weeg en toestik word gevolglik geëvalueer.

Uniformigheid in knolgrootte (1, 2 of 3 punte) Die vyf grootste knolle in elke sakkie word vergelyk met die vyf kleinste knolle. Indien die tien knolle min of meer ewe groot is, word ’n 3-indekspunt toegeken.

Indien van die kleinste knolle streng gespoke nie in die

Page 58

CHIPS • November/Desember 2018

sakkie hoort nie, word ’n 1 toegeken (baie keer is dit medium grootte knolle of selfs klein medium grootte knolle wat in die sakkies gevind word). Dit beteken die sorteerders moes beter sorteer het. Knolle tussen in kry ’n 2-indekspunt.

In Figuur 2 kon net 3 pakstore daarin slaag om ’n 3-indekspunt te verwerf. Dit beteken alle knolle in vier sakkies was almal min of meer ewe groot.

Toevallig is Mondial (nie ’n ronde kultivar nie) by die drie pakstore verpak. By 19 pakstore (32% van pakstore) is `n indekspunt van minder as 2 verwerf (sien rooi kolle). Dit beteken ten minste een van die vier sakkies per medewerker het knolle bevat wat deur die sorteerders verwyder kon gewees het.

Die meerderheid pakstore het sorteerders in diens wat slegs groottegroep-regstelling (sizing) met die hand moet doen. Dit is juis hierdie werkers wat hier geëvalueer word.

Getal knolle met meganiese beskadiging (1, 2 of 3 punte) Die getal knolle in elke sakkie wat meganies beskadig is, word getel. Gedurende 2017 is pakstore in enkele streke besoek en is waargeneem dat in elke sakkie wat oopgemaak is, knolle met meganiese beskadiging voorgekom het. Meganiese beskadigde knolle is dus ’n universele probleem.

Indien vier en minder knolle voorkom wat beskadig is, word ’n 3-indekspunt toegeken. ’n Twee word toegeken indien vyf tot tien knolle in ’n sakkie voorkom

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

wat beskadig is. ’n 1 word toegeken wanneer meer as tien knolle beskadig is.

Volgens Figuur 3 het 12 pakstore (20% van pakstore) gemiddeld tien knolle per sakkie en meer bevat wat enige vorm van beskadiging (meestal meganiese beskadiging) getoon het. Let op die lae gemiddelde syfer van vier knolle per sakkie vir die Oos-Vrystaat waar heelwat aartappels onder droëlandtoestande verbou word. Ten tye van die besoeke het die OosVrystaat heelwat reën gekry en was die lande nie erg uitgedroog nie (geen kluite nie). Besoeke heelwat later in die seisoen, wanneer minder reënval voorkom, sou

dalk ’n hoër gemiddelde syfer gerealiseer het.

Die Noord-Kaap se pakstore het gemiddeld die meeste beskadigde knolle per sakkie getoon, aldus die figuur. Ongelukkig kon net vyf pakstore besoek word. Die tipe skade in hulle pakstore is presies dieselfde as wat in al die ander streke voorkom. Die vyf pakstore wat besoek is, is of splinternuwe pakstore of aangepaste pakstore wat outomaties beteken daar sal meganiese skade wees. Die skrywer het oor tyd waargeneem dat alle nuwe pakstore of aangepaste pakstore heelwat sukkel met meganies-beskadigde knolle in die begin.

10

Punt uit 10

9

8 7 6

5 4 3

1 3 5 7 9 11 13 15 17

1 3 5 7 9 11 13

OOS-VRYSTAAT

WES-VRYSTAAT

1 3 5 1 3

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19

NOORD- K-STAD KAAP

LIMPOPO

Medewerkers in 5 streke Figuur 4: Totale indekspunt uit 10 (vier kriteria)

100%

% Groot knolle per sakkie

90% 80%

70% 60% 50%

40% 30%

20% 10%

0%

1 3 5 7 9 11 13 15 17 OOS-VRYSTAAT

1 3 5 7 9 11 13 WES-VRYSTAAT

1 3 5 1 3 NOORD- K-STAD KAAP

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 LIMPOPO

Medewerkers in 5 streke

Figuur 5: Gemiddelde persentasie van Groot-Medium sakkies se gewig wat Groot (Large) is

CHIPS • November/December 2018

Page 59

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

Kleur van knolle (0 of 1 punt)

Watter persentasie van die Groot-Medium sakkie is nie Groot-Medium nie?) Dit is algemene praktyk in pakstore om Groot (Large) aartappels in GrootMedium sakkies te gooi. Figuur 5 is ’n bewys hiervan wat aandui dat by 22% van die pakstore (rooi kolle) meer as 60% van die gewig van hulle sakkies nie Groot-Medium knolle is nie. Nie minder nie as 60% van die pakstore het meer as 30% knolle in hulle sakkies wat nie Groot-Medium is nie (syfers bokant die rooi lyn). Volgens Figuur 6 moet pakstore eintlik so min as moontlik Groot (Large) knolle in Groot-Medium sakkies gooi. Oor tyd is daar altyd ’n premie vir Groot (Large) aartappels versus Groot-Medium aartappels, aldus die figuur. Produsente moet egter dophou dat wanneer sy Groot (Large) sakkies besig is om voorrade op te bou op markvloere, kan hy wel Groot (Large) aartappels in sy Groot- Medium sakkies gooi. C

Slegs indien aartappels voorkom wat oor uitermatig goeie kleur beskik, word ’n 1-indekspunt toegeken, anders ’n nul.

Totale indekspunt uit 10 (4 afdelings) Volgens Figuur 4 het 37% van die pakstore ’n totale indekspunt van minder as ses verwerf (rooi kolle in figuur). Slegs twee kon ’n indekspunt van meer as nege verwerf. Medewerkers word tydens die besoeke volledig ingelig oor die indekspunte wat verdien word. ’n Vyfde addisionele kriteria word gebruik, naamlik daardie persentasie van die Groot-Medium (Large Medium) sakkie wat streng gesproke nie ’n GrootMedium aartappel is nie. (Met ander woorde:

Prysverskil per sakkie

12 10 8 6 4 2

0

Jan

Feb

Mar

Apr 2014

May

Jun

2015

Jul 2016

Aug

Sept

Oct

Nov

2017

Figuur 6: Mondial Jhb mark: Prysverskil per sakkie (''Large'' minus ''Large Medium'' se prys) E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Nov Des 2018\Chips 6 2018 Nov Des Arts\11 Pakstoor Streke se kwaliteitsindeks.xlsx

Page 60

CHIPS • November/Desember 2018

Dec

Automate your Packhouse with systems from Goldpack!

GRADING, WEIGHING AND BAGGING OF POTATOES!

Celox-P-UHD Optical Grader/Sorter with new generation camera platform.

• Optical grading of potatoes and carrots • Simultaneous sorting by quality shape and size • Output: Up to 15 tons per hour into 6 sizes

4009B2 MEDIUM SPEED SMALLER PORTION MULTIHEAD WEIGHER • 0.25 kg - 5 kg portions • 45 to 60 portions per minute

Installed and GUARANTEED by

4009XB2 MEDIUM SPEED LARGER PORTION MULTIHEAD WEIGHER • 2 kg - 25 kg portions • 25 to 50 portions per minute

BE 6000 BAGGER Automatic paper bagger/closer • Portion sizes: 5kg - 15kg • Output: 7.5 to 15 portions per minute

CAPE TOWN Tel: 021-534 0215 DURBAN Tel: 031-569 4199 JOHANNESBURG Tel: 011-312 4976 sales@goldpack.co.za www.goldpack.co.za

THE AD SHOP 3298

AUTOMATIC WEIGHING, BAGGING & STITCHING INSTALLATION BY GOLDPACK

PACKHOUSE STORAGE & FEEDING HOPPERS

Pakstoor- en bemarkingseffektiwiteitsprojek: Limpopo resultate Eugene Strydom, Aartappels Suid-Afrika

Die projek fokus op die prosesse betrokke om aartappels markgereed te kry. Dit bestaan uit die uithaalproses, vervoer na pakstore, asook die was- en verpakkingsproses. Daar word gefokus op kwaliteitsaspekte, gewigsverlies, knolbeskadiging, arbeidseffektiwiteit, markpryse gerealiseer, asook die kostes tydens die uithaal en verpakkingsproses.

Vyftien pakstore is gedurende September besoek.

Die volume wat deur ’n pakstoor op ’n daaglikse basis hanteer word het ’n groot invloed op die effektiwiteit en kwaliteit van die finale produk wat gelewer word. Dit is hoogs waarskynlik dat wanneer groter opbrengste behaal word, pakhuise onder druk geplaas word en dit ’n negatiewe uitwerking op ’n produsent se markprys tot gevolg kan hê.

Daar is ’n verskil in die vlak van meganisasie tussen medewerkers. Sommige medewerkers gebruik van die nuutste tegnologie in hulle pakstore, terwyl ander medewerkers weer van die meer konvensionele metodes gebruik maak om aartappels te verpak.

Figuur 1 verwys na die gemiddelde hoeveelheid sakkies wat hanteer word per pakstoor arbeider per nege uur werksdag. Dit dui op die tempo waarteen arbeiders werk. Medewerker nr. 4 se arbeiders hanteer gemiddeld 266 sakkies per werksdag teenoor medewerker nr. 5 wie 139 sakkies per dag met een arbeider hanteer. Medewerker nr. 4 is dus meer effektief in die wyse waarop hy sy arbeid aanwend, maar hoe gemeganiseerd is sy pakstoor?

Page 62

CHIPS • November/Desember 2018

Medewerkers regs in die figuur beskik oor relatief min arbeid, terwyl diegene links in die figuur oor relatief baie arbeid beskik.

Die vraag onstaan gevolglik wat is die optimale hoeveelheid sakkies om te hanteer per arbeider per dag? Moet medewerkers links of regs in die figuur lê? Produsente wat jaarliks goeie pryse realiseer, lê nie noodwendig regs (of links) in die figuur nie. Dit is wel duidelik dat arbeidskoste besig is om ’n al groter koste-uitgawe te word met spesiale verwysing na die implementering van die nasionale minimumloon.

Die arbeiders wat potensieel die grootste invloed op markpryse het, is die arbeiders om die sorteertafels, oftewel sorteerders. Figuur 2 dui op die hoeveelheid sakkies wat per sorteerder per dag hanteer word (In Figuur 1 word alle pakstoorarbeid in ag geneem). Dit word bepaal deur die stoor se gemiddelde daaglikse kapasiteit te deel deur die totale hoeveelheid sorteerders. Sorteerders verwys ook na arbeiders wat grootte- en kwaliteitregstellings doen, asook arbeiders wat derde grade en ander afval uit die verpakkingslyne verwyder. Hoewel enkele medewerkers van die nuutste tegnologie in hulle pakstore aanwend, beskik die meerderheid van die medewerkers oor min of meer dieselfde tipe sorteergeriewe. Steeds kom ’n groot variasie voor tussen die onderskeie medewerkers se gemiddelde getal sakkies hanteer per sorteerder per dag, byvoorbeeld medewerker nr. 12 wat 697 sakkies met een sorteerder hanteer en medewerker nr. 11 wat 390 sakkies met een sorteerder per dag hanteer.

Opsomming

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

280

266

Sakkies per arbeider

260 249

240

211

197

200

Relatief baie arbeid

180

206

199

194

Relatief min arbeid

171

160

159

157

140

120

223

211

205

220

143

139

5

1

Opsomming

3

9

6

13

8

2

11

14

10

7

15

12

4

Sakkies per sorteerder

Figuur 1: Sakkies gepak per pakstoor arbeider per nege uur werksdag

860 820 780 740 700 660 620 580 540 500 460 420 380 340 300 260

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Nov Des 2018\Chips 6 2018 Nov Des Arts\12 Limpopo Sept 2018 artikel.xlsx

Relatief baie sorteer arbeid 390

400

11

9

10

655

635

Relatief min sorteer arbeid

523

458

410

287

3

505

453

719

697

648 581

827

5

14

6

7

13

1

2

8

12

4

15

Figuur 2: Sakkies gepak per sorteer arbeider per nege uur werksdag

R1,20

R1,10

R1,15 E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Nov Des 2018\Chips 6 2018 Nov Des Arts\12 Limpopo Sept 2018 artikel.xlsx

Rand per sakkie

R1,00

R0,87

R0,90

R0,73

R0,80 R0,70

R0,64

R0,83

R0,90

R0,87

R0,77

R0,75

R0,71

R0,65

R0,50

R0,77

R0,69

R0,60 R0,40

R1,01

R0,51

15

4

12

10

11

14

7

13

2

3

8

6

1

9

5

Figuur 3: Pakstoor arbeidskoste per sakkie

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2018

Page 63

R 10 266

R 10 000 R 9 000

R 8 386

R 9 370

R 7 354

R 7 823

R 8 000

R 6 777

R 7 971

R 7 000

R 7 676

R 6 000

R 7 054

R 5 998 R 5 170

R 6 373

R 5 000

R 4 872 R 4 984

R 4 707

R 4 000 R 3 000 R 2 000 R 1 000 R0

8

5

2

12

9

13

11

14

Pakstoor

7

1

6

Uithaal

15

3

10

4

Totaal

Figuur 4: Totale arbeidskoste per hektaar

R 1,80

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2018\CHIPS Nov Des 2018\Chips 6 2018 Nov Des Arts\12 Limpopo Sept 2018 artikel.xlsx

R 1,60

Rand per sakkie

R 1,60 R 1,31

R 1,40

R 1,42

R 0,98 R 1,00 R 0,80

4

10

R 1,29

R 1,00 R 0,91

R 0,81

R 0,60

R 1,17

R 0,86

R 0,78

R 1,62

R 1,28

R 1,12

R 1,20

R 1,47

15

3

1

6

14

7

13

2

12

9

11

8

5

Figuur 5: Totale arbeidskoste per sakkie – Pakstoor en Uithaal

Die vraag onstaan weereens, wat is die optimale hoeveelheid sakkies om te hanteer per sorteerder per dag? Die optimale hoeveelheid gaan varieer tussen produksiestreke en selfs tussen medewerkers in dieselfde streek, maar die optimale balans moet deur markpryse gedryf word. In alle streke kom die volgende verskynsel voor: Daar is medewerkers links in Figuur 2 en ook regs wat bo-gemiddelde markpryse behaal. Enige verandering wat in die pakstoor gemaak word, mag nie ’n negatiewe effek op markpryse hê nie. Medewerkers moet die hoeveelheid, kwaliteit en sosiale struktuur van die betrokke groep arbeiders so kombineer dat optimale markpryse behaal word. Die invloed van hierdie arbeiders op markpryse het ’n groter finansiële impak Page 64

CHIPS • November/Desember 2018

op die onderneming as die moontlike koste-besparings wat gemaak word deur eenvoudig minder arbeid om sorteertafels te plaas. Dit gaan dus nie oor die kwantiteit van arbeid (getalle) nie, maar oor die kwaliteit van arbeid.

Figuur 3 dui op die onderskeie pakstore se arbeidskoste per sakkie. Die gemiddelde koste per sakkie vir die medewerkers is R0,79 per sakkie. Weereens is daar ’n groot variasie tussen medewerkers en selfs tussen medewerkers met die selfde tipe toerusting. Medewerker nr. 15 pak teen R0,51 per sakkie teenoor medewerker nr. 5 wat pak teen R1,15 per sakkie.

EKONOMIESE NUUS ECONOMIC NEWS

Figuur 4 dui op die arbeidskoste per hektaar en onderskei tussen die bydrae van arbeidskoste in die stoor en op die land. Let op dat die kostes van al die arbeiders betrokke by die vervoer van aartappels vanaf die land na die pakstoor nie ingesluit is nie, omrede daar â&#x20AC;&#x2122;n groot variasie is tussen medewerkers in terme van afstand en tipe vervoer. Medewerkers regs in die figuur spandeer dus baie minder aan arbeid per hektaar as medewerkers links in die figuur, maar die koste van meganisasie moet egter ook in ag geneem word.

nege uur werksdag gebruik. Medewerkers wie se arbeiders nege ure per dag werk se dagloon is as R146 aangedui.

Figuur 6 dui op die gemiddelde getal arbeiders wat per hektaar aangewend word. Medewerkers se getal arbeiders, maar ook sy aantal hektare geplant is bekend. Gemiddeld word 1,03 arbeiders aangewend per hektaar aartappels.

Figuur 7 dui op die effektiwiteit waarmee pakstore se verpakkingslyne aangewend word. Slegs verpakkingsarbeid word in ag geneem. Diegene links in die figuur beskik oor relatief baie arbeid. Vergelyk met Figuur 2. C

Let op dat Figuur 5 die totale arbeidskoste per sakkie aandui, pakstoor en uithaal ingesluit. Weereens â&#x20AC;&#x2122;n groot variasie tussen medewerkers. In alle berekeninge is die minimumloon van sowat R146 per

2,30

Arbeiders per hektaar

2,21 1,90

1,65

1,50

1,83

1,29 1,33

1,10 0,70

1,04

0,55

0,48

0,87

0,72

0,70

0,88

0,74

0,71

0,51

0,30

7

10

4

3

15

9

5

14

11

6

1

13

2

12

8

Sakkies per arbeider

Figuur 6: Totale hoeveelheid arbeiders per hektaar (pakstoor, aanry en uithaal)

540 515 490 465 440 415 390 365 340 315 290 265 240 215 190 165 140

482 448

424

332 300

352

Relatief min pakkers

328 229

Gemiddeld hanteer 1 verpakkingsarbeider 374 sakkies per dag

199

2

531

436

415

Relatief baie pakkers

173

508

459

Verpakkingsarbeid: Arbeid by sakvullers, skale, aangee, stik en pakkers

1

5

6

8

13

15

7

9

3

14

12

11

10

4

Figuur 7: Getal sakkies hanteer per verpakkingsarbeider per dag

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2018

Page 65

Delegation meets-up with PSA enterprise development farmers Gawie Geyer, CHIPS

A delegation comprising of the trustees of the Potato Industry Development Trust (PIDT), Potatoes South Africa Board directors, staff members of the National Agricultural Marketing Council (NAMC) and officials from the Limpopo Department of Agriculture and Rural Development recently visited five potato farmers in the Limpopo Province who are participating in Potatoes South Africaâ&#x20AC;&#x2122;s enterprise development program.

Page 66

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

The visit offered the delegation the opportunity to see for themselves the tremendous progress made by these farmers in becoming fully-fledged commercial potato farmers through their involvement in the said program.

The visit was of special interest to the PIDT trustees who are entrusted with the responsibility to ensure that trust funds earmarked for transformation in the potato industry are well spent, as well as to the staff members of the NAMC who act as representatives of

TRANSFORMASIE TRANSFORMATION

the Minister of Agriculture, Forestry and Fisheries. It was gladdening to hear the trustees, the NAMC staff members and the departmental officials expressing their satisfaction about the level of progress made by these farmers and especially in terms of the quality and quantity of the potatoes that came from the soil.

Special tribute was also paid to the mentors of the farmers for their direct involvement and continuous advice which largely contributed to the success of these farmers.

During the three days visits were paid to the farming operations of Erence Phooko, Enos Mahwai, Aldrin Lawrence, Phophi Raletjena and Aubrey Ratjomane.

Enos Mahwai Enos Mahwai joined the enterprise development program two years ago.

However, he is also being supported by NTK through their Jobs Fund. He gets seed support for ten hectares from Potatoes South Africa whereas the rest is supplied by NTK comprising of a mixed loan and grant funding.

Erence Phooko Erence Phooko is on his second year on the Enterprise Development Program, but also receives assistance from NTK as a Jobs Fund beneficiary as well as from the Limpopo Department of Agriculture and Rural Development. The latter is currently busy installing a centre pivot and a reservoir for him. Potatoes South Africa is supporting him with seed for the planting of ten hectares of potatoes whilst the rest comes from NTK. In addition to the ten hectares, he plants additional hectares with potatoes on his own as well as other vegetables such as cabbage and butternuts. His previous yield was not that good with an average of about 32 tons harvested per hectare. He is hoping that this season will be better as he is now assisted by a dedicated mentor, Ron Gevers, with the day to day running of his operation. Based on what has been seen during the visit he will definitely do better this year in terms of yield.

He sells most of his potatoes to the Mozambican market as he finds it to be convenient because he does not have a pack house to further add value to his potatoes. He also sells some of his potatoes to the local shops and to some feeding schemes.

Erence Phooko’s goal is to expand his farming operation to ultimately become a commercial farmer.

As far as potatoes are concerned he would ideally like to plant about 100 hectares of potatoes.

During the previous season Enos attained an average yield of 41 tons per hectare. He supplies his product to McCain Foods and the Mozambican market.

He would also like to deliver potatoes to the fresh produce markets in the future as McCain Foods cannot take-up all the sizes. However, he currently does not have a pack house which forced him to put his goal on hold for now in terms of supplying the fresh produce markets.

His farming operation is currently hampered by an inadequate water supply, but it will be resolved in the near future as another borehole will be drilled soon.

He has ambitions of expanding by 20 hectares in the coming season as there is a possibility of accessing more land in Limpopo’s Blouberg area.

Aldrin Lawrence Aldrin Lawrence farms in the Mara area of the Vhembe district.

He currently farms with potatoes, butternut and sugar beans which he uses as rotational crops on his seven hectares field.

This is Aldrin’s second year on the Enterprise Development Program in terms of which he received seed support for the seven hectares. With the assistance of his mentor, Japie van de Goot, he managed to attain an average yield of 61 tons per hectare which was sold at an average price of R3 500 per ton. He does his marketing in collaboration with his mentor and he

CHIPS • November/December 2018

Page 67

TRANSFORMASIE TRANSFORMATION

markets his potatoes through the Joburg, Tshwane, Durban and Welkom Markets.

Aldrin has his fair share of challenges, especially as far as mechanisation is concerned, but is in the fortunate position that he uses his mentorâ&#x20AC;&#x2122;s machinery at a cost. The fact that he also does not have a store room to keep his fertilisers and chemicals is a further draw-back. He has an account with NTK and they supply him with all the necessary fertilisers and chemicals.

Aldrin Lawrence has definite plans to expand his production in the future.

Phophi Raletjena Phophi Raletjena has been farming with potatoes on a limited scale for the past eight years. He started on the Enterprise Development Program eight years ago with just five hectares.

His focus is not on potatoes only, he also farms with other crops such as butternuts, peppadews, sweetcorn and maize.

He currently has 271 hectares under production.

Potatoes South Africa has been gradually increasing his hectares under production and is currently receiving support for 30 hectares. He is, however, planting additional hectares of potatoes using his own funds.

During the previous season he harvested an average of 52 tons per hectares and sold most of his produce unwashed to the Mozambican market at an average price of R3 800 per ton. He is considering marketing some of his potatoes through the Joburg and Tshwane Markets, but said that before doing so he will ensure that he is knowledgeable enough to do so.

Phophi has loan funding from the Land Bank which he used to buy his three tractors. He has also received a lot of funding for infrastructure from the Limpopo Department of Agriculture and Rural Development.

He has also been approved to receive loan funding from the AECI through the assistance of Potatoes South Africa that will be used in the next planting

Page 68

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

season. Phophi has been using Freek Snyman as a mentor in the past, but as from next year Potatoes South Africa has assigned Ron Gevers as his mentor.

He buys chemicals from Freek Snyman and the latter is still very much involved in terms of advising him as far as purchasing and applying the chemicals are concerned.

As a result of his commitments and the progress made with his potato business venture, Phophi Raletjena was announced as the first ever Enterprise Development Farmer of the Year at the recent Transformation Symposium that took place in Pretoria.

Aubrey Ratjomane Aubrey Ratjomane started on the Enterprise Development program four years ago with five hectares of potatoes. He is currently planting 15 hectares of potatoes as he was identified as a candidate to participate in the expansion program launched by Potatoes South Africa. He expressed his appreciation for the support he receives from Potatoes South Africa and believes that without this support, he would not be where he is today. He also receives some loan funding from the Land Bank and gets his chemicals and fertiliser from Novon.

Aubrey is mentored by his father, Solly Ratjomane, who is a well-known icon and commercial potato farmer from Limpopo. He believes that through his fatherâ&#x20AC;&#x2122;s guidance, he was able to harvest 55 tons per hectare in the previous season. He markets his produce through the Joburg and Tshwane Markets where he received an average of R3 500 per ton. He also farms with cabbage and dry beans.

Aubrey Ratjomane has big plans for the future. He is eyeing a 330 hectare farm which is under irrigation, and if he is successful in obtaining this farm, he will definitely expand his production significantly. C

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 69

Sandveld kultivarproef onder besproeiing op Aurora in 2017/2018 Piet Brink (Sandveld Aartappelwerkgroep), Albert de Villiers (produsent), Chantel du Raan en Terence Brown (Aartappels Suid-Afrika)

Die Sandveld produksiestreek produseer sowat 13% (gebaseer op die 2016-oesjaar) van die totale aartappelproduksie in Suid-Afrika. Hierdie streek voorsien aartappels aan die totale spektrum van die voorsieningsketting (uitvoere, moere, tafel- en verwerkingsaartappels). Uitvoere van tafelaartappels is hoofsaaklik na Angola en moere na Mosambiek.

Die streek se bydrae tot die verwerkingbedryf beloop sowat 14%. Die hoof tafel- en verwerkingsaartappels sluit in Mondial, Sifra, Avalanche en FL2108 in beide die somer- en winteraanplantings. Die proef is op die plaas Fisantevlug in die Aurora-omgewing uitgevoer wat aan die voet van die westelike kant van die Piketberg lê, 'n tipiese Sandveldse dorpie. Dit is

Page 70

CHIPS • November/Desember 2018

'n winterreënvalstreek met 'n jaarlikse gemiddelde reënval van tussen 249 en 271 mm (Figuur 1). 'n Mediterreense klimaat met warm somers kom voor terwyl die winters weer koud en nat is. Die aanplantingstyd vir die produksiestreek is uniek aangesien aartappels regdeur die jaar geplant kan word. Die meeste aartappels word egter in Februarie en Junie geplant. Die proefperseel het bestaan uit 'n sandgrond en die proef is geplant in 'n ewekansige blokontwerp met drie herhalings.

Verteenwoordigende grondmonsters is voor plant geneem en ontleed om die grondvoedingstatus van die proefperseel te bepaal. Die resultate van die

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proef area en uitleg.

Plaas:

Fisantevlug - Rietfontein

Boer:

Mnr. Albert de Villiers

Plantdatum:

13 Oktober 2017

Oesdatum:

14 Maart 2018

Besproeiing / Droëland:

Besproeiing

Dubbel- of enkelrye:

Dubbelrye

Tussen-ryspasiëring:

0.75 m

In-ryspasiëring:

0.30 m

Proefperseel per eenheid:

17.5 m2

Plantestand:

41 666 plante / hektaar Bemestingsprogram: Voedingswaarde: N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

Ca (kg/ha)

Mg (kg/ha)

S (kg/ha)

Voor plant

55.5

134

137.8

222

24.7

161

Week 1

26.39

4.14

27.43

0

1.55

0

Week 2

26.39

4.14

27.43

0

1.55

0

Week 3

26.39

4.14

27.43

0

1.55

0

Week 4

27.79

4.48

26.88

18.1

1.34

0

Week 5

18.19

6.272

37.63

0

1.88

0

Week 6

27.79

4.48

26.88

18.1

1.34

0

Week 7

18.19

6.272

37.63

0

1.88

0

Week 8

27.79

4.48

26.88

18.1

1.34

0

Week 9

14.62

5.04

30.24

0

1.51

0

Week 10

14.62

5.04

30.24

0

1.51

0

Week 11

14.62

5.04

30.24

0

1.51

0

Week 12

14.62

5.04

30.24

0

1.51

0

Totaal

312.9

192.6

496.9

276

43.2

161

grondontleding vir hierdie proef word aangedui in Tabel 2.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed.

Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen. Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af

van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite asook kultivars, onder andere as gevolg van verskillende groeiperiodes (Tabel 3).

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal hoofstamme per area en dus deur die aantal moere geplant asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is andersyds afhanklik van die aantal ogies, die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit. Die aantal ogies

CHIPS • November/December 2018

Page 71

Figuur 1: Ligging van die Aurora in die Sandveld

pH (KCl)

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

% of KUK1

Digtheid (g/cm3)

Ammonium asetaat

%

1

1.738

5.5

4

15

96

10

4

4.9

60.1

10.6

2.3

2

1.773

5.3

5

10

55

6

6

4.9

50.6

8.4

5.1

Monster 1

P-Bray

Tabel 2: Grondontledingsresultate vir Aurora (2017/2018) kultivarproef voor plant.

P

K

Ca

Mg

Na

K

Ca

Mg

Na

%

%

%

KUK = Katioon-uitruilkapasitiet

per knol is kultivar-afhanklik, terwyl die aantal spruite per ogie en die aantal halms per spruit beïnvloed word deur die plantgereedheid van die moere. Dit is egter belangrik om daarop te let dat die ogies tussen kultivars varieer. Die kultivars, plantgereedheid van moere, stand (%) en halmtelling van hierdie proef word aangedui in Tabel 3.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Aurora-omgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir 'n aantal seisoene geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot

Page 72

CHIPS • November/Desember 2018

seisoen verskil. Die daaglikse weerdata was verkry vanaf 'n weerstasie wat op die perseel geleë is. Die langtermyn-weerdata is verkry vanaf die LNR se weerstasie Sand (-32.55974, 18.5168). Die seisoen was uiters droog en daar het geen reën gedurende die 2017/2018-groeiseisoen geval nie (Figuur 2).

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2017/2018-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg met die uitsondering dat die maksimumtemperature vanaf Oktober tot Desember hoër vertoon het terwyl die minimumtemperature slegs effens hoër was gedurende Januarie en Februarie in vergelyking met die langtermyn-data.

Die maksimumtemperature het aansienlik gewissel gedurende die groeiseisoen en was vir 'n aantal dae tussen 35-45°C. Wanneer die temperatuur bo 29°C

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES Tabel 3: Karaktereienskappe ten opsigte van groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2017/2018.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Plantgereedheid2 3 1 5 2

Stand (%) 100 85 100 100

Halms per plant 3.1 3.3 3.7 3.5

Halms per hektaar 129 165 116 873 154 164 145 831

Allison Almera Avalanche Alberstone Russet Challenger Fandango Georgina Infinity Joly Lanorma Ludmilla

Medium tot lank Kort Kort tot medium Medium

(120) (85) (100) (110)

Medium Medium Medium Medium Medium Kort Kort

(110) (110) (90-110) (110) (100-110) (80-90) (70-80)

2 2 2 2 2 3 3

100 100 85 100 76 97 100

4.2 4.7 3.1 3.2 2.5 2.8 3.6

174 997 195 830 109 790 133 331 79 165 113 165 149 998

Markies Mondial Navigator Panamera Savanna Sifra Taisiya Tyson

Medium tot lank Medium Medium Medium tot lank Medium Kort tot medium Kort tot medium Kort tot medium

(120) (110) (110) (120) (110) (90-100) (100) (90-100)

1 2 3 1 2 2 3 3

100 100 100 100 100 100 100 100

3.3 3.3 3.7 2.4 3.2 4.2 3.3 3.3

137 498 137 498 154 164 99 998 133 331 174 997 137 498 137 498

Valor

Medium

(100-110)

3

100

4.5

187 497

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate gebruik word vir respirasie. Hierdie jaar is daar egter nie rypskade ondervind gedurende die groeiseisoen nie.

eenhede en word aangedui in Figuur 4. Aan die einde van die groeiseisoen was die kumulatiewe hitteeenhede 34.5% hoër as die langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede.

Hitte-eenhede is ook 'n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant 'n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om 'n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2017/2018-groeiseisoen het omtrent dieselfde patroon gevolg as die langtermyn-gemiddelde hitte-

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets. Die kultivareffek gedurende die 2017/2018-proef (Figuur 5) was statisties hoogs beduidendend ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van variasie baie laag (8.6%) was. Dit dui daarop dat die proewe uitstekend uitgevoer is en die resultate betroubaar is. Die

CHIPS • November/December 2018

Page 73

Totale reënval per maand 2017/2018

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2017/2018

Langtermyn kumulatiewe reënval

90 80

Reënval (mm)

70 60 50 40 30 20 10 0 Okt

Nov

Des

Jan

Feb

Mrt

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook die langtermyn gemiddelde reënval.

Maksimum temperatuur 2017/2018

Minimum temperatuur 2017/2018

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur

50

Temperatuur (°C)

45 40 35 30 25 20 15 10 0

2017-10-12 2017-10-18 2017-10-24 2017-10-30 2017-11-05 2017-11-11 2017-11-17 2017-11-23 2017-11-29 2017-12-05 2017-12-11 2017-12-17 2017-12-23 2017-12-29 2018-01-04 2018-01-10 2018-01-16 2018-01-22 2018-01-28 2018-02-03 2018-02-09 2018-02-15 2018-02-21 2018-02-27 2018-03-05 2018-03-11 2018-03-17 2018-03-23

5

Plant

Datum

Figuur 3: Minimum- en maksimumtemperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook langtermyn.

Page 74

CHIPS • November/Desember 2018

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES

Totale hitte-eenhede 2017/2018

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2017/2018

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

3500

Hitte-eenhede

3000 34.5%

2500 36%

2000 37.3%

1500 1000 500 0 Okt

Nov

Des

Maand

Jan

Feb

Mrt

*Totale hitte-eenhede spesifiek bepaal vir aartappels (drumpel temperatuur = 5°C) as gewas [bereken vanaf uurlikse data].

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2017/2018) asook langtermyngemiddeld. proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as 'n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Die gemiddelde opbrengs (119.15 t/ha) vir die 2017/2018-groeiseisoen was 15.15 t/ha hoër in vergelyking met die proefgemiddeld van die vorige twee jaar (104 t/ha). Ten opsigte van die 2017/2018-proef (Figuur 5) het die kultivars Taisiya, Fandango, Savanna, Avalanche, Sifra en Allison die hoogste opbrengste gelewer. Panamera, Joly, Markies, Ludmilla, Lanorma, Georgina en Infinity, het andersyds die swakste opbrengste gelewer. Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (119.15 t/ha) was behaal deur die kultivars Taisiya, Fandango, Savanna, Avalanche, Sifra, Allison, Valor, Mondial, Alberstone Russet en Challenger.

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag 'n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs,

vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Alhoewel Savanna nie die hoogste opbrengste behaal het nie, het dit nietemin die hoogste bemarkingsindeks getoon as gevolg van 'n hoë persentasie klas 1 gradering.

Taisiya, Avalanche en Sifra was kort op Savanna se hakke wat toegeskryf kan word aan 'n hoë persentasie klas 1 gradering (Figuur 7) wat die kultivars gelewer het. Dit is opvallend dat Allison en Fandango 'n laer bemarkingsindeks getoon het, hoofsaaklik as gevolg van 'n lae persentasie klas 1 gradering (Figuur 7). Die rede vir die aansienlike afgradering was die gevolg van aalwurmskade op beide die kultivars. Groottegroepverspreiding en gradering word ook gebruik om aartappels te klas, daarom is dit belangrike faktore om in ag te neem ten einde 'n optimale ekonomies-bemarkbare opbrengs te verseker.

In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding aangetoon, in Figuur 7 die gradering van die opbrengs en in Tabel 4 die hoofredes vir afkeuring van die onderskeie kultivars.

Die LINTUL-POTATO-DSS plantgroeimodel is gebruik om die potensiële opbrengs van die

CHIPS • November/December 2018

Page 75

Opbrengsindeks (%)

Bemarkingsindeks (%) 124.2 a

Taisiya Opbrengs verskil nie statisties nie

Fandango

119.1 ab

Savanna Avalanche Sifra

118.4 a-c 117.3 a-d 112.7 a-e 111.3 a-f

Allison

104.8 c-g

Valor

102.6 e-h

Mondial

102.4 e-i

Kultivar

Alberstone Russet

100.7 e-j

Challenger

98.5 e-k

Almera

98.4 f-l

Navigator

95.4 g-m

Tyson

90.4 h-n

Georgina

90.1 h-n

Opbrengs verskil nie statisties nie

Infinity Lanorma Ludmilla Markies Joly

86.6 k-n

Proefgemiddeld = 119.15 t/ha

85.5 k-n 80.9 n

p < 0.05 KBV = 14.2 KV% = 8.6

80.4 n 80.2 n

Panamera 0

20

40

60

80

100

120

Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%)

140

*Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.

Figuur 5. Totale opbrengs en bemarkingsindeks per kultivar as persentasie van die proefgemiddeld.

Baby

Klein

Medium

Groot medium

Groot

Proefgemiddeld

160 140 2017/2018 = 119.15 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 104 t/ha

Grootteverspreiding (t/ha)

120 100 80 60 40 20 0

Kultivar

Figuur 6. Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens finale oes.

Page 76

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES

Tabel 4: Hoofredes vir afgradering tydens die 2017/2018 Aurora oes.

Misvorm

Vergroening

x

x (min) x

x x

Sandspleet

Nerflos

Allison

Aalwurm

Kultivar

Hoofrede vir afgradering

x

Almera Avalanche

x

Avarstone Russet

x

x (min)

Challenger Fandango

x x

x

x (min)

Georgina

x

x

x (min)

Infinity

x

Joly Lanorma Ludmilla

x x

x (min) x

x x x

x

x (min)

x

Markies

x

Mondial

x

x

x

x (min) x (min) x

x (min)

Navigator Panamera

x x

x (min)

x

Savanna

x

x

Sifra

x

x

x (min)

Taisiya

x

x (min)

Tyson

x x

Valor

x

x (min)

x x

x (min) x x

x (min)

kontrole kultivar, Mondial, te bereken. Potensiële opbrengs kan gedefinieer word as die teoretiese boonste opbrengsgrens in 'n situasie waar water, voedingstowwe en biologiese faktore optimaal is vir die seisoen waarin die proef gegroei het. Die inligting stel ons in staat om te evalueer hoe die werklike opbrengs deur proef behaal, met gesimuleerde potensiële opbrengste vergelyk. Die verskil tussen die potensiële opbrengs en werklike proefopbrengs verwys na die opbrengsgaping. Die verhouding tussen werklike opbrengs (122 t/ha) en potensiële opbrengs (139.1 t/ha) is 88% en verteenwoordig 'n klein opbrengsgaping wat daarop dui dat die beskikbare hulpbronne en die omgewing doeltreffend benut

x (min)

word. Daar is dus slegs beperkte geleenthede vir verdere toename in opbrengste.

Dit is ook belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, ongeag fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word die drie-jaar data aangetoon vir die kultivarproewe in die Aurora produksie-area. Dit blyk dat meeste kultivars min variasie toon vir hierdie area. Dit is slegs Almera, Taisiya en Panamera wat redelik wisselvallig was oor die drie jaar.

Voorts is dit ook belangrik om op die interne kwaliteit van die produk te fokus om optimale ekonomies-

CHIPS • November/December 2018

Page 77

Klas 2 & 3

150

Klas 1

Proefgemiddeld

130

2017/2018 = 119.15 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 104 t/ha

110

Gradering (t/ha)

90 70 50 30 10 -10

Kultivar

Figuur 7. Gradering van elke kultivar tydens finale oes.

2017/2018

2016/2017

2015/2016

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

140

120

100

80

60

40

20

0 Almera

Infinity

Lanorma

Markies

Mondial

Navigator

Panamera

Sifra

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

Page 78

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

Taisiya

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES

Tabel 5. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2017/2018 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar

Skyfiekleur2

SG3

Droë materiaal (%)3

Holhart (%)

Bruinvlek (%)

Allison

49

1.063

16.52

-

-

Almera

41

1.049

13.76

-

-

Avalanche

46

1.060

15.93

-

-

Alverstone Russet

48

1.071

18.32

-

-

Challenger

55

1.072

18.46

-

-

Fandango

47

1.056

15.04

-

√

Georgina

46

1.057

15.38

-

-

Infinity

49

1.076

19.41

-

√

Joly

52

1.062

16.31

-

-

Lanorma

53

1.073

18.67

-

-

Ludmilla

55

1.070

18.00

-

-

Markies

58

1.081

20.49

√

-

Mondial

50

1.061

16.23

-

-

Navigator

54

1.059

15.70

√

-

Panamera

56

1.063

16.56

-

-

Savanna

47

1.065

17.03

Sifra

47

1.067

17.37

-

-

Taisiya

52

1.059

15.74

-

-

Tyson

57

1.063

16.58

-

-

Valor

47

1.067

17.37

-

-

Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die

-

1

droëskyfiebedryf.

≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering)

Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

2

Die persentasie droë materiaal is 'n berekende waarde:

3

< Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering)

DM% = 24.182 + 211.04 * (SG-1.0988) Die werklike persentasiewaarde sal effens verskil tussen variëteite uit hierdie berekeningswaarde.

bemarkbare opbrengs, en dus winsgewendheid, te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) asook inwendige defekte (holhart, bruinvlek en vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 5. Gedurende die 2017/2018-groeiseisoen het die kultivars Challenger, Joly, Lanorma, Ludmilla, Markies, Mondial, Navigator, Panamera, Taisiya en Tyson aan

die skyfiekleurnorm van >50 voldoen vir prosessering.

Wat soortlike gewig (SG) betref, het die kultivars Infinity en Markies aan die norm van ≥1.075 voldoen vir prosessering. In die geval van inwendige defekte, het holhart by die kultivars Navigator en Markies voorgekom en bruinvlek by die kultivars Fandango en Infinity. C

CHIPS • November/December 2018

Page 79

KwaZulu-Natal cultivar trial under irrigation at Cedara in 2017/2018 Chantel du Raan and Louis Pretorius (Potatoes South Africa) and Cedara College

The KwaZulu-Natal production region produces about 5% (based on the 2016 crop year) of the total potato production in South Africa. This region produces potatoes for the table market, as well as seed potatoes. The main cultivars for seed potatoes as well as for the table and processing markets are Mondial, Valor and Sifra. The Cedara production area has two plantings per annum. The summer planting takes place between August and January whereas the winter planting is done from February to July. The trial was conducted at Cedara College (S29° 32’ 15 33, E30° 16’ 09 19) which is situated about 16 km from Pietermaritzburg and 12 kilometres from Howick in KwaZulu-Natal. Cedara lies in the

Page 80

CHIPS • November/Desember 2018

damp midland mist zone (900 – 1400 m above sea level). The typography at Cedara is generally hilly, with slopes of up to 16% with the average slope being about 7% with a high percentage arable land of which 47% is suitable for cultivation purposes. Cedara is situated in a summer rainfall area with an average annual rainfall of between 838-1140 mm (Figure 1).

Summers are moderately warm whereas the winters are cold with concomitant frost. Frost intensity is regarded as light to moderate with an average of three to nine days of frost that can occur over a period of 35 to 70 days, depending on the altitude above sea level. The soil at Cedara consists of a relatively deep loamy soil that is extremely alkaline and very

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES

acid-like. Fertility is low, but the physical characteristics are favourable. The trial was planted in a randomised block design with three replicates. Additional technical information regarding the trial site and lay-out is summarised in Table 1.

Representative soil samples were drawn before planting and analysed to determine the soil nutritional status of the trial site. The results of the soil analysis for this trial are indicated Table 2.

Figure 1: Location of Cedara in the KwaZulu-Natal production region

Table 1: Summary of technical information regarding the trial site and layout.

Institution:

Cedara College

Planting date:

21 September 2017

Harvesting date:

2 February 2018

Irrigation / Dryland:

Irrigation

Double or single rows:

Double rows

Foliage die-off:

Naturally

In-between row spacing:

0.9 m

In-row spacing:

0.30 m

Trial site per unit:

9 m2

Plant population:

37 037 plants/hectares Fertilising program: Nutritional value:

Total

N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

239.58

110

146.3

It is important to note that growing periods can influence cultivar yields.

Growing periods are defined as the number of days from emergence until natural foliage die-off, depending on the season. The exact timing of the five growth phases (sprouting, vegetative growth, tuber initiation, tuber bulking and maturity) depends on the area and the management practices that differ between localities as well as cultivars, inter alia, as a result of different growing periods (Table 3).

Yield and tuber size are also influenced by the number of main stems per area and thus by the number of seed potatoes planted as well as the number of haulms per seed potato. On the other hand the number of haulms per seed potato depend on the number of eyes, the number of sprouts per eye and number of stems per sprout. The number of eyes per tuber are cultivardependent, whereas the number of sprouts per eye

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2018

Page 81

P-Bray

Table 2: Results of soil analysis for Cedara (2017/2018) cultivar trial prior to planting.

1

K

Ca

Mg

Na

K

Ca

Mg

Na

(mg/kg)

(mg/kg)

(mg/kg)

4.72

P

(mg/kg)

1080

pH (KCl)

% of CEC1

(mg/kg)

Gross density (kg.m-3)

Ammonium asetate

%

%

%

%

16

154

788

160

21

6.88

68.7

22.81

1.61

CEA = Catione exchange capacity

Clay (%)

34

Silt (%)

23

Sand (%)

43

Total rainfall per month2017/ 2018

Long term average rainfall

Cumulative rainfall 2017/2018

Long term cumulative rainfall

600

Rainfall (mm)

500 400 300 200 100 0 September

Plant

October

November

December 2017/2018

January

February Harvest

Date Figure 2: Rainfall during the growing season (2017/2018) as well as the long term average rainfall.

Page 82

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES Table 3: Characteristics regarding growing period, plant readiness, stand (%) and haulm count for each cultivar in 2017/2018.

Cultivar

Growing period (Days)1

Plant readiness2

Stand (%)

Haulms per plant

Haulms per hectare

Bonnata

Medium

(90-110)

4

97

4.9

176 037

El Mundo

Medium

(90-100)

3

100

7.1

262 963

Electra

Medium

(110)

3

100

4.5

166 667

Essenza

-

-

3

100

3.5

129 630

Fandango

Medium to long

(120)

3

100

6.9

255 555

Georgina

Medium

(90-110)

5

85

4.3

135 370

Jelly

Medium to long

(120)

4

97

4.5

161 667

Labadia

Short to medium

(100)

3

100

3.3

122 222

Libertie

Medium

(90-110)

5

91

4.1

138 185

Lanorma

Short

(80-90)

4

91

4.1

138 185

Mondeo

Medium

(90-110)

3

88

6.5

211 852

Mondial

Short to medium

(95-100)

2

100

4

148 148

Panamera

Short to medium

(95-100)

2

97

2.4

86 222

Rumba

Medium

(90-110)

4

97

5.2

186 815

Sifra

Short to medium

(90-100)

2

97

3.4

122 148

Taisiya

Short to medium

(100)

3

100

4.5

166 667

Valor

Medium

(100-110)

3

100

3

111 111

General guidelines and categories (days from emergence to natural foliage die-back, depending on the season): Short = 70-90 days; Short to Medium = 80-100 days; Medium = 90-110 days; Medium to Long = 90-120 days; Long = 90-140 days.

2 Plant readiness of seed tubers: 1 – Fresh; 2 – Slightly fresh; 3 – Plant ready; 4 – slightly old; 5 – Old. 1

and the number of haulms per sprout are influenced by the plant readiness of the seed potatoes. It is also important to note that the number of eyes vary between cultivars. The cultivars, plant readiness of seed potatoes, stand (%) and haulm count of this trial are indicated in Table 3.

Temperature, photoperiod (day-length) and water are the most important abiotic factors that influence the growth pattern, yield and quality of potatoes.

To determine the adaptability of new cultivars in the Cedara area, it is important to take these factors into account when the performance of the different cultivars is evaluated. It is also important that the cultivars are evaluated for a number of seasons as the climatic conditions differs from season to season. The daily and long term weather data was obtained from the ARC’s Cedara station (-29.35419, 30.26498) on the premises.

The cumulative rainfall at the beginning of the growing season (October = 145 mm and November = 135 mm), i.e. during the tuber initiation and vegetative growth period, was higher than the long term data (Figure 2). During February (skin sit) more rain was received compared to the long term data. As far as the cumulative rainfall is concerned the measured rainfall was slightly higher early in the growing season (October to December) compared to the long term data. For January and February the measured cumulative rainfall was below the long term cumulative rainfall. The minimum and maximum temperatures (Figure 3) for the 2017/2018 growing season followed the same pattern as the long term data.

However, during the last three months the minimum temperature was lower compared to the long term data. During the growing season the minimum and maximum temperatures varied significantly and were between 30-37°C for a number of days. When

CHIPS • November/December 2018

Page 83

the temperature rises above 29°C, little or even no tuber initiation or tuber growth will occur as the carbohydrates are used for respiration.

Heat units is another important factor to take into account because the development of the plant is primarily dependent on the accumulation of heat units.

It is therefore accepted that the plant must accumulate a certain number of heat units to complete a development phase. The heat units for the 2017/2018 growing season were constantly significantly lower (39.7%) compared to the long term average heat units and are indicated in Figure 4.

The yield data was statistically processed using the GenStat® program and the means were separated by making use of the Tukey LSD test. The cultivar effect in respect of the 2017/2018 trial (Figure 5) was statistically highly significant in respect of yield (p<0.01), whilst the coefficient of variation was acceptable (23.4%). This indicates that the trial was well executed and that the results are trustworthy. The trial average of all the cultivars is taken as 100%.

The yield of the individual cultivars is then divided by the trial average and the yield performance of each cultivar is expressed as a percentage of the trial average (yield index).

The trial attained an average yield of 60.1 t/ha for the 2017/2018 growing season. In respect of the 2017/2018 trial (Figure 5) the cultivars Essenza, Electra and Taisiya attained the highest yields, whereas Libertie and Rumba delivered the poorest yields. Higher yields than the trial average (60.1 t/ha) were attained by the cultivars Essenza, Electra, Taisiya, Fandango, Valor, Mondeo, Panamera and Sifra.

In order to determine the performance of the cultivars in terms of yield and quality, the yield, size group distribution and class were used to calculate a marketing index based on the average market prices for the specific day. The yield multiplied by the current price, which is determined by the size group distribution and the grading, gives the marketing index (Figure 5). Although Electra did not attain the highest yield, it did attain the highest which can be ascribed to a high percentage large potatoes (Figure 6) and class 1 potatoes (Figure 7) delivered by the cultivar. Liberty attained the lowest marketing index because the cultivar had a low yield and also a low percentage large size group distribution (Figure 6). As size group distribution and grading are also used to class potatoes, they are important factors to take into account in order to ensure an optimal

Maximum temperature2017/2018

Minimum temperature 2017/2018

Long term average maximum temperature

Long term average minimum temperature

40

Temperature (°C)

35 30 25 20 15 10 5

-5

01-Sep-17 07-Sep-17 13-Sep-17 19-Sep-17 25-Sep-17 01-Oct-17 07-Oct-17 13-Oct-17 19-Oct-17 25-Oct-17 31-Oct-17 06-Nov-17 12-Nov-17 18-Nov-17 24-Nov-17 30-Nov-17 06-Dec-17 12-Dec-17 18-Dec-17 24-Dec-17 30-Dec-17 05-Jan-18 11-Jan-18 17-Jan-18 23-Jan-18 29-Jan-18 04-Feb-18 10-Feb-18 16-Feb-18 22-Feb-18 28-Feb-18

0

Plant

2017/2018

Harvest

Date Figure 3: Minimum and maximum temperatures (°C) during the growing season (2017/2018) as well as long term.

Page 84

CHIPS • November/Desember 2018

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES

Total heat units 2017/2018

Long term average heat units

Cumulative heat units 2017/2018

Long term cumulative heat units

2500

Heat units

2000

4.5%

1500

1000

500

0 September

October

November

Plant

December

January

February Harvest

2017/2018

Month *Total heat units specifically determined for potatoes (threshold temperature = 5°C) as a crop [calculated from hourly data].

Figure 4: Heat units during the growing season (2017/2018) as well as long term average.

Yield index (%)

124.8 a

Yields of cultivars do not differ statistically

Essenza

Marketing index (%)

Electra Taisiya

121.4 ab 119.0 a-c 113.4 b-d

Fandango

111.6 b-e

Valor

110.6 b-f

Mondeo

109.0 c-g

Cultivar

Panamera

105.2 d-h

Sifra

99.8 d-i

El Mundo

Trial average = 60.1 t/ha

98.6 f-j

Labadia

97.1 g-k

Mondial

94.3 h-l

Bonnata

94.3 h-m

Georgina

92.8 h-n

Lanorma

90.6 h-o

Jelly 73.9 l-p

Yields of cultivars do not differ statistically

Rumba Libertie

0

20

p < 0.05 Box Cox transformation (Cubed) CV% = 23.4

43.7 p

40

60

80

100

120

140

160

Yield and marketing index per cultivar as percentage of the trial average for 2017/2018 *Values followed by the same letter do not significantly differ from one another.

Figure 5: Total yield index and marketing index per cultivar as percentage of the trial average.

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2018

Page 85

Unmarketable

80

Baby

Small

Medium

Large medium

Large

Trial average

70

2017/2018 = 60.1 t/ha

Size distribution (t/ha) for 2017/2018

60 50 40 30 20 10 0

Cultivar

Figure 6. Size group distribution of each cultivar during final harvesting.

80

Class 3

Class 2

Class 1

Trial average

70

2017/2018 = 60.1 t/ha

Grading (t/ha) for 2017/2018

60 50 40 30 20 10 0

Cultivar

Figure 7. Grading of each cultivar during final harvesting.

Page 86

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2018

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES Table 4: Main reasons for downgrading during the 2017/2018 Cedara harvesting.

x

x x

Fandango

x

Georgina

x

Jelly

x

Labadia

x

x

x

x

x

x

x

x x

Mondial Panamera

x

x

Sifra Taisiya Valor

x

x

Lanorma

Rumba

Greening x

Essenza

Mondeo

Growth cracks

x

El Mundo

Libertie

Malformation

x

Bonnata Electra

Mechanical damage

Abraded

Insect damage

Cultivar

Main reasons for downgrading

x

x

x x x

economically marketable yield. In Figure 6 the size group distribution is indicated, in Figure 7 the grading of the yields and in Table 4 the main reasons for downgrading the different cultivars.

x x

The LINTUL-POTATO-DSS plant growth model was used to calculate the potential potato yield of the control cultivar, Mondial. Potential yield can be defined as the theoretical top yield limit in a situation where water, nutrients and biological factors are at

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2018

Page 87

BEDRYFSDIENSTE INDUSTRY SERVICES Table 5. Cooking and processing characteristics and internal quality of yield for 2017/2018 (conducted by the ARC Roodeplaat).

Chip colour1

SG3

Dry matter (%)3

Hollow heart (%)

Brown fleck (%)

Bonnata

55

1.079

19.92

-

-

El Mundo

52

1.065

17.09

-

-

Electra

52

1.063

16.67

-

-

Essenza

48

1.075

19.05

-

√

Fandango

33

1.072

18.44

-

-

Georgina

35

1.066

17.18

-

-

Jelly

49

1.081

20.49

-

-

Labadia

50

1.074

18.91

√

-

Libertie

48

1.065

17.11

-

-

Lanorma

51

1.070

18.19

-

-

Mondeo

42

1.078

19.71

-

-

Mondial

47

1.070

18.08

-

-

Panamera

55

1.049

13.61

-

-

Rumba

56

1.096

23.63

√

-

Sifra

51

1.072

18.57

-

-

Taisiya

43

1.069

17.79

-

-

Valor

53

1.079

20.00

-

-

Cultivar

Chip colour with a value of >50 and without defects is acceptable for the

1

crisp industry.

≥ Norm (Acceptable for processing)

Specific gravity of >1.075 is acceptable for the processing industry.

2

The percentage dry matter is a calculated value:

3

< Norm (Unacceptable for processing)

DM% = 24.182 + 211.04 * (SG-1.0988) The actual percentage value will differ slightly between varieties based on this calculating value.

an optimum for the season during the trial’s growing season. This allows us to evaluate how the actual yield attained in the trial compares with simulated potential yields. The difference between the potential and actual trial yield refers to the yield gap. The ratio between the actual yield (58.3 t/ha) and potential yield (120.9 t/ha) is 48%.

It is furthermore important to focus on the internal quality of the product to ensure an optimum economically marketable yield and thus profitability.

This include important factors such as cooking and

Page 88

CHIPS • November/Desember 2018

processing characteristics, specific gravity (SG) as well as internal defects (hollow heart, brown fleck and vascular bundle discolouration) that are summarized in Table 5. During the 2017/2018 growing season the cultivars Bonnata, Electra, El Mundo, Labadia, Lanorma, Panamera, Rumba, Sifra and Valor complied with the chip colour norm of >50 for processing. As far as specific gravity (SG) is concerned, the cultivars Bonnata, Essenza, Jelly, Mondeo, Rumba and Valor complied with the norm of ≥1.075 for processing. In the case of internal defects brown fleck occurred in Essenza and hollow heart in Labadia and Rumba. C

Vra vir die Beste

Hoë kwaliteit kunsmisse vir groente produksie • Multi-K™ - die beste kaliumdraer vir groente • Vinnig en effektiewe plantvoedingstofopname • Nutrigation™ deur spilpunte en druppers

Pioneering the Future Kontak ons gerus vir u naaste verspreider: Haifa Suid-Afrika Posbus 1409, Brackenfell, 7561, Suid-Afrika Tel: 021 982 0309, Faks: 021 981 7637 Epos: Dawie.Fourie@haifa-group.com www.haifa-group.com

CHIPS • November/December 2018

Page 89

Sandveld

se jong boere Gawie Geyer, CHIPS

Die jong aartappelboere van die Sandveld is besig om hul stempel in hierdie produksiegebied af te druk.

Op uitnodiging van Terence Brown, het CHIPS ses van hierdie jong boere besoek en onderhoude met hulle gevoer. Interessant genoeg was daar 'n noue korrelasie in die antwoorde wat gegee is.

leierskaprolle begin vervul deur betrokke te raak by SAKO en ander verwante aktiwiteite. Volgens hom is dit ook toenemend die geval dat die jong boere die leisels op plase met sukses oorneem en hul stempel op rigtinggewing in landbou in die Sandveld begin afdruk.

Uit 'n gesprek met Terence Brown, Aartappels SuidAfrika se streekbestuurder vir die gebied, was sy passie vir die Sandveld en sy boere, veral die jong boere, duidelik.

“Die jong boere organiseer hulself al hoe meer in groepe, is betrokke by substreekbesture en woon ook gereeld SAKO geleenthede by. Wat laasgenoemde betref is dit die jong boere wat toenemend hul insette lewer ten opsigte van besluitneming wat hulle toerus as die landbouleiers van môre. Verder het hulle ook 'n groter bewustheid van wat Aartappels Suid-Afrika

Terence is duidelik opgewonde oor wat in die Sandveld gebeur, veral die feit dat die jong boere

Page 90

CHIPS • November/Desember 2018

KONTREINUUS REGIONAL NEWS as verteenwoordigende bedryfsorganisasie vir die aartappelbedryf doen en beteken. By SAKO het ons onder andere besluit om elke jaar vyf jong boere Aartappelnavorsingsimposium toe te neem en die positiewe verskil wat hulle daarna in die gebied maak is duidelik. In die gebied is daar jong boere met uiteenlopende vermoëns wat hulle tot almal se voordeel tafel toe bring. Ek het gemoedsrus dat die strukture wat oor jare gevestig is, sal bly voortbestaan in die lig van die entoesiasme en kundigheid waaroor die Sandveld se jong boere beskik ”, het Terence Brown gesê.

Monique Vlok – Valskuil Boerdery (Goergap) Monique Vlok boer saam met haar pa Frans op die plaas Valskuil wat hy 15 jaar gelede gekoop het. Sy het in 'n rekenkundige rigting gestudeer, maar het as kind en student heelwat boerderyblootstelling gehad aangesien haar pa deeltyds op huurgrond geboer het, en dis ook waar haar liefde vir landbou ontwikkel het. As kind was die beste tyd van die kuiers by haar oupa en ouma, die geleentheid om tuin te maak.

• Die dryfveer agter my besluit om voltyds by die boerdery betrokke te raak, ongeag die talle struikelblokke en negatiewes wat boerdery in die gesig staar, is die liefde vir die grond en om iets te groei wat gebruikswaarde het. Boerdery is 'n leefstyl wat passie vereis.

• Om egter suksesvol te wees, is meer as net liefde vir boerdery nodig aangesien dit 'n volwaardige besigheid is en moet jy veral sterk wees op kostebestuur. Die probleem met aartappelboerdery is dat die markprys deur vraag en aanbod bepaal word waaroor jy geen beheer het nie. Jou verantwoordelikheid is dus om uitgawes haarfyn te bestuur in 'n milieu waar pryse deurlopend styg. Bemarking is van kardinale belang vir sukses aangesien die tyd lankal verby is dat jy 'n besending êrens kan gaan stort met die hoop dit word verkoop.

• Dit is belangrik om tred te hou met jongste tegnologie, maar nie tot so 'n mate dat dit jou sink nie. Dis nie altyd nodig om eerste iets nuuts te probeer nie – gee die ander 'n kans om te bewys dat dit suksesvol is.

• Skakel gereeld met die boere om jou en in jou streek om te weet wat aangaan en wees regtig betrokke. Daarmee saam is dit noodsaaklik dat jy op alle vlakke inskakel by SAKO se aktiwiteite ten einde op die hoogte te bly van verwikkelinge.

• Die grootste uitdaging vir my is om genoeg kapitaal te bekom om te kan uitbrei met spesiale verwysing na diversifisering in die Sandveld – dit wil sê as jou plaas se ligging, grond en water dit toelaat. Vir ons sal dit onmoontlik wees om permanente gewasse soos sitrus of wingerd te vestig en sal ons ons moet toespits op die verbouing van ander groentes.

• Wat nuwe toetreders betref moet jy nederig wees en leer by die ouer geslag wat al lank in die bedryf is – hulle het reeds die toets geskryf en geslaag. Wat my leerskool betref is dit vir my die belangrik om met die regte mense te skakel, d.i. kenners en spesialiste, maar aanvaar dat hulle nie die spesialis op jou plaas is nie. Dit geld ook vir die spuitprogram. Rus jou ook toe met die jongste inligting en woon dus geleenthede by en neem deel wanneer daar oor sake gedebatteer word wat jou besigheid en vaardighede tot voordeel kan strek. Die bywoning van geleenthede soos die Aartappels Suid-Afrika Kongres en Aartappelnavorsingsimposium is uiters belangrik – nie net leer jy nie, maar kom ook in aanraking met die spesialiste wat jy kan kontak wanneer die behoefte ontstaan. Voorts kan jy ook jou bevindinge / ervarings deel wat sal help om die bedryf te groei.

• My visie vir ons boerdery vir die volgende paar jaar is om dit uit te bou in terme van verhoogde hektare en diversifisering, geskoei op die aanvaarding dat ek oor die nodige afset moet beskik. Die Sandveld het geweldige potensiaal, maar dit is belangrik dat die streek as geheel sy ingesteldheid verander om nuut te dink oor die streek se potensiaal.

• Wat bemarkingskanale betref het die varsproduktemark beslis sy plek in die aartappelbedryf, maar iets sal moet verander aangesien daar bitter min korrelasie tussen lewerings en verkope bestaan. Markagente sal beslis meer moet doen om kopers te lok anders gaan die vestiging van alternatiewe afsetpunte verder toeneem wat ongelukkig nie altyd die boer tot voordeel strek nie. Die aartappelboer se taak word verder bemoeilik omrede hy /sy nie die mark twaalf maande van die jaar kan bedien nie en dit dus moeilik vind om ‘n handelsmerk te vestig.

• Ander uitdagings wat die Sandveld se aartappelboere in die gesig staar is grondgedraagde

CHIPS • November/December 2018

Page 91

•

•

•

•

•

siektes, rolblad virus en natuurlik arbeid.

Wat laasgenoemde betref kan almal van ons ongelukkig nie meganiseer nie, en boere sal moet begin dinge saamdoen. Dit geld ook vir die gesamentlike aankoop van insette in groot maat waardeur beter pryse te beding. Dit gaan egter maar moeilik om mense te kry om saam te werk, want elkeen wil sy eie ding doen. Miskien gaan dit nog nie swaar genoeg nie. Volgens my sal ons die rolbladvirus-probleem kan oplos as 80% boere hande vat. Die Sandveld se behoud lê daarin dat ons weer kwaliteit moere moet kan kweek, wat wel moontlik is.

In die Sandveld is ons nogal sterk bewaringsgeoriënteerd, maar dit moet aanvaar word dat aartappels nie op 'n “groen “ manier ekonomies geproduseer kan word nie. Die grond is net te arm met gepaardgaande logingsprobleme.

Ons poog om toenemend meer sagte middels te gebruik om die negatiewe impak van swaar chemiese middels op die grond en omgewing te beperk, maar dis nie altyd uitvoerbaar nie. As die aartappelblaarmyner sy opwagting maak, het jy geen ander keuse nie as om harde chemie te gebruik om te verseker dat jy wel 'n oes afhaal.

Ek glo dat biologiese middels en mikroorganismes 'n plek het, maar dit is noodsaaklik dat die nodige studies daarop dui dat dit vir 'n spesifieke streek sal werk, veral in die Sandveld met sy ekstreme verbouingstoestande, en veral in die somer sal dit 'n baie spesiale organisme verg om te oorleef. Ons het dit al probeer maar die resultate was nie baie bemoedigend nie.

Ons het nog nie oorgegaan tot tegnologie soos grondkartering, hommeltuie en satellietwaarnemings nie, maar ek glo dit het 'n besliste plek in presisie-aartappelboerdery. Wat presisieboerdery betref pas ons dit reeds toe vir sover dit waterskedulering betref.

Om te verseker dat die Sandveld se aartappelboere in die mark bly is dit noodsaaklik om vraag en aanbod in lyn te bring, maar dit gaan almal se betrokkenheid verg. Dit moet ook aanvaar word dat die aartappelboer 'n besigheidsman is en voedsel produseer om 'n bestaan te maak. Dit kan dus nie van hom/haar verwag word om 'n duur geproduseerde produk goedkoop te verkoop om voedselsekuriteit 'n werklikheid te maak nie.

Wat die beskikbaarheid van inligting betref is daar genoeg en is dit vrylik beskikbaar, maar jy moet uitgaan en dit gaan haal. Daar is ook genoeg mense wat jy kan nader om antwoorde te kry.

Page 92

CHIPS • November/Desember 2018

Erasmus van Zyl – Skrik van Rondom Boerdery (Goergap) Erasmus van Zyl is die derde geslag wat met aartappels boer maar die tweede geslag wat op die huidige plaas met aartappels boer.

Volgens Erasmus het hy nooit die behoefte gehad om iets anders te doen as boer nie en aartappels het sy eiesoortige aantrekking, al is dit nie die maklikste gewas om mee te boer nie. Behalwe vir aartappels boer die Van Zyl’s ook met rooibos, kruie en wild en dan lusern vir voerdoeleindes.

• My dryfveer is om voortdurend beter te doen soos byvoorbeeld verhoogde opbrengs, om 'n aantrekliker produk te lewer en daarmee saam 'n goeie prys te kry. In die Sandveld kan jy dit nie bekostig om agteruit te boer nie. Ons opbrengste was laasjaar wel af weens die droogte en versengende hitte, maar ek is vol vertroue dat ons weer gaan terugbons.

• Jou sukses word bepaal deur wat jy na die beste van jou vermoë doen en ook so ekonomies moontlik doen, maar sonder om kortpaaie te vat.

Voorbeelde hiervan is onnodige besproeiing en oormatige kunsmistoediening. Maak dus seker dat die behoefte wel bestaan alvorens jy toedien.

Kostebestuur en besparing is nou meer relevant as ooit tevore as die deurlopende reuse stygings in onder andere brandstof, elektrisiteit en chemiese middels in ag geneem word. Dan moet dit ook aanvaar word dat die aartappelprys onstabiel is aangesien dit deur vraag en aanbod bepaal word wat die noodsaaklikheid van kostebestuur verder onderstreep.

• Wat uitdagings betref staan personeel bo-aan die lys, veral as die omvang van die lone-rekening in ag geneem word. Behalwe dat jou werkers, soos onder andere jou trekkerdrywers, behoorlik opgelei moet wees om optimaal te funksioneer moet hulle ook 'n passie vir die boerdery hê en die sukses van die boerdery op die hart dra.

• Wat nuwe toetreders tot die aartappelbedryf betref gaan dit nutteloos wees om klein te boer, dit is net nie lewensvatbaar nie. Doen die regte ding reg die eerste keer – daar is nie tyd en geld om kanse te vat nie. Maak ook seker dat jy genoeg van aartappelverbouing weet, of

KONTREINUUS REGIONAL NEWS

•

•

•

• •

•

•

die nodige rugsteun het om 'n sukses te maak.

Laastens sal dit die moeite loon om vir 'n paar jaar by die gevestigde aartappelboer te gaan werk om ondervinding op te bou.

Om volhoubaarheid te verseker moet jy opbrengs en wins najaag, en daarmee saam bespaar waar jy kan om in die daaropvolgende jaar weer om moere in die grond te kan sit. 'n Voorbeeld hiervan is om seker maak dat die chemiese middels wat jy gebruik, wel werk.

Doen wat jy moet doen om sukses te verseker en moet nie onnodige dinge doen nie. Krag is duur en dus moet besproeiing oordeelkundig geskied. Tans word daar nie van peilers (probes) gebruik gemaak nie want ons glo daaraan dat om te weet, jy gereeld die land met ’n graaf moet besoek om te bepaal of dit nodig is om te besproei, al dan nie. Jou voetspore moet in die land lê.

My grootste leermeester is my oom, Jan van Zyl, wat oor baie kennis beskik. Dan is daar natuurlik die internet waardeur jy alle moontlike inligting kan inwin. Wat egter vir my uitstaan is die kennis wat ons as jong boere met mekaar uitruil.

Ons plant tans 60 hektaar aartappels, maar voorsien nie nou dadelik enige wesentlike uitbreiding wat dit aanbetref nie. My huidige visie / fokus is eerder al my eende in 'n ry te kry, soos byvoorbeeld om die nuwe gronde geskik te kry vir aartappelverbouing met die klem op siektevoorkoming.

Die aartappelspuitprogram word deur 'n eksterne spesialiste ontwikkel, maar ons pas dit aan om in ons eiesoortige behoeftes te voldoen.

Wat bemarking betref lewer ons slegs aan die Kaapstad-mark en 'n paar ander verkopers wat op die mark se voordeur besigheid doen. Ek is tevrede met die markagent wat ons het en hy doen heelwat om ons produk te bemark en goeie pryse te kry. Die grootste probleem wat ek het met die vryemarkstelsel is die prysonsekerheid wat daarmee gepaard gaan en dit sou lekker gewees het as daar groter prysstabiliteit was.

Siektes gaan in die toekoms 'n toenemendbelangrike rol speel en sal altyd 'n uitdaging wees. In die lig van die deurlopende styging in insetkoste, lê die behoud van die produsent in verhoogde opbrengs.

Dit sal nie maklik wees om aartappels omgewingsvriendelik te produseer nie. Indien sagte middels gebruik word, is daar 'n sterk moontlikheid dat virusgetalle en -weerstand opgebou word.

Geen produsent kan dit bekostig om 'n produk te gebruik wat nie die probleem behoorlik gaan aanspreek nie, veral as die klein winsgrens in ag

geneem word.

• Die moontlike suksesvolle gebruik van biologiese middels en mikro-organismes is 'n vraag op baie se lippe, maar is nie iets wat oornag geïmplementeer kan word nie. Voorts is daar na my mening nog heelwat navorsing wat in die Sandveld gedoen moet word om die implementeerbaarheid en waarde daarvan te bepaal, veral as in ag geneem word dat ons dit net nie kan bekostig nie om laer opbrengste te genereer om die nuttigheid van iets soos biologiese middels en mikro-organismes te bepaal.

• Alhoewel ons nog nie grondkartering en hommeltuie inspan nie kan ek die nut daarvan insien, maar dit gaan nie die noodsaaklikheid van self in die land kom vervang nie. Wat meganisasie betref maak dit nie vir ons sin om dit te oorweeg nie, gesien die skaal waarop ons boer.

• Ek is van mening dat om in besigheid te bly, die Sandveld se boere so produktief moontlik sal moet wees. Behalwe dat insette en uitsette in balans moet wees, sal hy/sy jaarliks moet poog om opbrengste te verhoog ten einde tred te hou met kostestygings.

• Daar is baie inligting beskikbaar, jy moet maar net gaan soek. Dit moet egter aanvaar word dat soos wat nuwe probleme kop uitsteek daar altyd onbeantwoorde vrae sal wees, en dan is daar ook ou probleme wat die kenners steeds laat kopkrap. Vir my is voortgesette navorsing om oplossings te vind uiters noodsaaklik.

Johan Smit – HP Smit en Seuns (Moutonshoek) Johan en sy broer Louw is die vyfde geslag op die plaas en die vierde geslag wat aartappel plant.

Sy oupa en pa het jare terug met 20 hektaar aartappels begin en voor Louw en Johan by die boerdery aangesluit het, het sy pa by die 200 hektaar gedraai. Vir die volgende jaar is 420 hektaar aartappels onder besproeiing op die kaarte wat in 'n vier jaar rotasieprogram verbou word.

Johan wat oor 'n BSc in agronomie en plantpatologie beskik, het altyd geweet hy wil terugkom plaas toe om te boer, maar wou aanvanklik eers ondervinding

CHIPS • November/December 2018

Page 93

en kennis in die chemiese bedryf gaan opdoen wat hy dan op die plaas sou kon gebruik en toepas. Die uitbreiding van die boerderybesigheid kus se kant toe het hom egter oorreed om maar eerder plaas toe te kom en te help om die uitbreidings te vestig.

Ek is baie dank verskuldig aan my pa vir dit wat hy vermag het ten opsigte van die vestiging van die boerdery-besigheid. Hy het ook 'n passie vir boerdery by my en my broer, Louw, ingeboesem en daar is gevolglik geen rede waarom ek iets anders wil doen nie. Dis vir my lekker – ek is 'n boer en verruil dit vir niks nie.

• Elke jong mens moet êrens begin werk, maar dis deesdae nêrens maklik om 'n vastrap in die werkplek te kry nie. Aangesien die mens elke dag moet eet is landbou dalk nie 'n slegte keuse as werkplek nie. Die uitdagings om by boerdery betrokke te raak word egter al hoe groter, veral as die impak van die koste-knyptang in ag geneem word. Ek het simpatie met iemand wat nou tot die boerderybedryf wil toetree, want behalwe dat dit deurspek is van uitdagings wat jou tot die uiterste gaan beproef, is dit ook bykans onmoontlik om finansiering onder die huidige ekonomiese toestande te bekom.

• Wat die kernbeginsels vir sukses betref moet jy alles kan doen, van loodgieter tot berader, en moet jy die gesindheid hê om die beste te wil wees in alles wat jy doen. Voorts moet jy doelgedrewe wees en met mense kan klaarkom.

Dit is uiters belangrik om te besef dat jy saam met mense werk en nie met mense nie – wees 'n bestuurder en nie 'n baas nie. Jy moet ook bereid wees om deksels hard te werk. Jy sal ook moet aanvaar dat saam met die goeie tye kom die moeilike tye, maar dit is belangrik dat jy dié lesse gebruik om jouself te verbeter. In ons geval as familiebesigheid is elkeen se rol en verantwoordelikhede gedefinieer, met inagneming van die gesamentlike oorbrugging van uitdagings wat die besigheid, en dus ons sukses, in die gesig staar.

• As gevolg van die volumes wat ons hanteer moes ons sovêr moontlik meganiseer, maar ons doen dit nie ten koste van ons werkerskorps nie. Met die oog op toekomstige uitbreidings sal ons uiteraard verder moet meganiseer om in ons opgestelde doelwitte te slaag. Dit stel ons ook in staat om ons uithaal- en bemarkingsaksies by markvraag aan te pas. Dit is alles dinge wat gedoen moet word om volhoubaarheid te verseker as in ag geneem word dat pryse met inflasie tred hou, maar agter raak vir sover dit insetkoste betref.

Page 94

CHIPS • November/Desember 2018

• Die grootste uitdagings vir jong boere is om verby die huidige ekonomiese / politieke harwar te kyk en beskikbare geleenthede raak te sien. Huidige omstandighede forseer ons om anders en nuut te dink ten einde meer effektief te wees om sukses te verseker.

• Wat volhoubaarheid betref is daar nie veel wat jy in die Sandveld kan doen om grondkwaliteit ekonomies te verhoog nie. Dit is egter uiters belangrik dat jy konsentreer op grondgesondheid en ons pas sekere praktyke toe om dit sovêr moontlik te verseker. Dit is veral belangrik om te voorkom dat grondgedraagde siektes in die grond opbou. Dis is voorts noodsaaklik om na stelsels en toerusting te kyk ten einde die hantering van die aartappel uit 'n kostebesparende en kwaliteitsoogpunt te verminder.

• My pa is my nommer een leermeester en ensiklopedieë. Sy ongelooflike hoeveelheid kennis wat hy oor jare opgebou het, verseker dat ons 'n effektiewe klankbord het wat dit vir my en my broer makliker maak om die regte besluite te neem. Ons skakel ook nou met medeboere, SAKO, markagente, Aartappels Suid-Afrika en is betrokke by komitees om tred te hou met wat in die streek, op die mark en in die res van die land se produksiestreke aan die gang is. Voorts woon een van ons die jaarlikse Aartappelnavorsingsimposium by en gebruik die internet wat 'n uitstekende inligtingsbron is.

Oorsese besoeke vorm ook deel van ons soeke na korrekte en relevante inligting.

• Wat die bemarking van ons aartappeloes betref lewer ons aan die Kaapstad mark, Freshmark en 'n herverpakker met die doel om die beste prys vir ons produk te kry. Dit is vir ons belangrik om die bemarkingsketting so kort as moontlik te hou en maak gevolglik van eie vervoer gebruik en bemark direk. Ons slaag daarin om deurlopend 'n kwaliteit produk te lewer en het daardeur 'n goeie handelsmerk opgebou. Ons doen alles in ons vermoë om dit in stand te hou aangesien ons nou op 'n premieprys aanspraak kan maak. Die Kaapstad Mark is tans besig met opgraderingsaksies wat volgens my hulle in staat sal stel om 'n beter diens te lewer.

• Daar is 'n goeie toekoms vir aartappelverbouing in die Sandveld weens sy reputasie dat dit goeie kwaliteit aartappels kan oplewer. Die gebied behaal nie noodwendig die hoogste opbrengste nie, maar die kwaliteit vergoed daarvoor. Dit sal egter nie help nie om net te wil uitbrei nie – dit moet saamgaan met verhoogde opbrengs per hektaar en moet ook nie ten koste van kwaliteit

KONTREINUUS REGIONAL NEWS

•

•

•

•

•

geskied nie. Ons toekoms is ook afhanklik van die handhawing van 'n fyn balans tussen opbrengs en kwaliteit wat wel in die Sandveld moontlik sal wees indien hoër-opbrengs- en siekte-weerstandbiedende kultivars beskikbaar raak. Dalk sal ons die punt bereik waar ons noodgedwonge GMO-kultivars ernstig sal moet oorweeg, maar dis nie vir nou nie.

Een van ons grootste uitdagings is die beheer van aartappelblaarmyner. Om die opbou van weerstandbiedendheid te voorkom en beste beheer te verkry wissel ons, ons produkte af.

Grondgedraagde siektes soos Verticillium verwelk en Fusaruim is beslis ook aan die opbou in die streek en gepaste oplossings sal dringend gevind moet word. Ander uitdagings is die droër verbouingstoestande wat sal vereis dat boere meer aandag moet skenk aan korrekte grondvogvlakke met inagneming van oordeelkundige watertoediening, gesien die voortdurende styging in elektrisiteitstariewe.

Omgewingsvriendelike boerdery is baie moeilik in die Sandveld. Ons is tans besig om proewe te doen met onder andere swamme wat jou plantwortels inokuleer wat nadelige organismes teenwerk. Dit is egter 'n duur proses en uiteindelik moet dit finansieel die moeite werd wees om te implementeer. In die geval van langtermyngewasse is 'n geïntegreerde sisteem nodig waar jy chemiese en biologiese beheerfaktore gesamentlik inspan. Vir aartappels is dit bykans onmoontlik aangesien die organiese inhoud van die grond bykans nul is en voordelige organismes derhalwe nie in die grond kan oorleef nie.

Ons maak reeds van grondkartering gebruik en hommeltuie gaan verseker 'n rol in die toekoms speel. Hommeltuie gaan veral help as jy nie gereeld in die land kan kom nie vir siektewaarneming en inspeksie van besproeiingsisteme.

Hommeltuie sal ook met vrug deur chemiese agente gebruik kan word om te kan sien indien daar fout in die land is wat sal verseker dat korrekte regstellings tydig gemaak word. Wat satellietwaarnemings betref hou Google Maps bepaalde voordele vir ons in vir sover dit produksiebeplanning betref.

Om in die mark te kan bly moet jy ongetwyfeld diversifiseer. Ons het reeds begin met die produsering van ander groentegewasse soos botterskorsies en patats. Verder kyk ons ook na druiwe, sitrus en tee, maar nie in die nabye toekoms nie.

Daar is genoeg inligtingbronne beskikbaar soos onder andere die internet, die chemiese

en kunsmisagente, die buurman, en in my geval natuurlik my pa.

• Daar is huidig 'n groter bereidwilligheid en behoefte onder ons as jong boere om sosiaal bymekaar te kom en idees en kennis te deel. Ek glo dat ten einde toekomstige aartappelverbouing in die Sandveld te verseker, samewerking tussen boere een van die ankers sal moet wees. Daar is ook 'n groter geneigdheid by jong boere om by georganiseerde landbou betrokke te maak, maar meer kan gedoen word om dit aanlokliker te maak sodat diegene wat weens historiese redes glo dit nie die moeite werd is nie, hul siening en ingesteldheid teenoor samewerking en betrokkenheid sal verander. Die feit dat die produsent sal moet uitbrei om volhoubaar te boer, is iets wat mense gaan forseer om meer saam te werk. Die konsep van samewerking moet nou by jong boere gevestig word voordat hulle 'n slegs eie-mishoop-siening ontwikkel. Leierskap is ook belangrik, maar ek is van mening dat beter resultate behaal sal word as die voorsitter 'n kundige, dog onverbonde persoon is. Tussen my en Louw werk ons daaraan om samewerking te bevorder en in ons omgewing is daar 'n eensgesindheid onder die jong boere dat ons toekoms baie afhanklik is van samewerking en daar is reeds met die proses begin.

Ross Bergh – Patrysvlei Boerdery (Clanwilliam) Ross Bergh is die agtste geslag op die plaas en is as geoktrooieerde rekenmeester gekwalifiseer, maar het nooit by die korporatiewe wêreld betrokke geraak nie.

Sy pa, John, het in die vroeë 1980s met aartappels begin boer.

Alle aartappels word aan Woolworths en die varsproduktemarkte gelewer.

Waardetoevoeging is vir die boerdery van kardinale belang en gevolglik gaan die produkte deur die volle waardeketting wat onder ander verwerking en verpakking insluit.

Ek hou van besigheid doen en daarom hou ek van boerdery want dit is een van die mees diverse besighede waarby 'n mens betrokke kan raak.

Boerdery as 'n besigheid hou jou nie net skerp nie, maar jy het die voordeel dat jy in die natuur jou

CHIPS • November/December 2018

Page 95

beroep kan beoefen. My boer, Thomas, wat as ingenieur gekwalifiseer is, is betrokke by die pakstoor, bemarking en verwerking en is verantwoordelik vir bestuur van die kliënte-rekeninge en die plaas se vrugtekomponent. Ek is by die produksie-kant en finansiële bestuur betrokke en konsentreer op die groente. Een ding wat ons beslis nie doen nie, is om in mekaar se slaai te krap.

• Betrokkenheid by boerdery is iets wat in jou bloed is. Jy sal min mense sien wat betrokke raak wat nie op 'n plaas groot geword het, of 'n direkte verbintenis met boerdery gehad het nie. Tweedens moet jy 'n buitelug-mens wees wat daarvan hou om in die natuur te werk. Natuurlik is groen vingers baie belangrik en jy moet regtig 'n passie hê en geïnteresseerd wees in waarmee jy boer. In my opinie is daar nie 'n meer gediversifiseerde en stimulerende besigheid as boerdery nie.

• Die belangrikste kernbeginsel vir sukses is dat jy 100% moet boer. Met die klein winsmarges kan jy dit net nie bekostig om foute te maak nie en is dit noodsaaklik dat jy 'n oog vir detail het om jou opgestelde doelwitte te bereik. Dit is 'n verdere voorvereiste dat jy 'n goeie besigheidsbrein moet hê en weet wat alles kos en daarvolgens die regte besluite neem. Alles wat jy doen moet jy doen met die oog op volhoubaarheid – of dit nou jou grond, waterbronne of aanplantings is.

Dieselfde geld vir werkerskorps-verhoudinge en die hantering van die uitdagings wat die huidige politieke situasie tot gevolg het.

• Dit is ongelukkig so dat die onsekerheid wat die huidige politieke milieu inhou ons grootste uitdaging is aangesien dit, onder andere, 'n demper plaas op besluite oor uitbreidings en daarmee saam beleggings in die boerdery. Dan is daar ook die ekonomiese realiteite soos die wisselkoers wat insetkoste skerp laat styg. Die aartappelbedryf bied sy eiesoortige probleme en uitdagings wat op 'n daaglikse basis aangespreek moet word. Voorbeelde hiervan is meganisasie, bemesting, besproeiing, bespuiting en arbeid.

Wat laasgenoemde betref is daar genoeg arbeid maar te min werk vir almal en kan die probleem nie maklik geadresseer word nie omdat, soos ek reeds gesê het, uitbreidings op die ys geplaas word.

• Vir nuwe toetreders tot boerdery kan ek net sê – moet nie oorhaastig inklim nie, raak eerder stadig maar seker daarby betrokke. Maak ook 100% seker dit is jou roeping en as jy die besluit geneem het, moet jy “boots and all” betrokke raak.

• Volgens my speel 'n wye spektrum van fasette 'n rol in volhoubaarheid, onder andere grond,

Page 96

CHIPS • November/Desember 2018

water, insette (kunsmis en chemie), arbeid en samelewing. Elke faset moet op die korrekte manier bestuur word om volhoubaarheid te verseker. Neem grond as 'n voorbeeld – rotasie is belangrik om grondgesondheid te verseker. Dit is voorts van kardinale belang om waterbronne te moniteer ten einde te verseker dat dit nie oorbenut / gemors word nie. Ten opsigte van volhoubaarheid vir sover dit arbeid betref moet daar aanvaar word dat die politieke situasie definitief 'n impak gaan hê. Jy sal jou boerdery sodanig moet aanpas om die nuwe eise te kan akkommodeer, soos byvoorbeeld deur werker-aandeelhouding. Ons het wel werkeraandeelhoudingskemas op die plaas wat werk, maar daar is steeds onsekerheid of dit aan die regering se vereistes voldoen, al dan nie.

• Wat die verkryging van kennis betref leer ek op 'n deurlopende basis by my pa. Dan is daar natuurlik bronne soos konsultante. Dit is vir my belangrik om op die hoogte te bly van wat op die plaaslike navorsingsgebied aangaan asook ten opsigte van die jongste ontwikkelings in die buiteland wat ons bekom via die internet en besoeke. Dit is egter tydens besoeke aan Suid-Afrikaanse boere en instansies landswyd waar jy die meeste gaan leer. Ons in SuidAfrika is genoodsaak om op die voorpunt van ontwikkeling te bly – veral in die Sandveld – want daar is wêreldwyd min soortgelyke boerderyomstandighede.

• My visie vir die toekoms is om dit wat ons doen te konsolideer en nog beter te doen, dit wat ons het meer volhoubaar te maak en te posisioneer vir die toekoms asook om strategies uit te brei waar daar uitgebrei kan word ten einde 'n groter besigheid te vestig. Ek sal dalk ook kyk om bestaande produkte te vervang met ander wat beter sal inpas by ons produkreeks. Wat ook deel vorm van my visie is groter betrokkenheid by die uitvoermark as randverskanser.

• Die aartappelbedryf is sy eie grootste uitdaging as gevolg van die feit dat markpryse glad nie tred hou met insetkoste nie. Alhoewel waardetoevoeging kan help is dit nie die antwoord nie aangesien dit onmoontlik is om 'n volle sirkel in aartappelslaai te verwerk. Gemeet aan huidige omstandighede is aartappelboerdery nie volhoubaar nie, en is dit veral duidelik sigbaar in die Sandveld waar boere toenemend na ander gewasse begin oorskakel om steeds te kan boer.

Met huidige kultivars is die opbrengsplafon reeds bereik. Die oplossing lê in elke geval nie in hoër opbrengs nie, aangesien dit volumes gaan verhoog in 'n markmilieu waar daar reeds te veel

KONTREINUUS REGIONAL NEWS

•

•

•

•

•

aartappels is. Die Sandveld se probleem is dat ons kwaliteit uitstekend is, maar wat opbrengs en hoë koste betref byt ons die onderspit. Baie word reeds gedoen wat bemarking en reklame betref, maar aan die einde van die dag is die aartappel slegs 'n kommoditeit, en is dit die prys wat die verbruiker bereid is om te betaal wat saak maak.

Aartappels kan omgewingsvriendelik verbou word met die klem op grond- en hulpbronbewaring.

Daar is ook baie te sê vir dekgewasse. Wat chemie betref is daar ander opsies (biologies) en ook tegnologieë wat ontwikkel kan word sodat “swaar" middels slegs in uiterste gevalle gebruik word. Op die waterkant is water ons grootste beperkende faktor en sal elke boer hierdie bron soos goud moet bewaar en oordeelkundig aanwend.

Biologies en mikro-organismes kan verseker 'n reuse bydrae maak. Ons gebruik reeds biologiese middels op aalwurmbeheer met goeie resultate.

Mikro-organismes het ook sy plek in die boerdery, maar daar is steeds baie wat gedoen kan word ten opsigte van die gebruikmaking hiervan en die ontwikkeling van biologiese middels asook tegnologie-ontwikkeling om die negatiewe impak wat “swaar” chemiese middels op die natuur het, te verminder. Vir nou sal chemie egter deel van die produkbeskermingpakket moet bly.

Kartering en satellietwaarnemings gaan beslis in die toekoms 'n groter impak op boerderybedrywighede hê. Ek is egter van mening dat die huidige weer- en moniteringsdata op 'n hoër standaard gekry moet word sodat ons dit met vrug kan gebruik in besluitneming. Dan kan hommeltuie ook meer ingespan word vir monitering sodat jy meer sekerheid kan hê wanneer daar byvoorbeeld 'n hoë insidensie vir laatroes is en derhalwe voorkomend kan optree.

Om te verseker dat ons in die aartappelmark bly, doen ons alles wat ons doen na die beste van ons vermoë. Ons hou ook deurlopend ons vinger op die pols ten opsigte van insette versus uitsette.

Ek het wel 'n groot affiniteit vir aartappels, maar ek is nie getroud met die produk nie en kyk dus altyd na ander produkte wat moontlik 'n beter rendement op ons belegging kan lewer.

Daar is genoeg inligting beskikbaar. Aartappels Suid-Afrika doen uitstekende werk, veral wat navorsing betref – dit spreek aan wat relevant is en daar is baie goeie praktiese terugvoer soos byvoorbeeld ten opsigte van die watermoniteringsprojek, plantluismoniteringsprojek en blaarmynermoniteringsprojek wat deurlopend gebruik kan word. Dan as daar ook konsultante en agronomiese maatskappye wie se inligting

uiters waardevol is. Daar is natuurlik baie boere, wat jong boere insluit, wie altyd bereid is om inligting te deel en die aartappelbedryf vorentoe wil neem. Ek sien ook groot belangstelling onder die jonger generasie in die aartappelbedryf wat sterk deurkom. In die Sandveld is daar 'n groot klomp jong boere wat terug is op die plaas en dis hierdie nuwe generasie wat verantwoordelikheid sal aanvaar die volhoubaarheid van die Sandveld en Olifantsriviervallei as landbougebiede. Die Sandveld het 'n groot toekoms gemeet aan sy besondere klimaat, goeie water en dit bied baie geleenthede. Die Sandveld is aan die verander en ons gaan 'n totale ander Sandveld oor 20 jaar van nou af sien.

• Navorsing is 'n belangrike fokuspunt en daarsonder sal ons nie vorentoe kan gaan nie. Dit is waar ek my bydrae wil maak.

Braam Nel – Ysterfontein Boerdery (Clanwilliam) Braam Nel is die vierde geslag op die plaas. Sy pa het begin met aartappels en hulle plant tans 24 hektaar in 'n vier jaar rotasieskedule.

Hy het hom as siviele ingenieur bekwaam en 'n tyd lank in daardie rigting gewerk. As plaasmens het die kantoorwerk wat daarmee gepaard gaan egter nie met hom geakkordeer nie en is hy terug plaas toe, maar nie voor hy 'n jaar lank op 'n plaas in Amerika (Oklahoma) gaan werk het nie. Braam het 'n groot passie vir aartappelverbouing en volgens hom sal hulle nooit ophou om dit te plant nie.

• Boerdery is nie altyd maklik nie, maar nieteenstaande wou ek nog altyd geboer het – as dit in jou bloed is, is dit in jou bloed.

• Ek dink die dryfveer agter jongmense se betrokkenheid om by boerdery betrokke te raak is 'n liefde vir die grond en jou ding doen in die buitelug. My grootste dryfveer is egter om soos my pa te wees, maar dan wil ek steeds op 'n mooi manier beter doen as hy en/of die buurman. Ons is 'n lekker klomp vriende wat gereeld om die vuur kuier en dan gesels ons boerdery. Dit is die ideale geleentheid om oor probleme te gesels en saamsaam geskikte oplossings te vind.

• Die kernbeginsels vir sukses is om die ervarings

CHIPS • November/December 2018

Page 97

wat jy oor tyd onder verskillende omstandighede en op verskeie plekke opgebou het met vrug toe te pas. Dit is dus noodsaaklik dat jy soveel moontlik ervaar en die goeie behou en daaruit leer.

• Ons grootste uitdagings op hierdie stadium is die onsekerheid wat uit die huidige politieke bestel voortspruit. Dit maak dit moeilik om te boer, mense werk gee en kos te produseer vir die land se mense. Ander uitdagings is die deurlopende styging in produksiekoste, en dit terwyl verkooppryse nie tred hou nie. Ondanks al die negatiewes is dit egter belangrik om positief te bly ter wille van jouself, jou mense en jou werkers – dis die regte pad vorentoe en tans slaag ons uitstekend daarin om goeie verhoudings met ons werkers te hê. Ons laat hulle deel in die boerdery wat verseker dat ons saam die belange van die boerdery eerste stel en dat politieke uitlatings nie botoon voer nie. Ons werkers het eienaarskap vir die sukses van ons boerdery aanvaar wat tot ons almal se voordeel en die van die plaas strek.

• My raad vir enige jong persoon wat tot boerdery wil toetree is om seker te wees jy het die hart daarvoor, weet watter produk jy wil produseer en waar in die land jy wil boer. Kies 'n plaas wat vorentoe gaan en waar jy elke dag iets nuuts gaan leer, en wees versigtig om nie te stagneer nie. Boer jou werkgewer se plaas asof dit jou eie is – wees 'n boer en nie 'n werkeroppasser nie.

• Ten einde volhoubaarheid te verseker is dit noodsaaklik dat jou aanplanting in lyn is met aspekte soos die beskikbaarheid van water en markte en optimale aanwending van onder

Page 98

CHIPS • November/Desember 2018

andere jou werkerskorps en toerusting. Dit is ook belangrik om bestuurspraktyke aan te pas by die situasie voorhande. Bly ook in pas met die jongste tegnologie en woon kursusse by wat jou beter sal toerus om moeilike omstandighede beter te bestuur, soos byvoorbeeld besproeiingskursusse sou water 'n probleem wees. Mens moet aanvaar boerdery is riskant, maar jy moet steeds bereid wees om saad in die grond sit – dit is beslis beter as om niks in te sit nie.

• Ek is in die bevoorregte posisie dat ek 'n pa het by wie ek kan leer, 'n pa wie 'n passie het vir tegnologie en vernuwing en ook sorg dra dat toerusting behoorlik in stand gehou word om te verseker dat dit altyd in 'n werkende toestand is en lank hou. Ek gebruik ook die internet om op die hoogte te bly met inagneming van die eiesoortige boerdery-toestande wat vir Clanwilliam geld.

Dan is daar die ouer boere in die Clanwilliamomgewing wat altyd bereid is om praktiese kennis en ervaring te deel. Hulle gaan tot sover as om jou te nooi, al is jy steeds 'n laaitie. Jou sukses is vir hulle belangrik.

• Ons visie vir ons boerderybesigheid is om vorentoe te gaan. Ons kyk deurlopend na alternatiewe produkte met die klem op 'n produkmandjie wat vir ons werk. Dan kyk ons ook maar altyd wat ons kan inkorporeer om verder te diversifiseer. Dis egter uiters belangrik om nie te oorkapitaliseer nie en ook nie oorboord gaan as dit die produk in die eerste jaar goed doen nie. Ons is trots op die kwaliteit wat ons aan die varsproduktemarkte lewer en ook op ons sakkie se voorkoms. Met dié kombinasie het ons daarin

KONTREINUUS REGIONAL NEWS

•

•

•

•

•

•

geslaag om 'n handelsmerk te vestig wat met kwaliteit vereenselwig word. Ons markagent lewer goeie diens en het hulle oor jare bewys as 'n goeie diensverskaffer.

Water, grondgesondheid en optimale aanwending van beskikbare grond is die grootste uitdagings vir die toekoms. Grondgesondheid is vir ons van uiterste belang en daarom volg ons 'n rotasieprogram van vyf / ses jaar.

Omgewingsvriendelike verbouing van aartappels sal nie maklik wees nie. Aartappels is wel 'n sterk gewas, maar 'n ordentlike spuitprogram is onontbeerlik om 'n hoë opbrengs en gesonde aartappels te produseer. Dit is egter belangrik dat bespuiting oordeelkundig geskied en so ook om na ander beheerstrategieë te kyk wat bespuiting sal verminder. Ons het byvoorbeeld verlede jaar vir die eerste keer ligte / waterbakke in die lande ingespan om skadelike insekte te vang.

Daardeur het ons heelwat op ons spuitprogram gespaar en dit het ook beteken dat heelwat minder chemikalieë in die grond beland het. Ons gaan dit voortaan meer professioneel doen deur byvoorbeeld die hoeveelhede en tipes insekte te laat analiseer.

Biologiese middels en mikro-organismes kan 'n bydrae lewer om siektes en peste te beheer, maar dit moet aanvaar word dat die duur is.

Dit is ook steeds 'n onbekende veld vir ons as aartappelboere. Ons is wel besig om op kleinskaal daarmee te eksperimenteer en alles sal afhang of dit in die Sandveld kan werk met sy eiesoortige verbouingstoestande, en ook of dit koste-effektief geïmplementeer kan word.

Tegnologie soos grondkartering, hommeltuie en satellietwaarnemings gaan beslis 'n bydrae in die nabye toekoms maak. Soos altyd is my pa aan die voorpunt en gebruik hy reeds sy hommeltuig op die plaas. Waar moontlik span ons nuwe tegnologie in, maar glo steeds daaraan om in die land te kom. Tegnologie het ook die voordeel dat al die data onmiddellik op rekenaar vasgelê word wat rekordhouding verbeter.

Ons is hier om te bly en sal voortgaan om sover moontlik die boerderybesigheid te diversifiseer.

Ons het reeds onlangs 'n klomp nuwe produkte op die plaas gevestig wat ons tans behoorlik laat bontstaan.

Ek is 'n voorstander daarvan dat jong boere by georganiseerde landbou betrokke moet raak, maar dis nie my sterkpunt nie. My pa is wel daarby betrokke, maar ek sal met tyd meer my kant moet begin bring, veral in die lig van die ideale platforms wat bestaan om kennis in te win en uit te ruil.

• Daar genoeg inligting beskikbaar wat jy kan inwin. Ek hou egter meer van prakties leer en verkies dus praktiese kursusse. Ons moet net altyd in ag neem dat aartappelverbouing in die Sandveld unieke uitdagings het wat nie in ander produksiestreke geld nie.

Theunis Kotze – Grootkloof Boerdery (Aurora) Theunis Kotze is die vierde geslag op die plaas en tweede geslag wat aartappels plant. Theunis beskik oor 'n meestergraad in grondkunde en wou aanvanklik vir 'n paar jaar werk, maar omstandighede op die plaas het hom laat besluit om eerder plaas toe te kom. Volgens hom was dit nie regtig 'n moeilike besluit nie aangesien dit in elke geval sy belangstelling en passie is. Hulle plant tussen 35 en 50 hektaar onder besproeiing, afhangende van die beskikbaarheid van water, en volg 'n vier jaar rotasieprogram. Ander maatreëls is ook in plek gestel om grond gesond te hou, soos korrekte bewarings- en bewerkingspraktyke.

• Die grootste dryfveer vir jongmense om tot die landbou toe te tree is die feit dat dit steeds een van die bedrywe wat darem nog redelik goed doen. Dit bied ook heelwat werkgeleenthede op die plaas en by daardie bedrywe wat aan die primêre landbousektor verwant is.

• Wat die kernbeginsels tot suksesvolle boerdery betref moet jy eerstens 'n passie het vir die natuur.

Voorts is goeie kennis van die grond en finansiële en bestuursbeginsels 'n moet want boerdery gaan lankal nie net meer oor produksie nie, maar is 'n volwaardige besigheid wat behoorlik bestuur moet word. Natuurlik moet jy ook met mense en die grond kan werk asook meganies onderleg wees. Iets wat ook toenemend belangrik raak is kennis van daardie wetlike aspekte wat 'n direkte impak op jou besigheid het.

• Siektes en peste bly dit 'n uitdaging en dit is vir jou as boer noodsaaklik om na te vors wat gedoen kan word om die probleem die hoof te bied, veral as die oplossing nie in 'n spuitprogram gesetel is nie. Om onder andere poeierskurf teen te werk plant ons in die somer om die klam toestande te vermy waarin die siekte gedy. Mens kan ook

CHIPS • November/December 2018

Page 99

KONTREINUUS REGIONAL NEWS

•

•

•

•

kyk na alternatiewe kultivars en mik vir hoër opbrengs wat kan vergoed sou 'n deel van die oes afgemerk word. Die politieke situasie is op almal se lippe en 'n mens kan maklik in 'n strik trap as jy jou te veel daaraan steur. Dit is wel waar dat jy daarvan moet kennis neem, maar jy moet nie toelaat dat dit jou gemoedstoestand en visie bepaal of dit skipbreuk laat lei nie. Hou jou fokus en leef jou passie uit.

Vir enige jong persoon wat tot die landbou wil toetree is my raad om die beste boere in die omgewing te identifiseer en soveel moontlik tyd met hulle te spandeer om hulle wysheid te bekom.

Gaan sien ook ander kenners om jou te vergewis van daardie aspekte wat 'n direkte impak op boerdery het, soos tegnologie.

Ten einde volhoubaar te boer fokus ek op die bekende drie P’s (people / profit / planet) en sorg dat dit in gesonde balans is. Wat jy nou doen, moet jy doen gemik op die volhoubaarheid van die boerderybesigheid vir jare. Ja, daar moet 'n winsoogmerk wees ten einde op die plaas te oorleef, maar dit moet nie ten koste van die natuur of die mense wat vir jou werk wees nie. Ek fokus ook om 'n gesonde aartappel aan die verbruiker te lewer en derhalwe is die oordeelkundige aanwending van die spuitprogram van uiterste belang. Jy moet dus mik na volhoubare bemarking en grondvolhoubaarheid – moet nie jou grond uitput of erosie laat handuitruk nie. So ook moet jou watergebruik geskoei wees op 'n langtermyn-bewaringsiening.

My pa is my grootste leermeester. Dan is daar ook die internet waar jy bykans alles kan kry.

Die waardevolste bron van inligting is egter ongetwyfeld medeboere wat nooit skroom om inligting en kennis te deel nie. Almal het soortgelyke probleme en het dinge beproef wat beteken dat hulle raad kan gee wat eiesoortig aan die produksie-area is. Ek skakel redelik gereeld met leierboere soos Albert de Villiers, Jan van Zyl en Stef Stephan wie vir my as mentors dien. Dis ook belangrik om geleenthede soos die Aartappelnavorsingsimposium by te woon aangesien dit die ideale platform is om inligting / kennis te bekom en ook om met medeboere, veral die uit jou streek, te skakel. Volgens my is daar genoeg inligting beskikbaar en ek raak toenemend bewus van hoeveel inligting by Aartappels Suid-Afrika, en in besonder op sy webwerf, beskikbaar is.

Dit is goed om aan die voorpunt van ontwikkeling te bly, maar aanvaar dat dit binne jou begroting moet geskied.

Page 100

CHIPS • November/Desember 2018

• Ons is beperk wat uitbreiding betref gesien ons beskikbare grond en water. Dus is dit vir die boerdery noodsaaklik om hoër opbrengste met minder water te behaal. Ons mik ook daarna om meer ekonomies te boer en daardeur winsgewendheid te verhoog.

• Ons bemark ons aartappels deur 'n onafhanklike bemarker, Gert Kotze van Namakwaland-plase.

Dan is my vrou, Bernadine, ook by die bemarking betrokke en dit wil voorkom dat tussen die twee ons beter doen as in die verlede.

• My grootste uitdaging is om ons grond gesond te hou. Gelukkig is die grond tans in 'n goeie toestand en hoef ek my nie nou daaroor te bekommer nie. Wat my egter bekommerd maak is die verkryging van gesonde moere, al is daar min wat ek daaraan kan doen. Voorts moet ek die waterkwaliteit in stand hou.

• Wat omgewingsvriendelike aartappelverbouing betref is daar beslis ruimte vir verbetering. Al word chemiese siektebeheer strenger sal ons steeds kan oorleef, maar dit is belangrik dat dit geleidelik ingefaseer word. Sou dit lei tot laer opbrengs sal laer voorrade moontlik lei tot hoër pryse wat kan vergoed vir die laer opbrengs.

• Biologiese middels en mikro-organismes sal wel kan help om siektes en peste te beheer, maar dit sal nie moontlik wees totaal daarvan afhanklik te wees nie. Dit sal in kombinasie met chemiese middels in 'n geïntegreerde beheerprogram gebruik moet word.

• Ek glo grondkartering, hommeltuie en satellietwaarnemings kan moontlik 'n verskil maar vir die manne wat groot boer, maar weens die grootte van ons boerdery-besigheid gaan dit nie 'n groot impak op ons boerdery hê nie. Omdat ons kleiner boer kom ek gereeld in die lande en is derhalwe deeglik bewus van wat aldaar gebeur. Ek sal my maar laat lei deur die ervaring van die groter boere wanneer dit kom by die jongste tegnologie.

Wat ons egter broodnodig het, is die ontwikkeling van 'n kultivar wat hoë opbrengste lewer en meer siektebestand is. Ek sien eersgenoemde goed as die lekker om te hê, maar dit gaan nie bydra tot winsgewendheid nie.

• Ek gaan in die mark bly deur kompeterend te wees in terme van opbrengs en kwaliteit. In ons gebied is daar 'n “plantvenster” wat, as jy dit reg benut, hoër opbrengs tot gevolg het wat help as teenvoeter vir die Sandveld se hoër produksiekoste in vergelyking met die res van die land. Tydens hierdie periode is daar ook 'n gaping in die mark waartydens beter pryse realiseer. C

Weenen aartappelprodusente gereed vir bemarkingseisoen Louis Pretorius, Aartappels Suid-Afrika

Die Weenen produksie-streek is gereed om met bemarking vir die seisoen te begin. Weenen artappelprodusente het onder voorsitterskap van mnr. Johan Buys vergader om die komende seisoen se bemarking te bespreek. Die vergadering is ook bygewoon deur die Durban Mark se bestuur en markagente.

Mnr. Pieter van Zyl, Aartappels Suid-Afrika se inligtingsbestuurder het die produksiesyfers voorgehou waarna dit die vergadering bespreek is met die klem op leweringstendense. Die vergadering het ook geleentheid gebied om bemarkingsaangeleenthede te bespreek vir sover dit die komende bemarkingseisoen betref.

Die KwaZulu-Natal Aartappelwerkgroep het vervolgens die resultate van die vorige jaar se proewe ter tafel gelĂŞ. Wat veral belangstelling gewek het, was die effek van die spuit van roesmiddels op die verskillende kultivars. Vir die huidige seisoen is twee spasiĂŤringsproewe en een kultivarproef geplant.

Wat gehaltebeheer betref is die produsente weer bewus gemaak van die huidige gehaltestandaarde en merkvereistes wat deur Prokon op varsproduktemarkte toegepas word. Die produsente het ook gehalte kleurkaarte van aartappels ontvang wat hulle met groot vrug in hul pakstore kan gebruik. C

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2018

Page 101

Prokon News During September - October 2018, 12 potato production regions as well as non-producing suppliers delivered potatoes nationally to the fresh produce markets.

Prokon is currently busy switching over to a new data system called the Dipar system, which will make the inspections on the floor more efficient. This will enable us to create and provide a greater variety of statistics to industry role players such as Potatoes South Africa and the Department of Agriculture, Forestry and Fisheries.

We trust that as from early next year all fresh produce markets will be able to use this system.

• 14 020 746 bags was delivered from 12 potato production regions as well as non-producing suppliers to the fresh produce markets.

• 4.92% were downgraded on average.

Total bags delivered during Sept - Oct 2018 = 14 020 746

Average percentage downgraded 4.92%

FRESHMARK: TOTAL BAGS DELIVERED ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 SEPT - 31 OCT 2018

N.WEST; 1,52%

HAWKERS; 6,54%

SANDVELD; 20,35%

SW. CAPE; 0,08% N.CAPE; 0,10%

LIMPO.; 30,76% E.CAPE; 4,94% MPU; 2,33% SW.OFS; 0,43%

Page 102

CHIPS • November/Desember 2018

NE.CAPE; 1,30% KZN; 0,34%

E.OFS; 2,65%

W.OFS; 15,97%

PROKON

DIPAR: QUANTITY RECEIVED IN PTA AND JHB FOR 1 SEPT TO 31 OCT 2018 S.CAPE SANDVELD 0,05% N.CAPE 0,10% 3,20% HAWKERS 9,64%

NW 0,58%

W.CAPE 0,01%

NE.CAPE 0,28%

W.OFS 10,61%

E.OFS 1,73%

SW.OFS 0,48% LIMP 68,76%

KZN 0,38%

MPU 4,19%

FRESHMARK: DEGRADED PER REGION ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 SEPT - 31 OCT 2018 SANDVELD; 4,56%

G.TENG; 0,00%

SW.CAPE; 0,00% CERES; 0,00%

N.WEST; 3,03% HAWKERS; 11,25%

N.CAPE; 10,09% E.CAPE-; 0,68%

LIMPO.; 10,12% MPU.; 0,72%

S.CAPE; 0,00%

KZN; 2,05%

NE.CAPE; 2,25%

SW.OFS; 1,47% W.OFS; 32,19%

E.OFS; 21,60%

DIPAR: DEGRADED PER REGION PTA AND JHB : 1 SEPT - 31 OCT 2018 LIMPOPO NORTH WEST 1,61% 28,65%

NORTHAN CAPE 8,71% WESTERN CAPE 0,02%

MPUMALANGA 6,73% KWAZULU-NATAL 0,04%

HAWKERS 12,79%

NORTH EASTERN CAPE 1,46% EASTERN FREESTATE 2,25%

WESTERN FREESTATE 37,75%

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 103

FRESHMARK: TOP 10 REASONS FOR DEGRADING PER REGION ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 SEPT - 31 OCT 2018

EELWORM 4,29%

TUBER MOTH 4,06%

SILWER SCU 3,39%

HOLL HEART 3,00%

MECH DAM. 28,80%

COM SCAB 4,29%

INSECT DAM 4,42%

LENTICELLS 5,19% GRW.CRACKS 5,64%

GREENING 17,71%

DIPAR: TOP 10 REASONS FOR DEGRADING PER REGION ON PTA & JHB BETWEEN 1 SEPT TO 31 OCT 2018

COMMON SCAB 6,30% ABRADED 2,30%

ANTHRACNOSE 3,29% BROWNING 8,70%

LENTICELS 3,13% SILVER SCAB 18,19%

GREENING 15,45% POTATO TUB MOTH 10,27%

MECH.DAM 13,06%

GROWTH CRACKS 13,17%

FRESHMARK: TOP 10 CULTIVARS DELIVERED PER REGION ON FRESH PRODUCE MARKETS: 1 SEPT - 31 OCT 2018 VALOR; 1,16% BP1; 1,86% PANAMERA; 1,74%

SAVANA; 0,96% ELECTRA; 0,79%

UP-TO-DATE; 2,66% AVALANCHE; 1,76% LANORMA; 16,54%

SIFRA; 20,57%

Page 104

CHIPS â&#x20AC;¢ November/Desember 2018

MONDIAL; 50,20%

PROKON

DIPAR: TOP 10 CULTIVARS DELIVERED PER REGION ON PTA AND JHB: 1 SEPT - 31 OCT 2018 VALOR, 4,12%

LANORMA, 2,85%

SIFRA, 7,46%

BP1, 2,44% FABULA, 1,88% UP-TO-DATE, 0,91%

MONDIAL, 79,84%

PANAMERA, 0,37%

SAVANA, 0,13%

5 968 750

FRESHMARK: KG'S RECEIVED ON FRESH PRODUCE MARKETS FOR 1 SEPT -TO 31 OCT 2018 6000 000

5000 000 4000 000

-

7Kg

9Kg

20

1000 000

1 320

2000 000

560 194

3000 000

10Kg

20Kg

3 768 912

DIPAR: KG'S RECEIVED ON PTA AND JHB FOR 1 SEPT -TO 31 OCT 2018 4000 000 3500 000

3000 000

1500 000 1000 000

9 230

2000 000

313 701

2500 000

500 000 -

2Kg

7Kg

10Kg

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2018

Page 105

PLIGSTAAT Christo Bester, LWO

Effektiewe kommunikasie is krities tot enige besigheid se sukses. Dit dra by tot die skep van ’n omgewing met duidelike reëls en verwagtinge en word misverstande, ongelukkigheid en wrywing in die werksplek proaktief aangespreek. ’n Positiewe werksomgewing is een van die faktore wat produktiwiteit kweek, wat 'n direkte impak het op die besigheid se winsgewendheid en volhoubaarheid.

Arbeidswetgewing stel streng vereistes waaraan werkgewers moet voldoen. Om aan wetgewing te voldoen is nie onderhandelbaar nie en hou ’n besigheidsrisiko in vir werkgewers. Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes, asook Sektorale Vasstelling 13 wat arbeidsverhoudinge in die landbousektor reguleer, maak spesifiek melding daarvan dat ’n werkgewer verplig is om wanneer 'n werknemer met diens begin, die werknemer

Page 106

CHIPS • November/Desember 2018

skriftelik van onder andere die posbenaming van die werknemer, of 'n bondige beskrywing van die werk waarvoor die werknemer in diens geneem is, verskaf moet word. 'n Pligstaat is die geskrewe dokument wat die take en pligte wat van die werknemer verwag word om te doen, uiteensit. Hierdie dokument vorm deel van die dienskontrak en word as ’n aanhangsel tot die dienskontrak aangeheg. Die gebruik van ’n pligstaat hou baie voordele in vir die werkgewer: • Dit bevestig die take/pligte wat die werkgewer van die werknemer verwag om te verrig.

• Dit koppel ’n standaard met verwysing na kwantiteit en kwaliteit aan bogenoemde take/ pligte.

• Die pligstaat is die basisdokument vir gereelde

ALGEMEEN GENERAL prestasiebeoordelings wanneer daar gekyk word na verhogings en/of prestasiebonusse.

• Die pligstaat is ’n krities belangrike dokument wanneer swak werksprestasie aangespreek moet word.

Die versuim om die werknemer van ’n beskrywing van werk of ’n pligstaat te voorsien, kan daartoe lei dat ’n werknemer weier om opdragte uit te voer. Hierdie is sekerlik die mees algemene rede vir die nie-nakoming van opdragte en kan ’n werknemer aanvoer dat hy nie bewus was van sy verantwoordelikheid om sekere pligte uit te voer nie.

Oor die algemeen is dit uiters moeilik en onprakties om alle take volledig in 'n pligstaat te spesifiseer. Die blote feit dat 'n spesifieke taak nie gespesifiseer word in 'n pligstaat nie, gee nie die werknemer die reg om dit te weier nie. Indien 'n werknemer die taak in die verlede verrig het, selfs al word dit nie in die pligstaat verwoord nie, en gegewe dat dit 'n redelike opdrag is, sal hy moet voortgaan om die taak te verrig. Hierdie situasie kan egter vermy word deur die byvoeging van die volgende algemene plig/taak of bewoording: “Enige ander redelike en regverdige taak, plig of opdrag, soos wat gegee word of wat van tyd tot tyd ontstaan en in belang van die besigheid uitgevoer moet word.”

uit

arbeidswetgewing --LWO, LWO,spesialiste specialists in in arbeidsreg labour lawvir fordie thewerkgewer employer

Word

VANDAG

lid by die LWO en ontvang gemoedsrus:

Stresstropie

Gebruik vir spanning gekoppel aan: Swak werksprestasie, Waarskuwings (personeel), Dissiplinêre verhore, KVBA (”CCMA”) sake, Diefstal en misbruik van die werkgewer se eiendom, Herstrukturering, Personeelvermindering, Stakings, Vakbondonderhandelinge, Departement van Arbeid ondersoeke, ens.

Jy as werkgewer voldoen aan arbeidswetgewing EN het 24/7 ondersteuning.

Die LWO bied ‘n doelontwerpte oplossing vir werkgewers in die landbousektor.

Kontak ons VANDAG vir lidmaatskap opsies!

Werkgewers moet egter besef dat daar nie eensydig enige wysigings aan ’n werknemer se dienskontrak aangebring kan word nie. Indien die werknemer nog nie voorheen die spesifieke taak verrig het nie, moet daar met hom/haar gekonsulteer word rakende die wysigings in die pligstaat en gepoog word om 'n ooreenkoms te bereik.

Sou die werknemer nie goeie en aanvaarbare redes kan aanvoer waarom die pligstaat nie gewysig moet word nie, sal die werknemer moet voortgaan om die taak te verrig aangesien die voortsetting van die spesifieke taak val onder die algemene plig/taak bewoording. Werkgewers moet wel versigtig wees om nie van werknemers te verwag om gespesialiseerde take en pligte te verrig waarvoor die werknemer die spesifiek opgelei is nie.

Weiering om ’n plig of taak te verrig kan in dissiplinêre aksie ontaard. Wanneer die werkgewer dissipline toepas in die werksplek, is dit baie belangrik dat die regte prosedures deurlopend gevolg word.

Dit word weer benadruk dat die werkgewer verplig word om aan alle toepaslike wetgewing te voldoen en dat nie-nakoming sekere regsimplikasies en gevolge inhou vir die werkgewer. C

CHIPS • November/December 2018

Page 107

Uit die Argiewe / From the Archives CHIPS November / Desember 2008 Die uitlaai van moere na koelopberging (Pierre Nortje) Die aartappelknol in koelopberging is ’n lewende organisme en benodig suurstof vir respirasie en stel hitte, koolsuurgas, en water vry. Die toestand van die moere ten tye van die aanvang van die koelopberging bepaal grootliks wat hulle kwaliteit sal wees wanneer hulle uit koelopberging kom. Selfs die beste koelkamerpraktyk kan slegs die kwaliteit van die moere handhaaf – koelkamers kan nie kwaliteit verbeter nie.

Die uithaal van moere uit koelkamers vir aanplanting is waarskynlik meer krities as in die inlaaiproses ten opsigte van skade wat mag voorkom. Moere word normaalweg by 2 tot 4°C vir 'n tydperk van drie tot vyf maande opgeberg.

Die maksimum temperature wat tydens plant ervaar word, is soms heelwat hoër as 30°C. Sulke temperature tydens die plantproses benadeel opkoms en uiteindelike opbrengs van koelopgebergde moere. Lugtemperature van 15 tot 25°C tydens die plantproses is bevorderlik vir goeie groei en kan goeie opbrengste tot gevolg hê.

Die ontwikkeling van swarthart en die verrotting van moere word veral ondervind indien die moere direk na uitlaai uit die koelkamer aan omgewingstemperature hoër as 30°C blootgestel word.

Lae suurstofkonsentrasies by hoë temperature belemmer wondheling en stimuleer anäerobiese respirasie, die intensiteit van verrotting en die ontwikkeling van swarthart.

Swak ventilasie in koelstore en vervoertrokke verlaag die beskikbaarheid van suurstof met die gevolg dat die gas nie die interne knolweefsel bereik nie.

Dis is bekend dat aartappelkultivars uiteenlopend reageer op koelopbergingstemperature, hoofsaaklik as gevolg van inherente verskille in die tempo van fisiologiese veroudering.

Die groot kultivarkeuse wat tans in Suid-Afrika beskikbaar is, noodsaak plaaslike kultivarkarakterisering ten einde optimum opbergingsriglyne per kultivar daar te stel. C

Skyfie sê / Skyfie says UP-TO-DATE is 124 years old Legend has it that in 1894, a seedling of the variety Victoria caught the eye one of one of the giants in potato breeding, Archibald Findlay. This Scot, later named the selection ‘Up-to-Date’.

The flavour and texture are described as excellent and this is probably why Up-to-Date is still around after 124 years. In South Africa, sale of Up-to-Date currently represents approximately 2% of all sales on the fresh produce market and is still used by local processors for crisps and fry production. Up-to-Date potatoes are particularly popular in KwaZulu-Natal as it is a sought-after to prepare Indian curry dishes.

In the United Kingdom, Up-to-Date was the leading variety in the early 1900s. Its popularity dwindled as another of Findlay varieties viz. Majestic, was released. Majestic was tolerant to late blight and was the market leader for 50 – 60 years. Some historians speculate that Majestic got the Brits through two world wars as the enabled famers to produce enough potatoes to make the United Kingdom food self-sufficient.

Page 108

CHIPS • November/Desember 2018

C

ALGEMEEN GENERAL

Dagboek / Diary 2019 Aartappels SA / Potatoes SA Moerkwekersvergadering – Oostelike streek / Seed Potato Growers meeting – Eastern region: 24 Januarie / January Moerkwekersvergadering – Suidelike streek / Seed Potato Growers meeting – Southern region: 7 Februarie / February Ontwikkelingsboere vergadering – Suidelike distrik / Developing Farmers meeting – Southern district: 8 Februarie / February Ontwikkelingsboere vergadering – Suid-Oostelike distrik / Developing Farmers meeting – South Eastern District: 15 Februarie / February Ontwikkelingsboere vergadering – Oostelike distrik / Developing Farmers meeting – Eastern District: 22 Februarie / February

Potato Industry Development Trust Beurskomitee-vergadering / Bursary Committee: 30 Januarie / January

PIDT

Potato Industry Development Trust

CHIPS wishes all its readers and advertisers a blessed festive season and a prosperous 2019!

CHIPS wens al sy lesers en adverteerders 'n geseënde feesgety en 'n voorspoedige 2019!

CHIPS • November/December 2018

Page 109

APAC AGRICULTURAL PRODUCE AGENTS COUNCIL

REGISTERED FRESH PRODUCE AGENTS BLOEMFONTEIN FRESH PRODUCE MARKET

Citifresh Market Agency

PORT ELIZABETH FRESH PRODUCE MARKET

Bloemfontein Market Agency

Dapper Market Agency

African Market Agency

Modise Market Agency

DW Fresh Produce Johannesburg Market Agency

Algoabaai Market Agency

RSA Bloemfontein Market Agency

Egoly Johannesburg Market Agency

Gouws & Co Market Agency

Subtropico Bloemfontein Market Agency

Exec-U-Fruit Market Agency

Lansdell Market Agency

Vrystaat Market Agency

Marco Market Agency

W Finlayson & Co Market Agency

Matla Market Agency CAPE TOWN FRESH PRODUCE MARKET

Metro Market Agency

SPRINGS FRESH PRODUCE MARKET

Boland Market Agency

Pula Nala Market Agency

AM Meyer Market Agency

Fine Bros Market Agency

RSA Johannesburg Market Agency

RSA Springs Market Agency

Rhoda’s Market Agency

Subtropico Johannesburg Market Agency

New Africa Market Agency

RSA Cape Town Market Agency

Swartberg Market Agency

Springs Market Agency (Vegetables)

Subtropico/Spes Bona Market Agency

Uni Dev Market Agency

Subtropico Springs Market Agency

Wenpro Johannesburg Market Agency DURBAN FRESH PRODUCE MARKET

Garfield Market Agency

VEREENIGING FRESH PRODUCE MARKET

Delta Market Agency

J Frances & Son Market Agency

Impala Market Agency

Hanly Market Agency

Matlosana Market Agency

Subtropico Vereeniging Market Agency

Port Natal Market Agency

Subtropico Klerksdorp Market Agency

RSA Durban Market Agency

W.L. Ochse & Kie Market Agency

WELKOM FRESH PRODUCE MARKET Botha & Roodt Welkom Market Agency

Wenpro Durban Market Agency LIMPOPO PROVINCE

Opkoms Market Agency

EAST LONDON FRESH PRODUCE MARKET

RSA Limpopo Market Agency

Subtropico Market Agency

AA Market Agency

RSA Mooketsi Market Agency WITBANK FRESH PRODUCE MARKET

Border Farmers Market Agency Martin & Scheepers Market Agency

NELSPRUIT MUNICIPALITY

Subtropico Witbank Market Agency

Subtropico East London Market Agency

Laeveld Nelspruit Market Agency

Witbank Market Agency

Nelspruit Market Agency OTHER

EPPING MUNICIPALITY Laeveld Somerset Market Agency

NOORDEINDE FRESH PRODUCE MARKET

Core Fruit

Noordeinde Market Agency

Farm Fresh Direct Federated Farmers

GEORGE MUNICIPALITY Garden Route Fresh Express Market Agency

PIETERMARITZBURG FRESH PRODUCE

Fruitways

Maverick Market Agency

MARKET

Green Network

G.W. Poole Market Agency

Lucerne Fresh

JOBURG FRESH PRODUCE MARKET

Natalia Market Agency

RSA Beyond

Botha Roodt Johannesburg Market Agency

Nkosi Market Agency

Stargrow

C L de Villiers Market Agency

Peter & Co Market Agency

Catu-Fresh Market Agency

Subtropico Pietermaritzburg Market Agency

Citi Deep Waatlemoen Market Agency

VISIT APAC’S WEBSITE REGULARLY Do you know if your fresh produce agent practise sound financial management? Did your agent received an audit qualification on his last audit report? Does your agent submit their monthly trust reconciliation timeously and has no trust account shortages?

Ensure that you visit our website monthly as it is updated regularly with information on the financial status of agencies.

SUITE NUMBER 69, PRIVATE BAG X 9, EAST RAND, 1462 TEL: (011) 0870951335, Page 894-3680, 110 CHIPS • November/Desember 2018 FAX: (011) 894-3761,www.apacweb.org.za

REGISTRATEUR • REGISTRAR : Francois Knowles

2019 CHIPS

advertisement rates

CHIPS www.potatoes.co.za

ADVERTISE IN CHIPS TO REACH THE POTATO FARMER ADVERTISING SPECIFICATION

FULL PAGE R13 400

HALF PAGE

HALF PAGE

Back cover R16 750 Inside cover - front R15 900

R7 150

R7 150

210 mm x 297 mm Bleed: 4 mm Type area: 20 mm Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

QUARTER PAGE

THIRD PAGE

R3 930

R4 700

portrait

90 mm (w) x 128.5 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

190 mm (w) x 92 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

portrait

90 mm (w) x 267 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

190 mm (w) x 130 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

EDITION

BOOKINGS

MATERIAL

January/February

18/01

25/01

March/April

15/03

22/03

May/June

17/05

24/05

July/August

19/07

26/07

September/October

20/09

27/09

November/December

15/11

22/11

Rates exclude VAT and advertising agency commission

DIGITAL ADVERTISING MATERIAL FORMATS

INSERTS & ADVERTORIALS

The following are formats by which the magazine can accept digital advertisements:

The same rates as for advertisements apply to articles

• Document to be set up to advertising specifications (i.e. Ad specs) • E-mailed advertising material should not be bigger than 5MB (PDF, Jpeg or Tiff)

and inserts. These rates exclude VAT and advertising agency commission.

• All advertising material to be in CMYK colour mode and the resolution 300 dpi

PROMOTIONAL POLICY

• If pictures are sent, save as high resolution (300DPI)

If six advertisements are placed in six consecutive

• Logos must be 300 dpi with a CMYK colour breakdown

issues an advertorial of the same size may be placed

• Press optimised PDF's on CD with a colour proof is also acceptable.

• PDFs supplied should include all fonts and in CMYK mode.

free of charge.

CHIPS

Editor: Gawie Geyer • Advertising: Gawie Geyer Contact Details: Mobile: 082 388 0524, E-fax: 086 218 3462, E-mail: gawie@potatoes.co.za

Lekker Lanorma: Lekker Lanorma: ‘n Kultivar vir óns ‘n Kultivar vir óns wêreld. wêreld.

GWK Trading GWK Trading

ons area se gunsteling verfyn om te aard in Suid-Afrika

ons area se gunsteling

verfyn om te aard in Suid-Afrika gewaarborgde opbrengs

die perfekteopbrengs slaptjip gewaarborgde

die perfekte slaptjip

gewild onder verbruikers

gewild onder verbruikers

GWK Aartappels Kies ‘n kultivar wat aard in Suid-Afrika, vir jou ‘n opbrengs lewer waarvoor die verbruikersmark vra. Een wat die beste aartappelgeregte GWK Aartappels maak. ‘n Kultivar soos Lanorma. Eksklusief by GWK. Kies ‘n kultivar wat aard in Suid-Afrika, vir jou ‘n opbrengs lewer waarvoor die verbruikersmark vra. Een wat die beste aartappelgeregte maak.

Kultivar Eksklusief by GWK. Skakel ‘n ons by 053soos 298 Lanorma.

8200 Skakel ons by 053 298 8200

Landbouweekblad Story Board Ads.indd 5

Page 112

2018/04/06 16:24

CHIPS • November/Desember 2018

Landbouweekblad Story Board Ads.indd 5

2018/04/06 16:24