Chips September/October 2017

Vol 31 No 5 September • Oktober 2017

CHIPS

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the potato industry

14

Spud Master 2017

48

Aartappels SA Kongres / Potatoes SA Congress 2017

72

Moerkwekersforum 2017 CHIPS • September/October 2017

Page 1

Aartappelprodukte wat werk

Die beproefde sukses van die Philagro produkreeks verseker dat ons produkte kop bo skouers uitstaan in 'n koste doeltreffende aartappelprogram!

• Verbeter die uitloop van moere met ProGibb® 4% en ProGibb® 40%.

Beheer: • Aalwurms met Rugby® 10G en Rugby ® 10ME • Swartskurf en stamkanker met Rizolex ® WP • Silwerskurf en antraknose met Octave® • Aartappelmot met SumiPleo® • Snywurms en aartappelmot met Sumi-Alpha® 200 EC en Sumi-Alpha® 200 EW • Plusia landmeters met DiPel ® DF en Florbac ® WG • Vroeëroes met Sumisclex® SC en Impact ® Praat gerus met jou naaste Philagro-agent oor betroubare aartappelprodukte wat werk.

Philagro Suid-Afrika (Edms) Bpk Reg nr: 98/10658107

Tindrum 17/183

PostNet Suite #378, Privaatsak X025, Lynnwoodrif 0040 Pretoria Tel: (012) 348 8808 Somerset Wes Tel: (021) 851 4163

PRODUKTE WAT WERK VAN MENSE WAT OMGEE www.philagrosa.co.za

Raadpleeg die etiket vir volledige besonderhede.

DiPel® (Reg. nr. L6441, Wet nr. 36 van 1947) bevat Bacillus thuringiensis var kurstaki. versigtig. Florbac® WG (Reg. nr. L5531, Wet nr. 36 van 1947) bevat Bacillus thuringiensis var aizawai. versigtig. Octave® (Reg. nr. L3406 Wet nr. 36 van1947), bevat prochloras, versigtig. ProGibb® 4% (Reg. n.r L5118, Wet nr. 36 van 1947) bevat gibberelliene. ProGibb® 40% (Reg. nr. L6777, Wet nr. 36 van 1947) bevat gibberelliene. Rizolex® WP (Reg. nr. L6376, Wet nr. 36 van 1947) bevat tolklofosmetiel, versigtig. Rugby® 10 G (Reg. nr. L4110, Wet nr. 36 van 1947) bevat kadusafos, skadelik. Rugby® 10 ME (Reg. nr. L6368, Wet nr. 36 van 1947) bevat kadusafos, versigtig.

Sumi-Alpha® 200 EC (Reg. nr. L6452, Wet nr. 36 van 1947) bevat esfenvaleraat, giftig. Sumi-Alpha® 200 EW (Reg. nr. L8821 Wet nr. 36 van 1947) bevat esfenvaleraat, skadelik. Sumisclex® SC (Reg. nr. L6377, Wet nr. 36 van 1947) bevat prosimidoon. Impact ® (Reg. nr. L4088, Wet nr. 36 van 1947) bevat flutriafol, versigtig.

Sumipleo® (Reg. nr. L 8377, Wet nr. 36 van 1947) bevat piridaliel, versigtig. Sumipleo®, Rizolex®, Sumicidin®, Sumi-Alpha® en Sumisclex® is geregistreerde handelsmerke Sumitomo Chemical Company, Tokyo, Japan. ProGibb®, DiPel® en Florbac® is die geregistreerde handelsname van Valent Biosciences Corporation VSA. Rugby® van en Octave® is die geregistreerde handelsmerke van FMC Corporation VSA. Impact® is die geregistreerde handelsmerk van Cheminova, Denemarke.

CHIPS CHIPS is die amptelike tydskrif van Aartappels Suid-Afrika.

CHIPS is the official magazine of Potatoes South Africa.

Redakteur/Editor Gawie Geyer Advertensies/Advertisements Gawie Geyer Sel/Cell: 082 388 0524 gawie@potatoes.co.za E-faks/E-fax: 086 685 6524

COVER | VOORBLAD

Aartappels Suid-Afrika, De Havillandsingel 6, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Faks: 012 349 2641 Potatoes South Africa, 6 De Havilland Crescent, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Fax: 012 349 2641 Ontwerp en uitleg: Henco Schoeman (HJ Ontwerp) Gedruk deur BusinessPrint vir die eienaar en uitgewer: Aartappels Suid-Afrika, Privaatsak X135, Pretoria, 0001.

Design and layout: Henco Schoeman (HJ Design) Printed by BusinessPrint for the owner and publisher: Potatoes South Africa, Private Bag X135, Pretoria, 0001.

Die menings wat uitgespreek word is die menings van die skrywers en verteenwoordig nie noodwendig die mening van die redaksie van CHIPS of die mening van Aartappels Suid-Afrika nie. Aartappels Suid-Afrika aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies en artikels gemaak word nie.

The opinions expressed are the opinions of the writers and do not necessarily portray the opinion of the editorial staff of CHIPS or that of Potatoes South Africa. Potatoes South Africa does not accept any responsibility for claims made in advertisements and articles.

14

Spud Master 2017

48

Aartappels SA Kongres / Potatoes SA Congress 2017

72

Moerkwekersforum 2017

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag op enige wyse gereproduseer word nie.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form. www.potatoes.co.za CHIPS • September/October 2017

Page 3

20

38

48

INHOUD | CONTENT ARTIKELS | ARTICLES • SEPTEMBER | OCTOBER 2017 GESPREK / CONVERSATION

6

KOMMUNIKASIE / COMMUNICATION

Aartappels SA Kongres – 2017 – Potatoes SA Congress • Bestuursverslag / Management report 48 International news 8 • Paneelbespreking / Panel discussion 50 • Meningspeiling 54 BEMARKINGSNUUS / MARKETING NEWS • Congress speakers 55 Spud Master 2017 14 • Solanum Tuberosum Meritum toekennings 56

• Kongres-kompetisie 57 TEGNIESE NUUS / TECHNICAL NEWS • ASA se nuwe voorsitter 57 Saailinge of moere 20 • Statutêre maatreëls 58 Sagtevrot-swartstam: internasionaal ‘n probleem 24 • Beste CHIPS artikel 59 Publikasies - 2017 27 • Aartappels SA Direksie / Nasionale Raad 60

NUUS / NEWS

EKONOMIESE NUUS / ECONOMIC NEWS Transport in the potato industry Wat kos dit om ‘n sakkie aartappels te verpak en te bemark?

Vervoerkoste van ‘n 10 kg sakkie aartappels met eie vragmotor

28 32 34

BEDRYFSDIENSTE / INDUSTRY SERVICES Mpumalanga kultivarproef onder besproeiing op Middelburg in 2016/2017

Page 4 |

CHIPS • September/Oktober 2017

38

Finaliste – Syngenta Nasionale Aartappelboer van die Jaar 2017 Nico Wagner, Syngenta National Potato Farmer of the Year 2017

61 64

AARTAPPELSERTIFISERINGSDIENS / POTATO CERTIFICATION SERVICE Moerkwekersforum – 2017 72 Hoofspeker: Moerkwekersforum 78 Johandré Breitenbach is nou ‘n volwaardige sertifiserignsbeampte 78 Moerkwekers sê steun toe aan ASA se aansoek om statutêre maatreëls 79 JP van den Berg – Moerkweker van die Jaar vir 2017 80

64

72

80

ADVERTENSIES ADVERTISEMENTS PROKON Aartappellewerings aan varsproduktemarkte – Julie / Augustus 2017

Philagro 84

ALGEMEEN Konflik in die werkplek Moerhandelaarsforum sluit sy deure

88 90

AARTAPPELRESEP / POTATO RECIPE Potato sandwich wrapped in bacon and stuffed with cheese

91

Binneblad - voor

Haifa

9

ANSA

9

Africa Transport Solutions

11

Wesgrow 12 Top Crop

15

Rebelo

19

Syngenta 23

SKYFIE SÊ / SKYFIE SAYS 92

Uniekum 31

UIT DIE ARGIEWE / FROM THE ARCHIVES 93

RSA Saad Beurs

DAGBOEK – DIARY 93

Buckle Packaging

Ivanhoe 37 37

Syngenta 63

APAC Markagente – Market agents

37

94

Bayer

77

LWO

89

CHIPS (Advertensietariewe)

95

GWK

Agterblad

CHIPS • September/October 2017

Page 5

The participation

of the other important role player complaining and criticising or accept government as a partner and operate accordingly. The aforementioned should not even be considered an option, given the massive impact government policy has on all levels of the food value chain. The process of building new constructive relationships and strengthening existing ones between all levels of government and the agricultural sector must be with singleness of purpose and at a high frequency. It must be collectively accepted that there may and will be differences in points of reference and points of view, as well as ideological orientation. With this will come lively The agricultural sector is influenced by an array interaction on matters of common interest, but it of laws and related regulations. These laws and should be honest and focussed in order to remain regulations are not only indwelt in the Department of constructive. If this is the understanding, then the focus Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF), but also can be on resolving problems, managing challenges in numerous other government departments. In some and harness opportunities. In short, the interaction cases the impact of regulations in other government between the government and the different levels in the departments are far more significant on agriculture than the regulations for which the DAFF is responsible. agricultural value chain (as well as organisations in the agricultural sector) must strengthen relationships Examples are water, land, labour and transport. of trust and build it where it does not exist. Without This makes the interaction between die different mutual trust we will, unfortunately, not get very far, government departments that much more complex, especially where there is no direct correlation between and that will be to everybody’s disadvantage. The the government department and the agricultural sector. strengthening and building of relationships of trust is a The agricultural sector is unique, diverse and complex complex process that can take a long time to establish and requires honest participation. For example, it because of various reasons that lead to the dynamics cannot be the responsibility of only one institution in this sector not always being well understood. to build relationships of trust, and every role player should focus unswervingly to make it work. This aspect A further aspect that complicates the situation even more is the different levels of government, i.e. national, is altogether too important to ignore and we cannot afford to get despondent if the process does not run provincial and local. Numerous regulations are according to plan all the time. If so, new methods put in place at national level, but the authority of should be devised to attain the desired results. implementation is delegated to provincial and local governments. However, the other side of the coin is Over the next few years interaction between Potatoes also true, i.e. provincial and local governments also South Africa and the relevant government departments have to communicate and motivate requirements will become increasingly important, but it will also experienced at “ground level” to the national government departments to make resources available. require the empathy and participation of potato This communication between government departments producers and other role players in the potato value and the different levels of government is in many cases chain. ineffective to say the least, or to put it differently – the left hand is oblivious of what the right hand is doing. It Potato regards is important to mention that this situation is not unique to a country like South Africa, but is globally the case. Dr André Jooste Chief Executive Officer The agricultural sector has two choices, keep on

In a number of previous Conversation contributions I emphasised the importance of partnerships in the potato value chain. In a broader sense it would be interpreted as the role players in the value chain, including input suppliers up to the role players selling the potatoes to the consumer. However, there is a very important role player that is decisive in terms of how food value chains operate, i.e. government departments that are responsible for the regulatory environment.

Page 6 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Gesprek • Conversation

Die deelname

van die ander belangrike rolspeler In verskeie van die vorige Gesprek bydraes het ek die belangrikheid van vennootskappe in die waardeketting vir aartappels beklemtoon. In die breë sal dit geïnterpreteer word as die rolspelers in die waardeketting, insluitend insetverskaffers tot by die rolspelers wat aartappels aan die verbruiker verkoop.

Daar is egter ’n baie belangrike rolspeler wat bepalend is hoe voedselwaardekettings funksioneer, en dit is regeringsdepartemente wat verantwoordelik is vir die regulatoriese omgewing.

Die landbousektor word beïnvloed deur ’n wye reeks wette en verbandhoudende regulasies. Hierdie wette en regulasies is nie net gesetel in die Departement van Landbou, Bosbou en Visserye (DLBV) nie, maar ook in verskeie ander regeringsdepartemente. In sommige gevalle is die impak van regulasies in ander regeringsdepartemente veel meer betekenisvol op landbou as die regulasies waarvoor die DLBV verantwoordelik is. Voorbeelde is water, grond, arbeid en vervoer. Dit maak die interaksie met die verskillende regeringsdepartemente net soveel meer kompleks, veral waar daar nie ’n direkte verband tussen regeringsdepartemente en die landbousektor is nie. Die landbousektor is uniek, divers en kompleks vanweë verskeie redes wat veroorsaak dat die dinamika in hierdie sektor nie altyd goed verstaan word nie. ’n Bykomende aspek wat die situasie verder kompliseer is die verskillende vlakke van regering, naamlik nasionaal, provinsiaal en plaaslik. Baie regulasies word op nasionale vlak in plek gestel en dan word die outoriteit om dit toe te pas, gedelegeer na provinsiale en plaaslike regerings. Die ander kant van die muntstuk is ook waar, naamlik dat provinsiale en plaaslike regering ook behoeftes van “grondvlak” af na die nasionale regeringsdepartemente moet kommunikeer en motiveer om hulpbronne beskikbaar te stel. Hierdie kommunikasie tussen regeringsdepartemente en die verskillende vlakke van regering is in baie gevalle ondoeltreffend om die minste te sê, of te wel die linkerhand weet nie wat die regterhand doen nie. Dit is belangrik om te noem dat hierdie situasie nie net beperk is tot ’n land soos SuidAfrika nie, maar wêreldwyd die geval is.

Die landbousektor het twee keuses, en dit is om aan te hou kla en kritiseer of om die regering as ’n vennoot te aanvaar en dienooreenkomstig te handel.

Eersgenoemde behoort nie eers ’n opsie te wees nie, gegewe die groot impak wat regeringsbeleid het op elke vlak van die voedselwaardeketting. Die proses om konstruktiewe verhoudings tussen alle vlakke van regering en die landbousektor te bou en bestaandes te versterk moet doelgerig en op ’n hoë frekwensie plaasvind. Dit moet gemeenskaplik aanvaar word dat daar verskille in uitgangpunte en standpunte, sowel as ideologiese oriëntasie kan en sal wees. Gepaardgaande hiermee is sekerlik lewendige interaksie oor kwessies van gemeenskaplike belang, maar dit moet eerlik en gefokus bly sodat dit konstruktief is. As dit die verstandhouding is, dan kan daar gefokus word om probleme op te los, uitdagings te bestuur en geleenthede te benut. In kort, die interaksie tussen die regering en die verskillende vlakke van die landbouwaardeketting (asook organisasies in die landbousektor) moet vertrouensverhoudinge versterk, en bou waar dit afwesig is. Sonder wedersydse vertroue gaan ons ongelukkig nie ver vorder nie, en dit tot nadeel van almal. Die versterking en bou van vertrouensverhoudings is ’n komplekse proses wat lank kan neem en vereis eerlike deelname.

Dit kan byvoorbeeld nie net een instansie se verantwoordelikheid wees om vertrouensverhoudings te bou nie, maar elke rolspeler moet doelbewus daarop fokus. Hierdie kwessie is heeltemal te belangrik om te ignoreer en ons kan nie bekostig om moedeloos te raak as die proses nie altyd na wense verloop nie. As dit gebeur moet daar nuwe maniere gevind word.

Oor die volgende paar jaar gaan interaksie tussen Aartappels Suid-Afrika en relevante regeringsdepartemente toenemend belangriker word, maar dit gaan ook meelewing vereis van aartappelprodusente en ander rolspelers in die aartappelwaardeketting.

Aartappelgroete Dr. André Jooste Hoofuitvoerende beampte

CHIPS • September/October 2017

Page 7

international

NEWS

Ground-penetrating radar may help breed early maturing potatoes Ground-penetrating radar might help the potato industry save water, said Dirk Hays, Texas A&M AgriLife Research plant geneticist.

Hays’ latest project utilises ground-penetrating radar to select early maturing potato cultivars, which can help producers make harvest decisions and increase water-use efficiency.

Page 8 |

CHIPS • September/Oktober 2017

His project is in coordination with AgriLife Research and the department of horticultural sciences' potato breeding program conducted at College Station.

He said under current practices, the potato breeding program might start with 80 000 individual lines in early generation trials aimed at selecting high-yielding cultivars and all lines are harvested at 120 days. “If you want to select for earliness, say a cultivar that is mature at 90 days or 110 days, you would have to

Vra vir die Beste

Hoë kwaliteit kunsmisse vir groente produksie • Multi-K™ - die beste kaliumdraer vir groente • Vinnig en effektiewe plantvoedingstofopname • Nutrigation™ deur spilpunte en druppers

Pioneering the Future Kontak ons gerus vir u naaste verspreider: Haifa Suid-Afrika Posbus 1409, Brackenfell, 7561, Suid-Afrika Tel: 021 982 0309, Faks: 021 981 7637 Epos: Dawie.Fourie@haifa-group.com www.haifa-group.com

CHIPS • September/October 2017

Page 9

replicate the planting of that cultivar multiple times to allow for multiple harvests. The vegetative nature of the plants and the need to dig up the potatoes does not allow them to select for early maturity. But with ground penetrating radar, they can image the size of the tubers and get a correlation to the actual physical size of the potato without harvesting them. When we do that, we can get an almost one-to-one relationship between the digital image of the potato and the actual weight of the potato”, Hays said. source: hpj.com

Which health claims are shoppers really seeking?

NEWARK, N.J. — While organic and non-GMO claims are becoming more important to today’s consumer, calories and fat content remain the primary drivers of better-for-you snack purchases, according to market research firm Nailbiter.

Hundreds of consumers shopping for healthy snacks were observed, and they were primarily driven by ‘on-pack claims’ as they shopped across categories ranging from chips, yogurt to candy. On average, consumers noticed 35 to 40 different claims that could have influenced their decision making.

In examining which health claims are most likely to drive purchase decisions, it was found that calorie content leads the way with 20.7% of consumer mentions of better-for-you attributes on carted products, followed closely by fat content with 20.6% of consumer mentions. Sugar content and gluten content rank next, with 8% and 7.9%, respectively, ahead of organic and GMO content at 4.8% and 4.5%, respectively. Other top claims include fibre content (3.6%), whole grain (3.5%) and no artificial colours, flavours or preservatives (3.4%).

In the snack puffs segment, consumers are more likely to consider calorie content (25%), organic claims (13%) and no artificial colours, flavours or preservatives claims (8%). For popcorn, top attributes driving purchase decisions are calorie content (26%), gluten content (11%), GMO content (11%) and whole grain (9%). Fat content is the leading factor in the crackers segment, with 29% of consumer mentions on carted products. Sodium and protein content tend to drive better-for-you nuts purchases, at 20% and 15%, respectively. In the snack bar category, a broader range of attributes drive purchase decisions, including

Page 10 |

CHIPS • September/Oktober 2017

calorie content (19%), gluten content (10%), GMO content (8%), fibre content (7%) and protein content (7%).

Packaging can “make or break” better-for-you products, according to Nailbiter. Two-thirds of shoppers read claims on the front of pack, while nearly half read claims on the back of the package.

Consumers tend to study packages differently depending on the type of product. In the pretzels category, for example, 78% of shoppers read the front of pack, and 91% read the back of pack. For candy, comparatively, 79% read the front of pack, while only 26% read the back of pack.

Successful new products are noticed by 45% of category shoppers, according to Nailbiter data, while 20% of new products that don’t succeed are noticed by about 20% of category shoppers.

With 85% of new products failing after launch, it is critical for marketers to ensure their on-pack claims resonate and drive greater consideration.

Food Business News / Fresh Plaza

Potato consumption in Norway has dropped by 64% since the 1950s The consumption of potatoes has fallen dramatically in Norway since the discovery of oil in the North Sea. Today, rich Norwegians consume an average of around 27 kilograms of potatoes per year, compared with 75 kilos in the 1950s.

Statistics Norway, who published the data notes that meat consumption has gone up steadily and diets have become far more varied, with potatoes now competing with rice and pasta on the dinner table.

Source: bloomberg.com

Export of potatoes and potato products from the United States at a record high After a record export of potatoes and potato products from the United States in the period from July 2016 to June 2017, Potatoes USA reported that export in the month of July was up compared to July last year.

Exports of frozen, dehydrated and fresh potatoes in July 2017 all showed gains compared to July 2016.

The volume of frozen exports was up 1%, with the value up 3% to $94 million. The volume of exports of

Nuus • News

dehydrated potatoes was up 12% and the value up 12% to $17 million. Fresh potato export volume was up 51% with the value up 41% to $33 million.

Trend in quantities of potato buying has changed

United States Potato Board is now Potatoes USA

According to Warnez, a potato packaging company situated in Tielt, Belgium that has been involved in packaging various sizes and kinds of potatoes since 1950, the demand for packaged potatoes has changed dramatically through the years.

The United States Potato Board (USPB) has recently changed its name to Potatoes USA. Potatoes USA is now the central organising force in implementing programs that will increase demand for potatoes.

"On average, we package between 900 and 1 000 tonnes of potatoes per week in bags from 300 grams to 5 kg, and everything in between. Ten and 25 kg bags are the exception", Charlotte Warne said.

Source: Potatoes USA

Source: Potatoes USA

She added that there is a noticeable trend in the quantity of potatoes bought – it is becoming smaller and smaller. “In the past, we sold a lot of 5 kg bags.

Now it is more often 2.5 kg bags. We are also seeing that we are selling more 1 kg bags. Families are shrinking in size, and are not primarily eating at home anymore which means they are cooking less often than in the past. This is why the smaller quantities are becoming more popular. Potatoes which are packed so that they can be cooked directly in the microwave, are also more in demand. The same applies to baby potatoes, which do not have to be peeled or cut. The trend we are seeing is that the volume of potatoes we are selling is stable, but the number of bags leaving our doors has increased", she said. info@warnezpotatoes.be

C

CHIPS • September/October 2017

Page 11

Page 12 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Nuus • News

CHIPS • September/October 2017

Page 13

Spud Master 2017 Gawie Geyer, CHIPS Die aartappel het koning gekraai tydens die Spud Master 2017 Challenge wat Aartappels Suid-Afrika in samewerking met Capital Hotel School & Training Academy (CHS) vir die tweede agtereenvolgende jaar aangebied het. Vanjaar het die Van Loveren Family Vineyards besluit om ook hul gewig agter die kompetisie in te gooi wat die status van die kompetisie verder verhoog het.

Volgens me. Immaculate Zinde, Aartappels SuidAfrika se bemarkingsbestuurder, is Aartappels SuidAfrika se verbintenis met die kompetisie daarop gemik om ontluikende sjefs die geleentheid te bied om met aartappels te eksperimenteer ten einde die produk se veelsydigheid as hoofbestanddeel en diswenner te beproef. “Dit is wel so dat Aartappels Suid-Afrika se primêre teikenmark die LSM 4 – 7 verbruiker is, maar ons betrokkenheid by 'n kompetisie soos hierdie sal bydra dat die aartappels ook 'n top posisie op die hoër LSM verbruiker se bord bekom en behou.

Die voordele wat dit natuurlik vir aartappels in die

Page 14 |

CHIPS • September/Oktober 2017

gasvryheidsbedryf inhou, moet nie misgekyk word nie.

Volgens my is hierdie jong sjefs van vandag, môre se ambassadeurs vir die aartappel.”

Vanjaar se kompetisie het ook voorsiening gemaak vir aparte kategorieë vir die eerste- en tweedejaarstudente. Volgens me. Alicia Giliomee, CHS se hoof van die Departement: Professionele Kookkuns, het dit net sin gemaak om voorsiening te maak vir 'n Spud Master Jnr en 'n Spud Master Snr kategorie in die kompetisie. “'n Jaar se ondervinding maak 'n reuse verskil en dit is onregverdig om te verwag dat die eerstejaars met die tweedejaars op dieselfde vlak in die kompetisie moes meeding.”

Me. Giliomee het verder gesê dat die Spud Master 2017 Uitdaging oop was vir alle CHS kulinêre sertifikaatstudente. “Die uitdunne was straf, maar uiteindelik het ons ses studente in elke kategorie gekies om in die finale kookkompetisie met mekaar mee te ding om as 2017 se Spud Master Jnr en 'n

F a r m i n g s

F i n e s t

e q u i p m e n t

OFFICIAL IMPORTERS OF

DE STONER

DEB FORMER

• Robust • Easy maintenance

• Making exceptional equipment since 1980 • Renown Italian quality • Lowest maintenance costs

POwER HARROw & SEED COMBINATION

POTATO HARVESTER

LOw PRESSuRE BOOM

SPRINKLER

World class equipment • World class results • local prices CONTACT CARL STEYN 082 774 7979 | carl@topcrop.co.za

MOOI RIVER, KWAZULU NATAL www.topcrop.co.za

Bemarking • Marketing

Spud Master Snr gekroon te word. Natuurlik is die eer om as wenner uit die stryd te tree 'n reuse pluspunt en iets vir die resumé, maar die wenpryse is ook nie te versmaai vir 'n student wie dikwels platsak is.”

Om te verseker dat die beoordelaars a(art)ppels met a(art)appels kon vergelyk moes die studente se disse aan bepaalde kriteria voldoen wat die ontwikkeling en voorbereiding van 'n oorspronklike resep vir twee mense, met aartappels as sentrale tema, insluit. Die dis moes dan ook die betekenis van Ubuntu (samesyn) wat aartappels tot die onthaalkuns voeg, uitbeeld.

Vir twee dae was die kombuis die uitsluitlike domein van die finaliste wat onder die wakende oog van sjef-lektrise en kombuisbeoordelaar, me. Marlise Whelan, hul spesiale disse voorberei het waarmee hulle die span beoordelaars wou beïndruk. Dit was 'n belewenis om te sien hoe die studente teen die tyd arbei en uiteindelik daarin slaag om disse voor te berei met die aartappel as die pinakel op die bord.

Die uitgelese beoordelaarspan wat bestaan het uit sjef Trevor Pienaar (Premier Hotel), sjef Previn Bouwer (Capital Craft), sjef Simon Rantoa (Sierra Burgerspark Hotel), sjef Francois Kruger (Fortis Hotel Hunters Rest), sjef Elsu Gelricke (SA Chefs’ Association) en me.

Judy Lee Brands (Van Loveren), het 'n uiters moeilike taak gehad om hulle wenners aan te wys gesien die verskeidenheid kwaliteit disse en natuurlik elke beoordelaar se spesialiteit. As 'n buitestander was dit egter interessant om die span in aksie te sien, en dit was veral die verskil in opinies wat tot lewendige debat gelei het.

Vir die studente het dit nie by voorbereiding en stilering geëindig nie, hulle moes ook aan die beoordelaars 'n oorsig van hul disse verskaf, asook die verbintenis tussen Ubuntu en dit wat op die bord is.

Alhoewel die kompetisie die sleutel was van die verbintenis tussen Aartappels Suid-Afrika en die CHS, is dit belangrik om kennis te neem van die kennis-oordraging oor aartappels en alles wat met die produk verband hou. Dit wat me. Giliomee en haar span gedoen het om die aartappel op die spyskaart te plaas kan nie genoeg aan die groot klok gehang word nie. Om te verseker dat die inligting in die geheues van studente vasgelê word, het dit wat in die klaskamer oorgedra is deel geword van die bekendmaking van die wenners in die vorm van 'n vraesessie waartydens die studente pryse kon losslaan. Uit die studente se antwoorde was dit ooglopend dat hulle die kennis ingeneem het.

Aartappels Suid-Afrika is vol vertroue dat hierdie Page 16 |

CHIPS • September/Oktober 2017

kennis in die studente se voedselvoorbereidingverwysingsraamwerk sal vassteek en hulle dit sal gebruik om aartappelverbruik 'n verdere hupstoot te gee.

Uit die onderhoude wat met die finaliste en ander studente gevoer is, is dit duidelik dat hulle met nuwe oë na aartappels kyk in terme van die produk se aanwendingsmoontlikhede. Hulle het ook aangedui dat aartappels voortaan 'n baie meer prominente plek op hul spyskaarte sal kry en in hul disse gaan speel.

Hierdie reklame-aktiwiteit bied verseker waarde vir geld. C

Bemarking • Marketing

Studente se kommentaar oor deelname aan die Spudmasterkompetisie • Het my geforseer om uit die kassie te dink oor die aartappel en sy gebruike. As ek dit nie gedoen nie, was my gereg maar net nog 'n gereg en was ek my plek in die kompetisie kwyt.

• Is 'n uitstekende geleentheid om jou talente met die van ander te vergelyk. Alhoewel 'n mens maar swaar sluk aan die beoordelaars se kritiek, help dit jou om toekomstige foute te vermy.

• Het my geleer dat die aartappel nie maar net iets is wat deel van 'n bord kos is nie – dit kwalifiseer vir koningskos status en gaan 'n spesiale plek op my spyskaart kry.

• Het my die geleentheid gebied om die Kaaps-Maleisiese geregte wat my ouma met aartappels opgetower het, te verfyn sodat dit enige dis 'n wenner maak.

• Deelname aan die kompetisie is goed vir my CV. Dit sal aan potensiële werkgewers wys ek kan gewone bestanddele in iets spesiaal omskep.

• Het bewys dat die aartappel ewe tuis op sy eie is of as deel van 'n voorgereg, hoofgereg en nagereg.

• Die aartappel is bobaas op die bord.

• In my “surf and turf”-dis was die aartappel die Ubuntu wat samesyn en eenheid op die bord verseker het.

• Die kompetisie het my oë oopgemaak vir sover dit aartappels se veelsydigheid betref. Ek gaan in die toekoms beslis meer met aartappels eksperimenteer om my disse net nog meer spesiaal te maak.

Beoordelaars se kommentaar oor die Spudmaster-kompetisie • Die studente het uitstekend gevaar en bewys dat aartappels meer om die lyf het as om net gebak, gekook en ge-“mash” te word. Voorbeelde hiervan is die gebruik van aartappels vir die bak van aartappel-kaaskoek, aartappel-profiterole, aartappel-brownies en sponskoek.

• Die studente het hul vermoëns en inisiatiewe vrye teuels gegee en daardeur die aartappel se veelsydigheid onderstreep.

• Al die geregte wat die studente voorgesit het, was fenomenaal en 'n inspirasie en gevolglik baie moeilik om te beoordeel – dit spreek van kreatiwiteit en inspirasie. Die sjefs in die bedryf sal in hul pasoppens moet wees.

• Dit was ook 'n leerskool vir my en ek kan nie wag om plek te maak vir van die disse op my spyskaart nie.

• Ieder en elk wat by die kompetisie betrokke was verdien 'n akkolade – dit was uiters goed georganiseer en het gespreek van professionalisme en entoesiasme. Dit was 'n voorreg om by Spud Master – 2017 betrokke te wees.

• Die studente het wonderlik daarin geslaag om kreatiwiteit en inspirasie in die aartappel vas te lê soos ek nog nooit voorheen beleef het nie.

• Kompetisies soos die Spud Master – 2017 bied ontluikende sjefs die geleentheid om hulle voor te berei vir die toekoms.

• Die studente het die veelsydigheid van aartappels weereens onderstreep en ek is seker dat ons dit in hulle disse gaan sien wanneer hulle amptelik die spysenieringsbedryf betree.

CHIPS • September/October 2017

Page 17

Page 18 |

CHIPS • September/Oktober 2017

PRODOTTI PER IL PRECONFEZIONAMENTO

For all your specialised vegetable equipment

AT5

G09-126

G12-126+RB2-120+BRT-134

011 613 7438

RB2-120

Info@rebelo.co.za

www.rebelo.co.za

Jose Rebelo 082 716 1664 • Thomas Dudley 072 525 9047 Rebelo Agricultural Machinery, Hall 1 Door 112A, Johannesburg Fresh Produce Market

Spa

Saailinge of moere?

Dr. Fienie Niederwieser, Aartappels Suid-Afrika

Agtergrond Die moontlikheid dat 2n-aartappelbasters sal kan kompeteer met 4n-basters waarmee ons tans vertroud is, het hewige debat uitgelok tydens die afgelope 20ste Konferensie van die European Association for Potato Research (EAPR) wat in Frankryk plaasgevind het. Vir baie wetenskaplikes en rolspelers was die feit dat sulke basters met botaniese saad vermeerder kan word, ’n totaal nuwe of ondenkbare idee.

Die doel van hierdie artikel is nie om alternatiewe maniere van aartappelteling of vermeerdering voor te stel nie, maar om die debat op te som en lesers uit te nooi om buite die kassie te dink.

Teling van nuwe aartappelkultivars is moeilik, tydsaam en duur Die teling van ’n nuwe kultivar kan maklik agt jaar duur en vermeerdering vir kommersiële produksie ’n verdere vyf jaar. Dit is as gevolg van die feit dat die kommersiële aartappel tetraploïed is met vier stelle chromosome (4n). Die meeste ander gewasse het Page 20 |

CHIPS • September/Oktober 2017

twee stelle (2n). Daar word gesê dat slegs een baster uit 100 000 van ’n nuwe 4n kruising vir kommersiële evaluasie geselekteer word. Verder is die seleksie van basters met spesifieke eienskappe moeilik omdat daar vier stelle chromosome is wat elkeen ’n bydrae maak tot die eienskappe van ’n plant. Maar eienskappe word dikwels verskuil en kom net onder

Tegniese Nuus • Technical News

spesifieke omstandighede tot uiting. Dit beteken dat die enkele baster wat uit 100 000 geselekteer is, nie noodwendig op die lang duur kommersieel geproduseer sal word nie.

Sukses van tetraploïede aartappelteling ten opsigte van opbrengs Ongeag die feit dat tetraploïede-teling moeilik is, het dit tot dusvêr ’n reuse bydrae gemaak tot die verhoging in opbrengs regdeur die wêreld. In Europa, het nuwe kultivars (nog) nie vir Bintje wat meer as 100 jaar gelede ontwikkel is, uit die kussings gelig nie.

In Suid Afrika is die prentjie anders: sedert Mondial gewild geraak en die mark oorgeneem het, is die ou kultivars soos BP1 en VanderPlank grootliks vervang.

Verder wys resultate van die aartappelwerkgroepe se kultivarevaluasieproewe dat die heel nuutste kultivars wat getoets word, die opbrengs van Mondial dikwels oortref. Tetraploïede-teling gaan dus na verwagting ’n verdere bydrae maak om opbrengs te verhoog.

Tetraploïede (4n) aartappelteling vir weerstand teen siektes was minder suksesvol Dit word gedeeltelik toegeskryf aan die feit dat dit moeilik of onmoontlik is om weerstand wat in wilde diploïede (2n) aartappel spesies voorkom, na tetraploïede-aartappels oor te dra as gevolg van die verskil in die chromosoomaantal. Die ander rede is dat gene vir siekteweerstand verskuil kan word.

Genetiese-modifikasie (GM) wat kan bydra tot weerstand teen siektes word tans nie deur verbruikers en verwerkingsmaatskappye aanvaar nie. Wanneer ‘GM-aartappels’ dalk in die toekoms aanvaar word, sal die tegnologie bydra tot die ontwikkeling van kultivars wat weerstand teen siektes het. Die koste verbonde aan die regulatoriese vereistes om te bewys dat die ‘GM-aartappel’ nie risiko’s inhou vir mens en omgewing nie, dra by tot die koste van teling.

Aartappelprodusente sal in die toekoms al minder kan staatmaak op die beskikbaarheid van nuwe plaagdoders as gevolg van streng vereistes waaraan nuwe chemie moet voldoen om veilig te wees vir die mens en die omgewing. Kultivars wat weerstandbiedend is teen belangrike aartappelsiektes gaan dus in die toekoms ’n belangrike komponent wees van ’n geïntegreerde siektebeheerprogram. ’n Diploïede (2n) basterteelprogram Die eerste stap is om selfbestuiwende, vrugbare en suiwertelende ouerlyne met 'n uniforme nageslag te ontwikkel. Dit word gedoen deur herhaalde terugkruising en seleksie vir spesifieke eienskappe

soos hoë opbrengs, kwaliteit, of weerstand teen ’n siekte. Hierna word 2n-basters geteel deur spesifieke ouerlyne met mekaar te kruis. Seleksie van geskikte basters is makliker as by tetraploïde-plante omdat daar slegs twee stelle chromosome is en eienskappe minder verskuil word. As ouerlyne eers ontwikkel is, kan teling van 2n-basters met spesifieke eienskappe relatief vinnig gedoen word.

By diploïede-plante kan weerstand teen aartappelsiektes in wilde spesies (wat ook diploïed is), makliker na ouerlyne oorgedra word en kan kultivars met weerstand teen siektes vinniger ontwikkel word as in ’n tetraploïede-teelprogram.

Is dit moontlik om die chromosoomaantal van aartappels te halveer om teling meer effektief te maak?

Telers en ander wetenskaplikes het in die verlede hard gewerk om suiwertelende, selfbestuifde ouerlyne te ontwikkel. Dit was tot onlangs onmoontlik as gevolg van ’n geen in Solanum tuberosum wat veroorsaak dat saailinge van selfbestuiwings, doodgaan. Nuwe moontlikhede het oop gegaan nadat ’n navorser in Japan ’n geen geïdentifiseer het om die probleem te oorkom en die Wageningen Universiteit die tegnologie verder ontwikkel het.

Kan die opbrengs van kultivars met net 2 stelle chromosome dieselfde wees kultivars met 4 stelle?

Proewe deur die Wageningen Universiteit het gewys dat die opbrengs van die eerste 2n-basters vergelyk met die van Bintje. Wat die telers van die Naas Solynta en Bejo, is die 2n-kultivars maatskappye HZPC en KWS (Solynta) verder ook besig om die moontlikhede opgewonde van teling van selfbestuiwende maak, is ouerlyne te ondersoek. dat die knolkwaliteit van 2n-kultivars ook goed is. Dit wil dus lyk dat die 2n-basters potensiaal inhou en proewe word op groter skaal voortgesit.

Vermeerdering van aartappels met botaniese saad?

Tans is die gedagte dat Solynta se 2n-basterkultivars, soos tamaties, met botaniese saad (true potato seed) vermeerder sal word. Voordele hiervan sluit in: • Baie min siektes word met botaniese saad oorgedra. Internasionale handel is dus veilig en CHIPS • September/October 2017

Page 21

Tegniese Nuus • Technical News

die invoer van splinternuwe kultivars sal makliker wees.

• Die tyd wat dit neem om nuwe kultivars te vermeerder kan verkort word.

• Saad kan vir jare geberg word en groeikragtig bly.

Nadele van botaniese saad sluit in: • Saad is baie klein, omtrent soos appeliefiesaad.

Soos groentesaad, sal dit verpil moet word om dit meer hanteerbaar te maak.

• Saailinge is nie so robuus soos moere nie en sal na plant meer sorg benodig as moere.

• Saailinge het baie minder reserwes as moere en benodig dus het ’n langer groeiseisoen as moere.

Sal 2n-basterkultivars wat met saad vermeerder word, uniform wees?

Omdat aartappels soos ons dit ken vegetatief vermeerder word, het die nageslag almal dieselfde genetiese eienskappe. Daar is ’n besorgdheid dat 2n-kultivars wat met saad vermeerder word, nie aan hierdie standaard sal kan voldoen nie. Na aanleiding van veldproefresultate met die eerste 2n-basters, redeneer telers van die eerste 2n-basters dat uniformiteit wel moontlik is. Weereens kan mens gaan kyk hoe uniform ander gewasse wat met bastersaad vermeerder word, is.

Die groentesaadmaatskappy Bejo het onlangs ’n 4n-aartappelkultivar (Oliver F1) wat met saad vermeerder word, vrygestel. Oliver F1 is spesifiek gemik op bestaansboere in Afrika en Asië en daarom is Bejo van mening dat hulle TPS-kultivars nie ’n invloed op die gevestigde moerproduksiesisteme sal hê nie omdat saad van Oliver deur kleinboere geproduseer word. Tyd sal leer of die nuwe generasie selfbestuiwende kultivars op die lang duur waarde gaan hê.

Kan aartappelsaailinge moere vervang, is ’n vraag wat net met tyd beantwoord sal kan word. Daar word ook voorgestel dat die aanvanklike vermeerdering van nuwe basters met saad kan wees om weefselkultuur en/of miniknolle te vervang, en dat vermeerdering daarna op die konvensionele manier met knolle gedoen word.

Ge-ente aartappelplantjies?

Tegnies is dit moontlik om aartappelplantjies te produseer met ‘n onderstam wat weerstand het teen ‘n grondgedraagde siekte, en ‘n bostam met weerstand teen ‘n blaarsiekte. Ge-ente tamatie, soetrissie, waatlemoen en spanspek plantjies word reeds in SuidAfrika geproduseer. As gevolg van die prys sal sulke aartappelplantjies waarskynlik vir ‘n baie lang tyd net ‘n droom bly.

Foto van saad: Solynta, NL Kan aartappelsaailinge moere vervang as voorplantingsmateriaal?

Pogings in die verlede om selfbestuiwende aartappelkultivars vry te stel het nie geslaag nie omdat dit moeilik is om saad (true potato seed of TPS) te ontkiem en ’n goeie opbrengs te kry vanaf tingerige saailinge. Daarby was die plantjies nie uniform nie.

Page 22 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Geënte soetrissie-plantjies (Foto: J Strondhorst, Sakata SA)

1. Omvattende oplossing vir beheer van grondgedraagde siektes 2. Verseker optimale opkoms, sterk groei en gesonder plante 3. Verbeterde skilset en-kwaliteit AMISTAR®. Die slim in-voor behandeling vir beheer van silwerskurf, swartskurf en swartspikkel.

LEES DIE ETIKET VIR VOLLEDIGE BESONDERHEDE. AMISTAR® bevat asoksistrobien (Reg Nr. L6230, Wet Nr. 36 van 1947) VERSIGTIG. AMISTAR® is ‘n geregistreerde handelsmerk van ‘n Syngenta Groepmaatskappy.

Syngenta Suid-Afrika (Edms) Beperk, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel. (011) 541 4000. www.syngenta.co.za © Syngenta Ag, 2000. Kopiereg op hierdie dokument word voorbehou. Alle ongemagtigde reproduksie word verbied.

@SyngentaSA

16617/A IDEA ENGINEE ® S

maak die ver-skil met planttyd

Sagtevrot-swartstam:

internasionaal ’n probleem Dr. Fienie Niederwieser, Aartappels Suid-Afrika

Inleiding Sagtevrot-swartstam en die patogene wat die siektekompleks veroorsaak, was van die aspekte waarop navorsers die meeste gerapporteer het tydens die 20ste Konferensie van die European Association for Potato Research (EAPR) wat in Julie 2017 gehou is. Verskeie aspekte van die siekte- en patogeenkompleks word deur navorsers in verskillende lande nagevors. Hierdie artikel verskaf ’n opsommende oorsig van die verslae wat gelewer is.

Bestuur van sagtevrot-swartstam Dit is nie moontlik om sagtevrot met chemiese plaagdoders te beheer nie, gevolglik word daar gewerk aan geïntegreerde strategieë en daarvoor moet ons die volgende weet: • Die patogene (pektinolitiese bakterie) betrokke.

• Metodes om die patogene akkuraat te Page 24 |

CHIPS • September/Oktober 2017

geïdentifiseer.

• Verspreiding van die patogeen binne ’n plant, binne ’n aanplanting en tussen verskillende produksiestreke.

• Toestande wat siekte-ontwikkeling veroorsaak.

• Genetiese weerstand teen die patogene.

• Ander beheermaatreëls.

Tegniese Nuus • Technical News

Sagtevrot-swartstam is ’n siektekompleks wat veroorsaak word deur verskillende bakterie-spesies van die genusse Pectobakterium en Dickeya.

Wat al hierdie patogene ingemeen het, is ensieme wat pektiene in selwande verteer om weefsel te laat verval. Daarom word daar na pektinolitiese patogene verwys – ook in hierdie artikel.

Van die aspekte hierbo, het wetenskaplikes veral gerapporteer oor patogeenidentifikasie, genetiese weerstand in wilde aartappels, verspreiding tussen verskillende lande deur latent-besmette moere en beheer op metaboliese vlak.

Die patogene Vroeër was die mening dat die siekte deur Pectobacterium atrosepticum veroorsaak word. In die laaste jare het dit aan die lig gekom dat verskeie spesies van die genus Pectobacterium, sagtevrot veroorsaak. Sedert Pectobacerium carotovorum sp brasilienses (Pcbr) die eerste keer in Brasilië (2004), en daarna in Suid-Afrika in 2010 geïdentifiseer is, het al meer navorsing gewys dat Pcbr wêreldwyd voorkom. Ander spesies wat sagtevort-swartstam veroorsaak is P. carotovorum sp carotovorum; P. carotovorum sp odoriferum; P. parmenterieri; P. wasabiae; Dickeya solani & D. dianthicola.

Diagnostiese metodes Die sensitiwiteit en spesifisiteit van verskillende PKR metodes en ‘primers’ is deur verskeie spanne ondersoek (Switserland, Turkye en Frankryk).

Elektroniese neuse. Om in ’n baie groot pakstoor aartappels wat met sagtevrot besmet is te identifiseer, is ’n probleem vir pakhuisbestuurders. In Brittanje is navorsers besig om verskillende gas-analitiese metodes te vergelyk om die reukmolekules wat deur verrottende aartappels afgeskei word, te identifiseer.

Gas-analise blyk ’n werkbare oplossing te wees om nie-simptomatiese - en simptomatiese knolle te identifiseer.

Kultivars met weerstand teen pektinolitiese bakterie?

Hoewel sommige kultivars meer tolerant is as ander, is daar tans nie kultivars met weerstand teen

Pectobacterium en Dickeya nie. Telers is dus baie geïnteresseerd om kultivars te ontwikkel met weerstand of toleransie teen een of meer pektinolitiese patogene.

In die laat 1990s is ’n aantal basters met weerstand teen P. atrosepticum uit wilde Solanum spesies (.S andigena, S. brevidens, S. etuberosum) ontwikkel.

Omdat P. atrosepticum nie meer die dominerende patogeen vir sagtevrot-swartstam is nie, kyk navorsers in Frankryk opnuut na weerstand van die klone teen die huidige patogeen-kompleks. Vyf van die klone het weerstand teen meer as een patogeen getoon en hou dus potensiaal in vir teling vir weerstand teen pektinolitiese patogene. In Skotland word diploïede-lyne met weerstand teen swartstam in teling gebruik en word die meganismes van weerstand ook ondersoek.

Verspreiding deur moere ’n Span navorsers van Frankryk en Switserland en een in Israel het studies gedoen op internasionale verspreiding van die siekte deur latent-besmette moere.

Latente besmetting is wanneer patogene in of op ’n knol (of enige ander plantdeel) voorkom, maar toestande nie gunstig is vir siekte-ontwikkeling nie.

Wanneer toestande gunstig raak, byvoorbeeld as dit warm word, kan die siekte baie vinnig ontwikkel.

Indien toestande vir die siekte ongunstig bly, hoef sagtevrot die hele seisoen nie te ontwikkel nie.

Die dogterknolle van latentbesmette moere kan egter besmet wees.

Die vermoë van Pectobacterium en Dickeya om latent teenwoordig te wees, maak siektebeheer besonder moeilik.

Lei latente besmetting noodwendig tot verlies? Die drie spanne se resultate is uiteenlopend CHIPS • September/October 2017

Page 25

Tegniese Nuus • Technical News

Onder toestande in Frankryk is bevind dat wanneer latent-besmette moere geplant word, besmetting wel ’n aanduiding is van die risiko vir die voorkoms van swartstam, maar nie van die hewigheid daarvan nie.

en demonstreer hoe klimaat en die patogeen spesie, inwerk op die ontwikkeling van die siekte wanneer latent-besmette moere geplant word.

Die span in Switzerland het bevind dat daar ’n groot kans is dat swartstam sal ontwikkel as moere met hoë vlakke van Dickeya besmetting geplant word. As moere met ’n hoë vlak van besmetting met Pcbr geplant word, het swartstam egter nie altyd in aanplantings met sulke moere voorgekom nie.

In Israel met ’n warmer klimaat as die twee Europese lande, is bevind dat latente besmetting van moere wel ’n verlaging in opbrengs teweegbring.

Indien moere van sulke aanplantings terug gehou word vir hul herfsaanplantings, word die besmetting oorgedra en ’n verlaging in opbrengs kan weereens verwag word.

Beheer Omdat dit nie moontlik is om pektinolitiese patogene chemies te beheer nie, is navorsers besig om na ander moontlikhede te kyk. Een van ons plaaslike navorsers, prof. Lucy Moleleki (Universiteit van Pretoria) en ander spanne, werk op genetiese en fisiologiese vlakke om metaboliese prosesse wat gebruik kan word vir beheer, te identifiseer. C

In Skotland het ’n span onder leiding van Dr I Toth die onderstaande ‘IPM-toolbox’ ontwerp.

prosesse in plek

gesertifiseerde moere

ventilasie tydens opberging

swartstam IPM toolbox

verbeterde diagnostiek

weerstand

Page 26 |

CHIPS • September/Oktober 2017

prosesse waaraan gewerk word

sanitasie

‘Safe haven’ Skema

bio-beheer

verminder verspreiding

Publikasies

2017 TIPE

Titel Handleiding vir Aartappelproduksie in Suid-Afrika @ R300

Handleidings

Beskrywing van 16 aartappelplae in Suid-Afrika

(BTW ingesluit en posgeld uitgesluit)

Junie 2017

Beskrywing van 16 aartappelpeste in Suid-Afrika (2017)

Beste praktyke-reeks

Bundel CHIPS-artikels

Beste praktyke vir die hantering van moere (2015) Verantwoordelike gebruik van gewasbeskermingsprodukte (2016) Na-oesverrotting van aartappels / Post harvest decay of potatoes (2015).

ALTERNARIA-SIEKTES

Opslagaartappels / Volunteer potatoes (2017).

Plakkaat

Intene kwaliteit (2016)

Saamgestel en gepubliseer deur Aartappels Suid-Afrika (Departement: Navorsing en Ontwikkeling) September 2016 Kopiereg. Die inligting vervat in hierdie publikasie mag slegs vir eie gebruik, navorsing of studie gebruik word. Die kopiereg (geheel of gedeeltelik) van hierdie publikasie mag nie vir enige kommersiĂŤle of ander doelwit gekopieer, gereproduseer, oorgedra of gewysig word, sonder die uitdruklike geskrewe toestemming van Aartappels Suid-Afrika nie en dit mag slegs gedoen word onderhewig aan die voorwaardes ingevolge waarvan sodanige toestemming verleen word.

Voorgestelde verwysing: Aartappels Suid-Afrika. 2016. Feiteblad: Alternaria-siektes. http://www.potatoes.co.za/research/factsheets.aspx Vrywaring ten opsigte van publikasies. http://www.potatoes.co.za/contact/disclaimer.aspx

Aartappelblaarmyner (2015) Aartappelmot (2015) Alternaria siektes (2017) Bakteriese verwelk (2015) Bruinskurf (2015) Feiteblaaie

Fisiologiese knolafwykings (2016) Na-oesverlies (2017) Interne kwaliteit (2016)

Verantwoordelike gebruik van gewasbeskermingsprodukte Junie 2016

Poeierskurf (2016) Sagtevrot-swartstam (2015) Silwerskurf en swartspikkel (2015) Virussiektes en plantluise (2016) Beskikbaar by kantore van Aartappels Suid-Afrika.

Met die uitsondering van die Handleiding vir Aartappelproduksie in Suid-Afrika, is al die publikasies elektronies beskikbaar op www.potatoes.co.za/research Opslagaartappels Volunteer potatoes

2017 CHIPS

www.potatoes.co.za/research

Transport in the potato industry Max Braun, Max Braun Consulting Services The cost of transporting freight with large vehicles over long distances continues to rise, this especially so where it applies to several agricultural value chains. Transporting potatoes from farm gate to municipal markets, food processors or other bulk buyers frequently takes place over long distances.

Table 1 compares market related cost benchmarks for the period 2016 and 2017 up to August. The only reduction in operating costs is the recent cut in interest rates of just 25 basis points and lower tyre prices resulting from Asian and Chinese brands competing with local manufacturers. The static cost of equipment needs to be explained. It is widely known the motor industry has been under considerable pressure to maintain a reasonable level of sales. The ongoing drought in parts of the country and the slower Page 28 |

CHIPS • September/Oktober 2017

demand for commodities and FMCG products at wholesale and retail levels have produced a fiercely competitive market for new and used truck suppliers.

Research and discussions with vehicle manufacturers confirm favourable deals are available, especially when a discounted package is accepted in entirety.

As an example of financial packages on offer a keen purchase price with a guaranteed buy-back agreement or aggressive residual value is available if financed over thirty six months. A manufacturer's maintenance contract at around 50 cpk for a maximum of 600 000 km over 36 months is part of the package. There are naturally other attractive offers where fleet discounts or over-allowances on trade-ins apply.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Keep in mind there is a large variety of makes and models to choose from including the latest fuel-efficient Euro 4-, 5- or 6 motors, automatic transmission and a choice between single and double reduction rearaxles all of which are more expensive than Euro 2and 3- powered vehicles. The benchmark is based on a cross-section of prices for truck-tractors capable of pulling an interlink set.

Table 1 shows that other cost elements have moved up at over 4%, except fuel, which is already plus 6% up on 2016. It is interesting to note that the average inland wholesale diesel price for 2017 up to August is R11.52 per litre compared to R10.63 for all of 2016.

Average oil prices for the same periods are 45.3 and 52.3, both in US dollars per barrel. The Rand is also weaker on average so far this year at 14.68 rands to the dollar compared to 13.20 for all of last year. Fuel cost remains at just under 40% of total operating costs, excluding overhead expenses and toll fees. These two excluded items could add anything from 8% to 10% to

total operating costs. The year so far has seen drivers’ wages rise by 9% in terms of the national bargaining council wage agreement for the trucking industry. All toll fees are up around 7% and vehicle licence fees are up from 6% to 10% depending on when each province announces changes to their fees – current licence fees are published on all provincial websites.

With the total cost of operating just one such truck in excess of three million rands a year and standing costs of almost R4 000 a day it raises several important questions. These include: •

Do shippers (consignors), consignees, municipal markets and other bulk buyers appreciate it cost nearly R12 000 a day to own and operate such vehicles based on 286 working days a year?

These cost benchmarks assume vehicles travel on good roads and carry optimum legal loads in both directions. Note how the cost per ton/km escalates when optimum loads are compromised and result in huge losses for producer or transporter. To keep

Table 1: Based on a 7-axle Interlink covering 200 000 km per annum, working 286 days a year Dec-16

Aug-17

Change %

2 199 843

2 199 843

stat

10,50%

10,25%

-2,4%

Fixed Costs

1 073 542

1 121 110

4,4%

Running Costs

2 077 908

2 167 200

4,3%

TOTAL COSTS *

3 151 450

3 288 310

4,3%

Fuel Cost

1 212 103

1 288 000

6,3%

Fuel (cent per liter)

10,61

11,27

6,2%

Fuel % of Total Costs

38,5%

39,2%

1,8%

Standing Cost per day **

3 754

3 920

4,4%

RPK ***

15,76

16,44

4,3%

Cost/TonKm: 100% Load factor (cent) ****

44

46

4,5%

Cost/TonKm: 50% Load factor (cent)

88

92

4,5%

Equipment (capital) Cost Interest (prime)

Cost to transport 1 ton for 1 km:

* Excludes overhead expenses and toll fees ** Standing Costs include depreciation, cost of capital, vehicle licence and insurance and drivers' wages *** RPK is the total cost divided by the kilometres = Rands per Kilometre *** When the vehicle transports a 34 ton payload for each kilometre travelled the load factor is 100%. When the vehicle returns with no payload the load factor is 50%.

CHIPS • September/October 2017

Page 29

costs under control trucks must cover the targeted kilometres if the budget is not to be blown.

• The standing cost of almost R4 000 a day is a critical factor when reviewing cost effective and efficient transport. Whatever delays trucks from keeping the wheels turning or being kept standing during loading and unloading are key contributors to this growing problem. Careful routing and scheduling are required if the level of time utilisation has any chance of being acceptable.

• Regulations such as the coming reduction in speed limits and no access to public roads during peak hours in the morning and evening for trucks in excess of 9 000 kg gross mass is still just lying undecided on the transport minister’s desk. These are important issues with real negative impact on transport productivity and utilisation.

On the subject of transport and traffic regulations it seems the departments of transport and energy have fallen asleep. Almost no information has emerged from these key ministries for months that relate to drafted and amended regulations, most probably because yet again a new ministers has been appointed with no tangible knowledge or experience of the portfolios they are supposed to manage and develop. The transport industry has been waiting for more than twelve years for the AARTO Act to be finalised and implemented. We have seen any number of amendments being amended time and again.

To provide readers with a proper picture of this unfortunate situation, I will share an extract of the presentation delivered at the CSIR for the Annual Transport Legislation Workshop in June 2017: • “To summarise some of the magnitude of the envisioned transport strategies and policies that are notionally residing on the Minister’s, Parliament’s and Cabinet’s desks - some for a decade or more waiting for further discussion, modification or sign-off. The following list paints a picture of the totally unacceptable situation holding back the steps that need to be taken to improve transport efficiency in South Africa and the region’’. The list is in no particular order: I. National Road Traffic Act (NRTA) 1996 –

several amendments every year.

II. National Land Transport Act (NLTA) - 52

pages since 2009.

III. National Freight Logistics Strategy (NFLS) –

42 pages since 2006.

IV. Road Freight Strategy (RFS) – 181 pages

since 2011.

Page 30 |

CHIPS • September/Oktober 2017

V. National Transport Master Plan 2005

– 2050 (NATPLAN) – 1781 (excludes phase

3 covering 2015 – 2030).

VI. Operator Compliance Application System (OCAS)

o A CBRTA plan to reduce delays at border gates; improve security, fewer accidents and less corruption –needs operator compliance and registration.

VII. National Transport Forum (NTF) – endless

meetings that last for two days, poor minutes

and progress difficult to gauge.

VIII. AARTO - 12 years plus in the making with

endless amendments and poorly implemented

pilot programme.

Keep in mind the data collected for these proposed strategies are probably somewhat or substantially out of date given the significant technological and connectivity developments in the business of freight logistics. Consequently there is considerable duplication and conflicting intended policies and strategies.

The protraction and procrastination of the Department of Transport (DOT) and its various agencies are holding the country back from achieving the national transport policy objectives that enshrines ongoing cost improvements and efficient transport services for all transport modes. It is difficult to forecast when we are likely to see any real movement towards the appointment of a comprehensive working group made up of government and the private sector to resolve, simplify and implement the long outstanding draft regulations and emerging new legislation.

Much the same lethargy exists at the Department of Energy (DOE) where there is also yet another new minister struggling with long overdue key issues to signoff the country’s long awaited energy strategies. The decision whether to import cleaner fuels or produce them locally should have been finalised by now. The original date for introduction in 2017 was abandoned and no future date has since been mentioned. This handicaps the motor industry that wants to invest in the manufacturing and assembly facilities for fuel-efficient vehicles and to make a real contribution to reducing the amount of unwelcome tailpipe gases. However, the DOE seems to be pre-occupied with nuclear energy in spite of being advised it is too expensive right now.

Would be investors in biofuels such as biodiesel and ethanol want the strategy discussed a couple of years ago updated, agreed and implemented without which their investments will not take place. Apart from the set back this has for the country it is the cause of massive

Ekonomiese Nuus • Economic News

frustration for the energy industry in all its forms.

As a closing comment on the oil price and the outlook for the diesel price in the months ahead we can look to the excellent comprehensive report released in the last days of July by the International Energy Agency (IEA). It includes the views and opinions expressed by many of the world’s largest companies, institutions, respected academics and industry analysts as it applies to where we are with all forms of energy – petroleum and renewable and what this means for the future of the trucking industry. View also how the changing logistics world is challenging the role of trucks. The report can be viewed or downloaded from the IEA website. The title of the report is: o

The Future of Trucks – Implications for Energy and the Environment - website www.iea.org

The outlook for road transport over the remainder of this year is likely to be tightly range bound in terms of the fuel price and ongoing input costs in line with slowly recovering economic fundamentals and the

prevailing level of political instability. The high cost of transporting ware and seed potatoes and the inbound materials such as fertilisers and other production items can best be mitigated by keeping strong focus on the aspects and elements that diminishes or negatively impacts time and payload utilisation. These are some that need to be watched, assessed and controlled: I. II.

III.

IV.

Reduce engine idling as much as possible.

Eliminate or minimise delays due to loading, unloading, routing and lack of maintenance.

Reduce rolling and air resistance as much as possible. Keep trailer axle properly aligned to eliminate drag.

Make sure drivers are properly trained to drive responsibly and intelligently.

Controlling these and other basic transport management practices will reduce fuel usage, improve tyre life and safety and above all lower the cost per kilometre and the cost per ton/km. When it refers to transport it is amazing how small savings result in worthwhile improvement to the bottom line. C

CHIPS • September/October 2017

Page 31

Wat kos dit om ’n

sakkie aartappels

te verpak en te bemark?

Pieter van Zyl, Aartappels Suid-Afrika Elke tafelprodusent bedryf sy eie pakstoor waarvandaan hy dan ook sy aartappels bemark.

Watter bydrae maak sy pakstoor tot sy totale koste en wat is sy pak- en bemarkingskoste per sakkie?

In die meegaande tabel word die volledige koste betrokke by ’n pakstoor uiteengesit, asook om die aartappels tot op die markvloer te besorg. Dit is van toepassing op Limpopo. Ook is markkommissie (markowerheid en markagent) van 12,5% in ag geneem, gegewe die streek se gemiddelde markpryse die laaste drie seisoene (alle grade, alle groottes en alle markte). Die totale koste, vanaf die pakstoor tot op die markvloer, net nadat die markagent dit verkoop het, beloop R12.74 per sakkie, aldus die tabel. Die arbeid op die land (los arbeid en eie arbeid) is nie in ag geneem nie. Indien die koste van R12.74 per sakkie afgetrek word van die gemiddelde Page 32 |

CHIPS • September/Oktober 2017

markprys die afgelope drie seisoene, dan realiseer die produsent dus net R25.74 per sakkie tot voor die pakstoor. Alle koste op die land en om die aartappels na die pakstoor te vervoer, asook ondernemersloon, grondvergoeding en kapitale uitgawes moet hieruit vergoed word.

Die aanname word hierbo gemaak dat 5 500 sakkies per hektaar gerealiseer word. Indien net 4 500 sakkies sou realiseer, verander die totale koste na R12.98 per sakkie. Teen ’n opbrengs van 6 500 sakkies is die ooreenstemmende koste R12.57 per sakkie.

Uit die tabel is dit duidelik dat die markkommissie en vervoer na markte 61% van die genoemde koste uitmaak. Vir ’n boerdery-eenheid van 160 hektaar onder aartappels, beloop hierdie twee koste-items

Ekonomiese Nuus • Economic News

gesamentlik meer as R3 miljoen, aldus die tabel. Die totale bemarkingskoste per hektaar beloop sowat R70 000.

Volgens Aartappels Suid-Afrika se berekeninge is die totale koste van aartappelproduksie vir ’n 55 ton opbrengs vir die huidige seisoen (Limpopo) R216 849 per hektaar. Dit sluit letterlik alle koste in (ook ondernemersloon en grondvergoeding), behalwe ’n voorsiening vir wins/risiko en kapitale uitgawes – daar is dus nog nie voorsiening gemaak nie sou die produsent byvoorbeeld volgende jaar sy pakstoor wil opgradeer. Die koste om aartappels te verpak en te bemark lewer dus ’n groot bydrae tot die totale koste van produksie. Die koste in die tabel maak 32% uit van die totale koste van produksie van R216 849 per hektaar. Dit is dus belangrik dat die pakstoor en gepaardgaande bemarkingsaksies soveel waarde as moontlik tot die aartappelvertakking toevoeg.

Aartappels Suid-Afrika se berekeninge toon dat teen 5 500 sakkies per hektaar die gelykbreekprys op die markte baie naby aan R39 per sakkie beloop.

Dan is nog geen voorsiening vir byvoorbeeld kapitale uitgawes gemaak nie. Ook geen reserwes word opgebou nie, want volgende jaar is dalk ’n moeilike jaar. Die benodigde gelykbreekprys is hoër as die vorige drie jare se gemiddelde pryse. Teen ’n opbrengs van 5 000 en 6 000 sakkies per hektaar is die gelykbreekprys onderskeidelik R42.05 en R36.40 per sakkie.

Die vraag is hoeveel tyd spandeer die produsent aan sy pakstoor- en bemarkingsaksies? Is dit in die omgewing van 32% van sy beskikbare tyd?

Gesels jy met markagente is dit duidelik dat bitter min produsente die moeite doen om markbesoeke te doen. Daar kan hy sien hoe sy aartappels met ander produsente s’n vergelyk. Hoekom anders dat op ’n gegewe dag dat die gemiddelde markprys vir Klas 1 Medium maklik met R10 tot R20 per sakkie kan varieer tussen die beter en swakker pryse?

Iemand het eenkeer die opmerking gemaak dat ’n aartappelprodusent se wins eintlik in die pakstoor gegenereer word. C

Bemarkingskoste: pakstoor tot markvloer na verkope Cost of marketing: pack-house to market floor after sales Hektaar geplant Hectares planted 160 ha Opbrengs Yield 55 ton/ha Koste per Koste per Koste per 10 kg sak ha plaas Chemikalieë Chemicals R 0,04 R 220 R 35 200 Vervoer na VPMe Transport to FPMs R 3,00 R 16 500 R 2 640 000 Leë 10kg sakkie Empty 10kg bag R 2,09 R 11 495 R 1 839 200 Palet Palette R 0,30 R 1 650 R 264 000 Stik Stitch R 0,04 R 220 R 35 200 Net Net R 0,06 R 330 R 52 800 Elektrisiteit Electricity R 0,10 R 560 R 89 600 Kommissie (VPMe) Commission (FPMs) R 4,81 R 26 455 R 4 232 800 Arbeid/Bestuur Labour/Management R 1,92 R 10 535 R 1 685 582 Diesel Diesel R 0,10 R 553 R 88 405 Voorsiening vir vervang- Capital recovery (packR 0,19 R 1 050 R 168 012 ing (pakstoor toerusting) house equipment) Onderhoud Maintenance R 0,09 R 500 R 79 940 Totaal Total R 12,74 R 70 067 R 11 210 739 Gemiddelde prys per sakkie voor die pakstoor (Markprys minus bogenoemde koste):

% van koste 0,3% 23,5% 16,4% 2,4% 0,3% 0,5% 0,8% 37,8% 15,0% 0,8% 1,5% 0,7%

R 25,74

CHIPS • September/October 2017

Page 33

Vervoerkoste van ’n

10 kg sakkie aartappels met eie vragmotor Eugene Strydom, Aartappels Suid-Afrika Aartappels Suid-Afrika se vervoerkoste-model is weereens aangepas met die jongste beskikbare inligting tot en met Augussus 2017 om as ’n metingspunt (bench-mark) vir die produsent te dien.

Produsente wat tafelaartappels produseer, bemark meer as 60% van hulle opbrengs op die nasionale varsproduktemarkte. Met vervoerkostes wat wissel van R15 000 tot R20 000 per hektaar is dit ’n koste-item wat aandag moet geniet en so doeltreffend moontlik benut moet word.

Die metodologie wat in hierdie model gebruik word Page 34 |

CHIPS • September/Oktober 2017

om vervoerkoste te kan bereken, kan verskil van die metodologie wat deur ’n produsent gebruik word.

Eers wanneer die produsent sy eie data in die geel gekleurde gedeeltes van die model intik, sal dit hom in staat stel om sy syfers en berekeninge met die metingspunt (bench-mark) te kan vergelyk.

Die volgende aannames is in die model gebruik om dit so verteenwoordigend moontlik vir die bedryf te maak: • Berekenings in hierdie model veronderstel dat die vragmotor nie net gebruik word om aartappels na

R 0,61 R 1,54

R 0,94

CHIPS • September/October 2017

R 3 145

R 19 888

7 910 ton 246 200 km

Totale gemiddelde vervoerkoste per hektaar aartappels

Staankoste per werksdag (Vaste koste + Bestuurdersloon)

85%

4% 11%

7%

40% 2% 3% 18%

R 3 495 896 100%

R 1 393 824 R 69 691 R 96 400 R 640 120 R 443 160 R 196 960 R 232 505 R 74 150 R 158 356 R 150 000 R 378 000 R 228 785 R 90 000 R 48 000 R 2 960 541

R 360 247 10% R 152 500 4% R 22 608 1% R 535 355 15%

R 442 R 4,42 R 15 469

R 14,20

R 0,97 R 0,37 R 0,19 R 12,02

R 0,30 R 0,64

R 1,80 R 0,80

R 5,66 R 0,28 R 0,39 R 2,60

R 1,46 R 0,62 R 0,09 R 2,17

Jaarliks

Augustus 2016 model per km

Totale gemiddelde vervoerkoste per ton (uitgesluit palette) Totale gemiddelde vervoerkoste per 10kg Totale gemiddelde vervoerkoste per rit (heen-en-weer)

Aantal tonne wat vervoer word Aantal km wat vrag vervoer word

TOTALE KOSTE (A+B)

Totale loopkoste (B)

Brandstof Aanvul-olie Tolgeld Herstel & Onderhoud: Perd Sleepwa Bande: Perd - voorste 2 Perd & sleepwa (behalwe bo) Onvoorsiene uitgawes & Admin Arbeidskoste: Bestuurdersloon Assistenteloon Reis & oornagtoelaag

Lopende koste

Totale vaste koste (A)

Kapitale & rentekoste (paaiement) Versekering Lisensiegeld

Vaste koste

Afrikaans

R 0,61 R 1,62

R 0,94

R 14,68

R 1,01 R 0,39 R 0,21 R 12,43

R 0,30 R 0,64

R 1,89 R 0,84

R 5,82 R 0,29 R 0,42 R 2,73

R 1,54 R 0,62 R 0,10 R 2,25

per km

85%

4% 11% 9%

6%

40% 2% 3% 19%

R 3 306

R 20 564

R 457 R 4,57 R 16 049

7 910 ton 246 200 km

R 3 614 743 100%

R 1 432 724 R 71 636 R 103 148 R 672 126 R 465 318 R 206 808 R 232 505 R 74 150 R 158 356 R 150 000 R 398 696 R 249 376 R 97 000 R 52 320 R 3 060 836

R 378 335 10% R 152 060 4% R 23 512 1% R 553 907 15%

Jaarliks

Maart 2017 model

R 0,61 R 1,61

R 0,86

R 14,55

R 1,01 R 0,39 R 0,20 R 12,30

R 0,19 R 0,67

R 1,89 R 0,84

R 5,82 R 0,29 R 0,42 R 2,73

R 1,53 R 0,62 R 0,10 R 2,24

per km

85%

4% 11%

6%

40% 2% 3% 19%

R 3 300

R 20 377

R 453 R 4,53 R 15 849

7 910 ton 246 200 km

R 3 581 857 100%

R 1 431 653 R 71 583 R 96 400 R 672 126 R 465 318 R 206 808 R 211 211 R 45 764 R 165 446 R 150 000 R 396 251 R 249 376 R 97 000 R 49 875 R 3 029 223

R 376 574 11% R 152 060 4% R 24 000 1% R 552 634 15% R 14,55

Jaarliks

Augustus 2017 model

Tabel 1: Vergelykende vervoerkoste vir `n twaalf maande tydperk gebasseer op n enkele gevallestudie.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Page 35

Ekonomiese Nuus • Economic News

markte te vervoer nie. Die model maak voorsiening dat vyf verskillende produkte vervoer kan word gedurende ’n twaalfmaande tydperk.

Slegs kostes word bereken en geen voorsiening word gemaak indien die produsent ’n inkomste met sy vragmotor verdien nie.

• ’n Opname wat gedurende 2012 onder aartappelprodusente gedoen is, het aangedui dat ’n vragmotor maklik 95% van die terugritte leeg vanaf die markte terugkeer. Voorsiening word gemaak dat daardie persentasie van die ritte wat die vragmotor leeg vanaf die markte af terugkeer, ingevul kan word in die model. Produsente kan dus maklik bereken wat die verskil is tussen ’n vragmotor wat leeg terugkeer en een wat volgelaai (met ander produkte) terugkeer. Verskeie ander scenario’s kan ook met die model getoets word.

• Die vragmotor wat in die model gebruik word, is ’n 7-as “Tautliner Interlink''.

• Vyf produkte word vervoer, onder andere aartappels en uie asook die vervoer van insette, soos moere.

• Aartappels en uie word na vyf markte tydens die seisoen gestuur.

• Alle terugvragte is leeg.

• Totale kilometers per jaar afgelê = 246 200.

• Totale tonnemaat vervoer per jaar = 7 910 (100% van terugvragte is leeg).

In Tabel 1 word ’n kostevergelyking gemaak tussen die Augustus 2016-, Maart 2017- en Augustus 2017-model. Al wat in die Augustus 2017-model verander het, is die onderskeie koste-items (Die model se koste-items is dus net weer in Augustus 2017 opdateer).

Volgens Tabel 1 is die totale beraamde jaarlikse koste vir bogenoemde drie datums van opdatering

(Augustus 2016, Maart 2017 en Augustus 2017) R3.495 miljoen, R3.614 miljoen en R3.581 miljoen onderskeidelik. Vir die gegewe totale afstand van 246 200 km wat per jaar afgelê word, is die koste per kilometer gery onderskeidelik R14.20, R14.68 en R14.55. Die gemiddelde vervoerkoste per 10 kg sakkie kom dus te staan op onderskeidelik R4.42, R4.57 en R4.53. Indien die produsent 4 500 sakkies (10 kg) per hektaar sou realiseer, is die totale vervoerkoste in die Augustus 2017 model sowat R20 300 per hektaar.

Die totale koste per hektaar het met 3,4% gestyg vanaf Augustus 2016 tot Maart 2017, maar slegs 2.5% gestyg vanaf Augustus 2016 tot en met Augustus 2017. Die laer toename in vervoerkostes vanaf Maart 2017 tot en met Augustus 2017 kan hoofsaaklik toegeskryf word aan die daling in die brandstofprys.

In Tabel 2 word drie scenario’s se effek op die totale beraamde jaarlikse vervoerkoste per 10 kg sakkie uiteengesit. Die effek is duidelik sigbaar wat beklemtoon dat die vervoeraksie so effektief as moontlik uitgevoer moet word.

Dit is ook belangrik om die staankoste van ’n vragmotor in ag te neem en moet so ver moontlik deur goeie bestuurspraktyke beperk, en selfs vermy word. Die staankoste bestaan uit die vaste koste en die bestuurdersloon wat uitgedruk word as ’n koste per werksdag en beloop R3 300 per dag (Augustus 2017). Die vragmotor kos die produsent dus R16 500 per week (vyf werksdae) indien die vragmotor in die stoor staan.

Die vervoerkostemodel is op die volgende web-adres beskikbaar: • http://www.potatoes.co.za/industry-information/ transport-cost-model.aspx C

Tabel 2: Drie scenario’s se effek op die totale beraamde jaarlikse vervoerkoste per jaar Augustus 2016 opdatering se vervoerkoste per 10 kg sakkie per jaar 1

75% van terugvragte is leeg in plaas van 100% (meer produk word dus vervoer oor dieselfde afstand)

2

Brandstof is R1 per liter duurder as begroot

3

Voertuig word ’n derde minder gebruik (minder kilometers per jaar dus) Page 36 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Nuwe vervoerkoste per 10 kg sakkie per jaar (Augustus 2017) R3.88 (12% daling)

R4.42

R4.69 (6% styging) R5.42 (22% styging)

CHIPS • September/October 2017

Page 37

Mpumalanga kultivarproef onder besproeiing op Middelburg in 2016/2017 Lionel Cass (Produsent), Chantel du Raan en Enrike Verster (Aartappels Suid-Afrika) Die Mpumalanga-produksiestreek produseer sowat 4% van die totale aartappelproduksie in Suid-Afrika.

Hierdie streek voorsien aartappels aan die totale spektrum van die voorsieningsketting (moere, tafel- en verwerkingsaartappels). Die streek se bydrae aan die verwerkingbedryf beloop sowat 4%. Die hoof Page 38 |

CHIPS • September/Oktober 2017

tafelaartappels sluit in Mondial, Fianna en Hertha terwyl die verwerkingsaartappels Mondial, Fianna en BP1 uitmaak. Die Mpumalanga Provinsie se klimaat word bepaal deur die topografie en kan in twee dele verdeel word naamlik die hoogliggende grasland savanna van die hoĂŤveld-platorand en die

Bedryfsdienste • Industry Services

Figuur 1: Ligging van Middelburg in die Mpumalanga-produksiegebied subtropiese Laeveldvlaktes. Die westelike kant, op die hoëveldplatorand, is soos 'n tropiese styging en is ook droër, warmer en baie kouer as die res van die provinsie. Die produksiestreek ervaar baie wisselende klimaatstoestande. Die hoogliggende platorand ontvang somerreën gedurende Oktober en Februarie

en het in hierdie tyd kontrasterende temperature wat wissel tussen 8°C en 26°C. As gevolg van die Hoëveld-klimaat is hierdie gebied die droogste en het dit die hoogste en laagste temperature van enige ander gebied in die provinsie. Dit is 'n gematigde somer-reënvalgebied met 'n jaarlikse gemiddelde

Totale reënval per maand 2016

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2016

Langtermyn kumulatiewe reënval

800 700

Hael

Reënval (mm)

600 500 400 300 200 100 0 Augustus

Plant

September

Oktober

November

Desember

Januarie

2016/2017

Oes

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2016/2017) asook die langtermyn gemiddelde reënval.

CHIPS • September/October 2017

Page 39

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proefperseel en uitleg.

Plaas:

Leon Cass Boerdery

Boer:

Mnr. Lionell Cass

Plantdatum:

11 Augustus 2016

Oesdatum:

1 Februarie 2017

Besproeiing / Droëland:

Besproeiing

Loofafsterwe:

Natuurlik

Dubbel- of enkelrye:

Dubbelrye

Tussen-ryspasiëring:

0.9 m

In-ryspasiëring:

0.25 m

Proefperseel per eenheid:

18 m2

Plantestand:

44 444 plante / hektaar

Verteenwoordigende grondmonsters is voor plant geneem en ontleed om die grondvoedingstatus van die geselekteerde perseel te bepaal.

Die resultate van die grondontleding vir hierdie proef word aangedui in Tabel 3.

Bemestingsprogram: Voedingswaarde:

Totaal

N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

306

108

314

reënval van 572 mm (Figuur 1). Die aanplantingsperiode vir die produksiegebied wissel tussen einde Julie tot en met Desember.

Die hoofaanplantings word egter in Augustus geplant. Proewe is in Middelburg op die plaas Mooifontein uitgevoer in die hartjie van die hoëveld. Die proefperseel het bestaan uit 'n leemgrond en die proef is geplant in 'n ewekansige blokontwerp met drie herhalings. Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed. Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen. Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite, kultivars en groeiperiodes. Die kultivars ingesluit in die 2016/2017-werksgroepproef word in Tabel 2 weergegee.

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal halms per area, dus die aantal moere geplant asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is afhanklik van die aantal ogies per knol, die aantal spruite per ogie en die aantal stamme per spruit.

Die aantal ogies per knol is kultivarafhanklik, terwyl die aantal halms per knol beïnvloed word deur die moergrootte en die plantgereedheid Page 40 |

CHIPS • September/Oktober 2017

van die moere. Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie eienskappe tussen kultivars varieer.

Die plantgereedheid, stand (%) en halmtelling van kultivars wat in die 2016/2017-proewe ingesluit is, word in Tabel 2 aangedui.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Middelburgomgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir 'n aantal seisoene geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Die daaglikse en langtermyn-weerdata is verkry vanaf die LNR se weerstasie

by Ede Farms (-25.86084, 29.61164).

Die kumulatiewe reënval gedurende die 2016/2017-groeiseisoen was vanaf November deurentyd onder die normale (langtermyngemiddelde). Volgens die gemete reënval gedurende die 2016/2017-groeiseisoen het dit meer as gewoonlik gereën gedurende November en Januarie (tydens vegetatiewe groei en vulling) in vergelyking met die langtermyndata (Figuur 2). Ongeag die hoër reënval gedurende November was die kumulatiewe reënval vir 2016/2017 aan die einde van

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 2: Karaktereienskappe rakende groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2016/2017.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Plantgereedheid

Stand (%)

Halms per plant

Halms per hektaar

Almera

Kort

(85)

3

95

2.6

109 777

Bonnata

Medium

(90-110)

3

100

5.8

257 775

Casino

-

-

3

100

3

133 332

Electra

Medium

(110)

2

98

4

174 220

El Mundo

Kort tot medium

(90-100)

1

95

7.2

303 997

Fandango

Medium

(110)

3

70

3.4

105 777

Farida

Medium

(110)

2

40

3.5

62 222

Fianna

Medium tot lank

(120)

3

60

2.3

61 333

Georgina

Medium

(90-110)

3

60

3.1

82 666

Labadia

Kort tot medium

(100)

2

100

3.1

137 776

Lanorma

Kort

(80-90)

3

30

2.8

37 333

Markies

Medium

(120)

2

90

3.1

123 999

Mondeo

Medium

(90-110)

2

100

6.6

293 330

Mondial

Medium

(110)

3

100

3.8

168 887

Panamera

Medium tot lank

(120)

3

100

2.3

102 221

Rumba

Medium

(90-110)

3

100

1.9

84 444

Savanna

Medium

(110)

2

90

5

199 998

Sifra

Kort tot medium

(90-100)

2

100

4.5

199 998

Valor

Medium

(100-110)

2

100

2.9

128 888

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plant gereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

P-Bray I

Tabel 3: Grondontledingresultate vir Aurora kultivarproef (2016/2017) voor plant.

1

Na

K

Ca

(mg/kg)

Mg (mg/kg)

Ca (mg/kg)

K (mg/kg)

6.1

P

% of KUK1

(mg/kg)

pH (KCl)

Ammonium asetaat

%

19

96

488

84

6

8

Mg

Na

%

%

%

71

20

1

KUK = Katioon-uitruilkapasiteit CHIPS • September/October 2017

Page 41

die groeiseisoen steeds ongeveer 70% laer as die langtermyn kumulatiewe reënval. Die proef is ongelukkig gedurende November (vullingstadium) deur hael beskadig.

hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant 'n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om 'n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2016/2017-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg en word aangedui in Figuur 4.

Regdeur die seisoen was daar slegs 'n effens hoër aantal hitte-eenhede (tot en met 6.7% hoër) as die langtermyn-gemiddelde. Moontlike effekte as gevolg van ongunstige temperature (=hoë hitte-eenhede) sluit in die verlenging van die tyd wat nodig is vir ontwikkelingfases om te voltooi wat opbrengs asook kwaliteit negatief kon beïnvloed het. Ongeag die effens hoër hitte-eenhede regdeur die seisoen, was die opbrengs steeds 12.6 t/ha hoër as die gemiddelde opbrengs van die vorige twee jaar.

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2016/2017-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg met die uitsondering dat gedurende September en einde Oktober hoër minimumtemperature geheers het. Rakende die maksimumtemperature was die temperature hoër tydens Oktober (vullingstadium) in vergelyking met die langtermyn-gemiddelde temperature. Vanaf September tot die einde van die groeiseisoen het die maksimumtemperatuur gedurig tussen 30°C en 38°C gewissel. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate vir respirasie gebruik word. Hierdie uitermatige weersomstandighede kon die opbrengs asook kwaliteit van kultivars negatief beïnvloed het.

Gedurende die seisoen was daar ystervarkskade en moes die kultivars Almera, Fandango, Georgina en Rumba noodgedwonge uit die proef gelaat word.

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets.

Die kultivareffek gedurende die 2016/2017-proef (Figuur 5) was statisties hoogs beduidend (p<0.01) ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van

Hitte-eenhede is 'n verdere belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van

Maksimum temperatuur 2016

Minimum temperatuur 2016

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur Hael Hael

40

Temperatuur (°C)

35 30 25 20 15 10 5 0 -10

01-Aug-16 07-Aug-16 13-Aug-16 19-Aug-16 25-Aug-16 31-Aug-16 06-Sep-16 12-Sep-16 18-Sep-16 24-Sep-16 30-Sep-16 06-Oct-16 12-Oct-16 18-Oct-16 24-Oct-16 30-Oct-16 05-Nov-16 11-Nov-16 17-Nov-16 23-Nov-16 29-Nov-16 05-Dec-16 11-Dec-16 17-Dec-16 23-Dec-16 29-Dec-16 04-Jan-17 10-Jan-17 16-Jan-17 22-Jan-17 28-Jan-17

-5

Plant

2016/2017

Datum

Figuur 3: Minimum en maksimum temperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2016) asook langtermyn.

Page 42 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Oes

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Totale hitte-eenhede 2016

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2016

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

1600

Hitte-eenhede

1400

6.7%

1200 1000

7.4%

800 600 400 200 0 Augustus

September

Oktober

November

Desember

Maand

Januarie

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2016/2017) asook langtermyn.

Opbrengsindeks (%)

Bemarkingsindeks (%) 146.9 a

Mondial 114.8 ab

Opbrengs verskil nie statisties nie

Panamera Casino Valor

113.6 a-c 112.3 a-d 110.0 a-e

Kultivar

Mondeo Electra

104.7 b-f

*Markies

104.3 b-g

Savanna

103.4 b-h 101.4 b-i

Sifra

94.7 b-j Opbrengs verskil nie statisties nie

Lanorma *Fianna Labadia Bonnata Farida

90.8 b-j

Proefgemiddeld = 66.2 t/ha

83.5 b-j 81.7 b-j 77.5 b-j

p < 0.01 KBV = 39.96 KV% = 15.5

60.4 j

El Mundo

0

20

40

60

80

100

120

140

Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%) vir 2016/2017

160

*Kultivar beskadig deur ystervarke Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.

Figuur 5: Totale opbrengsindeks en bemarkingsindeks per kultivar vir 2016 as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2017

Page 43

variasie laag (15.5%) was. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as 'n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Die gemiddeld opbrengs (66.2 t/ha) vir die 2016/2017-seisoen was hoër in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige twee jaar (53.6 t/ ha). Ten opsigte van die 2016/2017-proef (Figuur 5) het die kultivar Mondial, wat nie statisties verskil het van Panamera, Casino, Valor en Mondeo nie, die hoogste opbrengs behaal. Dit is egter baie interessant om daarop te let dat Markies en Fianna wat ook deur die ystervarke beskadig is, baie goed herstel het. El Mundo, wat nie statisties verskil het van Farida, Bonnata, Labadia, Fianna en Lanorma nie, het die swakste opbrengste gelewer. Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (66.2 t/ha) was behaal deur die kultivars Mondial, Panamera, Casino, Valor, Mondeo, Electra, Markies (beskadig deur ystervarke), Savanna en Sifra.

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van

Klein & Baby

Medium

opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag 'n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Mondial het die hoogste bemarkingsindeks behaal hoofsaaklik as gevolg van 'n hoë persentasie klas 1 en groot aartappels (Figuur 6) wat die kultivar gelewer het.

El Mundo het die laagste bemarkingsindeks getoon hoofsaaklik omdat die kultivar 'n hoë persentasie klein en klas 2 en 3 knolle gelewer het.

Groottegroepverspreiding en gradering is ook van die faktore wat gebruik word om aartappels te klas, daarom is dit belangrike faktore om in ag te neem om 'n optimale ekonomies-bemarkbare opbrengs te verseker. In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding, in Figuur 7 die gradering van die opbrengs en in Tabel 4 die hoofredes vir afmerking van die onderskeie kultivars aangetoon.

Dit is ook belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, nieteenstaande

Groot medium

Groot

Proefgemiddeld

120

Grootteverspreiding (t/ha) in 2016/2017

100

80

2016/2017 = 66.2 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 53.6 t/ha

60

40

20

0

Kultivar

Figuur 6: Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens die 2016/2017-finale oes.

Page 44 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Uitskot

120

Klas 3

Klas 2

Klas 1

Proefgemiddeld

Gradering (t/ha) vir 2016/2017

100

80

2016/2017 = 66.2 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 53.6 t/ha

60

40

20

0

Kultivar

Figuur 7: Gradering van elke kultivar tydens die 2016/2017-finale oes.

2016/2017

2014/2015

2013/2014

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

160 140 120 100 80 60 40 20 0 Mondial

Savanna

Sifra

Valor

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor vier jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2017

Page 45

Tabel 4: Hoofredes vir afmerking tydens die 2016/2017 Middelburg oes.

Aalwurm

Antraknose

Insekskade

Almera

X

X

X

X

Bonnata

X

X

X

X

Casino

X

X

X

Electra

X

X

El Mundo

X

X

X

Fandango

X

X

X

X

X

Farida

Nerf-los

Misvorming

Kultivar

Hoofrede vir afgradering

X

X

Fianna

X

X

X

Georgina

X

X

X

Labadia

X

X

X

Lanorma

X

X

X

Markies

X

X

X

Mondeo

X

X

X

Mondial

X

X

X

Panamera

X

X

X

Rumba

X

X

X

Savanna

X

X

Sifra

X

X

X

Valor

X

X

X

fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word die drie-jaar data aangetoon vir die kultivarproewe in Middelburg produksie-area. Dit blyk dat al die kultivars ewe veel variasie toon met Mondial wat die beste opbrengs toon vir die Middelburg produksiearea.

Dit is ook belangrik om op die kwaliteit van die produk te fokus om ’n optimale ekonomiesbemarkbare opbrengs, en dus winsgewendheid te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig Page 46 |

CHIPS • September/Oktober 2017

X

X

(SG) asook inwendige eienskappe (holhart, bruinvlek en vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 5. Gedurende die 2016/2017-groeiseisoen het die kultivars Bonnata, Casino, Electra, El Mundo, Fianna, Lanorma, Markies, Panamera en Valor aan die skyfiekleur-norm van >50 voldoen. Wat soortlike gewig (SG) betref, het net die kultivar Casino en Fianna aan die norm van ≥1.075 voldoen. Geen holhart is ten opsigte van die kultivars aangeteken nie, terwyl kultivar El Mundo ‘n 20 % persentasie bruinvlek getoon het. C

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 5. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2016/2017 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar

Vleeskleur

Kooktipe1

Struktuur

Verkleur na kook

Skyfiekleur2

SG3

Holhart (%)

Bruinvlek (%)

Almera

Geel

EM

Medium

Geen

39.8

1.057

-

-

Bonnata

Wit

EM

Baie ferm

Geen

56.7

1.070

-

-

Casino

Wit

EM

Baie ferm

Geen

52.6

1.077

-

-

Electra

Geel

NM

Medium

Geen

56.0

1.059

-

-

El Mundo

Geel

EM

Medium

Geen

52.1

1.057

-

20%

Fandango

Geel

EM

Medium

Geen

44.5

1.058

-

-

Farida

Geel

EM

Medium

Geen

47.7

1.063

-

-

Fianna

Wit

EM

Medium

Geen

57.8

1.082

-

-

Georgina

Donker geel

NM

Ferm

Geen

43.3

1.064

-

-

Labadia

Geel

EM

Medium

Geen

45.4

1.065

-

-

Lanorma

Wit

M

Medium

Geen

56.6

1.074

-

-

Markies

Geel

NM

Ferm

Geen

56.2

1.073

-

-

Mondeo

Wit

M

Medium

Geen

49.7

1.072

-

-

Mondial

Geel

EM

Medium

Geen

49.8

1.066

-

-

Panamera

Geel

EM

Medium

Geen

50.7

1.073

-

-

Rumba

Geel

EM

Medium

Geen

44.0

1.064

-

-

Savanna

Wit

EM

Medium

Geen

46.1

1.072

-

-

Sifra

Wit

NM

Medium

Geen

46.2

1.067

-

-

Valor

Wit

NM

Ferm

Geen

52.2

1.074

-

-

BM – Baie melerige tot losse tekstuur; M – Melerig, krummelrige tot los aartappel; EM – Effens melerige, vry ferm aartappel met fyn tot taamlike fyn tekstuur; NM – Nie melerige, ferm aartappel met ʼn fyn tekstuur.

2 Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die droëskyfiebedryf.

3 Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

1

≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering) < Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering)

CHIPS • September/October 2017

Page 47

Aartappels Suid-Afrika Kongres

– 2017 –

Potatoes South Africa Congress Gawie Geyer, CHIPS

Inleiding

Introduction

Die Aartappels Suid-Afrika Kongres – 2017 is op 28 September in die Premier Hotel, OR Tambo gehou.

Vanjaar se kongrestema was: “Maak waardekettings werklik saak … indien wel, waar is die waarde?”

The Potatoes South Africa Congress – 2017 was held on 28 September in the Premier Hotel, OR Tambo. This year’s theme was: “Do value chains really matter … and if so, where is the value?”

Daar is op hierdie tema besluit gesien die noodsaaklikheid dat belanghebbendes in die voedselwaardeketting, wat die aartappelbedryf insluit, produkte moet produseer wat die smake en voorkeure van verbruikers teen bekostigbare pryse bevredig.

Laasgenoemde se smake en voorkeure verander voortdurend as gevolg van verskeie faktore, onder andere die veranderinge in per capita inkomste, sosiale invloede en lewenstyl. Die belanghebbendes in die voedselwaardeketting moet na verbruikers luister om te verstaan en te antisipeer hoe die smake en voorkeure van verbruikers oor tyd gaan verander om sodoende te kan aanpas en dus relevant bly. Slegs dan sal dit moontlik wees om die mark te laat groei.

This theme was decided upon in view of the necessity that stakeholders in the food value chain, that includes the potato industry, produce products that will satisfy the consumers’ tastes and preferences at affordable prices. The latter’s tastes and preferences change constantly due to a number of factors, such as the change in per capita income, social influences and life style. The stakeholders in the food value chain must listen to consumers to understand and anticipate how the tastes and preferences is going to change over time in order to adapt and therefore remain relevant.

Only then will it be possible to grow the market.

Page 48 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

Video-verslag deur die Voorsitter, Hoofuitvoerende Beampte en Voorsitters / Bestuurders van die kenrbesighedekomitees / Video report by the Chairperson, Chief Executive Officer and Chairpersons / Managers of the core business committees Mnr. Ernst Yzel – Voorsitter Aartappels begin 'n al groter wordende rol speel in voedselsekuriteit en werkskepping in die Suid-Afrika.

Die verdubbeling in per capita verbruik die afgelope dekade kan tot 'n groot mate toegeskryf word aan verstedeliking en aartappels se toenemende rol as stapelvoedsel vir 'n groot deel van die bevolking.

Aartappels speel veral 'n belangrike rol in die landelike gebiede as werkverskaffer en gevolglik as inkomste-verdiener.

In die verlede het ons as aartappelprodusente gefokus op die waarde wat Aartappels SuidAfrika se kernbesighede ontsluit met die klem op bemarking om verbruik te stimuleer en navorsing om opbrengs te verhoog. In die afgelope tyd het daar 'n verandering gekom en word meer waarde ontsluit deur verhoudings wat ons bou met die klem op die regulatoriese omgewing.

Ek is ingenome met wat Aartappels Suid-Afrika as 'n verteenwoordigende produsente organisasie die afgelope twee jaar vermag het, en kan aartappelprodusente asook die res van die bedryf met reg daarop trots wees.

Dr. André Jooste – Hoofuitvoerende Beampte Die afgelope paar jaar in die aartappelbedryf is gekenmerk deur uitsonderlikhede met 2015 se groot oes en gepaargaande druk op pryse, 2016 waartydens die bedryf geteister is deur droogte en versengende hitte wat die volumes negatief beïnvloed het, maar met pryse wat die hoogte ingeskiet het, en 2017 wat 'n mengelmoes was van die situasie in die vorige twee jare met hoë pryse aan die begin van die jaar wat stelselmagtig gedaal het soos wat markvoorrade weens goeie reëns toegeneem het.

Wat die oesgrootte betref word 2017 tot dusver as 'n normale jaar geag.

Dit is 'n erkende feit dat in die aartappelbedryf vraag en aanbod die prys bepaal. Pryse bepaal uiteraard ook die volhoubaarheid van aartappelproduksie. Ons weet dat die koste-knyptang toeneem wat beteken dat doeltreffendheid op plaasvlak al hoe beter moet

word en moet vraag optimaal gestimuleer word.

Voorgenoemde is die rede dat Aartappels Suid-Afrika vier kernbesighede het om al hier aspekte aan te spreek.

Mnr. Jan van Zyl – Voorsitter van die Inligtingskomitee Die belangrikheid van inligting kan nie genoeg beklemtoon word nie, want om te weet moet ons kan meet. Dit stel ons in staat om te weet wat ons te doen staan aan die beide kante van die plaashek om die produsent se prestasie te verbeter. Een van die take van die Inligtingsafdeling is die beskikbaarstelling van markinligting en -intelligensie sodat produsente ingeligte besluite kan neem wat betref produksie en bemarking. In die afgelope tyd is waardevolle inligting ook beskikbaar gestel ten opsigte van pakstoorkostes wat enersyds die produsente in staat te stel om meer effektief te wees en andersyds die verbruikers kan gerusstel dat hulle 'n kwaliteit produk koop.

Mnr. Johan van den Heever – Voorsitter van die Navorsingskomitee Menige instansie wêreldwyd het ten gronde gegaan omrede hulle navorsing afgeskeep het.

Dit is om hierdie rede dat navorsing as een van ons belangrikste kernaktiwiteite geag word. Die Navorsingskomitee het 'n navorsingstrategie vir die periode 2014-2017 saamgestel met die fokus op grondgedraagde siektes (17% van die begroting), virus en vektore (15% van die begroting), grondgesondheid (11% van die begroting) en kennisoordraging (11% van die begroting). Wat laasgenoemde aanbetref geskied dit by wyse van tegniese artikels in CHIPS, feiteblaaie, die webwerf en die Navorsingsimposium.

Mnr. Bernhardt du Toit – Voorsitter van die Transformasiekomitee Aartappels Suid-Afrika het hom ten doel om meer as die 20% wat die ministeriële voorskrif bepaal, aan transformasie in die aartappelbedryf te spandeer.

Die primêre fokus is op die suksesvolle vestiging van kommersiële swart aartappelprodusente wie se aartappels op die varsproduktemarkte verhandel word en hulle daardeur in staat stel om 'n lewensvatbare boedery-besighede te vestig.

Wat ons sogenaamde vaardigheidspyplyn betref word studiebeurse in samewerking met buiteinstansies verskaf vir diploma-, voorgraadse- en nagraadse studies. Ten einde sy daargestelde transformasiedoelwitte te kan befonds is die sluiting CHIPS • September/October 2017

Page 49

van vennootskappe met ander bedryfsrolspelers hoog op die komitee se agenda.

Ms Nomvula Xaba – Manager: Transformation The black potato producers who participate in the business development program must plant at least 30 ha of potatoes. The transformation activities also include a small grower development program that is offered in partnerships with provincial departments of agriculture. These producers cultivate potatoes for food security purposes and sell the rest of the crop to members of their local communities. In addition it is important for Potatoes South Africa to improve the skills of black potato producers and consequently offer farm based training with the support of AgriSeta.

Rudi Heinlein – Voorsitter van die Bemarkingskomitee Die hoofdoel van Aartappels Suid-Afrika se bemarkingsaktiwiteite is die verhoging in die per capita verbruik van aartappels; en om dit reg te kry is die noodsaaklik om te weet wie die teikenmark is.

Die huidige per capita verbruik staan op bykans 40 kg terwyl dit ongeveer tien jaar terug 25 kg was. Dit beteken dat ons daarin geslaag het om die per capita

verbruik met sowat 15 kg te verhoog. Ons ander groot uitdaging is om alle plaaslike en buitelandse markte so toeganklik moontlik vir alle aartappelprodusente te maak, met die klem op die verskaffing van regulatoriese bystand.

Ms Immaculate Zinde – Marketing Manager Potatoes South Africa’s generic product promotion campaign is aimed at establishing the potato as the number one vegetable as well as the number one starch in the consumer’s diet. Potatoes have the attributes to make a difference in the lives of many South Africans who are faced by hunger and poverty.

In addition the potato is extremely versatile which means the consumer can use it in various forms and dishes. Ons glo aartappels is: Gesondheid uit die grond uit – so eet meer aartappels!

Paneelbespreking: Maak waardekettings werklik saak … indien wel, waar is die waarde? / Panel discussion – Do value chains really matter … and if so, where is the value?

(The discussion was facilitated by Prof Johann Kirsten, Director: Bureau for Economic Research, University of Stellenbosch. The panellists were Mr Tommie van Zyl,

Ltr Rob Stevens, Jandri Duvenhage, Dr Johan van Deventer, Tommie van Zyl and Prof Johann Kirsten Page 50 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

Chief Executive Officer of ZZ2, Mr Jandri Duvenhage, Managing Director of RSA Group International, Dr Johan van Deventer, General Manager of Freshmark and Mr Rob Stevens, Managing Director of McCain Foods SA.) As an introduction to the panel discussion, Dr André Jooste said the following: The potato industry in South Africa is a prime example of how a free market system operates, i.e. price is determined through the interaction of supply and demand. More specifically our national fresh produce markets act as the institutions where supply and demand interact to determine prices that are used by the rest of the industry as price barometer. Thus, it is useful to look at the industry from a supply and demand point of view, but within a value chain context (the combination of the supply and demand chains).

The question at hand is, if we consider current trends, whether the potato value chain is on a sustainable pathway for the next ten to 15 years (and even longer). So, what are some of the current trends that are emerging?: From a supply side point of view – •

•

•

•

•

Since 2002 production increased by 2.9% annually (CAGR).

Expansion in production until 2011/12 was mainly due to new cultivars, increased number of hectares under irrigation (80%), better cultivation and chemical control practises. But, since then the total potato crop has moved more or less sideways with variation in production volumes (i.e. up and downs) mainly as a result of climate conditions.

Real input costs show an increasing trend, putting significant financial stress on producers (in the early 1990’s there were over 2000 potato producers, now around 540 potato producers left in the industry).

Supply via national fresh produce markets (NFPMs) has declined from over 60% of the total potato crop during the 1990’s to around 46% currently. Cognisance must be taken that over 60% of NFPM sales goes into the informal market. Direct marketing to retailers, retailer packers and to the processing sector has grown, while exports have been moving sideways.

The South African supply chain is still predominantly fresh orientated, and more concerning is that the product offering has seen very little change over time.

From a demand side point of view – • Demand has expanded in tandem with supply.

Demand growth is higher than population growth, but marginally lagging per capita income growth.

In real terms, expenditure on potatoes is R1.3 billion more than ten years ago annually. But, a sideways trend emerging in line with local availability (note imports of fresh potatoes not allowed).

• Although real prices reacted as expected according to supply and demand forces, it shows a sideways trend in recent years after an upward trend throughout the late 1990s. This is concerning, since over the same timeframe real input costs have increased. In short, the price cost-squeeze is becoming more pronounced over time (one can postulate that this situation is one of the main reasons forcing producers out of the industry and resulting in existing producers becoming bigger to take advantage of economies of scale).

• Competition for space on the “consumer’s plate” is becoming more intense as the demand for convenience, out of home consumption and increased food diversity accelerates. This is over and above stiff competition from other starch/ staple foods.

In short, the above can be summarised as follows: (i) a trend is emerging where production/consumption is moving sideways, (ii) the cost-price squeeze is threatening the sustainability of potato production, (iii) the industry has seen very little product innovation, (iv) marketing channels are changing, whilst other are growing to slow and (v) consumers’ tastes and preferences are changing.

Thus, coming back to the original question – has the potato value chain evolved sufficiently to ensure its future sustainability or is radical change required?

Stated differently, the future sustainability of the potato value chain (inclusive of all role players) will be dependent on how the value chain will unlock value to consumers.

We would have to explore different value propositions the potato value chain can offer and what it will require to unlock such value. Examples include: • The development of export markets for seed and table potatoes, and in particular processed potatoes.

• Product innovation – this can be at the primary level (new cultivars) throughout the chain to new potato products.

CHIPS • September/October 2017

Page 51

• Information systems to facilitate arbitrage in the value chain to reduce transaction costs for stakeholders.

• Revitalisation of fresh produce markets.

• Fostering trust relationships in the value chain – partnerships vs us-and-them.

Other issues that should also receive attention are: • • •

•

Innovative public-private sector partnerships.

Social-corporate responsibility.

The level of integration down the value chain must be explored to determine whether producers can unlock further value.

Addressing problems and challenges of the informal traders.

Prof Johann Kirsten commented that the value chain in actual fact starts at the seed and input level which with production activities, transport, markets, processors and retailers, impact on the ultimate value of the farmer’s product as it must be accepted that all stakeholders have a profit motive. Although it is important that everybody works together to obtain the maximum value for the product, it is easier said than done because everybody in the chain compete with one another. It is therefore necessary that collaboration should be established in terms of aspects such as the management of logistics and waste, as well as establishing an environment of trust with the emphasis on communication and information sharing.

He also referred to the possibility of consolidation and vertical integration that would shape the future of the value chain and said it is important that the influence of aspects such as partnerships / collaboration and innovation on the input as well as output side be entered into the equation in order to unlock value.

As far as potatoes are concerned he said it will be difficult to set a supply chain and partnership philosophy as the bulk of the crop is marketed through the fresh produce markets.

Dr Johan van Deventer – a retailer’s perspective • The toughest job has always been to satisfy the customer.

• In South Africa it is important to take cognisance of the fact that it has a formal and informal sector.

In addition the value chain should take cognisance of the different LSM groups when addressing their specific needs and also has to decide on their Page 52 |

CHIPS • September/Oktober 2017

target market.

• The industry should also intensify its efforts to classify potatoes in terms of usage because, in addition to quality and continuity, that is what the customer wants.

• As far as the higher LSM groups are concerned it is imperative that the product is “as close to their plates as possible” because of constraints on preparation time. In the case of the middle LSM groups the emphasis is primarily on quality, taste and affordability and for the lower LSM group it is a staple food that must be affordable.

• There is an increased purchasing of pre-prepared meals which should also be taken into conside ration.

• As far as the retail trade is concerned there is no real value adding if the potatoes are sold in 10 kg and 7 kg pockets packed on the farm, and it is only when it is packed in smaller packaging that value is added. The demand for smaller packaging is also on the increase which can be an opportunity for the potato producer to add value to his product if he /she is prepared to add smaller packaging to the product line.

Tommie van Zyl – a farmer’s perspective •

•

•

•

As a producer it is important to ascertain whether your industry is in a youthful phase or in a mature phase. If the aforementioned there is a lot opportunities that allow you to build the industry by increasing production, but if in a mature phase you have to invest in differentiating and building a brand to lure customers which is quite costly.

The South African fresh produce value chain allows for price signals which is relevant and trustworthy which make it possible for producers to make rational production and marketing decisions. However, at times producers ignore these signals if the regular incidences of overproduction are taken into account.

Producers should be rational and rather opt for horizontal integration and concentrate on what they do best and align themselves with efficient parties in the value chain who can add value to the product in an equitable way.

In terms of a power base in the fresh produce value chain it is imperative that due notice be taken of important aspects such as information, technology, capital, access to resources and psychology. It is also important in today’s world that cognisance is taken of our eco-system and all related interaction that determines whether we have an unhealthy or a healthy value chain.

Kommunikasie • Communication

Jandri Duvenhage – a market agent’s perspective •

•

•

•

It is important to conceptualize the fresh produce value chain, taking due cognisance of the supply chain as a lot of its activities correlates with the value chain.

It is important to make the distinction that in the supply chain we drive the process downstream to manage it as cost effectively as possible to generate profits, whereas with the value chain we start with consumer and the value is driven up from the consumer to the point of production.

Although the sectors in the supply chain are independent from one another, it is important that there exist a relationship of trust between them as it is the gel which determines the value of this chain.

The RSA group has a horizontal marketing access strategy to ensure we add value to the product of the producer as our principal by covering all the available marketing channels such as the national and regional fresh produce markets, direct sales, the retail trade and exports.

Rob Stevens – from a processor’s perspective • Consumer demand drives the value chain and it is vital that we take into account the continuous changes as well as the breath-taking speed at which it is taking place. Examples are the vast array of products continuously becoming available to the consumer, the disruption to the markets as we know it (Uber, Amazon, etc.) and the new generation millennials. To ignore it will be to our peril.

• As far as the South African value chain is concerned, we are in a low to no-growth situation with escalating costs and a growth in volume sales is therefore required to off-set some of the impacts of inflation and subsequently drive efficiency. In terms of potatoes a consolidation in the activities of stakeholders is necessary to drive efficiency.

• The fresh produce market has natural barriers to entry as fresh potatoes may not be imported and which protects the local industry.

• The challenge is to change consumer behaviour to switch to processed products, especially those who are time-pressed. It is anticipated that over time more South African consumers will switch to processed food products and meals.

• The flattening of processed potato product consumption is the result of the wrongdoing of some suppliers / manufacturers which was picked up by social media and outlets replacing chips

•

•

with pap from a cost saving point of view.

There is a definite opportunity for growth in the exportation of processed French fries, because of a growing demand and less phyto-sanitary issues.

Value chains not only compete locally but also globally. The stakeholders is the South African value chain should collaborate as is done very successfully in Belgium and the Netherlands.

Answers to questions posed to the panel • The success of the potato industry lies with increasing the per capita consumption and expanding exports through innovation, creativity, differentiation, presentation and packaging, convenience, relationships and stakeholder partnerships.

• The perception that the price of potatoes in the supermarket should correlate with the producer price in an oversupply situation is a sweeping statement and devoid of the truth because of the fact that at most 40% of retail stocks are purchased on the fresh produce markets and the remainder is contracted stocks. In addition the strong competition in the retail trade makes it impossible for a single retailer not to follow the trend. In-store prices are determined by comparing prices on a daily basis in the retail trade and consumer resistance signals. At present the profit margin on potatoes are the lowest of all fresh produce commodities sold in the retail trade.

• Demand in the fresh produce industry serves as an indicator to producers what the market can absorb. However, because farmers have to make provision for the impact of fickle weather conditions, it could lead to over or under supply. In addition there is also local inflation and a drop in exports into Africa which adversely impact on local market stocks. C

CHIPS • September/October 2017

Page 53

Meningspeilings 'n Eerste by Kongres was elektroniese meningspeilings oor 'n wye reeks aangeleenthede wat verband hou met die werksaamhede van Aartappels Suid-Afrika. Kongresgangers is versoek om die aspekte in volgorde van belangrikheid te lys en is die top drie uitgelig.

Hier volg ʼn opsomming van die uitslae van die meningspeilings: Vraag

Eerste keuse

Tweede keuse

Derde keuse

Watter aspek is die belangrikste ten opsigte van Aartappels Suid-Afrika se huidige navorsing (grondgedraagde siektes, verbouingspraktyke, presiesebestuur, nematodes en produksiestelsels)?

Grondgedraagde siektes (69%)

Produksiestelsels (42%)

Nematodes (36%)

Watter van die plaaslike-, uitvoer of prosesseringsmark is die belangrikste vir groei in die aartappelbedryf?

Plaaslike mark (102%)

Prosesseringsmark (91%)

Uitvoermark (83%)

Watter van die volgende inligting is vir u van meeste waarde?

Daaglikse smse en e-posse (68%)

Langtermyn bedryfsinligting (34%)

Maandelikse markkommentaar (18%)

Wat beskou u belangrik vir die volhoubaarheid van nuwe boere in terme van die besigheidontwikkelingsprogram?

Toegang tot finansiering (123%)

Mentorskap (120%)

Tegniese ondersteuning (93%)

Wat is die grootste bedreiging vir aartappelproduksie in die toekoms?

Tekort aan water vir besproeiing (100%)

Politieke onsekerheid (98%)

Agteruigang van grond (81%)

Tot watter van die volgende kommunikasiekanale het u toegang?

Alle kanale (20%)

E-posse (15%)

SMS / CHIPS (14%)

Wat gee vir u die meeste waarde uit kultivarevaluasies en –proewe?

Vergemaklik kultivarkeuses (52%)

Verbeter die kultivars beskikbaar in Suid-Afrika (49%)

Belangrik vir die toekoms van die bedryf (48%)

Watter van die volgende faktore gaan die vraag na aartappels die meeste beïnvloed oor die volgende tien jaar?

Per capita inkomste van verbruikers (68%)

Nuwe aartappelgebruike (29%)

Verskuiwing van vars aartappels na verwerkte aartappels (24%)

Watter een van volgende metodes verkies u om markinligting te ontvang?

E-pos (55%)

SMS (40%)

WhatsApp (37%)

Page 54 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

Vraag

Eerste keuse

Tweede keuse

Derde keuse

Dink u dat ASA ondersteuning moet verleen vir al die insette wat deur die besigheidontwikkelingsboere benodig word?

Nee (53%)

Ja (47%)

Wat is die grootste geleentheid om winsgewendheid van aartappelproduksie te verhoog?

Kultivars met hoë opbrengs en siektebestandheid (75%)

Verhoogde vraag na aartappels (60%)

Presisieboerdery (44%)

Watter van die volgende kommunikasiekanale verkies u?

E-pos (38%)

SMS (13%)

WhatsApp (13%)

Watter van die volgende behoort die meeste aandag te geniet in terme van toekomstige navorsing?

Nuwe tegnologie (57%)

Presisieboerdery (32%)

Klimaatsverandering (31%)

Watter van die volgende kanale om aartappels te promoveer is na u mening die belangrikste?

Televisie (46%)

Sosiale media (36%)

Radio (31%)

Congress speakers Insight on the trends in the North European potato value chain Mr Hans Buth, Syngenta’s Head of Crop Protection Assets in the North Europe was the keynote speaker at the Potatoes South Africa Congress, and provided an insight on the trends in the North European potato value chain.

Mr Hans Buth

Unlocking your business potential: the importance of valuing customers and business ethics Mr Jurie Welman, the President van CHEP Africa, India, the Middle East and Automotive Europe was the guest speaker at Potatoes South Africa’s Congress and delivered a presentation on the importance of valuing customers and business ethics in order to unlock potential of your business.

Mr Jurie Welman CHIPS • September/October 2017

Page 55

Solanum Tuberosum Meritum Die Solanum Tuberosum Meritum, die hoogste toekenning vir uitstekende diens aan die aartappelbedryf is aan mnre. Ernst Yzel en Johan van den Heever, uittredende direkteure van Aartappels Suid-Afrika, gemaak.

die organisasie in moeilike situasies gelei en tot nuwe hoogtes geneem het, word hy ses keer herverkies tot voorsitter, wat beteken dat hy Aartappels Suid-Afrika ononderbroke vir twaalf jaar in hierdie posisie gedien het – 'n rekord wat verseker lank sal staan!

Na aanleiding van 'n besluit van bogenoemde Kongres word Aartappels Suid-Afrika as 'n maatskappy sonder winsbejag (Artikel 21 maatskappy) geregistreer. Hy het 'n sleutelrol gespeel in die vestiging van die maatskappy in 2005, maar hy sal beter onthou word vir sy onwrikbare standpunt dat die eie reserwes nie deel mag word van die statutêre fondse nie – iets wat dan ook bereik is.

Nieteenstaande sy besige program maak hy ook tyd om vanaf 9 Mei 2006 as voorsitter van Aartappelhuis (Edms) Beperk te dien.

lnr. Mnre. Johan van den Heever en Ernst Yzel Mnr. Ernst Yzel Mnr. Yzel was vir 16 jaar betrokke by Aartappels Suid-Afrika waarvan twaalf jaar as voorsitter was.

In 2001 word hy deur die Oos-Vrystaat gebiedsbestuur aangewys om die betrokke aartappelproduksiegebied op die Nasionale Raad van Aartappels Suid-Afrika te verteenwoordig en woon hy sy eerste Hoofbestuursvergadering op 24/25 Julie 2001 by en word ook verkies tot die Bestuurskomitee. Tydens die Hoofbestuursvergadering van 12/13 November 2002 word hy ook lid van die organisasie se Ouditkomitee en Menslike Hulpbronnekomitee.

Een van voorskrifte van die destydse Minister van Landbou en Grondsake, me. Thoko Didiza, vir die goedkeuring van Aartappels Suid-Afrika se aansoek om statutêre maatreëls, wat die heffing insluit, was die daarstelling van die Potato Industry Development Trust in 2004. Die Nasionale Raad se besluit was dat hy die aartappelprodusente se belange op die trust moet verteenwoordig. Tydens die eerste vergadering van die Potato Industry Development Trust op 1 Desember 2004 word hy as voorsitter aangewys – 'n posisie wat hy steeds vul.

Tydens die Aartappels Suid-Afrika Kongres van 2005 word hy verkies as voorsitter van Aartappels SuidAfrika. As gevolg van besondere wyse waarop hy Page 56 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Sy strewe was 'n aartappelorganisasie wat die belange vir alle aartappelprodusente op die hart dra en daarmee saam werklik verteenwoordigend is. Dit kry gestalte na aanleiding van die Aartappels SuidAfrika Kongres – 2015 se besluit om die konstitusie van Aartappels Suid-Afrika (vrywillig) en die memorandum van inlywing van Aartappels Suid-Afrika (nie-wins maatskappy) te wysig om, onder andere, die pad te baan vir ’n verandering in die samestelling van die Nasionale Raad / Direksie en groter verteenwoordiging deur swart aartappelprodusente.

Vandag kan Aartappels Suid-Afrika spog dat hy 'n werklik-verteenwoordigende organisasie is.

Mnr. Johan van den Heever Mnr. Van den Heever is met ingang van 16 September 2005 as verteenwoordigende lid vir die Loskopvalleiproduksiegebied op die Direksie / Nasionale Raad van Aartappels Suid-Afrika aangestel wat beteken dat hy vir sowat twaalf jaar by Aartappels Suid-Afrika betrokke was.

Tydens die Direksie / Nasionale Raad van 15/16 November 2005 word hy ook verkies as lid van die organisasie se Bemarkingskomitee en Navorsingskomitee. Sy eerste betrokkenheid by die werksaamhede van Aartappels Suid-Afrika begin egter reeds op 8 Maart 2005 toe hy op die organisasie se Verwerkingsforum aangewys is as verteenwoordiger van produsente wat onder kontrak aartappels vir die verwerkingsbedryf verbou. Tydens die Forum se vergadering van 24 Maart 2006 word

Kommunikasie • Communication

hy tot voorsitter verkies – 'n posisie wat hy tot 19 Maart 2010 vul.

Op 7 Mei 2012 word hy verkies as voorsitter van Aartappels Suid-Afrika se Navorsingskomitee. Uit hoofde hiervan word hy ook voorsitter van die Navorsingsimposium wat onder sy voorsitterskap gedy het.

Sy dienslewering aan die aartappelbedryf was egter nie net beperk tot Aartappels Suid-Afrika nie – vir die periode 2011 tot 2017 het hy die belange van die bedryf bevorder as die eerste onafhanklik-verkose voorsitter van die direksie van Plantovita.

Kongres kompetisie Johan van den Heever ken sy aartappels Warren Henninger van Ag World Support Systems in Amerika, een van die borge van die Aartappels SuidAfrika Kongres, het tydens die kongres ‘n kompetisie geloods waarvolgens kongresgangers die gewig van ‘n aartappel moet skat.

Mnr. Johan van den Heever van die Loskopvalleiproduksiegebied was in die kol met sy skatting en het met die prys weggestap.

Mnr Warren Henninger wens mnr. Johan van den Heever geluk met die prys.

ASA se nuwe voorsitter JF van der Merwe is Aartappels SuidAfrika se nuwe voorsitter

– 2019 verkies.

Mnr. JF van der Merwe is tydens die Aartappels SuidAfrika Kongres – 2017 tot voorsitter van die organisasie vir die termyn 2017

Voor sy verkiesing as voorsitter het mnr. Van der Merwe die posisie van ondervoorsitter van Aartappels Suid-Afrika beklee en het hy ook die westelike streek (Wes-Vrystaat, Suidwes-Vrystaat, Noord-Kaap en Noordwes) as een die betrokke streek se twee verteenwoordigers op die Nasionale Raad / Direksie van Aartappels Suid-Afrika verteenwoordig.

Mnr. Van der Merwe neem die leisels by mnr. Ernst Yzel oor wie na twaalf jaar in die voorsitterstoel besluit het om die tuig neer te lê.

CHIPS • September/October 2017

Page 57

Statutêre maatreëls

Kongres sê sy steun toe aan Aartappels Suid-Afrika se aansoek om statutêre maatreëls

reeds verkry word.

Mnr. Bernardt du Toit, voorsitter van Aartappels SuidAfrika se Ouditkomitee, het aangedui dat aangesien die huidige statutêre periode op 30 Junie 2019 verstryk en die volgende Aartappels Suid-Afrika Kongres eers in September 2019 sal plaasvind, dit nou noodsaaklik is dat die steun van die Kongres nou

Wat die heffings vir die periode 2019 tot 2023 betref het hy die volgende tabel aan die vergadering voorgehou.

Die afgevaardigdes het eenparig besluit om die aansoek om statutêre heffings vir die periode 2019 tot 2023 te ondersteun.

VOORGESTELDE TARIEWE Aansoek-Vyfde termyn Kommoditeit

Jaarlikse heffing per kilogram in sent 2019/2020

2020/2021

2021/2022

2022/2023

Tafelaartappels

2,050

2,130

2,210

2,290

Gesertifiseerde moere

0,814

0,846

0,878

0,910

Aartappels vir verwerking

0,962

0,999

1,037

1,074

Aartappels vir uitvoer

2,050

2,130

2,210

2,290

Ingevoerde aartappels

1,447

1,504

1,560

1,617

VOORGESTELDE JAARLIKSE STYGING Aansoek-Vyfde termyn Kommoditeit

Jaarlikse heffing per kilogram in sent 2019/2020

2020/2021

2021/2022

2022/2023

Tafelaartappels

-0,075

0,080

0,080

0,080

Gesertifiseerde moere

-0,030

0,032

0,032

0,032

Aartappels vir verwerking

-0,035

0,038

0,038

0,038

Aartappels vir uitvoer

-0,075

0,080

0,080

0,080

Ingevoerde aartappels

-0,053

0,057

0,057

0,057

PERSENTASIE VERHOGING IN TARIEWE Aansoek-Vyfde termyn Kommoditeit

Jaarlikse heffing per kilogram in sent 2019/2020

2020/2021

2021/2022

2022/2023

Tafelaartappels

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Gesertifiseerde moere

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Aartappels vir verwerking

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Aartappels vir uitvoer

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Ingevoerde aartappels

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Page 58 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

Beste CHIPS artikel Hanrie Greebe, Potatoes South Africa Max Braun awarded Syngenta Best CHIPS Article 2015 - 2017 The article Vervoer in die Aartappelbedryf / Transport in the potato industry

by Mr Max Braun, published in the CHIPS September / October 2016 edition, was announced at Potatoes South Africa’s biennial Congress on 28 September 2017 as the Syngenta Best CHIPS Article 2015 - 2017.

A selection of 30 outstanding articles published in CHIPS since Congress 2015 was evaluated by Deputy Editor of Landbouweekblad, Mr Charl van Rooyen.

According to Mr Van Rooyen, the article Vervoer in die Aartappelbedryf / Transport in the potato industry was well-written and presented in a comfortable writing style. It outlines the problem of high transport costs, addresses the aspects where costs can escalate point by point and offer solutions to the producer. He said: “The standard of the articles I had to evaluate was really high and I did not award a mark of less than 70%. It was a pleasure to read articles of such a high standard!”

Braun Consulting Services first discussed dealing with the ongoing challenges potato producers were encountering with the cost of transport. Following an initial research project, we got down to developing transport cost models that could assist producers to contain ever-creeping transport costs and seeking ways to improve transport productivity and efficiency.

During this period, we developed a mutually beneficial working and business relationship which I hold with considerable regard. My special thanks and appreciation to Mr Pieter van Zyl and Dr André Jooste for their assistance and guidance in developing the benchmark models we have jointly created.

From the outset I valued the opportunity to submit quarterly articles for the excellent publication CHIPS thus creating wider awareness of various complex issues as it applies to road transport and opportunities to improve transport efficiency.

I was somewhat overwhelmed when I learnt that I had won the award for the best CHIPS article. I am very appreciative and proud to have my article recognised and rewarded with a truly wonderful prize. My wife and I will enjoy this travel voucher when we decide which game lodge/ park we will visit - South African wild Vervoer in die life and the aartappelbedryf wonder of the bush has always been top of our holiday choices.

Max Braun: Vervoerbestuurs-, verspreidings- en logistieke konsultant

The reward for this prestigious achievement is a very generous travel voucher from Syngenta, the main sponsor of Potatoes South Africa Congress.

Unfortunately, Mr Braun was unable to travel to Congress to receive his reward in person. However, he did send the following heartfelt message of appreciation: “It is with considerable regret that I was unable to attend the 2017 Congress due to my hopefully temporary limited mobility. It was way back in early 2012 when Potatoes South Africa and Max

Terwyl produsente en voedselverwerkers die skrikwekkende uitdagings van die 2016-droogte en wisselvallige rand in die gesig moet staar, word sake verder bemoeilik deur ernstige werkloosheid en dalende verbruik van basiese voedsel. Wat die reeds donker prentjie nog donkerder maak, is die aanmerklike verhogings in vervoerkoste terwyl oorkapasiteit en insetkoste maand na maand voortdurend styg. Soos in die landbou, is dit vir die vervoerbedryf ook moeilik om redelike voorspellings te maak van wanneer voedselpryse sal stabiliseer en of redelike vervoertariewe verwag kan word.

Net soos in die geval van die rand, bly oliepryse onbestendig. Dit blyk duidelik uit die byna daaglikse veranderinge van aanwysers soos vertolk deur ontleders of bedryfspesialiste wat die vraag na en produksie van olie en gas probeer ontleed. Dit gebeur reeds sedert

Page 56 •

2009. Om die waarheid te sê, sê Allen Brooks, besturende direkteur van die leidende Energiebank PPHB, ekonomiese groei in die wêreld is nou stadiger as wat enkele jare gelede verwag is en tot nou toe is daar geen aanvaarbare verduideliking daarvoor nie. Aan die ander kant word voorrade van baie miljoene vate olie in die VSA en Sjina gehou. Dan is daar ook die bykomende produksiestroom uit Iran, Libië, Venezuela, Nigerië en Angola om maar net enkeles te noem, wat teruggehou is om ’n waarskynlike volhoubare hoër prys te bewerkstellig. Ons kan lank dink om ’n geloofwaardige verduideliking te vind waarom niemand nog ’n algemeen aanvaarde standpunt ingeneem het nie. Kom ons kyk na ’n oorvereenvoudigde voorbeeld van presies hoe moeilik dit is om ’n neiging ten opsigte van diesel- of oliepryse te voorspel, om van die wisselkoers nie eens te praat nie, want dit het ook ’n uitwerking op die wisselkoers.

CHIPS • September/Oktober 2016

My grateful thanks to Syngenta and Potatoes South Africa for their generosity and encouragement. I look forward to our continued association with keen anticipation.”

Well done Mr Braun!

CHIPS • September/October 2017

Page 59

Direksie / Nasionale Raad 2017-2019 Die volgende aartappelprodusente is tot die Aartappels Suid-Afrika Direksie / Nasionale Raad verkies vir die 2017-2019 termyn: Naam

Posisie / Verteenwoordiging

JF van der Merwe

Voorsitter

Om aangewys te word

Westelike Streek (Noordwes, Noord-Kaap, Wes-Vrystaat en Suidwes-Vrystaat)

André Coetzee

Westelike Streek (Noordwes, Noord-Kaap, Wes-Vrystaat en Suidwes-Vrystaat)

Bernhardt du Toit

Suidelike Streek (Sandveld, Ceres, Oos-Kaap, Suid-Kaap en Suidwes-Kaap)

Jan van Zyl

Suidelike Streek (Sandveld, Ceres, Oos-Kaap, Suid-Kaap en Suidwes-Kaap)

Nicolaas Lourens

Oostelike Streek (Oos-Vrystaat, KwaZulu-Natal en Noordoos-Kaap)

Mike Green

Oostelike Streek (Oos-Vrystaat, KwaZulu-Natal en Noordoos-Kaap)

Rudi Heinlein

Noordelike Streek (Limpopo, Mpumalanga, Loskopvallei en Gauteng)

Wouter van Amstel

Noordelike Streek (Limpopo, Mpumalanga, Loskopvallei en Gauteng)

Johan Holtzhausen

Noordelike Streek (Limpopo, Mpumalanga, Loskopvallei en Gauteng)

Gerhard Posthumus

Nasionale Moerekomitee

Joseph Bantom

Suidelike Distrik (Wes-Kaap, Sandveld, Ceres, Suid-Kaap en Suidwes-Kaap)

Siseko Vikilahle

Suidoostelike Streek (Noordwes en Oos-Kaap

Rodney Mbuyazi

Oostelike Streek (KwaZulu-Natal)

Gift Mafuleka

Sentrale Streek (Gauteng)

Direksie / Nasionale Raad 2015-2017

Voor: lnr. Johan van den Heever, Gary Vorster, Ernst Yzel (Voorsitter), Bernhardt du Toit, Rudi Heinlein Agter: lnr. Siseko Vikilahle, Rodney Mbuyazi, Wouter van Amtel, André Coetzee, Nicolaas Lourens, Gift Mafuleka, Joseph Bantom. Inlas: lnr. Jan van Zyl, JF van der Merwe (Ondervoorsitter) Page 60 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

Finaliste – Syngenta Nasionale Aartappelboer van die Jaar 2017 Hanrie Greebe, Aartappels Suid-Afrika Vanjaar se finaliste van die Syngenta Nasionale Aartappelboer van die Jaar is super boere, elk in eie reg. Elkeen het ’n buitengewone passie vir aartappels en die totale spektrum van die verbouing wat daarmee gepaard gaan. Die omstandighede en die uitdagings waaronder hulle boer wissel letterlik van die suide tot die noorde van die land.

In alfabetiese volgorde volgens van, kan die sentrale streek baie trots wees op Pieter Becker jnr. van die Oos-Vrystaat wat volgens alle aanduidings met ’n breë bors sy pa se voetspore gaan volstaan. Pierré Smit van die suidelike streek is ’n staatmaker vir die Sandveld wat die beste resep vir aartappelboerdery verfyn het en waarop sy seuns die toekoms kan bou.

Nico Wagner is ’n man wat van boerdery ’n kuns gemaak het. Die noordelike streek het in hom ’n staatmaker van formaat.

Baie geluk aan die drie finaliste wat elk ’n gulle geskenk van Syngenta ontvang het vir hulle uitnemende prestasie as aartappelprodusente!

Pieter Becker jnr.

Pieter Becker jnr., van die plaas Libertas naby Warden in die Oos-Vrystaat, is die vierde geslag wat met aartappels boer.

aartappels geplant en sy grootste rekordoes behaal.

In 2011 het Pieter voltyds op Libertas begin boer en eienaarskap geneem van die aartappel vertakking waar vandag 450 hektaar aartappels aangeplant word.

Vir Pieter is aartappelboerdery ’n ingebore passie en die resultaat is ’n produk waarop hy sy eie leuse grond – “I am so proud of if, I’ll put my name on it!”.

Pieter Becker het soveel vertroue in sy aartappels dat hy sy naam daarop plaas.

Pieter Becker jnr. en sy pa, Pieter Becker snr., die man by wie hy alles van aartappelboerdery geleer het.

Sy oupagrootjie, een van die eerste aartappelboere in die omgewing, het in 1915 met tien hektaar aartappels begin.

Pieter se oupa, Louis, het ’n groot passie vir aartappels gehad en in 1955 150 hektaar geplant. Sy pa, Pieter Pieter Becker jnr. en sy snr., wie sy grootste eggenote Alida van Libertas, leermeester is, het in Oos-Vrystaat 1990, 300 hektaar CHIPS • September/October 2017

Page 61

Kommunikasie • Communication

Pierré Smit

Nico Wagner Pierré Smit boer saam met sy seuns, Louw en Johan, op die plaas Riviera in die Sandveld.

Pierre se seuns is die vyfde geslag op Riviera.

Pierré Smit en sy eggenote Christel van Riviera, Sandveld

Die grond is in 1905 bekom deur Pierré se oupagrootjie. Ná die Depressie het sy oupa die grond verhuur.

Pierré se pa, Attie Smit, het in 1953 plaas toe gekom en met lemoene en aartappels begin boer. Na sy studies het Pierré in 1983 begin boer. Tans word daar 345 ha aartappels per jaar geplant.

Die eerste spilpunt is in 1985 aangeskaf en die eerste massa uithaler in 1991. Langdam by Elandsbaai is vanaf 2009 gehuur en Taaiboskraal is in 2012 aangekoop. Omdat hierdie twee plase teen die see geleë is, stel dit die boerdery in staat om twaalf maande van die jaar aartappels te produseer.

Riviera is vêr en afgeleë in die Sandveld – ure se ry van die naaste dorp, maar hier het Pierré Smit en sy voorsate al vir geslagte lank puik kwaliteit aartappels gelewer.

Pierré Smit se hart is in die aarde waar die sand van die omgewing hom leen tot van die mooiste en hoogste kwaliteit aartappels in die land.

Nico Wagner en sy eggenote Manlie bestuur Wilnick Boerdery naby Tolwe in Limpopo waar daar geboer word met aartappels, suikermielies, beeste en wild.

Nico Wagner en sy eggenote Manlie van Wilnick, Limpopo

Met ’n skamele 89 ha het die boerdery eers werklik op dreef gekom toe Nico se oorlede pa, Willem Wagner sy eerste grond in 1980 gekoop het.

Van meet af aan was produktiwiteit en integriteit ononderhandelbaar.

Hierdie filosofie van Willem leef vandag voort in die tweede geslag van hierdie familie se maatskappyboerdery met Nico Wagner aan die hoof.

Die boerdery se erns met produkkwaliteit word weerspieël deur ’n waarborg van tevredenheid op elke sakkie aan sy kliënte en ’n direkte kommunikasielyn met die boerdery.

Boerdery-sukses is te danke aan intense risikobestuur, opgeleide en doelgerigte personeel wat dinge buitengewoon goed doen asook baie geloof en genade.

Nico Wagner in die pakhuis op sy plaas Wilnick naby Tolwe in die Limpopo Provinsie.

Nico Wagner se werkers is al geslagte lank betrokke by die berdery. Sy benadering is dié van bemagtiging en erkenning vir harde werk.

Page 62 |

CHIPS • September/Oktober 2017

wins in jou sak

waarom POTATOPACK™ die slim keuse is:

Met meer as 10 jaar se ervaring het ons die regte oplossings vir professionele aartappel produksie.

Meer as 50 plaaslike proewe getuig van POTATOPACK™ se sukses.

POTATOPACK™ lewer gemiddeld 600 sakkies per hektaar meer as vergelykende programme. ’n Groter oes beteken meer geld in jou sak.

vir relatiewe kort-groei aartappels (< 90 dae)

vir addisonele laatroesbeskerming vir medium tot lang-groei aartappels (90 – 120 dae)

vir mefenoxam weerstandbiedende areas en relatiewe lang-groei aartappels (110 – 120 dae)

vir droëland toestande met laer siektedruk en relatiewe lang-groei aartappels (110 -120 dae)

Syngenta Suid-Afrika (Edms) Beperk, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel. (011) 541 4000. www.syngenta.co.za © Syngenta Ag, 2000. Kopiereg op hierdie dokument word voorbehou. Alle ongemagtigde reproduksie word verbied.

@SyngentaSA

16676 IDEA ENGINEE ® S

sit meer

Nico Wagner, Syngenta National Potato Farmer of the year 2017 Hanrie Greebe, Aartappels Suid-Afrika Nico Wagner was announced as the Syngenta National Potato Farmer of the Year at the banquet of Potatoes South Africa's Congress on 28 September 2017. He and his wife Manlie, farm with potatoes, sweet corn, cattle and wildlife on Wilnick near Tolwe in Limpopo. The farm was established on a mere 89 ha when Nico's father, the late Willem Wagner, bought his first land in 1980. From the outset, productivity and integrity were a given.

This philosophy of Willem lives on in the second generation of this family farm under the leadership of Nico Wagner. (ltr) Ernst Yzel, former Chairperson of Potatoes South Africa; Manlie and Nico Wagner - new Syngenta National Potato Farmer of the Year 2017 and Antonie Delport, Managing Director of Syngenta South Africa Nico acknowledges his spouse, Manlie as his right hand and “best thing that ever happened to him” and says that except for the fact that they need lots of grace, they are doing ordinary things exceptionally well.

As an entrepreneur who sees opportunities in the face of adversity, Nico thinks outside the box. Constantly improving on his potato production processes, Nico is acutely tuned to risks and coming up with astounding measures to negate them. There is barely any branch of his farming business that hasn’t yet been turned into spin-off businesses of their own. Nothing goes to waste or is wasted. Nico has his finger on the pulse of the fresh produce markets. He has solid relationships with his market agents. He also has solid relationships with the people who work at Wilnick.

Winner of the Syngenta National Potato Farmer of the Year 2017, Nico Wagner and his wife Manlie from Wilnick in Lipopo

Page 64 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Nico has a deep appreciation and concern for natural resources and he walks his talk every step of the way. He also places a very high value on product quality which has a guarantee of satisfaction on every bag. Farming success is due to intense risk management, trained and purposeful staff who do things exceptionally well. Nico ascribes the success of Wilnick to much faith and mercy.

Kommunikasie • Communication

Nico Wagner in his pack house on the farm Wilnick near Tolwe in Limpopo.

Nico Wagner knows that each of his workers take total ownership of their responsibilities and that is why the wheels of Wilnick runs smoothly

When a young potato field is as robust as this, then Nico Wagner rests assured that “my plants are happy within their hearts” and a good yield is forming below the surface.

Nico’s father, Willem Wagner, who passed away seven years ago, was also a Syngenta National Potato Farmer of the Year as well as a recipient of the Solanum Tuberosum Meritum award. In his speech, after being announced as the potato farmer of the year, Nico lifted the trophy triumphantly and exclaimed “this cup is going back to Limpopo!” Well done Nico and Manlie, may you serve as inspiration of determination, courage, innovation and the willingness to embrace that which makes this country so unique!

CHIPS • September/October 2017

Page 65

At the Congress 2017

Page 66 |

CHIPS â&#x20AC;¢ September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

CHIPS • September/October 2017

Page 67

At the Banquet 2017

Page 68 |

CHIPS â&#x20AC;¢ September/Oktober 2017

CONGRESS • FORUM / KONGRES • FORUM SPONSORS / BORGE

MAIN / HOOF

DIAMOND ELITE / DIAMANT ELITE

DIAMOND / DIAMANT

PLATINUM

CHIPS • September/October 2017

Page 69

LIST OF SPONSORS / BORGELYS GOLD/ GOUD

SILVER / SILWER cape town

MARKET BRONZE / BRONS

Page 70 |

CHIPS â&#x20AC;¢ September/Oktober 2017

Kommunikasie • Communication

BRONZE / BRONS

IVANHOE S E E D P O TAT O E S

DONATION / DONASIE

CHIPS • September/October 2017

Page 71

Moerkwekersforum Gawie Geyer, CHIPS Die Moerkwekersforum wat op 27 September 2017 by die Premier Hotel, OR Tambo gehou is, sal veral onthou word vir die belangrike besluite wat geneem is oor die veranderinge ten opsigte van die bedryfstrukture met die klem op die Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere, Aartappelsertifiseringsdiens en die Nasionale Moerekomitee, Moerkwekersforum en Moerhandelaarsforum. Die Forum het ook die onderskeie voorsitters geleentheid gebied om verslag te doen oor die jaar se werksaamhede.

Page 72 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Voorsittersverslag van Nasionale Moerekomitee: Mnr. Tiekie de Kock

Mnr. De Kock het gesê dat: • Die ondersoek wat daarop gemik is om te verseker dat die struktuur en bestuursprosesse die Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere (OSRA) in staat sal stel om sy rol as

ASD • PCS

•

•

•

•

•

•

•

geag vir die toepassing van die Suid-Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema te vervul volgens gesonde bestuurspraktyke, afgehandel is. Die uitslag word aan die Forum voorgelê.

Die algemene bindende uitklaring in konsepvorm wat deur die Suid-Afrikaanse Inkomstediens in Maart 2017 uitgereik is, duidelikheid verskaf oor die heffing van BTW op moere.

Die Wet op Planttelersregte is aangepas om voorsiening te maak vir die verlenging van die planttelersregte-termyn en die tersaaklike regulasies sal dienooreenkomstig aangepas word.

Die invoerders wat by die Departement van Landbou, Bosbou en Visserye aansoek gedoen het vir goedkeuring om moere in te voer, het nie gereageer op die bedryf se kommentaar op die Pes-Risiko-Analise nie. Geen verdere terugvoering is tot datum ontvang nie.

Aartappels Suid-Afrika is versoek om 'n wetenskaplik-gefundeerde aanbeveling op te stel insake die effektiwiteit van moerbehandelings vir Silwerskurf/Swartspikkel, sodat die OSRA 'n besluit kan neem oor die moontlike insluiting daarvan in die Suid-Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema sodra die betrokke dispensasie verstryk. Die dispensasie ten opsigte van die behandeling van moere verval in November 2017.

Die behandeling van moere is egter 'n sukses en gevolglik kon 'n addisionele 239 302 sakke gesertifiseerde moere aan die bedryf beskikbaar gestel word.

Variëteite wat nie op die Nasionale Variëteitslys verskyn nie, mag slegs met goedkeuring van die Registrateur ingevoer word.

Aartappelsertifiseringsdiens begin het om statistiek per streek te versamel om die effek te bepaal sou die toleransie van rolbladvirus van 5% na 2.5% verlaag word. 'n Handleiding oor onkruide as siekte-gashere tans saamgestel word wat besliste voordele vir die produsent inhou.

•

Voorsittersverslag van Aartappelsertifiseringsdiens (ASD): Mnr. Gerhard Posthumus Mnr. Posthumus het gesê dat: • Die afgelope jaar baie tyd, energie en finansies spandeer is om te verseker dat die bedryfstrukture en die Suid-Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema steeds tred hou met veranderinge in die moerbedryf en om die pad vorentoe te baan vir die nodige verande rings om te verseker dat die strukture die aartap- pelprodusente en ander rolspelers in die bedryf optimaal bedien.

• ASD streef daarna om met buitelandse instan sies te skakel wat betrokke is by die verhande ling in gesertifiseerde moere met die klem op die noodsaaklikheid dat ASD in staat gestel moet word om die Suid-Afrikaanse Aartappelmoer sertifiseringskema met ander skemas te vergelyk.

• Ten opsigte van 2016/2017 is 10 586 hektaar onder die Skema geregistreer, wat 1 277 hektaar meer is as wat begroot was. Dit het die voordeel ingehou dat die sertifiseringstarief nie verhoog is nie.

Voorsittersverslag van Aartappellaboratoriumdienste / Plantovita (Edms) Bpk (ALD): Mnr. Johan van den Heever

Voorsittersverslag van Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere (OSRA): Dr. Dave Keetch Dr. Keetch het die aangeleenthede gelys wat die afgelope jaar deur OSRA hanteer is met die klem op die volgende: • OSRA het tot die slotsom gekom dat die Suid Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema op alle moerkwekers van toepassing moet wees, asook op alle ingevoerde en plaaslike

voortplantingsmateriaal. OSRA het egter 'n mandaat vanaf die moerkwekers (via die Nasionale Moerekomitee) nodig alvorens dit aan die Registrateur voorgelê kan word.

Die wysiging van die Suid-Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema is aan die Registrateur voorgelê en goedkeuring en afkondiging in die Staatskoerant word afgewag. Die ondersoek na die Protokol en die gevolglike wysiging daarvan geniet tans aandag.

Mnr. Van den Heever het gesê dat: • Dit belangrik is dat die bestuur van Plantovita op die hoogte bly met internasionale tendense en gereeld moet kommunikeer met hul eweknieë in die buiteland. Gedurende die jaar is die PVYwerkgroep van die European Association for Potato Research in Slowenië bygewoon asook die betrokke vereniging se plantpatologie kongres in Skotland.

CHIPS • September/October 2017

Page 73

• Moerkwekers gerus kan wees dat die Biobera toetspakket wat gebruik word, alle Aartappelrolbladvirusrasse wat in Suid-Afrika teenwoordig is, herken en dat dit as sodanig deur drie toetspakkette bevestig is.

• 'n Ondersoek bewys het dat die ELISA-toetspakket, met inagneming van beperkinge, 'n betroubare toetsmetode is vir gebruik in sertifisering. Waar nodig is aanpassings aan prosesse, die Suid Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema en toetsprotokolle gemaak met die goedkeuring van die Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere (OSRA) as hoogste geag. OSRA is ook verantwoordelik om te bepaal watter tipe monsters deur 'n OSRA-goedgekeurde labora torium getoets mag word.

• Die aanvraag na PKR-toetsing besig is om toe te neem.

Die hersiening en samestelling van die Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere (OSRA) en Aartappelsertifiseringsdiens (ASD) Me. Sanette Thiart, die Besturende Direkteur van Aartappelsertifiseringsdiens, het in haar voorlegging insake die ondersoek deur die Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere (OSRA) se verteenwoordigende tegniese taakspan onder leiding van me. Emmie Pietersen (BathoPele Agri Development Institute) oor die toekomstige samestelling en bestuur van OSRA, gesê dat die ondersoek afgehandel is en daar nou besluit moet word oor die implementering van die goedgekeurde aanbevelings met inagneming van die kriteria waarop daar deur die taakspan ooreengekom is. Sy het verder daarop gewys dat die aanbevelings die uitvloeisel is van wye konsultasie met rolspelers en gesprekvoering met regskundiges en gegrond is op die daarstelling van strukture in die moerbedryf wat gebou is op gesonde bestuurspraktyke en besigheidsbeginsels in beste belang van die hele aartappelbedryf, om toegang tot die instansies vanaf grondvlak te vestig, asook om die geloofwaardigheid van OSRA as onafhanklike gesag te verseker. Wat laasgenoemde aanbetref het sy dit onderstreep dat dit onwenslik is vir OSRA en ASD om saam te smelt in die lig van OSRA se status as de facto staatsinstelling en gemeenregtelike entiteit versus ASD se rol as gekontrakteerde diensverskaffer.

Sy het ook klem gelê op die belangrikheid dat die afgevaardigdes by die Moerkwekersforum moet besef Page 74 |

CHIPS • September/Oktober 2017

dat hulle as veranderingsagente sal moet optree om die veranderinge waarop besluit word aan die bedryf oor te dra en te vestig.

Adv. Les Kügel, Voorsitter van OSRA, het die onafhanklikheid van OSRA beklemtoon in die lig van die Raad se status as de facto staatsinstelling en gemeenregtelike entiteit en gemeld dat alhoewel dit moontlik is om met ASD saam te smelt, dit 'n uitgerekte regsproses is en onbedoelde gevolge met beduidende implikasies vir die bedryf kan inhou. Hy het ook 'n oorsig verskaf van die verantwoordelikhede van OSRA soos uiteengesit in die Suid-Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema en gesê dat alhoewel ASD as diensverskaffer aangestel is en die twee instansies diep verweef is, OSRA steeds die aanspreeklike instansie bly. Volgens hom is dit ook onmoontlik vir OSRA om bankfasiliteite te bekom aangesien dit nie as 'n maatskappy geregistreer is nie.

In die lig van al bogenoemde is daar besluit om die bestaande diensleweringsooreenkoms tussen OSRA en Aartappelsertifiseringsdiens in plek te hou en die nodige wysigings is reeds aangebring.

Adv. Kügel het ter afsluiting die voorgestelde samestelling van OSRA aan die Moerkwekersforum voorgehou.

Die Onafhanklike Sertifiseringsraad vir Aartappelmoere (OSRA) Die Moerkwekersforum het besluit om die volgende aanbevelings van die tegniese taakspan en voortspruitende optredes ten opsigte van OSRA goed te keur: • OSRA behou sy huidige status as de facto staatsinstelling en gemeenregtelike entiteit.

• OSRA behou sy diensleweringsooreenkoms met ASD en die gewysigde ooreenkoms word aanvaar om by die veranderde omstandighede aan te pas.

• Die voorstel vir die verandering van die samestelling van OSRA word aanvaar om voorsiening te maak vir gemagtigde insette en versoeke binne die raamwerk van die gewysigde strukture in die aartappelbedryf.

• Die aanstelling van die volgende lede met ingang van 27 September 2017, goedgekeur / bevestig word: - Onafhanklike voorsitter • Adv. L. Kügel

ASD • PCS

- Aartappelbedryfsverteenwoordigers: • Mnr. J.F. van der Merwe (Voorsitter: Aartappels Suid-Afrika) • Mnr. P.G.J. Posthumus (Voorsitter: Nasionale Moerekomitee) • Mnr. J.J. Mellet (Ondervoorsitter: Nasionale Moerekomitee) • Mnr. I.B. Oosthuizen (Addisionele lid: Nasionale Moerekomitee) - Bedryfsverwante tegniese kundiges: • Me. S. Thiart (Besturende Direkteur: ASD) • Dr. F Niederwieser (Bestuurder: Navorsing en Ontwikkeling – ASA) • Me. M. Botha (Hoofuitvoerende Beampte: Plantovita) - Departement van Landbou, Bosbou en Visserye verteenwoordigers: • Me. J. Sadie (Direktoraat: Plantproduksie – Plantverbeteringswet) • Mnr. G Mediroe (Direktoraat: Produkinspeksiedienste – Wet op Landbouplae) • Me. R Mahlakoana (Direktoraat: Plantgesondheid – Wet op Landbouplae) Mnr. Posthumus, as voorsitter van ASD, dien as ondervoorsitter van OSRA soos uiteengesit in die OSRA Konstitusie.

Aartappelsertifiseringsdiens (ASD) Die Moerkwekersforum het besluit om die volgende aanbevelings van die tegniese taakspan en voortspruitende optredes ten opsigte van ASD goed te keur: • ASD behou sy huidige status as nie-wins maatskappy sonder lede as diensverskaffer van OSRA. • ASD behou sy diensleweringsooreenkoms met OSRA en die gewysigde ooreenkoms word aanvaar.

• Die huidige administratiewe funksies wat deur ASD aan die moerbedryf (streekmoerkwekerver gaderings en Nasionale Moerekomitee en Moerkwekersforum) gelewer word, word weer die verantwoordelikheid van Aartappels Suid-Afrika.

• Die memorandum van oprigting, soos gewysig, word aanvaar om voorsiening te maak vir die gewysigde bedryfstrukture.

• Die handves van die ASD-direksie, soos gewysig word aanvaar.

• Die bedanking van die bestaande direksie word aanvaar en die aanstelling van die volgende direkteure met ingang van 27 September 2017 word goedgekeur: - Mnr. J.J. Mellet - Mnr. P.G.J. Posthumus - Me. S. Thiart - Mnr. J.J. van de Velde - Mnr. L de Kock (alhoewel mnr. De Kock verkies is, het hy besluit om nie die direkteurspos te aanvaar nie aangesien hy met ingang 1 Oktober 2017 afgetree het by Ceres Aartappels). Mnr. M.J. van Greunen, Ondervoorsitter van die Suidelike Streek, het hom as direkteur vervang.

(Mnre. Posthumus en Mellet is onderskeidelik as voorsitter en ondervoorsitter van ASD verkies tydens die direksievergadering na afloop van die Moerkwekersforum.)

Moerkwekersforum, Nasionale Moerekomitee en moerproduksiestreke Dr. André Jooste, Hoofuitvoerende Beampte van Aartappels Suid-Afrika, het as agtergrond vir besluitneming oor die voorgestelde veranderinge ten opsigte van verteenwoordiging op die verskillende bedryfstrukture, 'n oorsig verskaf van wetgewing asook daardie instansies en bedryfstrukture wat tans verband hou met dienslewering aan die SuidAfrikaanse aartappelbedryf.

Mnr. Tiekie de Kock, voorsitter van die Moerkwekersforum, het gesê dat die voorgestelde veranderinge ten opsigte van verteenwoordiging op die verskillende bedryfstrukture daarop gemik is om te verseker dat alle belangegroepe in die bedryf geakkommodeer word.

Dit is dus die verantwoordelikheid van die verskillende belangegroepe om persone te verkies om op die betrokke strukture te dien met inagneming van die verantwoordelikhede wat hy/sy moet uitvoer namens die belangegroep. Hy het vervolgens 'n oorsig verskaf van die toekomstige samestelling en rol van die Moerkwekersforum, die Nasionale Moerekomitee en CHIPS • September/October 2017

Page 75

ASD • PCS

die streeksmoerkwekervergaderings om te verseker dat gesprekvoering, prioritisering van behoeftes, besluitneming en tweerigting-kommunikasie oor moeraangeleenthede tussen die strukture en ander verwante instansies optimaal funksioneer. (Na afloop van sy verduideliking oor die samestelling van die verskillende streke en die aantal verteenwoordigers per streek asook die verteenwoordiging deur verwante bedrywe, is die stemproses afgehandel. Die verkose lede op die Nasionale Moerekomitee vir 'n twee jaar termyn word hieronder uiteengesit.)

Mnr. Hendrik Viljoen, voorsitter van die Moerhandelaarsforum, het gesê dat die lede van die Moerhandelaarsforum saamgestem het dat hierdie forum wat daargestel is om onder andere orde in hierdie vertakking van die aartappelbedryf te skep, reeds in sy primêre doel geslaag het en dat die voortbestaan daarvan nie langer wesentlike nut of voordele vir die handelaars of die bedryf inhou nie. In die lig hiervan het hy aangedui dat daar nie voorsiening vir verteenwoordiging op die Nasionale Moerekomitee vir hulle gemaak moet word nie.

Hy het verder genoem dat die moerhandelaars by bestaande bedryfsplatforms en streeksplatforms, soos streeksmoerkwekervergaderings en werkgroepe, sal inskakel om te verseker dat hulle op die hoogte van die jongste verwikkelinge bly en ook aspekte wat die aandag van die Nasionale Moerekomitee verg, kan registreer.

Mnr. Rob Stevens van McCain Foods SA het 'n oorsig verskaf oor die rol van die Aartappel- en Groenteverwerkingsforum, wat daargestel is as 'n verenigde front om aangeleenthede van gemeenskaplike belang in die verwerkingsbedryf te hanteer, met spesiale verwysing na skakeling met owerheidsinstansies. Aartappels Suid-Afrika is ook verteenwoordig op hierdie Forum vir sover dit die hantering van aartappelverwante aangeleenthede betref. Wat verteenwoordiging op die Nasionale Moerekomitee betref het hy gesê dat mnre. H van Zyl (droëskyfies) en I.B. Oosthuizen (slapskyfies) benoem is om die Aartappel- en Groenteverwerkingsforum op die Nasionale Moerekomitee te verteenwoordig.

Page 76 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Die Moerkwekersforum het soos volg besluit: • Die reglement van die Moerkwekersforum, Nasionale Moerekomitee en moerproduksiestreke, soos gewysig, word aanvaar. (Die wysigings is daarop gemik om die Moerkwekersforum as hoogste geag in die moerbedryf te bevestig en om in die lig van die ontbinding van die Moerhandelaarsforum geen voorsiening vir hier die vertakking op die Nasionale Moerekomitee te maak nie.)

• Mnre. P.G.J. Posthumus en J.J. Mellet word onderskeidelik as voorsitter en ondervoorsitter van die Moerkwekersforum / Nasionale Moerekomitee verkies. Mnr. Posthumus sal ex officio die moerbedryf op Aartappels Suid-Afrika se Nasionale Raad / Direksie verteenwoordig.

• Die huidige administratiewe / sekretariële dienste wat deur ASD aan die Moerkwekersforum, Nasionale Moerekomitee en streekmoerkweker vergaderingsgelewer is, word weer die verant woordelikheid van Aartappels Suid-Afrika.

• Die volgende persone word tot die Nasionale Moerekomitee verkies: - Oostelike streek • Mnr. J.J. van de Velde • Mnr. G. Christiane -

-

Noordelike streek • Mnr. J.J. Mellet Westelike streek • Mnr. P.G.J. Posthumus • Mnr. J. Greyling • Mnr. W. du Plessis • Mnr. F. Engelbrecht • Mnr. A. Coetzee

- Suidelike streek • Mnr. L. de Kock (en na sy aftrede mnr. J van Greunen) - Ander lede: • Mnr. H. van Zyl (Verwerkers: Droëskyfies) • Mnr. I.B. Oosthuizen (Verwerkers: Slapskyfies) • Mnr. D. Ras

(NUMPRO) • Moet aangewys word (2) (Tafelprodusente)

Bayer, hoofborg van die Moerkwekersforum, se Dr. José Luis Robles Martin het 'n oorsig verskaf van die jongste tendense in aartappelgewasbeskerming.

Johandré Breitenbach is nou 'n volwaardige

sertifiseringsbeampte Mnr. Johandré Breitenbach van Aartappelsertifiseringsdiens het tydens die Moerkwekersforum sy sertifikaat as volwaardige sertifiseringsbeampte van dr. Dave Keetch, die voorsitter van die Onafhanklike Sertifiseringsraad (OSRA) ontvang.

Page 78 |

CHIPS • September/Oktober 2017

ASD • PCS

Moerkwekersforum sê sy steun toe aan Aartappels Suid-Afrika se aansoek om statutêre maatreëls Mnr. Bernardt du Toit, voorsitter van Aartappels Suid-Afrika se Ouditkomitee, het aangedui dat aangesien die huidige statutêre periode op 30 Junie 2019 verstryk en die volgende Aartappels Suid-Afrika Kongres eers in September 2019 sal plaasvind dit nou noodsaaklik is dat die steun van die Moerkwekersforum as belanghebbende instansie nou reeds verkry word.

Wat die heffings vir die periode 2019 tot 2023 betref het hy die volgende tabel aan die vergadering voorgehou.

VOORGESTELDE TARIEWE Aansoek-Vyfde termyn Kommoditeit

Jaarlikse heffing per kilogram in sent 2019/2020

2020/2021

2021/2022

2022/2023

Tafelaartappels

2,050

2,130

2,210

2,290

Gesertifiseerde moere

0,814

0,846

0,878

0,910

Aartappels vir verwerking

0,962

0,999

1,037

1,074

Aartappels vir uitvoer

2,050

2,130

2,210

2,290

Ingevoerde aartappels

1,447

1,504

1,560

1,617

VOORGESTELDE JAARLIKSE STYGING Aansoek-Vyfde termyn Kommoditeit

Jaarlikse heffing per kilogram in sent 2019/2020

2020/2021

2021/2022

2022/2023

Tafelaartappels

-0,075

0,080

0,080

0,080

Gesertifiseerde moere

-0,030

0,032

0,032

0,032

Aartappels vir verwerking

-0,035

0,038

0,038

0,038

Aartappels vir uitvoer

-0,075

0,080

0,080

0,080

Ingevoerde aartappels

-0,053

0,057

0,057

0,057

PERSENTASIE VERHOGING IN TARIEWE Aansoek-Vyfde termyn Kommoditeit

Jaarlikse heffing per kilogram in sent 2019/2020

2020/2021

2021/2022

2022/2023

Tafelaartappels

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Gesertifiseerde moere

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Aartappels vir verwerking

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Aartappels vir uitvoer

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Ingevoerde aartappels

-3,53%

3,90%

3,76%

3,62%

Die afgevaardigdes het eenparig besluit om die aansoek om statutêre heffings vir die periode 2019 tot 2023 te ondersteun. C CHIPS • September/October 2017

Page 79

JP van den Berg – Moerkweker van die Jaar vir 2017 Gawie Geyer, CHIPS JP van den Berg van Buttermere Boerdery is tydens die Bayer galadinee aangewys as Moerkweker van die Jaar vir 2017!

(snr.) het tydens die geleentheid al die rolspelers en in besonder Bayer bedank vir hulle insette wat bygedra het dat JP van den Berg weer as Moerkweker van die Jaar aangewys is. Hy het ook 'n spesiale woord van dank uitgespreek teenoor me. Sanette Thiart vir die haar besondere bydrae om die sukses van moerbedryf te verseker.

JP wat ook in 2014 en 2016 met die louere weggestap het, vermeerder sedert 2011 aartappelmoere uitsluitlik vir Wesgrow op die boerdery-besigheid se plaas in die Molopo, net noord van Tosca.

Daar word jaarliks ’n verskeidenheid van vroeë generasie kultivars geplant. Die aanplant van gesertifiseerde moere, met die inligting wat daarmee saamkom, stel hulle in staat om ingeligte bestuurspraktyke vroegtydig toe te pas ten einde goeie kwaliteit moere te sertifiseer.

Tydens die geleentheid het mnr. Hendrik Viljoen, voorsitter van Moerhandelaarsforum, namens die instansie 'n geskenk aan mnr. Van Berg oorhandig.

Sy ouers, Koos en Erina van den Berg, het die Bayer trofee en Aartappelsertifiseringsdiens-sertifikaat, namens die boerdery van Klaus Eckstein (Bayer) en Sanette Thiart (ASD) ontvang. Mnr. Van den Berg Page 80 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Me. Sanette Thiart, besturende direkteur van Aartappelsertifiseringsdiens, het die geleentheid

ASD â&#x20AC;˘ PCS

gebruik om 'n sertifikaat aan Wesgrow Potatoes te oorhandig aangesien mnr. JP van den Berg as wenner moere uitsluitlik vir Wesgrow Potatoes verbou.

(JP is tans in die buiteland om sy prys as Moerkweker van 2016 te geniet.)

Kevin Cockburn (links) Dean Brown (regs) van Pidelta (Edms) Bpk was ook een ook van die finaliste. Sanette Thiart van ASD het hul sertifikaat oorhandig. C

Michiel Engelbrecht (links) en Frans Engelbrecht (regs) van Firna (Edms) Bpk was een van die finaliste.

Sanette Thiart van ASD het hul sertifikaat oorhandig.

By die Moerkwekersforum 2017

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2017

Page 81

By die Moerkwekersforum 2017

Page 82 |

CHIPS â&#x20AC;¢ September/Oktober 2017

ASD • PCS

CHIPS • September/October 2017

Page 83

Prokon Nuus Gedurende Julie en Augustus 2017 het 13 aartappelproduksiestreke asook nie-produserende verskaffers aartappels aan die varsproduktemarkte landwyd gelewer STREEK

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

85.03%

1 437 952

Sifra (33.16%) Mondial (27.25%) Avalanche (24.96%)

3.25%

Meganiese beskadiging (26.51%) Verbruining (23.05%) Vergroening (14.61%)

CERES

%0.22

36 578

Sifra (60.79%) Lanorma (14.74%) Avalanche (9.74%)

3.31%

Meganiese beskadiging (63.64%) Vergroening (27.27%) Verbruining (9.09%)

SUIDWESKAAP

0.04%

6 667

Mondial (100%)

0.00%

Geen

NOORDKAAP

5.98%

1 011 686

SANDELD

Page 84 |

% VAN LEWERINGS

CHIPS â&#x20AC;¢ September/Oktober 2017

Lanorma (44.78%) Mondial (21.67%) Taisya (13.03%)

% AFMERKINGS

10.93%

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

Aalwurm (20.68%) Bruinskurf (17.99%) Meganiese beskadiging (15.42%)

PROKON

STREEK

% VAN LEWERINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

% AFMERKINGS

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

OOS-KAAP

1.70%

Mondial (30.20%) 288 013 Lanorma (29.87%) Sifra (29.44%)

Meganiese beskadiging (41.05%) 11.17% Insekbeskadiging (30.44%) Vergroening (27.15%)

NOORDOOSKAAP

1.30%

Mondial (62.89%) 219 277 Lanorma 25.57(%) Sifra (5.65%)

Vergroening (32.39%) 19.20% Insekbeskadiging (20.30%) Aalwurm (19.36%)

WES-VRYSTAAT

Mondial (61.31%) 27.41% 4 635 633 Sifra (29.19%) Panamera (3.61%)

Vergroening (53.99%) 11.37% Meganiese beskadiging (11.23%) Sandsplete (13.86%)

OOS-VRYSTAAT

Mondial (60.26%) 10.97% 1 854 459 Lanorma (33.63%) Up-to-date (5.23%)

Meganiese beskadiging (50.45%) 10.89% Aartappelmot (8.15%) Insekbeskadiging (7.26%)

SUIDWESVRYSTAAT

0.78%

KWAZULUNATAL

0.20%

MPUMALANGA

0.61%

LIMPOPO

Lanorma (73.84%) 131 078 Sifra (16.07%) Mondial (10.10%) Mondial (38.22%) 33 331 Up-to-Date (21.15%) Lanorma (21.12%)

Lentiselbeskadiging (18.36%) 4.57% Holhart (9.18%) Vergroening (57.76%) 18.60%

Meganiese beskadiging (51.61%) Grondbesmeer (48.39%)

Mondial (90.21%) 103 263 "Peeled" (3.97%) Sifra (3.47%)

Insekbeskadiging (36.25%) 7.65% Meganiese beskadiging (26.70%) Vergroening (11.39%)

Mondial (53.43%) Sifra (36.50%)

Vergroening (40.61%) 4.37% Meganiese beskadiging (23.59%) Sandsplete (16.70%)

35.99% 6 085 687

NOORDWES

2.47%

Lanorma (50.13%) 417 473 Sifra (31.30%) Mondial (16.40%)

Vergroening (37.52%) 5.34% Meganiese beskadiging (31.67%) Insekbeskadiging (18.74%)

NIE-PRODUSERENDE VERSKAFFERS

3.84%

Mondial (34.07%) 649 256 Sifra (23.95%) Lanorma (19.16%)

Meganiese beskadiging (52.85%) 10.55% Vergroening (16.49%) Insekbeskadiging (6.26%)

Relevante statistiek ten opsigte van lewering gedurende Julie / Augustus 2017 is soos volg: • 16 910 353 sakkies vanuit 13 streke asook die nie-produserende verskaffers is aan die varsproduktemarkte landwyd gelewer.

• 50 877 sakkies het nie aan die voorgeskrewe merkvereistes voldoen nie. Dit was 37 319 sakkies minder as gedurende Mei / Junie 2017 waartydens 88 196 sakkies nie voldoen het nie.

• 38 325 sakkies het nie die kultivar aangedui nie, wat ʼn daling toon van 15 499 sakkies teenoor die 53 824 sakkies vir Mei / Junie 2017.

• Die verslag toon 'n effense verhoging in die gemiddelde persentasie afmerkings van 7.92% teenoor die 7.64% vir Mei / Junie 2017.

Totale aantal sakkies gelewer in Julie / Augustus 2017 = 16 910 353

Gemiddelde persentasie afgemerk 7.92%

CHIPS • September/October 2017

Page 85

Prokon Nuus STREEKLEWERINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JULIE - 31 AUGUSTUS 2017 SANDVELD NOORD-KAAP 2,45% 10,97%

WES-VRYSTAAT

6,63%

3,84%

5,02%

OOS-VRYSTAAT KWAZULU-NATAL

27,41%

LIMPOPO

NOORDWES

85,03%

5,98%

NIE-PRO.VERSKAFFERS

ANDER: CERES (0.22%), SUIDWES-KAAP (0.04%), OOS-KAAP (1.70%), NOORDOOS-KAAP 1.30%), SUIDWESVRYSTAAT (0.78%), KWAZULU-NATAL (0.20%), MPUMALANGA (0.61%),

AFMERKINGS PER STREEK OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JULIE - 31 AUGUSTUS 2017

5,70% 3,99%

13,27%

3,25%

3,31%

10,93% 11,17%

7,65% 18,60% 4,57%

19,20% 10,89%

ANDER MET MINDER AS 0% AFMERKINGS: SUIDWES-KAAP (0.00%)

Page 86 |

CHIPS â&#x20AC;¢ September/Oktober 2017

11,37%

SANDVELD CERES NOORD-KAAP OOS-KAAP NOORDOOS-KAAP WES-VRYSTAAT OOS-VRYSTAAT SUIDWES-VRYSTAAT KWAZULU-NATAL MPUMALANGA LIMPOPO NOORDWES NIE PROD. VERSKAFFERS

PROKON

HOOF KULTIVARS GELEWER OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JULIE - 31 AUGUSTUS 2017 2,22%

SIFRA 1,36%

1,11% 11,51%

MONDIAL BP1

1,24%

TAISYA

2,69%

LANORMA

1,06%

ELECTRA AVALANCHE

50,05%

0,58%

VALOR PANAMERA ANDER

26,59%

ANDER: FABULA, ALMERA, SAVANA, LAPERLA, INOVA, PEELED, LADY ROSETTA, NAVIGATOR, BUFFELSPOORT, LABADIA, CHALLENGER, ERYN, MARKIES, EL MUNDO, FIANNA, SERENADE, INOVATOR, DARIUS, ASTRID, PLATINA, NICOLA.

REDES VIR AFMERKINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JULIE - 31 AUGUSTUS 2017 MEGANIESE BESK. VERBRUINING 22,67%

3,36%

SILWERSKURF 25,88%

VERGROENING 1,54%

3,85%

2,86% 4,82%

LENTISEL SANDSPLETE

BRUINSKURF INSPEKBESKADIGING AARTAPPELMOT

4,69% 8,39%

34,55% 1,96%

AALWURM ANDER

ANDER: MISVORMD, VREEMDE STOWWE, TE GROOT, TE KLEIN, NERFAF/LOS, BEDERF, HOLHART, STINGELENT VERROTTING, ANTRAKNOSE, DROë VROT, GROOTTE, GRONDBESMEER, GEBREEKTE KNOLLE, VERLEP, VOORKOMS, POEIER SKURF, SKILAALWURM, RHIZOCTONIA, KOUE BARSTE, KOUE SKADE, BINNE BRUIN VLEK, WATERIGHEID.

CHIPS • September/October 2017

Page 87

Konflik in die werkplek Elmari Lemmer, LWO Besigheid word bedryf in 'n uitdagende omgewing waar arbeid 'n werkgewer se mees waardevolle bate is. Elke werksplek is uniek en werknemers is divers in terme van persoonlikheid, verwysingsraamwerke, waardestelsels, kultuur, motivering, ensovoorts. Konflik in die werksplek is 'n algemene verskynsel en kan 'n negatiewe invloed op enige besigheid hê indien dit nie proaktief bestuur word nie. Konflik moet eerder as 'n geleentheid gesien word om menseverhoudings in die werksplek te verbeter.

Konflik in die werksplek kan wees tussen die werkgewer en werknemer, of onderling tussen werknemers self. Moontlike redes vir konflik kan die volgende insluit: • Konflik tussen werkgewer en werknemer: ­ - Bestuurstyl ­ - Uiteenlopende persoonlikhede ­ - Verwagtinge ­ - Onsekerheid ­ - Meningsverskille ­ - Diskriminasie ­ - Inkonsekwentheid • Konflik tussen werknemers: ­ - Uiteenlopende persoonlikhede ­ - Meningsverskille Page 88 |

CHIPS • September/Oktober 2017

­ ­

­

- Verwysingsraamwerke - Diskriminasie (geslag, ras, geslag, ens.)

- Onderlinge mededinging

Konflik is die gevolg van spesifieke omstandighede en beveel ons aan dat werkgewers konflik in die werksplek beperk deur dit proaktief te bestuur. Maak seker die volgende aspekte is in plek: • Duidelike reëls en riglyne verseker dat wrywing en misverstande beperk word wat weer produktiwiteit en 'n positiewe werksomgewing bevorder. Reëls in die werksplek is op alle werknemers van toepassing en moet dissipline ook so toegepas word. Daar is verskillende tipes wangedrag in die werksplek wat wissel van minder ernstige oortredings tot baie ernstige oortredings, wat beïnvloed word deur die werknemer se tipe werk en verantwoordelikheid, die (moontlike) gevolge van die oortreding, asook die impak van die oortreding op die werknemerwerkgewer vertrouensverhouding. Elke oortreding moet dus op eie meriete beoordeel word en is dit uiters belangrik dat die werkgewer dissipline konsekwent toepas en nie party werknemers uitsonder nie.

Algemeen • General

• Die Wet op Billike Werksgeleenthede is van toepassing op alle werkgewers en het ten doel om onregverdige diskriminasie in die werksplek uit te skakel deur gelyke geleenthede en billike behandeling te bevorder.

Werkgewers moet daarop let om nie teen werknemers te diskrimineer in terme van geleenthede, werkswyses, werksomstandighede, diensvoorwaardes en vergoeding nie. Indien ’n saak van onregverdige diskriminasie verwys word na die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA), sal die kommissaris altyd ondersoek instel of die werknemer se waardigheid aangetas is en of die werkgewer die werknemer se eienskappe objektief beoordeel het.

• Maak seker dat daar ’n grieweprosedure geïmplementeer is in die werksplek en dat alle werknemers bewus is van die prosedure, asook elkeen se reg om ’n grief te rig. Beleide en prosedures word normaalweg saam met die dienskontrak geïmplementeer wanneer ’n werknemer aangestel word. Andersins kan die werkgewer die beleid of prosedure bespreek tydens ’n vergadering met werknemers waar ’n bywoningsregister geteken word as bewys. Die doel van die grieweprosedure is om eerstens ’n harmonieuse werksomgewing te skep deur enige ontevredenheid of gevoel van onreg by ’n werknemer te identifiseer en op te los. Tweedens beskerm die grieweprosedure die werkgewer in gevalle van konstruktiewe ontslag. In so ’n geval sal die kommissaris by die KVBA altyd vra of daar ’n grieweprosedure was wat die werknemer kon volg. Konstruktiewe ontslag verwys na wanneer ’n werknemer bedank as gevolg van onuithoudbare werksomstandighede.

is baie belangrik dat werkgewers konflik reg bestuur ten einde ’n positiewe werksomgewing te skep. Hou die volgende in gedagte: • Gee werknemers die geleentheid om enige ongeluk kigheid of onbevredigende werksomstandighede onder die werkgewer se aandag te bring • Bly kalm en bespreek die situasie rustig – alle partye moet die geleentheid kry om hul saak te stel • Fokus op die probleem en nie die persoon nie • Fokus op ’n oplossing • Wees regverdig en konsekwent • Herbevestig die belangrikheid van ’n goeie werksverhouding Werkgewers moet daagliks besigheidsrisiko’s bestuur ten einde die onderneming se winsgewendheid en volhoubaarheid te verseker. Die nakoming van arbeidswetgewing word as ’n spesialisrigting geag en daarom beveel ons aan dat werkgewers arbeidsrisiko uitkontrakteer aan kundiges wat leiding kan gee waar nodig en sodoende regsaanspreeklikheid kan beperk.

Hierdeur is die werkgewer in die posisie om te konsentreer op sy primêre besigheid: landbou. C

• Kommunikasie is krities in enige verhouding en veral in die werkgewer-werknemerverhouding.

Dit is belangrik om gereeld met werknemers te konsulteer en ook rekord van hierdie konsultasies te hou. Onderwerpe vir bespreking sluit in die werkgewer se verwagtinge, doelwitte, vasgestelde standaarde, die werknemer se prestasie en rol in die besigheid en die impak wat die werknemer het op die groter besigheid.

Gereelde gesprekke met werknemers, een tot een of in ’n groep, skep ’n platform vir werknemers om idees en gedagtes te deel asook enige behoeftes te bespreek. Onsekerheid in die werksverhouding kan maklik lei tot konflik.

Konflik in die werksplek is normaal, maar dit CHIPS • September/October 2017

Page 89

Algemeen • General

Moerhandelaarsforum sluit sy deure Gawie Geyer, CHIPS

Mnr. Hendrik Viljoen (regs) en Jeanine van Jaarveld (links), onderskeidelik Voorsitter en Sekretaris van die Moerhandelaarsforum.

Die lede wat die Moerhandelaarsforum van 26 September 2017 bygewoon het, het eenparig besluit om die Forum se deure te sluit.

Die lede het saamgestem dat die Moerhandelaarsforum wat aanvanklik daargestel is om onder andere orde in hierdie vertakking van die aartappelbedryf te skep, reeds in sy primêre doel geslaag het en dat voortbestaan daarvan nie langer wesentlike nut of voordele vir die handelaars of die bedryf inhou nie.

Hulle was dit egter eens dat daar verseker moet word dat inligting wat op die hulle van toepassing is steeds my hulle uitkom.

Page 90 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Mnr. Hendrik Viljoen, voorsitter van die Moerhandelaarsforum, het gesê dat dit belangrik is dat moerhandelaars by bestaande bedryfsplatforms en streekplatforms, soos streekmoerekomitees, moet inskakel om te verseker dat hulle op die hoogte van die jongste verwikkelinge bly en voorts aspekte wat die aandag van die Nasionale Moerekomitee verg kan registreer.

Die lede het ook eenparig besluit dat die opgehoopte fondse in die Moerhandelaarforum se bankrekening aan Aartappels Suid-Afrika (Vrywillig) oorbetaal moet word vir aanwending tot voordeel van aartappelbedryf, en verkieslik vir navorsing. C

Potato sandwich wrapped in bacon and stuffed with cheese Serves 4

Ingredients 4 large potatoes 200 g fontal, sliced 4 slices bacon fresh thyme 30 ml (2 tbsp) butter salt and freshly ground black pepper, to taste

How to 1 In plenty of boiling salted water boil the potatoes until just soft, for about 30 minutes.

2 Slice the potatoes into three and lay one slice on the serving plate. Top with a slice of cheese and cover with another slice of potato continue until all the cheese slices are used. Preheat the oven to 200°C. 3 Wrap a slice of bacon around each potato and place on a baking dish. Top with the thyme and butter and season. Bake until the cheese has melted and the bacon is crispy, for about 15 minutes.

Serve while still hot.

CHIPS â&#x20AC;˘ September/October 2017

Page 91

Skyfie sê / Skyfie says

Pas Aartappels Suid-Afrika op Aartappelprodusente in ’n bevoorregte posisie is om ’n organisasie soos Aartappels Suid-Afrika te hê wat deur hul aksieplanne waarde tot die produk voeg en ek maan julle om die organisasie op te pas – so het dr.

Johan van Deventer tydens die Aartappels Suid-Afrika Kongres – 2017 gesê.

‘n Giftige moerhandelaar Tydens die onlangse Moerhandelaarsforum is daar besin oor die definisie van ‘n moerhandelaar aangesien meeste handelaars ook ander dienste lewer en produkte verskaf.

Fanus Van Zyl van ANSA se vraag was of ‘n moerhandelaar wat ook chemiese middels verkoop as ‘n Giftige Moerhandelaar bekend sal staan?

With the end in mind “You must begin with the end in mind” – the pointer Emmie Pietersen of BathoPele Agri Development Institute gave to the extended task team of the Independent Certification Council for Seed Potatoes prior to the commencement of its deliberations on the restructuring of seed potato industry related structures.

Page 92 |

CHIPS • September/Oktober 2017

Uit die argiewe / From the archives CHIPS – October / November / December 1997

A new day dawns A commodity organisation that wishes to survive within South African agriculture and wishes to make a meaningful contribution to the industry it serves will have to operate dynamically to meet the future expectations of the producers, traders, and consumers.

The potato industry has once again accepted the challenge and is presently adjusting to the needs of the industry and is continuing on the strategic route decided upon after deregulation in 1993.

The potato industry will now have to focus upon functioning as a united front within agriculture in particular and the economy as a whole. Now, more

than ever before, the slogan Together we do better will have to be put into practice. Strategic alliances will have to form a network within the potato industry to keep it dynamic so that it can remain competitive in the global village.

The ‘new’ potato industry organisation, Potatoes South Africa has replaced the Potato Producers’ Organisation and will in future strive for the welfare of the total industry. The industry is entering a new era, especially on the organisational side. The organisation’s emblem has been adjusted slightly, but our slogans Together we do better and Goodness from the earth lives on.

Dagboek / Diary - 2017 Aartappels Suid-Afrika / Potatoes South Africa • Direksievergadering / Board meeting: 21 & 22 November

Aartappelsertifiseringsdiens / Potato Certification Service • Nasionale Moerekomiteevergadering / National Seed Potato Committee meeting: 14 November • Direksievergadering / Board meeting: 15 November • OSRA / ICCSP: 15 November

Plantovita • Direksievergadering / Board meeting: 15 November

Prokon • Direksievergadering / Board meeting: 22 November

Potato Industry Development Trust • Trustee-vergadering / Trustee meeting: 6 Desember / December

CHIPS • September/October 2017

Page 93

APAC AGRICULTURAL PRODUCE AGENTS COUNCIL

REGISTERED FRESH PRODUCE AGENTS BLOEMFONTEIN FRESH PRODUCE MARKET Bloemfontein Market Agency Modise Market Agency RSA Bloemfontein Market Agency Subtropico Bloemfontein Market Agency Vrystaat Market Agency CAPE TOWN FRESH PRODUCE MARKET Boland Market Agency Fine Bros Market Agency Rhoda’s Market Agency RSA Cape Town Market Agency Subtropico/Spes Bona Market Agency CAPE TOWN Laeveld Somerset Market Agency DURBAN FRESH PRODUCE MARKET Delta Market Agency Hanly Market Agency Port Natal Market Agency RSA Durban Market Agency Wenpro Durban Market Agency EAST LONDON FRESH PRODUCE MARKET AA Market Agency Border Farmers Market Agency Martin & Scheepers Market Agency Subtropico East London Market Agency GEORGE Garden Route Fresh Express Market Agency Maverick Market Agency JOBURG FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Johannesburg Market Agency C L de Villiers Market Agency Catu-Fresh Market Agency Citi Deep Waatlemoen Market Agency Citifresh Market Agency Dapper Market Agency DW Fresh Produce Johannesburg Market Agency Egoly Johannesburg Market Agency Exec-U-Fruit Market Agency

Marco Market Agency Matla Market Agency Metro Market Agency Pula Nala Market Agency RSA Johannesburg Market Agency Subtropico Johannesburg Market Agency Swartberg Market Agency Target Market Agency Wenpro Johannesburg Market Agency KEI FRESH PRODUCE MARKET Farmers Direct Market Agency KING WILLIAM’S TOWN FRESH PRODUCE MARKET King William’s Town Market Agency KIMBERLEY FRESH PRODUCE MARKET Kimberley Market Agency Squires & Sons Market Agency Subtropico Kimberly Market Agency KLERKSDORP FRESH PRODUCE MARKET Garfield Market Agency J Frances & Son Market Agency Matlosana Market Agency Subtropico Klerksdorp Market Agency W.L. Ochse & Kie Market Agency LIMPOPO PROVINCE RSA Limpopo Market Agency RSA Mooketsi Market Agency NELSPRUIT Laeveld Nelspruit Market Agency Nelspruit Market Agency NOORDEINDE FRESH PRODUCE MARKET Noordeinde Market Agency PIETERMARITZBURG FRESH PRODUCE MARKET G.W. Poole Market Agency Natalia Market Agency

Nkosi Market Agency Peter & Co Market Agency Subtropico Pietermaritzburg Market Agency PORT ELIZABETH FRESH PRODUCE MARKET African Market Agency Algoabaai Market Agency Gouws & Co Market Agency Lansdell Market Agency W Finlayson & Co Market Agency SPRINGS FRESH PRODUCE MARKET AM Meyer Market Agency RSA Springs Market Agency New Africa Market Agency Springs Market Agency (Fruit) Springs Market Agency (Vegetables) Subtropico Springs Market Agency TSHWANE FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Pretoria Market Agency Du Plessis & Wolmarans Market Agency DW Fresh Produce Tshwane Market Agency Egoly Tshawane Market Agency Farmers Trust Market Agency Fresh Way Market Agency Noordvaal Market Agency Prinsloo & Venter Market Agency RSA Tshwane Market Agency Subtropico/Protea Market Agency Tshwane Green Market Agency VEREENIGING FRESH PRODUCE MARKET Impala Market Agency Subtropico Vereeniging Market Agency WELKOM FRESH PRODUCE MARKET Botha & Roodt Welkom Market Agency Opkoms Market Agency Subtropico Market Agency WITBANK FRESH PRODUCE MARKET Subtropico Witbank Market Agency Witbank Market Agency

VISIT APAC’S WEBSITE REGULARLY Do you know if your fresh produce agent practise sound financial management? Did your agent received an audit qualification on his last audit report? Does your agent submit their monthly trust reconciliation timeously and has no trust account shortages?

Ensure that you visit our website monthly as it is updated regularly with information on the financial status of agencies.

SUITE NUMBER 69, PRIVATE BAG X 9, EAST RAND, 1462 TEL: (011) 894-3680, 0870951335, FAX: (011) 894-3761,www.apacweb.org.za

REGISTRATEUR • REGISTRAR : L PRETORIUS

CHIPS ADVERTISE IN CHIPS TO REACH THE POTATO FARMER CHIPS RATES 2017

EDITION

BOOKINGS

MATERIAL

Full page

R12 100.00

January/February

13/01

20/01

Half page (Landscape / Portrait)

R6 400.00

March/April

10/03

17/03

Third page (Landscape)

R4 200.00

Quarter page (Portrait)

R3 500.00

May/June

12/05

19/05

Back cover

R15 100.00

July/August

14/07

21/07

Inside front cover

R14 300 .00

September/October

15/09

22/09

Inserts and promotional articles

As for advertisements

November/December

10/11

17/11

Rates exclude VAT and advertising agency commission

ADVERTISING SPECIFICATION Full page

210 mm x 297 mm Bleed: 4 mm Type area: 20 mm Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Half page (Landscape) 190 mm (w) x 130 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Half page (Portrait)

90 mm (w) x 267 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Quarter page (Portrait) 90 mm (w) x 128.5 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Third page (Landscape) 190 mm (w) x 92 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

DIGITAL ADVERTISING MATERIAL FORMATS

INSERTS & ADVERTORIALS

The following are formats by which the magazine can accept digital advertisements:

The same rates as for advertisements apply to articles

• Document to be set up to advertising specifications (i.e. Ad specs)

and inserts. These rates exclude VAT and advertising

• E-mailed advertising material should not be bigger than 5MB (PDF, Jpeg or Tiff)

agency commission.

• All advertising material to be in CMYK colour mode and the resolution 300 dpi • If pictures are sent, save as high resolution (300DPI)

PROMOTIONAL POLICY

• Logos must be 300 dpi with a CMYK colour breakdown

If six advertisements are placed in six consecutive is-

• Press optimised PDF's on CD with a colour proof is also acceptable.

sues an advertorial of the same size may be placed free

• PDFs supplied should include all fonts and in CMYK mode.

of charge.

Editor: Gawie Geyer • Advertising: Gawie Geyer Contact Details: Mobile: 082 388 0524, E-fax: 086 218 3462, E-mail: gawie@potatoes.co.za

Saadaartappels wat wĂŠrk.

GWK Aartappels Ons kweek aartappelmoere wat bekend is vir uitstekende opbrengs en markgeleenthede. Kontak ons.

Sallie Herbst Bestuurder: Aartappelbemarking 082 805 5515 SallieH@gwk.co.za