Lespakket SZvW leraren 7-8

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Docentenhandleiding groep 7 & 8

Docentenhandleiding groep 7 & 8 Inhoud • Inleiding • Doelstellingen • Benodigde materialen • Schaatsen en Zwemmen voor Water 2011 • Aan de slag!

1

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Inleiding

Docentenhandleiding groep 7 & 8

2

Leuk dat je in jouw groep aandacht gaat besteden aan het belang

Schaatsen en Zwemmen voor Water 2011, doet u mee?

van schoon water in Afrika en de betekenis van water in Nederland.

Omdat ieder kind recht heeft op veilig (drink)water organiseert Plan

Dit lesprogramma is een goede kwalitatieve aanvulling op de actie

dit jaar voor de 12e keer de landelijke scholierenactie Schaatsen en

‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’, een landelijke tweejaarlijkse

Zwemmen voor Water, voor kinderen in Afrika. Want voor miljoenen

actie van Plan. Het lesmateriaal kan ook los van deze actie in de klas

Afrikaanse kinderen is veilig water niet zo vanzelfsprekend als voor

worden behandeld. Jouw leerlingen kunnen dit jaar weer fanatiek

ons. Plan wil daar samen met jouw school iets aan doen door te gaan

baantjes zwemmen en rondjes schaatsen voor schoon en veilig drink-

schaatsen en zwemmen voor water!

water in Afrikaanse landen. Ook kunnen zij met het thema water aan de slag met behulp van digitale lesmodules en een film. Uw leerlin-

Projecten

gen doen algemene kennis op over het onderwerp water en ervaren

De opbrengst van de actie komt ten goede aan grote (drink)water-

wat de betekenis is van water in hun dagelijks leven. Daarnaast leren

projecten . Deze projecten richten zich op zowel water, sanitair als

zij over de problematiek rondom water in Afrika. Het lespakket

hygiëne. Bekijk op de website waar de opbrengsten dit jaar naartoe

leent zich dan ook uitstekend voor een schoolbreed project over het

gaan.

belang van water.

Doelstellingen

Wat kan Plan doen voor een geslaagde educatieve actie op uw school?

Na het bekijken van de film en het werken met het lesmateriaal kun-

Mocht je met jouw klas willen meedoen aan de actie, dan reserveert

nen de leerlingen:

Plan de ijsbanen en zwembaden, zorgt voor educatieve actiemateria-

• op de kaart Afrikaanse landen aanwijzen waar waterschaarste en

len en regelt busvervoer als de ijsbaan of het zwembad bij jou in de

gebrek aan toegang tot veilig drinkwater aan de orde van de dag is; • redenen aangeven voor het bestaan van waterschaarste en gebrek

buurt niet op loop- of fietsafstand is. Vrijwilligers van Plan ondersteunen je bij het opzetten van de actie.

aan toegang tot veilig drinkwater; • begrijpen wat waterschaarste en onveiligheid betekent voor

Tijdens de les kun je drinkwaterproblematiek op een speelse manier

kinderen van hun leeftijd in ontwikkelingslanden als Mali, Kenia,

aan de orde stellen met het lesmateriaal ‘Schaatsen en Zwemmen

Zambia en Burkina Faso;

voor Water’. Een gastles of een presentatie van de vrijwilligers van

• aangeven wat mensen in deze ontwikkelingslanden daadwerkelijk kunnen doen om de situatie te verbeteren;

Plan is ook mogelijk! Plan Nederland draagt graag ideeën aan als je ook de onderbouw wilt betrekken bij de actie.

• aangeven hoe wij in Nederland kunnen bijdragen aan duurzame oplossingen;

Meld uw school nu aan via www.plan.nl/voorwater

• informatie verzamelen over het onderwerp en er een werkstuk over maken of er een spreekbeurt over houden.

Benodigde materialen:

Aan de slag!

Het digitale lesmateriaal bestaat uit:

• digibord en/of computers;

• een introductiefilm van de characters Niels & Natoma;

• voor het lesonderdeel ‘De jongens tegen de meisjes’:

• een startquiz;

- rekenmachines;

• filmvragen;

- grote vellen papier;

• doe-opdrachten;

- kleurpotloden;

• een eindquiz.

- twee emmers of plastic bekers; - twee (waterdichte) tonnen of grote emmers;

Introductie

- stopwatch;

Om de kinderen voor te bereiden, houdt u een voorgesprek over het

- scheidsrechtersfluitje.

gebruik van water. Maak de kinderen er op attent dat het voor hen de normaalste zaak van de wereld is dat er in een huis kranen aanwezig zijn waar schoon drinkwater uitkomt. Ook heeft iedere woning een wc (meestal zelfs meer dan één wc) en een badkamer (soms ook meerdere) met een douche en soms ook een bad. Daarnaast beschikken de meeste huishoudens over een wasmachine. Tegenwoordig

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Docentenhandleiding groep 7 & 8

3

beschikken ook de meeste mensen over een vaatwasser. Kortom: in

Startquiz

Nederland hebben we overal om ons heen schoon (drink)water. Vraag

De startquiz betreft een nulmeting over het onderwerp water.

de kinderen of ze kunnen raden hoeveel water ze gemiddeld per dag

Weten de leerlingen dat het menselijk lichaam voor het grootste

gebruiken. (Dit is ca. 150 liter. Hoeveel liter is dat per jaar?)

deel uit water bestaat? Weten de leerlingen het verschil tussen grond- en oppervlaktewater? Bij de laatste vragen van de quiz

Water is ook nodig voor de industrie en de landbouw. In een

verschuift het aandachtsgebied naar water in ontwikkelingslanden.

elektriciteitscentrale worden bijvoorbeeld dagelijks duizenden liters

Het verdient de voorkeur de leerlingen de startquiz individueel te

koelwater gebruikt. En om landbouwproducten te laten groeien

laten maken. Mocht u niet beschikken over pc’s maar wel over een

en vee te voeden, hebben we ook veel water nodig. Vraag of de

digibord, dan kunt u de startquiz ook klassikaal behandelen.

kinderen zich kunnen voorstellen wat het zou betekenen als er geen water meer uit de kraan zou komen. Vertel dat er landen zijn waar

Leerdoel

mensen bijna geen of helemaal geen schoon water hebben. Vertel de

• De leerlingen doen algemene kennis op over het onderwerp

kinderen dat ze een film gaan zien (drink)water in Afrika. Vertel dat

water.

veel Afrikaanse landen een gebrek aan schoon drinkwater hebben en laat uw leerlingen alvast nadenken wat we zouden kunnen doen om

Antwoorden

de situatie te verbeteren.

1. Het lichaam van een mens bestaat voor het grootste deel uit water. Welk lichaamsdeel bestaat voor wel 85% uit water?

Niels & Natoma

Goede antwoord: C. hersenen

Niels en Natoma zijn de ‘characters’ / mascottes van het schoolprogramma ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’. Natoma is van

2. Bevroren water (ijs) weegt:

Afrikaanse origine en is een fanatiek zwemster. Niels is van Hollandse

bodem en schaatstalent. Samen presenteren zij de show ‘Schaatsen

Goede antwoord: B. precies evenveel als water in vloeibare vorm

en Zwemmen voor Water’ waarin zij de leerlingen door de lesstof voeren. In het introductiefilmpje vertellen zij over water in ontwik-

3. Als water verdampt, stijgt de waterdamp op. Hoog in de lucht

kelingslanden en over de sponsoractie. Nadat de leerlingen dit filmpje

koelt de waterdamp weer af en verandert in kleine druppeltjes.

hebben bekeken, beginnen ze met de startquiz.

Hoe noemen we dit?

Goede antwoord: C. condensatie

4. Hoe lang kan een mens leven zonder water?

Goede antwoord: A. een paar dagen

5. Hoeveel liter water moet je ongeveer op een dag drinken om gezond te blijven?

Goede antwoord: B. 2,5 liter water

6. Als je ziek bent, moet je:

Goede antwoord: C. meer water drinken dan je normaal doet.

7. Hoe heet het systeem voor de afvoer van gebruikt water?

Goede antwoord: B. riolering

8. Een deel van het water in de wereld is drinkwater.

Hoe groot is dat deel?

Goede antwoord: A. minder dan 1% van al het water is drinkwater

9. Welk water wordt via een waterput omhoog gehaald?

Goede antwoord: B. grondwater

Schaatsen en Zwemmen voor Water

10. Schoon drinkwater is een eerste levensbehoefte. Hoeveel men

Docentenhandleiding groep 7 & 8

4

3. Vul achter iedere bewering in of deze waar of niet waar is.

sen op aarde hebben te weinig toegang tot schoon drinkwater?

Goede antwoorden:

Goede antwoord: C. ongeveer 1 miljard mensen

1. In Nederland stroomt rioolwater rechtstreeks naar de rivieren. [niet waar]

11. Hoe lang doet iemand uit Mali er gemiddeld over om aan water

2. Als je in een Afrikaanse rivier zwemt, is de kans groot dat je

te komen?

ook in wc-water

Goede antwoord: C. zo’n 30 minuten

zwemt. [waar] 3. Rioolwater in rivieren is slecht voor de dieren en planten.

12. In Afrika worden vaak kinderen er door hun ouders op uitge-

[waar]

stuurd om water te halen. Meestal moeten de meisjes dat doen.

4. Open riolen zijn bronnen bij verspreiding van allerlei ziektes.

Waarom moeten de meisjes vaker water halen dan de jongens?

[waar]

Goede antwoord: A. Omdat de meisjes minder belangrijk worden gevonden dan de jongens. De jongens mogen naar school

4. Vul de ontbrekende woorden in.

terwijl de meisjes water moeten halen.

Goede antwoorden:

Een waterpomp zorgt ervoor dat grondwater omhoog wordt

13. In ontwikkelingslanden worden er dagelijks mensen ziek omdat

[gepompt / gehaald]. Grondwater is veiliger om te drinken dan

ze vervuild drinkwater hebben gedronken. Soms met de dood

[rivierwater / oppervlaktewater]. Het is namelijk van zichzelf

tot gevolg. Kun je altijd zien of drinkwater vervuild is?

een stuk schoner en je hoeft niet op te passen voor gevaarlijke

Goede antwoord: B. nee, je kunt niet altijd zien of drinkwater

[dieren / beesten / krokodillen / nijlpaarden / slangen].

vervuild is.

5. Waarom kunnen er door al deze waterprojecten meer kinderen en vooral meisjes naar school?

Filmquiz

De leerlingen kijken steeds naar een kort filmfragment en beant-

woorden daarna een vraag.

Goede antwoord: Vroeger moesten de kinderen, vooral de meisjes, vaak lange afstanden afleggen om water voor hun ouders te halen. Dit kostte veel tijd waardoor ze niet altijd naar school konden. Nu

Leerdoelen

is er voldoende schoon en veilig drinkwater bij de mensen in de

• De leerlingen leren over (drink)waterproblematiek in ontwik-

buurt.

kelingslanden.

• De leerlingen ontdekken welke oplossingen er zijn.

• De leerlingen leren wat Plan via de actie ‘Schaatsen en Zwem-

6. Op de vier foto’s kun je zien wat er met de opbrengst van de actie is gedaan. Welke foto hoort bij welk project? Sleep het

men voor Water’ kan doen tegen waterproblematiek in ontwik-

fotonummer naar het juiste project.

kelingslanden.

Goede antwoorden: • latrines bouwen foto 2

Antwoorden 1. Waarom halen de kinderen liever geen drinkwater meer uit de

• voorlichting over schoon en veilig water geven aan mensen uit de dorpen foto 3

rivier? Kruis de goede antwoorden aan.

• moestuintjes bij scholen aanleggen foto 1

Goede antwoorden:

• waterpompsystemen aanleggen foto 4

• Het kost veel tijd om naar de rivier te lopen en water te halen. Daardoor missen ze lessen op school.

• Het rivierwater is vervuild. Je kunt er erg ziek van worden.

7. Wat zeggen de kinderen in het filmfragment?

Goede antwoord: Doe mee met schaatsen en zwemmen voor water!

2. Waar denk je dat veel mensen in ontwikkelingslanden rivierwater allemaal voor gebruiken?

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed

Schaatsen en Zwemmen voor Water

5

Docentenhandleiding groep 7 & 8

De jongens tegen de meisjes

6 + 115 + 0,3 + 6 + 1 + 60 + 0,2 + 1 + 60 = 249,5 liter (of 249

In het onderdeel ‘De jongens tegen de meisjes’ leren de leerlingen

liter en 500 milliliter)

op een speelse manier meer over het onderwerp water. Het feit dat in veel Afrikaanse landen vrouwen (en meisjes in het bijzonder)

NB: in principe is 249,5 liter het goede antwoord. Maar als een

vaak een ondergeschikte rol hebben omdat ze als minderwaardig

team een ander antwoord goed weet te beargumenteren, is dat

worden beschouwd, vormt de aanleiding om de jongens tegen-

ook goed. Te denken valt dan bijvoorbeeld aan:

over de meisjes te plaatsen. Vanzelfsprekend is de wedstrijd niet

• de ouders van Niels zijn waarschijnlijk ook naar de wc geweest

bedoeld om te testen of vrouwendiscriminatie terecht is. Door

en hebben hierna beiden hun handen gewassen: 249,5 + 14

twee gelijkwaardige teams tegenover elkaar te zetten, wordt juist

liter = totaal: 263,5 liter;

de absurditeit van discriminatie van vrouwen/meisjes benadrukt.

• de wasmachine staat nog niet zo lang aan. Dus slechts een deel van de 60 liter is verbruikt.

De wedstrijd bestaat uit drie onderdelen, namelijk: 1. een rekenopdracht

Indien geen de van teams de vraag correct weet te beantwoorden,

2. een inzichtopdracht

wint het team met het antwoord dat het dichtst bij 249,5 liter in

3. een doe-opdracht

de buurt komt.

U bent de spelleider. U houdt de tijd in de gaten (iedere opdracht

Opdracht 2: Waterzuiveren

moet binnen een bepaalde tijd worden uitgevoerd) en beoordeelt

Door deze opdracht zullen leerlingen de techniek van waterzuive-

iedere keer welk team heeft gewonnen.

ren beter begrijpen. Bekijk na deze opdrachten met uw leerlingen naar een filmpje op internet http://www.schooltv.nl/beeldbank/

Opdracht 1: Waterverbruik

clip/20110519_drinkwater01 waarin te zien is hoe schoon drinkwa-

Leerdoelen

ter wordt gemaakt in een Nederlandse waterzuiveringsfabriek.

• De leerlingen ontdekken dat mensen in rijke landen dagelijks vele liters schoon drinkwater gebruiken zonder dat zij het in de

Leerdoelen

gaten hebben.

• De leerlingen worden zich ervan bewust dat schoon drinkwater

• De leerlingen begrijpen dat schoon drinkwater eigenlijk heel

niet vanzelfsprekend is.

kostbaar is en dat de aanwezigheid ervan voor veel mensen in de wereld helemaal niet vanzelfsprekend is.

• De leerlingen begrijpen dat zij zelf zuinig moeten omgaan met

2 4

het gebruik van (drink)water.

7

1 5

Antwoord Niels wordt zaterdagochtend wakker van het geluid van de wc

3

6

die wordt doorgetrokken [6 liter]. Het is een belangrijke dag voor Niels want hij schaatst ’s middags in de finale van een groot schaatstoernooi. Kennelijk was het zijn zus die zojuist op de wc

Antwoord

zat. Want hij hoort nu dat zij in bad ligt [115 liter] te zingen, met

6. De waterpomp pompt het ruwe grondwater naar boven.

koptelefoon op. Slapen zit er nu niet meer in want zijn zus zingt

7. De sproeiers zorgen ervoor dat het water voor het eerst in

ontzettend hard en vals. Dan maar opstaan. Hij drinkt het glas water leeg [0,3 liter / 300 milliliter] dat op het kastje naast zijn bed staat en gaat naar de wc [6 liter]. Nadat hij zijn handen heeft gewassen [1 liter] gaat hij naar de woonkamer om een computerspel te spelen. Na een tijdje hoort hij zijn ouders de trap afkomen.

contact komt met de lucht.

2. De voorfilter bestaat uit grind en zorgt ervoor dat de roest achterblijft.

4. Het water komt voor de tweede keer met lucht in contact. Dit gebeurt om bijvoorbeeld kalk te verwijderen.

Kennelijk heeft een van hen zojuist de wasmachine [60 liter]

1. Het water wordt nóg een keer gefilterd.

aangezet. Hopelijk zitten zijn schaatskleren daarin, want die heeft

5. Het schone water wordt opgeslagen.

hij vandaag nodig. Zijn vader begint de dag altijd met een kop kof-

3. De waterpomp pompt het drinkwater door de leidingen naar

fie [0,2 liter / 200 milliliter]. Zijn moeder zet een pot thee [1 liter].

Na het ontbijt gaat Niels naar de badkamer en doucht ongeveer 7½ minuut [60 liter].

de huizen.

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Opdracht 3: Waterestafette

Docentenhandleiding groep 7 & 8

6

4. In de tekst hieronder ontbreken enkele woorden. Typ de juiste

Leerdoelen

woorden in de tekst. Kies uit: woestijn – drinkwater – neerslag

• De leerlingen ontdekken dat kinderen (en vooral meisjes) in

– regenseizoen – Sahara - plantjes

ontwikkelingslanden vaak lange afstanden moeten afleggen om

Goede antwoorden: Mali is een van de armste landen ter

aan (drink)water te komen. Vaak is dit water niet eens schoon.

wereld. Het ligt ten zuiden van de [Sahara]. In Mali valt maar

• De leerlingen leren dat waterhalen een fysiek zware inspanning

weinig [neerslag / regen]. De meeste regen valt in het [regen-

is die ook nog tijdrovend is. Hierdoor kunnen veel kinderen niet

seizoen]. Doordat de groeiende bevolking veel (brand)hout

altijd naar school.

gebruikt en kudden dieren [plantjes] opeten, wordt de grond steeds kaler en verandert in [woestijn]. Voor veel mensen is het

U kunt de waterestafette goed uitvoeren op het schoonplein in de

een groot probleem om geschikt [drinkwater] te vinden.

buurt van een (buiten)kraan. U heeft dan twee tonnen/bakken/ grote emmers nodig waarin de leerlingen steeds hun emmer water

5. Doordat er in droge landen als Mali, Burkina Faso en Zambia

leeg kunnen kieperen.

steeds meer bomen en planten verdwijnen, breid de woestijn

Indien deze buitenopdracht te veel tijd en gedoe vergt, kunt u de

zich uit. Hierdoor wordt het nóg moeilijker om aan drinkwater

opdracht ook uitvoeren in uw klaslokaal of andere ruimte binnen

te komen. Hoe komt dat?

uw school. Om een waterballet te voorkomen, kunt u de twee

Goede antwoord: Er zijn geen bomen en planten meer die het

tonnen/bakken/grote emmers waarin het water moet worden ver-

water een tijdje kunnen vasthouden. Nadat het heeft geregend,

zameld, vervangen door tuiltjes of ‘normale’ emmers. De emmers

zakt het water veel te snel diep weg in de grond.

water die de leerlingen moeten vervoeren kunt u dan vervangen door plastic bekertjes.

6. In Afrika worden veel kinderen ingezet om hun ouders te helpen met hun werk of in het huishouden. Sommige kinderen moeten

Na de waterestafette wordt duidelijk welke team de battle heeft

bijvoorbeeld een paar keer per dag een lange tocht maken om

gewonnen.

water te halen. Welk grote probleem brengt dat met zich mee?

Goede antwoord: B. De kinderen kunnen te weinig of helemaal

Eindquiz

niet naar school omdat ze daar geen tijd meer voor hebben. Ze

Ter afsluiting maken de leerlingen de eindquiz. Indien u de leer-

hebben daardoor maar weinig kans op een goede toekomst.

lingen de startquiz individueel hebt laten maken, kunt u hen de eindquiz ook het best individueel laten maken.

7. Sleep de woorden naar de juiste omschrijvingen.

De eindquiz betreft grotendeels een herhaling van de lesstof over

Goede antwoorden:

water in ontwikkelingslanden. Indien de leerlingen goed hebben

• uitdroging; een ernstig gevolg van hevige diarree: je verliest

opgelet bij de verschillende lesonderdelen zouden ze de eindquiz foutloos moeten kunnen maken. Bij de slotvragen worden ze er toe aangezet na te denken over hun deelname aan de actie ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’.

veel vocht; • kindersterfte; het ergste wat er kan gebeuren bij gebrek aan schoon en veilig drinkwater; • bacteriën en virussen; ziekteverwekkers die in vervuild drinkwater aanwezig zijn;

Antwoorden 1. In veel ontwikkelingslanden zijn de sanitaire voorzieningen

• cholera;ziekte die je kunt oplopen door het drinken van vervuild drinkwater.

niet goed. Kruis aan wat we onder sanitaire voorzieningen verstaan?

8. In de tekst hieronder ontbreken enkele woorden. Typ de juiste

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed (wc’s, douches,

woorden in de tekst. Kies uit: dorpen - drinkwater - arme - scho-

wasbakken).

len - kinderen - Afrika Goede antwoorden:

2. Als sanitaire voorzieningen heel slecht zijn, moeten mensen

• Plan is een ontwikkelingsorganisatie. Dat betekent dat Plan

andere oplossingen bedenken om zich schoon te houden. Ze

zich inzet voor mensen uit [arme] landen. Plan richt zich

wassen zich dan bijvoorbeeld in meren of rivieren. Welke geva-

vooral op [kinderen], omdat zij de toekomst hebben. Maar hun

ren kan dit met zich meebrengen?

familieleden en mensen uit hun [dorpen] profiteren mee. Plan

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed.

zorgt bijvoorbeeld voor de bouw van [scholen] en het ontwikkelen van systemen voor schoon en veilig [drinkwater].

3. Zet de zinnen in de goede volgorde.

Goede antwoord: 1 – 3 – 6 – 2 – 4 – 5.

• Plan Nederland is actief in 48 landen in [Afrika], Azië en Zuid-Amerika.

Schaatsen en Zwemmen voor Water

9. Met de opbrengst van de actie ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’ verzorgt Plan verschillende (drink)waterprojecten.. Kruis aan welke.

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed.

10. Plan zorgt er ook voor dat mensen in ontwikkelingslanden trainingen krijgen over hygiëne.

Welke drie voorbeelden gaan over hygiëne?

Goede antwoorden: - het wassen van je handen - poepen op de wc in plaats van in de bosjes - schoon water gebruiken bij het bereiden van eten

Docentenhandleiding groep 7 & 8

7

Colofon Het lesmateriaal ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’ kwam tot stand in opdracht van Plan en werd geproduceerd door Zorn Uitgeverij in samenwerking met Plan.