Οικογένεια και Σχολείο (Τεύχος 225) by ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ

ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ

Οικογένεια και σχολείο

Πώς δομείται η ταυτότητα του φύλου στα κορίτσια προεφηβικής ηλικίας

latest thinking

network performance and cloud computing - have you thought it througth end-to-end?

INFORMATION TECHNOLOGY SOLUTIONS THAT WORK FOR YOUR BUSINESS

simplifying IT Service Center

A reliable and proactive service and upgrade center runs to help you out with your technology machines problems

Sales

Discover the difference and visit our online shop. An exciting place for the whole family to shop

Digiwand’s ethos encompases •To provide services and products at value for money for businesses of small to medium size •To ensure customer satisfaction from consultation, to implementation and to follow up •To ensure that all solutions are of the highest quality and are provided with guarantee

Support

•To provide low cost but high end quality systems

Networks & Communications

•Installation, networking and cabling •System maintenance and servicing •Quick response and on site support •Telephone and Remote support.

Get expert support and optimize your IT investments and enable your workforce

We see networking, as a platform perceive of the most your business functions and communications

Software solutions

Either personal or enterprise, getting the software you need has never been as simple

Cloud Backup and Storage

If you are making a move to the cloud, Digiwand is here to assess your backup and recovery requirements

Security

Why work with us? The ICT services and solutions provided to you by Digiwand’s knowhow technology experts, aspire to make our client’s businesses work better. read more @ www.digiwand.eu contact us @ info@digiwand.eu

Security, personal or enterprise, is not something you can afford you get wrong. Digiwand has the solutions

Digiwand Business Solutions Nicosia, Cyprus

we turn IT ambitions into solutions

www.digiwand.eu

Οικογένεια και σχολείο

Διμηνιαίο Παιδαγωγικό Περιοδικό Χρονιά 47η Μάϊος 2015 Αρ. 225 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

Εισαγωγικό Σημείωμα ................................................................... 2 .................................................. 3 Βία και Κακοποίηση στην Οικογένεια Λουίζα Θεοφάνους Η Σωστή επιλογή σπουδών, Επαγγελμάτων και Σταδιοδρομίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Μαίρη Θεοδωρικάκου . . . . . . . . . . . . 12 Πώς δομείται η ταυτότητα του φύλου στα κορίτσια προεφηβικής ηλικίας Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου Οι επιδράσεις του διαζυγίου στα παιδιά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Mαρία Θεοφίλου Άγχος - Αίτια και Αντιμετώπιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Λουίζα Θεοφάνους - Ιωακείμ Εφηβεία και Απόπειρες Αυτοκτονίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Θέκλη Κοτζιά ΕΚΔΟΤΗΣ:

Παγκύπρια Σχολή Γονέων Το Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής αποτελούν εκπρόσωποι από: Συνομοσπονδίες και Ομοσπονδίες Συνδέσμων Γονέων Σχολείων Προδημοτικής, Δημοτικής, Μέσης και Τεχνικής Εκπαίδευσης, Παγκύπρια Οργάνωση Ελλήνων Δασκάλων - ΠΟΕΔ, Οργάνωση Ελλήνων Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Κύπρου - ΟΕΛΜΕΚ, Οργάνωση Λειτουργών Τεχνικής Εκπαίδευσης Κύπρου - ΟΛΤΕΚ, Σύνδεσμοι Επιθεωρητών Δημοτικής, Μέσης Εκπαίδευσης, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και άτομα. Τα χειρόγραφα δεν επιστρέφονται. Τα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά απόψεις των συγγραφέων τους. Αναδημοσιεύσεις επιτρέπονται, φτάνει να αναφέρεται η πηγή.

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: Για σχολεία, σωματεία και βιβλιοθήκες ................... œ 5,00 Για άτομα: Μέσω ταχυδρομείου .......................................................... œ 5,00 Μέσω σχολείου .................................................................... œ 5,00 Για συνδρομητές του εξωτερικού .............................. œ10,00 Τιμή τεύχους στην Κύπρο ............................................... œ 1,00

ΓΡΑΦΕΙΑ:

Παγκύπρια Σχολή Γονέων Διεύθυνση Γραφείων: Ιφιγενείας 73, 2003 Στρόβολος Ταχυδρομική διεύθυνση: Τ.Θ. 27298, 1643 Λευκωσία Ηλεκτρονική διεύθυνση: www.scholigoneon.org.cy Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: scholigoneon@cytanet.com.cy Τηλέφωνα επικοινωνίας: 22754466 & 22754467 Τηλεομοιότυπο: 22345103

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Γιάσουμας Λοýζος, Αριστείδου Λευτέρης, Σαμάρας Κυριάκος, Μιχαήλ Βασούλα, Κυπρής Κώστας, Κασιάς Γιώργος, Χατζήκυριακου Ειρήνη

Οικογένεια και σχολείο Δημιουργικό: Μιχάλης Θεοχαρίδης, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Εκτύπωση: Κυβερνητικό Τυπογραφείο ISSN: 0253-0910

Οικογένεια και σχολείο

Εισαγωγικό Σημείωμα Αγαπητοί αναγνώστες, το περιοδικό «Οικογένεια και Σχολείο» ασχολείται και σε αυτό το τεύχος με την αναγκαιότητα της οικογένειας να ανακαλύψει και να εφαρμόσει στην καθημερινή πρακτική μεθόδους και λύσεις σε διάφορα προβλήματα που μαστίζουν την κυπριακή κοινωνία και κατ’ επέκταση την κυπριακή οικογένεια. Στο παρόν τεύχος θα βρείτε τα εξής άρθρα: «Βία και κακοποίηση στην οικογένεια», «Η σωστή επιλογή σπουδών, Επαγγελμάτων & Σταδιοδρομίας», «Πώς δομείται η ταυτότητα του φύλου στα κορίτσια προεφηβικής ηλικίας», «Οι επιδράσεις του διαζυγίου στα παιδιά», «Άγχος - Αίτια και Αντιμετώπιση», και «Εφηβεία και Απόπειρες Αυτοκτονίας». Από τη Σύνταξη

Βία και Κακοποίηση στην Οικογένεια Λουίζα Θεοφάνους, B.Sc. (Hons), M.Sc. (London), MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Η βία στην οικογένεια φέρνει βία στην κοινωνία. Γι’ αυτό η βία στην οικογένεια δεν αποτελεί προσωπική ή οικογενειακή υπόθεση αλλά κοινωνικό πρόβλημα που αφορά όλους μας. (Σύνδεσμος Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια) Η βία και η κακοποίηση στην οικογένεια είναι ένα φαινόμενο που υπήρχε πάντα αλλά τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πιο εμφανές και αντιληπτό με την αύξηση των σχετικών αναφορών και καταγγελιών. Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών παίζει η ενημέρωση του κοινού και των ειδικών για το τι συνιστά κακοποίηση στην οικογένεια. Στο πλαίσιο αυτό έχω καταλήξει μετά από μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας στον ακόλουθο ορισμό και εξηγώ αναλυτικά πιο κάτω τα διάφορα είδη βίας και κακοποίησης. Βία είναι κάθε συμπεριφορά μέσω της οποίας το πιο δυνατό μέλος της οικογένειας (από άποψη σωματικής ή λεκτικής δύναμης, κοινωνικής ή οικονομικής θέσης και συνήθως ο σύζυγος ή γονιός) χρησιμοποιεί επιβολή – σωματική, λεκτική, συναισθηματική, κοινωνική, οικονομική ή σεξουαλική – πάνω στον πιο αδύνατο ή τον παραμελεί ή τον καταπιέζει, δείχνοντας του έλλειψη σεβασμού και εκμεταλλευόμενος τη θέση του ως δικαιολογία για να κακομεταχειρίζεται πιο αδύνατα άτομα (είτε σκόπιμα είτε όχι). Οι συνέπειες τέτοιας συμπεριφοράς πάνω στα θύματα μπορούν να είναι βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες, ψυχολογική, σωματική και σεξουαλική ζημιά, κυμαινόμενη από ελαφρά μέχρι πολύ σοβαρή. Οι όροι βία και κακοποίηση χρησιμοποιούνται συνήθως ως ταυτόσημοι. Θεωρώ χρήσιμο το διαχωρισμό τους, αφού έρευ-

νες και κλινική εμπειρία αποδεικνύουν ότι υπάρχουν διαφορετικές προεκτάσεις και συνέπειες ανάλογα με τη συχνότητα και την ένταση. Για παράδειγμα, διαφορετικά αισθάνεται κάποιος που έχει δεχτεί σωματική βία μια φορά και διαφορετικά κάποιος που έχει επανειλημμένα γίνει θύμα της. Έτσι, χρησιμοποιώ τον όρο βία για να περιγράψω μεμονωμένα επεισόδια της συμπεριφοράς που περιγράφηκε πιο πάνω στον ορισμό της βίας και τον όρο κακοποίηση για να περιγράψω ένα επαναλαμβανόμενο σχήμα τέτοιας συμπεριφοράς. Η βία μπορεί να είναι ενεργητική ή παθητική. Η ενεργητική βία συνίσταται σε πράξεις και αναφέρεται στη σεξουαλική, σωματική και ψυχολογική βία, ενώ η παθητική σε παραλείψεις και αναφέρεται συνήθως στη σωματική ή ψυχολογική παραμέληση. Στο πλαίσιο αυτό παρατηρούνται τα ακόλουθα είδη βίας και κακοποίησης στην οικογένεια: Σεξουαλική κακοποίηση: Περιλαμβάνει το βιασμό, την αιμομιξία και οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης και παραβίασης που επιβάλλεται στο θύμα ενάντια στη θέληση και / ή συναίσθηση του, ή όταν η συγκατάθεση του επιτυγχάνεται μέσω σωματικού ή ψυχολογικού εκφοβισμού και ο θύτης εκμεταλλεύεται την ανάγκη που έχει το θύμα για σημασία από και επαφή με το γονέα ή σύζυγο του. Περιλαμβάνει επίσης την έκθεση ενός παιδιού σε πορνογραφικό υλικό και την εκπόρνευση.

Οικογένεια και σχολείο

Παραμέληση: Συνιστά παθητική βία η οποία μπορεί να είναι σωματική ή ψυχολογική. Σωματική παραμέληση είναι όταν ο γονιός στερεί το παιδί του από τις βασικές φυσικές του ανάγκες όπως διατροφή, ιατρική φροντίδα, ένα ασφαλές σπίτι για να ζει και προστασία από διάφορους κινδύνους (ανάλογα με την ηλικία και το βαθμό ικανότητας ενός παιδιού για αυτο-φροντίδα και αυτο-προστασία). Ψυχολογική παραμέληση είναι όταν ένας γονιός στερεί το παιδί του από τις βασικές συναισθηματικές και εκπαιδευτικές του ανάγκες, όπως για παράδειγμα την τρυφερότητα, προσοχή, υποστήριξη, εκπαίδευση και επαγγελματικές ευκαιρίες που μπορεί να του προσφέρει. Η πιο σοβαρή μορφή της παραμέλησης (τόσο σωματικής όσο και ψυχολογικής) ως μορφής κακοποίησης είναι η εγκατάλειψη ενός παιδιού ή έφηβου. Σωματική κακοποίηση: Αναφέρεται σε κατ’ επανάληψη σωματική κακομεταχείριση ή εκφοβισμό και περιλαμβάνει από ήπιες μέχρι και άγριες σωματικές επιθέσεις, οι οποίες προκαλούν στο θύμα σωματικό πόνο, γδαρσίματα, μώλωπες, εγκαύματα και άλλες κακώσεις που μπορεί να καταλήξουν μέχρι και σε μόνιμες σωματικές βλάβες ή ακόμα και στο θάνατο. Μερικά παραδείγματα τέτοιας συμπεριφοράς χαρακτηριστικής των γονέων ή συζύγων που κακοποιούν σωματικά μέλη της οικογένειας τους είναι το σπρώξιμο, τράνταγμα, κλείδωμα στο σπίτι, χαστούκια, στραγγαλισμός, πρόκληση εγκαύματος και χρήση αιχμηρών και άλλων αντικειμένων όπως ζώνης, καρέκλας και άλλων για να χτυπήσουν το θύμα. Η σωματική βία συνοδεύεται πάντα και από συναισθηματική βία.

Ψυχολογική κακοποίηση: Περιλαμβάνει κατ’ επανάληψη συμπεριφορές ψυχολογικής κακομεταχείρισης και συνοδεύει συνήθως τις υπόλοιπες μορφές κακοποίησης, ενώ είναι αυτή που δυσκολότερα αναγνωρίζεται και γι’ αυτό συνήθως τα θύματα τυγχάνουν της λιγότερης κατανόησης και βοήθειας. Για ευκολότερη αναγνώριση και κατανόηση τη χωρίζω σε 5 είδη: λεκτική, συναισθηματική, κοινωνική, οικονομική και υπερ-προστασία / καταπίεση. Η λεκτική - ψυχολογική κακοποίηση περιλαμβάνει άμεσες και έμμεσες λεκτικές επιθέσεις. Ως άμεσες λεκτικές επιθέσεις χαρακτηρίζονται διάφορες εκφράσεις που ευθέως μεταδίδουν υποτίμηση, κριτική και απόρριψη του θύματος, όπως η εξύβριση, οι προσβολές και απειλές. Μερικά παραδείγματα: «Αν επιστρέψεις ξανά αργά στο σπίτι θα σε πετάξω έξω / θα σε χτυπήσω», να αποκαλεί κάποιος το παιδί του βλάκα, κακό, αχάριστο, ύπουλο, συμφεροντολόγο, αλήτη, ψυχοπαθή, πόρνη, άχρηστο, ανίκανο να πετύχει οτιδήποτε στη ζωή του και ανεπιθύμητο, π.χ. «Κανένας δε σε θέλει» ή «Εύχομαι να μη σε γεννούσα ποτέ». Οι έμμεσες λεκτικές επιθέσεις υπονοούν αυτά που λέγονται ευθέως στην άμεση λεκτική κακοποίηση. Αναφέρονται στη χρήση διαφόρων εκφράσεων εναντίον του θύματος που μεταφέρουν «κρυμμένα» μηνύματα με πλάγιο τρόπο, όπως απειλές, προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, κριτική και άλλα που στοχεύουν στην πρόκληση ενοχών και υπονοούν την απόρριψη του θύματος. Μερικά παραδείγματα τέτοιων επιθέσεων: η χρήση συγκρίσεων όπως «δεν είσαι τόσο έξυπνη όσο η αδελφή σου», το να λέει κάποιος στο παιδί του «σου αρέσει να πληγώνεις τους ανθρώπους», «θα με κάνεις να πεθάνω πριν

την ώρα μου» κ.ά. Επιπλέον, λόγια όπως «κάποτε διερωτώμαι αν είσαι ψυχοπαθής», «μόνο οι πόρνες συμπεριφέρονται όπως εσύ», «με θυμώνεις τόσο πολύ που μπορεί χωρίς να το θέλω να σε σκοτώσω κάποια μέρα πάνω στα νεύρα μου» κλπ. Σε όλα τα πιο πάνω παραδείγματα αυτό που υπονοείται δε λέγεται με ξεκάθαρο τρόπο και αυτό είναι συνήθως που προκαλεί περισσότερη σύγχυση στα θύματα και αυτούς που προσπαθούν να τους βοηθήσουν. Οι γονείς / σύζυγοι συνήθως εξηγούν τέτοιες έμμεσες λεκτικές επιθέσεις ως την παράθεση απλά γεγονότων, ενώ το θύμα αισθάνεται μειωμένο, προσβεβλημένο και βιώνει συναισθή-

ματα ενοχών και απόρριψης. Το να διαπιστώνει όμως κανείς ένα γεγονός ή να δίνει μια συμβουλή έχει διαφορετικό πλαίσιο και συνέπειες στον αποδέκτη, δηλαδή η επιλογή των λέξεων, ο τόνος φωνής, οι εκφράσεις προσώπου, οι χειρονομίες, το βλέμμα και άλλα μη λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας είναι διαφορετικά σε τέτοιες περιπτώσεις και ως αποτέλεσμα ο αποδέκτης δεν τα εκλαμβάνει ως προσβολές ή απόρριψη. Συχνά επίσης, τέτοιες δηλώσεις δεν ανταποκρίνονται καθόλου στην πραγματικότητα ή δίνουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα της, έτσι όπως συμφέρει το θύτη να παρουσιάζεται.

Οικογένεια και σχολείο

Η συναισθηματική - ψυχολογική κακοποίηση συνυπάρχει συνήθως με τη λεκτική κακοποίηση, μπορεί όμως να υπάρχει και από μόνη της. Περιλαμβάνει σχήματα κατ’ επανάληψη συναισθηματικής κακομεταχείρισης που εκφράζεται κυρίως με τα μη λεκτικά στοιχεία επικοινωνίας που αναφέρθηκαν πιο πάνω, όπως το να μιλά κάποιος στο παιδί του με επιθετικό, απειλητικό ή υποτιμητικό ύφος και τόνο (ακόμα και αν τα λεγόμενα από μόνα τους δε μεταδίδουν άμεσα ή έμμεσα απειλές, κριτική ή απόρριψη). Για παράδειγμα, ένας γονιός μπορεί να πει στο παιδί του «Ελπίζω να περάσεις τις εξετάσεις σου» με τέτοιο τρόπο που αυτό που λέει ουσιαστικά είναι «είσαι πολύ χαζός και ανίκανος για να περάσεις τις εξετάσεις», ή να χρησιμοποιεί ειρωνικά βλέμματα ή εκφράσεις προσώπου. Ένας γονιός θα μπορούσε επίσης να πει στο παιδί του «Θέλω να συζητήσω μαζί σου» χρησιμοποιώντας τέτοια επιθετική στάση με το σώμα και τις χειρονομίες του που στην ουσία αυτό που λέει να είναι «Σκάσε και άκουσε τι έχω να σου πω». Άλλες συμπεριφορές που μπορούν να θεωρηθούν ως συναισθηματική βία είναι η παρακολούθηση βίας πάνω σε άλλα άτομα (όπως παιδιά που γίνονται μάρτυρες βίας μεταξύ των γονιών τους), το διώξιμο από το σπίτι, ο εξευτελισμός, το να κάνει κανείς αποκαλύψεις σε ένα παιδί ακατάλληλες για την ηλικία του και η σιωπηλή μεταχείριση (τιμωρία με το να μη μιλά κάποιος παρατεταμένα στο παιδί του επειδή θύμωσε μαζί του).

παραδείγματα γονεϊκής κοινωνικής – ψυχολογικής κακοποίησης περιλαμβάνουν το να λέει κάποιος στο παιδί του πράγματα όπως: «μόνο οι γονείς σου σε αγαπούν, οι άνθρωποι είναι κακοί, μόνο τους γονείς σου πρέπει να εμπιστεύεσαι, ο κόσμος είναι επικίνδυνος, ό,τι συμβαίνει σε αυτή την οικογένεια (συμπεριλαμβανομένης της κακοποίησης)

Η κοινωνική - ψυχολογική κακοποίηση περιλαμβάνει συμπεριφορές που στοχεύουν και / ή καταλήγουν στην κοινωνική απομόνωση του θύματος, αποτρέποντας το από το να αναπτύξει και να διατηρεί στενές σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Τέτοια

είναι οικογενειακό ζήτημα και δεν πρέπει να μιλάς σε κανένα γι’ αυτό». Περιλαμβάνονται επίσης συμπεριφορές που μεταδίδουν παρόμοια μηνύματα και καλλιεργούν εξάρτηση από το θύτη και φόβο να εμπιστευτεί το θύμα άλλους ανθρώπους.

Η οικονομική - ψυχολογική κακοποίηση αποτελείται από συμπεριφορές που στοχεύουν και / ή προκαλούν την πλήρη οικονομική εξάρτηση του θύματος από το θύτη. Περιλαμβάνει επίσης το να χρησιμοποιεί κάποιος τον οικονομικό παράγοντα ως ένα τρόπο να ελέγξει τη συμπεριφορά του θύματος και να του προκαλέσει ενοχές. Οι γονείς που κακοποιούν ψυχολογικά τα παιδιά τους σε οικονομικά θέματα τείνουν να μην τα αφήνουν να εργαστούν ή αλλιώς να τα αποτρέπουν από το να το κάνουν, να χρησιμοποιούν το χρήμα ως ένα τρόπο να τιμωρήσουν και να ελέγξουν τα παιδιά τους και συνήθως ελέγχουν τον τρόπο που ξοδεύουν τα χρήματα τους, π.χ. απαιτούν να γνωρίζουν πώς ακριβώς ξοδεύουν κάθε μικροποσό ή τους απαγορεύουν να τα ξοδεύουν με συγκεκριμένους τρόπους. Τέλος, τέτοιοι γονείς συχνά προκαλούν ενοχές στα παιδιά τους για τα χρήματα που τους δίνουν, π.χ. «αν δεν ξόδευα τόσα λεφτά πάνω σου, θα ζούσα πιο άνετα και ευτυχισμένα, στερούμαι χρήματα εξαιτίας σου, για να σε μεγαλώνω και να σε σπουδάζω». Η υπερ-προστασία ως μια μορφή κακοποίησης στην οικογένεια αναφέρεται σε καταπίεση που περιλαμβάνει υπερβολική και αχρείαστη προστασία ή έλεγχο του παιδιού / εφήβου / νεαρού ενήλικα, κάτι που μπορεί να καταλήξει σε δυσκολία του παιδιού να γίνει ένας ενήλικας ικανός να αναλαμβάνει ευθύνες και να παίρνει τις δικές του αποφάσεις. Χαρακτηριστικές συμπεριφορές των γονιών που καταπιέζουν (υπερ-προστατεύουν) τα παιδιά τους είναι: Τους απαγορεύουν να βγαίνουν έξω ή τους αφήνουν σπάνια σε σχέση με το πόσο συχνά βγαίνουν τα περισσότερα άτομα της ηλικίας τους, κρυφακούν τις προσωπικές ή τηλεφωνικές

τους συνομιλίες, ψάχνουν τα προσωπικά τους αντικείμενα ή διαβάζουν το ημερολόγιο τους, ή εμπλέκονται στην προσωπική τους ζωή με οποιοδήποτε άλλο ακατάλληλο τρόπο, π.χ. λένε στους φίλους τους να σταματήσουν να κάνουν παρέα μαζί τους. Άλλα παραδείγματα αποτελούν το να επιβάλλει κανείς στο παιδί του τις επιθυμίες του σε θέματα προσωπικής επιλογής (όπως η επιλογή κλάδου σπουδών ή επαγγελματικής καριέρας) και άλλες συμπεριφορές που παραβιάζουν τον προσωπικό χώρο του θύματος. Η καταπίεση μπορεί να υπάρχει και από μόνη της χωρίς την υπερ-προστασία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση ανάθεσης ευθυνών στο παιδί που δεν του αναλογούν ή στις οποίες δε μπορεί να αντεπεξέλθει. Αυτές μπορεί να είναι πρακτικές, π.χ. εξαναγκασμός σε οικιακή ή άλλη εργασία που η ηλικία του δεν το καθιστά ικανό να κάνει ή δυσανάλογα πολλή και σκληρή σε σχέση με αυτή που κάνουν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, ή ψυχοσυναισθηματικές, π.χ. ένα παιδί να καθίσταται υπεύθυνο για την επίλυση συγκρούσεων μεταξύ των γονιών του και άλλων προβλημάτων. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ένα μεμονωμένο επεισόδιο δε συνιστά κακοποίηση στην οικογένεια, όπως προαναφέρθηκε, αλλά και ότι οι προθέσεις του θύτη συχνά όχι μόνο δεν είναι κακές αλλά είναι καλές, αφού σπάνια συναντά κανείς γονείς ειδικά που θέλουν εσκεμμένα να βλάψουν τα παιδιά τους. Κατ’ επανάληψη συμπεριφορές όμως όπως οι πιο πάνω συνιστούν κακοποίηση, κάτι που είναι σημαντικό να αναγνωρίζεται τουλάχιστο από τα θύματα και τα άτομα που τους περιβάλλουν, αφού σπάνια αναγνωρίζεται από τους ίδιους τους θύτες. Οι συνδυασμοί συμπεριφορών όπως οι πιο

Οικογένεια και σχολείο

πάνω, η σοβαρότητα / ένταση και η συχνότητα της επίθεσης καθορίζουν το είδος και τη σοβαρότητα της κακοποίησης που υπάρχει, κάτι που βοηθά στη σωστότερη αντιμετώπιση της. Είναι σημαντικό πάντως να κατανοήσουμε πως σε κάθε περίπτωση η κακοποίηση είναι κακοποίηση και πληγώνει, ανεξαρτήτως μορφής και έντασης, γι’ αυτό και πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικές συνέπειες της κακοποίησης που έχουν κατοχυρωθεί επανειλημμένα μέσα από διεθνείς έρευνες: κατάθλιψη, χρόνιο άγχος, αυτοκτονία, εγκληματικότητα, κατάχρηση αλκοόλ, ναρκωτικών και ψυχο-

φαρμάκων, ανορεξία, ψυχοσωματικές διαταραχές, μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια, προβληματικές σχέσεις, εγκατάλειψη σχολείου και εργασίας, αίσθημα κενού, μοναξιάς και αποξένωσης, χαμηλή αυτοεκτίμηση, καχυποψία, ενοχές, ντροπή, σεξουαλικά προβλήματα και πολλά άλλα. Έχει διαπιστωθεί ότι οι συνέπειες πάνω στα θύματα είναι συχνά οι ίδιες ανεξάρτητα από τη μορφή ή μορφές κακοποίησης που έχει υποστεί ο καθένας και χρειάζεται συνήθως εντατική ψυχοθεραπεία και ψυχολογική στήριξη από άλλα άτομα ούτως ώστε να μπορέσει κάποιος να ξεπεράσει τις τόσο τραυματικές συνέπειες.

Η Σωστή επιλογή σπουδών, Επαγγελμάτων και Σταδιοδρομίας Μαίρη Θεοδωρικάκου, Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Μ.S.c) Διεθνής Επαγγελματικός Προσανατολισμός (M.A) Συμβουλευτική & Επαγγελματική Αγωγή Ένα από τα συχνότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και οι γονείς είναι η σωστή επιλογή μελλοντικών σπουδών, επαγγελμάτων και σταδιοδρομίας. Τα καθοριστικά κριτήρια και δεδομένα για τη καλύτερη δυνατή επιλογή είναι τα ακόλουθα: • • • • •

Αυτογνωσία Ικανότητες, δεξιότητες και κλίσεις Οικογενειακά και οικονομικά δεδομένα Προοπτικές της αγοράς εργασίας Ο χρυσός κανόνας

Αυτογνωσία Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πολύπλοκη προσωπικότητα, με διαφορετικά ενδιαφέροντα, ταλέντα, προτιμήσεις, ικανότητες, δεξιότητες, στόχους και αξίες ζωής, θέληση, φιλοδοξίες κλπ. Με την αποκρυπτογράφηση της προσωπικότητας τους , οι νέοι θα μπορέσουν να γίνουν αυτό που είναι και όχι αυτό που νομίζουν ότι είναι. Θα επιλέξουν δηλαδή το επάγγελμα που πραγματικά τους ταιριάζει, τους ενδιαφέρει και μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του και εφόσον συντρέχουν και ορισμένες άλλες προϋποθέσεις, θα μπορέσουν να έχουν μια επιτυχημένη καριέρα και καλοτάξιδη πορεία ζωής. Ικανότητες, δεξιότητες και κλίσεις Οι ικανότητες, οι δεξιότητες, οι επιδόσεις, οι αξίες, οι φιλοδοξίες και κυρίως η θέληση αποτελούν ένα δεύτερο βασικό κριτήριο επιλογής επαγγέλματος και κυρίως του επιπέδου των σπουδών όπου κατευθύνεται ένας νέος άνθρωπος. Είναι σημαντικό λοιπόν να ξέρει ποιος είναι και τι μπορεί να κάνει. Οι επιδόσεις στα μαθήματα, αλλά και στο γενικό σύνολο στο σχολείο, είναι ένα πρώτο κριτήριο για το είδος και κυρίως το επίπεδο σπουδών, στο οποίο μπορεί να στοχεύσει. Οι μαθησιακές επιδόσεις βέβαια δεν αποτελούν απόλυτο και μοναδικό, ούτε ασφαλές κριτήριο για το μέλλον. Είναι γνωστό ότι πολλοί επιτυχημένοι επιστήμονες δεν υπήρξαν λαμπροί μαθητές. Οι επιδόσεις μπορεί να βελτιωθούν ριζικά, εφόσον

Οικογένεια και σχολείο

υπάρχει ισχυρή θέληση, στόχοι και ευγενής φιλοδοξία για επαγγελματική και κοινωνική ανέλιξη.

του, έχει ιδιαίτερη σημασία ειδικά για τους νέους που οι γονείς τους δεν έχουν μεγάλες οικονομικές δυνατότητες.

Οικογενειακά και οικονομικά δεδομένα Το οικογενειακό περιβάλλον, η οικογενειακή κουλτούρα, αλλά και τα οικονομικά οικογενειακά δεδομένα αποτελούν τον τρίτο σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές. Συχνά το επάγγελμα του πατέρα, της μητέρας, ή η οικογενειακή επιχείρηση, είναι ένα καλό ξεκίνημα για το εργασιακό μέλλον ενός νέου, αρκεί όμως να του ταιριάζει. Δυστυχώς σήμερα επειδή βρισκόμαστε σε μια πολύ ανταγωνιστική αγορά, αρκετοί γονείς με γνώμονα πάντα το καλό του παιδιού τους επιχειρούν να επιβάλλουν στα παιδιά τους τις δικές τους επιθυμίες ή και απωθημένα. Συνεπώς τους πιέζουν να σπουδάσουν μια από τις επιστήμες που θεωρούνται ότι αποτελεί το εισιτήριο για κοινωνική και οικονομική άνοδο, όπως γιατρός, μηχανικός, δικηγόρος ή να ακολουθήσουν το οικογενειακό επάγγελμα. Και ενώ δεν αποκλείεται οι γονείς να έχουν δίκιο όταν επιμένουν για την επιλογή μιας ορισμένης καριέρας για τα παιδιά τους, το χάνουν εξαιτίας του επίμονου τρόπου με τον οποίο θέλουν να το επιβάλουν. Αυτό είναι λάθος και κατά κανόνα επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. Με σύνεση και γνώση, οι γονείς μπορούν να πουν τη γνώμη τους. Αλλά ως εκεί. Ο νέος ο ίδιος θα αποφασίσει για το μέλλον του, αφού πρόκειται για τη δική του ζωή. Επίσης οι οικονομικές δυνατότητες της κάθε οικογένειας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Ο τόπος κατοικίας και η περιοχή που πρόκειται να εγκατασταθεί ένα άτομο στο μέλλον για τις σπουδές

Προοπτικές της αγοράς εργασίας Ο νέος έχοντας αποκτήσει ισχυρή αυτογνωσία, οφείλει να διερευνήσει από έγκυρες πηγές πληροφόρησης, με τη βοήθεια των συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού, τον κόσμο της εργασίας. Είναι σημαντικό να μάθει για τις προοπτικές των επαγγελμάτων σε τοπικό, εθνικό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Να ενημερωθεί για τα επαγγέλματα του μέλλοντος και αυτά του παρελθόντος, ποια δηλαδή έχουν θετικές προοπτικές και ποια εμφανίζονται κορεσμένα και φθίνουν. Να αναζητήσει σε ποιους χώρους εργασίας θα συναντήσει μεγαλύτερο ή λιγότερο ανταγωνισμό, ποιες επιμέρους ιδιαιτερότητες και δυσκολίες είναι πιθανόν να βρεθούν στο δρόμο που σκέφτεται να διαλέξει. Στις επαγγελματικές επιλογές θα πρέπει να λαμβάνονται εξίσου υπόψη οι συνθήκες και οι αμοιβές εργασίας, το είδος, το περιεχόμενο, το κύρος των επαγγελμάτων, η εργασιακή ασφάλεια, καθώς και οι προοπτικές ιεραρχικής ανέλιξης. Οι ειδικοί αυτοί παράμετροι, αξιολογούνται με διαφορετική βαρύτητα από κάθε άνθρωπο και αυτό αποτελεί μέρος της απόκτησης αυτογνωσίας και γνώσης του κόσμου της εργασίας που απαιτείται στην προκειμένη περίπτωση.

Ο χρυσός κανόνας Η αρχή ενός χρυσού κανόνα ορίζει πως τα άτομα με υψηλές μαθησιακές επιδόσεις και ισχυρή θέληση μπορούν να επιλέξουν από ένα ευρύτερο πεδίο επαγγελμάτων , το επάγγελμα που τους ταιριάζει σε σχέση με

τα άτομα που έχουν χαμηλές επιδόσεις και αδύναμη θέληση. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα με τις υψηλές μαθησιακές επιδόσεις «ρισκάρουν» περισσότερο να καταλήξουν σε ένα μη επιθυμητό επάγγελμα ενώ τα άτομα με χαμηλές μαθησιακές επιδόσεις είναι πιθανότερο να καταλήξουν σε επαγγέλματα που τους ταιριάζουν περισσότερο. Ακόμη στη σύγχρονη εποχή είναι βασικής σημασίας η γνώση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, της αγγλικής γλώσσας, καθώς και η

διαρκής ανανέωση των γενικών και ειδικών γνώσεων και εμπειριών. Με σύνεση, αυτογνωσία, γνώση της αγοράς εργασίας και των οικογενειακών δεδομένων ο δρόμος για το μέλλον θα ανοίξει για να γίνει ο νέος αυτό που είναι και όχι αυτό που νομίζει ότι είναι. Η σωστή προετοιμασία είναι εκείνη που θα καθορίσει μια σωστή και πετυχημένη καριέρα ακόμα και σε δυσμενείς καιρούς ή οικονομικά άστατους.

Οικογένεια και σχολείο

Πώς δομείται η ταυτότητα του φύλου στα κορίτσια προεφηβικής ηλικίας Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου, Υποψ. Διδάκτορας Σχολικής-Εξελικτικής Ψυχολογίας PGP Συμβουλευτική Ψυχολόγος- ειδίκευση στην Οικογενειακή θεραπείαΜ.Α Διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων M.A Εικαστική ψυχοθεραπεύτρια (Art therapist) (M.A) Συμβουλευτική & Επαγγελματική Αγωγή Περιληψη Το παρόν άρθρο αποτελεί ένα προσχέδιο της διδακτορικής μου διατριβής η οποία αναφέρεται στο πώς αντιλαμβάνονται τα κορίτσια τη θηλυκότητα τους κατά τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και πώς επηρεάζονται από την ταυτότητα φύλου την κοινωνική τάξη και εθνική προέλευση. 1.0 Εισαγωγή Οι κοινωνικές επιστήμες εδώ και πολλές δεκαετίες έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τη διερεύνηση των διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλα. Επιστήμονες από διάφορους κλάδους (βιολογία, ψυχολογία, κοινωνιολογία) έχουν προτείνει μια σειρά από θεωρίες για να περιγράψουν και να εξηγήσουν τις συμπεριφορές και τα χαρακτηριστικά ανδρών και γυναικών. Η σύγχρονη έρευνα στο χώρο των κοινωνικών επιστημών φέρνει στο φως στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα κορίτσια προεφηβικής ηλικίας διαβαίνουν το κατώφλι της εφηβείας 1 με 2 χρόνια νωρίτερα από τις πριν από 30 χρόνια συνομήλικες τους (Hermann-Giddens et al, 1997/ Mitchell & Jacqueline Walsh, 2005). Αναρίθμητες αναφορές υπάρχουν στον παγκόσμιο ημερήσιο Τύπο (Time Magazine, Newsweek, The New York Times) αλλά και

εκπομπές στην τηλεόραση και διαδικτυακά περιοδικά που περιγράφουν μια γενιά που πηγαίνει με γρήγορες ταχύτητες. Δηλαδή περιγράφουν κορίτσια ηλικίας 8 ετών που φαίνονται για 25 και γίνονται σεξουαλικά ενεργές σε ανησυχητικά μικρή ηλικία (Newsweek 1999/17). Από το 1969, τα ιατρικά βιβλία και οι παιδίατροι έχουν ορίσει την αναμενόμενη ηλικία για την αρχή της εφηβείας στα 11 χρόνια και σύμφωνα με αυτή, τα έφηβα κορίτσια πριν την ηλικία των 8 θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως κορίτσια με πρόωρη σεξουαλική ανάπτυξη. Γεγονός είναι ότι η πλειοψηφία των κοριτσιών που ξεκινούν νωρίς την εφηβεία τους αναπτύσσονται αργά μέσα από αυτό το στάδιο και τείνουν να έχουν την πρώτη τους εμμηνόρροια στα 13 όπως και οι συνομήλικες τους. Έτσι, η εφηβεία δεν επιταχύνεται αλλά παρατείνεται (από 18 μήνες σε 3 χρόνια). Η κατηγορία προ-εφηβεία δεν καθορίζεται εύκολα από την άποψη της ηλικίας ή της ανάπτυξης. Εντούτοις, η προ-έφηβη είναι ένα κορίτσι ηλικίας πριν από την εφηβεία, και η εφηβεία είναι το τελευταίο στάδιο της προ-εφηβείας. Η προ-έφηβη βρίσκεται - μεταξύ των κρίσιμων αναπτυξιακών κρίσεων - την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Η συνειδητή ταυτότητα του εγώ είναι κάτι που σηματοδοτεί την έναρξη της προεφηβικής περιόδου σύμφωνα με τον Erickson (1968).

Ο τρόπος που βλέπει το άτομο τον εαυτό του έχει στενή συνάφεια με το παρελθόν του και με τις αντιλήψεις του κοινωνικού, οικογενειακού και πολιτισμικού περίγυρου. Ο Marcia (1994), σε έρευνα του σχετικά με τη διαδικασία διαμόρφωσης της ταυτότητας σε εφήβους, εντόπισε κάποια στάδια μέσα από τα οποία περνά ο έφηβος στην προσπάθεια του να αποκτήσει την αίσθηση του ποιος είναι, πού ανήκει. Οι έφηβοι διαφέρουν στον τρόπο διαμόρφωσης της ταυτότητας τους και οι διαφορές αυτές διαφαίνονται μέσα από την αίσθηση του εαυτού τους, τις σκέψεις που κάνουν, και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Στην Ελλάδα έρευνες που μελέτησαν τη διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα κορίτσια και τα αγόρια έχουν διαφορετικές απόψεις, αρμοδιότητες, πεποιθήσεις, αντιλήψεις, αξίες σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και σε αυτό φαίνεται ότι συντελεί το σχολικό περιβάλλον (Δεληγιάννη-Κουιμτζή, Σακκά, 1998/Δεληγιάννη-Κουιμτζή, Ρεντζή, 2000/ Δεληγιάννη-Κουιμτζή, Σακκά, Ψάλτη, Φρόση, Αρκουμάνη, Στογιαννίδου, Συγκολλίτου, 2000). Η προ-εφηβεία ως στάδιο ανάπτυξης απασχολεί τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και φαίνεται πως στην Ελλάδα δεν έχει ακόμη διερευνηθεί παρόλο που υπάρχουν έκδηλα σημάδια της προ-εφηβείας στα κορίτσια σχολικής ηλικίας. Κρίνεται αναγκαίο να ερευνηθεί προκειμένου να συλλεχθούν πληροφορίες γύρω από την αναπτυξιακή αυτή περίοδο στη χώρα μας. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της περιόδου –προεφηβείας- μπορούν να βοηθήσουν

στην αντιμετώπιση και κατανόηση της συμπεριφοράς των προέφηβων κοριτσιών και να ληφθούν αναγκαία μέτρα στην εκπαιδευτική διαδικασία προκειμένου να προληφθούν φαινόμενα που παρατηρήθηκαν στο εξωτερικό όπως και στη χώρα μας (πρόωρη σεξουαλικότητα, εφηβική εγκυμοσύνη). Η διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου σε συνδυασμό με την εθνοπολιτισμική προέλευση και την κοινωνική τάξη συνθέτουν ένα ερευνητικό ερώτημα άκρως ενδιαφέρον για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Η ιδιαιτερότητα της μελέτης αυτής στηρίζεται στο ότι οι παραπάνω παράγοντες δεν εξετάστηκαν ποτέ σε Ελληνικό δείγμα. Η λειτουργία της ταυτότητας του φύλου και των ρόλων που σχετίζονται με αυτή κατέχει κομβική θέση στην ανθρώπινη ανάπτυξη. (Turner, 1998). Είναι εμφανές ότι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολεί ένα παιδί καθώς μεγαλώνει είναι το θέμα του φύλου στο οποίο ανήκει και οι διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες (May, 1971). Η μελέτη αυτή θα εστιάσει στην οικοδόμηση της θηλυκής ταυτότητας σε κορίτσια που διανύουν την περίοδο της προεφηβείας και της πρώιμης εφηβικής ηλικίας (9-14 ετών), καθώς στη βιβλιογραφία λίγες μελέτες έχουν εξετάσει την ταυτότητα του φύλου από τη γυναικεία σκοπιά (εκτός από τις φεμινιστικές θεωρήσεις), και στην ηλικία αυτή το παιδί έχει πλέον διαμορφώσει μια σταθερή εικόνα για τους ρόλους των φύλων (Katz, 1979).

Οικογένεια και σχολείο

Η συλλογή δεδομένων θα γίνει με τη διεξαγωγή ατομικών συνεντεύξεων και συζητήσεων σε ομάδες εστίασης με κορίτσια προεφηβικής ηλικίας, καθώς και ημιδομημένων συνεντεύξεων με γονείς και εκπαιδευτικούς και με φυσική παρατήρηση στο σχολείο και στον κοινωνικό περίγυρο των κοριτσιών. Τα συμπεράσματα που θα προκύψουν θα χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη κατανόηση της διαμόρφωσης της θηλυκότητας σ’ αυτή ηλικιακή κατηγορία.

ηση του ατόμου, και σχηματίζονται νωρίς στην παιδική ηλικία, όταν το παιδί έχει συνειδητοποιήσει τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα και κατ’ επέκταση αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως θηλυκό ή αρσενικό (Simonelli et al. 2007).

2. Βιβλιογραφική Επισκόπηση 2.1 Εννοιολογικοί προσδιορισμοί Όταν κανείς αναφέρεται στην ταυτότητα του φύλου, εννοεί το σύνολο των παραγόντων που συνυπάρχουν (χαρακτηριστικά, συναισθήματα, συμπεριφορές, ρόλους) και προσδιορίζουν την ένταξη του ατόμου στην κατηγορία του άνδρα ή της γυναίκας. Πρόκειται για νοητικές κατασκευές που διαμορφώνονται κατά την κοινωνικοποί-

et al. 2007). Σε κάθε εποχή, η έννοια της ταυτότητας του φύλου, οι ρόλοι, οι αναμενόμενες συμπεριφορές και οι σχετικές προσδοκίες για το άτομο που ανήκει στο ένα ή το άλλο φύλο μεταβάλλονται. Οι κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες διαμορφώνουν την έννοια της ταυτότητας του φύλου κάθε φορά μέσα από τον λόγο και την ιδεολογία της κάθε εποχής.

Η κατάκτηση της ταυτότητας του φύλου είναι μια πολυπαραγοντική διαδικασία, με βιολογικές, ψυχολογικές, διαπροσωπικές και κοινωνικοπολιτισμικές όψεις (Simonelli

Τα στερεότυπα για κάθε φύλο είναι κοινωνικές αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες χαρακτηριστικά και μορφές συμπεριφοράς αποδίδονται στα άτομα ανάλογα με το αν είναι άνδρες ή γυναίκες (Block, 1973). Στην βιβλιογραφία χρησιμοποιούνται οι όροι «βιολογικό φύλο» και «κοινωνικό φύλο» για να αναφερθεί κανείς στις διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Ανάλογα στην αγγλική βιβλιογραφία χρησιμοποιούνται οι όροι sex και gender για να διαφοροποιηθούν οι βιολογικές από τις κοινωνικές συνιστώσες του φύλου (Eisenstein, 1989). Στην παρούσα μελέτη αναφερόμαστε στο κοινωνικό φύλο. 2.2 Θεωρίες για τη οικοδόμηση της ταυτότητας φύλου Για να σκιαγραφηθεί η έννοια της θηλυκής ταυτότητας θα γίνει αναφορά στις κυριότερες από τις θεωρητικές προσεγγίσεις που ασχολήθηκαν με το ζήτημα της διαμόρφωσης του φύλου. Αρχικά θα γίνει αναφορά στη ψυχαναλυτική θεωρία και τις βιολογικές θεωρίες, στις οποίες κυριαρχεί η λογική αναζήτησης της αιτίας λόγω της οποίας εμφανίζονται διαφορές ανάμεσα στα φύλα. Στη συνέχεια θα γίνει αναφορά στις θεωρίες που δεν εστιάζουν σε αιτίες αλλά περιγράφουν τις διαδικασίες μέσω των οποίων διαμορφώνονται οι διαφορές των φύλων. Στη ψυχαναλυτική του θεωρία ο Freud, υποστηρίζει ότι στην ηλικία 3-6 ετών (φαλλικό στάδιο) παρουσιάζονται οι διαφορές ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια καθώς δίνεται από το παιδί πρωτεύουσα σημασία στα γεννητικά του όργανα: το αγόρι συνειδητοποιεί την ύπαρξη του πέους, και το κορίτσι συνειδητοποίει την έλλειψή του. Η γυναίκα είναι δηλαδή ουσιαστικά ένας ατελής

άνδρας, γεγονός που οδηγεί το κορίτσι σε αισθήματα κατωτερότητας και περιφρόνηση για το φύλο του. Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία σε αυτό το στάδιο εμφανίζονται στα αγόρια το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και στα κορίτσια το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας (έντονος σύνδεσμος με τον γονέα του άλλου φύλου και αρνητικά συναισθήματα/ζήλεια για τον γονέα του ίδιου φύλου). Ο φόβος και το άγχος για την τιμωρία που το παιδί αναμένει να του επιβληθεί για την ύπαρξη αυτών των επιθετικών συναισθημάτων, το οδηγεί στη σταδιακή ταύτιση του παιδιού με τον γονέα του ίδιου φύλου (Katz, 1979). Ο Freud ισχυρίζεται ότι ο διαφορετικός τρόπος που αγόρια και κορίτσια βιώνουν αυτό το στάδιο και τελικά επιλύουν το σύμπλεγμα, είναι και η αιτία των ψυχολογικών διαφορών άνδρα και γυναίκας. Μέσα από αυτή τη διαδικασία τα κορίτσια αποκτούν τη θηλυκή ταυτότητα που ταυτίζεται με αισθήματα κατωτερότητας, περιφρόνηση για τις άλλες γυναίκες, τάση για ζήλεια, εμμονή στη σεξουαλική γοητεία, πιο αδύναμο υπερεγώ. Οι γυναίκες γίνονται παθητικές, ευαίσθητες, εξαρτημένες και αδύναμες, σε αντίθεση με τους άνδρες που γίνονται επιθετικοί, προσανατολισμένοι στην επιτυχία και καταπιεστικοί. Ο Tseelon (1995) παρατηρεί ότι η θηλυκότητα στις ψυχαναλυτικές θεωρήσεις συνήθως ορίζεται ως την απουσία της αρρενωπότητας, και παρουσιάζεται ως μια μη απαραίτητη, μη θεμελιώδης κοινωνικής κατασκευή. Μεταγενέστερες ψυχαναλυτικές θεωρίες έχουν απομακρυνθεί από τις ανδρο-κεντρικές απόψεις αυτές του Freud,

Οικογένεια και σχολείο

και έχουν διατυπώσει πολύ διαφορετικές υποθέσεις (γυναικο-κεντρικές). Η Karen Horney για παράδειγμα θεωρεί ότι τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τους άνδρες (επιθετικότητα, προσανατολισμός προς την επιτυχία, δημιουργικότητα) εμφανίζονται ως υπεραναπλήρωση της ασυνείδητης μειονεξίας που βιώνουν οι άνδρες απέναντι στη γυναικεία φύση, λόγω της αδυναμίας τους να φέρουν στον κόσμο μια ζωή όπως μπορούν οι γυναίκες μέσω της μητρότητας. Αυτό που χαρακτηρίζει τις ψυχαναλυτικές θεωρίες συνολικά, είναι η θέαση της θηλυκής και της αρσενικής ταυτότητας ως ένα δίπολο συχνά αμοιβαία αποκλειόμενο: δύναμη-αδυναμία, δράση-παθητικότητα, σκληρότητα-τρυφερότητα, λογική-συναίσθημα, ανεξάρτητα από τις υποθέσεις που η καθεμία διατυπώνει. Οι βιολογικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα σχετίζονται με το γενετικό υπόβαθρο του ατόμου. Σύμφωνα με την κοινωνιοβιολογία –που στηρίζεται πρωταρχικά στη θεωρία του Δαρβίνου- κάθε συμπεριφορά του ατόμου έχει ως απώτερο στόχο την σεξουαλική ωρίμανση, την δημιουργία απογόνων και την διασφάλιση της επιβίωσης των γονιδίων του. Οι διαφορές στη συμπεριφορά ανδρών και γυναικών έχουν γενετική βάση και καθολικό χαρακτήρα, καθώς αποτελούν στρατηγικές για τον στόχο που προαναφέρθηκε, ο άνδρας περισσότερο επιθετικός και η γυναίκα περισσότερο στο ρόλο του φροντιστή. Στην ίδια λογική κινείται και ο φονξιοναλισμός τονίζοντας το ρόλο που παίζουν οι γυναικείες και οι ανδρικές ορμόνες στη διαφοροποίηση μεταξύ των φύλων, για παράδειγμα οι γυναικείες ορμόνες κάνουν τη

γυναίκα πιο ευαίσθητη και συναισθηματική –άρα ικανή να φροντίσει και να μεγαλώσει τα παιδιά που θα γεννήσει- ενώ οι ανδρικές ορμόνες καθιστούν τον άνδρα πιο επιθετικό και ανταγωνιστικό ώστε να εξασφαλίσει τους αναγκαίους πόρους. Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης θεωρεί ότι η οικοδόμηση της ταυτότητας του φύλου και η υιοθέτηση των σχετικών ρόλων συντελείται μέσα από μια διαδικασία μάθησης, μέσω της παρατήρησης, της μίμησης και της ενίσχυσης. Το περιβάλλον του παιδιού ενισχύει και επιβραβεύει την συμπεριφορά που θεωρείται τυπική για το φύλο, ενώ τιμωρεί ή αγνοεί την μη-τυπική. Τα παιδιά παρατηρούν και μιμούνται τους γονείς και τους συνομηλίκους τους, και εφαρμόζουν τη μέθοδο της δοκιμής και της αποτυχίας για να ελέγξουν αν αυτές οι συμπεριφορές είναι όντως οι κατάλληλες. Σύμφωνα με τον Mischel τα παιδιά μιμούνται κυρίως μοντέλα που ανήκουν στο ίδιο φύλο με αυτά, έχουν εξουσία και τους προσφέρουν τη φροντίδα τους, συνεπώς ο γονιός του ίδιου φύλου φαίνεται να είναι το πρόσωπο που μπορεί να επηρεάσει αποτελεσματικά τη συμπεριφορά του (Turner, 1998). Οι Perry & Bussey (1979) σημειώνουν ότι τα παιδιά δεν μιμούνται απλώς κάποιο άτομο του ίδιου φύλου, αλλά αυτό που αντιλαμβάνονται ότι αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για το ρόλο του φύλου του. Τα κορίτσια είναι εξαιρετικά συχνό να μιμηθούν ένα ζεστό, φροντιστικό μοντέλο, ενώ τα αγόρια ένα περισσότερο κυριαρχικό. Τα παιδιά δηλαδή αντιλαμβάνονται τη ζεστασιά ως δηλωτική της θηλυκότητας και την κυριαρχικότητα ως αντανάκλαση της αρρενωπότητας.

Κύριος εκπρόσωπος της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης είναι ο Kohlberg, ο οποίος υποστηρίζει ότι η δημιουργία της ταυτότητας του φύλου δεν συντελείται μέσα από διαδικασίες εσωτερικοποίησης των εξωτερικών κοινωνικών πολιτισμικών αξιών, αλλά το παιδί δημιουργεί μόνο του τις δικές του αξίες γα το ρόλο των φύλων στα πλαίσια μιας κοινωνικής δομής που ευνοεί τα στερεότυπα. Σύμφωνα με τις γνωστικές θεωρίες για την ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου τα παιδιά ενεργά αναζητούν τρόπους να δώσουν νόημα και να κατανοήσουν τον κοινωνικό κόσμο που τα περιβάλλει, και αυτό το καταφέρνουν χρησιμοποιούνται τα ερεθίσματα που τους δίνει η κοινωνία ώστε να μεταφράσουν αυτό που βλέπουν και ακούν. Τα παιδιά είναι εξαιρετικά επιδέξια στο να χρησιμοποιούν αυτά τα ερεθίσματα ώστε να διαμορφώσουν προσδοκίες για τους άλλους και να αναπτύξουν προσωπικά κριτήρια –μέτρα- πρότυπα συμπεριφοράς. Αυτό το μαθαίνουν πολύ γρήγορα και συχνά με ελάχιστη εκπαίδευση (Martin & Ruble, 2004). Μόλις το παιδί μπορέσει να διατυπώσει τη γνωστική κρίση (judgement) που το κατηγοριοποιεί ως αγόρι ή κορίτσι, αξιολογεί θετικά αντικείμενα και ενέργειες σχετικές με το φύλο του, και έτσι οργανώνει και τη στάση του για το ρόλο των φύλων. Το παιδί δίνει μεγαλύτερη αξία σε συμπεριφορές που είναι κατάλληλες για το φύλο του, και έτσι αυτές αποκτούν νόημα και ενισχύονται από το ίδιο το παιδί, ενώ οι μη-κατάλληλες αποκτούν αρνητική σημασία και αποφεύγονται (Reeves & Boyette, 1983). Συχνά μάλιστα τα στερεότυπα που παρουσιάζονται είναι άκαμπτα και η όποια παρέκκλιση από τις κατάλληλες συμπεριφορές φύλου καταδικάζεται έντονα από τα παιδιά (σεξισμός). Αυτό συμβαίνει μέχρις ότου κα-

τακτήσουν την έννοια της σταθερότητας του φύλου, οπότε εμφανίζονται σαφώς πιο φιλελεύθερα και ευέλικτα στη σκέψη τους (ηλικία 5-6 ετών) (Martin & Ruble, 2004). Οι φεμινιστικές θεωρίες (Wilkison, 1997), διατυπώνουν την άποψη ότι οι θεωρίες για τα φύλα έχουν αναπαράγει μέσα στα χρόνια τα στερεότυπα και την ανισότητα σε βάρος των γυναικών, και κατακρίνουν την παρουσίαση της γυναίκας ως κατώτερης ή λιγότερο ικανής (σε αντιπαράθεση με τον άνδρα), καθώς αυτή η εικόνα δεν στηρίζεται στην ύπαρξη μια διαφορετικής «φύσης» αλλά στο γεγονός της διαφορετικής κοινωνικοποίησης που βιώνουν ως κορίτσια (Tavris, 1993). Οι φεμινιστικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη της γυναικείας ταυτότητας επιχειρούν να αποφύγουν τη σύγκριση άνδρα-γυναίκας και απλώς εστιάζουν στη γυναικεία πλευρά. Ενδεικτικά γίνεται αναφορά στο συσχετιστικό μοντέλο της Miller (1986), σύμφωνα με το οποίο η γυναικεία ταυτότητα και οι ρόλοι που την συνοδεύουν σχηματίζεται μέσα από τις σχέσεις αλληλεπίδρασης των φύλων στην κοινωνία, η οποία λειτουργεί με πατριαρχικά πρότυπα τα οποία επηρεάζουν τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές. Υποστηρίζει ότι οι γυναίκες δομούν τη ταυτότητά τους μέσα από τους δεσμούς και τις σχέσεις που συνάπτουν με άλλους ανθρώπους. Με αυτό συμφωνεί και η Gilligan, η οποία αναφέρει ότι φροντίδα και η ευαισθησία των γυναικών στις ανάγκες των άλλων είναι χαρακτηριστικό της γυναικείας ταυτότητας, γιατί οι γυναίκες καθορίζουν την ταυτότητά τους μέσα σε ένα πλαίσιο σχέσεων και την κρίνουν σύμφωνα με τις αρχές της υπευθυνότητας και της φροντίδας.

Οικογένεια και σχολείο

2.3 Έρευνες για την ταυτότητα φύλου σε παιδιά Η έννοια της ταυτότητας του φύλου περιλαμβάνει πολλές διαστάσεις, γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές. Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί για το θέμα αυτό χρησιμοποιούν στην πλειοψηφία τους ποσοτική μεθοδολογία, και παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία στα επιμέρους αντικείμενα που μελετούν –δεδομένου και του πολύπλευρου και ασαφή ορισμού που επιδέχεται ο ορισμός της ταυτότητα του φύλου. Πολλές έρευνες μελετούν την ταυτότητα του φύλου στα παιδιά σε σχέση με την αντιλαμβανόμενη από το παιδί ομοιότητα προς τα κοινωνικά στερεότυπα για τα φύλα, την παρουσία ή απουσία χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που είναι στερεοτυπικά του φύλου, την προτίμηση παιχνιδιών (Simonelli et al. 2007), και άλλες χρησιμοποιούν ως εργαλείο μέτρησης διάφορες υπάρχουσες κλίμακες (π.χ. it scale for children). Δημοφιλείς μέθοδοι που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διερεύνηση της ταυτότητας φύλου) είναι και το παιχνίδι με κούκλες κι η παρατήρηση της συμπεριφοράς. Σε αυτές τις δύο μεθόδους οι μετρήσεις συνήθως περιλαμβάνουν τη σύγκριση των παιδιών ως προς μια διάσταση που θεωρείται περισσότερο χαρακτηριστική για το ένα φύλο απ’ ότι για το άλλο, όπως είναι για παράδειγμα η επιθετικότητα (May, 1971). Έρευνα των Simonelli et al. (2007) σε αγόρια και κορίτσια στην προ-εφηβεία (9-13), με ερωτηματολόγια με ερωτήσεις για το φύλο τους και το άλλο φύλο (ερωτήσεις για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του να ανήκεις σε αυτό το φύλο), τα κορίτσια ήταν αυτά που παρουσίασαν μεγαλύτερη

συχνότητα μη αναμενόμενων απαντήσεων και τόνισαν αρνητικά στοιχεία της ταυτότητάς τους. Πιθανώς γιατί οι δυτικές κοινωνίες δίνουν μεγαλύτερη αξία στο ανδρικό φύλο, και τα κορίτσια ουσιαστικά εκφράζουν την δυσαρέσκειά τους για αυτό. Οι Carter & Patterson (1982) διεξήγαγαν μια έρευνα με παιδιά 5-14 ετών ώστε να διερευνήσουν αν τα στερεότυπα για το φύλο (παιχνίδια που ταιριάζουν στο φύλο τους, τα επαγγέλματα που ταιριάζουν στους ενήλικες του φύλου του) έχουν σχέση με τη γνώση των κοινωνικών κανόνων και συμβάσεων. Η παράλληλη εξέταση αυτών των παραγόντων έδειξε ότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της ικανότητας για κατανόηση αυτού που αποτελεί κανόνα κοινωνικής σύμβασης και της εμφάνισης στερεοτύπων για τα φύλα. Οι Perry & Bussey (1979) σε μια μελέτη τους με παιδιά 7-8 ετών υποστηρίζουν ότι τα παιδιά διακρίνουν ποιες συμπεριφορές είναι κατάλληλες για κάθε φύλο παρατηρώντας τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα όσον αφορά τη συχνότητα με την οποία αντιδρούν με έναν τρόπο σε μια δεδομένη κατάσταση, και επιπλέον χρησιμοποιούν αυτές τις εντυπώσεις ως οδηγό για κατάλληλες με το φύλο τους συμπεριφορές σε ανάλογες καταστάσεις. Για τις μεθοδολογίες έρευνας που ως εργαλεία περιλαμβάνουν ακραίες εκφάνσεις θηλυκότητας και αρρενωπότητας ο May (1971) σχολιάζει πως η πειραματική συνθήκη έχει όλες τις προδιαγραφές για να προκαλέσει αναλήθεια, συνειδητά ή ασυνείδητα, και μια εικόνα δημιουργημένη για δημόσια κατανάλωση. Οι «σωστές» και οι

«λάθος» απαντήσεις είναι τόσο εμφανείς, που εμφανίζεται η προοπτική του κοινωνικού στιγματισμού αν η επιλογή της απάντησης δεν ταυτίζεται με αυτό που φαίνεται «σωστό».

ως δείγματα επικοινωνίας ή ενδείξεις του τύπου της κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε και σημεία της πνευματικής ανάπτυξης. Κατά το παρελθόν (δεκαετίες 30 και 50) τα σχέδια αποτέλεσαν τρόπους για να δι-

Για αυτό το λόγο έχουν προταθεί και μεθοδολογίες λιγότερο «τεχνητές» και περισσότερο «ελεύθερες» ως προς τη δυνατότητα που δίνουν στο παιδί να εκφραστεί. Οι μεθοδολογίες που συμπεριλαμβάνουν στα εργαλεία τους εκφάνσεις της τέχνης προσπαθούν να προσεγγίσουν έναν εναλλακτικό τρόπο αυτοέκφρασης του παιδιού (Καραμολέγκου, 2008), συνήθως με τη χρήση των παιδικών σχεδίων ή τη χρήση φωτογραφιών.

ερευνηθεί η ανάπτυξη των παιδιών αλλά τα σχέδια ως δείκτες νοητικού επιπέδου ή συναισθηματικής κατάστασης (Goodnow, 1988). Οι θεωρίες για τα αναπτυξιακά στάδια έχουν ασχοληθεί εκτενώς με το παιδικό σχέδιο (τεστ ευφυΐας ή διανοητικής ωριμότητας,draw a man test, draw a person test, προβολικά τεστ) (Καραμολέγκου, 2008). Οι ψυχολογικές μελέτες για το παιδικό σχέδιο το προσεγγίζουν τις περισσότερες φορές ως καθρέπτη της συναισθηματικής κατάστασης του παιδιού, ότι αποτελεί ένα αντίγραφο της εικόνας που έχει το παιδί στο μυαλό του, και ότι έτσι ανοίγει ένα παράθυρο στις σκέψεις και τα συναισθήματά του (Thomas & Silk, 1990).

Διάφοροι ερευνητές έχουν ασχοληθεί με τον τρόπο που τα παιδιά σχεδιάζουν, από τη σκοπιά της ψυχολογίας της τέχνης, τις έρευνες για την αντίληψη και τη νόηση. Τα παιδικά σχέδια μπορούν να θεωρηθούν

Οικογένεια και σχολείο

Οι περισσότερες μελέτες με τέτοια προβολικά τεστ εστιάζουν στο τελικό σχεδιαστικό αποτέλεσμα για να αντλήσουν δεδομένα (αξιολόγηση προσωπικότητας), εξετάζουν μόνο την επιφανειακή δομή του ολοκληρωμένου σχεδίου (Καραμολέγκου, 2008. Thomas & Silk, 1990). Τα προβολικά τεστ βασίζονται στην υπόθεση ότι τα σχέδια μπορούν να αποκαλύψουν στοιχεία της προσωπικότητας αλλά και συναισθηματικές πλευρές του παιδιού. Υποθέτουν ότι τα σχέδια αναπαριστούν την εσωτερική ψυχολογική πραγματικότητα και τα υποκειμενικά βιώματα του ατόμου, άρα η ανταπόκριση των παιδιών κατά τη δημιουργία φιγούρων όπως ο άνθρωπος ή τα δέντρα ή τα σπίτια (οικεία θέματα για το παιδί) θα αντανακλούν την προσωπικότητα, την αντίληψη και τις στάσεις του παιδιού (Καραμολέγκου, 2008). Και στη μελέτη της ταυτότητας φύλου έχουν γίνει μια σειρά από τέτοιες έρευνες (Reeves & Boyette, 1983). Και η φωτογραφία μπορεί να αποτελέσει έναν τύπο συμβολικής επικοινωνίας. Το άτομο επικοινωνεί μέσω των φωτογραφιών με συναισθήματα, σκέψεις, μνήμες που βρίσκονται βαθιά μέσα του, και δεν μπορούν να εκφραστούν συχνά με λόγια χωρίς την παρουσία ενός τέτοιου εργαλείου (Weiser, 2003). Το νόημα κάθε φωτογραφίας διαμορφώνεται από το άτομο που βλέπει και αντιδρά ως προς την εικόνα, και δεν συνίσταται μόνο στα οπτικά στοιχεία που αποτυπώνονται σε αυτή. Αυτό ισχύει για κάθε φωτογραφία, κάθε φορά που κάποιος κοιτά μια φωτογραφία αυτόματα προβάλλεται (σχηματίζεται) ένα νόημα –που πυροδοτεί και τα ανάλογα συναισθήματα (Weiser, 2004).

Οι Liben & Signorella (1980) έδειξαν φωτογραφίες σε παιδιά 6-8 που αναπαριστούσαν διάφορα επαγγέλματα και δραστηριότητες (που χαρακτηριζόταν ως παραδοσιακές, μη-παραδοσιακές και ουδέτερες) και εξέτασαν την μνήμη τους με την υπόθεση ότι η ύπαρξη έντονων στερεοτύπων για τις συμπεριφορές των φύλων θα επηρεάσουν την αξιολόγηση και τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά διαχειρίζονται τις πληροφορίες, και κατέληξαν σε επαλήθευση της υπόθεσής τους. Σε έρευνα του May (1971) σε αγόρια και κορίτσια ηλικίας 8-11 ετών τους ζητήθηκε με βάση φωτογραφικό υλικό (απεικόνιζε ένα ζευγάρι ακροβατών να εκτελούν μια εναέρια άσκηση και έναν ταυρομάχο να στέκεται μόνος στην αρένα) να γράψουν μια ιστορία για να ελεγχθεί η υπόθεση από προηγούμενη έρευνα σε ενήλικες ότι οι άνδρες και οι γυναίκες στερεοτυπικά εκφράζουν μοτίβα στις ιστορίες τους. Όντως τα κορίτσια διηγούνταν ιστορίες αρχικά αρνητικές (στενοχώρια, τραυματισμός, πάλη) που κατέληγαν θετικές (επιτυχία, φιλία, ευτυχία) ενώ τα αγόρια έκαναν το αντίθετο, όπως παρατηρήθηκε και στα ενήλικα υποκείμενα. Ο Kirkman (1963) υποστηρίζει ότι ενώ η χρήση φωτογραφιών ως προβολικό υλικό δεν έχει αποδειχθεί αξιόπιστο διαγνωστικό ή ψυχομετρικό εργαλείο, οι φωτογραφίες μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύτιμο σημείο έναρξης μιας συζήτησης ανάμεσα στον ψυχολόγο και το παιδί, συμβάλλοντας στο να είναι το παιδί λιγότερο συνεσταλμένο και δίνοντας μια οπτική για το συναίσθημα, τις στάσεις και τις σκέψεις του.

Οι επιδράσεις του διαζυγίου στα παιδιά Mαρία Θεοφίλου, Εγγεγραμένη Σχολική Ψυχολόγος Οι παράμετροι που καθορίζουν το τι επίπτωση θα έχει το διαζύγιο στο παιδί εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως την συγκρότηση και ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα του παιδιού, την ποιότητα τη σχέσης που είχε το παιδί με τους γονείς του πριν το διαζύγιο, την ποιότητα των σχέσεων του παιδιού με παππούδες, φίλους δασκάλους και άλλα σημαντικά πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή, την ένταση και τη διάρκεια των γονικών συγκρούσεων και την ικανότητα των γονιών να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παιδιού στη φάση του διαζυγίου.

Οι ερευνητές δεν πιστεύουν πλέον ότι το διαζύγιο έχει πάντοτε αρνητικό αντίκτυπο στα παιδιά. Το διαζύγιο μπορεί να έχει και θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα. Για μερικά παιδιά, το διαζύγιο των γονέων τους μπορεί να είναι καταστροφικό. Μπορεί να είναι αρνητικό για το παιδί και στο παρών στάδιο αλλά και στην μετέπειτα εξέλιξη της ζωής του. Άλλα παιδιά, όμως, μπορεί να βγουν πιο δυνατά από αυτή την εμπειρία. Μπορεί να γίνουν πιο ώριμα, ευαίσθητα και υπεύθυνα.

Όταν υπάρχουν δυσκολίες προσαρμογής στον χωρισμό των γονέων, οι πιο συνηθισμένες αλλαγές στην συμπεριφορά των παιδιών την περίοδο μετά το διαζύγιο (κυρίως τα πρώτα 2 χρόνια) αποτελούν η επιθετική/ αντιδραστική συμπεριφορά (με τα αγόρια να παρουσιάζουν τα προβλήματα συμπεριφοράς για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα) και τα συμπτώματα άγχους, απομόνωσης και γενικότερης χαμηλής διάθεσης. Λόγω των παραπάνω, είναι λογικό στα παιδιά σχολικής ηλικίας να παρατηρείται και έκπτωση στις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να παρατηρηθεί επιστροφή σε προγενέστερα στάδια εξέλιξης (π.χ. το παιδί αρχίζει πάλι να βρέχεται πάνω του) καθώς και ένταση κάποιων φόβων (π.χ. για το σκοτάδι). Τα παιδιά μπορεί επίσης, να φοβούνται πιθανή εγκατάλειψη και να νομίζουν ότι οι γονείς τους χώρισαν επειδή εκείνα έκαναν κάτι κακό. Διαταραχές στον ύπνο είναι επίσης, συχνές. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προετοιμάσουν τα παιδιά τους και να τα βοηθήσουν να βιώσουν το διαζύγιο όσο πιο ανώδυνα γίνεται? • Εξηγήστε και ξεκαθαρίστε στα παιδιά σας ότι δεν είναι υπεύθυνα αυτά για την απόφαση σας να χωρίσετε. Πείτε στα παιδιά σας ότι το διαζύγιο δεν είναι δικό τους φταίξιμο. Πολλά παιδιά ηλικίας 4-6 ετών και μεγαλύτερα πιστεύουν ότι το διαζύγιο των γονέων τους είναι το αποτέλεσμα κάτι το οποίο έκαναν τα ίδια τα παιδιά. Για παράδειγμα, μερικά παιδιά μπορεί να πι-

Οικογένεια και σχολείο

στεύουν ότι οι γονείς τους χωρίζουν επειδή το παιδί δεν συμπεριφέρεται σωστά ή επειδή δεν τα πάει καλά στο σχολείο. Τα παιδιά χρειάζονται και έχουν άμεση ανάγκη να ακούσουν ξανά και ξανά ότι δεν είναι υπεύθυνα για τον χωρισμό των γονέων τους.

• Εξηγήστε στα παιδιά ότι οι γονείς τους τα αγαπούν και θα συνεχίζουν να τα αγαπούν και ότι η αγάπη τους γι’ αυτά δεν θα αλλάξει. Βοηθήστε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι η αγάπη μεταξύ των γονέων και των παιδιών τους είναι κάτι το ξεχωριστό και μοναδικό. Είναι διαφορετική από την αγάπη που νιώθει ο ένας σύντροφος για τον άλλο. Τα ζευγάρια μπορεί να χωρίσουν, αλλά σαν γονείς δεν θα χωρίσουν ποτέ. Τα παιδιά χρειάζονται να ξέρουν

και να ακούν ότι η αγάπη που τρέφουν γι’ αυτά οι γονείς τους θα διαρκέσει για πάντα και το διαζύγιο δεν θα το αλλάξει αυτό. • Βοηθήστε τα παιδιά να χειριστούν την σύγχυση που μπορεί να επιφέρει η δυσκολία στο να σχετίζονται και με τους 2 γονείς. Βοηθήστε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι θα υπάρξει κάποια σύγχυση (τουλάχιστον στα αρχικά στάδια) να αντιμετωπίζουν και τους 2 γονείς σε διαφορετικά πλαίσια. Πείτε στα παιδιά σας ότι είναι εντάξει να αγαπούν τόσο την μαμά όσο και τον μπαμπά. Τα παιδιά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αισθανθούν ότι πρέπει να συμμαχήσουν με τον ένα ή τον άλλο γονέα ή να ανησυχούν ότι θα χάσουν την αγάπη του ενός ή του άλλου γονέα. Μετά από το διαζύγιο τα παιδιά μπορεί να νιώσουν ότι βρίσκονται στη μέση και ότι πρέπει να διαλέξουν μεταξύ των γονέων τους. Μπορείτε να πείτε στα παιδιά σας, «Μερικές φορές μπορεί να νιώθεις άσχημα επειδή σου λείπει ο μπαμπάς ενώ μένεις με τη μαμά. Θέλω να ξέρεις όμως ότι η αγάπη και των 2 μας για σένα δεν θα επηρεαστεί καθόλου από αυτή την αλλαγή!» • Η διαχείριση μιας απώλειας είναι μια διαδικασία. Μην βάλεις πίεση στο παιδί σου να «ξεπεράσει» το διαζύγιο πολύ γρήγορα. Χρειάζεται τον χρόνο του και επέτρεψε στο παιδί σου να εκφράσει τα συναισθήματα του. • Μ η χρησιμοποιείτε το παιδί ως «αγγελιοφόρο» για επικοινωνία με τον/ την πρώην σύζυγο. Δε πρέπει ποτέ να ζητήσετε από το παιδί να δώσει ένα μήνυμα στον

άλλο γονιό όπως το «Πες στον πατέρα σου ότι καθυστέρησε να δώσει τα χρήματα για την διατροφή»

ήδη αρκετές δυσκολίες με τις δικές τους ρυθμίσεις χωρίς να τους φορτώνεται με τα δικά σας προβλήματα

• Μ η χρησιμοποιείτε το παιδί σας ως κατάσκοπο. Δε πρέπει ποτέ να κάνετε ερωτήσεις στο παιδί σχετικά με την ζωή του / της πρώην συζύγου σας

• Να προσπαθήσει ο γονέας που έχει την επιμέλεια να διατηρήσει τις καθημερινές συνήθειες του παιδιού, που θα του προσφέρουν μια σταθερότητα σε μια περίοδο έντονων αλλαγών. • Να δείχνουν κατανόηση σε τυχόν δύσκολη συμπεριφορά των παιδιών αλλά παράλληλα να συνεχίσουν να οριοθετούν συμπεριφορές και συνήθειες των παιδιών.

• Μ η χρησιμοποιείτε το παιδί σας ως σύμμαχο στις γονεϊκές διαμάχες. Να αποφεύγετε πάντα να «φέρνετε» το παιδί σας μέσα στις διαμάχες με τον/ την πρώην σύζυγο σας • Μη κριτικάρετε τον/ την πρώην σύζυγο σας μπροστά στο παιδί. Να θυμάστε ότι ο/ η πρώην σύζυγο σας (δεν έχει σημασία πόσο θυμό νιώθετε) παραμένει ο γονιός του παιδιού σας. Είναι σημαντικό για το παιδί να έχει μια αγαπημένη σχέση και με τους δύο γονείς • Μη φορτώνετε το παιδί με προσωπικούς φόβους ή υποθέσεις. Μη στρέφεστε στο παιδί για υποστήριξη. Τα παιδιά έχουν

• Ν α μην επιφορτίσουν τα παιδιά με ευθύνες που δεν αρμόζουν στην ηλικία τους. • Οι γονείς είναι σημαντικό να φροντίζουν τον εαυτό τους. Να θυμάστε, είναι πολύ σημαντικό να αισθάνεστε καλά εσείς για να μπορέσετε με την σειρά σας να στηρίξετε το παιδί σας σε αυτές τις δύσκολες στιγμές

Οικογένεια και σχολείο

Άγχος - Αίτια και Αντιμετώπιση Λουίζα Θεοφάνους - Ιωακείμ, B.Sc. (Hons), M.Sc., MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Άγχος είναι η αντίδραση που έχουμε – ψυχολογικά, σωματικά και στη συμπεριφορά μας – όταν νιώθουμε πως δε μπορούμε να αντεπεξέλθουμε ικανοποιητικά σε κάτι που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Σε συναισθηματικό επίπεδο, το άγχος εκδηλώνεται με συναισθήματα έντασης, αγωνίας, ανησυχίας, σύγχυσης, δυσκολίας συγκέντρωσης και νευρικότητας. Τα συναισθήματα αυτά συχνά σωματοποιούνται, εκδηλώνονται δηλαδή με σωματικά συμπτώματα, παρόλο που η βάση τους είναι ψυχολογική. Έτσι, ο άνθρωπος που υποφέρει με άγχος, μπορεί να έχει συχνούς πονοκεφάλους, πόνους στο στήθος και στο στομάχι, ζαλάδες και αναγούλες που δεν οφείλονται σε σωματική κόπωση, αδυναμία ή ασθένεια. Τα συμπτώματα αυτά συχνά του προκαλούν κούραση και δυσφορία. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, ο άνθρωπος που υποφέρει με άγχος, συχνά κινείται νευρικά και ασυντόνιστα, είναι αφηρημένος, μιλά και κινείται πολύ γρήγορα, δεν έχει υπομονή να ολοκληρώσει κάτι. Πραγματικό και Νευρωτικό Άγχος Στη ψυχολογία διαχωρίζουμε το άγχος που οφείλεται σε πραγματικά γεγονότα του παρόντος (όπως η απώλεια εργασίας, υγείας ή σημαντικής σχέσης), το οποίο ονομάζουμε πραγματικό άγχος ή στρες, από το λεγόμενο νευρωτικό άγχος. Στις περιπτώσεις του πραγματικού άγχους συνήθως χρειάζονται πρακτικές αλλαγές, χρόνος και στήριξη προς το άτομο που υποφέρει, ώστε να μπορέσει να αποδεχθεί ή να αντιμετωπίσει – κατά περίπτωση – μια δύσκολη κατάσταση.

Το νευρωτικό άγχος δεν επηρεάζεται ιδιαίτερα από τις εξωτερικές συνθήκες ζωής κάποιου, συνήθως είναι χρόνιο και σχετίζεται συνήθως με τραυματικά βιώματα του παρελθόντος (συχνά της παιδικής ηλικίας), εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις και θέματα προσωπικότητας του ατόμου, όπως ανασφάλειες, φοβίες, καταναγκασμούς, τάσεις εξάρτησης και άλλα. Αιτίες του Νευρωτικού Άγχους Το νευρωτικό άγχος οφείλεται συνήθως σε διάφορους παράγοντες, οι οποίοι διερευνούνται στη ψυχοθεραπεία, ώστε να μπορέσει κάποιος να απαλλαγεί από τα ενοχλητικά συμπτώματα. Πρωταρχική στην εκδήλωση του άγχους θεωρείται η διαδικασία της απώθησης. Απώθηση ονομάζεται η άρνηση και καταπίεση των ενορμήσεων και των συναισθημάτων μας. Ως συνέπεια, εκδηλώνεται το άγχος, που λειτουργεί στις περιπτώσεις αυτές ως προειδοποιητικός μηχανισμός για πραγματικούς ή φανταστικούς φόβους, προσπαθώντας να αποτρέψει τον οργανισμό από το να κατακλυστεί από το συναίσθημα. Οι σημαντικότεροι από τους παράγοντες που διερευνούνται στην κατανόηση και αντιμετώπιση του άγχους θεωρούνται οι ακόλουθοι: καταπιεσμένα συναισθήματα όπως ο θυμός ή σεξουαλικές επιθυμίες, αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα, ανικανοποίητες επιθυμίες, συνειδητοί ή υποσυνείδητοι φόβοι, ενοχές και φόβος ενοχών, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

Αντιμετώπιση του Άγχους – Ψυχοφάρμακα και Ψυχοθεραπεία Ένας ειδικός ψυχικής υγείας μπορεί συνήθως να αξιολογήσει αν το άγχος είναι πραγματικό ή νευρωτικό. Στην πρώτη περίπτωση, αυτό αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, με πρακτικές αλλαγές, στήριξη από συγγενείς και φίλους, ίσως και από ειδικό, και υπομονή να περάσει μια δύσκολη περίοδος, όπως είναι μια ασθένεια ή μια απώλεια. Στις περιπτώσεις όμως του νευρωτικού άγχους, η επαγγελματική βοήθεια θεωρείται απαραίτητη, αφού η πράξη και η εμπειρία καταδεικνύουν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να ξεπεράσει κάποιος αυτού του είδους το άγχος από μόνος του. Τα αγχολυτικά φάρμακα προσφέρουν σε πολλούς ανθρώπους μια άμεση ανακούφιση από την ένταση. Καθώς τα φάρμακα αυτά προκαλούν έντονη εξάρτηση και συνοδεύονται συχνά από διάφορες παρενέργειες, η χρήση τους πρέπει να γίνεται με μέτρο, μόνο με συνταγή γιατρού και μόνο αν είναι εντελώς απαραίτητη. Δεν προσφέρουν όμως οριστική επίλυση του προβλήματος, αφού δεν αντιμετωπίζουν θέματα προσωπικότητας και συναισθημάτων, αλλά μόνο ανακούφιση από κάποια συμπτώματα. Αντίθετα, η ψυχοθεραπεία ασχολείται με όλα αυτά τα θέματα και μπορεί να προσφέρει οριστική απαλλαγή από το άγχος.

Μέσα από τη ψυχοθεραπεία, ο άνθρωπος που υποφέρει μπορεί να επεξεργαστεί τα καταπιεσμένα βιώματα και συναισθήματα, τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα, καθώς και τους φόβους και άλλες ανησυχίες του. Μέσα από την αυτοέκφραση και το διάλογο, αποκτάται η αυτογνωσία, η οποία οδηγεί σε συναισθηματική απελευθέρωση από τα δεσμά του άγχους.

Οικογένεια και σχολείο

Εφηβεία και Απόπειρες Αυτοκτονίας Θέκλη Κοτζιά, Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων Οι αυτοκτονίες στις νεαρές ηλικίες εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα. Κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, χιλιάδες έφηβοι αυτοκτονούν. Η αυτοκτονία είναι η τρίτη κυριότερη αιτία θανάτου τις ηλικίες 15-24 ετών, και η έκτη κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 5-14 ετών.

Οι έφηβοι βιώνουν έντονα συναισθήματα άγχους, σύγχυση, έλλειψη αυτοπεποίθησης, μεγάλη πίεση για επιτυχία, οικονομική αβεβαιότητα- ιδιαίτερα στις μέρες μας- και έχουν διάφορους φόβους καθώς μεγαλώνουν. Για ορισμένους εφήβους, το διαζύγιο, η δημιουργία μιας νέας οικογένειας, η διακοπή μιας συναισθηματικής σχέσης ή ακόμα και η μετακόμιση σε άλλη περιοχή, μπορεί να είναι πολύ ενοχλητικά και δυνατό να εντείνουν τις ανησυχίες τους.

Για κάποιους εφήβους, η αυτοκτονία μπορεί να φαίνεται σαν μια λύση για το άγχος και για τα προβλήματα που τους βασανίζουν. Η κατάθλιψη και ο αυτοκτονικός ιδεασμός είναι ψυχικές διαταραχές που μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία. Οι γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν έγκαιρα και να δεχθούν ότι το παιδί ή έφηβος υποφέρει, έτσι ώστε να συμβάλουν ουσιαστικά στο γίνει η σωστή διάγνωση και να σχεδιαστεί η κατάλληλη θεραπεία. Όταν οι γονείς δεν είναι βέβαιοι εάν το παιδί τους πράγματι αντιμετωπίζει κάποια σοβαρή δυσκολία, η ψυχιατρική εκτίμηση μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη. Πολλά από τα συμπτώματα αυτοκτονικού ατόμου είναι παρόμοια με αυτά της κατάθλιψης. Κάποια στοιχεία που οι γονείς είναι δυνατό να παρατηρήσουν σε ένα έφηβο που πιθανό να σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του είναι: αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες ή στον ύπνο, απόσυρση από τους φίλους, την οικογένεια, και τις συνήθεις δραστηριότητες, αντιδραστική συμπεριφορά ή εκρήξεις θυμού, χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, παραμέληση της προσωπικής εμφάνισης, σημαντική αλλαγή προσωπικότητας, μόνιμη πλήξη, δυσκολία στη συγκέντρωση της προσοχής, ακόμα και πτώση της σχολικής επίδοσης, συχνές αναφορές για σωματικά ενοχλήματα, όπως στομαχόπονους, πονοκεφάλους, εύκολη κόπωση κ.λπ., απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που στο παρελθόν ήταν ευχάριστες.

Ένας έφηβος ο οποίος σχεδιάζει να αυτοκτονήσει μπορεί επίσης να παραπονιέται ότι είναι κακός άνθρωπος, να κάνει δηλώσεις όπως: «εγώ δεν θα είμαι πρόβλημα για πολύ ακόμα, είμαι ένα τίποτα, είμαι άχρηστος» και να πετάει σημαντικά αντικείμενα. Μπορεί να γίνει ξαφνικά χαρούμενος μετά από μια περίοδο θλίψης ή να παρουσιάζει συμπτώματα ψύχωσης (ψευδαισθήσεις ή περίεργες σκέψεις). Αν ένα παιδί ή έφηβος αναφέρει ότι θέλει να αυτοκτονήσει, το περιβάλλον του, πρέπει να το λάβει πολύ σοβαρά υπόψη και να ζητήσει αμέσως βοήθεια από εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Οι άνθρωποι συχνά νιώθουν άβολα μιλώντας για το θάνατο. Ωστόσο, ζητώντας από το παιδί ή τον έφηβο να μοιραστεί τις σκέψεις του, όσο άσχημες κι αν είναι, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο. Αντί να πιστεύει

ότι υποφέρει μόνο του, θα διαπιστώσει ότι κάποιος νοιάζεται και θα του δοθεί η δυνατότητα να μιλήσει για τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες του. Εάν ο γονέας παρατηρήσει μία ή περισσότερες από τις πιο πάνω εκδηλώσεις πρέπει άμεσα να μιλήσει με το παιδί του χωρίς να το ενοχοποιεί, να εκφράσει το ενδιαφέρον και τις ανησυχίες του και να αναζητήσει, το συντομότερο δυνατό, επαγγελματική βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας. Με την κατάλληλη παρέμβαση και υποστήριξη προς την οικογένεια και τον έφηβο η συμπτωματολογία υποχωρεί και ο έφηβος συνεχίζει υγιής την πορεία του προς την ενηλικίωση. Πηγή: American Academy of Child and Adolescent Psychiatry

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

latest thinking

network performance and cloud computing - have you thought it througth end-to-end?

INFORMATION TECHNOLOGY SOLUTIONS THAT WORK FOR YOUR BUSINESS

simplifying IT Service Center

A reliable and proactive service and upgrade center runs to help you out with your technology machines problems

Sales

Discover the difference and visit our online shop. An exciting place for the whole family to shop

Support

•To provide low cost but high end quality systems

Networks & Communications

•Installation, networking and cabling •System maintenance and servicing •Quick response and on site support •Telephone and Remote support.

Get expert support and optimize your IT investments and enable your workforce

We see networking, as a platform perceive of the most your business functions and communications

Software solutions

Either personal or enterprise, getting the software you need has never been as simple

Cloud Backup and Storage

If you are making a move to the cloud, Digiwand is here to assess your backup and recovery requirements

Security

Security, personal or enterprise, is not something you can afford you get wrong. Digiwand has the solutions

Digiwand Business Solutions Nicosia, Cyprus

we turn IT ambitions into solutions

www.digiwand.eu

ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ

Οικογένεια και σχολείο

Πώς δομείται η ταυτότητα του φύλου στα κορίτσια προεφηβικής ηλικίας