46
VAN ZIEL, ZINNEN EN ZALIGHEID
CAVALIERI’S REVOLUTIONAIRE PROTO-OPERA RAPPRESENTATIONE DI ANIMA E DI CORPO
‘De Liefde’ meert als eerste Nederlandse schip aan in Japan. Francis Bacon ziet het levenslicht. Sebald de Weert legt het bestaan van de Falklandeilanden vast. 1600 was een jaar van ontdekkingen en nieuwe hoofdstukken. Ook in de muziekgeschiedenis staat het geboekstaafd als een kantelpunt: het jaar waarin Emilio de’ Cavalieri de grenzen van het muziekdrama verlegde tot vlak bij de opera.
TEKST / Sofie Taes BEELD / Oratorio di Santa Maria in Vallicella, Rome
Cavalieri’s creatie kwam uiteraard niet uit de lucht vallen. Muziek en theater vormden al een duo in het antieke Griekenland, en uit de middeleeuwen en renaissance is een veelheid aan mengvormen bekend. Directe voorlopers van de barokopera waren de experimenten van de Camerata Fiorentina, een groep kunstenaars en intellectuelen in Florence die droomde van een ‘dramma per musica’ met tekst, muziek en expressie in volmaakte symbiose. Toch was het Cavalieri, een Romeinse intellectueel, die een van de belangrijkste mijlpalen in de wordingsgeschiedenis van de opera plantte.
Strijd tussen Ziel en Lichaam Rappresentatione di Anima e di Corpo is nog geen volbloed barokopera maar een mix van liturgisch spel, entertainende entr’acte, humanistisch toneel en contrareformatorisch oratorium. Toch dicht het werk de laatste centimeters van de kloof met het volledig geïntegreerde, scenische muziekdrama: dit is het vroegste nog bewaarde theaterstuk volledig voorzien van muziek en de eerste gepubliceerde compositie met gezongen recitatieven. Er zijn nog meer bijzonderheden op te tekenen: Rappresentatione behoort tot de eerste gedrukte voorbeelden van een becijferde bas en bevat speelaanwijzingen die een uniek beeld schetsen van de uitvoeringspraktijk anno 1600. De tekst is vermoedelijk van Agostino Manni, een dichter uit de kringen van de Congregazione dell’ Oratorio di San Filippo Neri. In drie akten en een kleine honderd (vaak erg korte) nummers wordt de strijd beslecht tussen Ziel (Anima, sopraan) en Lichaam (Corpo, tenor). Zij worden bijgestaan door twaalf andere allegorische personages, zoals Piacere (Genot), Intelletto (Verstand) en diverse
