2 74
Clırlstoph K. Nettmaım
onaltı Türk devleti de sayar. Aralannda yine Tataristan gibi devlet, Bosna gi bi Türk veya Çeçenistan gibi ikisi de olmayan teşekküller bulunur. Bütün bunlar, tarihçiler arasında da yaygın olan devlet fetişizminin
10
bi
rer tezahüıiidür tabii ki. Ancak, bundan kurtulan, asıl problemden kurtula maz: Osmanlı'ya ne demeli ? Osmanlı İmparatorluğu mu? Osmanlı O/devleti mi? Başka bir şey mi? "Osmanlı imparatorluğu" uzun zaman en yaygın adlandınna idi. Ancak, imparatorluk kelimesi son yıllarda eleştirilere hedef oldu: Osmanlılar kendi lerine hiç böyle dememişler, üstelik bu kelime Batı kültüıii n e has bir söz cükmüş ve Doğu devletlerine uygun değilmiş. İmparatorluk kelimesi elbette Batı dillerinden, muhtemelen Fransızca dan bir çeviridir. Ancak, bu çeviriyi kullanan, üstelik ne kadar "Doğulu" ol duklan da tartışma götüren Osmanlılann kendisi idi. 1 768-74 Rus-Osmanlı harbini kaybettikten sonra Avrupa'daki hükümdarlarla eşitliklerini kabul et mek zorunda kalan Osmanlı sultanlan (ve adlanna hareket eden bürokrat lar), devletlerini bir kategoriye sokmak zorundaydılar. Seçimlerini alasından yana yapmalan normal karşılanmalı : Osmanlı sultanı elbette, tıpkı Avustur yalı mukabili ve Rus çariçesi Kathaıina gibi, bir "empereur" idi. Bunun Türkçesi de, onlann da "padişah" olması idi. Bunun uzunca bir öntarihi de var: Osmanlı fermanlannda genellikle o 11 yani Viyana kralı olarak hitap edilen Habs burglular, 1 606 Zsitvatorok muahedesinden " başlanarak muntazaman ilk
zamana kadar sırf "Bec kralı"
önce "çasar",
11
sonra padişah olmuşlar, başka Avrupa hükümdarlan da aynı
hakkı elde etmişler.
14
Ancak o muahedeler, şeklen hala mukabiliyet temeline
dayanmıyordu: Avrupalılar (veya Avrupalı olmayan Osmanlılar ile bir antlaş ma yapan herhangi bir hükümdar) yazılı olarak bazı maddelere kefil oluyor du, cevaben Osmanlı padişahı ona bir ahdname ile "aman" veriyordu. ı 'i Bu durum, ancak 1 774 Küçük Kaynarca muahedesi ile değişti.
16
Artık Os
manlı sultanı, karşıdaki hükümdara aynı rütbeyi tanımakla kalmıyordu, onunla �lbette temsllcileıin kanalıyla- aynı metin üzerinde anlaşmış oluyor du. Bundan sonra Osmanlılar, büyük bir titizlik ve kıskançlıkla imparator/pa dişah olarak hitap edilmesine önem verdiler. Çünkü siyasi ve askeri, idari ve iktisadi iktidar ve zaaftan ne olursa olsun, bu unvan Osmanlılann devletini bir büyük devlet ("devlet-! muazzama") yapıyordu, ona meşruiyet de kazandı nyordu. 19. yüzyılın borç antlaşinalan da "Sa Majest� lmpeıiale le Sultan" veya "Sa Majest� le Sultan Empereur des Ottomans· adına yapılıyordu. Cogilo,
sayı:
19, t999
17