| № 90 (159), երեքշաբթի, հունիսի 26, 2012 թ.
8 | Մշակույթ «Արցախի ազա տագրումը». աջ ձեռքը վեր՝ դեպի դրոշը պարզած ազատատենչ մարտիկ։
«Մեծարանք՝ Արցախի հերոսին»։
«Ապրիլյան եղեռ նի հուշարձանը». գաղթի ճամփե քին երկու քույր և անհաշիվ հարա զատներ կորցրած հայորդու հոգու ճիչն ու սրտի բո ղոքը՝ ուղղված դեպի երկինք: Բեյրութահայ նշանավոր քանդակագործ Զավեն Խտըշյանը։
Երազ հայթայթող արվեստագետը Լևոն Լաճիկյան, արվեստաբան «Լիբանանի հայ համայնքի օրերը Հայաստանում» ծրագ րի շրջանակում Երևանի պատ մության թանգարանում օրերս բացվեց բեյրութահայ նշա նավոր քանդակագործ Զա վեն Խտըշյանի ստեղծագործու թյունների անհատական ցուցա հանդեսը՝ հովանավորությամբ
ՀՀ սփյուռքի նախարարության և Երևանի քաղաքապետարանի: «Արվեստագետն աներազ մար դու երազ հայթայթողն է»,– այս պես է բանաձևում արվեստագե տի անելիքը Զավեն Խտըշյանը։ Ինքն էլ, ար դեն 80 տա րի, ապ րում է նույն առաքելությամբ՝ իր երազներն ու իղձերն արտահայ տելով քանդակային ձևերի մեջ ու դրանց միջոցով։ Մանկուց երազել է կոմպո զի տոր դառ նալ։ Շատ է սի րել
դասական երաժշտություն։ Տա րի ներ անց էլ հի շում է բեյ րու թյան Բուրջ Համուդի խանութ ներից մեկի անկյ ունում ըն կած այն սկավառակը, որը պի տի տուն տա ներ ու ա մե ն իրիկուն լսեր Իգոր Ստրավինս կու կախարդական մեղեդինե րը: Հայրը, սակայն, չի խրախու սել «օդային» այդ զբաղմունքը: Բայց դեմ չի ե ղել որ դու՝ քան դակագործ դառնալու ցանկու թյանը. դա արդեն իսկական տղա մար դու գործ է, որն ա մե նօր յա կռիվ է են թադ րում քա րի ու մե տա ղի հետ: Ու տա րի ներ անց Զավենը հենց քանդա կի միջոցով էր արտահայտելու իր չկորսված սերն առ նորին մե ծություն երաժշտությունը: Բեյրութի «Նշան Փալանջյան» ճեմարանն ավարտելուց հետո 1949-1952 թթ. Զավեն Խտըշյանը սովորել է Գեղարվեստի ակա դեմիայում, ապա մեկնել Փա րիզ՝ ուսումը շարունակելու տե ղի Ազգային բարձրագույն ար վեստների դպրոցում: Այսօր ևս հպարտությամբ է տալիս ուսու ցիչների անունները՝ Հյուբերտ Յանսես, Մարսել Ժիմոն, Ալֆ րեդ Ժան յո։ Ու սա նող էր, երբ 1954թ. ցուցադրվեց «Փթի փա լե» հռչակավոր ցուցասրահում։ Արդյունքում հաջորդ երկու տա րիներին ստացավ Փարիզի Գե ղարվեստի ակադեմիայի երկու մրցանակները։ 1964թ. ծննդավայրում Զավեն Խտըշյանը բացում է իր առաջին անհատական ցուցահանդեսը: Այդ տա րի էր, որ գաղ թա կան ծնողների զավակը Բեյրութին մերձակա Բիքֆայա բարձունքին վեր խոյացրեց 1915թ. անմեղ զո հերի հիշատակը հավերժացնող
հուշակոթողը: Այն գաղթի ճամ փեքին երկու քույր և անհաշիվ հարազատներ կորցրած հայոր դու հոգու ճիչն ու սրտի բողոքն էր՝ ուղղված դեպի երկինք: Զավեն Խտըշյանը կոթողային այդ հուշարձանից հետո միան գամից հայտնի անուն դարձավ ողջ հայ սփյուռքում: Չշտապեց, սակայն, շահարկել իր անու նը՝ իջնելով այն կոմերցիոն ար վեստի մակարդակի: Դժվարու թյամբ էր բաժանվում գործե րից, որոնք հարազատանում էին իրեն: Ծերունազարդ վարպետը շատ է սիրում կրկնել. «Արձանիս շոշափելը նույնն է, թե մարմի նս կշոշափեմ»: Մի անգամ նույնիսկ շատ բարձր գին է դրել, որպես զի չգնեն: Գնել են սակայն: Ընտանիքն ապրեցնելու հա մար Խտըշյանը հիմ ն ակա նում պատ վեր ներ կամ, ինչ պես ինքն է ա սում, «ապսպ րանք» է վերցրել: Միաժամա նակ «Ճարտարապետություն» է դասավանդել Բեյրութի Գե ղարվեստի ակադեմիայում: Հե տաքրքիր են նրա դատողու թյունները քանդակագործու թյան ու ճարտարապետության համեմատության շուրջ: Վեր ջինս, ըստ նրա, «բնակելի քան դակ է, իսկ քանդակը՝ անբնակ ճարտարապետություն»: Երևանյան ցուցահանդեսը կոչ ված է ամփոփելու Զավեն Խտըշ յանի ստեղծագործական արգա սավոր ուղին: Այդ ընթացքում, իհարկե, նա հասցրել է ճանա չում ձեռք բերել թե՛ Լիբանանում, թե՛ Մերձավոր Արևելքում: Հիշա տա կենք միայն մի փաստ. երբ Բեյրութում տարիներ առաջ լույս տեսավ Սեզարի «Քանդակա գործությունը Լիբանանի մեջ»
հանրագիտարանային աշխա տությունը, դրա շապիկին մեր հայրենակցի աշխատանքներից մեկի վերատպությունն էր պատ կերված: Մեջբերենք նաև նրա արվեստի մասին լիբանանցի ժամանակակից քննադատ Ժո զեֆ Թարապի հետևյալ միտքը. «Խտըշյանի ստեղծագործական կերպը հիմնված է պարուրողի և պարուրվածի տրամախոհության վրա»: Զավեն Խտըշյանի ստեղծա գործություններն իրենց ողորկ մակերեսներով և ծավալային ինքնատիպ լուծում ն երով ակն հայտ երաժշտական հնչեղու թյուն ունեն: Բնական է ընթացել իրապաշտ արձանագործությու նից դեպի վերացարկված-ոճա վորված քանդակագործություն տանող ճանապարհը: Նրա գոր ծերն ընդհանրապես հատկորոշ վում են բնոր դի՝ երկ րից դե պի երկինք սլացքը հավերժացնելու կարողությամբ և այդ սահմա նագիծը հաղթահարել փորձող հերոսի կերպավորմամբ: Ցուցադրված գործերից առանձնացնենք «Ասթարթե աստվածուհին», որը կերպավո րում է Ա րա Գե ղե ցի կի ու Շա միրամի սիրավեպի փյունիկ յան տարբերակը: Ասթարթեն, ըստ փյունիկյ ան դիցաբանու թյան, երկինքների աստվածու հին է և պատ կեր ված է ճախ րանքի պահին: Խոստովանենք, որ Զավեն Խտըշյանը մինչ այս ցուցահան դե սը ծա նոթ ա նուն չէր Մայր հայրենիքում: Հուսանք, թե ներ կա ցուցահանդեսը շրջադար ձային կլինի քանդակագործի կյան քում՝ տա լով նրան ստեղ ծագործական լիցք ու կորով: n